Тұқымды себуге әзірлеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

І. Майлы дақылдар
І. І. Күнбағыс. Халық шаруашылықтық маңызы
Шығу тегі, тараған аудандары
І.ІІ. Майкене. Халық шаруашылықтық маңызы
Өсірілетің аудандары.
Өнімділігі.
І.ІІІ. Майбұршақ. Халық шаруашылығындағы
маңызы. Басқа елдерде
таралуы

ІІ. Жаздық және күздік рапс
Халық шаруашылықтық маңызы. Биологиялық
ерекшеліктері

ІІ.І Көкшіл сұр қыша.
Агротехникалық ерекшеліктері.

ІІ.ІІ. Ақ қыша
Шаруашылық және биологиялық
ерекшеліктері

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Майлы өсімдіктер дәнінің құрамында 18-56% шамасында өсімдік майы
кездеседі. Өсімдік майын талшықты дақылдар – мақта, зығыр, сорадан қосымша
өнім ретінде алады. Өсімдік майы тамаққа және техникалық мақсатта консерві,
маргарин, кондитер, сыр-бояу, тері өңдеу, тоқыма, дәрі – дәрмек, хош иісті
шикізат өңдіріс салаларында кеңінен қолданылады.
Май бұршақтың күнжарасы мен майкене қоспалары желім пластмасса және
тағы басқа органикалық тыңайтқыштар, жағатын заттар алуға жұмсалады. Майлы
өсімдіктердің көбінен сапалы бал жиналады.
Дүние жүзіндегі майлы өсімдіктердің егіс көлемі 100млн гектар шамасы,
ал біздің елімізде ол 6 млн гектар. Ең көп тараған майлы өсімдіктерге
майбұршақ (44 млн гектар), жержаңғақ (19 млн гектар), рапс (10 млн
гектар), күнбағыс (9,4 млн гектар), зығыр (7,5 млн гектар), күнжіт (5,2 млн
гектар) жатады.
Өсімдік майы дегеніміз үш атомды спирт – глицериннің әр түрлі май
қышқылдары мен қосылысы арқылы құрылған күрделі эфир майы болып табылады.
Белок және углевод қосылыстарымен салыстырғанда өсімдік майы аз
қышқылданатың қосылыстарға жататын, ең көп калориялы органикалық қосылыс.
Мысалы 1 г өсімдік майында – 9500 калория болса, 1 г белокта – 4400-5500
калория, ал 1г углевод қосылысында 4000-4200 калория болады.
Олиф майының техникалық сапасы құрамындағы қанықпаған қышқылдардың
мөлшері мен бағаланады. Ол көрсеткіш иодтық санмен (100г майға қосылатын
иодтың г мөлшері) анықталады. Иодтық саны жоғары болған сайын өсімдік
майы қоюланып, қатайып тез кебеді.
Иодтық санына қарай өсімдік майлары үш топқа бөлінеді:
Тез кебетіндерге – иодтық саны 130-дан жоғары зығыр, перилла,
ляллеманция өсімдіктерінен алынатын, техникалық мақсатта қолданылатың
майлар жатады.
Бояу кебетіндерге – иодтық саны 85-130 арсындағы тамаққа қолданылатын
күнбағыс, майбұршақ, қыша, күнжіт, мақсары, рапс майлары жатады.
Кеппейтің майларға – иодтық саны 85 төмен, техникалық және дәргерлік
мақсаттарға пайдаланылатын майкене тағамдық бағытта жұмсалатын жаңғақтың
және басқа да дақылдардың майлары жатады.
Шала піскен майлы өсімдіктер тұқымынан алынған май өзінің жоғары
қышқылдылығымен ерекшеленеді.

І. Майлы дақылдар.
І.І. Күнбағыс. Халық шаруашылықтық маңызы. Шығу тегі тараған
аудандары. Елімізде май алатын негізгі дақыл күнбағыс барлық майлы
дақылдар егістігінің 75% алады.
Күбағыстың қазіргі сорттарының дәнінен 50-54% сарғыш, дәмі жақсы, баяу
кебетін тамақтық май алынады. Ол май маргарин, консерві өндірісінде, олиф
алу, сабын қайнату, стеарин және олеин қышқылдарын алу үшін пайдаланылады.
Сабағының күлінде 4% шамасында фосфор қышқылы және 36% калий қышқылы
болғандықтан, тыңайтқыш ретінде және химиялық қосынды – сақар алуғв\а, ал
тіл тәріздес гүлшелері емге қолданылады. Май алғаннан кейін тұқым
қалдығынан 8-10% шамасында майы бар күнжара алынады. Бұл бағалы мал
азығының құрамында 40% белок, углевод қосылыстары және күл элементтері
кездеседі. Гүлденуінің ұзақ өтуіне байланысты кұнбағыс көп уақыт бойына
бал береді. Дұрыстап сүрлесе, жақсы мал азығы болып саналады.
Отамалы және ықтырма өсімдіктер ретінде қолданғанда ол көптеген
дақылдарға жақсы алғы дақыл болады, сондықтан да күнбағыстың агротехникалық
ролі зор.
Шығу тегі, тараған аудандары. Астықты дақылдармен салыстырғанда
күнбағыс жас екпе дақыл қатарына жатады.Оның шыққан тегі саналатың жабайы
түрлері Солтүстік Американың оңтүстік – батыс аудандарында әлі де бар.
Ертеректе оның дәнін тамаққа пайдаланған немесе түрлі тағамдарын
пісіру үшін дәнінен ұн жасаған.
Күнбағыстың екпе дақылға айналуы, 1829 жылы дүние жүзі тәжірибесінде
алғаш рет қол қысқыш арқылы оның дәнінен май алған шаруа Д.С. Бокаревтың
(Воронеж губерниясы, Бирюген уезі, с. Алексеевка) атымен байланысты. 1865 ж
Россияда өсімдік майын алатын завод салынды. Росия күнбағыс дақылының
екінші отанына айналды.
Дүние жүзіндегі күнбағыс егістігінің көлемі – 9,4 млн гектар, оны көп
өсіретің мемлекеттерге біздің елімізден басқа Аргентина (1,2 млн гектар),
Румыния (0,6 млн гектар), Турция (0,5 млн гектар) және басқа елдер жатады.
Біздің елімізде күнбағыс өсіретін аудандарға РСФСР (Солтүстік Кавказ,
Орталық қара топырақты және Еділ бойы аймақтары), Украина, Қазақстан,
Молдавия, Грузия республикалары жатады. Совет өкіметі жылдары бұл бағалы
дақыл егістігінің солтүстік шекарасы кеңіп, 55º солтүстік егіндікке,
шығыста Краснояр өлкесі мен Сібірдің көптеген аудандарына тарады.
СССР-де күнбағыс 4,35млн гектар жерге себілді, одан майлы дән және май
алу жөнінен еліміз дүние жүзінде бірінші орын алады.
Ботаникалық сипаттамасы. Күнбағыс күрделі гүлдер тұқымдастарчына
жататын бір жылдық өсімдік. Қазіргі кезде бұл дақыл екпе күнбағысы
(Helianthus Cultus) және жабайы күнбағыс (Helianthus rucderalis)
түрлеріне бөлінеді.
Екпе күнбағыстың өзі өнім алу үшін егілетін (SSR. Sativus) және сәндік
мақсатта егілетін (SSR. Orndmentalis) болып екі түр тармағына ажыратылады.
Екпе күнбағысы төмендегі сыртқы ерекшеліктерімен сипатталады:
Күнбағыстың тамыры 2,5-4 м терендікке бұтақтанып жан- жағына 1,0-1,2
м дейңн тарайды. Сабағы өсіп жетілгенде – жуан, ағаш тәрізді, үстін қатты
түк басқан, іші борпылдақ бос өзекті болады.
Сүрлемге арналған сорттарының сабағы 4 м, ал майлы дән алуға
арналғандары – 1,5-2 м биіктікке дейін жетеді.
Күнбағыстың жапырақтары ірі, жүрекке ұқсас, ұш жағы өткір, шеті ара
тісі тәріздес тілінген, бетін түк басқан. Төменгі 3-4 жапырағы қарама-
қарсы, содан кейінгілері кезектесіп өседі. Әрі сабақ жапырақтарының саны
тез пісетін
сорттарын да 15-25, кеш пісетіндерінде 25-35 кейде оданда көп болады.
Тұқымның дөңгелек беті шенберінің диаметрі майлы дәнді сорттарында 10-20
см, шекілдеуікті сорттарында 30-40 см жетеді. Осы дөңгелек беттің шетінде
бір қатарға сары немесе сарғыш түсті тілше гүлдер әдетте жыныссыз, немесе
бір жынысты, түсі өте ашық, құбылып тұруына байланысты айқаспалы
тозаңдандыруға ара, көбелектерді шақырушы міндетін атқарады.
Түтікті гүлдерінің шоғырлануы 7-10 күн бойына жүреді. Күнбағыс
жемісінің мөлшері сортына байланысты әр түрлі болады. Шекілдеуіктің ішінде
орналасқан дәні ұрықтан өседі. Дән қабығы эпидермистен, серпілмелі ұя
тканнынан және склеренхимадан тұрады. Склеренхиманың жоғарғы қабаттарында
дәнді күнбағысты күйе көбелегінен қорғайтын сауытты қабат бар. Оның түсі
қара, көмір түсті, суда, қышқылда және сілтіде ерімейді.
Күнбағыстың агротехникасы. Күнбағысты интенсивті әдіспен өсіруге
болады. Ол үшін оның жоғары өнімді сорттары мен гибридтеріне ғылыми
негізде ауыспалы егістен орын беріледі, қажетті мөлшерде органикалық және
минералды тыңайтқыштарды енгізіп, өсірудің агротехникасын қатаң сақтай
отырып, арамшөптерге қарсы әсерлі гербицидтерді бүрку арқылы мол өнім
алады.
Күнбағыс үшін қолайлы алғы дақылдарға: күздік, жаздық, бұршақ дәнді
дақылдар және жүгері жатады. Күнбағысты тамыры тереңге кетіп, топырақ
ылғалдылығын азайтатын қант қызылшасынан, жонышқадан және сол сияқты
өсімдіктерден кейін етуге болмайды. Бір егілген жеріне ауру, зиянкестер
зақым келтірмес үшін күнбағысты қайталап 7-8 жылдан кейін ғана егеді.
Танап топырағын әзірлегенде арамшөптерді азайтып, топырақ ылғалдылығын
мол сақтауға назар аударған дұрыс. Сондықтан оны дәнді дақылдардан кейін
еккенде, танабында бір эылдық арамшөп болса, топырақты 2-3 рет 6-8 см
немесе 8-10 см терендікте ЛДГ-10, ЛДГ-5 немесе БД-10, БДТ-7,0 құралдарымен
қопсытып, 20-22 см тереңдікте жыртады.
Күнбағысты отамалы дақылдардан (жүгері, майкене) кейін еске, олардың
тамыр, сабақ қалдықтарын ұсақтау мақсатында егістікте 2-3 рет әр түрлі
бағытта дискілі тырмалармен, 27-30 см терендікте жыртады.
Масақты дақылдарды жинағаннан кейін көп жылдық арамшөптері бар
егістікке егерде топырақты 6-8 см тереңдікте дискілеп, арамшөптердің өсу
дәрежесіне қарай оны ауыр тырмалармен 10-12 см терендікте қайталайды да,
құнарлы қабаты аз топырақта 12-14 см терендікте ППЛ-25 құралымен қопсытады.
Арамшөптерді жоюдың өте тиымды әдісі – сүдігер айдау кезінде әр
гектарға 2 кг мөлшерінде 2,4 Д гербицидтерін пайдалану. Дұл әдіс оларды 95%
дейін жойып жібереді. Гербицидтер бүркілгеннен 10-15 күн кейін, олардың
арамшөптер тамыры жүйесіне сіңіуне байланысты жерді 27-30 см жыртады.
Топырақтың беткі қабатын тегістеу мақсатында күзде 45º бұрышпен қарама-
қарсы 1-2 рет дискілеу жүргізеді.
Көктемде топырақтың жетілуіне қарай жырту бағытына 45º бұрышты
бағытпен сүйреткіштермен немесе ВП-8 тегістегішімен сүдігерді тегістейді.
Танап беті тегістелгеннен соң берілетін гербицидтердің топырақтың беткі
қабатына дұрыс бөлінуіне және келесі істелетін жұмыстардың сапалы өтуіне
жағдай жасалыды Бұдан кейін әр гектарға 1,5 кг трефлан, 2 кг прометрин
немесе 3-4 кг эптам гербицидтерін енгізіп, топырақтың 8-10 см жоғарғы
қабатымен мұқият араластырады. Ерітінділердің дұрыс жайылуы үшін МТЗ-80
тракторына АПЖ-12 агрегатың тіркеп пайдаланылады.
Гербицидтер КПС-4 культиваторына тісті тырмаларды тіркеу арқылы
бүркіледі. Көп жағдайда К-701 тракторына ерітінді бүркіп шашқышы бар, 2-3 т
ерітінді сыятын ыдысты, БД-10 немесе БДТ-7,0 және БЗСС-1 тырмаларын тіркеп
күрделі агрегатпен жүргізу жақсы нәтиже береді.
Сапалы тегістелген, топырағы біркелкі ұсақталған егістіктерде,
трефланды қолдану бір жылдық арамшөптерді 85-100% жояды. Гербицидтер
әсерінің ұзақтығы 4-5 айға созылады, көрсетілген мөлшерде енгізілсе, келесі
себілетін дақылдарға әсері болмайды.
Гербицидтер топыраққа дискілі құралдармен сіңірілген болса, топырақ
беті УСМК-5,4 А роторлы КПС-4 культиваторын қолдану арқылы тегістеліп
нығыздалады.
Күнбағысқа өсіруге арналған жерлерде қыста қар тоқтатылады.
Тыңайтқыштар. Тыңайтқыштар сіңіру – күнбағыстан жоғары өнім алудың
негізгі көзі. Ол үшін азотты фосфор тыңайтқыштарын N-Р- мөлшерінде берген
жөн. Тыңайтқыштардың негізгі мөлшерін сүдігер жырту алдында және
органикалық- минералды тыңайтқыштарды қосып сіңірген пайдалы. Әр гектарға
30-40 т көң және минералды тыңайтқыштардың жартысын сүдігер жыртудың
алдында енгізеді.
Тұқымды себуге әзірлеу. Себуге іріктелген, жақсы толысқан, 1000
дәнінің салмағы 50-60 г кем болмайтын тұқым қажет. Мұқият іріктелген тұқым
себілген танаптар әр гектерынан 4-5 ц қосымша өнім алуға болады.
Күнбағыс дақылын мол егетін шаруашылықтар олардың тез жіне орташа
пісетін, аудандастырылған екі сорты немесе гибридті өсірген дұрыс. Бұндай
жағдайда егістікті күтіп баптау және өнімді жинау жұмыстары қолайлы
агротехникалық мерзімдерде жүргізіліп, алынатын өнімнің мөлшері артып,
сапасы да жақсарады.
Тұқым топырақта шімес үшін, оны күні бұрын 80% ТМТД ұнтағымен, ал
топырақта зиян кестер болса себер алдында 1т тұқымға 3-4 кг ГХЦГ гамма –
изомерінің 90% түрімен өндейді.
Тұқым себу. Себілген тұқым арлықтары бірдей болуымен қатар, олар 5-6
см тереңдікке сіңіріліп, топырақтың ылғалды қабатында жатқаны дұрыс. Тұқым
түсетін тереңдіктегі топырақ жылуы 10-120 жеткенде сепкен жөн.
Дымқылды орманды дала және далалық аймақтарда әр гектарға 40-50 мың
жартылай құрғақшылық далалық аймақтарда 35-45 мың дана тұқым себіледі.
Интенсивті әдіспен өсіргенде бұл көрсеткіш 10% көбейтіледі.
Күнбағыс тұқымың себу қосарланған СПЧ-6МФ агрегатымен немесе СУПН-8
сеялкасымен жүргізіледі. Қатар аралықтары 70 см. Себу 3-5 күнде аяқталуы
керек. Егіс алдындағы топырақты қопсыту және себу бір мезгілде жүргізілуі
тиіс. Себуді СПЧ-6МФ сеялкасымен жүргізгенде, агрегаттың жүру жылдамдығы
сағатына 5-6 км, СУПН-8 сеялкасымен жүргізілгенде 6-8 болғаны дұрыс.
Егістікті күтіп – баптау. Тұқымды себумен қатар жүргізілетін
топырақты тнгістеу, шығыршықты- шпорлы катокпен нығыздаудан басталады. Бұл
өркеннің
тез өсіп - өнуіне және келесі жүргізілетін баптау жұмыстарының
сапалылығына ықпал етеді.
Күнбағыстың өсуі кезіндегі қатар арлығына бір рет қопсыту, 6-8 см
терендікте өсімдік бйіктігі 40-50 см жеткенде түптеумен бір мезгілде
жүргізіледі.
Егістікте жапырақ жегіш зиянкестер болса, әр гектарға 1,5 кг
мөлшерінде 20% жабысқақ метафос ерітіндісімен немесе 30% жабысқақ метафос
ұнтағымен өңдейді. Көк шөп көбелегі құрттарына қарсы әр гектарға 1,5 кг
мөлшерінде суда ерігіш 80% хлорофос ұнтағын шашады.
Тамырында тұрып тез құрғаған, піскен жіне кепкен дән алу үшін күнбағыс
егістігінің әр гектарына 2-3 л реглон немесе 20-30 кг магний хлоратын,
гүлдегеннен 40-45 күн кейін дәнінің дымқылдылығы 30-35% жеткенде самолет
арқылы бүркеді. Ауаның тәуліктік орташа жылуы 13-140 С жоғары болғанда
бүркілген дәрілердің әсері жақсы болады.
Күнбағыс өнімің жинау дәнінің кебуіне байланысты, магний хлоратымен
өңдегеннен 10 күн кейін, реглонды пайдаланғанда 5-6 күн өткен соң
басталады. Қазір майлы сорттар дәнінің сақтауға қойылатын талап жоғары,
Ескі сорттар дәнінің өздігіне қызып кетпеуі үшін ылғалдылығы 7% аспауы
тиіс, ал 20% жоғары болған жағдайда, оның майы 3-ші тәуліктің аяғынды
тамаққа пайдалануға жарамсыз болады. Сондықтан қазіргі жоғарғы
майлысорттарды себет гүлдерінің 10-15% сарғайып, қалғандары сары-қоңыр
түсті және құрғақ болып, ылғалдылығы 12-14% болғанда жинау басталады.
Күнбағысты жинау құрамында ПСП-1,5 құралымен жабдықталған және
тіркемесі бар 2ПТС-4887 А тракторы, СК-5, Нива конбайындарымен
жүргізіледі. Жиналатын тұқымның уатылып, жарылмауы үшін барабанның
жылдамдығын минутына 300-350 рет айналатын етіп, шынжырлы жетек орнату
арқылы төмендетеді. ПСП-1,5 тетігімен жабдықталған конбайнның жүру
жылдамдығы сағатына 6-8 км аспауы керек.
Егінді жинау 5-6 күннің ішінде бітуі үшін 1-2 звенодвн құрылған, әр
егіс алқабын 1-2 күнде бітіратін топтық әдіспен зүргізіледі. Әр звеноға 2-3
конбайн және соған қажетті тасығыш агрегаттар бекітіледі.
Күнбағыс сорттары. Бүкілодақтық майлы дақылдар ғылыми – зерттеу
институты (ВНИИМК) В:С: Пустовойттың басшылығымен шығарған күбағыс сорты
егілетін жер көлемі өте көп.
Олар: ВНИИМК 6540; жетірілген ВНИИМК 8931, Передовик, Смена, ВНИИМК
8883, ВНИИМК 1646, сондай-ақ Дон тәжірибе станциясының сорты, Маяк және
Армавир тәжірибе станциясының жетілдірілген Армавирская 3947 сорттары.
Бұлардың барлығы жоғары майлылығымен (46-54%) ерекшеленеді, жұқпалы
ауруларға және күнбағыс күйесіне төзімді. Қазақстанда майлы күнбағыстың
төмендегі сорттары аудандастырылған: (3497) Армавирец, (2196) 1176 Восход,
(2100) 1124 Заря, (2280) 1367, (2404) 1505 Салют, Передовик улучшенный
(сүрлемге) 6540 ВНИИМК, 8931 ВНИИМК, Маяк.
Армавирец – Армавир тірек пунктінде ВНИИМК – жекелеп тіркеу арқылы,
тез пісетін Армавирский 9345 шығарылған, 1964 жылдан аудандастырылуда.
Сабағы тармақсыз өседі. Тұқымның дөнгелек бетінің диаметрі 12-16 см.
Тұқымдары майлы, қатты қабықты қоңыр ала болыды. Тұқым майлылығы орта
есеппен 40%, кейде 53% дейін жетеді. Сорт ерте піседі. Өсіп шыққаннан
піскенге дейігі мерзімі 100-102 күн. Тұқымның қабығы қатты болғандықтан
күнбағыс қара күйесі мен сұңғылағы 97-98% төзімді келеді. Сорт мол өнімді.
Негізінен Торғай, Қостанай, Шығыс Қазақстан оьлыстарында аудандастырылған.
Передовик улучшенный - - ВНИИМК-да ұзақ уақыт сурыптау арқылы, тұқымдық
элитан жақсы түрлер мен сорттарды тозандату арқылы алынған сорт.
Тұқымы майлы, қатты қабықты, қоңыралы, аздап сопақтау. Дәні ірі (1000
тұқымның салмағы орта есеппен 55-59 г). Қауызынан түсетін дәні 37,5-45%,
майлылығы 50-55%. Сорттын пісу мерзімі 105-107 күн. Қуаңшылыққа төзімді.
Қуаңшылық аудандарда түсімі жағынан басқа сорттар ішінде бірінші орын
алады. Суарғанда жақсы көреді. Тұқымның қатты қабықтылығы арқасында (орта
есеппен 98,5%) күнбағыс күйесіне және сұңғылаға төзімді. Ылғалды жылдары
склеротин ауруына едәуір шалдығады.
Сорт мол өнімді. Тіпті қуаншылық жағдайлардың өзінде Семей, Қарағанды,
Жезқазған облыстарындағы сорт сынау учаскілерінде гектарынан 11,5-25,9 ц
өнім алынған. Бұл сорт Семей, Солтүстік Қазақстан, Қарағанды, Жезқазған
облыстарында аудандастырылып, шаруашылықтарға кең траған.
ВНИИМК 8931 улучшенный. Бұл сортты жергілікті күнбағыстан алынған
тұқымнан бірнеше рет жеке іріктеу әдісімен өсіріп шығарды. Сабағы
тармақсыз, жоғарғы бөлігі аздап иіліп өседі. Биіктігі орта есеппен 125-150
см. Тұқымдары майлы, қатты қабықты, қарала, 1000 тұқымның салмағы 75-95 г,
қауызынан түсетін дәні аздау 32,3%. Майлылығы 50-53%.
Сорт ерте піседі. Пісу мерзімі 90-95 күн. Құрғақшылыққа төзімді күнбағыс
күйесі мен сұнғылаға шалдықпайды. Дәні төгілмейді, Көкшетау, Ақтөбе
облысының сорт сынау учаскелерінің мәліметтеріне қарағанда бұл сорт түсімі
гектарына 12,3-28,5 ц жеткен. Сорт Көкшетау, Алматы, Ақтөбе облыстарында
аудандастырылған.

І.ІІ. Майкене. Халық шаруашылықтық маңызы. Өсірілетін аудандары.
Өнімділігі. Бағалы майлы дақыл майкеннің тұқымында 50-55% май болады.
Ыстықтай сығу арқылы алынған майы өнеркәсіптің түрлі саласында – былғары,
тоқыма өнеркәсібінде сыр-бояу және сабын қайнату өндірісінде және тағы
басқа халық шаруашылығы салаларында қолданылады. Суықтай сығу арқылы
алынатын кастор майы ем үшін қажет.
Майкене тұқымының қүрамында улы алколоид рицинин болады. Суықтай сығу
кезінде улы алколоид оның күнжарасында қалады, бүл күнжара белок пен сутегі
қосылыстарына бай болғандықтан жабысқақ бояулардың байланыстырушы заты
ретінде қүрылыста желім жанс сітріңке жасауға пайдаланылады.
Кей жағдайларда майкене әсемдік үшін де өсіріледі. Жабайы майкене
тропикалық Африкада, Оңтүстік Шығыс және Орта Азияда, Ауғанстанда,
Үндістанда кездеседі. Екпе турін де Африкада, Оңтүстік, Европада, Орта және

Оңтүстік Америкада, Қытай, Үндістан және басқа елдерде өсіріледі. Дүние
жүзіндегі майкене егісінің көлемі 1,7 млн гектар.
Майкенені египеттіктер, римдіктер, гректер, арабтар екпе дақыл
ретінде пайдаланса, Күнгей Қавказ және Орта Азияда ерте кезден-ақ мәдени
дақыл ретінде өсірілген.
Біздің еліміздегі майкененің егіс көлемі 200 мың гектар шамасы.
Майкенені өсіретін негізгі аудандарға Солтүстік Кавказ, Украинаның
солтүстігі, Ростов облысы жатады. Аздаған егіс көлемі Орта Азия
республикаларында, Төменгі Еділ бойында кезде.седі
Украина және Солтүсіік Кавказдағы орташа өнімі гактарынан 20 ц
болса да, еліміз бойынша әр гектардан 8 ц өнім алынады.
Морфологиялык ерекшеліктері. Майкене — кәдімгі күнбағыс сүттіген
(Euphordiaceae) тұқымдасьна жататын көп жылдық өсімдік. Екпе түрінде
өсірілетін көптеген түр тармағы бар.
Майкененің тамыр жүйесі 1,5. -3,0 м тереңдікке, 1 м
дейін жан-жаққа тараған, ал індік тамыры жуандығымен көзге түседі.
Сабағы жұқа, балауызды, жалаңаш, іші қуыс, бұтақты, бйіктігі 4—5м
жетеді.
Жапырағы ұзын сабақты, 7-9 ойьқты, ірі, шеттері өткір ұштанған.
Майкененің гүлдері шашақ тәріді гүл шоғына жиналған бөлек жынысты. Гүл
шоғырының жоғарғы жағында аналық, төменінде аталық, гүлдері орналасқан.
Айқас тозаңдануы көбіне жел арқылы өтеді.
Майкененің жемісі үш ұялы сырты тікенекті немесе тікенексіз әр қайсысында
бір дәні бар қауашақ. Туқымы ойықтау, қатты, жылтыраған сұр немсе қызыл
түсті дақтары бар жаңғақша. 1000 дәнінің салмағы 250- 600 г жетеді.
Ауыспалы егістегі орны. Майкенені күздік бидай, дәнді бұршақтар,
жүгері және көп жылдық шөптер өскен жердің жыртылған танабына
еккен қолайлы. Ал майкененің өзі күздік бидай және жаздық дақылдар үшін
жақсы алғы дақыл.
Топырақты өндеу жұмыстарының басты мақсаты — топырақта ылғал
жинап, сақтау, арамшөтермен және оның зиянкестерімен күресу. Содықтан
дәнді дақылдарды жинап болысымен, олардың сабақ қалдығын құра отырып
25—30 см терең сүдігер жыртады.
Тұқым себер ылдында 0- Н псмссе 8 -10 с.м тсрецдіктс жүргізілсугіп
копсытуды тырмалаумен бір уакытга яткарады, Арямшнптррі көи нсшеси
кыстағяті арямшоб1! бар қатты нн ғыздалғяп топырақтя ганя ертс
көктемгі қопсыту жүргізілсді,
Лраміпөитсрмеи күресу үшін др гсктпрічі, түқымды себср алдындағы
қопсытумсп бірге, 2 кг трефлан, өрксні жер бетіік; шықпастан 3—5 кун бүрын,
50% суда црітілгсн Й,4 Д амии тұ-зын 1,6—2,0 кг мөлшйрінде колдаиади.
Трефлапды майкснн сгістігінде лаіідалану, гопырақты Уіідеу саньш 8—10
реттеи 3—1 дспіп қысқартя оі ырып, жогяры өиім алуды қямтамясыа етеді.
Тыңайтқыш. Майкепе тогшрақтян коректік заттарды кнп алятындықтан,
органикалық және миперяллы тынайтқыштырлы сініргепде епімі молая туседі,
Сүдігер яЛдаудыіі алдыида ор-ганикялық тыңайтқыпітардаіі ур гектарына 20-
30 тоннядап берілгсн көи жәпс N40^60 мэлшсріндегі миисралды тычаЙтқыш-тар
тиімді болады. Майкспені сиреткенпен кейін М!Г) Ріп мел шйрінле берілген
қосымша тыңяйтқыштыц ла мацызы аор,
Туқымды себу. Себуге мыйкепс тұқымы ірікгелгел унім шы-гымдылығы 85%,
тазялыгы 98% болуы керек Себйр алдыида тұқымның әр тоннасы 9. кг есебімсң
бояуы бар граио.чанмен е*ң-дейді, Майкенсні 70X70 нсмесе 90x90 см
схемасымсн шаршы ұялап, әр ұяга 2—3 тұкым с.алу жоие кси. қатарлап тясиалап
(70x20—35 см) отырғызу. сң Жақсы ссбу әдістерінс жатяды. Әр гектарга ірі
длнді майкенені ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.