Жүйелік мәліметтер қоры
ЖОСПАР
I. КІРІСПЕ
С++-тың тарихы, Visual C++-тың тарихы
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
2.1. Бағдарламалау тілдері
2.2. Мәліметтер қоры және оларды басқару
2.3. Visual C тілінде мәліметтер қорын басқару және SQL тілі
2.4. Visual C++ бағдарламалау тілінің көмегімен жасалған автоматтандырылған
жұмыс орны
III. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1. Жалпы түсінік
3.2. Материалдық емес активтердiң есебi
3.3. Бағдарламалық жабдықтауды әзірлеудің шығын сметасын анықтау
4. Календарлық жоспар графигін құру
IV. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
V. ҚОРЫТЫНДЫ
Кіріспе
С++ (си плюс плюс деп аталады) – жалпы мақсатқа арналған статикалық
түрде типтелген бағдарламалау тілі болып табылады. Бағдарламалаудың түрлі
парадигмаларын қолдай отырып, жоғарғы және төменгі деңгейлі тіл
қасиеттеріне ие болады. Өзінің алдындағы – С тіліне – қарағанда мұнда нақты
объектілік жалпы бағдарламалауға үлкен мән беріледі. С++ атауы С тілінен
туындаған, мұндағы ++ операторы инкрементті ауыспалыны көрсетеді.
Бағдарламалаудың көп кездесетін тілі ретінде С++ бағдарламалық
қамсыздандыруды дайындау үшін қолданылады. Оның қолдану аймағына
операциялық жүйелерді, түрлі қосымша бағдарламаларды, драйвер құрылғыларын,
ендірмелі жүйелердің қосымшаларын, жоғары өндірістік серверлер мен ойын
қосымшаларын дайындау жатады.
Тіл 1980 жылдың басында пайда болды, мұнда Bell Laboratories
фирмасының қызметкері Бьёрн Страуструп өзінің жеке қажеттіліктері
мақсатында С тіліне көптеген өзгерістер енгізді. Ресми стандартизация
бастамас бұрын тіл Страуструптың көмегімен дамыды. 1998 жылы С++ тілінің
ISOIEC 14882:1998 Standard for the C++ Programming Language
халықаралық стандарты бекітілді, 2003 жылы стандартқа көптеген техникалық
өзгерістер енгізіліп, оның қазіргі түрі ISOIEC 14882:2003 болды.
Тілдің алғашқы түрлері С класты С деген атпен 1980 жылдан бастап
шыға бастады. Жаңа тілдің пайда болу идеясы Страуструа диссертациясымен
байланысты болды. Оның пікірінше Simula модельдеу тілінің мүмкіндіктері
үлкен бағдарламалық қамсыздандыруға өте пайдалы, бірақ өте баяу жұмыс
жасайды. Сонымен бірге BCPL тілі тез жұмыс жасайды, бірақ төменгі деңгейлі
тілдерге өте жақын және үлкен бағдарламалық қамсыздандыруды дайындауға
жарамсыз болады. Страуструп Bell Labs фирмасында кезектер теориясы бойынша
жұмысын жүргізді (телефон қоңырауларын модельдеу қосымшасында). Сол кездегі
модельдеу тілдерін қолдану тиімсіз болды. Өзінің диссертациясындағы
тәжірибені пайдаланып Страуструп С тілін Симула тіліндегі мүмкіндіктермен
толықтыруға бел байлады. UNIX жүйесінің негізгі тілі – С тілінде Bell
компьютерлері жұмыс жасайды және көпфункциялы мен ауыспалы болып
есептеледі. Страуструп оған кластар мен объектілермен жұмыс жасау
мүмкіндігін қосты. Нәтижесінде, модельдеудің практикалық міндеттері өңдеу
уақыты жағынан да, есептеу уақытының тездігінен де ұтты. Алғашқыда С тіліне
инкапсуляция класы, ендірме кластар, типтерді тексеру қатаңдығы, inline
функциялар мен аргументтер ендірілді.
Класты С (кейіннен С++) өңдеу кезінде Страуструп cfront – транслятор
бағдарламасын жазды, ол бастапқы класты С кодын қарапайым С кодына
ауыстырады. Жаңа тіл Страуструп қызметтері арасында кең танымалдылыққа ие
болды және кейіннен ол барлық сұрақтарға жауап бере алмайтын дәрежеге
жетті.
1983 жылы класты С тілінің атауы С++ атауына өзгертілді. Сонымен
бірге виртуаль функциялар, функция мен операторларды қайта ендіру,
сілтеуіштер, тұрақтылар, типтерді тексерудің жақсартылуы, түсініктеме ()
берудің жаңа стилі ендірілді. Оның коммерциялық шығарылымы 1985 жылдың
қазанында болды. 1985 жылы С++ бағдарламалау тілі басылымы шығады, мұнда
алғаш рет бұл тілге толық толық сипаттама беріледі. 1989 жылды 2.0 версиялы
С++ шығады. Оның жаңа мүмкіндіктеріне көптеген есте сақтау, абстрактылы
кластар, статикалық функция – мүшелер, тұрақты функциялар мен қорғалған
мүшелер кірді.
1990 жылы С++ бойынша қысқаша анықтамалық түсініктеме шығады, бұл
кейіннен стандарттың негізін қалады. Соңғы жаңартуларға шаблондар,
түзетулер, атау аймағы, типтерге келтірудің жаңа жолдары мен булевтілік тип
жатты.
С++ стандартты кітапханасы осымен бірге дамыды. Қарапайым С++
кітапханасына ендірілген жаңалықтарға ендірушығару ағындары болды, ол С-
дағы дәстүрлі printf пен scanf функцияларын алмастырды.
Ешкім де С++ тіліне иелену құқығына ие бола алмайды, ол еркін болып
табылады. Бірақ тілдің стандартты құжатын тегін ала алмайсың.
Тілдің объектілік – бағыттаушы ерекшеліктері
С++ тілі С-ға объектілік – бағыттаушы мүмкіндіктерді қосады. Ол ООП-
ның үш басты қасиеттері, яғни инкапсуляция, мұрагерлеу және полиморфизмді
қамтамасыз ететін кластарды ендірді.
С++ стандартында класс деп негізгі class, struct немесе union
сөздерін қолданатын қолданушы типін айтамыз. Структура (structure) деп
struct сөзімен анықталатын класты айтамыз және ол union сөзі арқылы
бірігеді.
Мұрагерлік
С++-те бір класты екіншісіне мұрагерлеу кезінде класс орындалуы
беріледі, және мұрагер – класс өзінің ауданы мен функциясын қоса алады
немесе базалық класс функциясын мұрагерлеуге рұқсат берілген.
Мұрагер конструкторы базалық класс конструкторын, кейіннен мәлімет –
мүше статикалық емес конструкторын шақырады. Деструктор кері режимде жұмыс
жасайды.
Мұрагер – бұл базалық класстан жоғары, сондықтан егер мұрагерлену
ашық болса, онда базалық класстың барлық аймағында қолданыла алады, бірақ
керісінше жүрмейді.
Полиморфизм
Бағдарламалауда полиморфизм деп базалық класстағы функция мүшелерді
мұрагермен қайта анықтауды айтады.
Инкапсуляция
С++-тағы ақпаратты уйымдастырудың негізгі әдісі ретінде класстар
саналады. С тілінің құрылымы (struct) ауданнан, ендірмелі типтерден,
класстардан (class) тұрса, С++ ауданнан, ендірмелі типтерден және функция –
мүшелерден (member functions) тұрады. С++-тағы инкапсуляция класс
мүшелерінің деңгейін көрсету арқылы орындалады: олар публикалық (ашық,
public), қорғалған (protected) және жеке (жабық, private) болады. С++
құрылымының класстардан айырмашылығы оның мүшелері мен базалық класы
публикалық, ал класстікі – жеке болуында.
Microsoft Visual C++ (MSVC) – С++ тілінде қосымшаларды өңдеудің
интегралданған ортасы, ол Microsoft фирмасында жасалып Microsoft Visual
Studio комплектісінің жартысы есебінде немесе Visual C++ Express Edition
тегін функциональді шектеулі комплект түрінде жеткізіледі. Интегралданған
өңдеу ортасын Microsoft QuickC ауыстырады.
Visual C++ әдетте қосымша өңдеуді Managed C++ пен C++CLI да, және
қарапайым С++ қолдайды. Сондықтан ол .NET Framework платформасы үшін де
таза Windows үшін де кодты қолдана алады. Бұл жағдайда Visual C++ басқа
тіл құралдарына қарағанда ерекше болады, себебі Visual Basic .NET пен
Visual J# таза Win32 үшін кодты өзгерте алмайды.
Visual C++ 2010 өңдеудің қуатты және нәзік ортасын анықтайды, ол
Microsoft Windows үшін қосымшалар дайындай алады және Microsoft .NET
негізделеді. Бұл ортаны өңдеудің интегралданған ортасы ретінде қолдануға
болады. Visual C++ төмендегі компоненттерден тұрады:
• Visual C++ 2010 компилятор құрылғысы. Компилятор машиналық коды бар
дәстүрлі өңдеумен қатар CLR.Visual C++ 2010 ортасы бар виртуаль
машина платформасын қолдану арқылы жүзеге асырылатын өңдеуді қамтиды.
CLR.Visual C++ 2010 ортасында х64 пен Itanium толық объектісі үшін
компиляторлар болады. Компиляторлар тікелей х86 архитектурасын
қолдайды және екі платформа үшін кодты өңдеуді жеңілдетеді.
• Visual C++ кітапханасы. С++ қолдау кітапханасы мәліметтерді
маршалингтеуге жаңа мүмкіндік береді және CLR ортасын қолданатын
бағдарламаның жазылуын жеңілдетеді.
• Visual C++ өңдеу ортасы. Өңдеу ортасы жобаларды басқару кезінде,
оларды ретке келтіру кезінде (үлкен жобаларды күшті қолдауды қоса
алғанда) жан – жақты қолдау көрсетеді. Өңдеу ортасы IntelliSense
технологиясын қолдайды, ол кодты жазу кезінде контекстті есепке алатын
нақты көмекшілерді береді.
Қолданушы интерфейсі бар дәстүрлі қосымшалармен қоса Visual C++ веб –
қосымшаларды, Windows-тың интеллектуальді клиенттері үшін арналған
қосымшаларды жасауға, мобильді құрылғылар дайындауға мүмкіндік береді.
Жүйе деңгейі ретіндегі кең танымал С++ тілі мен Visual C++ бірігіп
бағдарламалық қамсыздандыруды құру үшін жоғары дәрежелі құрылғы болып
табылады.
Visual C++ параметрлері
Visual C++ параметрлері қолданушымен қарым – қатынасты жеңілдету үшін
және Visual C++ дайындаушыларының өнімділігін арттыруға арналған. Олар
компоненттің бөлігі болып табылады. Параметрлермен жұмыс жасау Visual
Studio өңдеудің интегралданған ортасының параметрлерін сақтауға және
ретке келтіруге мүмкіндің береді.
Өңдеудің интегралданған орта параметрлерін басқа компьютерлерге
апаруға және ендіруге болады.
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
2.1. Бағдарламалау тілдері
2.2. Мәліметтер қоры және оларды басқару
Мәліметтер қоры деп тәуелсіз материалдардың (мақала, есептеулер,
нормативтік актілер, сот шешімдері мен басқалар) объективті формадағы
жиынтығын айтамыз, бұлар электронды есептеу машинасымен (ЭВМ) өңделіне
алады.
Белгілі монография мен стандарттардан анықталған анықтамалар:
• Мәліметтер қоры – компьютер жадында белгілі ережелермен жинақталған
мәліметтер жиынтығы және ол қолданушының ақпараттық сұранымын
қанағаттандырады.
• Мәліметтер қоры – мәліметтер сызбасына сәйкес сақталатын мәліметтер
жиынтығы, оларды басқару мәліметтерді модельдеу құрылғыларының
ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
• Мәліметтер қоры – қандай да бір мекеменің бағдарламалық жүйелерінде
қолданылатын перманентті (тұрақты сақталатын) мәліметтердің жиынтығын
айтамыз.
• Мәліметтер қоры – мекеменің ақпараттық сұранысын қанағаттандыруға
арналған логикалық өзара байланысты мәліметтер.
Көптеген авторлар мәліметтер қорына сипаттама бергенмен жалпы біртекті
анықтама әлі жоқ. Ең жиі қолданылатын ерекше белгілер:
1. Мәліметтер қоры есептеу жүйесінде сақталады және өңделеді.
Нәтижесінде компьютерлік емес ақпарат сақтауыштар (архив.
Кітапхана, картотека және тағы басқалар) мәліметтер қоры бола
алмайды.
2. Мәліметтер қорындағы мәліметтер логикалық түрде белгілі
құрылымға сәйкестендірілген (жүйеленген), мақсаты есептеу
жүйесінде тиімді іздеу және өңдеу болып табылады. Құрылымдау деп
құрамындағы бөліктерді нақты анықтау және бұл элементтерді
белгілі типке келтіру.
3. Мәліметтер қоры құрамына метамәліметтер кіреді, олар мәліметтер
қорының логикалық құрылымын ресми түрде сипаттайды (белгілі
метамодельге сәйкес). ГОСТ Р ИСО МЭК ТО 10032-2007 сәйкес
мәліметтер қорындағы тұрақты мәліметтердің мазмұнына
мәліметтердің сызбасы мен қоры кіреді. Сызбаның құрылымына
мәліметтер қорын дайындау мен қолдау үшін қолданылатын мазмұн,
құрылым мен бүтінділік шектеу анықтамалары кіреді. Мәліметтер
қорына сызба арқылы анықталған тұрақты мәліметтердің жиынтығы
жатады. Мәліметтерді басқару жүйесі сызбадағы мәліметтердің
анықтамаларын мәліметтер қорында пайдаланады.
Көрсетілген белгілердің ішіндегілердің алғашқысы ғана қатаң, ал
басқалары түрлі бағалау мен түсіндірулерге ие бола алады. Мұнда мәліметтер
қорының талаптарына сәйкес дәрежелікті ғана анықтаймыз.
Мұндай жағдайда жалпы қабылданған тәжірибені қолданамыз. Оған сәйкес
мәліметтер қорына файлдық архивтерді, Интернет – порталды немесе электронды
кестені жатқыза алмаймыз.
Көптеген ғалымдардың көрсетуінше мәліметтер қоры терминін
мәліметтер қорын басқару жүйесі терминімен теңестіріліп қолданылады. Бұл
ұғымдарды ажырата білу керек.
Мәліметтер қорының даму технологиясы мен пайда болу тарихы кең және
тар мағынада қарастырылады.
Кең мағынада мәліметтер қоры тарихы адамзаттың мәліметтерді сақтау мен
өңдеу құралдар тарихынан басталады. Оған Ежелгі Шемерде (б.э.д. 4000ж.)
патша қазынасы мен салықты есептеу құралдары, инк – кипу тайпаларының
байламды жазбасы, Ассирия патшалығының жазбалары жатады. Мұндағы
мәліметтер қоры ұғымы архив пен жазба ұғымымен қатар қолданылады.
Тар мағынадағы мәліметтер қоры тарихы мәліметтер қорын дәстүрлі
(қазіргі заманғы) түсінікте қарастырады. Бұл тарих 1955 жылдан басталады,
бұл кезде жазбаны өңдейтін бағдарламалық жазба пайда болды. Бұл кезеңдегі
бағдарламалық қамсыздандыру жазбаны өңдеудің файлдық негіздегі модельді
қуаттады. Мәліметтерді сақтау үшін перфокарталар қолданылды.
Оперативтік жүйелік мәліметтер қоры тек 1960 жылдың ортасында пайда
болды. Оперативтік мәліметтер қорындағы операциялар терминалдың көмегімен
интерактивті режимде өңделді. Қарапайым индексті жазбалар мекемесі
біртіндеп қуатты жазбалар моделіне айналды, олар жиынтыққа негізделді. DBTG
(Data Base Task Group) жұмысын басқарғаны үшін және мәліметтерді анықтаудың
қарапайым тілін тапқаны үшін Чарльз Бахман мырза Тьюринг премиясын алды.
Осы уақытта COBOL мәліметтер қоры ұйымында мәліметтер қоры сызбасы
концепциясы мен мәліметтер тәуелсіздігі концепциясы жасалынады.
Келесі бір маңызды кезең 1970 жылы мәліметтердің х реляциялық моделін
Эдгар Ф. Коддтың жасап шығаруымен байланысты. Кодд жұмыстары мәліметтер
қорының қосымша технологиясын математика мен логика ғылымдарымен
байланыстырды. Өзінің теория мен практикадағы еңбегі үшін Эдгар Ф. Кодд
ғалымы да Тьюринг премиясын алды.
Database (мәліметтер қоры) терминінің өзі 1960 жылдың басында
енгізілді, оның қолданысы SDC (System Development Corporation) фирмасы
ұйымдастырған 1964 пен 1965 жылғы симпозиумдарда айналымға енгізілді.
Мәліметтер қорының классификациясы
Мәліметтер қорының түрлі критерийлері бойынша көптеген түрлері
кездеседі (мысалы, Мәліметтер қоры технологиясы энциклопедиясында
мәліметтер қорының 50-ден аса түрі көрсетіледі).
Біз негізгі классификацияларды көрсетеміз.
Мәліметтер моделі бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
Мысалы:
• Иерархиялық
• Жүйелік
• Реляциялық
• Объектілік
• Объектілік – бағыттаушы
• Объектілік – реляциялық
Физикалық сақтау ортасы бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
• Екіншілік жадтағы (дәстүрлі) мәліметтер қоры: тұрақты сақтау ортасы
болып перифериялық энерготәуелсіз жад (екіншілік жад) саналады, яғни
қатты диск. МҚБЖ-ң жедел жадына тек қана кеш және ағмдағы өңдеу
мәліметтері кіреді.
• Жедел жадтағы мәліметтер қоры (in-memory databases): барлық мәліметтер
жедел жадта орналасады.
• Үшіншілік жадтағы мәліметтер қоры (tertiary databases): тұрақты сақтау
ортасы болып серверден ажыратылған жалпы сақтау құрылғысы саналады
(үшіншілік жад), ол магнитті лента немесе оптикалық дискіге
негізделген. Сервердің екіншілік жадында тек қана үшіншілік жад
мәліметтерінің каталогы, файлдық кеш және ағымдағы өңдеуге арналған
мәліметтер кіреді; бұл мәліметтердің ендірілуі арнайы процедураны
қажет етеді.
Мазмұны бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
Мысалы:
• Географиялық
• Тарихи
• Ғылыми
• Мультимедиялық
Таралу дәрежесі бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
• Орталықтанған (жинақталған)
• Таратылған
Теория мен практикада маңызды орынды кеңістік (ағыл. spatial), уақыттық
немесе темпоральді (temporal) және кеңістіктік – уақыттық (spatial-
temporal) мәліметтер қоры алады.
Өте үлкен мәліметтер қоры (Very Large Database, VLDB) – бұл
мәліметтер қоры физикалық сақтау құрылғысында өте үлкен көлемді алып жатыр.
Термин бойынша мәліметтер қорының мүмкін болар үлкен көлемі негізінен
мәліметті физикалық сақтау технологиясы мен мәліметтерді бағдарламалық
жөндеу технологиясының соңғы жетістіктері анықтайды.
Өте үлкен көлем ұғымының нақты анықтамасы уақыт бойынша өзгереді;
қазіргі таңда ол петабайтпен өлшенеді.
Өте үлкен қорлар мен мәліметтер жинағы арнайы логикалық және жүйелік
– техникалық жобалауды қажет етеді, мақсаты бұндай үлкен көлеммен жұмыс
жасай алу. Ол үшін үш шарт орындалуы тиіс: дискілік жүйешеге арналған
арнайы шешім, операциялық ортаның арнайы нұсқасы және МҚБЖ-ны мәліметке
айналдыратын арнайы механизм.
- Аса үлкен мәліметтер қоры.
VLDB-ны өңдеу мен сақтау зерттеулері әрқашан мәліметтер қорының
теориясы мен тәжірибесіне өте қажет. Әсіресе 1975 жылдан бері өтетін жыл
сайынғы International Conference on Very Large Data Bases (Өте үлкен
мәліметтер қоры бойынша халықаралық конференция). Көптеген зерттеулер
коммерциялық емес ұйым VLDB Endowment (VLDB-ға кіріс) мекемесінің
ұранымен өтеді, ол мәліметтер қоры облысындағы мәліметтер алмасу мен ғылыми
жұмыстарды өткізу ісімен айналысады.
Реляциялық МҚБЖ
Реляциялық мәліметтер қоры – мәліметтердің реляциялық моделіне
негізделген мәліметтер қоры. Реляциялық МҚБЖ (РМҚБЖ, яғни реляциялық
мәліметтер қорын басқару жүйесі) – реляциялық мәліметтер қорын басқаратын
МҚБЖ. Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін реляциялық МҚБЖ
қолданылады.
Реляциялық ұғымы (ағыл. relation — қатынас) атақты ағылшын ғалымы
Эдгар Коддтың (Edgar Codd) мәліметтер қоры жүйесі облысындағы
зерттеулерімен байланысты болды. Реляциялық мәліметтер қорын қолдануды да
алғаш рет 1970 жылы IBM компаниясының докторы Кодд ұсынды.
Реляциялық мәліметтер қорының қалыпты мақсаты болып мәліметтер
қорының құрылымның кемшіліктерін алып тастау жатады.
Реляциялық мәліметтер қоры теоретиктері теорияның даму кезіндегі
артықшылық мысалдарын анықтап, оны алып тастау әдістерін анықтады.
Бұл модельдердегі мәліметтер қоры құрылымы қарапайым және қолданушы
үшін мәліметтерді өңдеуге өте ыңғайлы келеді.
Реляциялық модель мәліметтерді екі өлшемді кесте түрінде
ұйымдастыруға арналған. Әрбір реляциялық кесте екі өлшемді массив түрінде
болады және төмендегі қасиеттерге ие болады:
• Кестенің әрбәр элементі – мәліметтің бір элементі
• Кесте бағанындағы барлық ұяшықтар біртекті, яғни бағандағы барлық
элементтер біртипті (сандық, символдық және т.б.) болады.
• Әрбір бағанның ерекше есімі болады.
• Кестеде бірдей қатарлар болмайды.
• Бағандар мен қатарлардың кезегі өзгермелі бола алады.
Реляциялық МҚБЖ-ң негізгі ұғымдарына төмендегілер жатады:
• Атрибут
• Қатынас
• Кортеж
Иерархиялық мәліметтер қоры
Иерархиялық мәліметтер қоры – түрлі деңгейдегі объектілерден тұратын
ағаш ретінде беріледі. Жоғарғы деңгейде – бір объект, екіншісі – екінші
деңгейде орналасады.
Объектілер аралығында байланыстар болады, әрбір объекттің құрылымына
төменгі деңгейлі бірнеше объектілер енеді. Бұл объектілер баба түрінен
(тамырына жақын объект) ұрпаққа (төменгі деңгейлі объект) бағытталады,
мұндағы баба объектінің ұрпағы болмайды немесе бірнеше болады, ал ұрпақ –
объектінің бір ғана бабасы болады. Ортақ бабасы бар объектілер сыңарлар деп
аталады.
Мысалы, егер иерархиялық мәліметтер қорында сатып алушы мен оның
тапсырысы жөнінде мәлімет болса, онда объект сатып алушы және тапсырыс
объектісі болады. Сатып алушы объектісінің тапсырыс объектісіне
бағыттаушылары болады.
Бұл сұраныс моделі иерархия бойынша төмен бағытталып, қарапайым
болады (мысалы, бұл сатып алушыға қандай сұраныстар тиісті), бірақ иерархия
бойынша жоғары бағытталған тапсырыс күрделі болады. Мұндай модельде
иерархиялық емес мәліметтерді қолданбау мүмкін емес.
Иерархиялық мәліметтер қоры – файлдық жүйе болып табылады, құрылымына
тамырлық директория енеді.
Мәліметтер қорын басқару жүйесін алғаш рет қолданушылар мәліметтердің
иерархиялық моделі қолданған, оның алдында жүйелік модель пайда болған.
Мәліметтердің иерархиялық моделіндегі негізгі ақпараттық бірліктерге
сегмент пен аумақ жатады. Мәліметтер аумағы – мәліметтің ең төменгі
бөлінбейтін бірлігі болып табылады. Сегмент үшін сегмент типі мен сегмент
нұсқасы анықталады. Сегмент нұсқасы – мәліметтер аумағының нақты мәндерінен
құралады. Сегмент типі – бұл құрамындағы мәліметтер аумағы типтерінің
атаулы жиынтықтары.
Жүйелік сияқты иерархиялық модельде мәліметтердің құрылымы графалық
формаға негізделеді және мәліметті жүйелік модельдеудің жекелей түрі болып
табылады.
Мәліметтердің иерархиялық моделінде графаның төбесі сегмент типіне
немесе сегментке, ал доғаға – баба байланыс типі немесе ұрпақ сәйкес
келеді. Иерархиялық құрылымда сегмент – ұрпақтың бір ғана бабасы болады.
Иерархиялық модель өзара байланысты ағаш түріндегі құрылым болады, ол
сегменттерді біріктіреді. Иерархиялық мәліметтер қоры ағаштардың тәртіптегі
жиынтығынан тұрады.
Иерархиялық модель шеңберінде мәліметтерді сипаттаудың тілдік
құралдары (МСТ) және мәліметтерді басқару құралдары (МБҚ) ажыратылады.
Әрбір физикалық қордың операторлар жиынтығы болады, ол оның логикалық
құрылымын, мәліметтер қоры сақтау құрылымын анықтайды. Мұндағы қол
жетімділік әдісі физикалық жазбалардың байланысын ұйымдастырады.
Қол жетімділіктің төмендегі әдістері анықталған:
• Иерархиялық кезекті
• Иерархиялық индексті – кезекті
• Тікелей иерархиялық
• Иерархиялық тікелей – индексті
• Индесті
Мәліметтер қоры атының берілуімен қатар сипаттау әдісінің мазмұнында
сегменттер типі анықтамасы беріледі. Әрбір физикалық мәліметтер қоры бір
ғана тамырлық сегменті бар, бірақ жүйеде бірнеше физикалық мәліметтер қоры
болуы мүмкін.
Мәліметтерді басқару операторларының ішінде мәліметті іздеу
операторын, модификация мүмкіндігі бар іздеу операторын, мәліметті
модификациялау операторын көрсетуге болады. Иерархиялық мәліметтер қорында
мәліметті басқару операциялары көп емес, бірақ жеткілікті.
Белгілі иерархиялық МҚБЖ
• Әдеттегі өкілі - IBM фирмасы шығарған Information Management
System (IMS) болып табылады. Оның алғашқы үлгісі 1968 жылы шықты.
• Development Corporation фирмасы шығарған Time-Shared Date
Management System (TDMS).
• Control Data Corporation фирмасы шығарған Mark IV Multi - Access
Retrieval System.
• SAS-Institute ұсынған System 2000.
• Серверлер каталогтары LDAP пен Active Directory (нақты ағаш түрінде
беріледі).
• Иерархиялық мәліметтер қоры принципі бойынша иерархиялық файлдық
жүйелер мен Windows реестрі шығарылды.
• InterSystems Caché
• Google App Engine Datastore API
Мәтіндік мәліметтер қоры
Мәтіндік мәліметтер қорының сақтау объектілері болып мәтіндер
саналады. Мәтін деп реттелмеген қатарлардан құралған мәліметтерді айтамыз.
Мәтіндік мәліметтер қорының басты мақсаты – қолданушының сұранысына
байланысты мәліметтерді сақтау, іздеу және беру болып табылады. Мұндай
құжаттарды релевантты деп атаймыз. Құжатты автоматты түрде табиғи тілде
іздеу қиын болғандықтан, құжаттың мазмұнын көрсететін ресми тіл жобалау
қажеттігі туады.
Бұл тілдерді ақпараттық – іздеу деп атаймыз. Қазіргі таңда көптеген
ақпараттық – іздеу тілдері шығарылды.
Классификациялық тілдерді құрудың негізінде жинақталған білімнің
кластар мен класс ішілік топтарға жіктелуі жатады. Әрбір тіл белгілі
тәртіпке бағынуы тиіс, кластарға бөлу бір тәртіппен жүргізіледі, бөліну
кезінде үздіксіздік сақталынуы тиіс.
Ақпараттық – іздеу тілдерін дескрипторлық деп атаймыз, олар
координатты индекстеуге негізделген, онда мәтіннің мазмұндық құрылымы
дәлдікпен беріледі және мәтіндегі басты сөздермен сипатталады.
Дескрипторлы тілдер мәтіннің лексикасына жүйеленген. Мәтіндегі
негізгі сөздерді таңдау критерийлері түрліше болуы мүмкін.
Көптеген автоматтандырылған жүйелерде құжаттар мен сұраныстарды
индекстеу кезінде тезаурусты пайдаланады. Бақылау автоматты немесе қол
режимінде болады. Тезаурус – анықтамалық, онда парадигматикалық қатынас
ендірілген ақпараттың іздеу тілі. Парадигматикалық қатыс төмендегідей
берілуі мүмкін:
Қатынас түрі – типі (жоғарғы дескриптор);
Қатынас түрі – типі (төменгі дескриптор).
Тезауруста дескрипторлар мен дескрипторлар емес те орналаса алады, бірақ
тек дескриптордан тұратын тезаурус та кездеседі.
Парадигматикалық қатынас дегеніміз лексикалық бірліктер арасындағы
құжаттан тыс қатынас болады. Солардың негізінде лексикалық бірліктер
парадигмаға бірігеді. Синтагматикалық қатынастар деп мәтіндегі лексикалық
бірліктердің қатынасын айтамыз, яғни олар мәтіннің семантикасын көрсетеді.
Көрсетілген ақпараттық – іздеу тілдерінің ішінде ең ыңғайлысы болып
дескрипторлы тілдер саналады. Олардың артықшылығы – ашықтық, табиғи тілге
жақындығы; бұл тіл екідеңгейлі (негізгі сөз деңгейі мен дескрипторлар
деңгейі). Қиындығы – мәтіннің мағынасын толық көрсете алмайды.
Тезаурус басқаратын жүйелерде мәтінді морфологиялық және синтаксистік
анализі болады. Оған қоса құрылымға семантикалық анализ де жасалады.
Microsoft Office Access немесе Microsoft Access – Microsoft
корпорациясының реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйесі болып саналады.
Кең түрдегі функцияларға ие, соның ішінде байланысты сұраныстар, кесте мен
мәлімет қорымен байланыстары жатады. Ендірмелі VBA тілі арқылы Access-те
мәліметтер қорымен жұмыс жасай аламыз.
Бағдарламалық өнімнің құрамы:
Microsoft Access негізгі компоненттері:
• кесте құрушы;
• экран формасын құрастырушы;
• SQL сұранысын құрастырушы;
• басуға шығарылатын есептерді құрастырушы.
Microsoft Access – файл – серверлік мәліметтер қорының басқару жүйесі
болғандықтан тек қана шағын қосымшаларға қолданылады. Көп қолданылатын
мәліметтер қорындағыдай бірнеше механизмдер жоқ, мысалы триггерлер.
Microsoft Access – мәліметтер қорын басқаруға қолайлы классикалық
жүйе бола алады. Access – мәліметтер қорының қосымшасын жасақтайтын бірден
– бір жүйе. Access–тің объектіні өңдейтін күшті құралына – шеберлер жатады,
олар кесте, сұраныс, есептеулер құрады. Microsoft Access шеберлері
мәліметтер құрылымына анализ жасайды, қосымшалардың жұмысын тездетеді.
Қосымша жұмысын толықтай автоматтандыру үшін макросты қолдануға
болады. Күрделі қосымша құру үшін – Visual Basic бағдарламалау тілін
пайдаланамыз.
Microsoft Access-тің қолдану облыстары:
• кіші бизнесте (бухгалтерлік есеп, сұраныс ендіру, клиент жөніндегі
мәліметтер);
• келісім – шарт бойынша жұмыста (ішкі өндірістік қосымшалар);
• ірі корпорацияларда (жұмыс топтары үшін қосымша, мәліметті өңдеу
жүйесі);
• жеке мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде (мекен-жай анықтамасы,
аспаз кітабы, кітаптар каталогы т.б.).
Мәліметтер қоры (МҚ, database, DB) – МҚБЖ басқаруымен қолданылатын өзара
байланысты мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қоры – арнайы ұйымдастырылған
жазбалар мен файлдар жиынтығы.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ, DBMS) – мәліметтер қорының
құрылымын физикалық және логикалық анықтайтын бағдарламалық жүйе.
Мәліметтер қоры басқару жүйесінің мүмкіндіктері: мәліметтерді сипаттау,
құрылымын басқару, ақпаратты ұжымдық пайдалану. Оның негізгі үш функциясы
бар: мәліметті анықтау, өңдеу және басқару.
МҚБЖ-ң негізгі функциялары мыналар:
Мәліметті анықтау. Мұнда мәліметтер қорында қандай ақпарат сақталатыны
анықталады, мәлімет типі, құрылымы, өзара байланысы, тексеру критерийі
көрсетіледі.
Мәліметті өңдеу. Мәліметті бірнеше жолмен өңдеуге болады: аумақты белгілеу,
фильтрлеу және реттеу. Мәліметті басқа ақпаратпен байланыстырып, нәтижесін
шығару.
Мәліметті басқару. Мәліметке қол жеткізу ережесі мен жаңа ақпарат кіргізу
ережесі көрсетіледі. Мәліметті ұжымдық пайдалану ережесі көрсетіледі.
Мәліметтер қорын уйымдастыру модельдері
1. Мәліметтер қорын иерархиялық жолмен ұйымдастыру. Мұнда мәліметтер
қорының формасы ағаш іспетті болады, мәліметтер бір-біріне қатаң
түрде бағынады. Бұл құрылым барлық нақты мәселені шешпейді.
2. Жүйелік мәліметтер қоры. Мұнда вертикальді және горизонтальді
байланыстар ұйымдастырылған. Иерархиялықтың кемшілігі кездеседі,
соның ішінде сұраныс құрылым бойынша тікелей қорға бармайды.
3. Реляциялық модель. Реляциялық модель – мәліметтер қорын жеңіл жолмен
дайындау қажеттігінен жасалынды. Бұл модель мәлімет байланысын
қолдайтын тиімді әрі қарапайым механизмін ұсынды.
Бiрiншiден, үлгiдегi барлық мәлiметтерi кестелер және тек қана кестелердiң
түрлерiнде көрiнедi. Реляциялық модель - жалғыз мәлiметтердiң берiлуiнiң
бiркелкiсiн барлығымен қамтамасыз етедi. Мәндер және оның байланыстары
үлгiде мүлде бiрдей көрiнедi - кестелермен. Расында мұндай жолы мәлiметтiң
сақталған деректер қорының мағынасының түсiнуiн күрделендiредi, және, бұл
мәлiметпен салдар, манипуляция жасау.
Манипуляция жасау жалтарсын үлгiнiң екiншi элементi мүмкiндiк бередi -
реляциялық - толық тiл (үлгi олсыз бар болмайды тiл мәлiметтердiң кез
келген үлгiсiнiң ажырамас бөлiгi болып табылғанын атап өтемiз). Реляциялық
үлгiге қосымшасындағы тiлдiң толықтығы ол орындауы керек реляциялық алгебра
немесе (толықтық соңғы Э.Ф.Коддом математикалық дәлелдеген) реляциялық
есептеудi операцияны сұқтанатынымды бiлдiредi. Керiсiнше, тiл кестелерi бар
операциялардың түрiндегi кез келген сұрау салу суреттеуi керек, олардың
жолдарымен емес. Мұндай тiлдердiң бiрi SQL болып табылады.
Реляциялық үлгiнiң үшiншi элементi кейбiр бүтiндiк шектерiнiң сүйемелдеудi
реляциялық үлгiсiнен талап етедi. Шектеулердi кестедегi әрбiр жол алғашқы
кiлт деп аталатын белгiсiз сирек кездесетiн идентификатор алуы керектiң
бiрi бекiтедi. Екiншi шектеу кестелердiң арасындағы сiлтемелердiң
бүтiндiгiне таңылады. Ол бұл алғашқы кiлттердiң мәндерiнiң бiрi алуы керек
басқа кестелердiң алғашқы кілттерін алуы керектігін сiлтейтiн кестелер
атрибутын бекiтедi.
4. Объективтi-хабар үлгi. Мекемелердiң есептеушi техниканың жаңа қолдану
облыстары, сондай ғылыми зерттеулер, автоматты жобалау және
автоматтандыруы, қабiлеттiлiктiң деректер қоры жаңа объекттердi сақталып
жұмыстануға талап еттi - мәтiн, аудио және видеомәлiметтi, сонымен бiрге
құжаттар. Объектті-бағыттауыш модельдеудің негізгі қиындықтары мынадан
шығады, жалпы обьектті-бағытталған модель сүйенетін математикалық аппарат
жоқ. Сондықтан үлкен дәрежеде негiздi объективтi-хабар үлгiлер осыған дейiн
жоқ. Басқа жағынан, кейбiр авторлар мәлiметтердiң классикалық мағынасындағы
ортақ объективтi-хабар үлгi және объектiнiң хабарланғандығының
парадигмасына мәлiметтердiң үлгiнiң классикалық ұғымының жарамсыздығы
сылтаумен анықтала алмағанын бекiтедi. Объективтi-хабар жүйелердiң
артықшылықтары неткенмен - мәлiметтердiң күрделi түрлерiнiң iске асыруы,
бағдарламалау тiлдерi бар байланыс тағы сол сияқтылар - реляциялық МҚБЖ-дың
артықшылығы жақын арада кепiлдiк берген.
Microsoft Access архитектурасы
Microsoft Access алатынның бәрiнiң объекттерiмен (Access маңызда) атты
алуға деп атайды. Негiзгi объекттермен Access деректер қорына кесте, сұрау
салулар, форма, есептеу нәтижесi, макростар және модулдар болып табылады.
Деректер қоры термин тек қана мәлiметтердi сақталатын файлдарға әдетте
жататын басқа ДҚБЖдарға. Microsoft Access деректер қорына сақталатын
мәлiметтермен сабақтас барлық объекттер тұрды, соның iшiнде және олары бар
жұмыстың автоматтандыруы үшiн анықталатын. Accessтың деректер қорының
негiзгi объекттерiнiң тiзiмi төменде келтiрiлген.
1. Кесте. Мәлiметтi сақтау үшiн анықталып қолданылатын объект. Мысалы,
әрбiр кесте клиенттер туралы нақтылы түрдiң объектi туралы мәлiметтi
қосады. Мысалы, кесте клиенттiң фамилия немесе мекенжайы мәлiметтер әр
түрлi тектердi сақталатын (бағаналар ) өрiс және (қай жолдармен сонымен
бiрге деп аталады) жазу болады. (адам, өнiмнiң үлгiсi тағы сол сияқтылар)
Кейбiр объект туралы барлық мәлiмет жазып жинаған. Әрбiр кесте үшiн (мәннiң
әрбiр жазуы үшiн сирек кездесетiн болатын бiр немесе бiрнеше өрiстер)
алғашқы кiлт және мәлiметке қол жеткiзудi үдетуге болысушы бiр немесе
бiрнеше индекстер анықтауға болады.
2. Сұрау салу. Қолданушыға бiр немесе бiрнеше кестелерден керек мәлiметтер
алуға мүмкiндiк берген объект. Сұрау салудың жасаулары үшiн (үлгiмен сұрау
салу ) QBE немесе (жiктелген сұрау салулар тiлi) SQLнiң нұсқауы бланктi
пайдалануға болады. Мәлiметтердiң iрiктеудi, жаңарту, алып тастау немесе
қосымшасына сұрау салулар жасауға болады. Сонымен бiрге сұрау салулар
арқылы жаңа кестелер бiр немесе бiрнеше қазiргi кестелерден мәлiметтердi
пайдалана құруға болады.
3. Форма. Олар мәндердi енгiзу, бейне үшiн негiзiнде пердеде немесе
қосымшаның жұмысын басқаруға қолайлы объект. Формаларды сұрау салулар
немесе кестелерден мәлiметтердiң берiлуiне қолданушының талабын жүзеге
асырылу үшiн қолданады. Сонымен бiрге формалар басып шығаруға болады.
Мысалы, нақтылы мәлiметтердiң мәнiнiң өзгерiсi кейбiр оқиғаға форма арқылы
жауапқа, макрос немесе процедураны VBA iске қосуға болады.
4. Есептеу нәтижесi. Басып шығарған немесе басқа қосымшаның құжатына
кейiннен қосыла алған құжаттың жасауы үшiн қолайлы объект.
5. Макрос. Белгілі бір оқиғаға жауап ретінде Access орындайтын бір немесе
бірнеше әрекеттің бір жірктелген сипаттамасын көрсететін объект. Мысалы,
негізгі нысандағы кейбір элементті таңдау жауабына басқа нысанды ашатын,
макросты анықтауға болады. Басқа макростың көмегімен ішіндегісінің өзгеруі
кезінде кейбір өрістің мағынасын тексеруді жүзеге асыруға болады. Макросқа
ондағы көрсетілген кейбір әрекеттерді орындау үшін қосымша шарттарды қосуға
болады. Бір макростан басқа макросты немесе VBA процедурасын іске қосуға
болады.
6. Модуль. Қосымшалар үшін Visual Basic тілінде жазылған бағдарламалары бар
объект. Модульдер тәуелсіз, қосымшалардың кез келген жерінен шақырылатын,
функциясын құрайтын объект болуы мүмкін, алайда, бөлек нысандарға немесе
ондағы болып жатқан өзгерістерге реакция үшін есептерге тікелей байлаулы
болмайды.
Кестелерде өзіңіздің сұратуыңыз бойынша алынатын мәліметтер сақталады.
Нысандарды қолдана отырып, сіз мәліметтерді экранға шығара аласыз немесе
өзгерте аласыз. Нысандар мен есептер мәліметтерді тікелей кестелерден
сияқты сұрату бойынша да алатынын ескеру керек. Керекті есептеулерді және
мәліметтердің өрнектелуінің жасалуы үшін кірістірілген функциялар немесе
қосымшалар үшін Visual Basic көмегімен жасалған функциялар қолдаунуы
мүмкін. Нысандар мен есептерде болатын оқиғалар макростарды немесе VBA
процедураларын жасай алады.
Оқиға – любое изменение состояния объекта Microsoft Access объектісінің
жағдайының кез келген өзгерісі. Мысалы, оқиға ретінде нысанның ашылуы,
жабылуы, нысанға жаңа жолдың енгізілуі, жазбаның ішіндегісінің өзгеруі
немесе басқару элементінің өзгеруі, (нысан объектісі немесе мәліметтерді
сақтайтын нысан есебі). Оқиғаны өңдеу үшін сіз макрос немесе қосымшаларға
арналған Visual Basic процедурасын жасай аласыз.
Макростар мен модульдер көмегімен сіз қосымшалардың орындалу жолын өзгерте
аласыз; нысандар мен есептерде мәліметтерді өзгертесіз, тазартасыз, аша
аласыз; сұратулар жасап, жаңа кестелер жасай аласыз. Қосымшаларға арналған
Visual Basic қолдана отырып, Access кез келген объектісін жасап,
түрлендіріп, өшіріп тастай аласыз. Мәліметтерді жолдар мен бағаналар
бойынша өңдей аласыз, сонымен қатар, басқа да әдістермен жасай аласыз. Сіз
өзіңіздің қосымшаңызда кірістірілген Access фукцияларымен қоса, Windows
мүмкіндіктерін қолдану үшін, (DLL) Microsoft Windows динамикалық дұрыс
орналастырылған кітапханалардан процедуралар шақыра аласыз.
Мәліметтер базасын жасау
Microsoft Access-те мәліметтер базасын жасаудың екі жолы қошталады. Бос
мәліметтер базасын жасау мүмкіндігі болады, сонан кейін оған кестелер,
нысандар, есептер және басқа да объектілерді қосуға болады. Мұндай тәсіл
бір шама икемді болып табылады, алайда, мәліметтер базасының әрбір
элементінің анықтамасын талап етеді. Сонымен қатар, мастердің көмегімен
барлық кестелер, нысандар және есептермен бірге белгілі бір нақты түрдегі
мәліметтер базасын жасау мүмкіндігі бар. Бұл мәліметтер базасын жасаудың ең
жеңіл түрі болып табылады
Бос мәліметтер базасын жасау үшін Файл–Создать (кнопка ) командасын
таңдап алыңыз, сосын Создание диалог терезесінде Новая база данных
жұлдызшасына екі рет басыңыз. Мұнан кейін Файл новой базы данных диалог
терезесі ашылады. Папка ашылатын тізімде қажетті дискті және папканы
таңдаңыз, мысалы, С дискін, Мои документы папкасын. Мұнан кейін Имя файла
өрісінде жаңа мәліметтер базасының атауын енгізіңіз. Access өздігінен файл
атауына MDB кеңіс тігін қосады. Енді тек Создать кнопкасына басу керек
және экранда мәліметтер базасының терезесі шығады, 6.2 суретте көрсетілген.
Рис. 6.2. Бос мәліметтер базасының терезесі
Жаңадан бос кесте жасау
Microsoft Access те бос кесте жасаудың төрт жолы бар:
1. Мәліметтер базасын жасаудың мастері мәліметтер базасында барлық
кеслерді, нысандарды, есептерді жасауға мүмкіндік береді. Бұл мастер жаңа
мәліметтер базасын жасайды; оны жаңа кестелерді, нысандарды немесе
есептерді бар мәліметтер базасына қосу үшін қолдануға болмайды.
2. Кестені жасау бойынша мастер кестелерге қосылатын, әр түрлі типтес
үлгідегі тізімнен контактілерді сақтауға арналған, үй шаруашылығын немесе
медициналық мәліметті тіркеу үшін өрістерді таңдауға мүмкіндік береді
3. Қолданушының кесте режимінде бос кестеге өздігінше мәліметтерді ендіруге
мүмкіндігі бар. Жаңа кестені сақтау кезінде Microsoft Access мәліметтерді
өңдеп, әрбір өріске формат пен қажетті типті автоматты түрде тағайындайды.
4. Конструктор режимінде кесте құрылысының барлық элементтерінің
параметрлерін тікелей көрсетуге болады.
Кестені жасаудың тәсіліне қарамастан, конструктор режимі кез келген
жағдайда кестенің, құрылысын өзгертуге мүмкіндік береді, мысалы, жаңа
өрістер қосып, өздігінше мағынасын көрсетіп немесе ендіру маскаларын жасау.
Мысал үшінПрофконсультант средней школы атты мәліметтер базасы үшін тВУЗы
кестесін анықтап көрейік. Таблицы қыстырмасына өтіп, Создать кнопкасын
басыңыз.. В окне Новая таблица диалог терезесінде Конструктор кнопкасын
таңдап, Ok кнопкасын басыңыз. Access конструктор режимінде бос кесте
тезесін шығарады. 3 суретте тВУЗы кесте режимінде анық өрістерімен бірге
кестесі көрсетілген.
Рис. 6.3. Окно таблицы тВУЗы в режиме конструктора
Терезенің үстіңгі жағында әрбір өрістің қысқаша суреттемесі, мәліметтердің
типі және атауы жазылған бағаналар болады. Мәліметтердің типін таңдағаннан
кейін кестенің терезесінің сол жағының төменінде өрістің қасиетін беруге
болады. Терезенің оң жағындағы төменгі жағындағы секциясында өрістер мен
оның қаситтері туралы ақпарат шығады. Белгілі бір типтес өріспен жұмыс
барысында Общие қасиеттердің қыстырмасы белгілі бір форматты алады.
Өрістер типтерін жіне оның қасиеттерін қарастырайқ.
Мәліметтер типтері
Мәтіндік формат
Мәтіндік өрістің көлемі 1 ден 255ге дейін символдарга дейін болады.
Өріс форматы нысандар мен сұратуларда қолданылады. Форматтың ендірілетін
бағананың түрі мен көлемін анық көрсететін, арнайы символдар жиынтығы бар.
Мәтіндік өрістің форматтың кодтық символдары төменде көрсетілген:
@ – мәтіндік символ мен бос орын болуы керек; & – мәтіндік
символ; – төменгі регистрға символдардың өзгеруі; – жоғарғы регистрға
символдардың өзгеруі.
Өрістің форматы үтірлі нүкте белгісімен бөлінетін, екі бөліктен тұрауы
мүмкін. Бірінші бөлігі енгізу форматы болып табылады, ал екіншісі өрістің
белгісін анықтайды, егер оның мәліметтері оған ендірілмеген жағдайда.
Ендіру маскасы кодтық символдардың тізбегін білдіреді.
0 – 0ден 9ға дейін цифр болуы керек; 9 – цифр және бос орын; # – цифр, бос
орын, плюс немесе минус; L – әріп болуы керек (A...Z, А...Я); ? – әріп; А –
әріп немесе цифр болуы керек; а – әріп немесе цифр болуы керек; & – кез
келген символ немесе бос орын буы керек; С – кез келген символ; : ; - –
мәліметтер бағанасында өзінің түрін сақтап қалатын, бөлгіштер; – төменгі
регистрға символдардың өзгерісі; – жоғарғы регистрға символдардың
өзгеруі; ! – маска оңнан солға қарай толтырылуы керек;\ – символдық
константа ретінде қиғаш сызықтың артынан келетін келесінің ендірілуі.
0, А, L, & кодтық символдары өріске мәліметерді міндетті түрде енгізілуі
деп қарастырылады. Себебі мәліметтердің кейбір түрлері стандартты бөлгіштен
(күні, уақыты, телефон нөмірлері) тұратындықтан, ендіруді оңайлату
мақсатында кейбір жалпықабылданған бөлгіш-символдар тікелей енгізу
маскасында қабылданып, яғни, ендірілген мәліметтермен бірге өрісте
жазылады. Онан басқа, бірнеше символдан тұратын, символдық константты
анықтау үшін екі тырнақшаны қолдануға болады. Формат символына қарағанда
ендіру масканы қолдануға рұқсат берілген, маска символы барлық өрістер үшін
ортақ болып табылады. Пароль – парольды ендіру үшін өрісті жасау,
ендірілетін символдар көрінбейді.
Қол қою - бұл бағананың басының жасауы үшiн кестелiк формада мәлiметтермен
өрiстiң аты орынына жұмыс iстегенде бағдарламамен қолданылатын өрiстiң
(бiрiншiсі - аты) екiншi идентификаторы. Тұрпатына қарағанда, қол қою ол
өрiстiң атымен салыстырғанда әрине, ақпараттырақ бола алатын жәнелiгiмен
пайдалы.
Значение по умолчанию қасиеті өзі үшін айтып отыр. Мәліметтерді ендіру
кезінде бір мағына (берілген жағдадй мәтіндік баған) қайталанып келсе,
бағдарламаны қайталанып жасалған өріске берілген мағынасын автоматты түрде
шығаруды сұрау орынды болар еді. Егер мәндердi енгiзу (мәтiндiк жол осы
жағдайда) бiр мәндi жиi қайталаса, онда бағдарламаны барлық қайта құрылған
өрiстерде тап қалған мәндi автоматты қоюға орынды сұрау. Пайдаланушы жұмыс
процесі кезінде өрісті қалпында қалдыру немесе қалдырмауды өзі шешеді. Бұл
ендіру кезінде уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар, қосымша
қателіктердің себебі болуы мүмкін, егер оператор өрістің кейбір мағыналарын
өшіруге ұмытып кетсе. Бұл қасиетпен өрістің мағынасын жасақтауды жеңілдету
үшін Построитель выражений процедурасы байланысты. Процедура
кнопкасын басумен шағырылады, ол Значение по умолчанию бағанасында
басқаннан кейін шығады
Условие на значение қасиеті берілген өріске белгілі бір шартты
қанағаттандыратын, мәліметтерді ғана ендіруге рұқсат беретін, фильтр
жасауға мүмкіндік береді. Мұндай критерийдің тапсырмасы үшін Построитель
выражений жіберуге болады. Егер МБ операторы енгізудің шартын бұзса,
бағдарлама мәтінді экранға шығару арқылы бұл туралы оны хабарландырады. Ол
қате туралы хабар қасиеті ретінде белгіленген.
Мағына мән беру кезінде келесідей операторлар қолданылады:
Кем
= Кем немесе тең
Көп
= Көп немесе тең
= Тең
Теңсіздік
IN Тізімдегі барлық мағынаның теңдігіне
тексеріс жүргізеді; домалақ жақшаға
алынған тізім операнд болып табылады.
BETWEEN Өрістің мағыналары берілген диапазонда
болатындығын тексереді; диапазонның
төменгі және жоғарғы шектері AND логикалық
операторымен бөлінеді
LIKE Берілген шаблон символдарына мәтіндік
немесе Мемо өрісінің сәйкестігін тексереді
Жай шарт тапсырмасының өрістің мағыналарына берілуі: Is Null Or 0 And
800– өрістің бос екендігін (Is Null) немесе ендірілген мағына 0-ден 800-ге
дейінгі диапазонда жатқандығын анықтайды; 50 And 100или BETWEEN 50 And
100 – берілген екі шарт бірдей және сандық мағынасының 50 –ден 100-ге
дейінгі интервалға түсуін тексереді; In (Белгород, Москва, Los
Angeles)– IN операторының көмегімен көптеген теңестірулерді орындауға
болады; #15.01.94#– егер операнд ретінде күн қолданылса, онда ол санның
символына ендірілуі керек (#); LIKE *товар##*– берілген шарт товар
бағанашылығын және екі кез келген цифрларды табу үшін қолданылады.
Обязательное поле қасиеті логикалық болып табылады. Ол екі мағынадан
тұруы мүмкін: иә немесе жоқ, олар берілген қасиеттің бағанасымен байланысты
тізімнен алынады. Иә өрісте міндетті түрде мәліметтер енгізілуі керек
екендігін білдіреді.
Бос бағаналар қасиеті де логикалық және алдындағыға ұқсас. Ол бұл өрісте
бос бағаналар болатынын немесе болмайтынын анықтайды. Access үшін екі әр
түрлі түсінік бар: ештеңе ендірілмеген өріс и бос орын бар, бос бағалы
өріс. Реляциялы мәліметтер базасы арнайы Null, мағыналы кестелер өрісінде
сақтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Бос мағыналы болып саналып, белгісіз
мағынаны білдіреді. Бос мағынаның ерекше қасиеті болады. Сонымен, бос
мағына ешқандай мағынаға тең келмейді, сонымен қатар, басқа да бос мағынаға
тең келмейді. Бұл Null мағыналы екі кестені біріктіруге болмайтындығын
білдіреді. "А = В" шарты, А және В Null–дан тұрады, және әрқашан жалған
болып саналады. Соңында, бос мағыналар, соңғы функцияларды есептелмейді,
Sum (Сумма) және Avg (Среднее значение)секілді. Сіз тек қана Null-дың
мағынасын, NULL арнайы константасын өріс мағынасымен салыстырып қана
тексере аласыз немесе IsNull орнатылған функциясын қолдана отырып тексере
аласыз. Екінші жағынан, сіз мәтіндік өрістің мағынасын анықтай аласыз
немесе бос бағанаға тең() Мемо өрісін анықтай аласыз және бұл өрістің
мағынасын анық екенін, бірақ өріс бос болатындығын білдіреді және бұны сіз
кестелерді бос бағаналар бойынша біріктіре аласыз. Салыстыру кезінде бос
бағаналар бір біріне тең болып саналады. Пайдаланушыға бос бағананы
мәтіндік және Мемо өрістерге ендіруге рұқсат болу үшін Сізге Бос бағаналар
қасиеті үшін Иә түсінігін орнату қажет. Егер сіз бұны жасамасаңыз Access
пайдаланушымен ендірілген бос бағаналарды, сонымен қатар, бос орындардан
тұратын бағаналарды Null мағынасы бар бағаналарға өзгертеді. Егер же мұнда
Міндетті өріс қасиеті мәтіндік өріс үшін Иә ретінде орнатылған болса, онда
Access мағына ретінде пайдаланушы "" немесе бос орындардан тұратын бағананы
ендірген кезінде, бос бағананы қорғайды.
Индексированное поле қасиеті үш мағынаның біреуін алуы мүмкін: болмаса
өріс индексацияланбаған, немесе, индексацияланған, бірақ қайталанатын,
мағыналарға жол берілмейді, немесе индексацияланған, сонымен қатар, өрістің
мағынасының қайталануына тйым салынған
Мәліметтер базасын құру кезінде өрістің барлық қасиеттерін берудің керегі
жоқ. Бірақ, Access потенциалын толықтай пайдалану үшін сіз бағдарламамен
жұмыс барысында ойыңызда басқа да қасиеттердің қолданылу мүмкіндігін
ескеруіңіз керек.
сжатие Юникод қасиеті. Microsoft Access 2000 –да Мәтіндік, Мемо өрісі
және Гиперссылка тпті өрістердің ақпаратын сақтау үшін Юникод (Unicode)
кодировкасы қолданылады. Юникодта әрбір символ әдеттегі кодировкалардағы
сияқты емес, бір емес, екі бойт болып саналып. Ақырында Мәтіндік, МЕМО
өрісі және Гиперсылка типті өрістердің мәліметтерін сақтау үшін Access
алдыңғы түріне қарағанда, көбірек орынды талап етеді.
Юникод кодировкасын пайдалану нәтижесін өрістің Иә мәнінде Сжатие Юникод
(Unicode Compression) қасиетін орнату жолымен жоққа шығаруға болады.
Мәтіндік, МЕМО өрісі және Гиперсылка типтес өрісті жасау кезінде
қасиеттің бұл мағынасы өздігінен орнатылады. Өрістің Сжатие Юникод қасиеті
Иә мағынасын білдірсе, бірінші байттары 0-ге тең барлық символдары, таңдау
барысында қайта орнына келіп, сақтау кезінде жиырылады. Егер бөлек
символдың бірінші байты 0-ге тең болса, бұл символ жиырылмайды.
Сандық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. КІРІСПЕ
С++-тың тарихы, Visual C++-тың тарихы
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
2.1. Бағдарламалау тілдері
2.2. Мәліметтер қоры және оларды басқару
2.3. Visual C тілінде мәліметтер қорын басқару және SQL тілі
2.4. Visual C++ бағдарламалау тілінің көмегімен жасалған автоматтандырылған
жұмыс орны
III. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1. Жалпы түсінік
3.2. Материалдық емес активтердiң есебi
3.3. Бағдарламалық жабдықтауды әзірлеудің шығын сметасын анықтау
4. Календарлық жоспар графигін құру
IV. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
V. ҚОРЫТЫНДЫ
Кіріспе
С++ (си плюс плюс деп аталады) – жалпы мақсатқа арналған статикалық
түрде типтелген бағдарламалау тілі болып табылады. Бағдарламалаудың түрлі
парадигмаларын қолдай отырып, жоғарғы және төменгі деңгейлі тіл
қасиеттеріне ие болады. Өзінің алдындағы – С тіліне – қарағанда мұнда нақты
объектілік жалпы бағдарламалауға үлкен мән беріледі. С++ атауы С тілінен
туындаған, мұндағы ++ операторы инкрементті ауыспалыны көрсетеді.
Бағдарламалаудың көп кездесетін тілі ретінде С++ бағдарламалық
қамсыздандыруды дайындау үшін қолданылады. Оның қолдану аймағына
операциялық жүйелерді, түрлі қосымша бағдарламаларды, драйвер құрылғыларын,
ендірмелі жүйелердің қосымшаларын, жоғары өндірістік серверлер мен ойын
қосымшаларын дайындау жатады.
Тіл 1980 жылдың басында пайда болды, мұнда Bell Laboratories
фирмасының қызметкері Бьёрн Страуструп өзінің жеке қажеттіліктері
мақсатында С тіліне көптеген өзгерістер енгізді. Ресми стандартизация
бастамас бұрын тіл Страуструптың көмегімен дамыды. 1998 жылы С++ тілінің
ISOIEC 14882:1998 Standard for the C++ Programming Language
халықаралық стандарты бекітілді, 2003 жылы стандартқа көптеген техникалық
өзгерістер енгізіліп, оның қазіргі түрі ISOIEC 14882:2003 болды.
Тілдің алғашқы түрлері С класты С деген атпен 1980 жылдан бастап
шыға бастады. Жаңа тілдің пайда болу идеясы Страуструа диссертациясымен
байланысты болды. Оның пікірінше Simula модельдеу тілінің мүмкіндіктері
үлкен бағдарламалық қамсыздандыруға өте пайдалы, бірақ өте баяу жұмыс
жасайды. Сонымен бірге BCPL тілі тез жұмыс жасайды, бірақ төменгі деңгейлі
тілдерге өте жақын және үлкен бағдарламалық қамсыздандыруды дайындауға
жарамсыз болады. Страуструп Bell Labs фирмасында кезектер теориясы бойынша
жұмысын жүргізді (телефон қоңырауларын модельдеу қосымшасында). Сол кездегі
модельдеу тілдерін қолдану тиімсіз болды. Өзінің диссертациясындағы
тәжірибені пайдаланып Страуструп С тілін Симула тіліндегі мүмкіндіктермен
толықтыруға бел байлады. UNIX жүйесінің негізгі тілі – С тілінде Bell
компьютерлері жұмыс жасайды және көпфункциялы мен ауыспалы болып
есептеледі. Страуструп оған кластар мен объектілермен жұмыс жасау
мүмкіндігін қосты. Нәтижесінде, модельдеудің практикалық міндеттері өңдеу
уақыты жағынан да, есептеу уақытының тездігінен де ұтты. Алғашқыда С тіліне
инкапсуляция класы, ендірме кластар, типтерді тексеру қатаңдығы, inline
функциялар мен аргументтер ендірілді.
Класты С (кейіннен С++) өңдеу кезінде Страуструп cfront – транслятор
бағдарламасын жазды, ол бастапқы класты С кодын қарапайым С кодына
ауыстырады. Жаңа тіл Страуструп қызметтері арасында кең танымалдылыққа ие
болды және кейіннен ол барлық сұрақтарға жауап бере алмайтын дәрежеге
жетті.
1983 жылы класты С тілінің атауы С++ атауына өзгертілді. Сонымен
бірге виртуаль функциялар, функция мен операторларды қайта ендіру,
сілтеуіштер, тұрақтылар, типтерді тексерудің жақсартылуы, түсініктеме ()
берудің жаңа стилі ендірілді. Оның коммерциялық шығарылымы 1985 жылдың
қазанында болды. 1985 жылы С++ бағдарламалау тілі басылымы шығады, мұнда
алғаш рет бұл тілге толық толық сипаттама беріледі. 1989 жылды 2.0 версиялы
С++ шығады. Оның жаңа мүмкіндіктеріне көптеген есте сақтау, абстрактылы
кластар, статикалық функция – мүшелер, тұрақты функциялар мен қорғалған
мүшелер кірді.
1990 жылы С++ бойынша қысқаша анықтамалық түсініктеме шығады, бұл
кейіннен стандарттың негізін қалады. Соңғы жаңартуларға шаблондар,
түзетулер, атау аймағы, типтерге келтірудің жаңа жолдары мен булевтілік тип
жатты.
С++ стандартты кітапханасы осымен бірге дамыды. Қарапайым С++
кітапханасына ендірілген жаңалықтарға ендірушығару ағындары болды, ол С-
дағы дәстүрлі printf пен scanf функцияларын алмастырды.
Ешкім де С++ тіліне иелену құқығына ие бола алмайды, ол еркін болып
табылады. Бірақ тілдің стандартты құжатын тегін ала алмайсың.
Тілдің объектілік – бағыттаушы ерекшеліктері
С++ тілі С-ға объектілік – бағыттаушы мүмкіндіктерді қосады. Ол ООП-
ның үш басты қасиеттері, яғни инкапсуляция, мұрагерлеу және полиморфизмді
қамтамасыз ететін кластарды ендірді.
С++ стандартында класс деп негізгі class, struct немесе union
сөздерін қолданатын қолданушы типін айтамыз. Структура (structure) деп
struct сөзімен анықталатын класты айтамыз және ол union сөзі арқылы
бірігеді.
Мұрагерлік
С++-те бір класты екіншісіне мұрагерлеу кезінде класс орындалуы
беріледі, және мұрагер – класс өзінің ауданы мен функциясын қоса алады
немесе базалық класс функциясын мұрагерлеуге рұқсат берілген.
Мұрагер конструкторы базалық класс конструкторын, кейіннен мәлімет –
мүше статикалық емес конструкторын шақырады. Деструктор кері режимде жұмыс
жасайды.
Мұрагер – бұл базалық класстан жоғары, сондықтан егер мұрагерлену
ашық болса, онда базалық класстың барлық аймағында қолданыла алады, бірақ
керісінше жүрмейді.
Полиморфизм
Бағдарламалауда полиморфизм деп базалық класстағы функция мүшелерді
мұрагермен қайта анықтауды айтады.
Инкапсуляция
С++-тағы ақпаратты уйымдастырудың негізгі әдісі ретінде класстар
саналады. С тілінің құрылымы (struct) ауданнан, ендірмелі типтерден,
класстардан (class) тұрса, С++ ауданнан, ендірмелі типтерден және функция –
мүшелерден (member functions) тұрады. С++-тағы инкапсуляция класс
мүшелерінің деңгейін көрсету арқылы орындалады: олар публикалық (ашық,
public), қорғалған (protected) және жеке (жабық, private) болады. С++
құрылымының класстардан айырмашылығы оның мүшелері мен базалық класы
публикалық, ал класстікі – жеке болуында.
Microsoft Visual C++ (MSVC) – С++ тілінде қосымшаларды өңдеудің
интегралданған ортасы, ол Microsoft фирмасында жасалып Microsoft Visual
Studio комплектісінің жартысы есебінде немесе Visual C++ Express Edition
тегін функциональді шектеулі комплект түрінде жеткізіледі. Интегралданған
өңдеу ортасын Microsoft QuickC ауыстырады.
Visual C++ әдетте қосымша өңдеуді Managed C++ пен C++CLI да, және
қарапайым С++ қолдайды. Сондықтан ол .NET Framework платформасы үшін де
таза Windows үшін де кодты қолдана алады. Бұл жағдайда Visual C++ басқа
тіл құралдарына қарағанда ерекше болады, себебі Visual Basic .NET пен
Visual J# таза Win32 үшін кодты өзгерте алмайды.
Visual C++ 2010 өңдеудің қуатты және нәзік ортасын анықтайды, ол
Microsoft Windows үшін қосымшалар дайындай алады және Microsoft .NET
негізделеді. Бұл ортаны өңдеудің интегралданған ортасы ретінде қолдануға
болады. Visual C++ төмендегі компоненттерден тұрады:
• Visual C++ 2010 компилятор құрылғысы. Компилятор машиналық коды бар
дәстүрлі өңдеумен қатар CLR.Visual C++ 2010 ортасы бар виртуаль
машина платформасын қолдану арқылы жүзеге асырылатын өңдеуді қамтиды.
CLR.Visual C++ 2010 ортасында х64 пен Itanium толық объектісі үшін
компиляторлар болады. Компиляторлар тікелей х86 архитектурасын
қолдайды және екі платформа үшін кодты өңдеуді жеңілдетеді.
• Visual C++ кітапханасы. С++ қолдау кітапханасы мәліметтерді
маршалингтеуге жаңа мүмкіндік береді және CLR ортасын қолданатын
бағдарламаның жазылуын жеңілдетеді.
• Visual C++ өңдеу ортасы. Өңдеу ортасы жобаларды басқару кезінде,
оларды ретке келтіру кезінде (үлкен жобаларды күшті қолдауды қоса
алғанда) жан – жақты қолдау көрсетеді. Өңдеу ортасы IntelliSense
технологиясын қолдайды, ол кодты жазу кезінде контекстті есепке алатын
нақты көмекшілерді береді.
Қолданушы интерфейсі бар дәстүрлі қосымшалармен қоса Visual C++ веб –
қосымшаларды, Windows-тың интеллектуальді клиенттері үшін арналған
қосымшаларды жасауға, мобильді құрылғылар дайындауға мүмкіндік береді.
Жүйе деңгейі ретіндегі кең танымал С++ тілі мен Visual C++ бірігіп
бағдарламалық қамсыздандыруды құру үшін жоғары дәрежелі құрылғы болып
табылады.
Visual C++ параметрлері
Visual C++ параметрлері қолданушымен қарым – қатынасты жеңілдету үшін
және Visual C++ дайындаушыларының өнімділігін арттыруға арналған. Олар
компоненттің бөлігі болып табылады. Параметрлермен жұмыс жасау Visual
Studio өңдеудің интегралданған ортасының параметрлерін сақтауға және
ретке келтіруге мүмкіндің береді.
Өңдеудің интегралданған орта параметрлерін басқа компьютерлерге
апаруға және ендіруге болады.
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
2.1. Бағдарламалау тілдері
2.2. Мәліметтер қоры және оларды басқару
Мәліметтер қоры деп тәуелсіз материалдардың (мақала, есептеулер,
нормативтік актілер, сот шешімдері мен басқалар) объективті формадағы
жиынтығын айтамыз, бұлар электронды есептеу машинасымен (ЭВМ) өңделіне
алады.
Белгілі монография мен стандарттардан анықталған анықтамалар:
• Мәліметтер қоры – компьютер жадында белгілі ережелермен жинақталған
мәліметтер жиынтығы және ол қолданушының ақпараттық сұранымын
қанағаттандырады.
• Мәліметтер қоры – мәліметтер сызбасына сәйкес сақталатын мәліметтер
жиынтығы, оларды басқару мәліметтерді модельдеу құрылғыларының
ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
• Мәліметтер қоры – қандай да бір мекеменің бағдарламалық жүйелерінде
қолданылатын перманентті (тұрақты сақталатын) мәліметтердің жиынтығын
айтамыз.
• Мәліметтер қоры – мекеменің ақпараттық сұранысын қанағаттандыруға
арналған логикалық өзара байланысты мәліметтер.
Көптеген авторлар мәліметтер қорына сипаттама бергенмен жалпы біртекті
анықтама әлі жоқ. Ең жиі қолданылатын ерекше белгілер:
1. Мәліметтер қоры есептеу жүйесінде сақталады және өңделеді.
Нәтижесінде компьютерлік емес ақпарат сақтауыштар (архив.
Кітапхана, картотека және тағы басқалар) мәліметтер қоры бола
алмайды.
2. Мәліметтер қорындағы мәліметтер логикалық түрде белгілі
құрылымға сәйкестендірілген (жүйеленген), мақсаты есептеу
жүйесінде тиімді іздеу және өңдеу болып табылады. Құрылымдау деп
құрамындағы бөліктерді нақты анықтау және бұл элементтерді
белгілі типке келтіру.
3. Мәліметтер қоры құрамына метамәліметтер кіреді, олар мәліметтер
қорының логикалық құрылымын ресми түрде сипаттайды (белгілі
метамодельге сәйкес). ГОСТ Р ИСО МЭК ТО 10032-2007 сәйкес
мәліметтер қорындағы тұрақты мәліметтердің мазмұнына
мәліметтердің сызбасы мен қоры кіреді. Сызбаның құрылымына
мәліметтер қорын дайындау мен қолдау үшін қолданылатын мазмұн,
құрылым мен бүтінділік шектеу анықтамалары кіреді. Мәліметтер
қорына сызба арқылы анықталған тұрақты мәліметтердің жиынтығы
жатады. Мәліметтерді басқару жүйесі сызбадағы мәліметтердің
анықтамаларын мәліметтер қорында пайдаланады.
Көрсетілген белгілердің ішіндегілердің алғашқысы ғана қатаң, ал
басқалары түрлі бағалау мен түсіндірулерге ие бола алады. Мұнда мәліметтер
қорының талаптарына сәйкес дәрежелікті ғана анықтаймыз.
Мұндай жағдайда жалпы қабылданған тәжірибені қолданамыз. Оған сәйкес
мәліметтер қорына файлдық архивтерді, Интернет – порталды немесе электронды
кестені жатқыза алмаймыз.
Көптеген ғалымдардың көрсетуінше мәліметтер қоры терминін
мәліметтер қорын басқару жүйесі терминімен теңестіріліп қолданылады. Бұл
ұғымдарды ажырата білу керек.
Мәліметтер қорының даму технологиясы мен пайда болу тарихы кең және
тар мағынада қарастырылады.
Кең мағынада мәліметтер қоры тарихы адамзаттың мәліметтерді сақтау мен
өңдеу құралдар тарихынан басталады. Оған Ежелгі Шемерде (б.э.д. 4000ж.)
патша қазынасы мен салықты есептеу құралдары, инк – кипу тайпаларының
байламды жазбасы, Ассирия патшалығының жазбалары жатады. Мұндағы
мәліметтер қоры ұғымы архив пен жазба ұғымымен қатар қолданылады.
Тар мағынадағы мәліметтер қоры тарихы мәліметтер қорын дәстүрлі
(қазіргі заманғы) түсінікте қарастырады. Бұл тарих 1955 жылдан басталады,
бұл кезде жазбаны өңдейтін бағдарламалық жазба пайда болды. Бұл кезеңдегі
бағдарламалық қамсыздандыру жазбаны өңдеудің файлдық негіздегі модельді
қуаттады. Мәліметтерді сақтау үшін перфокарталар қолданылды.
Оперативтік жүйелік мәліметтер қоры тек 1960 жылдың ортасында пайда
болды. Оперативтік мәліметтер қорындағы операциялар терминалдың көмегімен
интерактивті режимде өңделді. Қарапайым индексті жазбалар мекемесі
біртіндеп қуатты жазбалар моделіне айналды, олар жиынтыққа негізделді. DBTG
(Data Base Task Group) жұмысын басқарғаны үшін және мәліметтерді анықтаудың
қарапайым тілін тапқаны үшін Чарльз Бахман мырза Тьюринг премиясын алды.
Осы уақытта COBOL мәліметтер қоры ұйымында мәліметтер қоры сызбасы
концепциясы мен мәліметтер тәуелсіздігі концепциясы жасалынады.
Келесі бір маңызды кезең 1970 жылы мәліметтердің х реляциялық моделін
Эдгар Ф. Коддтың жасап шығаруымен байланысты. Кодд жұмыстары мәліметтер
қорының қосымша технологиясын математика мен логика ғылымдарымен
байланыстырды. Өзінің теория мен практикадағы еңбегі үшін Эдгар Ф. Кодд
ғалымы да Тьюринг премиясын алды.
Database (мәліметтер қоры) терминінің өзі 1960 жылдың басында
енгізілді, оның қолданысы SDC (System Development Corporation) фирмасы
ұйымдастырған 1964 пен 1965 жылғы симпозиумдарда айналымға енгізілді.
Мәліметтер қорының классификациясы
Мәліметтер қорының түрлі критерийлері бойынша көптеген түрлері
кездеседі (мысалы, Мәліметтер қоры технологиясы энциклопедиясында
мәліметтер қорының 50-ден аса түрі көрсетіледі).
Біз негізгі классификацияларды көрсетеміз.
Мәліметтер моделі бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
Мысалы:
• Иерархиялық
• Жүйелік
• Реляциялық
• Объектілік
• Объектілік – бағыттаушы
• Объектілік – реляциялық
Физикалық сақтау ортасы бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
• Екіншілік жадтағы (дәстүрлі) мәліметтер қоры: тұрақты сақтау ортасы
болып перифериялық энерготәуелсіз жад (екіншілік жад) саналады, яғни
қатты диск. МҚБЖ-ң жедел жадына тек қана кеш және ағмдағы өңдеу
мәліметтері кіреді.
• Жедел жадтағы мәліметтер қоры (in-memory databases): барлық мәліметтер
жедел жадта орналасады.
• Үшіншілік жадтағы мәліметтер қоры (tertiary databases): тұрақты сақтау
ортасы болып серверден ажыратылған жалпы сақтау құрылғысы саналады
(үшіншілік жад), ол магнитті лента немесе оптикалық дискіге
негізделген. Сервердің екіншілік жадында тек қана үшіншілік жад
мәліметтерінің каталогы, файлдық кеш және ағымдағы өңдеуге арналған
мәліметтер кіреді; бұл мәліметтердің ендірілуі арнайы процедураны
қажет етеді.
Мазмұны бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
Мысалы:
• Географиялық
• Тарихи
• Ғылыми
• Мультимедиялық
Таралу дәрежесі бойынша мәліметтер қоры классификациясы:
• Орталықтанған (жинақталған)
• Таратылған
Теория мен практикада маңызды орынды кеңістік (ағыл. spatial), уақыттық
немесе темпоральді (temporal) және кеңістіктік – уақыттық (spatial-
temporal) мәліметтер қоры алады.
Өте үлкен мәліметтер қоры (Very Large Database, VLDB) – бұл
мәліметтер қоры физикалық сақтау құрылғысында өте үлкен көлемді алып жатыр.
Термин бойынша мәліметтер қорының мүмкін болар үлкен көлемі негізінен
мәліметті физикалық сақтау технологиясы мен мәліметтерді бағдарламалық
жөндеу технологиясының соңғы жетістіктері анықтайды.
Өте үлкен көлем ұғымының нақты анықтамасы уақыт бойынша өзгереді;
қазіргі таңда ол петабайтпен өлшенеді.
Өте үлкен қорлар мен мәліметтер жинағы арнайы логикалық және жүйелік
– техникалық жобалауды қажет етеді, мақсаты бұндай үлкен көлеммен жұмыс
жасай алу. Ол үшін үш шарт орындалуы тиіс: дискілік жүйешеге арналған
арнайы шешім, операциялық ортаның арнайы нұсқасы және МҚБЖ-ны мәліметке
айналдыратын арнайы механизм.
- Аса үлкен мәліметтер қоры.
VLDB-ны өңдеу мен сақтау зерттеулері әрқашан мәліметтер қорының
теориясы мен тәжірибесіне өте қажет. Әсіресе 1975 жылдан бері өтетін жыл
сайынғы International Conference on Very Large Data Bases (Өте үлкен
мәліметтер қоры бойынша халықаралық конференция). Көптеген зерттеулер
коммерциялық емес ұйым VLDB Endowment (VLDB-ға кіріс) мекемесінің
ұранымен өтеді, ол мәліметтер қоры облысындағы мәліметтер алмасу мен ғылыми
жұмыстарды өткізу ісімен айналысады.
Реляциялық МҚБЖ
Реляциялық мәліметтер қоры – мәліметтердің реляциялық моделіне
негізделген мәліметтер қоры. Реляциялық МҚБЖ (РМҚБЖ, яғни реляциялық
мәліметтер қорын басқару жүйесі) – реляциялық мәліметтер қорын басқаратын
МҚБЖ. Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін реляциялық МҚБЖ
қолданылады.
Реляциялық ұғымы (ағыл. relation — қатынас) атақты ағылшын ғалымы
Эдгар Коддтың (Edgar Codd) мәліметтер қоры жүйесі облысындағы
зерттеулерімен байланысты болды. Реляциялық мәліметтер қорын қолдануды да
алғаш рет 1970 жылы IBM компаниясының докторы Кодд ұсынды.
Реляциялық мәліметтер қорының қалыпты мақсаты болып мәліметтер
қорының құрылымның кемшіліктерін алып тастау жатады.
Реляциялық мәліметтер қоры теоретиктері теорияның даму кезіндегі
артықшылық мысалдарын анықтап, оны алып тастау әдістерін анықтады.
Бұл модельдердегі мәліметтер қоры құрылымы қарапайым және қолданушы
үшін мәліметтерді өңдеуге өте ыңғайлы келеді.
Реляциялық модель мәліметтерді екі өлшемді кесте түрінде
ұйымдастыруға арналған. Әрбір реляциялық кесте екі өлшемді массив түрінде
болады және төмендегі қасиеттерге ие болады:
• Кестенің әрбәр элементі – мәліметтің бір элементі
• Кесте бағанындағы барлық ұяшықтар біртекті, яғни бағандағы барлық
элементтер біртипті (сандық, символдық және т.б.) болады.
• Әрбір бағанның ерекше есімі болады.
• Кестеде бірдей қатарлар болмайды.
• Бағандар мен қатарлардың кезегі өзгермелі бола алады.
Реляциялық МҚБЖ-ң негізгі ұғымдарына төмендегілер жатады:
• Атрибут
• Қатынас
• Кортеж
Иерархиялық мәліметтер қоры
Иерархиялық мәліметтер қоры – түрлі деңгейдегі объектілерден тұратын
ағаш ретінде беріледі. Жоғарғы деңгейде – бір объект, екіншісі – екінші
деңгейде орналасады.
Объектілер аралығында байланыстар болады, әрбір объекттің құрылымына
төменгі деңгейлі бірнеше объектілер енеді. Бұл объектілер баба түрінен
(тамырына жақын объект) ұрпаққа (төменгі деңгейлі объект) бағытталады,
мұндағы баба объектінің ұрпағы болмайды немесе бірнеше болады, ал ұрпақ –
объектінің бір ғана бабасы болады. Ортақ бабасы бар объектілер сыңарлар деп
аталады.
Мысалы, егер иерархиялық мәліметтер қорында сатып алушы мен оның
тапсырысы жөнінде мәлімет болса, онда объект сатып алушы және тапсырыс
объектісі болады. Сатып алушы объектісінің тапсырыс объектісіне
бағыттаушылары болады.
Бұл сұраныс моделі иерархия бойынша төмен бағытталып, қарапайым
болады (мысалы, бұл сатып алушыға қандай сұраныстар тиісті), бірақ иерархия
бойынша жоғары бағытталған тапсырыс күрделі болады. Мұндай модельде
иерархиялық емес мәліметтерді қолданбау мүмкін емес.
Иерархиялық мәліметтер қоры – файлдық жүйе болып табылады, құрылымына
тамырлық директория енеді.
Мәліметтер қорын басқару жүйесін алғаш рет қолданушылар мәліметтердің
иерархиялық моделі қолданған, оның алдында жүйелік модель пайда болған.
Мәліметтердің иерархиялық моделіндегі негізгі ақпараттық бірліктерге
сегмент пен аумақ жатады. Мәліметтер аумағы – мәліметтің ең төменгі
бөлінбейтін бірлігі болып табылады. Сегмент үшін сегмент типі мен сегмент
нұсқасы анықталады. Сегмент нұсқасы – мәліметтер аумағының нақты мәндерінен
құралады. Сегмент типі – бұл құрамындағы мәліметтер аумағы типтерінің
атаулы жиынтықтары.
Жүйелік сияқты иерархиялық модельде мәліметтердің құрылымы графалық
формаға негізделеді және мәліметті жүйелік модельдеудің жекелей түрі болып
табылады.
Мәліметтердің иерархиялық моделінде графаның төбесі сегмент типіне
немесе сегментке, ал доғаға – баба байланыс типі немесе ұрпақ сәйкес
келеді. Иерархиялық құрылымда сегмент – ұрпақтың бір ғана бабасы болады.
Иерархиялық модель өзара байланысты ағаш түріндегі құрылым болады, ол
сегменттерді біріктіреді. Иерархиялық мәліметтер қоры ағаштардың тәртіптегі
жиынтығынан тұрады.
Иерархиялық модель шеңберінде мәліметтерді сипаттаудың тілдік
құралдары (МСТ) және мәліметтерді басқару құралдары (МБҚ) ажыратылады.
Әрбір физикалық қордың операторлар жиынтығы болады, ол оның логикалық
құрылымын, мәліметтер қоры сақтау құрылымын анықтайды. Мұндағы қол
жетімділік әдісі физикалық жазбалардың байланысын ұйымдастырады.
Қол жетімділіктің төмендегі әдістері анықталған:
• Иерархиялық кезекті
• Иерархиялық индексті – кезекті
• Тікелей иерархиялық
• Иерархиялық тікелей – индексті
• Индесті
Мәліметтер қоры атының берілуімен қатар сипаттау әдісінің мазмұнында
сегменттер типі анықтамасы беріледі. Әрбір физикалық мәліметтер қоры бір
ғана тамырлық сегменті бар, бірақ жүйеде бірнеше физикалық мәліметтер қоры
болуы мүмкін.
Мәліметтерді басқару операторларының ішінде мәліметті іздеу
операторын, модификация мүмкіндігі бар іздеу операторын, мәліметті
модификациялау операторын көрсетуге болады. Иерархиялық мәліметтер қорында
мәліметті басқару операциялары көп емес, бірақ жеткілікті.
Белгілі иерархиялық МҚБЖ
• Әдеттегі өкілі - IBM фирмасы шығарған Information Management
System (IMS) болып табылады. Оның алғашқы үлгісі 1968 жылы шықты.
• Development Corporation фирмасы шығарған Time-Shared Date
Management System (TDMS).
• Control Data Corporation фирмасы шығарған Mark IV Multi - Access
Retrieval System.
• SAS-Institute ұсынған System 2000.
• Серверлер каталогтары LDAP пен Active Directory (нақты ағаш түрінде
беріледі).
• Иерархиялық мәліметтер қоры принципі бойынша иерархиялық файлдық
жүйелер мен Windows реестрі шығарылды.
• InterSystems Caché
• Google App Engine Datastore API
Мәтіндік мәліметтер қоры
Мәтіндік мәліметтер қорының сақтау объектілері болып мәтіндер
саналады. Мәтін деп реттелмеген қатарлардан құралған мәліметтерді айтамыз.
Мәтіндік мәліметтер қорының басты мақсаты – қолданушының сұранысына
байланысты мәліметтерді сақтау, іздеу және беру болып табылады. Мұндай
құжаттарды релевантты деп атаймыз. Құжатты автоматты түрде табиғи тілде
іздеу қиын болғандықтан, құжаттың мазмұнын көрсететін ресми тіл жобалау
қажеттігі туады.
Бұл тілдерді ақпараттық – іздеу деп атаймыз. Қазіргі таңда көптеген
ақпараттық – іздеу тілдері шығарылды.
Классификациялық тілдерді құрудың негізінде жинақталған білімнің
кластар мен класс ішілік топтарға жіктелуі жатады. Әрбір тіл белгілі
тәртіпке бағынуы тиіс, кластарға бөлу бір тәртіппен жүргізіледі, бөліну
кезінде үздіксіздік сақталынуы тиіс.
Ақпараттық – іздеу тілдерін дескрипторлық деп атаймыз, олар
координатты индекстеуге негізделген, онда мәтіннің мазмұндық құрылымы
дәлдікпен беріледі және мәтіндегі басты сөздермен сипатталады.
Дескрипторлы тілдер мәтіннің лексикасына жүйеленген. Мәтіндегі
негізгі сөздерді таңдау критерийлері түрліше болуы мүмкін.
Көптеген автоматтандырылған жүйелерде құжаттар мен сұраныстарды
индекстеу кезінде тезаурусты пайдаланады. Бақылау автоматты немесе қол
режимінде болады. Тезаурус – анықтамалық, онда парадигматикалық қатынас
ендірілген ақпараттың іздеу тілі. Парадигматикалық қатыс төмендегідей
берілуі мүмкін:
Қатынас түрі – типі (жоғарғы дескриптор);
Қатынас түрі – типі (төменгі дескриптор).
Тезауруста дескрипторлар мен дескрипторлар емес те орналаса алады, бірақ
тек дескриптордан тұратын тезаурус та кездеседі.
Парадигматикалық қатынас дегеніміз лексикалық бірліктер арасындағы
құжаттан тыс қатынас болады. Солардың негізінде лексикалық бірліктер
парадигмаға бірігеді. Синтагматикалық қатынастар деп мәтіндегі лексикалық
бірліктердің қатынасын айтамыз, яғни олар мәтіннің семантикасын көрсетеді.
Көрсетілген ақпараттық – іздеу тілдерінің ішінде ең ыңғайлысы болып
дескрипторлы тілдер саналады. Олардың артықшылығы – ашықтық, табиғи тілге
жақындығы; бұл тіл екідеңгейлі (негізгі сөз деңгейі мен дескрипторлар
деңгейі). Қиындығы – мәтіннің мағынасын толық көрсете алмайды.
Тезаурус басқаратын жүйелерде мәтінді морфологиялық және синтаксистік
анализі болады. Оған қоса құрылымға семантикалық анализ де жасалады.
Microsoft Office Access немесе Microsoft Access – Microsoft
корпорациясының реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйесі болып саналады.
Кең түрдегі функцияларға ие, соның ішінде байланысты сұраныстар, кесте мен
мәлімет қорымен байланыстары жатады. Ендірмелі VBA тілі арқылы Access-те
мәліметтер қорымен жұмыс жасай аламыз.
Бағдарламалық өнімнің құрамы:
Microsoft Access негізгі компоненттері:
• кесте құрушы;
• экран формасын құрастырушы;
• SQL сұранысын құрастырушы;
• басуға шығарылатын есептерді құрастырушы.
Microsoft Access – файл – серверлік мәліметтер қорының басқару жүйесі
болғандықтан тек қана шағын қосымшаларға қолданылады. Көп қолданылатын
мәліметтер қорындағыдай бірнеше механизмдер жоқ, мысалы триггерлер.
Microsoft Access – мәліметтер қорын басқаруға қолайлы классикалық
жүйе бола алады. Access – мәліметтер қорының қосымшасын жасақтайтын бірден
– бір жүйе. Access–тің объектіні өңдейтін күшті құралына – шеберлер жатады,
олар кесте, сұраныс, есептеулер құрады. Microsoft Access шеберлері
мәліметтер құрылымына анализ жасайды, қосымшалардың жұмысын тездетеді.
Қосымша жұмысын толықтай автоматтандыру үшін макросты қолдануға
болады. Күрделі қосымша құру үшін – Visual Basic бағдарламалау тілін
пайдаланамыз.
Microsoft Access-тің қолдану облыстары:
• кіші бизнесте (бухгалтерлік есеп, сұраныс ендіру, клиент жөніндегі
мәліметтер);
• келісім – шарт бойынша жұмыста (ішкі өндірістік қосымшалар);
• ірі корпорацияларда (жұмыс топтары үшін қосымша, мәліметті өңдеу
жүйесі);
• жеке мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде (мекен-жай анықтамасы,
аспаз кітабы, кітаптар каталогы т.б.).
Мәліметтер қоры (МҚ, database, DB) – МҚБЖ басқаруымен қолданылатын өзара
байланысты мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қоры – арнайы ұйымдастырылған
жазбалар мен файлдар жиынтығы.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ, DBMS) – мәліметтер қорының
құрылымын физикалық және логикалық анықтайтын бағдарламалық жүйе.
Мәліметтер қоры басқару жүйесінің мүмкіндіктері: мәліметтерді сипаттау,
құрылымын басқару, ақпаратты ұжымдық пайдалану. Оның негізгі үш функциясы
бар: мәліметті анықтау, өңдеу және басқару.
МҚБЖ-ң негізгі функциялары мыналар:
Мәліметті анықтау. Мұнда мәліметтер қорында қандай ақпарат сақталатыны
анықталады, мәлімет типі, құрылымы, өзара байланысы, тексеру критерийі
көрсетіледі.
Мәліметті өңдеу. Мәліметті бірнеше жолмен өңдеуге болады: аумақты белгілеу,
фильтрлеу және реттеу. Мәліметті басқа ақпаратпен байланыстырып, нәтижесін
шығару.
Мәліметті басқару. Мәліметке қол жеткізу ережесі мен жаңа ақпарат кіргізу
ережесі көрсетіледі. Мәліметті ұжымдық пайдалану ережесі көрсетіледі.
Мәліметтер қорын уйымдастыру модельдері
1. Мәліметтер қорын иерархиялық жолмен ұйымдастыру. Мұнда мәліметтер
қорының формасы ағаш іспетті болады, мәліметтер бір-біріне қатаң
түрде бағынады. Бұл құрылым барлық нақты мәселені шешпейді.
2. Жүйелік мәліметтер қоры. Мұнда вертикальді және горизонтальді
байланыстар ұйымдастырылған. Иерархиялықтың кемшілігі кездеседі,
соның ішінде сұраныс құрылым бойынша тікелей қорға бармайды.
3. Реляциялық модель. Реляциялық модель – мәліметтер қорын жеңіл жолмен
дайындау қажеттігінен жасалынды. Бұл модель мәлімет байланысын
қолдайтын тиімді әрі қарапайым механизмін ұсынды.
Бiрiншiден, үлгiдегi барлық мәлiметтерi кестелер және тек қана кестелердiң
түрлерiнде көрiнедi. Реляциялық модель - жалғыз мәлiметтердiң берiлуiнiң
бiркелкiсiн барлығымен қамтамасыз етедi. Мәндер және оның байланыстары
үлгiде мүлде бiрдей көрiнедi - кестелермен. Расында мұндай жолы мәлiметтiң
сақталған деректер қорының мағынасының түсiнуiн күрделендiредi, және, бұл
мәлiметпен салдар, манипуляция жасау.
Манипуляция жасау жалтарсын үлгiнiң екiншi элементi мүмкiндiк бередi -
реляциялық - толық тiл (үлгi олсыз бар болмайды тiл мәлiметтердiң кез
келген үлгiсiнiң ажырамас бөлiгi болып табылғанын атап өтемiз). Реляциялық
үлгiге қосымшасындағы тiлдiң толықтығы ол орындауы керек реляциялық алгебра
немесе (толықтық соңғы Э.Ф.Коддом математикалық дәлелдеген) реляциялық
есептеудi операцияны сұқтанатынымды бiлдiредi. Керiсiнше, тiл кестелерi бар
операциялардың түрiндегi кез келген сұрау салу суреттеуi керек, олардың
жолдарымен емес. Мұндай тiлдердiң бiрi SQL болып табылады.
Реляциялық үлгiнiң үшiншi элементi кейбiр бүтiндiк шектерiнiң сүйемелдеудi
реляциялық үлгiсiнен талап етедi. Шектеулердi кестедегi әрбiр жол алғашқы
кiлт деп аталатын белгiсiз сирек кездесетiн идентификатор алуы керектiң
бiрi бекiтедi. Екiншi шектеу кестелердiң арасындағы сiлтемелердiң
бүтiндiгiне таңылады. Ол бұл алғашқы кiлттердiң мәндерiнiң бiрi алуы керек
басқа кестелердiң алғашқы кілттерін алуы керектігін сiлтейтiн кестелер
атрибутын бекiтедi.
4. Объективтi-хабар үлгi. Мекемелердiң есептеушi техниканың жаңа қолдану
облыстары, сондай ғылыми зерттеулер, автоматты жобалау және
автоматтандыруы, қабiлеттiлiктiң деректер қоры жаңа объекттердi сақталып
жұмыстануға талап еттi - мәтiн, аудио және видеомәлiметтi, сонымен бiрге
құжаттар. Объектті-бағыттауыш модельдеудің негізгі қиындықтары мынадан
шығады, жалпы обьектті-бағытталған модель сүйенетін математикалық аппарат
жоқ. Сондықтан үлкен дәрежеде негiздi объективтi-хабар үлгiлер осыған дейiн
жоқ. Басқа жағынан, кейбiр авторлар мәлiметтердiң классикалық мағынасындағы
ортақ объективтi-хабар үлгi және объектiнiң хабарланғандығының
парадигмасына мәлiметтердiң үлгiнiң классикалық ұғымының жарамсыздығы
сылтаумен анықтала алмағанын бекiтедi. Объективтi-хабар жүйелердiң
артықшылықтары неткенмен - мәлiметтердiң күрделi түрлерiнiң iске асыруы,
бағдарламалау тiлдерi бар байланыс тағы сол сияқтылар - реляциялық МҚБЖ-дың
артықшылығы жақын арада кепiлдiк берген.
Microsoft Access архитектурасы
Microsoft Access алатынның бәрiнiң объекттерiмен (Access маңызда) атты
алуға деп атайды. Негiзгi объекттермен Access деректер қорына кесте, сұрау
салулар, форма, есептеу нәтижесi, макростар және модулдар болып табылады.
Деректер қоры термин тек қана мәлiметтердi сақталатын файлдарға әдетте
жататын басқа ДҚБЖдарға. Microsoft Access деректер қорына сақталатын
мәлiметтермен сабақтас барлық объекттер тұрды, соның iшiнде және олары бар
жұмыстың автоматтандыруы үшiн анықталатын. Accessтың деректер қорының
негiзгi объекттерiнiң тiзiмi төменде келтiрiлген.
1. Кесте. Мәлiметтi сақтау үшiн анықталып қолданылатын объект. Мысалы,
әрбiр кесте клиенттер туралы нақтылы түрдiң объектi туралы мәлiметтi
қосады. Мысалы, кесте клиенттiң фамилия немесе мекенжайы мәлiметтер әр
түрлi тектердi сақталатын (бағаналар ) өрiс және (қай жолдармен сонымен
бiрге деп аталады) жазу болады. (адам, өнiмнiң үлгiсi тағы сол сияқтылар)
Кейбiр объект туралы барлық мәлiмет жазып жинаған. Әрбiр кесте үшiн (мәннiң
әрбiр жазуы үшiн сирек кездесетiн болатын бiр немесе бiрнеше өрiстер)
алғашқы кiлт және мәлiметке қол жеткiзудi үдетуге болысушы бiр немесе
бiрнеше индекстер анықтауға болады.
2. Сұрау салу. Қолданушыға бiр немесе бiрнеше кестелерден керек мәлiметтер
алуға мүмкiндiк берген объект. Сұрау салудың жасаулары үшiн (үлгiмен сұрау
салу ) QBE немесе (жiктелген сұрау салулар тiлi) SQLнiң нұсқауы бланктi
пайдалануға болады. Мәлiметтердiң iрiктеудi, жаңарту, алып тастау немесе
қосымшасына сұрау салулар жасауға болады. Сонымен бiрге сұрау салулар
арқылы жаңа кестелер бiр немесе бiрнеше қазiргi кестелерден мәлiметтердi
пайдалана құруға болады.
3. Форма. Олар мәндердi енгiзу, бейне үшiн негiзiнде пердеде немесе
қосымшаның жұмысын басқаруға қолайлы объект. Формаларды сұрау салулар
немесе кестелерден мәлiметтердiң берiлуiне қолданушының талабын жүзеге
асырылу үшiн қолданады. Сонымен бiрге формалар басып шығаруға болады.
Мысалы, нақтылы мәлiметтердiң мәнiнiң өзгерiсi кейбiр оқиғаға форма арқылы
жауапқа, макрос немесе процедураны VBA iске қосуға болады.
4. Есептеу нәтижесi. Басып шығарған немесе басқа қосымшаның құжатына
кейiннен қосыла алған құжаттың жасауы үшiн қолайлы объект.
5. Макрос. Белгілі бір оқиғаға жауап ретінде Access орындайтын бір немесе
бірнеше әрекеттің бір жірктелген сипаттамасын көрсететін объект. Мысалы,
негізгі нысандағы кейбір элементті таңдау жауабына басқа нысанды ашатын,
макросты анықтауға болады. Басқа макростың көмегімен ішіндегісінің өзгеруі
кезінде кейбір өрістің мағынасын тексеруді жүзеге асыруға болады. Макросқа
ондағы көрсетілген кейбір әрекеттерді орындау үшін қосымша шарттарды қосуға
болады. Бір макростан басқа макросты немесе VBA процедурасын іске қосуға
болады.
6. Модуль. Қосымшалар үшін Visual Basic тілінде жазылған бағдарламалары бар
объект. Модульдер тәуелсіз, қосымшалардың кез келген жерінен шақырылатын,
функциясын құрайтын объект болуы мүмкін, алайда, бөлек нысандарға немесе
ондағы болып жатқан өзгерістерге реакция үшін есептерге тікелей байлаулы
болмайды.
Кестелерде өзіңіздің сұратуыңыз бойынша алынатын мәліметтер сақталады.
Нысандарды қолдана отырып, сіз мәліметтерді экранға шығара аласыз немесе
өзгерте аласыз. Нысандар мен есептер мәліметтерді тікелей кестелерден
сияқты сұрату бойынша да алатынын ескеру керек. Керекті есептеулерді және
мәліметтердің өрнектелуінің жасалуы үшін кірістірілген функциялар немесе
қосымшалар үшін Visual Basic көмегімен жасалған функциялар қолдаунуы
мүмкін. Нысандар мен есептерде болатын оқиғалар макростарды немесе VBA
процедураларын жасай алады.
Оқиға – любое изменение состояния объекта Microsoft Access объектісінің
жағдайының кез келген өзгерісі. Мысалы, оқиға ретінде нысанның ашылуы,
жабылуы, нысанға жаңа жолдың енгізілуі, жазбаның ішіндегісінің өзгеруі
немесе басқару элементінің өзгеруі, (нысан объектісі немесе мәліметтерді
сақтайтын нысан есебі). Оқиғаны өңдеу үшін сіз макрос немесе қосымшаларға
арналған Visual Basic процедурасын жасай аласыз.
Макростар мен модульдер көмегімен сіз қосымшалардың орындалу жолын өзгерте
аласыз; нысандар мен есептерде мәліметтерді өзгертесіз, тазартасыз, аша
аласыз; сұратулар жасап, жаңа кестелер жасай аласыз. Қосымшаларға арналған
Visual Basic қолдана отырып, Access кез келген объектісін жасап,
түрлендіріп, өшіріп тастай аласыз. Мәліметтерді жолдар мен бағаналар
бойынша өңдей аласыз, сонымен қатар, басқа да әдістермен жасай аласыз. Сіз
өзіңіздің қосымшаңызда кірістірілген Access фукцияларымен қоса, Windows
мүмкіндіктерін қолдану үшін, (DLL) Microsoft Windows динамикалық дұрыс
орналастырылған кітапханалардан процедуралар шақыра аласыз.
Мәліметтер базасын жасау
Microsoft Access-те мәліметтер базасын жасаудың екі жолы қошталады. Бос
мәліметтер базасын жасау мүмкіндігі болады, сонан кейін оған кестелер,
нысандар, есептер және басқа да объектілерді қосуға болады. Мұндай тәсіл
бір шама икемді болып табылады, алайда, мәліметтер базасының әрбір
элементінің анықтамасын талап етеді. Сонымен қатар, мастердің көмегімен
барлық кестелер, нысандар және есептермен бірге белгілі бір нақты түрдегі
мәліметтер базасын жасау мүмкіндігі бар. Бұл мәліметтер базасын жасаудың ең
жеңіл түрі болып табылады
Бос мәліметтер базасын жасау үшін Файл–Создать (кнопка ) командасын
таңдап алыңыз, сосын Создание диалог терезесінде Новая база данных
жұлдызшасына екі рет басыңыз. Мұнан кейін Файл новой базы данных диалог
терезесі ашылады. Папка ашылатын тізімде қажетті дискті және папканы
таңдаңыз, мысалы, С дискін, Мои документы папкасын. Мұнан кейін Имя файла
өрісінде жаңа мәліметтер базасының атауын енгізіңіз. Access өздігінен файл
атауына MDB кеңіс тігін қосады. Енді тек Создать кнопкасына басу керек
және экранда мәліметтер базасының терезесі шығады, 6.2 суретте көрсетілген.
Рис. 6.2. Бос мәліметтер базасының терезесі
Жаңадан бос кесте жасау
Microsoft Access те бос кесте жасаудың төрт жолы бар:
1. Мәліметтер базасын жасаудың мастері мәліметтер базасында барлық
кеслерді, нысандарды, есептерді жасауға мүмкіндік береді. Бұл мастер жаңа
мәліметтер базасын жасайды; оны жаңа кестелерді, нысандарды немесе
есептерді бар мәліметтер базасына қосу үшін қолдануға болмайды.
2. Кестені жасау бойынша мастер кестелерге қосылатын, әр түрлі типтес
үлгідегі тізімнен контактілерді сақтауға арналған, үй шаруашылығын немесе
медициналық мәліметті тіркеу үшін өрістерді таңдауға мүмкіндік береді
3. Қолданушының кесте режимінде бос кестеге өздігінше мәліметтерді ендіруге
мүмкіндігі бар. Жаңа кестені сақтау кезінде Microsoft Access мәліметтерді
өңдеп, әрбір өріске формат пен қажетті типті автоматты түрде тағайындайды.
4. Конструктор режимінде кесте құрылысының барлық элементтерінің
параметрлерін тікелей көрсетуге болады.
Кестені жасаудың тәсіліне қарамастан, конструктор режимі кез келген
жағдайда кестенің, құрылысын өзгертуге мүмкіндік береді, мысалы, жаңа
өрістер қосып, өздігінше мағынасын көрсетіп немесе ендіру маскаларын жасау.
Мысал үшінПрофконсультант средней школы атты мәліметтер базасы үшін тВУЗы
кестесін анықтап көрейік. Таблицы қыстырмасына өтіп, Создать кнопкасын
басыңыз.. В окне Новая таблица диалог терезесінде Конструктор кнопкасын
таңдап, Ok кнопкасын басыңыз. Access конструктор режимінде бос кесте
тезесін шығарады. 3 суретте тВУЗы кесте режимінде анық өрістерімен бірге
кестесі көрсетілген.
Рис. 6.3. Окно таблицы тВУЗы в режиме конструктора
Терезенің үстіңгі жағында әрбір өрістің қысқаша суреттемесі, мәліметтердің
типі және атауы жазылған бағаналар болады. Мәліметтердің типін таңдағаннан
кейін кестенің терезесінің сол жағының төменінде өрістің қасиетін беруге
болады. Терезенің оң жағындағы төменгі жағындағы секциясында өрістер мен
оның қаситтері туралы ақпарат шығады. Белгілі бір типтес өріспен жұмыс
барысында Общие қасиеттердің қыстырмасы белгілі бір форматты алады.
Өрістер типтерін жіне оның қасиеттерін қарастырайқ.
Мәліметтер типтері
Мәтіндік формат
Мәтіндік өрістің көлемі 1 ден 255ге дейін символдарга дейін болады.
Өріс форматы нысандар мен сұратуларда қолданылады. Форматтың ендірілетін
бағананың түрі мен көлемін анық көрсететін, арнайы символдар жиынтығы бар.
Мәтіндік өрістің форматтың кодтық символдары төменде көрсетілген:
@ – мәтіндік символ мен бос орын болуы керек; & – мәтіндік
символ; – төменгі регистрға символдардың өзгеруі; – жоғарғы регистрға
символдардың өзгеруі.
Өрістің форматы үтірлі нүкте белгісімен бөлінетін, екі бөліктен тұрауы
мүмкін. Бірінші бөлігі енгізу форматы болып табылады, ал екіншісі өрістің
белгісін анықтайды, егер оның мәліметтері оған ендірілмеген жағдайда.
Ендіру маскасы кодтық символдардың тізбегін білдіреді.
0 – 0ден 9ға дейін цифр болуы керек; 9 – цифр және бос орын; # – цифр, бос
орын, плюс немесе минус; L – әріп болуы керек (A...Z, А...Я); ? – әріп; А –
әріп немесе цифр болуы керек; а – әріп немесе цифр болуы керек; & – кез
келген символ немесе бос орын буы керек; С – кез келген символ; : ; - –
мәліметтер бағанасында өзінің түрін сақтап қалатын, бөлгіштер; – төменгі
регистрға символдардың өзгерісі; – жоғарғы регистрға символдардың
өзгеруі; ! – маска оңнан солға қарай толтырылуы керек;\ – символдық
константа ретінде қиғаш сызықтың артынан келетін келесінің ендірілуі.
0, А, L, & кодтық символдары өріске мәліметерді міндетті түрде енгізілуі
деп қарастырылады. Себебі мәліметтердің кейбір түрлері стандартты бөлгіштен
(күні, уақыты, телефон нөмірлері) тұратындықтан, ендіруді оңайлату
мақсатында кейбір жалпықабылданған бөлгіш-символдар тікелей енгізу
маскасында қабылданып, яғни, ендірілген мәліметтермен бірге өрісте
жазылады. Онан басқа, бірнеше символдан тұратын, символдық константты
анықтау үшін екі тырнақшаны қолдануға болады. Формат символына қарағанда
ендіру масканы қолдануға рұқсат берілген, маска символы барлық өрістер үшін
ортақ болып табылады. Пароль – парольды ендіру үшін өрісті жасау,
ендірілетін символдар көрінбейді.
Қол қою - бұл бағананың басының жасауы үшiн кестелiк формада мәлiметтермен
өрiстiң аты орынына жұмыс iстегенде бағдарламамен қолданылатын өрiстiң
(бiрiншiсі - аты) екiншi идентификаторы. Тұрпатына қарағанда, қол қою ол
өрiстiң атымен салыстырғанда әрине, ақпараттырақ бола алатын жәнелiгiмен
пайдалы.
Значение по умолчанию қасиеті өзі үшін айтып отыр. Мәліметтерді ендіру
кезінде бір мағына (берілген жағдадй мәтіндік баған) қайталанып келсе,
бағдарламаны қайталанып жасалған өріске берілген мағынасын автоматты түрде
шығаруды сұрау орынды болар еді. Егер мәндердi енгiзу (мәтiндiк жол осы
жағдайда) бiр мәндi жиi қайталаса, онда бағдарламаны барлық қайта құрылған
өрiстерде тап қалған мәндi автоматты қоюға орынды сұрау. Пайдаланушы жұмыс
процесі кезінде өрісті қалпында қалдыру немесе қалдырмауды өзі шешеді. Бұл
ендіру кезінде уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар, қосымша
қателіктердің себебі болуы мүмкін, егер оператор өрістің кейбір мағыналарын
өшіруге ұмытып кетсе. Бұл қасиетпен өрістің мағынасын жасақтауды жеңілдету
үшін Построитель выражений процедурасы байланысты. Процедура
кнопкасын басумен шағырылады, ол Значение по умолчанию бағанасында
басқаннан кейін шығады
Условие на значение қасиеті берілген өріске белгілі бір шартты
қанағаттандыратын, мәліметтерді ғана ендіруге рұқсат беретін, фильтр
жасауға мүмкіндік береді. Мұндай критерийдің тапсырмасы үшін Построитель
выражений жіберуге болады. Егер МБ операторы енгізудің шартын бұзса,
бағдарлама мәтінді экранға шығару арқылы бұл туралы оны хабарландырады. Ол
қате туралы хабар қасиеті ретінде белгіленген.
Мағына мән беру кезінде келесідей операторлар қолданылады:
Кем
= Кем немесе тең
Көп
= Көп немесе тең
= Тең
Теңсіздік
IN Тізімдегі барлық мағынаның теңдігіне
тексеріс жүргізеді; домалақ жақшаға
алынған тізім операнд болып табылады.
BETWEEN Өрістің мағыналары берілген диапазонда
болатындығын тексереді; диапазонның
төменгі және жоғарғы шектері AND логикалық
операторымен бөлінеді
LIKE Берілген шаблон символдарына мәтіндік
немесе Мемо өрісінің сәйкестігін тексереді
Жай шарт тапсырмасының өрістің мағыналарына берілуі: Is Null Or 0 And
800– өрістің бос екендігін (Is Null) немесе ендірілген мағына 0-ден 800-ге
дейінгі диапазонда жатқандығын анықтайды; 50 And 100или BETWEEN 50 And
100 – берілген екі шарт бірдей және сандық мағынасының 50 –ден 100-ге
дейінгі интервалға түсуін тексереді; In (Белгород, Москва, Los
Angeles)– IN операторының көмегімен көптеген теңестірулерді орындауға
болады; #15.01.94#– егер операнд ретінде күн қолданылса, онда ол санның
символына ендірілуі керек (#); LIKE *товар##*– берілген шарт товар
бағанашылығын және екі кез келген цифрларды табу үшін қолданылады.
Обязательное поле қасиеті логикалық болып табылады. Ол екі мағынадан
тұруы мүмкін: иә немесе жоқ, олар берілген қасиеттің бағанасымен байланысты
тізімнен алынады. Иә өрісте міндетті түрде мәліметтер енгізілуі керек
екендігін білдіреді.
Бос бағаналар қасиеті де логикалық және алдындағыға ұқсас. Ол бұл өрісте
бос бағаналар болатынын немесе болмайтынын анықтайды. Access үшін екі әр
түрлі түсінік бар: ештеңе ендірілмеген өріс и бос орын бар, бос бағалы
өріс. Реляциялы мәліметтер базасы арнайы Null, мағыналы кестелер өрісінде
сақтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Бос мағыналы болып саналып, белгісіз
мағынаны білдіреді. Бос мағынаның ерекше қасиеті болады. Сонымен, бос
мағына ешқандай мағынаға тең келмейді, сонымен қатар, басқа да бос мағынаға
тең келмейді. Бұл Null мағыналы екі кестені біріктіруге болмайтындығын
білдіреді. "А = В" шарты, А және В Null–дан тұрады, және әрқашан жалған
болып саналады. Соңында, бос мағыналар, соңғы функцияларды есептелмейді,
Sum (Сумма) және Avg (Среднее значение)секілді. Сіз тек қана Null-дың
мағынасын, NULL арнайы константасын өріс мағынасымен салыстырып қана
тексере аласыз немесе IsNull орнатылған функциясын қолдана отырып тексере
аласыз. Екінші жағынан, сіз мәтіндік өрістің мағынасын анықтай аласыз
немесе бос бағанаға тең() Мемо өрісін анықтай аласыз және бұл өрістің
мағынасын анық екенін, бірақ өріс бос болатындығын білдіреді және бұны сіз
кестелерді бос бағаналар бойынша біріктіре аласыз. Салыстыру кезінде бос
бағаналар бір біріне тең болып саналады. Пайдаланушыға бос бағананы
мәтіндік және Мемо өрістерге ендіруге рұқсат болу үшін Сізге Бос бағаналар
қасиеті үшін Иә түсінігін орнату қажет. Егер сіз бұны жасамасаңыз Access
пайдаланушымен ендірілген бос бағаналарды, сонымен қатар, бос орындардан
тұратын бағаналарды Null мағынасы бар бағаналарға өзгертеді. Егер же мұнда
Міндетті өріс қасиеті мәтіндік өріс үшін Иә ретінде орнатылған болса, онда
Access мағына ретінде пайдаланушы "" немесе бос орындардан тұратын бағананы
ендірген кезінде, бос бағананы қорғайды.
Индексированное поле қасиеті үш мағынаның біреуін алуы мүмкін: болмаса
өріс индексацияланбаған, немесе, индексацияланған, бірақ қайталанатын,
мағыналарға жол берілмейді, немесе индексацияланған, сонымен қатар, өрістің
мағынасының қайталануына тйым салынған
Мәліметтер базасын құру кезінде өрістің барлық қасиеттерін берудің керегі
жоқ. Бірақ, Access потенциалын толықтай пайдалану үшін сіз бағдарламамен
жұмыс барысында ойыңызда басқа да қасиеттердің қолданылу мүмкіндігін
ескеруіңіз керек.
сжатие Юникод қасиеті. Microsoft Access 2000 –да Мәтіндік, Мемо өрісі
және Гиперссылка тпті өрістердің ақпаратын сақтау үшін Юникод (Unicode)
кодировкасы қолданылады. Юникодта әрбір символ әдеттегі кодировкалардағы
сияқты емес, бір емес, екі бойт болып саналып. Ақырында Мәтіндік, МЕМО
өрісі және Гиперсылка типті өрістердің мәліметтерін сақтау үшін Access
алдыңғы түріне қарағанда, көбірек орынды талап етеді.
Юникод кодировкасын пайдалану нәтижесін өрістің Иә мәнінде Сжатие Юникод
(Unicode Compression) қасиетін орнату жолымен жоққа шығаруға болады.
Мәтіндік, МЕМО өрісі және Гиперсылка типтес өрісті жасау кезінде
қасиеттің бұл мағынасы өздігінен орнатылады. Өрістің Сжатие Юникод қасиеті
Иә мағынасын білдірсе, бірінші байттары 0-ге тең барлық символдары, таңдау
барысында қайта орнына келіп, сақтау кезінде жиырылады. Егер бөлек
символдың бірінші байты 0-ге тең болса, бұл символ жиырылмайды.
Сандық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz