Сақтандыру нарығын дамыту
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: “Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін жетілдіру бағыттары
Орындағандар:
Тексерген:
Мазмұны
Кіріспе
Қаржының Қазақстан Республикасында алатын рөлі ... ... ... ... ... .3
Негізгі бөлім
1. Қаржының мәні, функциялары және рөлі
1.1 Қаржы ұғымы, оның мәні мен
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Қазақстанның қаржы секторы
1. Қазақстанның қаржы жүйесі және оның даму бағыттары ... ... ... ..6
2.2 Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .10
Қорытынды
Қазақстан Республикасында қаржы нарығының тұрақты дамуы-Қазақстанның
бәсекеге қабілеттігін дамытуда ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
Кіріспе:
Нарықтық қатынастардың құрылымында да мемлекет тарапынынан оларды
реттеу механизмінде қаржы зор рөл атқарады. Қаржы нарықтық қатынастардың
құрамды бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда
қаржының әлеуметтік-экономикалық мәнін түсіне білудің, оның іс-әрекер
етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай
дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың
әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор.
Қазақстанда ел экономикасының нақты секторының қарқыны жыл өткен сайын
бәсеңдей түссе де, қаржы саласы керісінше бірнеше жыл бойына дамуын үдетіп
келеді. Бүгінде бұл саланың майын ішкен мамандарды алаңдатып отырған жайт
өсу қарқыны артқан сайын болмай қоймайтын проблемалар алдыдан шығады. Мұны
дер кезінде шешпесе, онда нарықтың дамуын тежейді.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің басшысы Жан Лемьердің де
бұған қарсы айтар уәжі жоқ. Қазақстанның қарышты қадамын толық мойындайды,
көрсеткіштердің елеулі екендігіне де ден қояды, дегенмен, мұның бірқатар
проблемаларды қоса-қабат алып жүретіндігін де жоққа шығармайды. Оның
ойынша: Табысқа жету аздық етеді, маңыздысы- осы табысты әрмен қарай
басқара білу керек. Бұл ретте ол алдымен Қазақстанның банкілерінің
халықаралық рынокқа, әсіресе, бұрынғы ТМД елдеріне ұмтылуының кең
ойластырылып барып жүргізілуі керектігін ескертеді. Егер халықаралық
стандарттарға сәйкес шаралар жүзеге асып жатса, онда үркудің жолы бола
қоймас еді. Бұған қол жеткізілсе, болуы мүмкін дағдарыстарды айналып өтуге
негіз бар. Негізі – Қазақстан елінің қаржы жүйесіне халықаралық рыноктың
сенімі артуға тиіс. Бұл үшін корпоративтік басқарудың кешенді жүйесін құру,
басқа да маңызды компоненттерге көңіл бөлу талап етеледі. Қысқасы,
Қазақстанның қаржы секторының түйінді мәселелеріне осы бастан назар
аударған жөн. Әйтпесе, уақыттан ұтылу өз алдына, өзекті мәселелер бой
бермей кетеді. Капиталды артырудың қажеттілігі, неғұрлым мөлдірлікті
қамтамасыз ету мәселесі, корпоративтік басқаруға қатысты өзекті жайттар,
банктердің сырттан қаржы алуына, сыртқы рыноктағы бизнестің дамуына орай
туындап отырған тәуекелдіктің мән-жайы, өзара сақтандыруды дамытуға күш
салыну керектігі мінбелерден аз айтылмайды. Мәселе – осылардың нақты сипат
алуында. Жалпы Қазақстан экономкасының дамуына қаржының алар орны ерекше.
1.1 Қаржы ұғымы, оның мәні мен қажеттілігі.
Қаржы қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипатымен айрықша
қоғамдық арналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы
ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі экономикалық
қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық
категориялардың бірі болып табылады. Ол натуралдық шаруашылықтан жүйелі
тауар – ақша айырбасына көшу жағдайында пайда болып, дамыды және
мемлекеттік және оның ресурстарға қажеттіліктерін дамуымен тығыз
байланысты болды.
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарының қамту
сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі ролі қоғамның экономикалық
құрылысы мен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Қаржы ғылыми ұғым ретінде қоғамдық өмірде сан алуан нысандарда пайда
болатын қызметтермен ассоциацияланады және міндетті түрде ақша
қатынастарының қозғалысымен қосарлана жүреді.
Қаржы -ақша қатынастарының жиынтығы, олардың ажырағысыз бөлігі, ол
әрқашан экономикалық жүйе шеңберіндегі қоғамдық ұдайы өндірістің түрлі
субъектілері арасындағы бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айрықша ақша
қатынастарын білдіреді, сондықтан оның рөлі мен маңызы экономикалық
қатынастарда ақша қатынастарының қандай орын алатындығына байланысты.
Жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты жасау, бөлу және қайта бөлу
процесінде қалыптаса отырып, қаржы қоғамның түпкілікті пайдалануға
жіберілетін материалдық ресурстар бөлігінің ақшалай тұлғалануы болып
табылады. Қаржының басты белгілерінің бірі – оның тұлғалануының ақша нысаны
және ақшаның нақтылы қозғалысымен қаржы қатынастарының бейнеленуі. Демек,
қаржы қатынастарының пайда болуы өзі жайында әрқашан ақшаның нақтылы
қозғалысымен аңғартып отырады.
Алайда қаржы ақша қатынастарының бүкіл сферасын қамтиды деп санау
дұрыс болмас еді. Ақша қатынастары ішінен тек олар арқылы мемлекеттің, оның
аумақтық бөлімшелерінің, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілердің,
жасалатын ақша қорлары - бұл қатынастардың мазмұны болып табылады. Ақша
қатынастары жалпы алғанда қаржыдан тұрады. Қаржы тек ақша қорларының, атап
айтқанда табыстар мен қорлардың қозғалысымен байланысты болатын ақша
қатынастарын ғана қамтиды. Басқа ақша қатынастары қаржы шеңберінен шығып
кетеді. Қаржы қатынастарының жиынтығына, мысалы, шығындардың барлық
түрлерін ақшалай есепке алу мен бақылау жасау, өндірілген өнімді ақша
нысанында өлшеу, өзіндік құнды калъ-куляциялау және өнімнің бағасын
анықтау, ақшалай түсімді есепке алу мен сақтау, ақша айналысын реттеу және
басқалары кірмейді. Сауда жүйесі арқылы тауарларды сатып алу және сату
(тіпті мемлекет бөлшек сауда бағаларын реттеп отырған жағдайда да) кезінде
пайда болатын ақша қатынастарын да қаржыға жатқызуға болмайды. Себебі
мемлекет бұл жерде ақша қатынастарын азаматтық-құқықтық әдіспен реттеп
отырады. Ақша қатынастарымен бірігіп кеткен субъектілердің тездігі (олардың
құқықтары мен міндеттеріндегі тепе-теңдік) бұл әдіске тән өзінше нышан
болып табылады. Сонымен бірге қалыптасатын ақша қатынастарының өзіндік
қаржылық емес өзгешелігі болады. Кез келген ақша қатынастары қаржы
ќатынастарын білдіре бермейді.
Қаржының ақшадан мазмұны жағынан да, функциялары жағынан да айырмашылығы
бар. Ақша—бұл өз алдымен ассоциацияландырылған өндірушілердің еңбек
шығындары өлшенетін жалпыға ортақ балама, ал қаржы — жалпы ішкі өнім мен
ұлттық табысты бөлудің және қайта бөлудің экономикалық тетігі, ақша
қорларын жасау мен пайдалануға бақылау жасаудың құралы. Ол өндіруге, бөлуге
және тұтынуға ықпал жасайды және объективті сипатта болады.
Қазіргі уақытта қаржының екі концепсиясы дамып отыр:1.бөлінгіштік
2.ұдайы өндірістік.Бірінші тұжырымдамаға сәйкес қаржы 2 функцияны
атқарады:1.бөлінгіштік 2.бақылау
Қаржы арқылы экономиканың барлық құрылымдық бөлімшелерінде қоғамдық өнім
құнын қайта бөлу прцесі жүзеге асырылады.Жалпы қоғамдық өнңмнің құны ақша
нысанында тағайындалған ұлттық байлықтың бір бөлігі қаржының бөлінгіштік
функциясының объектісі болып табылады.
Бақылау функциясы қаржының бөлінгіштік функциясынан туындайды және
жиынтық қоғамдық өнімді,ұллттық және таза табысты тиісті ақша қорлары
бойынша бөлуге,оларды мақсатты жұмсауға бақылау жасаудан көрінеді.
Ұдайы өндірістік тұжырымдаманың өкілдері қаржын ұдайы өндіріс кезеңінің
бір категориясы емес оның жалпы категориясы ретінде қарастырады.
Қаржының экономикалық рөлі мына бағыттардан көрінеді:
Қаржы капиталдың айналымын тездете' отырып, кәсіпорындардың, фирмалардың
өндірістік қызметі тиімділігінің есуіне жағдай жасайды;
кірістер мен шығыстарды ұдайы салыстырып отыру арқылы қаржы
кәсіпорындардың, фирмалардың коммерциялық есебін нығайтып, дамытады;
қаржы ақша ќорларын бөлу және қайта бөлу арқылы эконо-микалық өсудің ара
салмағын қамтамасыз етеді;
қаржы ұлттық табыстарға қорлану және тұтыну қорларының ұйлесу
тиімділігін арттырудың экономикалық негізін жасайды;
қаржы ұлттық экономикада меншіктің сан алуан нысандары-ның және
шаруашылық жүргізу нысандарының дамуына мїмкіндік туғызады.
2.1 Қазақстанның қаржы жүйесі және даму бағыттары .
Қаржы жүйесі ұғымы тиісті акша қаражаттарының қорын құру және
пайдалану негізіндегі қатынастардың жиынтығын, сондай-ақ, осы қатынастарды
ұйымдастыратын органдарды қамтиды. Қаржы жүйесі үш бөлімнен тұрады:
1) қаржы қатынастарының жиынтығы;
2) ақша-қаражат қорларының жиынтығы;
3) басқарудың қаржылық аппараты.
Қаржы жүйесі 2 қосалқы жүйеден тұрады.
Қ а р ж ы ж ү й е с і
Қ о с а л қ ы ж ү й е л е р
Салық
Нормативтік заң-
намалық қамтама-
сыз етілудің
Бюджет
Қаржылық
бақылаудың
Сыртқы экономикалық
Қаржыны
қатынастардың
автоматтандарылған
басқарудың
Қаржы жоспарлар-
Кадрмен
ының,есептің
қамтамасыз
статистиканың
етудің
Негізгі қосалқы жүйелер Қамтамасыз етуші
қосалқы
Жүйелер
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің сызбасы.
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі.
Жалпымемлекеттік Шаруашылық жүргізуші
Халықтың (үй шаруашы-
қаржы субъектілердің қаржысы
лығының) қаржысы
Мемле- Арнаулы Мемле Материалдық
Өндірістік
кеттік бюджет- кеттік өндіріс сферасы-
емес сфераның
бюджет тен тыс кредит ның қаржысы
қаржысы
қорлар
Республи Жергі- Өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы Тұрғын
үй-коммуналдық
калық лікті құрылыс кәсіпорындарының,
шаруашылықтың, халыққа
бюджет бюджет жүк көлігі, байланыс, геология-
тұрмыстық қызмет көрсе-
лық барлау ұйымдарының, сау-
тудің, жолаушылар көлігі-
да,дайындау, жабдықтау мемле-
нің, денсаулық сақтау,біл-
кеттік ұйымдарының қаржысы
ім беру,мәдениет,ғылым
және ғылыми қызмет көр-
сету, қоғамдық ұйымдар,
Облыстардың,
банк-кредит, сақтық, ком-
қалалардың,
мерциялық және делдалдық
аудандардың
ұйымдардың, мемлекеттік
бюджеттері
емес (соның ішінде зейнет-
ақы)және басқа субъекті-
лердің(басқару,қорғаныс,
құқық қорғау органдары-
ның қаржысы
Орталықтандырылған қаржылар
Орталықтандырылмаған қаржылар
Бүгін де Қазақстанның қаржы жүйесінің құрамы қаржы қатынастарының
біршама дербес мына сфераларынан тұрады:
мемлекеттің бюджет жүйесі;
арнаулы бюджеттен тыс қорлар;
мемлекеттік несие;
жергілікті қаржы;
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы;
халықтың қаржысы.
Қаржы қатынастарының алғашқы үш бөлігі жапымемлекеттік, яғни
орталықтандырылған қаржыларға жатады және макродеңгейдегі экономика мен
әлеуметтік қатынастарды реттеу үшін пайдаланады. Шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржысы орталықтандырылмаған қаржыларға жатады және
микродеңгейдегі экономика мен әлеуметтік реттеу және ынталандыру үшін
пайдаланылады.
Мемлекеттің қаржысы - қоғамдық өнімнің құнын ұлттық байлықтың бір бөлігін
бөлу және қайта бөлу туралы, мемлекет пен оның шаруашылық субъектілерінің
қарамағына қаржы ресурстарын қалыптастырумен және мемлекеттің қаражаттарын
олардың жұмыс істеуімен байланысты шығындарға жұмсаумен байланысты ақша
қатынастары. Мемлекеттің қаржысы өзіне мемлекеттік бюджетті, мемлекеттік
бюджеттен тыс қорларды, мемлекеттік кредитті кіріктіреді.
Мемлекеттік бюджет – экономиканы, әлеуметтік-мәдени мұқтаждарды,
қорғаныс пен мемлекеттік басқарудың мұқтаждарын қаржыландыруға арналған
елдің орталықтандырылған қорын жасаумен және пайдаланумен байланысты ұлттық
табысты бөлу және қайта бөлу туралы мемлекеттің заңи және жеке тұлғалармен
пайда болатын ақша қатынастарымен көрінетін экономикалық категория.
Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар – қорлардың ұйымдық дербестігі
негізінде кешенді пайдаланылатын бірқатар қоғамдық қажеттіліктерді
қаржыландыру үшін тартылатын қаржы ресурстарын қайта бөлу мен пайдаланудың
айрықшалықты нысаны.
Мемлекеттік кредит – мемлекеттік билік органдарының қарамағына уақытша
бос ақша қаражаттарын жұмылдырумен байланысты мемлекеттің заңи және жеке
тұлғалармен, соның ішінде шетелдіктермен және оларды мемлекеттің шығыстарын
қаржыландыруға пайдаланумен байланысты пайда болатын кредит қатынастарының
жиынтығы.
Сақтандыру – шаруашылық жүргізуші субъектілерге келтірілген мүмкін
болған зиянды немесе болған сақтық жағдайларының салдарына байланысты
отбасыларының кірістеріндегі ысыраптарды өтеуге арналған ақша жарналары
есебінен мақсатты сақтық қорларын құру туралы оның қатысушылары арасындағы
тұйық қайта бөлгіштік қатынастардың жиынтығы.
Материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші субъек-тілерінің
қаржысы қаржылардың негізін құрайды, материалдық өндірісте нақтылы өнім-
қоғамның қаржы ресурстарының негізгі көзі жасалынатындықтан ол қаржы
жүйесінің бастапқы сферасы болып табылады.
Коммерциялық емес сфераның қаржысы. Коммерциялық емес қызмет белгілі
бір табыс алуды мақсат етпейді.
Халықтың қаржысы ( үй шаруашылығының) қаржысы қаржы жүйесінің ерекше
бөлігі болып табылады. Халық өзінің ақша қаражаттарымен жалпымемлекеттік
қаржы жүйесімен және меншіктің барлық нысандарының шаруашылық жүргізуші
субъектілерінің өндірістік және өндірістік емес сфералармен қарым-қатынас
жасайды. Бұл сан алуан қатынастар халыққа еңбекке ақы төлеумен, жинақтаушы
зейнетақы жүйесінен ақша қаражаттарын төлеумен, материалдық және
материалдық емес игіліктерді алумен байланысты; басқа жағынан, халық өзінің
ақшалай табысынан салық төлейді, өндірістік және өндірістік емес
сфералардың мемлекеттік және басқа мекемелер мен ұйымдардың қызметін
төлейді. Мұндай қатынастар айырбасқа жататын сауда органдарында,
рыноктарда, халыққа қызмет көрсететін кәсіпорындар мен ұйымдарда (көлік,
байланыс, тұрмыстық сектор және т.б.) тұтыну тауарлары мен қызметтерді
сатып алуға байланысты болатын ақша қатынастарын қоспағанда, қаржы
қатынастары болып табылады.
Республиканың қаржы секторы экономиканың неғұрлым серпінді дамып
жатқан салаларының бірі болып табылады. Елде нарықтық қайта құрулардың
дамуымен және тереңдеуімен экономика салаларымен субъектілерінің ұсынысымен
сұранысына сәйкес капитал ағынының тиімді қайта бөлінуін қамтамасыз ететін
негізгі нарықтық тетік ретінде қаржы рыногының маңыздылығымен қызмет аясы
кеңейе түсуде.
Қаржылық қызмет көрсетулердің сапасын көтеру қаржы секторының
тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында Агенттік Қазақстан Республикасының
қаржы секторын дамыту тұжырымдамасын, сондай-ақ ілгеріде айтып өткен бағалы
қағаздар рыногын, жинақтаушы зейнетақы жүйесін, сақтандыру рыногын дамыту
жөніндегі бағдарламаларды іске асыру бойынша жұмыстарды жалғастыруда.
Отандық қаржы рыногының және оның реттеу деңгейінің ерекшеліктерін
ескере отырып Еуродақ дерективаларын, банкті қадағалау жөніндегі Базель
комитетінің халықаралық стандарттарын, Сақтандыруды қадағалау органдары
халықаралық қауымдастығының, Бағалы қағаздар жөніндегі халықаралық
комиссияның, зейнетақы қадағалау органдары халықаралық ұйымының
принциптерін енгізу жөніндегі жұмыстарды одан әрі жалғастыруда басты
бағыттардың бірі болып табылады.
Бәсекелестікті арттыру мақсатында, оның ішінде бағалы қағаздардың
қайталама рыногындағы институттық- инвесторлар арасында бәсекелестікті
күшейту және бағалы қағаздардың қайталама рыногын жандандару мақсатында
мемлекеттік емес бағалы қағаздардың тізімін кеңейту жоспарланған.
Қазіргі уақытта банктік қызмет рыногында, әсіресе, жылжымайтын мүлікке
байланысты кредиттеу саласында кредиттік сепіліс байқалады, бұл тәуекел
деңгейінің көтерілуіне әкеледі деп жорамалдауға болады. Осыған байланысты
банктердің коммерциялық жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз етілген займдар
беруінің сондай-ақ коммерциялық тұрғын үй және бизнестік құрылыс
мкақсаттары үшін берілетін заимдардың өскелең қарқынын бәсеңдету мақсатында
ипотекалық займдарға, оның ішінде ипотекалық, коммерциялық займдар мен
коммерциялық құрылысқа берілетін займдарға қатысты меншік капиталының
жеткіліктілігіне талаптарды көтеру жоспарланып отыр. Сонымен бірге
банктердің кредиттік тәуекелін төмендеті мақсатында, бірінші кезекте
коммерциялық жылжымайтын мүлік бойынша ипотекалық займдарды бөлек жіктеу
тәртібі енгізілмек. Ол ипотекалық тұрғын үй займдары және коммерциялық
жылжымайтын мүлік құрылысы мақсатында берілетін займдар бойынша займшының
қаржы жағдайын бағалауға қосымша критерийлер белгіленуін көздейді.
Бұған қоса халықаралық тәжірибені оның ішінде Еуроодақ директиваларын
ескере отырып, отандық қаржы рыногында брокерлік – дилерлік компаниялар
базасында инвестициялық банкті дамыту көзделінеді.
2.2 Қазақстан Республикасы қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы
“Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы туралы”Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы
25 желтоқсандағы № 1284 Қаулысы Қазақстан Республикасының қаржы секторын
дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасын іске
асырудың негізгі қорытындылары
1.1. Ақша-кредит саясатының құралдарын жетілдіру жəне оны Еуропалық Одақ
елдерінің стандарттарына жақындату
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
1.3.Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың бірыңғай органын
құру жəне дамыту
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
1.6. Кредиттік бюроны құру
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына,міндетті
кепілдік беру жүйесін дамыту
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
1.11. Почталық-жинақ жүйесін дамыту
1.12. Даму институттары
2 Қаржы. секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
контексінде республиканың қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көкжиегi
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне арналған мақсаттары
мен міндеттерi
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы мемлекеттік
саясаты
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқаруды нығайту жəне оның сапасын арттыру
3.2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының өзара іс-қимылы
3.3. Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясаты жəне олардың негізгі
құралдарының тиімділігін арттыру
3.4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін
дамыту жəне жетілдіру.
3.5. Қаржы нарығына жəне қаржы құралдарына қатысушыларға салық салуды
жетілдіру.
3.6. Төлем жүйелерін дамыту
3.7. Корпорациялық басқару сапасын арттыру
3.8. Халықтың қаржы секторының қызметтері туралы хабардар болу деңгейін
арттыру жəне олардың қол жетімділігін арттыру
3.9. Қаржы нарығы үшін кəсіби кадрлар дайындау
3.10. ЕурАзЭҚ жəне басқа ықпалдасу одақтары шеңберінде Қазақстан қаржы
секторының халықаралық қарым-қатынастарын тереңдету
4. Қаржы секторын дамытудың негізгі бағыттары
4.1. Кредиттік ұйымдарды дамыту
4.1.1. Банк секторы
4.1.2. Банктік емес ұйымдардың секторы
4.2. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
4.3. Сақтандыру секторы
4.4. Валюта нарығы жəне бағалы қағаздар нарығы
4.4.1. Валюта нарығы
4.4.2. Бағалы қағаздар нарығы
4.5. Микроқаржыландыру: сектордың Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің
бір бөлігі ретінде міндеттері жəне оны дамыту
5. Қаржы лизингi
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы 2007-
2011 жылдарға арнап, мыналарды :қаржы секторын мемлекеттік реттеудің
бағыттарын жəне тəсілдерін;қаржы секторын дамытудың басым бағыттарын;
оларды іске асыру жөніндегі қажетті шараларды айқындау мақсатында əзірленді
жəне қаржы секторын дамытудың негізгі басымдықтарын, сондай-ақ оның
жекелеген секторларын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін
айқындайды.
Осы Тұжырымдаманың шеңберінде айтылған мемлекеттік саясаттың басымдықтары
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның əлемдегі бəсекеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы.Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстан халқына Жолдауында айқындалғанҚазақстан Республикасының əлемдегі
бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру жөніндегі стратегиялық
мақсатқа сəйкес қалыптастырылды. Бұл бағыттағы маңызды аспекті экономиканың
нақты секторының қаржы ресурстарындағы қажеттігін қанағаттандыратын жəне
еркін бəсекелестік жағдайында қаржы институттары сапалы қызмет көрсететін
қаржы жүйесінің жұмыс істеуі шарттарын қалыптастыру арқылы Қазақстан қаржы
ұйымдарының жəне қаржы секторының бəсекелестік қабілетін арттыру
қажеттілігі болып табылады. Сонымен бірге, Тұжырымдамада қаржы секторын
дамыту жəне реттеу саласындағы мемлекеттік саясаттың реттілігі жəне
сабақтастығы принципі жəне Қазақстан Республикасы Yкіметінің, Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банктің жəне Қазақстан Республикасы қаржы нарығы мен
қаржы ұйымдарын реттеу жəне қадағалау агенттігінің бұрын белгілеген
бастамашылығы ескерілген.
Тұжырымдаманың мақсаттары мен міндеттеріне сүйене отырып, мынадай негізгі
іс-шаралар жүзеге асырылды.
1.1. Ақша-кредит саясатының аспаптарын жетілдіру жəне оны Еуропалық Одақ
елдерінің стандарттарына жақындату мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкі мынадай негізгі шараларды іске асырды.
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасын тоқсан сайын қайта қарауды жəне
белгілеуді іс жүзінде қолданылу енгізілді, ол валюталық өтімділікті,
инфляцияны жəне т.б. реттеу жөніндегі негізгі аспаптардың бірі ретінде
пайдаланылатын болды.
Осылайша, 2006 жылғы 1 шілдеден бастап қайта қаржыландыру ставкасы 9%,
екінші деңгейдегі банктерден тартылатын депозиттер бойынша 4% деңгейінде
қалыптасып отыр.Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды арттыру
нəтижесінде банкаралық ақша нарығында жəне банктердің кредиттері бойынша
ставкаларды арттыру күтілуде, мұның өзі өз кезегінде кредиттік
белсенділіктің жəне ақша агрегаттарының өсу қарқынын баяулатуға əкеп
соқтыруға жəне, түпкі
қорытындысында инфляцияның деңгейін төмендетуге тиіс.
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
Ұлттық валютаның толық айырбасталу қағидаттарына өту жəне елдің валюта
нарығын дамыту мақсатында неғұрлым тартымды жəне экономикалық жағынан
ақтаған валюталық операцияларға қатысты жекелеген шектеулерді алып тастауға
себепші болған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қаңтардағы №
130 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық режимді
ырықтандырудың 2003-2004 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.Бірінші
кезеңді іске асыруды табысты аяқтау жəне капиталдың қозғалысына қойылатын
шектеулерді алып тастаудың басталған процесін жалғастыру үшін экономикалық
алғышарттарды сақтап қалу 2005 жылы екінші кезең шеңберінде валюталық
режимді белсендірек ырықтандыруға мүмкіндік берді.Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2004 жылғы 25 маусымдағы № 705 қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасында валюталық режимді ырықтандырудың 2005-2007 жылдарға
арналған бағдарламасында айқындалған валюталық режимді ырықтандыру
жөніндегі іс-шаралар 2005 жылғы 18 желтоқсаннан бастап қолданысқа
енгізілген Валюталық реттеу жəне валюталық бақылау туралы Қазақстан
Республикасының Заңында іске асырылды.
Заңды қолданысқа енгізумен:банктер мен сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын
тікелей инвестицияларды, шет елге инвестицияларды лицензиялау
жойылды.бағалы қағаздар нарығында кəсіби қызметті жүзеге асыратын ұйымдар
арқылы шет елге инвестициялауды жүзеге асыру тəртібі айтарлықтай
жеңілдетілді;заңды тұлғалардың шет елдегі шетелдік банктерде шоттар ашуын
лицензиялауды жою процесі басталды;резидент еместерге қаржы қарыздарын
беруге, сондай-ақ жылжымайтын мүлікке меншік құқығына ақы төлеуге резидент
еместердің пайдасына аударымдарға қатысты лицензиялау жойылды
1.3.Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың бірыңғай органын
құру жəне дамыту
Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу жүйесін реформалау шеңберінде Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 4 шілдеде қабылданған Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын мемлекеттік реттеу мен қадағалау туралы Заңы негізінде қаржы
нарығына қатысушылардың қызметін қадағалайтын біртұтас мемлекеттік орган
–Қазақстан Республикасы қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне
қадағалау агенттігі (бұдан əрі - Агенттік) құрылды.
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
Банк секторын одан əрі дамыту, сондай-ақ Қаржы секторын дамыту
тұжырымдамасының мақсаттары мен міндеттерін іске асыру мақсатында банк
қызметі саласында мынадай іс-шаралар жүргізілді.
1. Шағын бизнес пен микробизнестің көлеңкеден шығуын ынталандыру мақсатында
кредиттік мекемелерді дамыту шеңберінде банктерден, банк қызметінің
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан жəне микрокредиттік
ұйымдардан тұратын кредит берудің үш деңгейлі жүйесі жасалды,олардың
қызметін регламенттейтін қажетті заңнамалық актілер қабылданды.
2. Микрокредиттік ұйымдар жүзеге асыратын операциялар лицензияланатын
қызмет түрлерінен алып тасталды, мұның өзі микрокредит беруді дамытуға оң
түрткі болды.
3. Банктік қызметтер нарығындағы бəсекелестіктің деңгейін арттыру үшін
банктік емес ұйымдарды реттеу жүйесін ырықтандыру жөнінде іс-шаралар
өткізілді, олар тұтастай алғанда олардың қызметіне, оның ішінде
лицензиялау, бөлігінде шамадан тыс мемлекеттік ықпалды төмендету
мəселелерін көздейді.
4. Банк жүйесі қызметінің айқындылығы мақсатында Банк қызметінің ашықтығын
арттыру мəселелері бойынша ынтымақтастық жəне өзара іс-қимыл жасау туралы
меморандум əзірленіп, банктерге қол қоюға ұсынылды, мұнда банктің нақты
меншік иелері туралы, банк бақылайтын ұйымдардың тізбесі туралы, банктің
аффилиирленген тұлғалары жəне олармен жасалатын мəмілелер туралы, банк
бизнесін дамытудың жақын арадағы бес жылға арналған стратегиясы туралы
ақпаратты банктердің ашуы көзделеді. Агенттік Меморандумды екінші
деңгейдегі 17 банктің қарауына жіберді. 2006 жылғы 1 маусымдағы жағдай
бойынша Меморандумға екінші деңгейдегі 16 банк қол қойды.Бұл екінші
деңгейдегі банктер иелері құрылымының айқындылығы мен жариялығының деңгейін
арттыруға себепші болады жəне қаржы секторы тұрақтылығының деңгейін
арттырудағы маңызды аспекті болып табылады.
5.Қазақстанның банк секторын реттеуді халықаралық стандарттарға жақындату
мақсатында Қазақстанның банк жүйесін Капиталды жəне капитал стандарттарын
есептеудің халықаралық конвергенциясы (International Convergence of
Capital Measurement аnd Capital Standards) (Базель II) Банктікқадағалау
жөніндегі Базель комитетінің капиталдың барабарлығы келісіміне өтуді жүзеге
асыру жөніндегі жұмыс атқарылды.
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
Ипотекалық кредит берудің жəне тұрғын үй жинақ ақшасының бұқара халыққа
қолжетімділігін арттыру жөніндегі міндеттерді шешу мақсатында Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы № 1388 жарлығымен
Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Көрсетілген бағдарлама шеңберінде Қазақстан Ипотекалық Компаниясы АҚ
(бұдан əрі - ҚИК)Қолжетімді тұрғын үйге ипотекалық кредит берудің арнайы
бағдарламасын қабылдады. Осы арнайы бағдарлама мемлекеттік бағдарламаны
іске асыру шеңберінде ҚИК-тің банктермен жəне банктік емес ұйымдармен одан
əрі өзара іс-қимылдарының мəселелерін регламенттейді.Тұтастай алғанда,
ипотекалық кредиттер халыққа қолжетімдірек болды. Нəтижесінде, жеке
тұлғаларға 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі
кезеңде тұрғын үй сатып алуға берілген қарыздар тиісінше 37,7 млрд.
теңгеден 275,3 млрд. теңгеге дейін артты. Бұл ретте, ипотекалық
компаниялардың жиынтық несие қоржыны 2004 жылдың қаңтарындағы жағдай
бойынша 16,7 млрд. теңгеден 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 68,3
млрд. теңгеге дейін артты.Республиканың қаржы нарығында 2006 жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша 7 ипотекалық ұйым жұмыс істейді. Ипотекалық
ұйымдардың қызметін сипаттайтын негізгі көрсеткіштердің артуы байқалды.
Жиынтық активтердің сомасы 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 75,3
млрд. теңгені құрады,жиынтық міндеттемелер 62,0 млрд. теңгеге дейін жетті,
меншікті капиталдың мөлшері 13,3 млрд. теңгені құрады.
1.6. Кредиттік бюроны құру
Банктік қызмет көрсету деңгейін арттыру, халықтың банкке жəне басқа да
қаржы ұйымдарына деген сенімі, қарыз алушылар мен банктердің мүдделерін
қорғау жөніндегі кепілдіктерді жасау, кредиттік қызметтер нарығында
тəуекелдерді азайту мəселелерін шешу үшін 2004 жылы 6 шілдедегі Заңымен
қабылданған Қазақстан Республикасында кредиттік бюро жəне кредиттік
тарихты қалыптастыру туралы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес
республикадағы алғашқы кредиттік бюро құрылып, жұмыс істейді. Осылайша,
белгілі бір дəрежеде кредиттік қызметтер нарығының аса айқындылығы мен
сенімділігі,кредит алған кезде ақпаратты жинауға байланысты кредиттік
ұйымдардан қарыз алушылар шығыстарының азаюы проблемалары шешілді.
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына міндетті
кепілдік беру жүйесін дамыту
Салымшылардың мүдделерін қорғаудың деңгейін арттыру екінші деңгейдегі
банктерде депозиттерге кепілдік беру жүйесінің тиімдірек жұмыс істеуі
нəтижесінде мүмкін болды. Осы мақсаттарға орай үстіміздегі жылы Қазақстан
Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының екінші
деңгейдегі банктерде депозиттерге міндетті түрде кепілдік беру туралы Заңы
қабылданды, ол мəжбүрлеп таратылатын банктің салымшылары болып табылатын
жеке тұлғаларға депозиттерді қайтарып беру жөніндегі сөзсіз кепілдіктерді
айқындайды. Халықаралық Валюта Қорының (ХВҚ) ұсынымдарына сəйкес кепілдік
берген өтеудің ең төменгі мөлшері өсті.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы жеке тұлғаларының салымдарына
ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) жүйесіне қатысушылар 33 екінші
деңгейдегі банк болып табылады, халықтың банк секторына деген сенімі артты,
мұның өзі банктердің депозит базасының ұлғаюына себепші болды, 2004 жылдың
басынан бастап жеке тұлғалардың банктердегі салымдарының көлемі 73,8%-ға
ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 596,8 млрд. теңгені құрады.
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
Елдің сақтандыру нарығын дамыту саласында сақтандырудың бірқатар міндетті
түрлері енгізілді,сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры, мемлекеттік
аннуитеттік компаниясы, экспорт-импорт кредиттерін сақтандыру жөніндегі
мемлекеттік корпорация құрылды, отандық сақтандыру нарығына шетелдің қатысу
мүмкіндігі кеңейтілді.Нəтижесінде, республиканың қаржы нарығында 2006
жылдың 1 қаңтарында 37 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы, 12 сақтандыру
брокері жəне 30 актуарий жұмыс істейді. Сақтандыру ұйымдарының жиынтық
активтері 2003 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіштермен салыстырғанда 5,9 есе
ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 73,3 млрд. теңгені құрады, сақтандыру
резервтері 2,5 есе ұлғайды (32,1 млрд. теңге).Сақтандыру сыйақыларының
көлемі 2006 жылдың 1 қаңтарына 67,1 млрд. теңгені құрап, 2003 жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша көрсеткіштен 2,9 есе асып түсті. Бұл ретте,
міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақыларының көлемі 10,8 есе (13,0
млрд. теңге), ерікті жеке сақтандыру бойынша - 4 есе (7,8 млрд. теңге) жəне
ерікті мүліктік сақтандыру бойынша 2,4 есе (46,3 млрд. теңге) ұлғайды.Қайта
сақтандыруға берілген сақтандыру сыйақыларының сомасы 26,7 млрд. теңгені
немесе сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемінің 39,7 %-ды құрады, резидент
еместерге қайта сақтандыруға сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемінің 35,2
% берілді (2003 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша - 68,1 %).2006 жылдың
1 қаңтарындағы жағдай бойынша 2 698,6 мың сақтандыру шартты қолданыста,
оның 61,0 % міндетті сақтандыру түрлері жөніндегі шарттар құрайды.
Қолданыстағы сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелердің жалпы көлемі
(сақтандыру сомасы) 13 883,8 млрд. теңгені құрайды.Қазіргі уақытта
сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесінде 31 сақтандыру (қайта
сақтандыру)ұйымы жұмыс істейді.
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
Бағалы қағаздар нарығын дамыту жəне инвестициялау мүмкіндіктерін кеңейту
мақсатында инвестициялаудың ұжымдық нысандары арқылы халықтың (кəсіби емес
инвесторлардың) ақшасын тарту тетіктерін жетілдіруді көздейтін Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы №1385 қаулысымен
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығын дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Жаңа редакциядағы Бағалы қағаздар рыногы туралы Қазақстан Республикасының
2003 жылғы 2 шілдедегі Заңы мен Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы қабылданды. Нормативтік
құқықтық базаны қабылдау қаржы құралдарына инвестиция жасау мүмкіндіктерін
кеңейтті, жаңа қаржы құралдары пайда болды.
Корпоративтік бағалы қағаздар нарығындағы қолданыстағы шығарылымы бар
акционерлік қоғамдардың саны 2006 жылдың 1 қаңтарына 2 300 қоғамды құрады,
нарықта 62 делдал-дилер, 18 тіркеуші,11 кастодиан банк, зейнетақы
активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын 10 ұйым, 28инвестиция
қоржынын басқарушы жұмыс істейді.Тіркелген үлестік инвестициялық қорлардың
саны 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2006 жылдың 1қаңтарына дейінгі кезеңде
2-ден 45-ке дейін ұлғайды. Бұл ретте, қарастырылып отырған кезеңдегі
үлестікинвестициялық қорлардың жиынтық активтері 32 есе ұлғайып, 12 311
млн. теңгені құрады.
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
Қазақстанның барлық халқы үшін зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін
жəне сапасын арттыру,салымшылардың жəне алушылардың құқықтарын қорғау,
зейнетақы активтерін инвестициялау үшін қаржы құралдарының спектрін ұлғайту
мақсатында Қазақстан Республикасы Yкіметінің 2004 жылғы 24желтоқсандағы №
1359 қаулысымен Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесін
дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы əзірленді.Бағдарламаны
іске асыру кезінде мынадай нəтижелерге қол жеткізілді. 2006 жылғы 1
шілдедегі жағдай бойынша республикада 14 жинақтаушы зейнетақы қоры жұмыс
істейді, олардың республика өңірлерінде 77филиалы мен 77 өкілдігі бар.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының, зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды 11 ұйым жүзеге асырады, олардың ішінде 3 жинақтаушы зейнетақы
қорының зейнетақы активтерін дербес басқаруғалицензиясы бар.
Міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылардың (алушылардың) дербес
зейнетақышоттарының (бұдан əрі - шот) саны 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап
2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 41 % ұлғайып, 7 613 369 бірлікті
құрады. Ерікті зейнетақы жарналары бойынша салымшылар (алушылар) шоттарының
саны жинақталған зейнетақының жалпы сомасы 479,9 млн. теңгеден тұратын
32336 бірлікті құрады.
Салымшылардың (алушылардың) жинақталған зейнетақылары 2006 жылдың 1
қаңтарына 648,6 млрд.теңгені құрады, ол 2003 жылдың қаңтарынан бастаған
кезеңде 2,4 есе ұлғайды. Зейнетақы активтерін(комиссиялық сыйақыларды алып
тастағанда) инвестициялаудан түскен, салымшылардың (алушылардың)дербес
зейнетақы шоттарына бөлінген таза инвестициялық табыстың сомасы 2006
жылдың 1қаңтарындағы жағдай бойынша 155,1 млрд. теңгені құрады, мұның өзі
2003 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіштен 2,0 есе артық. Салымшылардың
(алушылардың) жинақталған зейнетақының жалпы сомасындағы "таза"
инвестициялық табыстың үлесі 23,91 % құрайды.
1.12. Даму институттары
Мемлекеттік инвестициялық қызметтің тиімділігін жетілдіру жəне арттыру
еліміздің экономикасына сыртқы жəне ішкі инвестицияларды тартуға септігін
тигізу мақсатында даму институттары құрылды. Қазақстан Даму Банкі,
Қазақстанның инвестициялық қоры, Ұлттық инновациялық қор, Шағын
кəсіпкерлікті дамыту қоры, Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды
сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру корпорациясы, Инжиниринг жəне
технологиялар трансферті орталығы жəне Маркетингтік-талдамалық зерттеулер
орталығы акционерлік қоғамдары сияқты қаржылық жəне сервистік даму
институттары құрылды.2006 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша даму
институттарының (Қазақстан Даму Банкі АҚ,Қазақстанның инвестициялық
қоры АҚ, Ұлттық инновациялық қор АҚ, Инжиниринг жəне технологиялар
трансферті орталығы АҚ, Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды
сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру корпорациясы АҚ) жиынтық
жарғылық капиталы 144 199,9 млн.теңгені құрайды. 2006 жылғы 1 шілдедегі
жағдай бойынша институттардың инвестициялық жобаларының портфелі 1 012,7
млн.АҚШ доллары даму институттарының қатысуымен жалпы сомасы 3 632,0
млн.АҚШ долларына
қаржыландыруға мақұлданған 136 жобалардан тұрады. 792,6 млн. АҚШ доллары
даму институттарының қатысуымен жалпы сомасы 2 560,1 млн. АҚШ доллары 109
жобаларды қаржыландыру басталды.Тұтастай алғанда, Қаржы секторын дамытудың
2003-2006 жылдарға арналған тұжырымдамасы шеңберінде қойылған мəселелер
орындалды. Қалған ұсақ мəселелер, сондай-ақ қаржы секторында қосымша
тəуекелдердің пайда болу мəселелері Үкіметтің, Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкінің жəне Агенттіктің жаңа бастамалары шеңберінде шешілетін
болады жəне 2010 жылға дейін қаржы секторын дамытудың келесі орта мерзімді
кезеңге арналған тұжырымдамасын əзірлеу қажеттілігін түсіндіреді.
2.Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
құрамында республиканың қаржы секторы дамуының ұзақ мерзімді көрінуi
Қазақстан Республикасының қаржы секторын одан əрі дамыту, оның
құрауыштарының тиімділігін арттыру Қазақстан Республикасы Президентінің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті
50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс
жасау қарсаңында Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген республиканың
əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруін қамтамасыз ету
жөніндегі мəселені іске асыруда маңызды құралдардың бірі болып
табылады.Осыған байланысты қазақстандық экономиканы дамытудың негізгі
бағыттары мыналар болып табылады: Қазақстанның ішкі экономикалық жүйелерін
жаңғырту;Қазақстанның өңірлік экономикалық көш басшылығын жəне оның ТМД
жəне Орталық Азияның бизнес-орталығы ретінде қалыптасуын қамтамасыз
ету;республиканың экспортқа, оның ішінде қаржылық қызметтердің экспортына
да, бағдарлануын арттыру.Тиісінше,қаржы секторын дамытудың Үкімет көрінісі
Қазақстан Республикасының ТМД жəне Орталық Азия өңірлері шеңберінде қаржы
ағынын тиімді қайта бөлуді қамтамасыз ететін өңірдің негізгі қаржы орталығы
ретінде қалыптасуы болып табылады.Ұзақ мерзімді перспективада қаржы
секторын дамытудың көрінісін іске асыру қаржы секторының жеке
сегменттерінің көш басшы өңірлік ұстанымға қол жеткізу есебінен қамтамасыз
етілуі мүмкін: Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының ТМД жəне Орталық
Азиядағы ең өтімді жəне қол жетімді нарық ретінде қалыптасуы;Қазақстанда
валютаның негізгі түрлері бойынша ең өтімді валюта нарығын қалыптастыру
қазақстандық қаржы институттарының ТМД жəне Орталық Азия өңірлерінің қаржы
ресурстарына мұқтажын қамтамасыз етуге қабілетті ірі өңірлік қаржы ұйымы
ретінде қалыптасуы, сондай-ақ қазақстандық кəсіпорындардың инвестициялары
мен мүдделерін өңірлік нарықтарға алып шығу жəне қолдау; Қазақстан қаржы
секторының көрсеткіштер бойынша экономикалық жағынан дамыған стандарттарға
қол жеткізуі; тұрақтылық, қалыптылық, айқындылық, сондай-ақ ТМД мен Орталық
Азияда деңгейі, сапасы жəне қаржы өнімдерінің əртүрлілігі жағынан көш басшы
болуы.Бұл ретте, Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі қарсаңында
тұрақты ұстанымды сақтау жəне шетел компаниялары келген жағдайда қаржы
институттарының бəсекеге қабілеттілігі маңызды мəселелердің бірі болып
табылады. Қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көрінісін іске асыру
жөніндегі Үкімет жоспарларын жүзеге асыруға жүйелі орта мерзімді
жоспарларды іске асыру арқылы қол жеткізіледі, оның біріншісі Қазақстан
Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
тұжырымдамасы болып табылады.
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне арналған мақсаттары
мен міндеттерi
Қазақстанның ТМД жəне Орталық Азияда қаржы секторында өңірлік көш
басшылыққа қол жеткізуі үшін 2007-2011 жылдар кезеңінде бірінші кезеңде
негізгі күш Қазақстанның қаржы секторын нығайтуға,оның тұрақтылығын
арттыруға, кəсіпорындар мен халықты қаржы секторының қызметтерімен қамтуды
кеңейтуге, оның жеке сегменттерін одан əрі дамытуға бағытталады,бұл ішкі
нарықта қазақстандық қаржы ұйымдарының көзқарасын күшейтеді жəне өңірде
жəне ауқымды өңір экспансиясында қаржы тарту орталығы ретінде оның
қалыптасуына түрткі болады.
Осылайша, қазақстандық экономиканың бəсекеге қабілеттілігін арттыру жəне
ұзақ мерзімді қаржы секторын іске асыру жөніндегі стратегиялық мəселелер
мəтінінде республиканың қаржы секторын одан əрі дамыту 2007-2011 жылдар
кезеңінен бастап мыналарға бағытталады:
қаржы секторының жəне оның институттарының тұрақтылығы мен қалыптылығын
арттыру;қаржы секторы қызметтерінің жəне олардың қол жетімділігі сапасын
арттыру;өтімді қор нарығын жəне оның құрауыштарын қалыптастыру;қаржы
секторын реттеу стандарттарын арттыру;қаржылық қызметтер нарығында бəсекеге
қабілеттілікті арттыру мақсатында қаржы секторын ырықтандыру.Бұдан басқа,
қаржы секторында адал бəсекелестікті дамытуға, сондай-ақ қаржы қызметтерін
тұтынушылардың заңды құқығы мен мүдделерін қорғауға бағытталған қаржы
ұйымдарын монополияға қарсы реттеуді жетілдіру орынды болып табылады.
Мемлекеттік саясаттың тиісті шараларын іске асыру арқылы қойылған
мəселелерді шешу қаржы секторының экономика субъектілерінің іс-əрекетіне
маңызын жəне əсерін елеулі арттыруы тиіс.
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
Мақсаты мен міндетi
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын (бұдан əрі қаржы орталығы) құру
мақсаттары бағалы қағаздар нарығын дамыту, оның халықаралық капитал
нарықтарымен шоғырлануы,Қазақстан Республикасының экономикасына
инвестицияларды тарту қазақстандық капиталдың шетел бағалы қағаздар
нарығына шығуы болып табылады.Қаржы орталығының міндеттері шетел де,
қазақстандық та инвесторларды, бағалы қағаздар шығарушыларды жəне кəсіби
қатысушыларды қаржы орталығының арнайы сауда алаңына тарту,Қазақстан
Республикасының бағалы қағаздар нарығының тиімді дамуы үшін жаңа қаржы
құралдарын əзірлеу жəне енгізу, сондай-ақ қаржы орталығын одан əрі дамыту
болып табылады.
Ағымдағы жағдайҚазақстан Республикасының 2006 жылы 5 маусымдағы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы Заңы қабылданды жəнеқазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тиісті өзгерістер енгізілді.
Осы жылы қаржы орталығының уəкілетті органы –Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жұмысын
бастады.Қаржы орталығының қызметіне қатысты мəселелерде əлемдік тəжірибені
пайдалану жөнінде ұсыныстар əзірлеу жəне Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жанынан қаржы
орталығын дамытудың стратегиясын əзірлеу мақсатында консультативтік-кеңес
органы ретінде Халықаралық кеңес құрылды.
Негізгі шаралар
Орта мерзімді перспективада қаржы орталығын дамытуға бағытталған негізгі
шаралар мыналар болады:
2006 жылғы 5 маусымдағы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы
жəне 2006 жылғы 5 маусымдағы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
актілеріне Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын құру мəселелері
бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы жағдайҚазақстан
Республикасының Заңдарында салынған стимулдарды іске асыру;Қаржы
орталығының арнайы сауда алаңында ұлттық компаниялардың жəне банктік
секторұйымдарының акцияларын (ІРО) бастапқы орналастыруды жүзеге асыру
эмитенттерді, инвесторлар мен бағалы қағаздар нарығының кəсіби
қатысушыларын қаржы орталығының арнайы сауда алаңына тарту үшін қаржы
орталығының, конференциялардың, семинарлар мен дөңгелек үстелдердің кең
жарнамалық компанияларын өткізу;инвесторлардың кең ауқымына қол жетімді
(институционалдық инвесторлар үшін де, жеке тұлғалар үшін де) индекстік
қорлар, (EFT), секьюрителендірілген активтер (SPV), фьючерстер, опциондар,
ислам құралдары (сукук жəне т.б.) жаңа қаржы құралдарын əзірлеу жəне
енгізу;бағалы қағаздар нарығының қазіргі заманғы халықаралық стандарттарына
жауап беретін қаржы орталығының жаңа технологиялық инфрақұрылымын
құру;халықаралық биржалармен бағалы қағаздарды өзара тану туралы
уағдаластықтарға қол қою;Қазақстанның Даму Банкінің қаржы орталығының
қызметіне қатысуын белсендіру; Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
жыл сайын мемлекеттік қазынашылық міндеттемелерін шығаруы; қазақстанның
клиринг палатасын құру;ұзақ мерзімді салымдарға бағдарланған жаппай
инвесторлардың ішкі ресурстарын тарту жолымен ішкі инвестициялық
мүмкіндіктерді барынша қатыстыру;
3.Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы мемлекеттік
саясаты
Қазақстанның қаржы секторы жүйелік сипаты бар факторлардың əсерімен
қалыптастырылады жəне жұмыс істейді. Түрлі факторлардың жиынтықты əсер етуі
қаржы секторы институттары қызметі практикасы əзірленетін жəне бекітілетін
ортаны құрады, яғни қаржы секторының экономиканың нақты секторына жəне
бəсекелі қабілеттілікке əсер ету деңгейін анықтайды.Осыған байланысты
мемлекет саясатының басымдығы қаржы институттарының қызметі практикасын
қалыптастыруға ұзақ мерзімді əсер ететін жүйе құрушы факторларды жетілдіру
болуы тиіс:
мемлекеттік реттеу сапасы;корпоративтік заңнама сапасы;бағалы қағаздары
бағалы қағаздар нарығында айналымдағы қаржы ұйымдарының да, нақты сектор
кəсіпорындарының сенімді жəне сапалы ақпараты болуы (оның ішінде қаржы
есептілігі), сондай-ақ оған еркін қатынау;қаржы секторы инфрақұрылымның
даму деңгейі;халықтың қаржы секторының қызметтері туралы сенімділігі мен
хабардарлығы деңгейі;қаржы нарығы үшін кəсіби кадрларды даярлау;қаржы
нарығы мен қаржы құралдары қатысушыларының бухгалтерлік есебі мен салық
салуын жетілдіру.
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқарудың сапасын нығайту мен арттыру
Қаржы секторын реттеу мен қадағалаудың 2007-2011 жылдарға арналған негізгі
міндеттері қаржы секторын мемлекеттік реттеу мен қадағалау функцияларын
жүзеге асыру мынадай мемлекеттік органдарға бекітілген: оларға заңнамалық
бекітіп берілген функциялар мен өкілеттіктер шеңберінде Yкімет, ҚҚА,Ұлттық
Банк жəне Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу жөніндегі
агенттік.Осы мемлекеттік органдардың жұмысы мынадай негізгі бағыттар
бойынша жүзеге асырылатын болады:қызметкерлердің кəсібилігін арттыруға жəне
қаржы секторы институттарының мониторинг сапасын арттыру үшін мүмкіндіктер
құруға бағытталған Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын
реттеу жəне қадағалау агенттігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Курстық жұмыс
Тақырыбы: “Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін жетілдіру бағыттары
Орындағандар:
Тексерген:
Мазмұны
Кіріспе
Қаржының Қазақстан Республикасында алатын рөлі ... ... ... ... ... .3
Негізгі бөлім
1. Қаржының мәні, функциялары және рөлі
1.1 Қаржы ұғымы, оның мәні мен
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Қазақстанның қаржы секторы
1. Қазақстанның қаржы жүйесі және оның даму бағыттары ... ... ... ..6
2.2 Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .10
Қорытынды
Қазақстан Республикасында қаржы нарығының тұрақты дамуы-Қазақстанның
бәсекеге қабілеттігін дамытуда ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
Кіріспе:
Нарықтық қатынастардың құрылымында да мемлекет тарапынынан оларды
реттеу механизмінде қаржы зор рөл атқарады. Қаржы нарықтық қатынастардың
құрамды бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда
қаржының әлеуметтік-экономикалық мәнін түсіне білудің, оның іс-әрекер
етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай
дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың
әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор.
Қазақстанда ел экономикасының нақты секторының қарқыны жыл өткен сайын
бәсеңдей түссе де, қаржы саласы керісінше бірнеше жыл бойына дамуын үдетіп
келеді. Бүгінде бұл саланың майын ішкен мамандарды алаңдатып отырған жайт
өсу қарқыны артқан сайын болмай қоймайтын проблемалар алдыдан шығады. Мұны
дер кезінде шешпесе, онда нарықтың дамуын тежейді.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің басшысы Жан Лемьердің де
бұған қарсы айтар уәжі жоқ. Қазақстанның қарышты қадамын толық мойындайды,
көрсеткіштердің елеулі екендігіне де ден қояды, дегенмен, мұның бірқатар
проблемаларды қоса-қабат алып жүретіндігін де жоққа шығармайды. Оның
ойынша: Табысқа жету аздық етеді, маңыздысы- осы табысты әрмен қарай
басқара білу керек. Бұл ретте ол алдымен Қазақстанның банкілерінің
халықаралық рынокқа, әсіресе, бұрынғы ТМД елдеріне ұмтылуының кең
ойластырылып барып жүргізілуі керектігін ескертеді. Егер халықаралық
стандарттарға сәйкес шаралар жүзеге асып жатса, онда үркудің жолы бола
қоймас еді. Бұған қол жеткізілсе, болуы мүмкін дағдарыстарды айналып өтуге
негіз бар. Негізі – Қазақстан елінің қаржы жүйесіне халықаралық рыноктың
сенімі артуға тиіс. Бұл үшін корпоративтік басқарудың кешенді жүйесін құру,
басқа да маңызды компоненттерге көңіл бөлу талап етеледі. Қысқасы,
Қазақстанның қаржы секторының түйінді мәселелеріне осы бастан назар
аударған жөн. Әйтпесе, уақыттан ұтылу өз алдына, өзекті мәселелер бой
бермей кетеді. Капиталды артырудың қажеттілігі, неғұрлым мөлдірлікті
қамтамасыз ету мәселесі, корпоративтік басқаруға қатысты өзекті жайттар,
банктердің сырттан қаржы алуына, сыртқы рыноктағы бизнестің дамуына орай
туындап отырған тәуекелдіктің мән-жайы, өзара сақтандыруды дамытуға күш
салыну керектігі мінбелерден аз айтылмайды. Мәселе – осылардың нақты сипат
алуында. Жалпы Қазақстан экономкасының дамуына қаржының алар орны ерекше.
1.1 Қаржы ұғымы, оның мәні мен қажеттілігі.
Қаржы қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипатымен айрықша
қоғамдық арналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы
ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі экономикалық
қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық
категориялардың бірі болып табылады. Ол натуралдық шаруашылықтан жүйелі
тауар – ақша айырбасына көшу жағдайында пайда болып, дамыды және
мемлекеттік және оның ресурстарға қажеттіліктерін дамуымен тығыз
байланысты болды.
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарының қамту
сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі ролі қоғамның экономикалық
құрылысы мен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Қаржы ғылыми ұғым ретінде қоғамдық өмірде сан алуан нысандарда пайда
болатын қызметтермен ассоциацияланады және міндетті түрде ақша
қатынастарының қозғалысымен қосарлана жүреді.
Қаржы -ақша қатынастарының жиынтығы, олардың ажырағысыз бөлігі, ол
әрқашан экономикалық жүйе шеңберіндегі қоғамдық ұдайы өндірістің түрлі
субъектілері арасындағы бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айрықша ақша
қатынастарын білдіреді, сондықтан оның рөлі мен маңызы экономикалық
қатынастарда ақша қатынастарының қандай орын алатындығына байланысты.
Жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты жасау, бөлу және қайта бөлу
процесінде қалыптаса отырып, қаржы қоғамның түпкілікті пайдалануға
жіберілетін материалдық ресурстар бөлігінің ақшалай тұлғалануы болып
табылады. Қаржының басты белгілерінің бірі – оның тұлғалануының ақша нысаны
және ақшаның нақтылы қозғалысымен қаржы қатынастарының бейнеленуі. Демек,
қаржы қатынастарының пайда болуы өзі жайында әрқашан ақшаның нақтылы
қозғалысымен аңғартып отырады.
Алайда қаржы ақша қатынастарының бүкіл сферасын қамтиды деп санау
дұрыс болмас еді. Ақша қатынастары ішінен тек олар арқылы мемлекеттің, оның
аумақтық бөлімшелерінің, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілердің,
жасалатын ақша қорлары - бұл қатынастардың мазмұны болып табылады. Ақша
қатынастары жалпы алғанда қаржыдан тұрады. Қаржы тек ақша қорларының, атап
айтқанда табыстар мен қорлардың қозғалысымен байланысты болатын ақша
қатынастарын ғана қамтиды. Басқа ақша қатынастары қаржы шеңберінен шығып
кетеді. Қаржы қатынастарының жиынтығына, мысалы, шығындардың барлық
түрлерін ақшалай есепке алу мен бақылау жасау, өндірілген өнімді ақша
нысанында өлшеу, өзіндік құнды калъ-куляциялау және өнімнің бағасын
анықтау, ақшалай түсімді есепке алу мен сақтау, ақша айналысын реттеу және
басқалары кірмейді. Сауда жүйесі арқылы тауарларды сатып алу және сату
(тіпті мемлекет бөлшек сауда бағаларын реттеп отырған жағдайда да) кезінде
пайда болатын ақша қатынастарын да қаржыға жатқызуға болмайды. Себебі
мемлекет бұл жерде ақша қатынастарын азаматтық-құқықтық әдіспен реттеп
отырады. Ақша қатынастарымен бірігіп кеткен субъектілердің тездігі (олардың
құқықтары мен міндеттеріндегі тепе-теңдік) бұл әдіске тән өзінше нышан
болып табылады. Сонымен бірге қалыптасатын ақша қатынастарының өзіндік
қаржылық емес өзгешелігі болады. Кез келген ақша қатынастары қаржы
ќатынастарын білдіре бермейді.
Қаржының ақшадан мазмұны жағынан да, функциялары жағынан да айырмашылығы
бар. Ақша—бұл өз алдымен ассоциацияландырылған өндірушілердің еңбек
шығындары өлшенетін жалпыға ортақ балама, ал қаржы — жалпы ішкі өнім мен
ұлттық табысты бөлудің және қайта бөлудің экономикалық тетігі, ақша
қорларын жасау мен пайдалануға бақылау жасаудың құралы. Ол өндіруге, бөлуге
және тұтынуға ықпал жасайды және объективті сипатта болады.
Қазіргі уақытта қаржының екі концепсиясы дамып отыр:1.бөлінгіштік
2.ұдайы өндірістік.Бірінші тұжырымдамаға сәйкес қаржы 2 функцияны
атқарады:1.бөлінгіштік 2.бақылау
Қаржы арқылы экономиканың барлық құрылымдық бөлімшелерінде қоғамдық өнім
құнын қайта бөлу прцесі жүзеге асырылады.Жалпы қоғамдық өнңмнің құны ақша
нысанында тағайындалған ұлттық байлықтың бір бөлігі қаржының бөлінгіштік
функциясының объектісі болып табылады.
Бақылау функциясы қаржының бөлінгіштік функциясынан туындайды және
жиынтық қоғамдық өнімді,ұллттық және таза табысты тиісті ақша қорлары
бойынша бөлуге,оларды мақсатты жұмсауға бақылау жасаудан көрінеді.
Ұдайы өндірістік тұжырымдаманың өкілдері қаржын ұдайы өндіріс кезеңінің
бір категориясы емес оның жалпы категориясы ретінде қарастырады.
Қаржының экономикалық рөлі мына бағыттардан көрінеді:
Қаржы капиталдың айналымын тездете' отырып, кәсіпорындардың, фирмалардың
өндірістік қызметі тиімділігінің есуіне жағдай жасайды;
кірістер мен шығыстарды ұдайы салыстырып отыру арқылы қаржы
кәсіпорындардың, фирмалардың коммерциялық есебін нығайтып, дамытады;
қаржы ақша ќорларын бөлу және қайта бөлу арқылы эконо-микалық өсудің ара
салмағын қамтамасыз етеді;
қаржы ұлттық табыстарға қорлану және тұтыну қорларының ұйлесу
тиімділігін арттырудың экономикалық негізін жасайды;
қаржы ұлттық экономикада меншіктің сан алуан нысандары-ның және
шаруашылық жүргізу нысандарының дамуына мїмкіндік туғызады.
2.1 Қазақстанның қаржы жүйесі және даму бағыттары .
Қаржы жүйесі ұғымы тиісті акша қаражаттарының қорын құру және
пайдалану негізіндегі қатынастардың жиынтығын, сондай-ақ, осы қатынастарды
ұйымдастыратын органдарды қамтиды. Қаржы жүйесі үш бөлімнен тұрады:
1) қаржы қатынастарының жиынтығы;
2) ақша-қаражат қорларының жиынтығы;
3) басқарудың қаржылық аппараты.
Қаржы жүйесі 2 қосалқы жүйеден тұрады.
Қ а р ж ы ж ү й е с і
Қ о с а л қ ы ж ү й е л е р
Салық
Нормативтік заң-
намалық қамтама-
сыз етілудің
Бюджет
Қаржылық
бақылаудың
Сыртқы экономикалық
Қаржыны
қатынастардың
автоматтандарылған
басқарудың
Қаржы жоспарлар-
Кадрмен
ының,есептің
қамтамасыз
статистиканың
етудің
Негізгі қосалқы жүйелер Қамтамасыз етуші
қосалқы
Жүйелер
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің сызбасы.
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі.
Жалпымемлекеттік Шаруашылық жүргізуші
Халықтың (үй шаруашы-
қаржы субъектілердің қаржысы
лығының) қаржысы
Мемле- Арнаулы Мемле Материалдық
Өндірістік
кеттік бюджет- кеттік өндіріс сферасы-
емес сфераның
бюджет тен тыс кредит ның қаржысы
қаржысы
қорлар
Республи Жергі- Өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы Тұрғын
үй-коммуналдық
калық лікті құрылыс кәсіпорындарының,
шаруашылықтың, халыққа
бюджет бюджет жүк көлігі, байланыс, геология-
тұрмыстық қызмет көрсе-
лық барлау ұйымдарының, сау-
тудің, жолаушылар көлігі-
да,дайындау, жабдықтау мемле-
нің, денсаулық сақтау,біл-
кеттік ұйымдарының қаржысы
ім беру,мәдениет,ғылым
және ғылыми қызмет көр-
сету, қоғамдық ұйымдар,
Облыстардың,
банк-кредит, сақтық, ком-
қалалардың,
мерциялық және делдалдық
аудандардың
ұйымдардың, мемлекеттік
бюджеттері
емес (соның ішінде зейнет-
ақы)және басқа субъекті-
лердің(басқару,қорғаныс,
құқық қорғау органдары-
ның қаржысы
Орталықтандырылған қаржылар
Орталықтандырылмаған қаржылар
Бүгін де Қазақстанның қаржы жүйесінің құрамы қаржы қатынастарының
біршама дербес мына сфераларынан тұрады:
мемлекеттің бюджет жүйесі;
арнаулы бюджеттен тыс қорлар;
мемлекеттік несие;
жергілікті қаржы;
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы;
халықтың қаржысы.
Қаржы қатынастарының алғашқы үш бөлігі жапымемлекеттік, яғни
орталықтандырылған қаржыларға жатады және макродеңгейдегі экономика мен
әлеуметтік қатынастарды реттеу үшін пайдаланады. Шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржысы орталықтандырылмаған қаржыларға жатады және
микродеңгейдегі экономика мен әлеуметтік реттеу және ынталандыру үшін
пайдаланылады.
Мемлекеттің қаржысы - қоғамдық өнімнің құнын ұлттық байлықтың бір бөлігін
бөлу және қайта бөлу туралы, мемлекет пен оның шаруашылық субъектілерінің
қарамағына қаржы ресурстарын қалыптастырумен және мемлекеттің қаражаттарын
олардың жұмыс істеуімен байланысты шығындарға жұмсаумен байланысты ақша
қатынастары. Мемлекеттің қаржысы өзіне мемлекеттік бюджетті, мемлекеттік
бюджеттен тыс қорларды, мемлекеттік кредитті кіріктіреді.
Мемлекеттік бюджет – экономиканы, әлеуметтік-мәдени мұқтаждарды,
қорғаныс пен мемлекеттік басқарудың мұқтаждарын қаржыландыруға арналған
елдің орталықтандырылған қорын жасаумен және пайдаланумен байланысты ұлттық
табысты бөлу және қайта бөлу туралы мемлекеттің заңи және жеке тұлғалармен
пайда болатын ақша қатынастарымен көрінетін экономикалық категория.
Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар – қорлардың ұйымдық дербестігі
негізінде кешенді пайдаланылатын бірқатар қоғамдық қажеттіліктерді
қаржыландыру үшін тартылатын қаржы ресурстарын қайта бөлу мен пайдаланудың
айрықшалықты нысаны.
Мемлекеттік кредит – мемлекеттік билік органдарының қарамағына уақытша
бос ақша қаражаттарын жұмылдырумен байланысты мемлекеттің заңи және жеке
тұлғалармен, соның ішінде шетелдіктермен және оларды мемлекеттің шығыстарын
қаржыландыруға пайдаланумен байланысты пайда болатын кредит қатынастарының
жиынтығы.
Сақтандыру – шаруашылық жүргізуші субъектілерге келтірілген мүмкін
болған зиянды немесе болған сақтық жағдайларының салдарына байланысты
отбасыларының кірістеріндегі ысыраптарды өтеуге арналған ақша жарналары
есебінен мақсатты сақтық қорларын құру туралы оның қатысушылары арасындағы
тұйық қайта бөлгіштік қатынастардың жиынтығы.
Материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші субъек-тілерінің
қаржысы қаржылардың негізін құрайды, материалдық өндірісте нақтылы өнім-
қоғамның қаржы ресурстарының негізгі көзі жасалынатындықтан ол қаржы
жүйесінің бастапқы сферасы болып табылады.
Коммерциялық емес сфераның қаржысы. Коммерциялық емес қызмет белгілі
бір табыс алуды мақсат етпейді.
Халықтың қаржысы ( үй шаруашылығының) қаржысы қаржы жүйесінің ерекше
бөлігі болып табылады. Халық өзінің ақша қаражаттарымен жалпымемлекеттік
қаржы жүйесімен және меншіктің барлық нысандарының шаруашылық жүргізуші
субъектілерінің өндірістік және өндірістік емес сфералармен қарым-қатынас
жасайды. Бұл сан алуан қатынастар халыққа еңбекке ақы төлеумен, жинақтаушы
зейнетақы жүйесінен ақша қаражаттарын төлеумен, материалдық және
материалдық емес игіліктерді алумен байланысты; басқа жағынан, халық өзінің
ақшалай табысынан салық төлейді, өндірістік және өндірістік емес
сфералардың мемлекеттік және басқа мекемелер мен ұйымдардың қызметін
төлейді. Мұндай қатынастар айырбасқа жататын сауда органдарында,
рыноктарда, халыққа қызмет көрсететін кәсіпорындар мен ұйымдарда (көлік,
байланыс, тұрмыстық сектор және т.б.) тұтыну тауарлары мен қызметтерді
сатып алуға байланысты болатын ақша қатынастарын қоспағанда, қаржы
қатынастары болып табылады.
Республиканың қаржы секторы экономиканың неғұрлым серпінді дамып
жатқан салаларының бірі болып табылады. Елде нарықтық қайта құрулардың
дамуымен және тереңдеуімен экономика салаларымен субъектілерінің ұсынысымен
сұранысына сәйкес капитал ағынының тиімді қайта бөлінуін қамтамасыз ететін
негізгі нарықтық тетік ретінде қаржы рыногының маңыздылығымен қызмет аясы
кеңейе түсуде.
Қаржылық қызмет көрсетулердің сапасын көтеру қаржы секторының
тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында Агенттік Қазақстан Республикасының
қаржы секторын дамыту тұжырымдамасын, сондай-ақ ілгеріде айтып өткен бағалы
қағаздар рыногын, жинақтаушы зейнетақы жүйесін, сақтандыру рыногын дамыту
жөніндегі бағдарламаларды іске асыру бойынша жұмыстарды жалғастыруда.
Отандық қаржы рыногының және оның реттеу деңгейінің ерекшеліктерін
ескере отырып Еуродақ дерективаларын, банкті қадағалау жөніндегі Базель
комитетінің халықаралық стандарттарын, Сақтандыруды қадағалау органдары
халықаралық қауымдастығының, Бағалы қағаздар жөніндегі халықаралық
комиссияның, зейнетақы қадағалау органдары халықаралық ұйымының
принциптерін енгізу жөніндегі жұмыстарды одан әрі жалғастыруда басты
бағыттардың бірі болып табылады.
Бәсекелестікті арттыру мақсатында, оның ішінде бағалы қағаздардың
қайталама рыногындағы институттық- инвесторлар арасында бәсекелестікті
күшейту және бағалы қағаздардың қайталама рыногын жандандару мақсатында
мемлекеттік емес бағалы қағаздардың тізімін кеңейту жоспарланған.
Қазіргі уақытта банктік қызмет рыногында, әсіресе, жылжымайтын мүлікке
байланысты кредиттеу саласында кредиттік сепіліс байқалады, бұл тәуекел
деңгейінің көтерілуіне әкеледі деп жорамалдауға болады. Осыған байланысты
банктердің коммерциялық жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз етілген займдар
беруінің сондай-ақ коммерциялық тұрғын үй және бизнестік құрылыс
мкақсаттары үшін берілетін заимдардың өскелең қарқынын бәсеңдету мақсатында
ипотекалық займдарға, оның ішінде ипотекалық, коммерциялық займдар мен
коммерциялық құрылысқа берілетін займдарға қатысты меншік капиталының
жеткіліктілігіне талаптарды көтеру жоспарланып отыр. Сонымен бірге
банктердің кредиттік тәуекелін төмендеті мақсатында, бірінші кезекте
коммерциялық жылжымайтын мүлік бойынша ипотекалық займдарды бөлек жіктеу
тәртібі енгізілмек. Ол ипотекалық тұрғын үй займдары және коммерциялық
жылжымайтын мүлік құрылысы мақсатында берілетін займдар бойынша займшының
қаржы жағдайын бағалауға қосымша критерийлер белгіленуін көздейді.
Бұған қоса халықаралық тәжірибені оның ішінде Еуроодақ директиваларын
ескере отырып, отандық қаржы рыногында брокерлік – дилерлік компаниялар
базасында инвестициялық банкті дамыту көзделінеді.
2.2 Қазақстан Республикасы қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы
“Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға
арналған тұжырымдамасы туралы”Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы
25 желтоқсандағы № 1284 Қаулысы Қазақстан Республикасының қаржы секторын
дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасын іске
асырудың негізгі қорытындылары
1.1. Ақша-кредит саясатының құралдарын жетілдіру жəне оны Еуропалық Одақ
елдерінің стандарттарына жақындату
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
1.3.Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың бірыңғай органын
құру жəне дамыту
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
1.6. Кредиттік бюроны құру
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына,міндетті
кепілдік беру жүйесін дамыту
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
1.11. Почталық-жинақ жүйесін дамыту
1.12. Даму институттары
2 Қаржы. секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
контексінде республиканың қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көкжиегi
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне арналған мақсаттары
мен міндеттерi
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
3. Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы мемлекеттік
саясаты
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқаруды нығайту жəне оның сапасын арттыру
3.2. Мемлекеттік органдар мен қаржы секторы институттарының өзара іс-қимылы
3.3. Теңдестірілген ақша-кредит жəне фискалдық саясаты жəне олардың негізгі
құралдарының тиімділігін арттыру
3.4. Қазақстанда бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін
дамыту жəне жетілдіру.
3.5. Қаржы нарығына жəне қаржы құралдарына қатысушыларға салық салуды
жетілдіру.
3.6. Төлем жүйелерін дамыту
3.7. Корпорациялық басқару сапасын арттыру
3.8. Халықтың қаржы секторының қызметтері туралы хабардар болу деңгейін
арттыру жəне олардың қол жетімділігін арттыру
3.9. Қаржы нарығы үшін кəсіби кадрлар дайындау
3.10. ЕурАзЭҚ жəне басқа ықпалдасу одақтары шеңберінде Қазақстан қаржы
секторының халықаралық қарым-қатынастарын тереңдету
4. Қаржы секторын дамытудың негізгі бағыттары
4.1. Кредиттік ұйымдарды дамыту
4.1.1. Банк секторы
4.1.2. Банктік емес ұйымдардың секторы
4.2. Жинақтаушы зейнетақы қорлары
4.3. Сақтандыру секторы
4.4. Валюта нарығы жəне бағалы қағаздар нарығы
4.4.1. Валюта нарығы
4.4.2. Бағалы қағаздар нарығы
4.5. Микроқаржыландыру: сектордың Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің
бір бөлігі ретінде міндеттері жəне оны дамыту
5. Қаржы лизингi
Кіріспе
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың осы тұжырымдамасы 2007-
2011 жылдарға арнап, мыналарды :қаржы секторын мемлекеттік реттеудің
бағыттарын жəне тəсілдерін;қаржы секторын дамытудың басым бағыттарын;
оларды іске асыру жөніндегі қажетті шараларды айқындау мақсатында əзірленді
жəне қаржы секторын дамытудың негізгі басымдықтарын, сондай-ақ оның
жекелеген секторларын мемлекеттік реттеудің бағыттарын жəне тəсілдерін
айқындайды.
Осы Тұжырымдаманың шеңберінде айтылған мемлекеттік саясаттың басымдықтары
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның əлемдегі бəсекеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы.Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстан халқына Жолдауында айқындалғанҚазақстан Республикасының əлемдегі
бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру жөніндегі стратегиялық
мақсатқа сəйкес қалыптастырылды. Бұл бағыттағы маңызды аспекті экономиканың
нақты секторының қаржы ресурстарындағы қажеттігін қанағаттандыратын жəне
еркін бəсекелестік жағдайында қаржы институттары сапалы қызмет көрсететін
қаржы жүйесінің жұмыс істеуі шарттарын қалыптастыру арқылы Қазақстан қаржы
ұйымдарының жəне қаржы секторының бəсекелестік қабілетін арттыру
қажеттілігі болып табылады. Сонымен бірге, Тұжырымдамада қаржы секторын
дамыту жəне реттеу саласындағы мемлекеттік саясаттың реттілігі жəне
сабақтастығы принципі жəне Қазақстан Республикасы Yкіметінің, Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банктің жəне Қазақстан Республикасы қаржы нарығы мен
қаржы ұйымдарын реттеу жəне қадағалау агенттігінің бұрын белгілеген
бастамашылығы ескерілген.
Тұжырымдаманың мақсаттары мен міндеттеріне сүйене отырып, мынадай негізгі
іс-шаралар жүзеге асырылды.
1.1. Ақша-кредит саясатының аспаптарын жетілдіру жəне оны Еуропалық Одақ
елдерінің стандарттарына жақындату мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкі мынадай негізгі шараларды іске асырды.
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасын тоқсан сайын қайта қарауды жəне
белгілеуді іс жүзінде қолданылу енгізілді, ол валюталық өтімділікті,
инфляцияны жəне т.б. реттеу жөніндегі негізгі аспаптардың бірі ретінде
пайдаланылатын болды.
Осылайша, 2006 жылғы 1 шілдеден бастап қайта қаржыландыру ставкасы 9%,
екінші деңгейдегі банктерден тартылатын депозиттер бойынша 4% деңгейінде
қалыптасып отыр.Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды арттыру
нəтижесінде банкаралық ақша нарығында жəне банктердің кредиттері бойынша
ставкаларды арттыру күтілуде, мұның өзі өз кезегінде кредиттік
белсенділіктің жəне ақша агрегаттарының өсу қарқынын баяулатуға əкеп
соқтыруға жəне, түпкі
қорытындысында инфляцияның деңгейін төмендетуге тиіс.
1.2. Валюталық қатынастарды ырықтандыру
Ұлттық валютаның толық айырбасталу қағидаттарына өту жəне елдің валюта
нарығын дамыту мақсатында неғұрлым тартымды жəне экономикалық жағынан
ақтаған валюталық операцияларға қатысты жекелеген шектеулерді алып тастауға
себепші болған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қаңтардағы №
130 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық режимді
ырықтандырудың 2003-2004 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.Бірінші
кезеңді іске асыруды табысты аяқтау жəне капиталдың қозғалысына қойылатын
шектеулерді алып тастаудың басталған процесін жалғастыру үшін экономикалық
алғышарттарды сақтап қалу 2005 жылы екінші кезең шеңберінде валюталық
режимді белсендірек ырықтандыруға мүмкіндік берді.Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2004 жылғы 25 маусымдағы № 705 қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасында валюталық режимді ырықтандырудың 2005-2007 жылдарға
арналған бағдарламасында айқындалған валюталық режимді ырықтандыру
жөніндегі іс-шаралар 2005 жылғы 18 желтоқсаннан бастап қолданысқа
енгізілген Валюталық реттеу жəне валюталық бақылау туралы Қазақстан
Республикасының Заңында іске асырылды.
Заңды қолданысқа енгізумен:банктер мен сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын
тікелей инвестицияларды, шет елге инвестицияларды лицензиялау
жойылды.бағалы қағаздар нарығында кəсіби қызметті жүзеге асыратын ұйымдар
арқылы шет елге инвестициялауды жүзеге асыру тəртібі айтарлықтай
жеңілдетілді;заңды тұлғалардың шет елдегі шетелдік банктерде шоттар ашуын
лицензиялауды жою процесі басталды;резидент еместерге қаржы қарыздарын
беруге, сондай-ақ жылжымайтын мүлікке меншік құқығына ақы төлеуге резидент
еместердің пайдасына аударымдарға қатысты лицензиялау жойылды
1.3.Қаржы нарығына қатысушылардың қызметін қадағалаудың бірыңғай органын
құру жəне дамыту
Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу жүйесін реформалау шеңберінде Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 4 шілдеде қабылданған Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын мемлекеттік реттеу мен қадағалау туралы Заңы негізінде қаржы
нарығына қатысушылардың қызметін қадағалайтын біртұтас мемлекеттік орган
–Қазақстан Республикасы қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу жəне
қадағалау агенттігі (бұдан əрі - Агенттік) құрылды.
1.4. Кредиттік мекемелерді дамыту
Банк секторын одан əрі дамыту, сондай-ақ Қаржы секторын дамыту
тұжырымдамасының мақсаттары мен міндеттерін іске асыру мақсатында банк
қызметі саласында мынадай іс-шаралар жүргізілді.
1. Шағын бизнес пен микробизнестің көлеңкеден шығуын ынталандыру мақсатында
кредиттік мекемелерді дамыту шеңберінде банктерден, банк қызметінің
жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан жəне микрокредиттік
ұйымдардан тұратын кредит берудің үш деңгейлі жүйесі жасалды,олардың
қызметін регламенттейтін қажетті заңнамалық актілер қабылданды.
2. Микрокредиттік ұйымдар жүзеге асыратын операциялар лицензияланатын
қызмет түрлерінен алып тасталды, мұның өзі микрокредит беруді дамытуға оң
түрткі болды.
3. Банктік қызметтер нарығындағы бəсекелестіктің деңгейін арттыру үшін
банктік емес ұйымдарды реттеу жүйесін ырықтандыру жөнінде іс-шаралар
өткізілді, олар тұтастай алғанда олардың қызметіне, оның ішінде
лицензиялау, бөлігінде шамадан тыс мемлекеттік ықпалды төмендету
мəселелерін көздейді.
4. Банк жүйесі қызметінің айқындылығы мақсатында Банк қызметінің ашықтығын
арттыру мəселелері бойынша ынтымақтастық жəне өзара іс-қимыл жасау туралы
меморандум əзірленіп, банктерге қол қоюға ұсынылды, мұнда банктің нақты
меншік иелері туралы, банк бақылайтын ұйымдардың тізбесі туралы, банктің
аффилиирленген тұлғалары жəне олармен жасалатын мəмілелер туралы, банк
бизнесін дамытудың жақын арадағы бес жылға арналған стратегиясы туралы
ақпаратты банктердің ашуы көзделеді. Агенттік Меморандумды екінші
деңгейдегі 17 банктің қарауына жіберді. 2006 жылғы 1 маусымдағы жағдай
бойынша Меморандумға екінші деңгейдегі 16 банк қол қойды.Бұл екінші
деңгейдегі банктер иелері құрылымының айқындылығы мен жариялығының деңгейін
арттыруға себепші болады жəне қаржы секторы тұрақтылығының деңгейін
арттырудағы маңызды аспекті болып табылады.
5.Қазақстанның банк секторын реттеуді халықаралық стандарттарға жақындату
мақсатында Қазақстанның банк жүйесін Капиталды жəне капитал стандарттарын
есептеудің халықаралық конвергенциясы (International Convergence of
Capital Measurement аnd Capital Standards) (Базель II) Банктікқадағалау
жөніндегі Базель комитетінің капиталдың барабарлығы келісіміне өтуді жүзеге
асыру жөніндегі жұмыс атқарылды.
1.5. Тұрғын үй ипотекалық кредит беруді оңтайландыру жəне кеңейту
Ипотекалық кредит берудің жəне тұрғын үй жинақ ақшасының бұқара халыққа
қолжетімділігін арттыру жөніндегі міндеттерді шешу мақсатында Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы № 1388 жарлығымен
Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Көрсетілген бағдарлама шеңберінде Қазақстан Ипотекалық Компаниясы АҚ
(бұдан əрі - ҚИК)Қолжетімді тұрғын үйге ипотекалық кредит берудің арнайы
бағдарламасын қабылдады. Осы арнайы бағдарлама мемлекеттік бағдарламаны
іске асыру шеңберінде ҚИК-тің банктермен жəне банктік емес ұйымдармен одан
əрі өзара іс-қимылдарының мəселелерін регламенттейді.Тұтастай алғанда,
ипотекалық кредиттер халыққа қолжетімдірек болды. Нəтижесінде, жеке
тұлғаларға 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі
кезеңде тұрғын үй сатып алуға берілген қарыздар тиісінше 37,7 млрд.
теңгеден 275,3 млрд. теңгеге дейін артты. Бұл ретте, ипотекалық
компаниялардың жиынтық несие қоржыны 2004 жылдың қаңтарындағы жағдай
бойынша 16,7 млрд. теңгеден 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 68,3
млрд. теңгеге дейін артты.Республиканың қаржы нарығында 2006 жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша 7 ипотекалық ұйым жұмыс істейді. Ипотекалық
ұйымдардың қызметін сипаттайтын негізгі көрсеткіштердің артуы байқалды.
Жиынтық активтердің сомасы 2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 75,3
млрд. теңгені құрады,жиынтық міндеттемелер 62,0 млрд. теңгеге дейін жетті,
меншікті капиталдың мөлшері 13,3 млрд. теңгені құрады.
1.6. Кредиттік бюроны құру
Банктік қызмет көрсету деңгейін арттыру, халықтың банкке жəне басқа да
қаржы ұйымдарына деген сенімі, қарыз алушылар мен банктердің мүдделерін
қорғау жөніндегі кепілдіктерді жасау, кредиттік қызметтер нарығында
тəуекелдерді азайту мəселелерін шешу үшін 2004 жылы 6 шілдедегі Заңымен
қабылданған Қазақстан Республикасында кредиттік бюро жəне кредиттік
тарихты қалыптастыру туралы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес
республикадағы алғашқы кредиттік бюро құрылып, жұмыс істейді. Осылайша,
белгілі бір дəрежеде кредиттік қызметтер нарығының аса айқындылығы мен
сенімділігі,кредит алған кезде ақпаратты жинауға байланысты кредиттік
ұйымдардан қарыз алушылар шығыстарының азаюы проблемалары шешілді.
1.7. Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғалардың салымдарына міндетті
кепілдік беру жүйесін дамыту
Салымшылардың мүдделерін қорғаудың деңгейін арттыру екінші деңгейдегі
банктерде депозиттерге кепілдік беру жүйесінің тиімдірек жұмыс істеуі
нəтижесінде мүмкін болды. Осы мақсаттарға орай үстіміздегі жылы Қазақстан
Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының екінші
деңгейдегі банктерде депозиттерге міндетті түрде кепілдік беру туралы Заңы
қабылданды, ол мəжбүрлеп таратылатын банктің салымшылары болып табылатын
жеке тұлғаларға депозиттерді қайтарып беру жөніндегі сөзсіз кепілдіктерді
айқындайды. Халықаралық Валюта Қорының (ХВҚ) ұсынымдарына сəйкес кепілдік
берген өтеудің ең төменгі мөлшері өсті.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы жеке тұлғаларының салымдарына
ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) жүйесіне қатысушылар 33 екінші
деңгейдегі банк болып табылады, халықтың банк секторына деген сенімі артты,
мұның өзі банктердің депозит базасының ұлғаюына себепші болды, 2004 жылдың
басынан бастап жеке тұлғалардың банктердегі салымдарының көлемі 73,8%-ға
ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 596,8 млрд. теңгені құрады.
1.8. Сақтандыру нарығын дамыту
Елдің сақтандыру нарығын дамыту саласында сақтандырудың бірқатар міндетті
түрлері енгізілді,сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры, мемлекеттік
аннуитеттік компаниясы, экспорт-импорт кредиттерін сақтандыру жөніндегі
мемлекеттік корпорация құрылды, отандық сақтандыру нарығына шетелдің қатысу
мүмкіндігі кеңейтілді.Нəтижесінде, республиканың қаржы нарығында 2006
жылдың 1 қаңтарында 37 сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы, 12 сақтандыру
брокері жəне 30 актуарий жұмыс істейді. Сақтандыру ұйымдарының жиынтық
активтері 2003 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіштермен салыстырғанда 5,9 есе
ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 73,3 млрд. теңгені құрады, сақтандыру
резервтері 2,5 есе ұлғайды (32,1 млрд. теңге).Сақтандыру сыйақыларының
көлемі 2006 жылдың 1 қаңтарына 67,1 млрд. теңгені құрап, 2003 жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша көрсеткіштен 2,9 есе асып түсті. Бұл ретте,
міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақыларының көлемі 10,8 есе (13,0
млрд. теңге), ерікті жеке сақтандыру бойынша - 4 есе (7,8 млрд. теңге) жəне
ерікті мүліктік сақтандыру бойынша 2,4 есе (46,3 млрд. теңге) ұлғайды.Қайта
сақтандыруға берілген сақтандыру сыйақыларының сомасы 26,7 млрд. теңгені
немесе сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемінің 39,7 %-ды құрады, резидент
еместерге қайта сақтандыруға сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемінің 35,2
% берілді (2003 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша - 68,1 %).2006 жылдың
1 қаңтарындағы жағдай бойынша 2 698,6 мың сақтандыру шартты қолданыста,
оның 61,0 % міндетті сақтандыру түрлері жөніндегі шарттар құрайды.
Қолданыстағы сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелердің жалпы көлемі
(сақтандыру сомасы) 13 883,8 млрд. теңгені құрайды.Қазіргі уақытта
сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесінде 31 сақтандыру (қайта
сақтандыру)ұйымы жұмыс істейді.
1.9. Бағалы қағаздар нарығын дамыту
Бағалы қағаздар нарығын дамыту жəне инвестициялау мүмкіндіктерін кеңейту
мақсатында инвестициялаудың ұжымдық нысандары арқылы халықтың (кəсіби емес
инвесторлардың) ақшасын тарту тетіктерін жетілдіруді көздейтін Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы №1385 қаулысымен
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығын дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Жаңа редакциядағы Бағалы қағаздар рыногы туралы Қазақстан Республикасының
2003 жылғы 2 шілдедегі Заңы мен Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы Заңы қабылданды. Нормативтік
құқықтық базаны қабылдау қаржы құралдарына инвестиция жасау мүмкіндіктерін
кеңейтті, жаңа қаржы құралдары пайда болды.
Корпоративтік бағалы қағаздар нарығындағы қолданыстағы шығарылымы бар
акционерлік қоғамдардың саны 2006 жылдың 1 қаңтарына 2 300 қоғамды құрады,
нарықта 62 делдал-дилер, 18 тіркеуші,11 кастодиан банк, зейнетақы
активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын 10 ұйым, 28инвестиция
қоржынын басқарушы жұмыс істейді.Тіркелген үлестік инвестициялық қорлардың
саны 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2006 жылдың 1қаңтарына дейінгі кезеңде
2-ден 45-ке дейін ұлғайды. Бұл ретте, қарастырылып отырған кезеңдегі
үлестікинвестициялық қорлардың жиынтық активтері 32 есе ұлғайып, 12 311
млн. теңгені құрады.
1.10. Зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін жəне сапасын арттыру
Қазақстанның барлық халқы үшін зейнетақы қызметтерінің қол жетімділігін
жəне сапасын арттыру,салымшылардың жəне алушылардың құқықтарын қорғау,
зейнетақы активтерін инвестициялау үшін қаржы құралдарының спектрін ұлғайту
мақсатында Қазақстан Республикасы Yкіметінің 2004 жылғы 24желтоқсандағы №
1359 қаулысымен Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы жүйесін
дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы əзірленді.Бағдарламаны
іске асыру кезінде мынадай нəтижелерге қол жеткізілді. 2006 жылғы 1
шілдедегі жағдай бойынша республикада 14 жинақтаушы зейнетақы қоры жұмыс
істейді, олардың республика өңірлерінде 77филиалы мен 77 өкілдігі бар.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының, зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды 11 ұйым жүзеге асырады, олардың ішінде 3 жинақтаушы зейнетақы
қорының зейнетақы активтерін дербес басқаруғалицензиясы бар.
Міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылардың (алушылардың) дербес
зейнетақышоттарының (бұдан əрі - шот) саны 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап
2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 41 % ұлғайып, 7 613 369 бірлікті
құрады. Ерікті зейнетақы жарналары бойынша салымшылар (алушылар) шоттарының
саны жинақталған зейнетақының жалпы сомасы 479,9 млн. теңгеден тұратын
32336 бірлікті құрады.
Салымшылардың (алушылардың) жинақталған зейнетақылары 2006 жылдың 1
қаңтарына 648,6 млрд.теңгені құрады, ол 2003 жылдың қаңтарынан бастаған
кезеңде 2,4 есе ұлғайды. Зейнетақы активтерін(комиссиялық сыйақыларды алып
тастағанда) инвестициялаудан түскен, салымшылардың (алушылардың)дербес
зейнетақы шоттарына бөлінген таза инвестициялық табыстың сомасы 2006
жылдың 1қаңтарындағы жағдай бойынша 155,1 млрд. теңгені құрады, мұның өзі
2003 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіштен 2,0 есе артық. Салымшылардың
(алушылардың) жинақталған зейнетақының жалпы сомасындағы "таза"
инвестициялық табыстың үлесі 23,91 % құрайды.
1.12. Даму институттары
Мемлекеттік инвестициялық қызметтің тиімділігін жетілдіру жəне арттыру
еліміздің экономикасына сыртқы жəне ішкі инвестицияларды тартуға септігін
тигізу мақсатында даму институттары құрылды. Қазақстан Даму Банкі,
Қазақстанның инвестициялық қоры, Ұлттық инновациялық қор, Шағын
кəсіпкерлікті дамыту қоры, Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды
сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру корпорациясы, Инжиниринг жəне
технологиялар трансферті орталығы жəне Маркетингтік-талдамалық зерттеулер
орталығы акционерлік қоғамдары сияқты қаржылық жəне сервистік даму
институттары құрылды.2006 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша даму
институттарының (Қазақстан Даму Банкі АҚ,Қазақстанның инвестициялық
қоры АҚ, Ұлттық инновациялық қор АҚ, Инжиниринг жəне технологиялар
трансферті орталығы АҚ, Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды
сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру корпорациясы АҚ) жиынтық
жарғылық капиталы 144 199,9 млн.теңгені құрайды. 2006 жылғы 1 шілдедегі
жағдай бойынша институттардың инвестициялық жобаларының портфелі 1 012,7
млн.АҚШ доллары даму институттарының қатысуымен жалпы сомасы 3 632,0
млн.АҚШ долларына
қаржыландыруға мақұлданған 136 жобалардан тұрады. 792,6 млн. АҚШ доллары
даму институттарының қатысуымен жалпы сомасы 2 560,1 млн. АҚШ доллары 109
жобаларды қаржыландыру басталды.Тұтастай алғанда, Қаржы секторын дамытудың
2003-2006 жылдарға арналған тұжырымдамасы шеңберінде қойылған мəселелер
орындалды. Қалған ұсақ мəселелер, сондай-ақ қаржы секторында қосымша
тəуекелдердің пайда болу мəселелері Үкіметтің, Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкінің жəне Агенттіктің жаңа бастамалары шеңберінде шешілетін
болады жəне 2010 жылға дейін қаржы секторын дамытудың келесі орта мерзімді
кезеңге арналған тұжырымдамасын əзірлеу қажеттілігін түсіндіреді.
2.Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған басымдықтары
2.1. Қазақстанның экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарының
құрамында республиканың қаржы секторы дамуының ұзақ мерзімді көрінуi
Қазақстан Республикасының қаржы секторын одан əрі дамыту, оның
құрауыштарының тиімділігін арттыру Қазақстан Республикасы Президентінің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті
50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс
жасау қарсаңында Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген республиканың
əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруін қамтамасыз ету
жөніндегі мəселені іске асыруда маңызды құралдардың бірі болып
табылады.Осыған байланысты қазақстандық экономиканы дамытудың негізгі
бағыттары мыналар болып табылады: Қазақстанның ішкі экономикалық жүйелерін
жаңғырту;Қазақстанның өңірлік экономикалық көш басшылығын жəне оның ТМД
жəне Орталық Азияның бизнес-орталығы ретінде қалыптасуын қамтамасыз
ету;республиканың экспортқа, оның ішінде қаржылық қызметтердің экспортына
да, бағдарлануын арттыру.Тиісінше,қаржы секторын дамытудың Үкімет көрінісі
Қазақстан Республикасының ТМД жəне Орталық Азия өңірлері шеңберінде қаржы
ағынын тиімді қайта бөлуді қамтамасыз ететін өңірдің негізгі қаржы орталығы
ретінде қалыптасуы болып табылады.Ұзақ мерзімді перспективада қаржы
секторын дамытудың көрінісін іске асыру қаржы секторының жеке
сегменттерінің көш басшы өңірлік ұстанымға қол жеткізу есебінен қамтамасыз
етілуі мүмкін: Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының ТМД жəне Орталық
Азиядағы ең өтімді жəне қол жетімді нарық ретінде қалыптасуы;Қазақстанда
валютаның негізгі түрлері бойынша ең өтімді валюта нарығын қалыптастыру
қазақстандық қаржы институттарының ТМД жəне Орталық Азия өңірлерінің қаржы
ресурстарына мұқтажын қамтамасыз етуге қабілетті ірі өңірлік қаржы ұйымы
ретінде қалыптасуы, сондай-ақ қазақстандық кəсіпорындардың инвестициялары
мен мүдделерін өңірлік нарықтарға алып шығу жəне қолдау; Қазақстан қаржы
секторының көрсеткіштер бойынша экономикалық жағынан дамыған стандарттарға
қол жеткізуі; тұрақтылық, қалыптылық, айқындылық, сондай-ақ ТМД мен Орталық
Азияда деңгейі, сапасы жəне қаржы өнімдерінің əртүрлілігі жағынан көш басшы
болуы.Бұл ретте, Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі қарсаңында
тұрақты ұстанымды сақтау жəне шетел компаниялары келген жағдайда қаржы
институттарының бəсекеге қабілеттілігі маңызды мəселелердің бірі болып
табылады. Қаржы секторын дамытудың ұзақ мерзімді көрінісін іске асыру
жөніндегі Үкімет жоспарларын жүзеге асыруға жүйелі орта мерзімді
жоспарларды іске асыру арқылы қол жеткізіледі, оның біріншісі Қазақстан
Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
тұжырымдамасы болып табылады.
2.2. Қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдар кезеңіне арналған мақсаттары
мен міндеттерi
Қазақстанның ТМД жəне Орталық Азияда қаржы секторында өңірлік көш
басшылыққа қол жеткізуі үшін 2007-2011 жылдар кезеңінде бірінші кезеңде
негізгі күш Қазақстанның қаржы секторын нығайтуға,оның тұрақтылығын
арттыруға, кəсіпорындар мен халықты қаржы секторының қызметтерімен қамтуды
кеңейтуге, оның жеке сегменттерін одан əрі дамытуға бағытталады,бұл ішкі
нарықта қазақстандық қаржы ұйымдарының көзқарасын күшейтеді жəне өңірде
жəне ауқымды өңір экспансиясында қаржы тарту орталығы ретінде оның
қалыптасуына түрткі болады.
Осылайша, қазақстандық экономиканың бəсекеге қабілеттілігін арттыру жəне
ұзақ мерзімді қаржы секторын іске асыру жөніндегі стратегиялық мəселелер
мəтінінде республиканың қаржы секторын одан əрі дамыту 2007-2011 жылдар
кезеңінен бастап мыналарға бағытталады:
қаржы секторының жəне оның институттарының тұрақтылығы мен қалыптылығын
арттыру;қаржы секторы қызметтерінің жəне олардың қол жетімділігі сапасын
арттыру;өтімді қор нарығын жəне оның құрауыштарын қалыптастыру;қаржы
секторын реттеу стандарттарын арттыру;қаржылық қызметтер нарығында бəсекеге
қабілеттілікті арттыру мақсатында қаржы секторын ырықтандыру.Бұдан басқа,
қаржы секторында адал бəсекелестікті дамытуға, сондай-ақ қаржы қызметтерін
тұтынушылардың заңды құқығы мен мүдделерін қорғауға бағытталған қаржы
ұйымдарын монополияға қарсы реттеуді жетілдіру орынды болып табылады.
Мемлекеттік саясаттың тиісті шараларын іске асыру арқылы қойылған
мəселелерді шешу қаржы секторының экономика субъектілерінің іс-əрекетіне
маңызын жəне əсерін елеулі арттыруы тиіс.
2.3. Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту
Мақсаты мен міндетi
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын (бұдан əрі қаржы орталығы) құру
мақсаттары бағалы қағаздар нарығын дамыту, оның халықаралық капитал
нарықтарымен шоғырлануы,Қазақстан Республикасының экономикасына
инвестицияларды тарту қазақстандық капиталдың шетел бағалы қағаздар
нарығына шығуы болып табылады.Қаржы орталығының міндеттері шетел де,
қазақстандық та инвесторларды, бағалы қағаздар шығарушыларды жəне кəсіби
қатысушыларды қаржы орталығының арнайы сауда алаңына тарту,Қазақстан
Республикасының бағалы қағаздар нарығының тиімді дамуы үшін жаңа қаржы
құралдарын əзірлеу жəне енгізу, сондай-ақ қаржы орталығын одан əрі дамыту
болып табылады.
Ағымдағы жағдайҚазақстан Республикасының 2006 жылы 5 маусымдағы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы Заңы қабылданды жəнеқазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тиісті өзгерістер енгізілді.
Осы жылы қаржы орталығының уəкілетті органы –Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жұмысын
бастады.Қаржы орталығының қызметіне қатысты мəселелерде əлемдік тəжірибені
пайдалану жөнінде ұсыныстар əзірлеу жəне Қазақстан Республикасы Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі жанынан қаржы
орталығын дамытудың стратегиясын əзірлеу мақсатында консультативтік-кеңес
органы ретінде Халықаралық кеңес құрылды.
Негізгі шаралар
Орта мерзімді перспективада қаржы орталығын дамытуға бағытталған негізгі
шаралар мыналар болады:
2006 жылғы 5 маусымдағы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы туралы
жəне 2006 жылғы 5 маусымдағы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
актілеріне Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын құру мəселелері
бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы жағдайҚазақстан
Республикасының Заңдарында салынған стимулдарды іске асыру;Қаржы
орталығының арнайы сауда алаңында ұлттық компаниялардың жəне банктік
секторұйымдарының акцияларын (ІРО) бастапқы орналастыруды жүзеге асыру
эмитенттерді, инвесторлар мен бағалы қағаздар нарығының кəсіби
қатысушыларын қаржы орталығының арнайы сауда алаңына тарту үшін қаржы
орталығының, конференциялардың, семинарлар мен дөңгелек үстелдердің кең
жарнамалық компанияларын өткізу;инвесторлардың кең ауқымына қол жетімді
(институционалдық инвесторлар үшін де, жеке тұлғалар үшін де) индекстік
қорлар, (EFT), секьюрителендірілген активтер (SPV), фьючерстер, опциондар,
ислам құралдары (сукук жəне т.б.) жаңа қаржы құралдарын əзірлеу жəне
енгізу;бағалы қағаздар нарығының қазіргі заманғы халықаралық стандарттарына
жауап беретін қаржы орталығының жаңа технологиялық инфрақұрылымын
құру;халықаралық биржалармен бағалы қағаздарды өзара тану туралы
уағдаластықтарға қол қою;Қазақстанның Даму Банкінің қаржы орталығының
қызметіне қатысуын белсендіру; Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
жыл сайын мемлекеттік қазынашылық міндеттемелерін шығаруы; қазақстанның
клиринг палатасын құру;ұзақ мерзімді салымдарға бағдарланған жаппай
инвесторлардың ішкі ресурстарын тарту жолымен ішкі инвестициялық
мүмкіндіктерді барынша қатыстыру;
3.Қазақстан Республикасының қаржы секторын реттеу саласындағы мемлекеттік
саясаты
Қазақстанның қаржы секторы жүйелік сипаты бар факторлардың əсерімен
қалыптастырылады жəне жұмыс істейді. Түрлі факторлардың жиынтықты əсер етуі
қаржы секторы институттары қызметі практикасы əзірленетін жəне бекітілетін
ортаны құрады, яғни қаржы секторының экономиканың нақты секторына жəне
бəсекелі қабілеттілікке əсер ету деңгейін анықтайды.Осыған байланысты
мемлекет саясатының басымдығы қаржы институттарының қызметі практикасын
қалыптастыруға ұзақ мерзімді əсер ететін жүйе құрушы факторларды жетілдіру
болуы тиіс:
мемлекеттік реттеу сапасы;корпоративтік заңнама сапасы;бағалы қағаздары
бағалы қағаздар нарығында айналымдағы қаржы ұйымдарының да, нақты сектор
кəсіпорындарының сенімді жəне сапалы ақпараты болуы (оның ішінде қаржы
есептілігі), сондай-ақ оған еркін қатынау;қаржы секторы инфрақұрылымның
даму деңгейі;халықтың қаржы секторының қызметтері туралы сенімділігі мен
хабардарлығы деңгейі;қаржы нарығы үшін кəсіби кадрларды даярлау;қаржы
нарығы мен қаржы құралдары қатысушыларының бухгалтерлік есебі мен салық
салуын жетілдіру.
3.1. Қаржы секторын мемлекеттік басқарудың сапасын нығайту мен арттыру
Қаржы секторын реттеу мен қадағалаудың 2007-2011 жылдарға арналған негізгі
міндеттері қаржы секторын мемлекеттік реттеу мен қадағалау функцияларын
жүзеге асыру мынадай мемлекеттік органдарға бекітілген: оларға заңнамалық
бекітіп берілген функциялар мен өкілеттіктер шеңберінде Yкімет, ҚҚА,Ұлттық
Банк жəне Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу жөніндегі
агенттік.Осы мемлекеттік органдардың жұмысы мынадай негізгі бағыттар
бойынша жүзеге асырылатын болады:қызметкерлердің кəсібилігін арттыруға жəне
қаржы секторы институттарының мониторинг сапасын арттыру үшін мүмкіндіктер
құруға бағытталған Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын
реттеу жəне қадағалау агенттігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz