Зерттеу пәнін қонақүй секторындағы кәсіпорындарда қызметтердің сапасын басқару процесінде орнайтын ұйымдастырушылық - экономикалық қатынастар
Жоспар
Кіріспе
1. Қонақ үй сервисінің теориялық аспектілері------------------------ ----
----7
1. Қонақ үй бизнесінің мәні мен қалыптасу тарихы ------------------
7
1.2.Сервистік қызметтті ұйымдастыру шетелдік тәжірибе негізінде---12
1.3.ҚР-да сервистік қызметтің қазіргі жағдайы---------------------------
---20
2. Окан Интерконтиненталь Астана қонақ үйінің шаруашылық қарекеті-----
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-----27
1. Қонақ үйдің жалпы ұйымдастырушылық– экономикалық сипаттамасы------
----------------------------------- -------------------------------
--------27
2. Қонақ үй сервистік қызметінің қазіргі жағдайы---------------------
31
2. Қонақ үй сапалы сервисінің бағдарламасын дамыту және жетілдіру жолдары---
----------------------------------- ----------------------------------34
3.1 Пайдалылықты өсірудің тиімді бағыттары-------------------------- -----
34
3.2 Қонақ үй шарушылығына жаңа маркетингтік технологияларды енгізу----
----------------------------------- ----------------------------------- ------
---------36
Қорытынды
Қолданылған әдебиет
Кіріспе
Қонақүй саласы, туризмнің негізгі және құранды бөлігі ретінде, әлемдік
экономиканың қарқынды дамып жатқан секторы және валюталық түсімдердің
тиімді көзі болып табылады. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың
халыққа Үндеуінде: Біз бәсекеге қабілеттілігін үнемі арттырып отыратын
басым салалары бар бәсекеге қабілетті экономика үлгісін таңдадық, сөйтіп
қазақстандық кластерлер жүйесін дамытудың бастамасын көтердік,– деп
көрсетілген. Дүниежүзілік тәжірибе бойынша, осындай басым бағыттағы қызмет
салаларына қонақүй шаруашылығы да жатады.
Қонақүй бизнесі Қазақстан азаматтары мен шетелдік қонақтарды тұрғынжай,
аспен қамтамасыз ететін және басқа да әртүрлі қосымша қызметтерді
көрсететін маңызды сала балып табылады. Қазақстанның инвестициялық
тартымдылығы, халықтың әл-ауқатының өсуі, отандық нарыққа ірі халықаралық
қонақүй тізбектерінің келуі қонақүй қызметтерінің қарқынды дамуы мен
олардың сапасының әлемдік стандарттарға сай көтерілуіне септігін тигізді.
Қонақүй секторы дамуының әлемдік үрдістері мен Қазақстандағы оның жай-
күйінің арасындағы алшақтық шынайы резервтер мен потенциалды мүмкіндіктер
болған жағдайда ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттағы мәселелер кешенін
шешуді талап етеді, ондай проблемалардың қатарына туризм инфрақұрылымының
жеткілікті дәрежеде дамымағандығы, көрсетілетін қызметтердің деңгейі төмен
болуы, көрсетілетін қызметтер сапасының баға деңгейіне сай келмеуі,
қызметкерлердің біліктілігінің төмендігі, т.б. жатады. Аталмыш
проблемаларды шешу үшін қонақүй қызметтерінің қазіргі даму деңгейін талдап,
тиісті ғылыми зерттеулер жүргізу қажет.
Зерттеу пәнін қонақүй секторындағы кәсіпорындарда қызметтердің сапасын
басқару процесінде орнайтын ұйымдастырушылық-экономикалық қатынастар.
Зерттеу нысаны – Қазақстан Республикасындағы қонақүй кәсіпорындары,
Окан Интерконтиненталь-Астана қонақ үйі
Курстық жұмысымың мақсаты – проблеманың теориялық және практикалық
аспектілерін зерттеу негізінде қонақүй қызметтерінің, сервисінің сапасын
жетілдіру бойынша ұсыныстар дайындау.
Қазіргі кезде әлемнің әр түрлі нүктелерінде қызметтер саласының
феноменальді кеңеюіне айқын тенденция байқалуда. Сервистік қызмет – бұл
біздің қажеттіліктерімізді қанағаттандырудағы реабилитациялы-альтруистік
стилі құрылып жетілдірілетін адамзат қарым-қатынастарының саласы болып
табылады. Қонақ үй сервисін дұрыс ұйымдастырып, дамыту үшін сервис
мәдениетін дамыту керек. Қызмет көрсетудің жоғары мәдениеті қызметшілерге
қонақтардың мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Қонақ үй қызметтерінің
маркетингі саласында жұмыс істейтін адамдар, өз тауарының төрт спецификалық
белгілерін ұмытпауы керек. Бірінші, материалды тауарларға қарағанда
қызметтерді, оларды тікелей көрсету сәтіне дейін, дәмін татып, ұстап көріп,
көруге және естуге болмайды. Екінші, қонақ үй индустриясында қызмет көрсету
қызмет көрсететін адамды да, қызмет көрсетілетін адамды да қажет етеді,
яғни қызметтер көзі мен объектісінен ажырамайды. Үшінші, қонақ үй саласының
қызметтері құбылмалы, оның сапасы қызмет қандай жағдайда және кіммен
көрсетіліп жатқандығына байланысты болады. Және төртінші, қызметтер
сақтауға келмейді.
1 ҚОНАҚ ҮЙ СЕРВИСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Қонақ үй бизнесінің қалыптасуы мен классификациясы
Анықталғандай, мәдени-тарихи құндылықтар, таңғажайып табиғат,
экзотикалық көңіл көтерулер мен емдік ауа туристермен қонақтарды белгілі
бір аймаққа немесе мемлекетке тартудың басты факторы емес. Жер шарының әр
бір бұрышында таңғаларлықтай орын бар. Саяхатшылардың саны жергілікті
туризмнің инфроқұрылымымен тығыз байланысты. Қазіргі заманда еліміздегі
қонақ үйлердің қызмет көрсету сапасы төмен. Соған қарамастан нарық
қатысушылары және инвесторлар бұл табысты салаға көңіл аудара отырып,
көптеген жаңа отельдер ашып жатқаны көрініс тауып отыр.
Қонақ үй бизнесі ойын-сауық және туризм индустриясы деп аталатын ең
үлкен сегменттің құрама бөлігі болып саналады. Қазіргі замандағы қонақ үй
бизнесі әр түрлі орналастыру мекемелерінің түрі мен нысандарының барымен
сипатталады: керемет отельдер мен қонақ үйлерден мотельдер мен кемпингтерге
дейін. Туристерге күнделікті ұсынылатын түнейтін жерлері- туристерді
орналастыру құралдыры болып саналады. Дүниежүзілік туристік мекемесінің
ұсынысына сай – туристерді орналастыру құрамдарын екі категорияға бөлуге
болады, яғни жеке және ұжымдық.
Қонақ үй (латын тілі hospitalis) – қонақшыл.Қонақшылдық (ағылшын
тілінен hospitality) ескі француз тілінен hospiсе, қабылдау үйі
деген мағынаны білдіреді. Осындай ескі мекеменің біреуі Hospice de Beaune
(Оспис-де-бон) Бургундияда орналасқан, ол тағы да Hotel Dieu (Отель Дье) –
Құдай үйі деп аталады. Ол 1443 жылы қайырымдылық емхана және кедейлерге
арналған үй ретінде пайда болған. Келген кісілерді үймен, тамақпен
қамтамасыз ету және оларға ойын-сауық ұйымдастыру бизнесі, қонақжайлық
индустриясы деп аталады.
Дүниежүзілік туристік мекемесінің анықтауы бойынша, қонақ үйлер –
көрсететін қызметтеріне сай (кемдегенде – төсек-орын жинау, бөлмені
тазалау), топтарға және категорияларға бөлінген, арнайы бөлмелері,
біріңғай басшысы бар ұжымдық орналастыру құралы. Қонақ үй мекемесінің ең
басты функциясы – клиенттерге уақытша тұрақ ұсыну. [3]
Қонақ үйдің негізгі белгілері :
- нөмірлік қоры;
- міндетті түрдегі қызмет көрсету ( бөлмелерді және санитарлық орындарды
тазалау, күнделікті төсек-орынды жинау, бөлмелерге қызмет көрсету);
- арнайы қосымша қызмет көрсету ассортименті.
Барлық қонақ үйлерде 4 негізгі көрсетілетін қызмет түрлері
қарастырылады:
- орналастыру;
- тамақтандыру;
- ойын-сауық ұйымдастыру;
- тұрмыстық қызмет көрсету.
Олар негізгі, қосымша және көмекші қызметтер.
Орналастыру және тамақтандыру - кез-келген қонақ үйдің негізгі екі
шарты болып саналады.
Орналастыру қызметінің мазмұны: біріншіден қолдануға тек арнайы қонақ
үй бөлмелері беріледі, екіншіден қызмет көрсетуді тек қана қонақ үй
қызметкерлері атқарады; мысалы: қонақтарды қабылдау мен тіркеуді портье,
ал нөмірлерді жинау мен қалпына келтіруді үй қызметшісі атқарады.
Қонақтарға тамақ беру қызметі түрлі процестерді өзіне қосады:
өндірістік (тамақ дайындау), саудалық (дайын тамақтарды, алкогольды және
алкогольсыз ішімдіктерді сату), сервистік (қонақ үй нөмірлерінде, бар,
кафе, ресторандарда қонақтарға официанттардың қызмет көсетуі).
Қосымша немесе толықтаушы қызметткерге: бассейін, спорт залдарын, әр
түрлі келіссөз жүргізу үшін конференц-залдар ұсыну, автокөліктерді жалға
беру, химикалық тазалау мен кір жуу, сол сияқты шаштараз және массаж
кабинетін ұсыну т.б. [2]
Қазіргі заманда нарықтық қызығушылықты қалыптастыруда қосымша қызметтің
орны өте маңызды.
Қандай да болмасын қонақ үй тектес мекеменің, мейлің ол тәуелсіз мекеме
немесе қонақ үй корпорациясының бөлігі болсын, ол қожайынына пайда әкелумен
қатар арнайы қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру керек.
Әлемдік қонақ үй индустриясының негізгі кезеңдеріне шолу жасайтын
болсақ, саяхатта жүрген адамдарға қызмет көрсету алғашқы қонақ үйлер
(Керуен сарайлар) б.э.д. 2000 жыл бұрын көне шығыс елдерінде кең таралған.
Ежелгі Греция, Ертедегі Рим кезеңінен бастап әртістерге, кубелерге,
саяхатшыларға арналған ертедегі қонақ үй түрлері: хаинны, инны, пошта
бекекттері т.б. болып саналған. Жоғарыдағы қонақ үйлер қазіргі қонақ үй
функцияларына ұқсас қызмет түрлерін көрсеткен.
Сол замандағы негізгі көлік ретінде аттарды пайдалану, ат қоршаулары
мен тұрақтар болмауымен қатар адамдар тынығуға арналаған, ас ішетін
бөлмелерден тұрған. Ал орта ғасырларда саяхатшыларға арналған бұл
кешендерге әжептеуір өзгерістер енізілген. Қосымша театр сахналары пайда
болған. Қонақ үй иелері өз жанұясымен, құлдары мен қызметшілері келген
қонақтарға қызмет көрсеткен. Олардың қызмет көрсету деңгейі жоғарғы сапалы
көлемді қызмет көрсетумен ерекшелінген.
Қонақ үй индустриясының даму тарихы әлемдік адамзат өркениетінің даму
тарихы мен тұспа келеді.
1950-1960 жылдары көлік тасымалдау түрлерінің өркендеуі, соғыстан
кейінгі халықаралық қатынастардың тұрақталуы, әлеуметтік экономикалық
жағдайдың ретке келуі дүние жүзінде қонақ шаруашылығының қайта жандауына
ықпалын тигізді. Қонақ үйлердің жаңа типтері мотель, отель, кемпинг т.б.
пайда болуы және курортты қалаларда демалыс қонақ үйлер салына бастады.
әуежай, жолбойы қонақ үйлері олардың құрамында тамақтану, көңіл көтеру
орындары қалыпьасты. Адамдардың бос уақытта пайдалану мүмкіншіліктерінің
артуына байланысты емдік сауықтыру курорттары белгіленген аймақтарды пайда
болды.
ДТҰ мәліметі бойынша 17 мың адам тоқтай алатын қонақ үй жүйелері
қалыптасқан. Солардың ішіндегі ең ірілері Шератон, Мариотт, Рамада,
Редиссон қонақ үй класстарына орай Апартамент, Кондоминниум түрлері
пайда болды.
(Кесте 1).
Дүниежүзілік ең үздік отельдер
Дүниежүзік ең үздік отельдер
Атауы Орналасқан жері Мемлекет Балл
Burj al Arab Дубай БАӘ 100
Singita Private Сэби Сэндз ЮАР 97.56
Game Reserve
Four Seasons Джанъяр Индонезия 96.11
Resort Bali at
Sayan
Oberoi Udaivilas Удайпур Индия 94.28
The Peninsula, Клонгсан Таиланд 94.03
Bangkok
Four Seasons Бали Индонезия 93.59
Resort Bali at
Jimbaran Bay
Oberoi Rajvilas Джайпур Индия 93.50
Ritz-Carlton Bali Бали Индонезия 93.18
Resort & Spa
Inverlochy Castle Форт-Уильям Шотландия 92.86
The Oriental, Бангкок Таиланд 92.40
Bangkok
Taj Lake Palace Удайпур Индия 91.79
*ҚР Туризм және спорт Министрлігінің статистикасы бойынша.
ХХ ғасырдың 90- жылдарында экономикалық күйзелістерге байланысты қонақ
үй шаруашылығының дамуының тежелігіндігі байқалды.
Отелдердің мамандарландыруы , супенр және экзотикалық түрлерінің
шыққаның байқаймыз. Қонақ үй шаруашылығын дамытудың жаңа тұжырымдамалары
зор ізденіс бағытта жүргізілді. Шығыс Азия және тынық мұхит секторында
қонақ үй шаруашылығы құрылысы жаңа технологияны пайдаланды.
2000 жылдары жекеменшілік, шағын әртүрлі типтегі қонақ үйлер қалыптасуы
нарықтық жағдайда өтуде.
Туристік қонақ үй типіндегі қонақ үйлерді таңдап алу бірнеше
факторларға байланысты. Ол функционалды және экономикалық, архитектуралық
шарттарға тікелей байланысты.
Архитерктуралық - болжамдалған туристік қонақ үй мекемесі туристерге
мынандай шарттармен қамтамасыз ету керек: жоғарғы дәрежелі қызмет;
туристердің барлық контингентіне шартарға байланысты жағдай жасау; қызмет
түрінің жүйелігі; қызмет көрсетуге, тамақтандыруға, спортты қызмет
көрсетуге кеткен минималды шығындар. Құрылысқа және сол құрылысты жүргізуге
жіберілген шығындар.
Кез келген туристік мекеменің функционалды сұраныстарын айқындау кезінде,
бірнеше басты классификациялық факторларға байланысты:
а) қызмет көрсетілген контингенттің, олардың жас ерекшілігіне, әлеуметтік
құрылымына, бос уақыттарына байланысты ерекшеленеді. Көбінеше туристік
қонақ үйлер туристерге көрсететін қызметті бір ыңғайлықпен жүргізуге
әрекеттенеді (оқушылар каникул уақытында, балаларымен келген ата-аналар жаз
мезгілінде, ауылшаруашылығы аудандарынан келген туристер қыс мезгілі)
сияқты мезгілдерге бөлінеді.
Қонақ үй және мотелдердің жұмыс бағыты жыл бойынша жоспарланады.
Кэмпинтер- тек жаз айында қолданылады. Турбазаларда жаз айлары кезінде
туристер саны 50% асады осыған байланысты бұл мекемелерде қосалқы палатка,
үйшіктер жалға беріледі, бұл әрине олрдың жұмысын жеңілдетеді. Сонымен
қатар жаз айларында мұндай туристік мекемелер орын сандарына байланысты,
өртке сай іс-шаралар жүргізеді.
в) туристік мекемелерде туристердің орны, сыймдылығы мезгілдерге байлансты
жоспараланады.
Қонақ үй мекемелерінде орын саны мынандай болғаны шарт:
- Туристік қонақ үйлерде 300, 500, 800, 1000;
- Туристік базаларда 500-ден 1000;
- Мотелдерде 300- ден көп емес;
- Кемпингтерде 500-ден кем емес;
- Туристік приюттарда 50-ден 100-ге дейін.
Туристік мекемелерде және оған қатысты жайларда орын саны және
қабылданатын турист саны Мемлекеттік Азаматтар құрылысы заңдарымен
бекітіледі.Қызмет көрсетушілер саны кез келген туристік мекемедегі орын
санына байланысты қабылданады.
Туристік комплекстерде туристтердің сыймдылығы мынандай көсеткіштерге
сай болғаны жөн деп қарастырылады: теңіз маңы аудандарда 2-ден 7 мың орын;
орман маңы және өзен маңы аудандарда 3-тен 5 мың орын; таулы аудандарда 2-
ден 5 мың орын.
Туристік мекемелердің классификациялық белгілері жеке және тәжірибелік
бағыттарға байлансты бөлінеді.
Жабдықталғандық - бұл жай ғана ыңғайлылықтың жыйыны деп түсінеміз. Кез-
келген заттың жоғары дәрежеде жабдықталғадығын сипаттаған кезде біз оның
ыңғайлылық деңгейіне баға береміз.
Жоғары дәрежеде жабдықталу туристердің барған жерінде өзін жақсы сезіну
үшін күш-жігер жұмсатпау.
Жабдықталу бағамы құрылыс нормалары бойынша қонақ үйлер беске
бөлінеді. (СНиП П-79-78.) онда қонақ үйлердің жұлдыз белгісі анықталады. 5
жұлдыз(*****), 4 жұлдыз (****), 3 жұлдыз(***), 2 жұлдыз (**)7 Мұндай
разрядтарға тек кемпингтер кірмейді.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттіккомцен-нің бекіткен құрылыс
нормалары бойынша қонақ үйлер үшін төрт разряд тағайындалған: Люкс (5*,
4*, 3*), Жоғары дәрежелі А, Жоғары дәрежелі Б, I, II, III, IV. Сонымен
қатар туристік кешендерді қолдану үш разрядқа бөлінеді: турбазалар,
приюттар және кемпингтар.
Қонақ үйлерді классификциялау оның ауқымдылығы мен туризм және
саяхаттаудың кезекті көп түрлігінің келісімділігімен туристерді
орналастырумен айналысатын мамандардың үйлесімді іс әрекетіне қарай
саяхаттың әртүрлі мақсатына адамдардың материалдық сипатына, ұлттық
құрамына, географиялық жағдайына және табиғат ерекшелігіне байланысты.
Дегенмен классификациялаудың бірнеше ортақ белгілері бойынша ұлттық
тұрғыдан қарастыруға болады. Мысалы: нарық жағдайына байланысты қызмет
көрсету деңгейі алуан түрлі. Жекеменшік басқару формасы жүйелігіне,
тәуелділік деңгейіне де байланысты.
Қазіргі қонақ үйлерді классификациялау жүйесі мемлекеттік немесе ұлттық
қонақ үйлер ассоциациясының үлгісі бойынша және сертификациялық
ережелерінің заңдастыру материалдық базасының сандық сипаты, сервистік
жағдайға, қызмет көрсету сапасының жоғарғы деңгейде болуы шарт.
Қонақ үй классификациясы әр елдерде әр түрлі категорияларға бөлініп,
отызға жуық атауға ие. Біртекті классификацияға келуге көптеген себептер
мүмкіндік бермейді. Оларға мемлекеттердің тарихы, мәдени даму деңгейі,
туристік қызмет көрсетудегі ұлттық дәстүрлер ерекшелігі және сапалы қызмет
көрсетудегі бағалауы және сипаты әсер етеді.[5]
2. Сервистік қызметті ұйымдастыру шетелдік тәжірибе негізінде
Солтүстік Америкадағы алғашқы қонақ үйлер таверналар мен керуен
сарайлары деп аталған болатын. Олар қазіргі толық қызмет көрсететін
отелдерден әлдеқайда ерекше болды. Бұл қонақ үй дамуының эволюциясы өте
қызықты, әсіресе қаржы жағынан.
Бұл индустрия жүз жыл бұрын тіпті басқа болды. Бостондық таверналарды
Патрик Генри еркіндік шамы деп тектен-текке атамаған шығыр. Жасыл
Айдаһар и Гроздь винограда таверналары Американдық революция кезіндегі
еркіндік балаларының кездесу орны болған. Бостондық шай беру Жасыл
Айдаһар тавернасында ұйымдастырылған.
Таверналар қоғамдық өмірдің орталығы болды. Олар тек үлкен қалаларда
ғана емес, жолдарда, қиылыстарда гүлденді. Соңында каналдар да тез дамып
келе жатқан транспорттық жүйенің бөлігіне айналды. Қазіргі адамдар сияқты,
сапар шегетін адамдарға тамақ, қонатын жер керек болғаны түсінікті. Алғашқы
қонақ үй, 70 бөлмелі, Нью – Йоркта пайда болды. Бұл City Hotel деп
аталатын қонақ үй 1794 жылы құрылды. Ең алғашқы нақты отель коридорларымен,
регистратурамен, есіктегі құлыптармен, тегін сабындармен болды. Бостонда
1829 жылы ашылды. Ол 170 бөлмелі Tremont House деп аталатын қонақ үй.[7]
Сол кездегі көптеген отельдер нағыз архитекторлық шедеврларға айналды.
Олардың кең вестибюлі, сантехникасының кереметтілігі, кейбір кезде әрі
Еуропада естімеген тамаша қолайлықтары болды. Ең алғаш лифт Нью – Йорктың
Бесінші Авеню отелінде 1859 жылы салынды. Алғашқы электрлі жарығы бар
отель Нью – Йорктағы Парк – Роуд жеріндегі Hotel Everett болды.
Транспорттың түрлері пайда бола бастағаннан кейін, қонақ үй индустриясы
ығыстырылды. Батысқа жол ашқан, курортты қалаларға жақын вокзал орнатуды
жөн көрген отель архитекторлары, енді теміржолдарын сала бастады. Hotel del
Coronado-дан басталып (Калифорния, Сан - Диего), Breakers Resort-пен аяқтап
(Флорида), атақты Greenbriar Resort (Батыс Вирджиния) сияқты теміржол
вокзалдары жарысқандай болды. Канадағы Canadian Pacific теміржолы
жолаушыларға тауды көрсетіп, өздерінің отельдеріне тоқтауға мүмкіндік
береді. Қазіргі күнге дейін Canadian Pacific Канадада алғашқы орында.
Жалға беру. Жалға беру (лизинг) 1950-1960 жж. әйгілі болды және мұндай
әдісті әлі де қолданып жүр. Бұл арендаторға да, компанияға да нарыққа
кіріп, қалыптасуға мүмкіндік береді. Отель келіскендей, сатудан түскен
пайызға жалға беріледі. Негізінен 20 - 50%-ға дейін. Мысалы, халықаралық
америка отельдерінің экспансиясы Hilton компаниясын (Сан – Хуандағы
отельдің бірі) жалға алудан бастады. Ұлттық туризмді дамытуды мақсат еткен
үкімет Hotel Carib отелін Hilton-ға жалға берді. Бірақ келесідей талап
қойды: пайданың үштен екісіне иелену және маркетингтік шығыстарды төлеу.
Дамушы елдерде мемлекеттік кәсіпорындарды жалға беру әйгілі. Ол
Кубадада Фидель Кастроның келуіне дейін, өте сәтті жүргізілді. Hilton-да
номерлердің толып кетуі 14%-ға дейін түсті. Бұл көптеген шығынға әкелді.
Корпорация басшылығы бұдан сабақ алып, одан кейін жалға берудің орнына
басқарушылықтарды алатын адамдармен контракт жасауды ұйғарды. Бұл
коммерциялық қауіпті төмендетеді. Бұл жоспар өнім пайдасының 5% базалық
төлемге кіргізеді, қосымша эксплуатациялық кірістің 10% кіреді.
Кейбір аймақта, әсіресе, Батыс Еуропада жалға беру корпорация үшін
пайдалы болған. Лондондық Hilton 25 жылға жалға берілген және жалға беру
төлемі 8% көлемінде. Нәтижесінде Hilton эксплуатациялық шығындарға 75% алып
отырды. [10]
Капиталдың жетіспеуінен нарықта жалға беру қайта әйгілі болу мүмкін.
Қонақ үй нарығындағы маклерлер қаржыға дейінгі жобаларды ойлауда. Книгер
мен Снайдер (Аризона штаты) жалдаудың жаңа типін ойлап шығарды. Ол жеке
меншік басшыларының алғашқы капиталға шығынданбай-ақ пайда алатынын
көрсетті. Жалға алушы қонақ үйді келісім шарты бойынша басқарады. Ол
сақтандыру үшін, персонал жалдау үшін, маркетинг және тағам жеткізу үшін
жауап береді. Осы үшін ол тапсырылған бөлмелердің пайдасын алады.
Қаржыландыру пакеті - керекті табыспен қамтамасыз етуші процесс негізі
өз ішіне табыс деңгейін кіргізеді. Табыс деңгейі фирманың күтетін тәуекелін
өтейді. Жетістікке ие болу үшін отель қаржыландыруы тура түрде жобаны
әзірлеушілердің қызығушылықтарымен сәйкес болуы қажет. Бұл жобаның іске
асырылуы толық мағынада ақшалай нарықтың өзіне байланысты. Кей жағдайда
отель құру үшін 60-80 % соманы қарызға алуға болады.
Қонақ үйді қаржыландыру – бұл пакеттің бір-ақ бөлігі болғанымен, өте
керекті зат. Кәсіпорын табысының жетістігі міндетті түрде басқарушы қолдың
жақсы болуымен ғана іске асады. Осындай қаржыландыру нәтижесіндегі толықтай
жетістікке ие болу үшін келесі белгілерге назар аудару қажет:
• Көмек тобы немесе франчайзермен жақсы қарым – қатынас орнату (қоса
атқарушылық келісіміне отырғаннан кейін).
• Ұлттық қонақ үй желісінде жұмыс атқарып, мүшелікке кіру (басқару
үшін контрактқа отыру).
• Керекті ықтимал фирмалармен ынтымақтасу (жалдау келісімі бойынша).
• Басқа бір ұлттық қонақ үйде қызмет ету (бірігіп кәсіп орын құру
жөніндегі келісім шарт).
• Дәстүрлі түрдегі ипотекалық несие.
• Қарызға беруші болып - әр түрлі сақтандыру компаниялары бола алады.
60 жылдары Шератон мен Хилтонның ұсынысы бойынша франчайзингтік қонақ
үйлер мен мотельдердің даму стратегиясы қалыптасты. 70-80 жылдары бұл
тенденция сақталды.
Артықшылықтары бойынша франчайзинг екі проблеманы қамтиды:
1) Лицензия иегері ретінде стандартты сапаны қалай сақтауды.
2) Лицензияны пайдалану құқығын алғандардан пайда болатын қаржылық
әдістерді қалай құру.
Бұл сұрақта қиындықтар өте көп. Біріншіден, контракта сапаны қамтамасыз
етудің нюанстарын ұсыну өте қиын. Тек соңғы жылдары франчайзингтік
контрактар қонақүйлердің сыртқы көрінісіне қарап, қонақтарды қабылдау
дәрежесіне қарап, нақты талаптар қоя алады. Лицензия үшін төлемді
контрактар мен иегер келіссөз барысында анықталады. Орташа көлемі әрбір
өткізілген номерден 3-4 % алынады.
Қонақ үйлер индустриясындағы франчайзингпен айналысатын ең үлкен
компания (3413 отель) Hospitality Franchise System Парсипанияда (Нью –
Джерси штаты), одан кейін Choice Hotel International (2487 отель), үшінші
орында – Holiday Inn Worldwide.
Лицензияны ұстаушы сияқты, оны қолданушы да лицензияны сатып алудан
келесідей пайда табады:
• Жұмысты бастау үшін қажет жоспар мен спецификация пакеті.
• Барлық елдер арасында жарнама.
• Орталықтандырылған брондау жүйесі.
• Аксессуар, жиһаз, құрал – жабдықтарды жеңілдікпен алу.
• Фирма анықтамасындағы ескерту.
• Кредит карточкаларын алғандағы жеңілдіктер.
Бірақ пайда әрқашан болмайды. Лицензияны алғанда мынаны ескерту
қажет:
• Үлкен жарна (кіріс жарнасы, пайдалы жарнасы).
• Орталықтанған броний жүйесі тек 17-26% резервті номер береді.
• Лицензия сатып алғанда, оны қолданған адамның ұстанған
стандарттарын орындау керек.
Фирма үшін франчайзинг жүйесі мынадай пайда әкеледі:
• Нарықта екіншінің өсуі және атақтың өсуі.
• Лицензияны қолдану құқығы үшін қосымша пайда.
Дегенмен фирма қауіп-қатерге де барады. Мәселен:
• Сапа стандартын ұстану қиын.
• Лицензияны сенімсіз адамдарға сату арқылы қателік жасау мүмкіндігі.
Алайда шет елдердегі қонақүй тізбектері франчайзинг есебінен кең
таралып, әлемге танымал болды. Франшиза, негізінде сауда маркасын жалға
беруді білдіреді. Қонақ үй корпарациясы кәсіпкерге бір стандарт бойынша өз
атымен іс жүргізу құқығын береді.
Х1Хғ. соңы мен ХХғ. басында қонақ үй индустриясына, оның өсуі мен
дамуына айтарлықтай үлес қосқан танымал пионерлер Э. Стэтлер, К. Хилтон, Э.
Хендерсон, Х. Джонсон, Дж. Уиллард ( Билл) Марриотт пен Ц. Ритцті айтуға
болады.
Біздің мемлекетімізде қонақ үй бизнесінің сәтті дамуына көбіне
бизнесті, басқаруды жүргізуде және басқа да критерийлеріне қатысты, өздері
таңдаған саясатының арқасында, қонақ үй қызметтері нарығында өздерін
көрсеткен, әлемнің әртүрлі қонақ үй кәсіпорындары мен ұйымдарының
тәжірибелерін қолдану мүмкіндік туғызады. Бірқатар батыс елдерінде қонақ үй
ісінің табысты дамуының басты нәтижесі біздің елімізде әлі де құрылмаған
қонақ үйлер тізбегі болып табылады.[1]
Қонақ үйлер тізбегі - ортақ басқармасы, азық-түлік қозғалысы және
сауда маркасы концепциясы бар отельдер тобын білдіреді. АҚШ, Ұлыбритания,
Франция және т.б. (2 кесте) елдердегі сияқты, отельдерді біріктіру
формалары әртүрлі. Ол қонақүй компанияларын орналастыру кәсіпорындарын
сатып алу, олармен франшиздік келісімдер немесе басқару келісімдерін жасасу
болуы мүмкін. Бірақ олардың ең ұйымдасқан, қуатты түрі болып тең құқылы
корпоративтік мүшелер кәсіпорындарынан тұратын интеграцияланған қонақ үй
тізбектері саналады.
(Кесте 2.)
2007 ж. бойынша әлемнің ірі қонақ үй тізбегі
Компания Штаб-пәтерлерНөмірлер Қамтылған Кәсіпорындар
дің саны, мың елдер саны саны
орналасқан бірлік
жері
Sundant АҚШ 515 13 1413
corparation
Bass Hotels and Ұлыбритания 458 87 1598
Reasorts
Choice Hotels АҚШ 321 38 2695
International
Marriot АҚШ 310 52 212
International
Best Western АҚШ 301 72 3199
International
Akkore АҚШ 289 79 1456
Starwood Hotels АҚШ 195 71 1686
and Reasorts
Worldwide
Promos Hotels АҚШ 189 8 1040
corparation
Hilton Hotels АҚШ 103 4 247
corparation
Hyatt Hotels АҚШ 82 38 103
International
*ҚР Туризм және спорт Министрлігінің статистикасы бойынша.
[Аль-Пари
2007 ж. №375 3-6 б.]
Потенциалды франшизаалушының таңдауы - күрделі үрдіс. Бұның өзінде
қонақ үй компаниясы өзінің критерилеріне сүйенеді. Holiday Inn Worldwide
американдық қонақ үй тізбегінде қонақ үй сипаттамаларының корпорация
бекіткен стандарттарға сәйкес келуі шешуші болып табылады. Осы тесттен
өткен франшиза алушы үлкен кіріске сенім артуына болады. 2002 жылы Нью -
Йорк университеті жүргізген зерттеу мәліметтері бойынша, іскер туристердің
төрттен үші демалуға келетін туристердің үштен екісі сауда маркасына қарап
таңдайды. Қонақ үй тізбегіндегі бір нөмірдің кірісі тәуелсіз қонақ үйдегіге
қарағанда жеті есе үлкен екендігі анықталды.
Бас ұйым кәсіпкерге фирмалық нышаннан басқа, бизнес жүргізу
әдістемесін know – howмен қоса береді, консультациялық қолдау мен
персоналды оқытуда да көмек көрсетеді, сонымен қатар жарнамалық компаниялар
жүргізуді, өз мойынына алады. Өз кезегінде франшиза алушы бір реттік кіріс
жарнамасын төлейді, бұған қоса әрдайым қосымша салымдар төлейді Holiday
Inn Worldwide қонақ үй корпорациясында жарнама соммасы әрбір нөмір үшін
100 $, бәрақ барлығы 30 000 доллардан аз болмауы тиіс, Hilton Hotels
Corporation да бірінші 100 нөмір үшін 250 доллар, одан кейінгі нөмірлер
үшін 150 доллар.
Әлемдік нарықтық жағдай тең өзара тиімді қатынастардың орнатылуына әсер
етеді. Мамандар болашақта франшиз бизнесінің одан әрі кеңеюін болжап отыр.
Кейбір қонақ үй компаниялар көтерілмей жатып, Азияға ене бастады.
Американдық Hospitality Franchise Systems қонақ үй корпорациясы 1996 жылы
Қытайда өзінің Days Inns сауда маркасын жалға беру туралы келісімге қол
қойды.[2]
АҚШ қонақ жайлығының өнеркәсібі франчайзингтің дамыған бөлігі болып
табылады. Hospitality Franchise Systems сияқты ірі компания тек франшиза
жағдайында қонақүйлерді біріктіреді, өзінің жеке қонақ үйлері жоқ. АҚШ та
франшиза қонақ үй ісін дамытудағы магистральды жол ретінде қарастырады.
Европа елдерінде басқару контрактілеріне қол қою кең тараған.
Басқару контрактісі қонақ үй менеджментінде маманданған компаниямен
қонақ үй иесі арасында жасалады. Егер қонақ үй иесінің тәжірибесі немесе
менеджерлік қызметті атқарғысы келмесе, бірақ салған қаражатынан кіріс
алуға талпынса, ол кәсіпорынды кәсіптік басқаруға береді. Контракт бойынша
қонақүй иесі басқару үрдістеріне араласпауға міндеттеледі, меншік құқығымен
шығатын барлық шығындар мен қаржылық, операциялық тәуекелдерді мойнына
алады. Екінші жақ, яғни, оператор қонақ үйді басқаруға кіріседі. Оның
қаржылық жауапкершілігі шектеулі. Қызметі үшін кепілдік берілген еңбекақы
алады.
Қонақ үй ісін жүргізудің әлемдік тәжірибесінде басқару контрактің
қолданушы екі компания типі анықталған. Көпшілігін контракт бойынша
мүшелерімен басқару жүзеге асырылатын қонақ үй тізбектері құрайды. Мысалы,
Европаның ірі қонақүй корпарациясы Akkor (Франция) басқару контрактісі
бойынша 22% біріктіреді. Екінші типіне әртүрлі қонақ үй тізбектеріне
қызмет көрсететін тәуелсіз компаниялар жатады. Бұл негізінен американдық
компаниялар, бірақ АҚШ – тағы қонақ үй өнеркәсібіне басқару келісімшарт
Европадағы сияқты тән емес. Соңғы жылдары оның тізімін Richfield
Hospitality Services басқарады. Компания архитектуралық өңдеумен, қонақ
үйлерді материялдық – техникалық қамтамасыз етумен т.б. мәселелермен
айналысады. Ол 83 тәуелсіз қонақ үйлермен 18 қонақ үй тізбегімен жұмыс
жасайды.
Қазіргі уақытта әлемнің қонақ үй ісі дағдарыс кезеңінде. Сектордың
құрылымдық қайта құрылуы жүріп жатыр, ұйым мен басқару формалары ұйымның
трансұлттық ұйымның қызметінің үлгісі өзгеруде.
Үш он жылдық бойы ең нәтижелі үлгі американдық үлгі болды. Ол алғашқы
АҚШ та Г. Форд авто зауыттарында енгізілген ағындық жаппай өндіріс жүйесі
принциптерін пайдаланды. Бұл жүйе өндірістік үрдістерді стандарттау,
типтендіру конвейерлендіруге негізделген.
Американдық үлгі басқарудың қатты әкімшілік әдістеріне негізделген.
Қонақ үйлердің жұмысшыларының әрқайсысы бір жұмысқа мамандандырылған болды.
Олардың қызметтері басқарманың нұсқаулары, бұйрықтарымен анықталды. Еңбекті
ұйымдастырудың американдық бағытын оқыған Ұлыбританиялық қонақ үй
менеджерлері жұмыстың әдістерін қолданудың нәтижелігін атап өтті.
Американдықтар кіріс пен шығын есебін жүргізетін жұмысшылардың стиліне де
көңіл бөлді. Кейін жұмыстың бұл принциптерін Европалықтар да пайдаланды.[5]
80 жылдары американдық үлгі әлсірей бастады. Оның тиімділігінің
төмендеуі бірінші кезекте тұтынушы сұранысының өзгеруімен байланысты болды.
Көптеген туристер үшін стандартталған орналастыру артықшылықтан кемшілікке
айналды. Сонымен қатар, әлемдік қонақ үй нарығына жапондық, британдық,
гонконгтық, скандинавиялық, француздық қонақүй компаниялары пайда болды.
Қонақ үй ісін жүргізу мен ұйымдастырудың европалық бағыты жұмсақ,
стандартизацияға аз бағытталған болды.Француздық Akkor тобының
басқармасының пікірі бойынша, компания басқарудың ыңғайлы жүйесі мен басқа
ұлт ортасына тез ену қабілеті арқасында халықаралық жетістікке жетті.
Ал азиаттық үлгінің негізгі критерилерінің бірі ыңғайлылық пен ұзақ
мерзімде қызмет жасаудың нәтижелілігі. Азияның қонақ үй ісі тікелей шетел
инвестицияларының көлемін өсіруде. Мамандардың бағалауы бойынша, 2019 жылы
әлемдегі он басты қонақ үй тізбегінің жартысы азиаттық болады.
Әлемдік тәжірибеде қонақ үй бизнесін жүргізудің басты сипаттамаларының
бірі консорциумдар. Ықпалдасқан қонақ үй тізбектері тарапынан
бәсекелестіктің тереңдеуінен қонақ үйлер консорциумге бірігеді.
(Кесте 3).
Әлемдегі ірі қонақ үй консорциумдары, 2007 жыл
Консорциум Штаб-пәтерлердің Нөмірлер саны, Қонақ үйлер саны,
орналасқан жері мың бірлік Бірлік
Yutel Ұлыбритания 1385,8 6576
International
Anasazy Travel АҚШ 211 955
Resourses
Lexington ServicesАҚШ 200 1500
Corporation
DGAL World Hotels Жапония 151 365
VIP International Канада 149,8 1198
Corporation
Supranational Ұлыбритания 124 650
Hotels
Keytel Испания 90 660
Liding Hotels of АҚШ 89,3 310
World
Otuza-Eurostar Испания 70,4 892
Familia Hotels
Logy de France Франция 67 3710
*ҚР Туризм және спорт Министрлігінің статистикасы бойынша.
[Аль-Пари
2007 ж. №375 3-6 б.]
Консорциумға қарағанда тәуелсіз қонақ үйлер тізбегі аз, бірақ олар
тұрақтырақ болып келеді. Бұл жер көп нәрсе бірлестікке кіру шарттарына
байланысты Ложи де Франс консорциумына жыл сайынға жарнама 205 $ және 3,
7 мың мүшесі болса, германдық RRS How Shtaigenberger, тізбегіне жыл сайын
18 мың долларды 48 мың доллорға дейін төлеу керек, мүшелер саны 350 қонақ
үй. 1996 жылы басты 20 тізбек 2, 9 млн. бірлік нөмірлік қоры бар 19,5
мың қонақ үйді біріктіреді.
Біз бәріміз Еуропалық одақ, НАФТА сенімді массивті блоктарға бөлінген
ғаламдық экономикалық үрдістердің мүшелері болып табыламыз.
Еуропалық одақ – тек қана сауда да емес, сонымен қатар еңбек пен
капиталды орналастыруда ұлттық шектеулерді жойған экономикалық одақ.
Еуропалық одақтың ішінде өнеркәсіптік коммерциялық, туристік байланыстардың
дамуына байланысты қонақүйлік қызмет көрсету қажеттілігі де өсуде.
Еркін сауда туралы Солтүстік Американдық келісім үш ел арасындағы
сауда мен турист алмасуды көтеруге байланысты қонақ үй бизнесін дамытудың
катализаторы болуы мүмкін. Сонымен қатар, одаққа Америкалық сауда блогы
аталуы да мүмкін.
Халықаралық сауда мен туризм дамуындағы қазіргі ағымдарды қарастыра
отырып, халықаралық қонақ үй корпорациялары қай бағытта дамитындығын
болжауға болады. Тынық мұхиттық аймақ елдеріне туристік ағымның соңғы
жылдардағыдай масштабта өсетіндігі күтілуде. Осыған байланысты
Индонезияда, Малайзияда, Тайландта, Въетнамда, Мексикада курорттық
қонақүйлерді дамыту жоспарланып отыр. Сонымен қатар Шығыс Еуропа елдеріне,
Ресейде, бұрын Кеңес Одағына кірген басқа Республикаларда қонақ үй
өнеркәсібін одан әрі дамытудың алғы шарттары жасалды.
Азияда Гонконгтың дамуын көршілес елдердің экономикалық өсуі мен
салық салу жүйесімен түсіндіруге болады. Гонконгте 1,6 % - тік
корпоративтік салық, 15 % кірістік салық алынады, каптиал мен дивиденттен
мүлдем салық алынбайды.Кейбір қонақүйлік корпорацияларды Гонконгте штаб -
пәтерлері бар, олардың арасында Mandarin Oriental, Peninsula, Shangri – La
– осылардың барлығы әлемге белгілі бесжұлдызды қонақ үйлер.
1989 жылы гонконгтық компания New World Hotel ( Holdings ) Ltd. әлемдік
деңгейде диверсификациялық интеграцияны дамыта отырып, Ramada, Inc.
компаниясын сатып алды. Ол АҚШ территориясындағы 108 Ramada International
қонақ үйі мен 14 Renaissance қонақ үйінен басқа өзінің барлық мүліктерін
сатып жіберді. Қазір Ramada International Европада, Солтүстік Америкада
,Азияда жұмыс істейді.[7]
3. Қазақстан Республикасында сервистік қызметтің қазіргі жағдайы
Қазақстан қонақжайлығының қалыптасуының көне тамыры тереңде жатыр. Оның
пайда болуы алғашқы қоныстардың, көлік жолдарының және сауда қатынастарының
дамуымен байланысты. Алғашқы қонақ үйге ұқсас ғимараттардың ашылуын біздің
эрамыздың алғашқы ғасырларына қатыстыруға болады. Ұлы Жібек жолы бойындағы
аймақтардың зерттелуінен біз көне көпестермен саяхатшылардың үлкен
керуендермен түйелер арқылы қатынайтының білдік. Олар кереуен жолының
бойындағы қалалардан немесе елді-мекендерден шатыр құрып түнейтін болған.
Сондықтан, олар ерте кезеңдердегі қонақ үй кешені болып кереуен-сарайлар
деген атауға ие болған. Кереуен-сарайлар кереуеннің тұрғылықты және сату
ауласы болып табылса керек. Сол ғасырларда қолайлы қызмет көрсету ұғымы
Азияда Еуропаға қарағанда әлдейқайда ілгері болғанымен де, шығыстағы
кереуен-сарайлар ақша табу мақсатында емес, саяхатшының демалысы мен
саудасын дамыту мақсатында салынғаны тарих арқылы белгілі. Бірақ 13-ші
ғасырдың бас болшақа Алматымен жалпы Жетісу аймағында қай салада болсын
үлкен төңкеріс әкелді. Монғол шапқыншылығы елдің экономикасына ғана емес,
қала мәдениетіне де кері ықпалын тигізді. Ұлы Жібек жолы маңындағы
қалалардың күйеруі сауда және керуен жолдарының әлсіреуіне әкелсе, ол өз
алдында сол кезеңдегі енді өркендеп келе жатқан кереуен-сарайларының
еріксіз өз жұмысын тоқтатуына әкеп соқты. Алайда саудамен көлік жолдарының
қайта өркендеп дамуы Ақсақ Темірдің билеу кезіңде басталды. Соғыс қимылдары
алаңының өркеуіне байланысты елдер жаңа жолдар салып, жаңа қалалардың
ашылуынп халықаралық қатынасты дамыта түсті. Мұның өзі жаңа қонақжайларын
ашуды міндеттеді. Тарихтың келесі беттері ХV ғасырдың аяғымен ХVІ ғасырдың
кезеңіндегі қонақ үй тұрақтарының жайы.
Қазақ хандығының құрылуы қонақ үй шаруашылығына еш кері әсерін
тигізбей, бірақылыпты дамуды байқатады. Қонақ үй кешендері дамуының одан
арғы тарихы Қазақстанның Ресейге қосылу кезеңі болып табылады. ХІХ ғасырдың
алғашқы жартысының соңына қарай Қазақстан толығымен Ресей империясының қол
астына еңген кезінде соғыс қорғаныстарының, жаңа жолмен қалалардың салынуы
қонақ үй шаруашылығының одан ары дамуын талап етті. Сол тарихи жылдардағы
қонақ үйлердің мысалы ретінде бекеттерді, қонақ үй шараларын айтуға болады.
Осылайша қарқынды дамыған Қазақстан қонақ үй шаруашылығы 1903 ж. Алматы
қаласында алғашқы Еуропа қонақ үйінің соғылуына әкеп соқты. [2]
Осыншама тарихты артқа тастағана Қазақстанда қазір 469 қонақ үй жұмыс
істесе, оның басым көпшілігі Алматыда, Астанада, Қарағанды, Шығыс Қазақстан
және Оңтүстік Қазақстан обылстары аумағында орналасқан. (Сурет 1.)
2000-2007 жылдағы қонақ үй және қонақ үйлік кәсіпорындар саны
Қонақ үй шаруашылығын туристік шаруашылықтан бөліп қарауға болмайды.
Қазақстан тәуелсіздігін алудан бұрын туризм экономиканың басқа салалары
сияқты Орталықпен қатал шектелді. Кавказ, Қырым, Балтық елдері, Ресей, Орта
Азияның тарихи орталықтары бұрынғы КСРО-ның туристік әрекеттерінің негізгі
аймақтары болды. Сонымен қатар, Қазақстанның бірқатар архитекторлық,
археологиялық, мәдени ескерткіштер мен табиғи көріністерінің тарихи
маңыздылығы іс жүзінде көпке мәлім болмай, сұранысқа ие болмады. Кеңестік
кезеңдегі Қазақстан туризмі идеологиялық қызметті атқарған мәдени
ағартушылық жұмыс жүйесінің элементтерінің бірін білдіреді, және де
экономикалық маңыздылыққа онша ие болмай қалдықтық принцип бойынша
қаржыландырылды. Қазақстанда туризм индустриясының дамымауының бірден бір
себебі онымен мемлекеттік деңгейде болжамдау, ұзақ мерзімді жоспарлау,
туризмді территориялық ұйымдастыру және мемлекеттік кеңес туристік
құрылымдар. Саланың дамуына кедергі келтіруші фактор туризмнен түсетін
кірістің көп бөлігі жергілікті бюджетке келіп түсетініне қарамастан кейбір
әкімшіліктердің туристік қызметтің артықшылықтарын танымауы болды.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының кепілдемелерін есепке алғанда ҚР- ның
Туризм және Спорт Минисерлігінің жүргізген сараптамасы негізінде,
қазақстандық туризм өнімі екі негізгі компонентке бөлінді: Ұлы Жібек
жолындағы мәдени туризм (қажылық және дәстүрлі) және онымен тығыз
байланысқан эко қызығушылықты туризмі (сафари, рафтинг, орнитологиялық,
треккинг, альпинизм, балық аулау, аңшылық). Осыған байланысты Жібек жолы
бойымен өтетін және эко қызығушылықты туризмді дамытуға ресурстары бар
аймақтар ерекшеленді: Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан,
Ақмола облыстары.
Туризм агенттігі сараптамашы мамандарының айтуынша,
қазақстандық туристтік өнімдерге тән ерекшелік оның-маусымдылығы, бұл
маусымдық емес кезеңдерде туризмнің баламалы түрлерін дамытуға және белгілі
бір іс-шаралар жүргізуді талап етеді. Жоғарыда көрсетілген сегменттерге
сәйкес, инфрақұрылымның белгілі талаптары бар. Бұл экологиялық таза
аудандардағы туристтік бағыттарда орналасқан,клиенттердің демалу мерзімі
бір орында 2-3 күннен аспайтын және бағасы салыстырмалы арзан, шағын (25-
100 орын) орналасу объектілері(станционарлық және уақытша) болуы керек.[9]
Сонымен қатар, туристтік саланы қолдау мақсатында қабылданған шаралар
шеңберінде, қазіргі кезде экономикалық және саяси тұрақты 54 ел
азаматтарына Алматы және Астана әуежайларында визаларды алу процесі
жеңілдетілген. Ал Қазақстан арқылы транзиттік жолмен жүретін азаматтарға
елге келу визасының мерзімі 3-тен 5 күнге дейін ұзартылды. Мамандар
болжамдарына қарағанда, 2-3 ішінде ҚР да туристер ағыны 80 мың адамнан 150
мыңға артады. Жыл сайынғы өсім 17,5 мың турист деп анықталды. Туристік
саладан түсетін қаржы 111 млн.300 мың АҚШ долларға дейін өсіп, туристік
ұйымдардан мемлекеттік бюджетке салық түрінде түсетін табыс 2005 жылы 692
млн. теңгені құраса, 2010 жылы бұл көрсеткіш 761,2 млн. теңгеге жетеді.
2005 жылмен салыстырғанда Қазақстандағы қонақүйлер саны 45 %-ға өсті.
Бұл тенденция көбеюге апарады. Қазіргі кездегі қонақүй қызметінің сапасын
бақылауға келетін болсақ, бүгінде Мемлекеттік стандарт жүйесі, 1994 жылы
халықаралық келісім негізінде Ресейден алынған стандарттар бар. Сонымен
қатар қонақүйлерді қызметтің қауіпсіздігіне сертификатттайтын Сертификация
ұйымы бар. Осы сертификация көмегімен қонақүйдің категориясын анықтауға
болады. Бірақ ондағы бір мәселе бұл ұйымдарда қонақүй бизнесі бойынша
мамандар жоқ. Қазақстандық Туристік Ассоциациясы мен Қонақүйлер мен
мейрамханалардың Қазақстандық Ассоциацияның ұсынысы осы сертификация еркін
немесе генералды түрде болуы керек. Себебі, қонақүйлер 3 жылда бір рет
сертификатталады. Өйткені, егер қонақүй ешқандай өзгеріс жасамаса, бассейн
салмаса, мейрамхана салмаса онда не үшін ол жыл сайын сертификация үшін
төлейді. Одан кейін ол тағы да бір тексеріспен келіп, оған тағы ақша төлеуі
қажет. Сондықтан Ассоциация сертификацияның бір жағынан генералды болуын
ұсынып отыр. Бірақ қазір мемлекеттік есеп беру жүйесіне тіркелмей өздерінен-
өзі категория белгілеп, жұмыс істеп жатқан отельдер де жетерлік. Әрине, бұл
жаңа туристік бағытын ұстанып отырған Қазақстан үшін жақсы көрсеткіш емес.
Яғни, бұл отельдер бойынша біздің қонақтарда қызмет сапасы және жалпы
ел туралы жақсы ой туындамауы мүмкін. Сондықтан бұл сұрақты шешуде
сертификация ұйымдарын қайта құру керек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Қонақ үй сервисінің теориялық аспектілері------------------------ ----
----7
1. Қонақ үй бизнесінің мәні мен қалыптасу тарихы ------------------
7
1.2.Сервистік қызметтті ұйымдастыру шетелдік тәжірибе негізінде---12
1.3.ҚР-да сервистік қызметтің қазіргі жағдайы---------------------------
---20
2. Окан Интерконтиненталь Астана қонақ үйінің шаруашылық қарекеті-----
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-----27
1. Қонақ үйдің жалпы ұйымдастырушылық– экономикалық сипаттамасы------
----------------------------------- -------------------------------
--------27
2. Қонақ үй сервистік қызметінің қазіргі жағдайы---------------------
31
2. Қонақ үй сапалы сервисінің бағдарламасын дамыту және жетілдіру жолдары---
----------------------------------- ----------------------------------34
3.1 Пайдалылықты өсірудің тиімді бағыттары-------------------------- -----
34
3.2 Қонақ үй шарушылығына жаңа маркетингтік технологияларды енгізу----
----------------------------------- ----------------------------------- ------
---------36
Қорытынды
Қолданылған әдебиет
Кіріспе
Қонақүй саласы, туризмнің негізгі және құранды бөлігі ретінде, әлемдік
экономиканың қарқынды дамып жатқан секторы және валюталық түсімдердің
тиімді көзі болып табылады. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың
халыққа Үндеуінде: Біз бәсекеге қабілеттілігін үнемі арттырып отыратын
басым салалары бар бәсекеге қабілетті экономика үлгісін таңдадық, сөйтіп
қазақстандық кластерлер жүйесін дамытудың бастамасын көтердік,– деп
көрсетілген. Дүниежүзілік тәжірибе бойынша, осындай басым бағыттағы қызмет
салаларына қонақүй шаруашылығы да жатады.
Қонақүй бизнесі Қазақстан азаматтары мен шетелдік қонақтарды тұрғынжай,
аспен қамтамасыз ететін және басқа да әртүрлі қосымша қызметтерді
көрсететін маңызды сала балып табылады. Қазақстанның инвестициялық
тартымдылығы, халықтың әл-ауқатының өсуі, отандық нарыққа ірі халықаралық
қонақүй тізбектерінің келуі қонақүй қызметтерінің қарқынды дамуы мен
олардың сапасының әлемдік стандарттарға сай көтерілуіне септігін тигізді.
Қонақүй секторы дамуының әлемдік үрдістері мен Қазақстандағы оның жай-
күйінің арасындағы алшақтық шынайы резервтер мен потенциалды мүмкіндіктер
болған жағдайда ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттағы мәселелер кешенін
шешуді талап етеді, ондай проблемалардың қатарына туризм инфрақұрылымының
жеткілікті дәрежеде дамымағандығы, көрсетілетін қызметтердің деңгейі төмен
болуы, көрсетілетін қызметтер сапасының баға деңгейіне сай келмеуі,
қызметкерлердің біліктілігінің төмендігі, т.б. жатады. Аталмыш
проблемаларды шешу үшін қонақүй қызметтерінің қазіргі даму деңгейін талдап,
тиісті ғылыми зерттеулер жүргізу қажет.
Зерттеу пәнін қонақүй секторындағы кәсіпорындарда қызметтердің сапасын
басқару процесінде орнайтын ұйымдастырушылық-экономикалық қатынастар.
Зерттеу нысаны – Қазақстан Республикасындағы қонақүй кәсіпорындары,
Окан Интерконтиненталь-Астана қонақ үйі
Курстық жұмысымың мақсаты – проблеманың теориялық және практикалық
аспектілерін зерттеу негізінде қонақүй қызметтерінің, сервисінің сапасын
жетілдіру бойынша ұсыныстар дайындау.
Қазіргі кезде әлемнің әр түрлі нүктелерінде қызметтер саласының
феноменальді кеңеюіне айқын тенденция байқалуда. Сервистік қызмет – бұл
біздің қажеттіліктерімізді қанағаттандырудағы реабилитациялы-альтруистік
стилі құрылып жетілдірілетін адамзат қарым-қатынастарының саласы болып
табылады. Қонақ үй сервисін дұрыс ұйымдастырып, дамыту үшін сервис
мәдениетін дамыту керек. Қызмет көрсетудің жоғары мәдениеті қызметшілерге
қонақтардың мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Қонақ үй қызметтерінің
маркетингі саласында жұмыс істейтін адамдар, өз тауарының төрт спецификалық
белгілерін ұмытпауы керек. Бірінші, материалды тауарларға қарағанда
қызметтерді, оларды тікелей көрсету сәтіне дейін, дәмін татып, ұстап көріп,
көруге және естуге болмайды. Екінші, қонақ үй индустриясында қызмет көрсету
қызмет көрсететін адамды да, қызмет көрсетілетін адамды да қажет етеді,
яғни қызметтер көзі мен объектісінен ажырамайды. Үшінші, қонақ үй саласының
қызметтері құбылмалы, оның сапасы қызмет қандай жағдайда және кіммен
көрсетіліп жатқандығына байланысты болады. Және төртінші, қызметтер
сақтауға келмейді.
1 ҚОНАҚ ҮЙ СЕРВИСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Қонақ үй бизнесінің қалыптасуы мен классификациясы
Анықталғандай, мәдени-тарихи құндылықтар, таңғажайып табиғат,
экзотикалық көңіл көтерулер мен емдік ауа туристермен қонақтарды белгілі
бір аймаққа немесе мемлекетке тартудың басты факторы емес. Жер шарының әр
бір бұрышында таңғаларлықтай орын бар. Саяхатшылардың саны жергілікті
туризмнің инфроқұрылымымен тығыз байланысты. Қазіргі заманда еліміздегі
қонақ үйлердің қызмет көрсету сапасы төмен. Соған қарамастан нарық
қатысушылары және инвесторлар бұл табысты салаға көңіл аудара отырып,
көптеген жаңа отельдер ашып жатқаны көрініс тауып отыр.
Қонақ үй бизнесі ойын-сауық және туризм индустриясы деп аталатын ең
үлкен сегменттің құрама бөлігі болып саналады. Қазіргі замандағы қонақ үй
бизнесі әр түрлі орналастыру мекемелерінің түрі мен нысандарының барымен
сипатталады: керемет отельдер мен қонақ үйлерден мотельдер мен кемпингтерге
дейін. Туристерге күнделікті ұсынылатын түнейтін жерлері- туристерді
орналастыру құралдыры болып саналады. Дүниежүзілік туристік мекемесінің
ұсынысына сай – туристерді орналастыру құрамдарын екі категорияға бөлуге
болады, яғни жеке және ұжымдық.
Қонақ үй (латын тілі hospitalis) – қонақшыл.Қонақшылдық (ағылшын
тілінен hospitality) ескі француз тілінен hospiсе, қабылдау үйі
деген мағынаны білдіреді. Осындай ескі мекеменің біреуі Hospice de Beaune
(Оспис-де-бон) Бургундияда орналасқан, ол тағы да Hotel Dieu (Отель Дье) –
Құдай үйі деп аталады. Ол 1443 жылы қайырымдылық емхана және кедейлерге
арналған үй ретінде пайда болған. Келген кісілерді үймен, тамақпен
қамтамасыз ету және оларға ойын-сауық ұйымдастыру бизнесі, қонақжайлық
индустриясы деп аталады.
Дүниежүзілік туристік мекемесінің анықтауы бойынша, қонақ үйлер –
көрсететін қызметтеріне сай (кемдегенде – төсек-орын жинау, бөлмені
тазалау), топтарға және категорияларға бөлінген, арнайы бөлмелері,
біріңғай басшысы бар ұжымдық орналастыру құралы. Қонақ үй мекемесінің ең
басты функциясы – клиенттерге уақытша тұрақ ұсыну. [3]
Қонақ үйдің негізгі белгілері :
- нөмірлік қоры;
- міндетті түрдегі қызмет көрсету ( бөлмелерді және санитарлық орындарды
тазалау, күнделікті төсек-орынды жинау, бөлмелерге қызмет көрсету);
- арнайы қосымша қызмет көрсету ассортименті.
Барлық қонақ үйлерде 4 негізгі көрсетілетін қызмет түрлері
қарастырылады:
- орналастыру;
- тамақтандыру;
- ойын-сауық ұйымдастыру;
- тұрмыстық қызмет көрсету.
Олар негізгі, қосымша және көмекші қызметтер.
Орналастыру және тамақтандыру - кез-келген қонақ үйдің негізгі екі
шарты болып саналады.
Орналастыру қызметінің мазмұны: біріншіден қолдануға тек арнайы қонақ
үй бөлмелері беріледі, екіншіден қызмет көрсетуді тек қана қонақ үй
қызметкерлері атқарады; мысалы: қонақтарды қабылдау мен тіркеуді портье,
ал нөмірлерді жинау мен қалпына келтіруді үй қызметшісі атқарады.
Қонақтарға тамақ беру қызметі түрлі процестерді өзіне қосады:
өндірістік (тамақ дайындау), саудалық (дайын тамақтарды, алкогольды және
алкогольсыз ішімдіктерді сату), сервистік (қонақ үй нөмірлерінде, бар,
кафе, ресторандарда қонақтарға официанттардың қызмет көсетуі).
Қосымша немесе толықтаушы қызметткерге: бассейін, спорт залдарын, әр
түрлі келіссөз жүргізу үшін конференц-залдар ұсыну, автокөліктерді жалға
беру, химикалық тазалау мен кір жуу, сол сияқты шаштараз және массаж
кабинетін ұсыну т.б. [2]
Қазіргі заманда нарықтық қызығушылықты қалыптастыруда қосымша қызметтің
орны өте маңызды.
Қандай да болмасын қонақ үй тектес мекеменің, мейлің ол тәуелсіз мекеме
немесе қонақ үй корпорациясының бөлігі болсын, ол қожайынына пайда әкелумен
қатар арнайы қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру керек.
Әлемдік қонақ үй индустриясының негізгі кезеңдеріне шолу жасайтын
болсақ, саяхатта жүрген адамдарға қызмет көрсету алғашқы қонақ үйлер
(Керуен сарайлар) б.э.д. 2000 жыл бұрын көне шығыс елдерінде кең таралған.
Ежелгі Греция, Ертедегі Рим кезеңінен бастап әртістерге, кубелерге,
саяхатшыларға арналған ертедегі қонақ үй түрлері: хаинны, инны, пошта
бекекттері т.б. болып саналған. Жоғарыдағы қонақ үйлер қазіргі қонақ үй
функцияларына ұқсас қызмет түрлерін көрсеткен.
Сол замандағы негізгі көлік ретінде аттарды пайдалану, ат қоршаулары
мен тұрақтар болмауымен қатар адамдар тынығуға арналаған, ас ішетін
бөлмелерден тұрған. Ал орта ғасырларда саяхатшыларға арналған бұл
кешендерге әжептеуір өзгерістер енізілген. Қосымша театр сахналары пайда
болған. Қонақ үй иелері өз жанұясымен, құлдары мен қызметшілері келген
қонақтарға қызмет көрсеткен. Олардың қызмет көрсету деңгейі жоғарғы сапалы
көлемді қызмет көрсетумен ерекшелінген.
Қонақ үй индустриясының даму тарихы әлемдік адамзат өркениетінің даму
тарихы мен тұспа келеді.
1950-1960 жылдары көлік тасымалдау түрлерінің өркендеуі, соғыстан
кейінгі халықаралық қатынастардың тұрақталуы, әлеуметтік экономикалық
жағдайдың ретке келуі дүние жүзінде қонақ шаруашылығының қайта жандауына
ықпалын тигізді. Қонақ үйлердің жаңа типтері мотель, отель, кемпинг т.б.
пайда болуы және курортты қалаларда демалыс қонақ үйлер салына бастады.
әуежай, жолбойы қонақ үйлері олардың құрамында тамақтану, көңіл көтеру
орындары қалыпьасты. Адамдардың бос уақытта пайдалану мүмкіншіліктерінің
артуына байланысты емдік сауықтыру курорттары белгіленген аймақтарды пайда
болды.
ДТҰ мәліметі бойынша 17 мың адам тоқтай алатын қонақ үй жүйелері
қалыптасқан. Солардың ішіндегі ең ірілері Шератон, Мариотт, Рамада,
Редиссон қонақ үй класстарына орай Апартамент, Кондоминниум түрлері
пайда болды.
(Кесте 1).
Дүниежүзілік ең үздік отельдер
Дүниежүзік ең үздік отельдер
Атауы Орналасқан жері Мемлекет Балл
Burj al Arab Дубай БАӘ 100
Singita Private Сэби Сэндз ЮАР 97.56
Game Reserve
Four Seasons Джанъяр Индонезия 96.11
Resort Bali at
Sayan
Oberoi Udaivilas Удайпур Индия 94.28
The Peninsula, Клонгсан Таиланд 94.03
Bangkok
Four Seasons Бали Индонезия 93.59
Resort Bali at
Jimbaran Bay
Oberoi Rajvilas Джайпур Индия 93.50
Ritz-Carlton Bali Бали Индонезия 93.18
Resort & Spa
Inverlochy Castle Форт-Уильям Шотландия 92.86
The Oriental, Бангкок Таиланд 92.40
Bangkok
Taj Lake Palace Удайпур Индия 91.79
*ҚР Туризм және спорт Министрлігінің статистикасы бойынша.
ХХ ғасырдың 90- жылдарында экономикалық күйзелістерге байланысты қонақ
үй шаруашылығының дамуының тежелігіндігі байқалды.
Отелдердің мамандарландыруы , супенр және экзотикалық түрлерінің
шыққаның байқаймыз. Қонақ үй шаруашылығын дамытудың жаңа тұжырымдамалары
зор ізденіс бағытта жүргізілді. Шығыс Азия және тынық мұхит секторында
қонақ үй шаруашылығы құрылысы жаңа технологияны пайдаланды.
2000 жылдары жекеменшілік, шағын әртүрлі типтегі қонақ үйлер қалыптасуы
нарықтық жағдайда өтуде.
Туристік қонақ үй типіндегі қонақ үйлерді таңдап алу бірнеше
факторларға байланысты. Ол функционалды және экономикалық, архитектуралық
шарттарға тікелей байланысты.
Архитерктуралық - болжамдалған туристік қонақ үй мекемесі туристерге
мынандай шарттармен қамтамасыз ету керек: жоғарғы дәрежелі қызмет;
туристердің барлық контингентіне шартарға байланысты жағдай жасау; қызмет
түрінің жүйелігі; қызмет көрсетуге, тамақтандыруға, спортты қызмет
көрсетуге кеткен минималды шығындар. Құрылысқа және сол құрылысты жүргізуге
жіберілген шығындар.
Кез келген туристік мекеменің функционалды сұраныстарын айқындау кезінде,
бірнеше басты классификациялық факторларға байланысты:
а) қызмет көрсетілген контингенттің, олардың жас ерекшілігіне, әлеуметтік
құрылымына, бос уақыттарына байланысты ерекшеленеді. Көбінеше туристік
қонақ үйлер туристерге көрсететін қызметті бір ыңғайлықпен жүргізуге
әрекеттенеді (оқушылар каникул уақытында, балаларымен келген ата-аналар жаз
мезгілінде, ауылшаруашылығы аудандарынан келген туристер қыс мезгілі)
сияқты мезгілдерге бөлінеді.
Қонақ үй және мотелдердің жұмыс бағыты жыл бойынша жоспарланады.
Кэмпинтер- тек жаз айында қолданылады. Турбазаларда жаз айлары кезінде
туристер саны 50% асады осыған байланысты бұл мекемелерде қосалқы палатка,
үйшіктер жалға беріледі, бұл әрине олрдың жұмысын жеңілдетеді. Сонымен
қатар жаз айларында мұндай туристік мекемелер орын сандарына байланысты,
өртке сай іс-шаралар жүргізеді.
в) туристік мекемелерде туристердің орны, сыймдылығы мезгілдерге байлансты
жоспараланады.
Қонақ үй мекемелерінде орын саны мынандай болғаны шарт:
- Туристік қонақ үйлерде 300, 500, 800, 1000;
- Туристік базаларда 500-ден 1000;
- Мотелдерде 300- ден көп емес;
- Кемпингтерде 500-ден кем емес;
- Туристік приюттарда 50-ден 100-ге дейін.
Туристік мекемелерде және оған қатысты жайларда орын саны және
қабылданатын турист саны Мемлекеттік Азаматтар құрылысы заңдарымен
бекітіледі.Қызмет көрсетушілер саны кез келген туристік мекемедегі орын
санына байланысты қабылданады.
Туристік комплекстерде туристтердің сыймдылығы мынандай көсеткіштерге
сай болғаны жөн деп қарастырылады: теңіз маңы аудандарда 2-ден 7 мың орын;
орман маңы және өзен маңы аудандарда 3-тен 5 мың орын; таулы аудандарда 2-
ден 5 мың орын.
Туристік мекемелердің классификациялық белгілері жеке және тәжірибелік
бағыттарға байлансты бөлінеді.
Жабдықталғандық - бұл жай ғана ыңғайлылықтың жыйыны деп түсінеміз. Кез-
келген заттың жоғары дәрежеде жабдықталғадығын сипаттаған кезде біз оның
ыңғайлылық деңгейіне баға береміз.
Жоғары дәрежеде жабдықталу туристердің барған жерінде өзін жақсы сезіну
үшін күш-жігер жұмсатпау.
Жабдықталу бағамы құрылыс нормалары бойынша қонақ үйлер беске
бөлінеді. (СНиП П-79-78.) онда қонақ үйлердің жұлдыз белгісі анықталады. 5
жұлдыз(*****), 4 жұлдыз (****), 3 жұлдыз(***), 2 жұлдыз (**)7 Мұндай
разрядтарға тек кемпингтер кірмейді.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттіккомцен-нің бекіткен құрылыс
нормалары бойынша қонақ үйлер үшін төрт разряд тағайындалған: Люкс (5*,
4*, 3*), Жоғары дәрежелі А, Жоғары дәрежелі Б, I, II, III, IV. Сонымен
қатар туристік кешендерді қолдану үш разрядқа бөлінеді: турбазалар,
приюттар және кемпингтар.
Қонақ үйлерді классификциялау оның ауқымдылығы мен туризм және
саяхаттаудың кезекті көп түрлігінің келісімділігімен туристерді
орналастырумен айналысатын мамандардың үйлесімді іс әрекетіне қарай
саяхаттың әртүрлі мақсатына адамдардың материалдық сипатына, ұлттық
құрамына, географиялық жағдайына және табиғат ерекшелігіне байланысты.
Дегенмен классификациялаудың бірнеше ортақ белгілері бойынша ұлттық
тұрғыдан қарастыруға болады. Мысалы: нарық жағдайына байланысты қызмет
көрсету деңгейі алуан түрлі. Жекеменшік басқару формасы жүйелігіне,
тәуелділік деңгейіне де байланысты.
Қазіргі қонақ үйлерді классификациялау жүйесі мемлекеттік немесе ұлттық
қонақ үйлер ассоциациясының үлгісі бойынша және сертификациялық
ережелерінің заңдастыру материалдық базасының сандық сипаты, сервистік
жағдайға, қызмет көрсету сапасының жоғарғы деңгейде болуы шарт.
Қонақ үй классификациясы әр елдерде әр түрлі категорияларға бөлініп,
отызға жуық атауға ие. Біртекті классификацияға келуге көптеген себептер
мүмкіндік бермейді. Оларға мемлекеттердің тарихы, мәдени даму деңгейі,
туристік қызмет көрсетудегі ұлттық дәстүрлер ерекшелігі және сапалы қызмет
көрсетудегі бағалауы және сипаты әсер етеді.[5]
2. Сервистік қызметті ұйымдастыру шетелдік тәжірибе негізінде
Солтүстік Америкадағы алғашқы қонақ үйлер таверналар мен керуен
сарайлары деп аталған болатын. Олар қазіргі толық қызмет көрсететін
отелдерден әлдеқайда ерекше болды. Бұл қонақ үй дамуының эволюциясы өте
қызықты, әсіресе қаржы жағынан.
Бұл индустрия жүз жыл бұрын тіпті басқа болды. Бостондық таверналарды
Патрик Генри еркіндік шамы деп тектен-текке атамаған шығыр. Жасыл
Айдаһар и Гроздь винограда таверналары Американдық революция кезіндегі
еркіндік балаларының кездесу орны болған. Бостондық шай беру Жасыл
Айдаһар тавернасында ұйымдастырылған.
Таверналар қоғамдық өмірдің орталығы болды. Олар тек үлкен қалаларда
ғана емес, жолдарда, қиылыстарда гүлденді. Соңында каналдар да тез дамып
келе жатқан транспорттық жүйенің бөлігіне айналды. Қазіргі адамдар сияқты,
сапар шегетін адамдарға тамақ, қонатын жер керек болғаны түсінікті. Алғашқы
қонақ үй, 70 бөлмелі, Нью – Йоркта пайда болды. Бұл City Hotel деп
аталатын қонақ үй 1794 жылы құрылды. Ең алғашқы нақты отель коридорларымен,
регистратурамен, есіктегі құлыптармен, тегін сабындармен болды. Бостонда
1829 жылы ашылды. Ол 170 бөлмелі Tremont House деп аталатын қонақ үй.[7]
Сол кездегі көптеген отельдер нағыз архитекторлық шедеврларға айналды.
Олардың кең вестибюлі, сантехникасының кереметтілігі, кейбір кезде әрі
Еуропада естімеген тамаша қолайлықтары болды. Ең алғаш лифт Нью – Йорктың
Бесінші Авеню отелінде 1859 жылы салынды. Алғашқы электрлі жарығы бар
отель Нью – Йорктағы Парк – Роуд жеріндегі Hotel Everett болды.
Транспорттың түрлері пайда бола бастағаннан кейін, қонақ үй индустриясы
ығыстырылды. Батысқа жол ашқан, курортты қалаларға жақын вокзал орнатуды
жөн көрген отель архитекторлары, енді теміржолдарын сала бастады. Hotel del
Coronado-дан басталып (Калифорния, Сан - Диего), Breakers Resort-пен аяқтап
(Флорида), атақты Greenbriar Resort (Батыс Вирджиния) сияқты теміржол
вокзалдары жарысқандай болды. Канадағы Canadian Pacific теміржолы
жолаушыларға тауды көрсетіп, өздерінің отельдеріне тоқтауға мүмкіндік
береді. Қазіргі күнге дейін Canadian Pacific Канадада алғашқы орында.
Жалға беру. Жалға беру (лизинг) 1950-1960 жж. әйгілі болды және мұндай
әдісті әлі де қолданып жүр. Бұл арендаторға да, компанияға да нарыққа
кіріп, қалыптасуға мүмкіндік береді. Отель келіскендей, сатудан түскен
пайызға жалға беріледі. Негізінен 20 - 50%-ға дейін. Мысалы, халықаралық
америка отельдерінің экспансиясы Hilton компаниясын (Сан – Хуандағы
отельдің бірі) жалға алудан бастады. Ұлттық туризмді дамытуды мақсат еткен
үкімет Hotel Carib отелін Hilton-ға жалға берді. Бірақ келесідей талап
қойды: пайданың үштен екісіне иелену және маркетингтік шығыстарды төлеу.
Дамушы елдерде мемлекеттік кәсіпорындарды жалға беру әйгілі. Ол
Кубадада Фидель Кастроның келуіне дейін, өте сәтті жүргізілді. Hilton-да
номерлердің толып кетуі 14%-ға дейін түсті. Бұл көптеген шығынға әкелді.
Корпорация басшылығы бұдан сабақ алып, одан кейін жалға берудің орнына
басқарушылықтарды алатын адамдармен контракт жасауды ұйғарды. Бұл
коммерциялық қауіпті төмендетеді. Бұл жоспар өнім пайдасының 5% базалық
төлемге кіргізеді, қосымша эксплуатациялық кірістің 10% кіреді.
Кейбір аймақта, әсіресе, Батыс Еуропада жалға беру корпорация үшін
пайдалы болған. Лондондық Hilton 25 жылға жалға берілген және жалға беру
төлемі 8% көлемінде. Нәтижесінде Hilton эксплуатациялық шығындарға 75% алып
отырды. [10]
Капиталдың жетіспеуінен нарықта жалға беру қайта әйгілі болу мүмкін.
Қонақ үй нарығындағы маклерлер қаржыға дейінгі жобаларды ойлауда. Книгер
мен Снайдер (Аризона штаты) жалдаудың жаңа типін ойлап шығарды. Ол жеке
меншік басшыларының алғашқы капиталға шығынданбай-ақ пайда алатынын
көрсетті. Жалға алушы қонақ үйді келісім шарты бойынша басқарады. Ол
сақтандыру үшін, персонал жалдау үшін, маркетинг және тағам жеткізу үшін
жауап береді. Осы үшін ол тапсырылған бөлмелердің пайдасын алады.
Қаржыландыру пакеті - керекті табыспен қамтамасыз етуші процесс негізі
өз ішіне табыс деңгейін кіргізеді. Табыс деңгейі фирманың күтетін тәуекелін
өтейді. Жетістікке ие болу үшін отель қаржыландыруы тура түрде жобаны
әзірлеушілердің қызығушылықтарымен сәйкес болуы қажет. Бұл жобаның іске
асырылуы толық мағынада ақшалай нарықтың өзіне байланысты. Кей жағдайда
отель құру үшін 60-80 % соманы қарызға алуға болады.
Қонақ үйді қаржыландыру – бұл пакеттің бір-ақ бөлігі болғанымен, өте
керекті зат. Кәсіпорын табысының жетістігі міндетті түрде басқарушы қолдың
жақсы болуымен ғана іске асады. Осындай қаржыландыру нәтижесіндегі толықтай
жетістікке ие болу үшін келесі белгілерге назар аудару қажет:
• Көмек тобы немесе франчайзермен жақсы қарым – қатынас орнату (қоса
атқарушылық келісіміне отырғаннан кейін).
• Ұлттық қонақ үй желісінде жұмыс атқарып, мүшелікке кіру (басқару
үшін контрактқа отыру).
• Керекті ықтимал фирмалармен ынтымақтасу (жалдау келісімі бойынша).
• Басқа бір ұлттық қонақ үйде қызмет ету (бірігіп кәсіп орын құру
жөніндегі келісім шарт).
• Дәстүрлі түрдегі ипотекалық несие.
• Қарызға беруші болып - әр түрлі сақтандыру компаниялары бола алады.
60 жылдары Шератон мен Хилтонның ұсынысы бойынша франчайзингтік қонақ
үйлер мен мотельдердің даму стратегиясы қалыптасты. 70-80 жылдары бұл
тенденция сақталды.
Артықшылықтары бойынша франчайзинг екі проблеманы қамтиды:
1) Лицензия иегері ретінде стандартты сапаны қалай сақтауды.
2) Лицензияны пайдалану құқығын алғандардан пайда болатын қаржылық
әдістерді қалай құру.
Бұл сұрақта қиындықтар өте көп. Біріншіден, контракта сапаны қамтамасыз
етудің нюанстарын ұсыну өте қиын. Тек соңғы жылдары франчайзингтік
контрактар қонақүйлердің сыртқы көрінісіне қарап, қонақтарды қабылдау
дәрежесіне қарап, нақты талаптар қоя алады. Лицензия үшін төлемді
контрактар мен иегер келіссөз барысында анықталады. Орташа көлемі әрбір
өткізілген номерден 3-4 % алынады.
Қонақ үйлер индустриясындағы франчайзингпен айналысатын ең үлкен
компания (3413 отель) Hospitality Franchise System Парсипанияда (Нью –
Джерси штаты), одан кейін Choice Hotel International (2487 отель), үшінші
орында – Holiday Inn Worldwide.
Лицензияны ұстаушы сияқты, оны қолданушы да лицензияны сатып алудан
келесідей пайда табады:
• Жұмысты бастау үшін қажет жоспар мен спецификация пакеті.
• Барлық елдер арасында жарнама.
• Орталықтандырылған брондау жүйесі.
• Аксессуар, жиһаз, құрал – жабдықтарды жеңілдікпен алу.
• Фирма анықтамасындағы ескерту.
• Кредит карточкаларын алғандағы жеңілдіктер.
Бірақ пайда әрқашан болмайды. Лицензияны алғанда мынаны ескерту
қажет:
• Үлкен жарна (кіріс жарнасы, пайдалы жарнасы).
• Орталықтанған броний жүйесі тек 17-26% резервті номер береді.
• Лицензия сатып алғанда, оны қолданған адамның ұстанған
стандарттарын орындау керек.
Фирма үшін франчайзинг жүйесі мынадай пайда әкеледі:
• Нарықта екіншінің өсуі және атақтың өсуі.
• Лицензияны қолдану құқығы үшін қосымша пайда.
Дегенмен фирма қауіп-қатерге де барады. Мәселен:
• Сапа стандартын ұстану қиын.
• Лицензияны сенімсіз адамдарға сату арқылы қателік жасау мүмкіндігі.
Алайда шет елдердегі қонақүй тізбектері франчайзинг есебінен кең
таралып, әлемге танымал болды. Франшиза, негізінде сауда маркасын жалға
беруді білдіреді. Қонақ үй корпарациясы кәсіпкерге бір стандарт бойынша өз
атымен іс жүргізу құқығын береді.
Х1Хғ. соңы мен ХХғ. басында қонақ үй индустриясына, оның өсуі мен
дамуына айтарлықтай үлес қосқан танымал пионерлер Э. Стэтлер, К. Хилтон, Э.
Хендерсон, Х. Джонсон, Дж. Уиллард ( Билл) Марриотт пен Ц. Ритцті айтуға
болады.
Біздің мемлекетімізде қонақ үй бизнесінің сәтті дамуына көбіне
бизнесті, басқаруды жүргізуде және басқа да критерийлеріне қатысты, өздері
таңдаған саясатының арқасында, қонақ үй қызметтері нарығында өздерін
көрсеткен, әлемнің әртүрлі қонақ үй кәсіпорындары мен ұйымдарының
тәжірибелерін қолдану мүмкіндік туғызады. Бірқатар батыс елдерінде қонақ үй
ісінің табысты дамуының басты нәтижесі біздің елімізде әлі де құрылмаған
қонақ үйлер тізбегі болып табылады.[1]
Қонақ үйлер тізбегі - ортақ басқармасы, азық-түлік қозғалысы және
сауда маркасы концепциясы бар отельдер тобын білдіреді. АҚШ, Ұлыбритания,
Франция және т.б. (2 кесте) елдердегі сияқты, отельдерді біріктіру
формалары әртүрлі. Ол қонақүй компанияларын орналастыру кәсіпорындарын
сатып алу, олармен франшиздік келісімдер немесе басқару келісімдерін жасасу
болуы мүмкін. Бірақ олардың ең ұйымдасқан, қуатты түрі болып тең құқылы
корпоративтік мүшелер кәсіпорындарынан тұратын интеграцияланған қонақ үй
тізбектері саналады.
(Кесте 2.)
2007 ж. бойынша әлемнің ірі қонақ үй тізбегі
Компания Штаб-пәтерлерНөмірлер Қамтылған Кәсіпорындар
дің саны, мың елдер саны саны
орналасқан бірлік
жері
Sundant АҚШ 515 13 1413
corparation
Bass Hotels and Ұлыбритания 458 87 1598
Reasorts
Choice Hotels АҚШ 321 38 2695
International
Marriot АҚШ 310 52 212
International
Best Western АҚШ 301 72 3199
International
Akkore АҚШ 289 79 1456
Starwood Hotels АҚШ 195 71 1686
and Reasorts
Worldwide
Promos Hotels АҚШ 189 8 1040
corparation
Hilton Hotels АҚШ 103 4 247
corparation
Hyatt Hotels АҚШ 82 38 103
International
*ҚР Туризм және спорт Министрлігінің статистикасы бойынша.
[Аль-Пари
2007 ж. №375 3-6 б.]
Потенциалды франшизаалушының таңдауы - күрделі үрдіс. Бұның өзінде
қонақ үй компаниясы өзінің критерилеріне сүйенеді. Holiday Inn Worldwide
американдық қонақ үй тізбегінде қонақ үй сипаттамаларының корпорация
бекіткен стандарттарға сәйкес келуі шешуші болып табылады. Осы тесттен
өткен франшиза алушы үлкен кіріске сенім артуына болады. 2002 жылы Нью -
Йорк университеті жүргізген зерттеу мәліметтері бойынша, іскер туристердің
төрттен үші демалуға келетін туристердің үштен екісі сауда маркасына қарап
таңдайды. Қонақ үй тізбегіндегі бір нөмірдің кірісі тәуелсіз қонақ үйдегіге
қарағанда жеті есе үлкен екендігі анықталды.
Бас ұйым кәсіпкерге фирмалық нышаннан басқа, бизнес жүргізу
әдістемесін know – howмен қоса береді, консультациялық қолдау мен
персоналды оқытуда да көмек көрсетеді, сонымен қатар жарнамалық компаниялар
жүргізуді, өз мойынына алады. Өз кезегінде франшиза алушы бір реттік кіріс
жарнамасын төлейді, бұған қоса әрдайым қосымша салымдар төлейді Holiday
Inn Worldwide қонақ үй корпорациясында жарнама соммасы әрбір нөмір үшін
100 $, бәрақ барлығы 30 000 доллардан аз болмауы тиіс, Hilton Hotels
Corporation да бірінші 100 нөмір үшін 250 доллар, одан кейінгі нөмірлер
үшін 150 доллар.
Әлемдік нарықтық жағдай тең өзара тиімді қатынастардың орнатылуына әсер
етеді. Мамандар болашақта франшиз бизнесінің одан әрі кеңеюін болжап отыр.
Кейбір қонақ үй компаниялар көтерілмей жатып, Азияға ене бастады.
Американдық Hospitality Franchise Systems қонақ үй корпорациясы 1996 жылы
Қытайда өзінің Days Inns сауда маркасын жалға беру туралы келісімге қол
қойды.[2]
АҚШ қонақ жайлығының өнеркәсібі франчайзингтің дамыған бөлігі болып
табылады. Hospitality Franchise Systems сияқты ірі компания тек франшиза
жағдайында қонақүйлерді біріктіреді, өзінің жеке қонақ үйлері жоқ. АҚШ та
франшиза қонақ үй ісін дамытудағы магистральды жол ретінде қарастырады.
Европа елдерінде басқару контрактілеріне қол қою кең тараған.
Басқару контрактісі қонақ үй менеджментінде маманданған компаниямен
қонақ үй иесі арасында жасалады. Егер қонақ үй иесінің тәжірибесі немесе
менеджерлік қызметті атқарғысы келмесе, бірақ салған қаражатынан кіріс
алуға талпынса, ол кәсіпорынды кәсіптік басқаруға береді. Контракт бойынша
қонақүй иесі басқару үрдістеріне араласпауға міндеттеледі, меншік құқығымен
шығатын барлық шығындар мен қаржылық, операциялық тәуекелдерді мойнына
алады. Екінші жақ, яғни, оператор қонақ үйді басқаруға кіріседі. Оның
қаржылық жауапкершілігі шектеулі. Қызметі үшін кепілдік берілген еңбекақы
алады.
Қонақ үй ісін жүргізудің әлемдік тәжірибесінде басқару контрактің
қолданушы екі компания типі анықталған. Көпшілігін контракт бойынша
мүшелерімен басқару жүзеге асырылатын қонақ үй тізбектері құрайды. Мысалы,
Европаның ірі қонақүй корпарациясы Akkor (Франция) басқару контрактісі
бойынша 22% біріктіреді. Екінші типіне әртүрлі қонақ үй тізбектеріне
қызмет көрсететін тәуелсіз компаниялар жатады. Бұл негізінен американдық
компаниялар, бірақ АҚШ – тағы қонақ үй өнеркәсібіне басқару келісімшарт
Европадағы сияқты тән емес. Соңғы жылдары оның тізімін Richfield
Hospitality Services басқарады. Компания архитектуралық өңдеумен, қонақ
үйлерді материялдық – техникалық қамтамасыз етумен т.б. мәселелермен
айналысады. Ол 83 тәуелсіз қонақ үйлермен 18 қонақ үй тізбегімен жұмыс
жасайды.
Қазіргі уақытта әлемнің қонақ үй ісі дағдарыс кезеңінде. Сектордың
құрылымдық қайта құрылуы жүріп жатыр, ұйым мен басқару формалары ұйымның
трансұлттық ұйымның қызметінің үлгісі өзгеруде.
Үш он жылдық бойы ең нәтижелі үлгі американдық үлгі болды. Ол алғашқы
АҚШ та Г. Форд авто зауыттарында енгізілген ағындық жаппай өндіріс жүйесі
принциптерін пайдаланды. Бұл жүйе өндірістік үрдістерді стандарттау,
типтендіру конвейерлендіруге негізделген.
Американдық үлгі басқарудың қатты әкімшілік әдістеріне негізделген.
Қонақ үйлердің жұмысшыларының әрқайсысы бір жұмысқа мамандандырылған болды.
Олардың қызметтері басқарманың нұсқаулары, бұйрықтарымен анықталды. Еңбекті
ұйымдастырудың американдық бағытын оқыған Ұлыбританиялық қонақ үй
менеджерлері жұмыстың әдістерін қолданудың нәтижелігін атап өтті.
Американдықтар кіріс пен шығын есебін жүргізетін жұмысшылардың стиліне де
көңіл бөлді. Кейін жұмыстың бұл принциптерін Европалықтар да пайдаланды.[5]
80 жылдары американдық үлгі әлсірей бастады. Оның тиімділігінің
төмендеуі бірінші кезекте тұтынушы сұранысының өзгеруімен байланысты болды.
Көптеген туристер үшін стандартталған орналастыру артықшылықтан кемшілікке
айналды. Сонымен қатар, әлемдік қонақ үй нарығына жапондық, британдық,
гонконгтық, скандинавиялық, француздық қонақүй компаниялары пайда болды.
Қонақ үй ісін жүргізу мен ұйымдастырудың европалық бағыты жұмсақ,
стандартизацияға аз бағытталған болды.Француздық Akkor тобының
басқармасының пікірі бойынша, компания басқарудың ыңғайлы жүйесі мен басқа
ұлт ортасына тез ену қабілеті арқасында халықаралық жетістікке жетті.
Ал азиаттық үлгінің негізгі критерилерінің бірі ыңғайлылық пен ұзақ
мерзімде қызмет жасаудың нәтижелілігі. Азияның қонақ үй ісі тікелей шетел
инвестицияларының көлемін өсіруде. Мамандардың бағалауы бойынша, 2019 жылы
әлемдегі он басты қонақ үй тізбегінің жартысы азиаттық болады.
Әлемдік тәжірибеде қонақ үй бизнесін жүргізудің басты сипаттамаларының
бірі консорциумдар. Ықпалдасқан қонақ үй тізбектері тарапынан
бәсекелестіктің тереңдеуінен қонақ үйлер консорциумге бірігеді.
(Кесте 3).
Әлемдегі ірі қонақ үй консорциумдары, 2007 жыл
Консорциум Штаб-пәтерлердің Нөмірлер саны, Қонақ үйлер саны,
орналасқан жері мың бірлік Бірлік
Yutel Ұлыбритания 1385,8 6576
International
Anasazy Travel АҚШ 211 955
Resourses
Lexington ServicesАҚШ 200 1500
Corporation
DGAL World Hotels Жапония 151 365
VIP International Канада 149,8 1198
Corporation
Supranational Ұлыбритания 124 650
Hotels
Keytel Испания 90 660
Liding Hotels of АҚШ 89,3 310
World
Otuza-Eurostar Испания 70,4 892
Familia Hotels
Logy de France Франция 67 3710
*ҚР Туризм және спорт Министрлігінің статистикасы бойынша.
[Аль-Пари
2007 ж. №375 3-6 б.]
Консорциумға қарағанда тәуелсіз қонақ үйлер тізбегі аз, бірақ олар
тұрақтырақ болып келеді. Бұл жер көп нәрсе бірлестікке кіру шарттарына
байланысты Ложи де Франс консорциумына жыл сайынға жарнама 205 $ және 3,
7 мың мүшесі болса, германдық RRS How Shtaigenberger, тізбегіне жыл сайын
18 мың долларды 48 мың доллорға дейін төлеу керек, мүшелер саны 350 қонақ
үй. 1996 жылы басты 20 тізбек 2, 9 млн. бірлік нөмірлік қоры бар 19,5
мың қонақ үйді біріктіреді.
Біз бәріміз Еуропалық одақ, НАФТА сенімді массивті блоктарға бөлінген
ғаламдық экономикалық үрдістердің мүшелері болып табыламыз.
Еуропалық одақ – тек қана сауда да емес, сонымен қатар еңбек пен
капиталды орналастыруда ұлттық шектеулерді жойған экономикалық одақ.
Еуропалық одақтың ішінде өнеркәсіптік коммерциялық, туристік байланыстардың
дамуына байланысты қонақүйлік қызмет көрсету қажеттілігі де өсуде.
Еркін сауда туралы Солтүстік Американдық келісім үш ел арасындағы
сауда мен турист алмасуды көтеруге байланысты қонақ үй бизнесін дамытудың
катализаторы болуы мүмкін. Сонымен қатар, одаққа Америкалық сауда блогы
аталуы да мүмкін.
Халықаралық сауда мен туризм дамуындағы қазіргі ағымдарды қарастыра
отырып, халықаралық қонақ үй корпорациялары қай бағытта дамитындығын
болжауға болады. Тынық мұхиттық аймақ елдеріне туристік ағымның соңғы
жылдардағыдай масштабта өсетіндігі күтілуде. Осыған байланысты
Индонезияда, Малайзияда, Тайландта, Въетнамда, Мексикада курорттық
қонақүйлерді дамыту жоспарланып отыр. Сонымен қатар Шығыс Еуропа елдеріне,
Ресейде, бұрын Кеңес Одағына кірген басқа Республикаларда қонақ үй
өнеркәсібін одан әрі дамытудың алғы шарттары жасалды.
Азияда Гонконгтың дамуын көршілес елдердің экономикалық өсуі мен
салық салу жүйесімен түсіндіруге болады. Гонконгте 1,6 % - тік
корпоративтік салық, 15 % кірістік салық алынады, каптиал мен дивиденттен
мүлдем салық алынбайды.Кейбір қонақүйлік корпорацияларды Гонконгте штаб -
пәтерлері бар, олардың арасында Mandarin Oriental, Peninsula, Shangri – La
– осылардың барлығы әлемге белгілі бесжұлдызды қонақ үйлер.
1989 жылы гонконгтық компания New World Hotel ( Holdings ) Ltd. әлемдік
деңгейде диверсификациялық интеграцияны дамыта отырып, Ramada, Inc.
компаниясын сатып алды. Ол АҚШ территориясындағы 108 Ramada International
қонақ үйі мен 14 Renaissance қонақ үйінен басқа өзінің барлық мүліктерін
сатып жіберді. Қазір Ramada International Европада, Солтүстік Америкада
,Азияда жұмыс істейді.[7]
3. Қазақстан Республикасында сервистік қызметтің қазіргі жағдайы
Қазақстан қонақжайлығының қалыптасуының көне тамыры тереңде жатыр. Оның
пайда болуы алғашқы қоныстардың, көлік жолдарының және сауда қатынастарының
дамуымен байланысты. Алғашқы қонақ үйге ұқсас ғимараттардың ашылуын біздің
эрамыздың алғашқы ғасырларына қатыстыруға болады. Ұлы Жібек жолы бойындағы
аймақтардың зерттелуінен біз көне көпестермен саяхатшылардың үлкен
керуендермен түйелер арқылы қатынайтының білдік. Олар кереуен жолының
бойындағы қалалардан немесе елді-мекендерден шатыр құрып түнейтін болған.
Сондықтан, олар ерте кезеңдердегі қонақ үй кешені болып кереуен-сарайлар
деген атауға ие болған. Кереуен-сарайлар кереуеннің тұрғылықты және сату
ауласы болып табылса керек. Сол ғасырларда қолайлы қызмет көрсету ұғымы
Азияда Еуропаға қарағанда әлдейқайда ілгері болғанымен де, шығыстағы
кереуен-сарайлар ақша табу мақсатында емес, саяхатшының демалысы мен
саудасын дамыту мақсатында салынғаны тарих арқылы белгілі. Бірақ 13-ші
ғасырдың бас болшақа Алматымен жалпы Жетісу аймағында қай салада болсын
үлкен төңкеріс әкелді. Монғол шапқыншылығы елдің экономикасына ғана емес,
қала мәдениетіне де кері ықпалын тигізді. Ұлы Жібек жолы маңындағы
қалалардың күйеруі сауда және керуен жолдарының әлсіреуіне әкелсе, ол өз
алдында сол кезеңдегі енді өркендеп келе жатқан кереуен-сарайларының
еріксіз өз жұмысын тоқтатуына әкеп соқты. Алайда саудамен көлік жолдарының
қайта өркендеп дамуы Ақсақ Темірдің билеу кезіңде басталды. Соғыс қимылдары
алаңының өркеуіне байланысты елдер жаңа жолдар салып, жаңа қалалардың
ашылуынп халықаралық қатынасты дамыта түсті. Мұның өзі жаңа қонақжайларын
ашуды міндеттеді. Тарихтың келесі беттері ХV ғасырдың аяғымен ХVІ ғасырдың
кезеңіндегі қонақ үй тұрақтарының жайы.
Қазақ хандығының құрылуы қонақ үй шаруашылығына еш кері әсерін
тигізбей, бірақылыпты дамуды байқатады. Қонақ үй кешендері дамуының одан
арғы тарихы Қазақстанның Ресейге қосылу кезеңі болып табылады. ХІХ ғасырдың
алғашқы жартысының соңына қарай Қазақстан толығымен Ресей империясының қол
астына еңген кезінде соғыс қорғаныстарының, жаңа жолмен қалалардың салынуы
қонақ үй шаруашылығының одан ары дамуын талап етті. Сол тарихи жылдардағы
қонақ үйлердің мысалы ретінде бекеттерді, қонақ үй шараларын айтуға болады.
Осылайша қарқынды дамыған Қазақстан қонақ үй шаруашылығы 1903 ж. Алматы
қаласында алғашқы Еуропа қонақ үйінің соғылуына әкеп соқты. [2]
Осыншама тарихты артқа тастағана Қазақстанда қазір 469 қонақ үй жұмыс
істесе, оның басым көпшілігі Алматыда, Астанада, Қарағанды, Шығыс Қазақстан
және Оңтүстік Қазақстан обылстары аумағында орналасқан. (Сурет 1.)
2000-2007 жылдағы қонақ үй және қонақ үйлік кәсіпорындар саны
Қонақ үй шаруашылығын туристік шаруашылықтан бөліп қарауға болмайды.
Қазақстан тәуелсіздігін алудан бұрын туризм экономиканың басқа салалары
сияқты Орталықпен қатал шектелді. Кавказ, Қырым, Балтық елдері, Ресей, Орта
Азияның тарихи орталықтары бұрынғы КСРО-ның туристік әрекеттерінің негізгі
аймақтары болды. Сонымен қатар, Қазақстанның бірқатар архитекторлық,
археологиялық, мәдени ескерткіштер мен табиғи көріністерінің тарихи
маңыздылығы іс жүзінде көпке мәлім болмай, сұранысқа ие болмады. Кеңестік
кезеңдегі Қазақстан туризмі идеологиялық қызметті атқарған мәдени
ағартушылық жұмыс жүйесінің элементтерінің бірін білдіреді, және де
экономикалық маңыздылыққа онша ие болмай қалдықтық принцип бойынша
қаржыландырылды. Қазақстанда туризм индустриясының дамымауының бірден бір
себебі онымен мемлекеттік деңгейде болжамдау, ұзақ мерзімді жоспарлау,
туризмді территориялық ұйымдастыру және мемлекеттік кеңес туристік
құрылымдар. Саланың дамуына кедергі келтіруші фактор туризмнен түсетін
кірістің көп бөлігі жергілікті бюджетке келіп түсетініне қарамастан кейбір
әкімшіліктердің туристік қызметтің артықшылықтарын танымауы болды.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымының кепілдемелерін есепке алғанда ҚР- ның
Туризм және Спорт Минисерлігінің жүргізген сараптамасы негізінде,
қазақстандық туризм өнімі екі негізгі компонентке бөлінді: Ұлы Жібек
жолындағы мәдени туризм (қажылық және дәстүрлі) және онымен тығыз
байланысқан эко қызығушылықты туризмі (сафари, рафтинг, орнитологиялық,
треккинг, альпинизм, балық аулау, аңшылық). Осыған байланысты Жібек жолы
бойымен өтетін және эко қызығушылықты туризмді дамытуға ресурстары бар
аймақтар ерекшеленді: Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан,
Ақмола облыстары.
Туризм агенттігі сараптамашы мамандарының айтуынша,
қазақстандық туристтік өнімдерге тән ерекшелік оның-маусымдылығы, бұл
маусымдық емес кезеңдерде туризмнің баламалы түрлерін дамытуға және белгілі
бір іс-шаралар жүргізуді талап етеді. Жоғарыда көрсетілген сегменттерге
сәйкес, инфрақұрылымның белгілі талаптары бар. Бұл экологиялық таза
аудандардағы туристтік бағыттарда орналасқан,клиенттердің демалу мерзімі
бір орында 2-3 күннен аспайтын және бағасы салыстырмалы арзан, шағын (25-
100 орын) орналасу объектілері(станционарлық және уақытша) болуы керек.[9]
Сонымен қатар, туристтік саланы қолдау мақсатында қабылданған шаралар
шеңберінде, қазіргі кезде экономикалық және саяси тұрақты 54 ел
азаматтарына Алматы және Астана әуежайларында визаларды алу процесі
жеңілдетілген. Ал Қазақстан арқылы транзиттік жолмен жүретін азаматтарға
елге келу визасының мерзімі 3-тен 5 күнге дейін ұзартылды. Мамандар
болжамдарына қарағанда, 2-3 ішінде ҚР да туристер ағыны 80 мың адамнан 150
мыңға артады. Жыл сайынғы өсім 17,5 мың турист деп анықталды. Туристік
саладан түсетін қаржы 111 млн.300 мың АҚШ долларға дейін өсіп, туристік
ұйымдардан мемлекеттік бюджетке салық түрінде түсетін табыс 2005 жылы 692
млн. теңгені құраса, 2010 жылы бұл көрсеткіш 761,2 млн. теңгеге жетеді.
2005 жылмен салыстырғанда Қазақстандағы қонақүйлер саны 45 %-ға өсті.
Бұл тенденция көбеюге апарады. Қазіргі кездегі қонақүй қызметінің сапасын
бақылауға келетін болсақ, бүгінде Мемлекеттік стандарт жүйесі, 1994 жылы
халықаралық келісім негізінде Ресейден алынған стандарттар бар. Сонымен
қатар қонақүйлерді қызметтің қауіпсіздігіне сертификатттайтын Сертификация
ұйымы бар. Осы сертификация көмегімен қонақүйдің категориясын анықтауға
болады. Бірақ ондағы бір мәселе бұл ұйымдарда қонақүй бизнесі бойынша
мамандар жоқ. Қазақстандық Туристік Ассоциациясы мен Қонақүйлер мен
мейрамханалардың Қазақстандық Ассоциацияның ұсынысы осы сертификация еркін
немесе генералды түрде болуы керек. Себебі, қонақүйлер 3 жылда бір рет
сертификатталады. Өйткені, егер қонақүй ешқандай өзгеріс жасамаса, бассейн
салмаса, мейрамхана салмаса онда не үшін ол жыл сайын сертификация үшін
төлейді. Одан кейін ол тағы да бір тексеріспен келіп, оған тағы ақша төлеуі
қажет. Сондықтан Ассоциация сертификацияның бір жағынан генералды болуын
ұсынып отыр. Бірақ қазір мемлекеттік есеп беру жүйесіне тіркелмей өздерінен-
өзі категория белгілеп, жұмыс істеп жатқан отельдер де жетерлік. Әрине, бұл
жаңа туристік бағытын ұстанып отырған Қазақстан үшін жақсы көрсеткіш емес.
Яғни, бұл отельдер бойынша біздің қонақтарда қызмет сапасы және жалпы
ел туралы жақсы ой туындамауы мүмкін. Сондықтан бұл сұрақты шешуде
сертификация ұйымдарын қайта құру керек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz