ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ САПАСЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Мазмұны
Кіріспе
3
І ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туристік қызметтің мәні және түрлері
5
1.2 Туристік қызмет сапасының орны мен рөлі
11
1.3 Туристік қызметтің шетел тәжірибесі
14
ІІ ТУРСИТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ФУНКЦИЯЛАРЫ
2.1 Астана қаласы бойынша туристік қызмет көрсету сапасын талдау
17
2.2 Туристік қызметтің әлеуметтік функциялары
20
2.3 Туристік қызмет сапасын маркетингтік зерттеу
23
ІІІ ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ САПАСЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 ҚР-дағы туристік қызметтің сапасын жоғарылату жолдары
26
3.2 ҚР Транслайн туристік фирмасының қызмет көрсету сапасын
жетілдіру моделі
29
Қорытынды
33
Қолданылған әдебиеттер тізімі
34
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Туризм – экономика салаларының ішіндегі қарқынды
дамып келе жатқан, ірі қызмет көрсету салаларының бірі. Оның дамуының
жоғары қарқындары мен валюталық түсімдердің үлкен көлемдері жеке туристік
индустрияның қалыптасуына септігін тигізетін түрлі экономика секторларына
белсенді ықпалын тигізеді.
Қонақжайлық индустриясы адамдар қызметінің түрлі кәсіпқой аяларын
біріктіреді, атап айтқанда: туризм, қонақ үй және мейрамхана бизнесі,
көпшілік тамақтануы, демалыс пен ойын-сауық, конференция, семинар мен түрлі
көрмелерді ұйымдастыру, спорттық, мұражайлық-көрмелік, экскурсиялық қызмет,
сонымен қатар қонақжайлық саласына қатысты кәсіпқой білім беру аясы.
Қонақжайлық индустриясы – күш-жігері қонақтардың, олардың ішінде туристер
де, жергілікті тұрғындар да бар, түрлі қажеттіліктерін орындауға
бағытталған адамдардың кәсіби қызметінің күрделі, құрама аясы.
Соңғы жылдары туристік нарығы орналастыру қызметіне ұсыныстың өсуі мен
сұраныстың азаюымен сипатталады. Мұндай жағдай ХХ ғасырдың соңғы ширегінен
бастап қонақ үй басшыларының онсыз да мазасын алып жүрген бәсекелестіктің
күшейуіне әкелетіні мәлім. Қонақ үй бизнесіндегі стратегиялық
бәсекелестіктегі артықшылықтарды қалыптастырудың негізгі бағыттарының бірі
болып өзінің бәсекелестеріне қарағанда неғұрлым жоғары сапалы қызмет
көрсету болып табылады. Бұл жерде мақсатты клиенттерге, олардың күткенінен
әлдеқайда асып түсетін, қызмет көрсету басты бағыт болып тұр. Осыған
сүйеніп, тұтынушы әуелі қызмет көрсетушіні таңдайды, сонан соң олардың
ұсынған қызметін өздерінің күткендерімен салыстырады. Егер де көрсетілген
қызмет олардың күткенімен сәйкес келмесе, клиент қызмет көрсету фирмасына
бар ынтасын жояды, ал егер де сәйкес келсе немесе олардың күткендерінен
асып түссе, олар бұл қызмет көрсетушіге болашақта тағы келуі мүмкін. Сол
себепті, қызмет көрсетуші өзінің мақсатты клиенттерінің талаптары мен
ойларын мүмкіндігінше дәл айқындай алуы қажет.
Сапаны талдау саласында жүргізіліп отырған зерттеу жұмысымыздың
өзектілігі бүгінгі нарықтық қатынастарға көшу жағдайында ең үздік
басқарушылық шешімдерді іздеу мен қонақжайлық аясындағы басқару ісін
жетілдірудің қажеттілігімен түсіндіріледі. Қонақ үй қызметінің сапасын
талдау тәсілдерін қарастыру қызмет көрсету мен қонақ үй қызметін жүргізудің
тиімділігін арттыру мақсатында жасалады. Нарық қатынастарының дамуы жаңа
мақсаттарды тудырады, ал бұл басқару ісін әбден жетілдіруді талап етеді.
Бұл жерде қонақ үй басшылары әрқашан қызмет сапасымен басқаруды жақсартып,
оның кеңеюіне, ғимараттарды қайта құруға, жаңа технологияларды ендіруге
және т.б. аса көңіл бөліп отыруы тиіс.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Туристік қызмет пен оның әлеуметтік функцияларын ұйымдастырудың
теориялық және әдістемелік ережесін анықтап, оның экономикалық категория
ретінде мазмұнын, мақсатын және мүдделі міндеттерін ашу үшін әдебиет
көздерін зерттеу және мәліметтер мен деректерді, заңнамаларды елеу
негізінде, оның қызметінің теориялық сипатын беру, және оны ұйымдастыруды
жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарына әдістемелік және іс
тәжірибелік ұсыныстарын жасау.
Курстық жұмыстың міндеті:
-Туристік қызметтің мәні және түрлерін анықтау;
-Туристік қызмет сапасының орны мен ролін зерттеу;
-Туристік қызметтің шетел тәжірибесін зерттеу;
-Астана қаласы бойынша туристік қызмет көрсету сапасын талдау;
-Туристік фирманың туристік қызмет ассортиментін талдау;
-ҚР-дағы туристік қызметтің сапасын жоғарылату жолдарын анықтау;
-Туристік қызмет көрсету сапасын жетілдіру моделін ұсыну.
Зерттеу барысында Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі
мен Астана қаласы Статистика жөніндегі басқармасының материалдары зерттеу
жұмысының негізгі ақпараттық базасын құрады.
Курстық жұмыстың нысанасы: Обьектісі туристік қызмет және оның әлеуметтік
функциялары.
Курстық жұмыстың ғылыми дәрежесі: Туристік қызметті атқаратын
кәсіпорындар мен фирмаларға сапасын жоғарылату үшін ұсынуға болады.
Курстық жұмыстың әдістемесі: Туризм бағытында жазылған кітаптар,
оқулықтарды қолдынып жазылған.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Туристік қызмет мәні және түрлері
Туристік қызмет дегеніміз туристік кәсіпорындардың туристердің
қажеттіліктерін өтеуге арналған қажетінің нәтижесі
Туристтік қызметтің кешенді болып келетіндігіне байланысты туристерге
көрсетілетін қызметтердің бірнеше функциялары бар:
Ақппараттық қызмет. Турист мұндай қызметті өз елінде алуы керек. Мұндай
ақпарат мыналарды қамтиды:
а) куәлік құралы туралы шетелге сапар шеккен кездегі қолданылатын
көлік құралдарының қызметінің бағалары;
ә) туристік кешендерде, орталықтарда, обьектілерде ұсынылатын
туристік қызметтердің сондай-ақ қонақ үйлерде, мейрамханалардағы
қызметтердің бағалары;
б) туристік бюролар ұйымдастыратын экскурсиялар жөніндегі мәлімет,
сондай-ақ басқа да туристік бюролар көрсете алатын қызметтер жөніндегі
мәлімет.
Туристтік қызмет субъектілеріне туроператорлар, турагенттер, гид –
аудармашылар, экскурсоводтар, экскурсанттар, туристтер т.б.. Соларға
тоқатала кетсек.
Жоғарды айтылған субъектілердің барлығы өзіндік жұмысын атқарады.
Туроператор – өзінің туристтік өнімін қалыптастыру, жылжыту, және
турагенттер мен туристтерге сату жөніндегі қызметпен айналысу құқығына
Қазақстан Республикасының заңдарына белгіленген тәртіппен лизензия алған
заңды тұлға. Жалпы туроператордың қызметі өте тиімді ол тек қана турды
жинақтап шығармай, өзіде оны сата алады.
Турагент – лицензияның негізінде туристтік өнімді жылжыту мен сату
жөніндегі қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға болып табылады.
Турагенттер мен туроператорлар білікті мамандар болуы тиіс. Олар үнемі
қоғаммен жұмыс істейді. Олардың сыпайылығы мен турлардың біліктілігіне
байланысты өзіндік турөнімдерін жылжытып сата аладаы.
Гид – аудармашы – туристтерге уақытша келген елдегі туристтік
ресурстармен таныстыру жөніндегі ақпараттық, ұйымдық қызмет көрсететін
кәсіби даярланған жеке тұлға.
Экскурсовод – уақытша болатын елдегі туристтік ресурстармен немесе сол
мемлекетпен, оның тарихымен таныстыру жөніндегі туристтерге
экскурсиялық – ақпараттық, ұйымдық қызмет көрсетуге лайықты біліктілігі
бар, кәсіби даярланған жеке тұлға.
Экскурсовод пен гид – аудармашылар арасында ерекшеліктері бар. Гид
-аудармашы тур топты белгіленген маршрутпен алып жүреді. Ал экскурсовод
яғни белгіленген уақытыт бойынша туристтік экскурсиялық автобуста немесе
белгіленген жерде ол мұражайлар болуы мүмкін экскурсияны жүргізеді. Ол
тақырыптық экскурсия болса туристтерге әуен тыңдатуға немесе суреттерді
көрсетуге болады. Егер экскурсия атобуста өткізілсе бірнеше шығу
процесстері болу керек. Ол экскурсияны есте сақтау үшін, экскурсанттардың
зейінін жоғалтып алмау үшін жасалады.
Экскурсант – бір жерге, елді мекенге, аумаққа саяхаттап келген немесе
сол елдің тұрғыны экскурсиялық мағлұмат алу мақсатында жиырма төрт сағаттан
аспайтын уақытқа келген жеке тұлға.
Турист – жиырма төрт сағаттан бір жылға дейінгі мерзім кезеңінде
уақытша болатын елді (жерді) аралап көретін және ақылы қызметпен айналыспай
сол елде сауықтыру, танымдық, кәсіби – іскерлік, спорттық, діни және өзге
де мақсаттарда кемінде бір рет түнеп шығатын жеке тұлға.
Туристтер әр түрлі саяхат түрлерін таңдайды. Оларды жас аралықтары
бойынша арнайы топтарға бөлді.
1. 15 – 24 жас аралықтары
2. 25 – 44 жас аралықтары
3. 45 – 64 жас аралықтары
4. 65 – тен аса жастағылар
Бірінші топтағы жас аралықтардағы туристтер көбінесе белсенді туризммен
айналасуды жөн көреді. Оған кіретіндер спорттық, тауға шығу, су туризмімен
айналысу сафари т.б. жатады.
Екінші және үшінші топтағы туристтер көбінесе пассивті туризммен
айналысуды жөн көреді. Оған кіретіндер біліп тану туризмі, емдік турлар
және т.б.
Ал төртінші топтағы туристтер көбінесе рекреациялық туризммен
айналысқанды жөн көреді. Ол яғни пансионаттарда, санаторийлерде, демалыс
зоналарында демалу, тынығу болып табылады.
Туристтік қызмет объектілеріне табиғи объектілер және табиғи -
климаттық аймақтар, көрікті орындар, тарихи және әлеуметтік – мәдени
көрсету объектілері және саяхат кезінде туристердің қажеттерін
қанағаттандыра алатын өзге де объектілер.
Табиғи объектілерге қорықтарды, туристтік базаларда, шипажайларды т.б.
жатқызуға болады.
Қорықтар – биосфера эталоны. Мұндағы орман-тоғай, жай алған жайылым мен
шабындық, аң-құс, айдын шалқар көлдер, ағыны қатты өзендер мүмкіндігіне
қарай сол ежелгі әсем қалпында сақталынуы тиіс. Қай заман болмасын,
қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен еш қашан да түскен емес. Өйткені
биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми-зерттеу жұмыстарын сондай-ақ,
биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт-насихат экологиялық білім
және тәрбие беру жұмыстарын жүргізуде қорықтар өте маңызды роль атқаратыны
белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп Қазқстанның шөл-шөлейтті
аймақтарында үйір-үйірімен жайылып жүретін, бірақ кейіннен мүлде азайып
кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың, әсіресе Бадхыз қорығының ролі
орасан зор болды. Сондай-ақ, Барса-келмес қорығыда айтарлықтай үлес
қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығында құландар саны көбейе түсуде. Барса-келмес
аралы жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы ұшақтармен
Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзенінің жағасына әкелінді. Міне,
осы жерде олар жылдан-жылға өсіп көбеюде. Қазақстанның бірнеше табиғи-
географиялық аймақтары – солтүстүгінен оңтүстүгіне қарай орманды-дала,
шөлейтті, шөлді өңірлерді қамтиді. Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев
кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі дерлік кездесетін біздің
республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке. Жоғары сатыдағы
өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480, баурымен жорғалаушылардың
150, қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай кетуге болмайды. Бұл
бай өлкені шын мәннінде табиғи байлықтың қайнар көзі деп ғалымдар бекерден
- бекер айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу-маржандар қанша мол болғанымен, ол
сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі кезде өзінен-өзі өне беретін зат
емес. Сондықтан да оны пайдаланумен бірге, ұқыпты түрде қорғап, байлығын
молайта беруге барлық мүмкіндікті жасау керек. Осы бағыттағы шаралардың
бірі – Жер жанатты деп орынды аталып кеткен небір тамаша аймақтарды,
өлкелерді, өңірлерді қорыққа айналдыру керек екенін өмір көрсетіп отыр.
Республиканың әсем де әдемi жерлерiнде бiрнеше туристiк базалар
орналасқан. Оларға Iле Алатауындағы “Шымбұлақ” шаңғы базасы, Павлодар
облысы Жасыбай к. жағасындағы “Баянауыл”, Қарағанды облысындағы таулы-
орманды “Қарқаралы”, Шығыс Қазақстан облысы Бұқтырма бөгенi жағасындағы
“Алтай мүйiсi”, Орал қаласы Жайық өзені маңындағы “Орал”, Қостанай
облысындағы орманды-тоғайлы Наурызым алқабы, Оңтүстік Қазақстан облысы
Бадам жазығындағы “Оңтүстiк”, Көкшетау таулы аймағындағы “Золотой бор”
базалары жатады. Қазақстанда белгiлi туристiк маңызы бар зоол., ботан.
қорықтар да жеткiлiктi. Оларға Алматы қорығы (кешендi), Iле атырауы
(зоол.), Тарбағатай (зоол.), Жалтыркөл (зоол.), Ұлытау (зоол.), Бетпақдала
(зоол.), Қарақия-Қаракөл (зоол.), Зерендi (зоол.) қорықшалары, Шарын
каньоны (ландшафты — палеонтол.) және Шарын өз-ндегi “Шетен тоғайы”
(ботан.), Күмiс қылқанды орман (ботан.), Жаманшық тауы (геморфол.),
Айғайқұм, Әншiқұм (геоморфол.), Жаңғақ тоғайы (ботан.), Бүркiттау шоқысы
және Тұма бастаулар (гидрол.), т.б.
Ұлы отан соғысынан кейiн “Горельник” тау шаңғышылары мен
альпинистер кадрларын даярлайтын базаға айналды. Адамдардың белсендi
демалысы мақсатында 1952 ж. Қазақстанда Туристiк-экскурсиялық басқарма
(ТЭУ) құрылды. 1961 ж. Алматыда Респ. жас туристер ст. ашылды. 1960 ж.
кәсiподақтардың Қазақ республикасының кеңесi жанынан туризм жөнiндегi
республикалық басқарма ұйымдастырылды. 1931 ж. қаңтарда Алматыдан Зиминнiң
бастауымен алғаш рет шаңғышылар жорығы ұйымдастырылды. “Еңбек және
қорғаныс” эстафетасын алған бұл жорыққа қатысқан 8 шаңғышыға ұлттық атты
әскер полкiнiң сегiз шабандозы қосылды. Олар Алматыдан шығып, Ұзынағаштан
өтiп Қордай асуы арқылы эстафетаны Қырғызия командасына табыс еттi. Сол
жылы Алматыдағы Жетiсу губ. мұражайдың жанынан Бүкiлодақтық пролетарлық
туризм мен экскурсия ерiктi қоғамының 10 мүшесi бар алғашқы ұясы
ұйымдастырылды. Ол кейiннен Қазақстан өлкелiк кеңесiне айналды. Әуесқой
туристердiң бастауымен Алатау қойнауындағы Күйгенсай (Горельник) шатқалында
туристер үшiн шағын үй салынды. 1936 ж. бұл жерде республикадағы ең алғашқы
50 кiсiлiк “Горельник” турбазасының шаңырағы көтерiлдi. 1938 ж. Көкжайлау
шатқалында (Алматы маңында) алғаш қазақстандық туристер слетi өттi. Оған
200-дей туристер қатысты. 1943 жылдың басынан “Горельник” турбазасында
Кеңес армиясының тау атқыштарын даярлайтын Бүкiлодақтық нұсқаушылар мектебi
орналасты.
Әлеуметтік – мәдени объектілерге мұражайларды, кітапханаларды, тарихи
– археологиялық ескерткіштерді, киелі орындарды, ескерткіштерді т.б.
жатқызуға болады.
Тарихи – археологиялық ескерткiштердiң туристiк-экскурсиялық
сапарлардағы орны ерекше. Археологиялық ескерткiштердiң кез-келген
нысандары туристiк-экскурсия жұмыстарында маңызды орын алады. Соның iшiнде
Жетiсудағы Сақ қорғандары, Талхиз қалашығы, Оңтүстік Қазақстандағы Отырар,
Сайрам, Батыс Қазақстандағы Сарайшық, т.б. көне қалалардың орнына
туристердiң қызығушылығы мол. Археологиялы – тарихи ескерткiштердiң қазiрге
дейiн жеткен нысандарының iшiнде қорғандар мен мазарлардың маңызы зор. Қола
дәуiр ескерткiштерiне жартастағы петроглифтердi атауға болады. Оларға
әйгiлi бiрегей ғибадатханалар: Аңырақай тауының Таңбалы сайындағы, Көксу
өзеніндегi Ешкiөлмес ғибадатханасы, сондай-ақ Шолақ, Кiндiктас, Баянжүрек
тауларындағы тастағы суреттер жатады. Бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi VI — III
ғасырлардан қалған сақ қорғандары, Бесшатыр қорымындағы жерлеу камерасы
және сақ әскерi киiмiн киген “Алтын адам”, 2001 — 2002 ж. Шығыс Қазақстан
облысы Қатонқарағай ауданының Бергiел (Берел) қорғанында табылған “Сақ
патшайымы” археологиялық туристiк нысандарға жатады. Ортағасырлық
Түркiстан, Отырар, Тұрбай, Құлан, Мерке, Талхиз, Жаркент қалалары, т.б.
елдi мекендер қазiргi туристiк нысандар болып табылады. Түркiстан — қазақ
хандығының алғашқы астанасы. Онда Қожа Ахмет Иасауи кесенесi салынған,
кесене iшi мен айналасына қазақ мемлекетiнiң негiзiн қалаған Тәуке,
Тәуекел, Жәңгiр, Есiм, Абылай, Қазыбек би жерленген.
Түркi әлемiндегi қасиеттi Түркiстан қаласы, Қожа Ахмет Иасауи кесенесi,
Араб мешiтi, Гауһар-ана зираты, Әли-Қожа бейiтi, т.б. жатады. Адамдар бұл
қасиеттi жерлерге тәуеп етiп, Аллаға сиыну үшiн келедi. Одан басқа Қоғам
ауданының маңында (Отырар ауданы) Арыстан баб кесенесi, Ибраһим-ата бейiтi,
Қарашаш ана кесенесi, Тұраба ауданында — Ысмайыл-ата мазары орналасқан.
Жамбыл облысында — Айша бибi кесенесi мен Қарахан кесенесi, Қызылорда
облысында — Артық, Айтман кесенелерi, Балқаш қаласы маңында — Тектау ата,
Әуез бақсы, т.б. киелi орындар бар.
Райымбек пен Қарасай батыр ескерткiштерi (Алматы облысы) Қордайдағы
(Жамбыл облысы) Өтеген батыр, Ақтөбедегi Есет батыр, Солт. Қазақстандағы
Ағынтай мен Қарасай ескерткiштерi, Астанадағы Қаракерей Қабанбай
ескерткiштерi, т.б. жатады. Ордабасы мен Аңырақай сағасының жазығы,
Ұлытаудағы үш жүздiң басын қосқан жер, тарихи орындар ретiнде Жошы және
Алаша хан кесенелерi, Алматыдағы тәуелсiздiк монументi, Астанадағы үш би
ескерткiштерi қастерлi орындар санатында туристiк нысандарға қосылады.
Қазақ тарихындағы құнды мәдени ескерткiштер қатарына: Қозы Көрпеш — Баян
сұлу, Еңлiк-Кебек кесенелерi, Ш.Уәлиханов, Қ.Мұңайтпасұлы мемориалдары,
Сұлтан Бейбарыс, Құрманғазы және Д.Нұрпейiсова, Абай, Абылайхан, Әлия мен
Мәншүк, А.Иманов, I.Жансүгiров, С.Сейфуллин, М.Әуезов, т.б. көптеген
естелiк орындар жатады.
Турист ел ішінде саяхат жасап жүргенде отандық немесе шетелдік көлік
құралымен (ұшақ, автобус, поезд және т.с.с.), сапар шегіп жүрген кезде
пайдалана алатын қызметтер туралы мәлімет туристік мемлкеттің шекарасынан
өткен кезден бастап туристік немесе курортты кешендерге бара жатқан
жолдағы көрсетілетін қызмет. Ұйымдаспаған туристерге қазмет көрсету
мыналарды қамтиды: жергілікті шекара және кеден қызметтері жүргізетін
бақылау- тексеру әуежайдан нмесе темір жол вокзалынан қонақ үйге жеткізу
үшін такси жалдау , туристің жүгін кедендік тексеруден өткен жерден такси
тұрағына дейін тасуға көмектесу т.с.с. Ал ұйымдасқан туристер үшін бұл
көрсетілетін қызметтің үлкен толық жиынтығы – оларды күтіп алу және олар
араласатын жерлерге дейін шығарып салу. Мұндай қызметтерді ұйымдастырудың
деңгейі және оның сапасы шетелдік туристерге сол елдегі қызмет көрсету
деңгейі туралы мәлімет алуға мүмкіндік береді.
Туристің қонақ үйде немесе басқа бір орналасқан жерде болған кезіндегі
көрсетілетін қызмет түрлері, қоғамдық тамақтану орындары, мәдени сауықтыру
орындарында және т.с.с.. Осындай қызметтердің сапасы туристердің ойында
ең күшті ойлар қалдырады. Себебі мұндай қызмет түрлері күнделікті
қажеттіліктерді қанағаттандырып отырады.
Қосымша қызмет түрлері: ақша айырбастау, пошта, телефонды пайдалану, әр
түрлі мәдени-сауықтыру орындарына билеттер сатып алу, спортпен айналысу
үшін спорт залдарға бару, экскурсияларға қатысу және т.б..
Тұрмыстық қызметтер. Мұндай қызметтерді туристік кешендердің
бөлімшелері, жергілікті атқару орындарының мекемелері, жергілікті тұтыну
қоғамының көрсететін қызметтері. [2. 54б]
Шетелдерге азғантай киім-кешек алып баратын туристер мұндай қызметті
пайдалануға мәжбүр. Туристердің қажеттіліктерін өтеу үшін әсіресе негізгі
саяхат маусымында осындай қызмет көрсететін орындардың толық кешендерін
ұйымдастыруға тура келеді. Олар: киім тазалау, киім жуу, химиялық жолмен
тазалау, шаштараз және басқа да қызмет түрлерін көрсетеді. Қорыта айтқанда
туризмдегі кешенді туристік қызмет көрсету бес түрлі қызметтен тұрады.
Мұндай қызмет көрсету орындарының жұмысы қажеттіліктердің екі тобын
қанағаттандыруға бағытталған.
Бірінші топ. Адам баласының жаңа елдер мен жерлерді көру, ол жерлерде
мұра жайлар, көрмелер т.с.с. көру арқылы басқа халықтың өмірімен танысу,
өз көзімен тарихи, сәулет және мәдени көрнекті жерлерді көруге деген
қызығушылықпен пайда болған қажеттіліктер. Сондай-ақ саяхат кезінде
табиғаттың сұлулығын тамашалау мүмкіндігін пайдаланып қалу (таулар, теңіз
жаға-жайлары және т.б.). Осындай және басқа да қажеттіліктерді
қанағаттандыру басқа мемлекетте туристік сапармен жүрудің мақсаты болып
табылады.
Екінші топ. Бұл топтағы қажеттіліктер негізінде туристік сапардың
мақсатымен ешқандай тікелей байланысы жоқ, бірақ барған жердегі мемлекеттің
немесе аймақтың экономикасына әсер ететін әрекеттер. Бұған әртүрлі
өнімдерді тұтыну (тамақ өнімдері, сусындар, сувенирлер және т.б.) және
қызмет түрлері кіреді. Мұндай өнімдер мен қызмет түрлерін пайдаланбай
туризмнің мақсатына жетуге қажетті материалдық алғышарттар жасалынбайды.
Осындай тұтынудың екі тобының нәтижесінде екі түрлі қатынас пайда болды.
Бірінші материалдық қатынастар, турист сатып алған өнімдер үшін және
пайдаланған өнім үшін өзінің тұрғылықты жерінен алып келген қаржысын
жұмсайды.
Бірінші материалдық емес қатынастар, яғни, тұрғылықты халық пен
байланыс орнату, қоғамдық және мәдени мекемелерге бару, танысу. Табиғатты
және әртүрлі ерекшеліктерді қорғаумен айналысатын қызметтермен танысу және
т.с.с..
Қажеттіліктердің және көрсетілетін қызметтің осы түрлерін бірнеше
түрге бөліп, алып қарауға болады:
Тыныш демалысты сүйетіндер. Бұл топтың өкілдері демалыстарын өткізуде
қоятын мақсаттары күнделікті күйбең тіршіліктен құтылып тыныш жайлы
жағдайда демалу. Мұндай адамдар үшін бейтаныс адамдардың және жалпы
адамдардың көп болғаны жақсы емес. Бұлар үшін қажетті заттар теңіз, құм,
жаймашуақ, күн сияқты табиғи факторлар.
Ләззат алғанды сүйетіндер. Туристердің мұндай типі демалыс кезінде сан
түрлі ләззат іздеп зайырлы қоғам түрлерімен көңілді демалыс өткізгенді
қалайды.
Белсенді демалуды жақсы көретіндер. Мұндай туристер табиғатта демалуды
қалайды және жүктерін өз денелерімен тасиды. Олар көбіне қимылдап, таза
ауада болғанды сүйеді. Оларың демалысы емделумен бірге жүреді.
Спортпен байланысты демалысты сүйетіндер. Мұндай туристердің
жоғарыдағылардан айырмашылығы - олардың барлық көңілі жарыстар өткізуге
қойылған. Олардың сүйікті ісі – спорт өте маңызды. Олар тіпті дене
ауыртпалықтарынан да қорықпайды.
Үйрену, зерігу және байланыстырылған демалыс. Осындай демалыс өткізетін
туристер өзінің білім деңгейін жоғарылатуды көздейді, жаңа нәрселерді
үйренгісі келеді. Бұл типтің ішінде үш топ байқалады:
-жол туралы бағыт - бағдар беретін қағазда көрсетілген жерлерге бару;
-бүкіл және маңындағы көрнекті жерлерге болуға мақсат қоятын;
-мәдени және әлеуметтік- ғылыми мүдделері бар, табиғатқа ынтымақтығы
бар туристер.
Қызықты оқиғалар сүйетіндер. Жеке жарым саяхатқа асығып нағыз қызықты
оқиғаларды іздейтін туристер өте көп емес. Мұндай туристер өз мақсаттарына
жету үшін тәуекелге бел буа алады. Олар үшін тәуекелге бару өздерін сынап
көру мүмкіндігі.
Туризм дегеніміз адамдардың тұрғылықты жерінен тыс жерлерге қызмет
бабына байланысы жоқ жағдайда басқа жерлерге сапар шегіп сол жерлердегі
жасайтын байланыс, қатынастар және содан пайда болатын құбылыстардың
жиынтығы.
Туризм дегеніміз қызмет көрсету, мұнда сатушы мен сатып алушының
арасындағы қатынастар күрделілеу. Себебі сатып алушылар өнімді сатып алып
оны тұтыну кезінде сатушыға тәуелді болады.
Туризм дегеніміз адамдардың әртүрлі туристік бағыттары бойынша қозғалу
процессі және оның нәтижесі.
Турист (ВТО бойынша) дегеніміз бірінші рет мемлекетте уақытша тоқтаған
және онда 24 сағаттан кем емес уақыт өткізетін тұлға. Оның ол жерде көңіл
көтеруі, кәсіби шеберлілігін шыңдау, денсаулығын жақсарту, оқу,
конференцияларға қатысу, достары және туысқандарымен кездесу сияқты
міндеттері болуы мүмкін.
Турист дегеніміз білімге құмарлылығын қандыру үшін, немесе уақыт
өлтіру үшін саяхат жасап жүрген әрбір адам. Бұл ұғым француздардан келді
(фр. Tour- саяхат) және әдебиетке XVIII ғасырдың аяғында енді; кең көлемде
ХІХ ғасырда қолданыла бастады .
Туристер дегеніміз өзінің тұрғылықты елі (жері) болып табылмайтын елге
барып , ақы төленетін қызметтен басқа мақсаттарды жүзеге асыратын тұлғалар.
Туризм 1954 ж. Біріккен Ұлттар Ұйымы анықтамасы бойынша – тұрақты өмір
сүретін жерден тыс, адамның денсаулығын жақсартуға ықпалын тигізетін
активті демалыс .
1981 ж. Мадридте өткен туризм бойынша әлемдік конференцияда келесі
анықтамалар берілген: Туризм - басқа аймақтарды, елдерді тану мақсатымен
байланысты активті демалыс .
1993 ж. БҰҰ кеңірек мағыналы анықтама қабылдады: Туризм - бұл қалыпты
ортадан тыс демалыс, іскерлік және басқа да мақсаттармен саяхат жасайтын
адамдар қызметі. Қазақстан заңында туризм деп - басқа мемлекеттермен,
олардың мәдениетімен, әдет- ғұрпымен танысу мақсатымен өткізген адамның
активті демалыс жүйесі мен нысаны және осыған байланысты тұрғылықты
жерінен тыс жылжулары ,- көрсетілген .
1.2 Туристік қызмет сапасының орны мен рөлі
Туризм – бұл туристке ақылы түрде түрлі қызметтерді көрсететін экономика
бөлімі. Сол себепті туризм экономика салаларының ішіндегі тез дамып келе
жатқан, келешегі зор қызмет көрсету аясы болып отыр.
Туристік фирмаларда қызмет көрсету дегеніміз бір жақтың екінші жаққа
ұсынатын қандай да бір іс-шаралары немесе пайдасы болып табылады, олар
көбіне білінбейді және ешқандай материалдық нәрсені алуды меңземейді.
Туристік фирмаларда қызмет көрсету нарығы басқа нарықтардан негізінен
екі себеппен ерекшеленеді:
1. Қызмет көрсетуді өткізгенге дейін оның барлығы білінбейді. Бұл жағдай
қызмет көрсетуді өткізгенге дейін оның салыстырылуы мен бағалануына
мүмкіндік бермейді. Сол себепті, тек күтілетін және алынған пайданы
бағалауға болады.
2. Қызмет көрсетуге белгісіздік тән болады, бұл клиентті тиімсіз
жағдайға қояды да, сатушыларға көрсететін қызметтерін нарыққа жылжытуын
қиындатады.
Туристік фирмаларда қызмет көрсету нарығының бұл ерекшеліктері және
қызмет түрлерінің өзгешеліктері, атап айтқанда, олардың көзге
түспейтіндігі, сақтауға жарамсыздығы, сапасының өзгергіштігі, жасалынуы мен
пайдаланылуының ажырамастығы қызмет көрсету маркетингінің өзгешелігін
айқындай түседі.
Туристік фирмаларда қызмет сапасының орны мен роліне терең тоқталып
өтсек сапа көпшіліктің естіп, білетін ұғымдарының қатарына жатады. Бұл
термин мағынасының тым субъективті пайымдалуын күшейтеді, себебі әрбір адам
оған өз тәжірибесінен алған нәрсесін қосады.
Сапа ұғымының мағынасын ашуда сапа мен құндылық ұғымдарының өзара
өте тығыз байланысынан туындайтын басқа да қиындықтар орын алады. Сапалы
болған нәрсенің құнды болуы заңды, бірақ бұған кері түсінік әрқашан дұрыс
бола бермейді, аталған екі ұғымның айтарлықтай айырмашылығы осында.
Бұдан басқа, сапа көбіне люкс класының қызметімен, сән-салтанатпен
ассоцияцияланады. Мұндай тұжырымның талас туғызатыны сөзсіз, себебі, сапалы
қызметті төмен бағамен алып, ал көп ақшаға ондай қызметті ала алмауға да
болады (қызмет сапасы – бұл оның тек ішкі толтырылуы ғана емес, сонымен
қатар оның көрнектілік формасы).
Сөйтіп, сапа дегеніміз – бұл ең алдымен көрсетілген қызметтің клиент
ойынан шығуы, ал сапалы қызмет дегеніміз – бұл турист талаптарына сәйкес
қызмет көрсету болып табылады. Сапа дәрежесі, өз ретінде, туристерге
көрсетілетін туристік қызметінің нақты түрі мен оның ойындағысының бір-
бірімен сәйкес келу дәрежесіне байланысты болады.
Біріншіден, сапа мағынасы туристердің көңілінен шығатын өнімнің өзіне
тән ерекшеліктері мен өзіндік қасиеттері және туристің көңілінен шығуын
күшейте түсетін кемшіліксіз болуын білдіреді. Сапаның бұл түрі шығынды
көбейтеді. Туристер тауардың қосымша ерекшеліктері мен қасиеттері үшін
жоғары төлемдерді төлеуге дайын болуы тиіс, немесе бұл ерекшеліктер
туристерді анағұрлым көнгіштеу қылдырып, өнімді сатып алуға даярлауы тиіс.
Сапаның екінші түрін техникалық және функционалды сапа деп қарастыруға
болады. Техникалық сапа – бұл клиенттің қызметшімен қарым-қатынас
жасағаннан кейін өзінде қалатын нәрсе. Мысалы, туристерге арналған қонақ үй
бөлмелері, мейрамханадағы тағам, арендаға алынған автомобиль.
Функционалды сапа — бұл тауар мен қызмет көрсетудің ұсынылуы. Бұл үрдіс
барысында тұтынушылар өзінің фирма қызметкерлерімен жасаған қарым-
қатынастарының бірнеше сатысынан өтеді. Мысалы, клиенттің көңілінен шықпай
қалған туристік қызмет жайындағы пікірін функционалдық сапа өзгерте алады.
Дегенмен, егер функционалдық сапа нашар болған жағдайда, ешбір басқа нәрсе
клиенттің қанағаттанбау сезімін өзгерте алмайды.
Сапаның төртінші түрі – қоғамдық сапа (этикалық). Бұл көндіру сапасы,
оны клиент сатып алу алдында да, көбіне тауар немесе қызмет түрін сатып
алғаннан кейін де бағалай алмайды. [9. 27б]
Мысалы, турист қонақ үй қызметкерлерінің өрт қауіпсіздігі ережелерін
білмеуі жақын арада клиентті қанағаттандыруға еш әсерін тигізбейді. Бірақ
келешекте өрт шыққан жағдайда туристің қауіпсіздігіне өз әсерін тигізуі
мүмкін. Компанияның бедел-бейнесі клиенттердің сапаны қабылдауына өз
ықпалын тигізеді. Мәселен, жақсы бедел-бейнесі бар компанияның клиенті
кейбір кемшіліктерге көңіл бөлмеуі мүмкін, себебі ұсынылған қызмет бұл
жағдайда жоғары бағаланады. Ал тап осындай жағдайда нашар бедел-бейнелі
фирмада қызмет көрсету төмен қабылданады.
Көптеген компаниялар сапаны стандарттар мен нормативтерге сәйкестік
ретінде қарастырады. Мұндай көзқарас қызмет жасаудың операциялық сатысында
жақсы жұмыс жасайды, әсіресе, қонақтар талаптарын анықтауға байланысты
мәселелер туындаған шақта, бірақ ол менеджменттің жоғары сатысында қауіпті
болуы мүмкін. Бұл сатыда басшылар стандарттарға сәйкес болған жағдайда ғана
жоғары сапаға жетуге болатындығын түсінуі керек. Мақсат ретіндегі сапа
туристер талаптарының өзгеруіне қарай өзгеріп отырады. Туристік фирма
клиент талаптарына басқалардан көрі көбірек сәйкес келетін қызмет түрлерін
бөліп қана қоймай, сонымен қатар, керек жағдайда жаңартып немесе мүлдем
өзгертуге болатын ұсыныстарды дайындауы керек.
Менеджмент болашаққа бағытталуы тиіс, сол себепті, сапа қозғалысының
танымал көшбасшылары бұл феноменнің екі аспектісін атап көрсетеді:
1) клиент талаптарына сәйкес ерекшеліктер;
2) кемшіліктердің болмауы.
Сапа – бұл туристің ішкі сезімі. Туристтер сапаны қалай түсінсе, жоғары
буын менеджерлері де сапаны солай түсінуі керек.
Жоғарыда аталып кеткеннің негізінде туристік индустриясындағы сапа
ұғымының мағынасын былай деп түсіндіруге болады:
Сапа дегеніміз – туристтердің дұрыс айқындалған талаптары. Бұл жерде
турист талаптарына сәйкес өнімқызмет түрлерін ұсыну қажеттілігіне
бағытталған концепцияны есте сақтау керек. Егер турист қонақүй бөлмесінен
шықпастан, кету шараларын рәсімдегісі келсе, оны міндетті түрде қамтамасыз
ету қажет. Егер бәсекелестер мұндай қызмет түрін әлі ұсынбаған болса, онда
туристік фирма нарықта бірінші болу мүмкіндігіне ие бола алады. Тап осы
мағынада сапа бәсекелестік - артықшылықты туғызады.
Сапа дегеніміз – дұрыс көрсетілген қызмет. Бұл жерде екі концепция
ұштастырылады: қызмет тек қана клиент талаптарына жауап беріп қана қоймай
(техникалық аспект), сонымен қатар қызмет көрсетудің барлық жүйесі
туристердің жайлылығын, қызметшілердің жақсы қарым-қатынасын қамтамасыз
ететіндей етіп жасалуы тиіс. Бұл мағынадағы сапа – біліктілік негізі.
Сапа дегеніміз – тұрақтылық. Бұл жерде өнімқызметті тап сол бір сатыда
миллион рет ұсыну қажеттілігі туралы айтылады. Тұрақсыздық – турис
индустриясының жауы. Қоғам аяқ астынан болған жағымсыз сыйлықтарды
ұнатпайды, сол себепті белгілі бір сату маркасының бедел-бейнелігімен
ассоциацияланған жағдайларды күтеді. Сату маркасы ойдағыдай болмаған
жағдайда, жағымсыз қабылдау орын алады. Сол себепті, сапа – бұл жақсы
орындалу деп те айтуға болады.
Сапаны басқару ісімен айналысатын басшының міндеттеріне аталған үш
аспектіні қызмет көрсетудің біртұтас жүйесіне біріктіру міндеті жатады.
Кез келген туристік фирманың қызметін тиімді жұмыс істеуі, оның
туристік қызмет көрсетуінің сапасына өте тығыз байланысты.
ГОСТ Р50691 – 94 қызмет көрсетуді қамтамасыз ету моделі бұл –
экономикалық категорияны мұқият қарастырып оған анықтама береді.
Қызмет көрсету сапасы – тұтынушының белгілі және болжамалы
қажеттіліктерін қамтамасыз ету қабілетін анықтайтын қызмет көрсету
сипаттамалырың жиынтығы.
Туристік қызметте өнім сапасының төмендегі дәрежелері ескеріледі (қызмет
көрсету түрлерінің бәріне қолданылады) :
қызметшілердің біліктілігі, білімі мен қабілеттілігі;
қызмет көрсетуші адамдардың кішіпейілділігі, білімділігі, сыпайылығы,
қонақжайлылығы, әдептілігі және туристерді қадірлеуі;
сөйлесу, тұтынушыларды хабардар ету, оларды таңдай білу;
кәсіпкерлік жарамдық (қызмет көрсету аясында): сенімділік, силастық,
парасаттылық, кіршіксіз адалдық, тартымдылық;
жауапкершілік: қайрымдылық, тілектестік, және қызметкердің қызмет
көрсетуге даярлығы;
даярлық: туристік қызмет көрсету және басқару қызметшілерінің теориялық
білімі мен қажетті іскерлік даярлығы;
сырт пішіні: қызметшілердің сымбатты тартымдылығы (қызмет түріне қарай
арнайы киім, ұнамды әдеттер);
тұрақтылық: туристік қызмет көрсету жұмысы, оның технологиялық үрдісінің
ойланбағандығы туристерге қолайсыздық тұғызбау керек;
қауіпсіздік: қауіп-қатердің, тәуекелділіктің және белгісіздіктің
жоқтығы;
Жоғары сапа – жоғары өзіндік құнды білдіреді деген себеп дұрыс емес,
өйткені қызмет ету орнына тұтынушыны тарту мүмкіндіктерін ескермейді.
1.3 Туристік қызметтің шетел тәжірибесі
Егер туризімнің дамуын 1950 жылы аймақтар бойынша қарастыратын болсақ,
онда Европа туристтері 66,5 % -ды құрады, Америкадан-29,6, Африкадан-2,1,
Таяу шығыс елдерінен-0,2, Оңтүстік Азия елдерінен-0,2, Шығыс Азия мен
Мухиттың арғы жағы елдерінен- 0,7%.
2008 жылы халықаралық туризм дамуында белгілі бір өзгерістер пайда
болды. Еуропадан туристтер 6,1% -ды құрады, Америка континенті елдерінен-
21,5, Шығыс Азия мен мұхиттың арғы жағындағы елдерінен-1,6, Оңтүстік Азия
елдерінен – 0,7%.
Халықаралық туризмнің аймақтар бойынша түскен қаржысын қарастыратын
болсақ, онда 1950 жылы Америка ең үлкен түсім алды-50,5%, Еуропа- 41,3,
Африка -4,2, Таяау шығыс елдері -2,3, Шығыс Азия- 1,4, Оңтұстік Азия- 0,5%.
2008 жылы бұл қатынас келесі түрде өзгерді; аздаған түсімді Европа алды-
52,6%. Америка-8,6, Шығыс Азия елдері мен Мүхиттың ар жағындағы елдер-
14,7, Африка континенті- 1,7, Таяу шығыс елдері- 1,7, Оңтүстік Азия- 0,7%.
Егер туристердің санын жылдың өсімімен қарастырсақ негізгі аумақ бойынша
1950 жылдан 1941 жыл аралығында, онда Америка Елдерінен келген туристер
саны жылына 6% -ға өсті. Еуропанікі 7-ге, Африка-8, Таяу Шығыстікі -9,
Оңтүстік Азия -11, Шығыс Азия- 19%.
Егер 1970 және 2008 жж.-ғы негізгі туристік әкелуші аймақтарды
қарастырсақ, онда келесі суретті көруге болады.
Еуропалық континент 1970 жылы Солтүстік Еуропа елдерінен 6,7% турист
болды. Батыс Еуропадан 34,8; Оңтүстік Еуропадан-52,6; Шығыс Еуропадан
-5,9%.
2008 жылға қарай келесі өзгерістер болды: Солтүстік Еуропа елдерінен
9,1% турист болды, Батыс Еуропадан-40,9; Оңтүстік Еуропадан-31,9;
Шығыс Еуропадан- 18,1%.
1970 ж. аймақ ішіндегі саяхаттар 83%-ды құрады, ал 2008ж-95%. Америка
континенті 1970 ж. Солтүстік Америка елдерінен 80,9% турист болды .
Орталық Америкадан -1,8, Кариб бассейіні елдерінен-10,7, Оңтүстік
Америкадан-6,6% .
2008 жылға қарай келесі өзгерістер болды: Солтүстік Америка елдерімен
-76% турист болды, Орталық Америкадан-2,1, Кариб бассейіні елдерінен-12,
Оңтүстік Америкадан-9,9%.
1970 жылы аймақ ішіндегі саяхаттар 94%, ал 2008 жылы-80%-ды құрады.
Шығыс Азия 1970 жылы Шығыс Азия елдерінен 44% турист болды,
Австралиядан-31, Мұхит аралдарынан 25% .
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер туындады; Шығыс Азия елдерінен 53%
турист болды, Австралиядан -37, Мұхит аралдарынан -10%.
Оңтүстік Азия 1970 жылы Индиядан 31% турист болды; Пәкістаннан-18; Шри-
Ланка -5, Непал -5, Иран -39, басқа аймақ мемлекеттерінен -13%.
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер туындады; Индиядан-56% турист
болды, Пәкістаннан-14, Шри-Ланка -11, Непалдан-9,Ираннан-5, басқа аймақ
мемлекеттерінен-5%.
Аймақ ішіндегі саяхаттар 1970 жылы 25%, ал 2008 жылы-31% құрады.
Таяу Шығыс 1970 жылы. Египеттен 15% турист болды, Иорданиядан-3; Сауд
Аравиясынан-15, Сириядан-3, Б.А.Э-11, басқа да мемлекет аймақтарынан-53%.
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер туындады. Египеттен 38% турист
болды, Иорданиядан-8, Сауд Аравиясынан -15;
Сириядан-11, Б.А.Э-11, басқа мемлекет аймақтарынан 17%.
Аймақ ішіндегі саяхаттар 1970 жылы 50%, ал 1991-2008 жылдар аралығында
жылы - 47% құрады.
Африка 1970 жыл. Шығыс Африка елдерінен 26% турист болды; Орталық
Африкадан-5, Солтүстік Африкадан-55, Оңтүстік Африкадан-8, Батыс Африкадан-
6%.
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер болды; Шығыс Африка елдерінен 19%
турист болды; Орталық Африкадан-3, Оңтүстік Африкадан-15, Батыс Африкадан-
8%. Аймақ ішіндегі саяхаттар 1970 жылы 27%, ал 2008 жылдарға қарай - 55%
құрады.
Халықаралық туристік алмасулардың даму перспективасы.
Соңғы жылдары халықаралық туризм бар әлемде біршама дамуда шынын айтсақ,
әр аймақтарда оның өсуі бірдей болмайтын Еуропада, Африкада, Латын
Америкасында халықаралық туризм алмасуының көлемінің үлкейуі орташа әлемдік
көрсеткіштермен бір деңгейде болған ,Таяу Шығыс елдерінді ол 3,5 есе
ұлғайды,; Оңтүстік Азияда – 6 есеге дейін, ал Шығыс Азияда 10 еседен артық.
Келесі 10-15 жылға халықаралық туристік алмасулардың даму
перспективалары қандай болмақ? Бұл сұраққа жауап беру үшін, туризмнің
дамуына әсер етіп тұрған факторларға назар аударған жөн.
Бұл жерде демографиялық факторлар тобын атап кету керек, оған ең алдымен
әлемдегі халық қатынасуының өсуі жатады. Осының әсерінен әлемдік туристік
потенциял ұлғаяды, туризмге жаңа адами ресурс қызық туғызады. Адам өмірінің
ұзақтығының ұлғаюы және зейнетке шығу жасының төмендеуі туризімнің дамуына
әкеп соқтырады. Қарт адамдарға арналған туризм (үшінші жастағы туризм)
халықаралық туристік алмасудың ең бір керемет бөлігі болып саналады.
Әлеуметтік факторлар тобында, туризмнің дамуына әсер беруші, әр түрлі
елдерде азаматтардың еңбекақысының жақсаруын және материалдық көмекпен
қамтамасыз етілуін жатқызу керек. Одан басқа төленетін демалысқа берілген
уақыттың ұлғайтылуы көп рөл атқарады, ол жұмыскерлердің бос уақытының
көбейуіне әкеп соқтырады.
Тұрғындар арасында жалпы біліммен мәдениеттің өркендеуіде халықаралық
туризімнің өркендеуіне әсер етеді, себебі басқа елдердің тарихын,
мәдениетін, дәстүрін, өмір сүру салтын танып білуге құлшыныс артады.
Экономикалық факторлар тобына континент және елдер арасындағы сауда және
сыртқы экономикалық қатынастардың кеңейтілуін жатқызуға болады.
Монополиялардың құрылуы, жаңа рыноктардың ізденуі халықаралық қатынастардың
өсуін әкеледі.
Ғылыми технологиялық процесс транспортпен байланыстың өсуінде үлкен роль
атқарады, әлем ортақ бір кеңістікке айналады, үлкен қашықтықтар басқа елге
барам деушілерге кедергі болмады.
Халықаралық туризмнің әртүрлі сферада және мемлекеттік экономиканың әр
саласында катализатор ретіндегі әсері зор. Туризм жаңа технологиялардың
енуін, қолданылуын туғызад, әлемдік рыноктағы тауардың активизациясын
арттырады, құралдармен әртүрлі өндірістердің инвестирленуіне әсер етеді,
тұрғындардың емделуіне көмектеседі. Саяси факторларды ерекше атап кету
керек. Демократиялық өзгерістер, хх ғасырда Шығыс Еуропа елдерінде 80
жылдың аяғы мен 90 жылдардың басында болған, Суық соғыстың аяқталуы және
Шығыс пен батыс арасындағы қайшылық, Ресейде рыноктық қатынастың дамуы –
осының бәрі халықаралық туризмнің кеңейюінде аса белсенді роль атқарады.
Туризмнің дамуына көңіл бөле бастаған мемлекеттердің аударған көңілін де
атап айту керек. Олардың көпшілігі үшін, туризм – мемлекеттік бюджеттің
өсуіне және ұлттық экономиканың дамуына әсер ететін маңызды бөлімдердің
бірі болып табылады.
Осы факторлардың барлығы халықаралық туризмнің, дамып келе жатқанын,
қоғам өміріндегі ролінің артқанын және болашақта одан әрі арта түсетіндігін
көрсетеді.
70-ші жылдардан бастап, дамушы елдер қатарында халықаралық турістік
алмасулар жыл сайын ұлғайып келеді және Америка мен Еуропа мемлекеттерінің
өсу деңгейінен асып кеткен. Бірақ, 80-ші жылдарда әлемдік туризмнің ортақ
көлемінде оның үлесі салыстырмалы түрде жоғары емес болатын-32,6%. 90-шы
жылдары ол өзгеріссіз қалды.
Бұдан қорытынды жасауға болады, соңғы он жылдықта Еуропа мен Америка шет
елдік қонақтарды қабылдаудан лидерлік позициясын сақтап қалады, өз
туристерін шет елге жіберу жағынан да солай болмақ. Белсенді түрде өз
азаматтарын шет елге Жапония мен Австралия жіберіледі. Солтүстік Африка,
Азия елдерінің Оңтүстік Еуропа елдерімен бәсекелестігі арта түседі, себебі
оларда негізгі туристік ресурстар бар (теңіз, күн, жағажай) және қазіргі
кезде инфрақұрылымның дамуына көңіл аударылып келеді және т.с.с.
Индустриялды дамыған елдерде халықаралық туристтік алмасудың 23-сі ішкі
аймақтың саяхаттарды құрайды, ал дамушы елдердің көбінде – керісінше. Бұл
жағдайды былай түсіндіруге болады: Еуропа мен Америка сияқты индустриялды
дамыған мемлекеттерден шет елдік туристерді қабылдайды.
Әлемде келесі он жылдықта, ішкі аймақтың туристік аймақтың туристік
ағымдар сақталады, бірақ аймақтық бағыттардың көлемі ұлғаяды.
Халықаралық туризм ең қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі, ол
жоғары көлемде табыс әкеледі(10%-валдық табыс).
1995 ж. АҚШ – та шет елдік қонақтарға туристік көрсетілетін міндет 58
млрд. доллар алды, Франция мен Италияда – 27 млрд., Испанияда – 25 млрд.
доллар.
Бұл периодта негізгі екі туристік нарық қалыптасады - әлеуметі жақсы
элитарлы туризм өкіметі және рекреациялық интеллегенциялық туризм. Осы
уақытқа дейін отыз алты курорт және алпыс санатории құрылды. Бірақ бірінші
дүниежүзілік соғыс бұл процесті тоқтатты. Көптеген туристік мекемелер
бөлігі қызмет етпей қойды.
ІІ. ТУРСИТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ФУНКЦИЯЛАРЫ
2.1 Астана қаласы бойынша туристік қызмет көрсету сапасын талдау
Қазақстандағы алғашқы туристiк ұйымдар ХХ ғасырдың 20-30 жылдарынан
бастау алған. Жылжыған жылдар көшімен сатылай дамыған туризм Тәуелсiздiк
таңы арайлап атқан кезеңнен дамудың жаңа сатысына көштi. 1993 жылдан
Қазақстан Дүниежүзiлiк туризм ұйымына мүше. 2001 жылы 13 маусымда
Қазақстан Республикасындағы туристiк қызмет туралы Заңы қабылданды. Онда
туристiк саланы дамытудың бiрiншi кезектегi шаралары айқындалды.
Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристiк нысандарды ұтымды
пайдалануға мүмкiншiлiк бередi, сонымен қатар экономиканың басты
тармақтарының бiрi ретiнде дамытуды қажет етедi.
Қазақстанның туристiк фирмалары бүгінде дүние жүзiнiң 80 аса елiмен
қарым-қатынас жасайды. Қазақстанда туризмнiң барлық түрлерi бар. Бұл үшiн
Қазақстан аумағы бойынша 700-ден астам саяхаттық маршруттар белгiленген.
Оларға еліміздегі әр түрлi категориялы қонақ үйлер сервистiк қызмет
көрсетедi. Туризм қазіргі әлемде құқығы жағынан жүз жылдықтың экономикалық
феномені болып танылды. Осы заманғы дүниежүзілік экономикада туристік сала
– аса жанды әрі перспективалы салалардың бірі, тіпті кейбір елдерде
мемлекет кірісінің алғашқы тарауы болып табылады. Қазақстанда Ішкі Жалпы
Өнім көлемінің 1,5-2 % туризм үлесі құрайды.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның болжамы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
І ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туристік қызметтің мәні және түрлері
5
1.2 Туристік қызмет сапасының орны мен рөлі
11
1.3 Туристік қызметтің шетел тәжірибесі
14
ІІ ТУРСИТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ФУНКЦИЯЛАРЫ
2.1 Астана қаласы бойынша туристік қызмет көрсету сапасын талдау
17
2.2 Туристік қызметтің әлеуметтік функциялары
20
2.3 Туристік қызмет сапасын маркетингтік зерттеу
23
ІІІ ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ САПАСЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 ҚР-дағы туристік қызметтің сапасын жоғарылату жолдары
26
3.2 ҚР Транслайн туристік фирмасының қызмет көрсету сапасын
жетілдіру моделі
29
Қорытынды
33
Қолданылған әдебиеттер тізімі
34
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Туризм – экономика салаларының ішіндегі қарқынды
дамып келе жатқан, ірі қызмет көрсету салаларының бірі. Оның дамуының
жоғары қарқындары мен валюталық түсімдердің үлкен көлемдері жеке туристік
индустрияның қалыптасуына септігін тигізетін түрлі экономика секторларына
белсенді ықпалын тигізеді.
Қонақжайлық индустриясы адамдар қызметінің түрлі кәсіпқой аяларын
біріктіреді, атап айтқанда: туризм, қонақ үй және мейрамхана бизнесі,
көпшілік тамақтануы, демалыс пен ойын-сауық, конференция, семинар мен түрлі
көрмелерді ұйымдастыру, спорттық, мұражайлық-көрмелік, экскурсиялық қызмет,
сонымен қатар қонақжайлық саласына қатысты кәсіпқой білім беру аясы.
Қонақжайлық индустриясы – күш-жігері қонақтардың, олардың ішінде туристер
де, жергілікті тұрғындар да бар, түрлі қажеттіліктерін орындауға
бағытталған адамдардың кәсіби қызметінің күрделі, құрама аясы.
Соңғы жылдары туристік нарығы орналастыру қызметіне ұсыныстың өсуі мен
сұраныстың азаюымен сипатталады. Мұндай жағдай ХХ ғасырдың соңғы ширегінен
бастап қонақ үй басшыларының онсыз да мазасын алып жүрген бәсекелестіктің
күшейуіне әкелетіні мәлім. Қонақ үй бизнесіндегі стратегиялық
бәсекелестіктегі артықшылықтарды қалыптастырудың негізгі бағыттарының бірі
болып өзінің бәсекелестеріне қарағанда неғұрлым жоғары сапалы қызмет
көрсету болып табылады. Бұл жерде мақсатты клиенттерге, олардың күткенінен
әлдеқайда асып түсетін, қызмет көрсету басты бағыт болып тұр. Осыған
сүйеніп, тұтынушы әуелі қызмет көрсетушіні таңдайды, сонан соң олардың
ұсынған қызметін өздерінің күткендерімен салыстырады. Егер де көрсетілген
қызмет олардың күткенімен сәйкес келмесе, клиент қызмет көрсету фирмасына
бар ынтасын жояды, ал егер де сәйкес келсе немесе олардың күткендерінен
асып түссе, олар бұл қызмет көрсетушіге болашақта тағы келуі мүмкін. Сол
себепті, қызмет көрсетуші өзінің мақсатты клиенттерінің талаптары мен
ойларын мүмкіндігінше дәл айқындай алуы қажет.
Сапаны талдау саласында жүргізіліп отырған зерттеу жұмысымыздың
өзектілігі бүгінгі нарықтық қатынастарға көшу жағдайында ең үздік
басқарушылық шешімдерді іздеу мен қонақжайлық аясындағы басқару ісін
жетілдірудің қажеттілігімен түсіндіріледі. Қонақ үй қызметінің сапасын
талдау тәсілдерін қарастыру қызмет көрсету мен қонақ үй қызметін жүргізудің
тиімділігін арттыру мақсатында жасалады. Нарық қатынастарының дамуы жаңа
мақсаттарды тудырады, ал бұл басқару ісін әбден жетілдіруді талап етеді.
Бұл жерде қонақ үй басшылары әрқашан қызмет сапасымен басқаруды жақсартып,
оның кеңеюіне, ғимараттарды қайта құруға, жаңа технологияларды ендіруге
және т.б. аса көңіл бөліп отыруы тиіс.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Туристік қызмет пен оның әлеуметтік функцияларын ұйымдастырудың
теориялық және әдістемелік ережесін анықтап, оның экономикалық категория
ретінде мазмұнын, мақсатын және мүдделі міндеттерін ашу үшін әдебиет
көздерін зерттеу және мәліметтер мен деректерді, заңнамаларды елеу
негізінде, оның қызметінің теориялық сипатын беру, және оны ұйымдастыруды
жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарына әдістемелік және іс
тәжірибелік ұсыныстарын жасау.
Курстық жұмыстың міндеті:
-Туристік қызметтің мәні және түрлерін анықтау;
-Туристік қызмет сапасының орны мен ролін зерттеу;
-Туристік қызметтің шетел тәжірибесін зерттеу;
-Астана қаласы бойынша туристік қызмет көрсету сапасын талдау;
-Туристік фирманың туристік қызмет ассортиментін талдау;
-ҚР-дағы туристік қызметтің сапасын жоғарылату жолдарын анықтау;
-Туристік қызмет көрсету сапасын жетілдіру моделін ұсыну.
Зерттеу барысында Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі
мен Астана қаласы Статистика жөніндегі басқармасының материалдары зерттеу
жұмысының негізгі ақпараттық базасын құрады.
Курстық жұмыстың нысанасы: Обьектісі туристік қызмет және оның әлеуметтік
функциялары.
Курстық жұмыстың ғылыми дәрежесі: Туристік қызметті атқаратын
кәсіпорындар мен фирмаларға сапасын жоғарылату үшін ұсынуға болады.
Курстық жұмыстың әдістемесі: Туризм бағытында жазылған кітаптар,
оқулықтарды қолдынып жазылған.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І ТУРИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Туристік қызмет мәні және түрлері
Туристік қызмет дегеніміз туристік кәсіпорындардың туристердің
қажеттіліктерін өтеуге арналған қажетінің нәтижесі
Туристтік қызметтің кешенді болып келетіндігіне байланысты туристерге
көрсетілетін қызметтердің бірнеше функциялары бар:
Ақппараттық қызмет. Турист мұндай қызметті өз елінде алуы керек. Мұндай
ақпарат мыналарды қамтиды:
а) куәлік құралы туралы шетелге сапар шеккен кездегі қолданылатын
көлік құралдарының қызметінің бағалары;
ә) туристік кешендерде, орталықтарда, обьектілерде ұсынылатын
туристік қызметтердің сондай-ақ қонақ үйлерде, мейрамханалардағы
қызметтердің бағалары;
б) туристік бюролар ұйымдастыратын экскурсиялар жөніндегі мәлімет,
сондай-ақ басқа да туристік бюролар көрсете алатын қызметтер жөніндегі
мәлімет.
Туристтік қызмет субъектілеріне туроператорлар, турагенттер, гид –
аудармашылар, экскурсоводтар, экскурсанттар, туристтер т.б.. Соларға
тоқатала кетсек.
Жоғарды айтылған субъектілердің барлығы өзіндік жұмысын атқарады.
Туроператор – өзінің туристтік өнімін қалыптастыру, жылжыту, және
турагенттер мен туристтерге сату жөніндегі қызметпен айналысу құқығына
Қазақстан Республикасының заңдарына белгіленген тәртіппен лизензия алған
заңды тұлға. Жалпы туроператордың қызметі өте тиімді ол тек қана турды
жинақтап шығармай, өзіде оны сата алады.
Турагент – лицензияның негізінде туристтік өнімді жылжыту мен сату
жөніндегі қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға болып табылады.
Турагенттер мен туроператорлар білікті мамандар болуы тиіс. Олар үнемі
қоғаммен жұмыс істейді. Олардың сыпайылығы мен турлардың біліктілігіне
байланысты өзіндік турөнімдерін жылжытып сата аладаы.
Гид – аудармашы – туристтерге уақытша келген елдегі туристтік
ресурстармен таныстыру жөніндегі ақпараттық, ұйымдық қызмет көрсететін
кәсіби даярланған жеке тұлға.
Экскурсовод – уақытша болатын елдегі туристтік ресурстармен немесе сол
мемлекетпен, оның тарихымен таныстыру жөніндегі туристтерге
экскурсиялық – ақпараттық, ұйымдық қызмет көрсетуге лайықты біліктілігі
бар, кәсіби даярланған жеке тұлға.
Экскурсовод пен гид – аудармашылар арасында ерекшеліктері бар. Гид
-аудармашы тур топты белгіленген маршрутпен алып жүреді. Ал экскурсовод
яғни белгіленген уақытыт бойынша туристтік экскурсиялық автобуста немесе
белгіленген жерде ол мұражайлар болуы мүмкін экскурсияны жүргізеді. Ол
тақырыптық экскурсия болса туристтерге әуен тыңдатуға немесе суреттерді
көрсетуге болады. Егер экскурсия атобуста өткізілсе бірнеше шығу
процесстері болу керек. Ол экскурсияны есте сақтау үшін, экскурсанттардың
зейінін жоғалтып алмау үшін жасалады.
Экскурсант – бір жерге, елді мекенге, аумаққа саяхаттап келген немесе
сол елдің тұрғыны экскурсиялық мағлұмат алу мақсатында жиырма төрт сағаттан
аспайтын уақытқа келген жеке тұлға.
Турист – жиырма төрт сағаттан бір жылға дейінгі мерзім кезеңінде
уақытша болатын елді (жерді) аралап көретін және ақылы қызметпен айналыспай
сол елде сауықтыру, танымдық, кәсіби – іскерлік, спорттық, діни және өзге
де мақсаттарда кемінде бір рет түнеп шығатын жеке тұлға.
Туристтер әр түрлі саяхат түрлерін таңдайды. Оларды жас аралықтары
бойынша арнайы топтарға бөлді.
1. 15 – 24 жас аралықтары
2. 25 – 44 жас аралықтары
3. 45 – 64 жас аралықтары
4. 65 – тен аса жастағылар
Бірінші топтағы жас аралықтардағы туристтер көбінесе белсенді туризммен
айналасуды жөн көреді. Оған кіретіндер спорттық, тауға шығу, су туризмімен
айналысу сафари т.б. жатады.
Екінші және үшінші топтағы туристтер көбінесе пассивті туризммен
айналысуды жөн көреді. Оған кіретіндер біліп тану туризмі, емдік турлар
және т.б.
Ал төртінші топтағы туристтер көбінесе рекреациялық туризммен
айналысқанды жөн көреді. Ол яғни пансионаттарда, санаторийлерде, демалыс
зоналарында демалу, тынығу болып табылады.
Туристтік қызмет объектілеріне табиғи объектілер және табиғи -
климаттық аймақтар, көрікті орындар, тарихи және әлеуметтік – мәдени
көрсету объектілері және саяхат кезінде туристердің қажеттерін
қанағаттандыра алатын өзге де объектілер.
Табиғи объектілерге қорықтарды, туристтік базаларда, шипажайларды т.б.
жатқызуға болады.
Қорықтар – биосфера эталоны. Мұндағы орман-тоғай, жай алған жайылым мен
шабындық, аң-құс, айдын шалқар көлдер, ағыны қатты өзендер мүмкіндігіне
қарай сол ежелгі әсем қалпында сақталынуы тиіс. Қай заман болмасын,
қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен еш қашан да түскен емес. Өйткені
биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми-зерттеу жұмыстарын сондай-ақ,
биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт-насихат экологиялық білім
және тәрбие беру жұмыстарын жүргізуде қорықтар өте маңызды роль атқаратыны
белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп Қазқстанның шөл-шөлейтті
аймақтарында үйір-үйірімен жайылып жүретін, бірақ кейіннен мүлде азайып
кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың, әсіресе Бадхыз қорығының ролі
орасан зор болды. Сондай-ақ, Барса-келмес қорығыда айтарлықтай үлес
қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығында құландар саны көбейе түсуде. Барса-келмес
аралы жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы ұшақтармен
Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзенінің жағасына әкелінді. Міне,
осы жерде олар жылдан-жылға өсіп көбеюде. Қазақстанның бірнеше табиғи-
географиялық аймақтары – солтүстүгінен оңтүстүгіне қарай орманды-дала,
шөлейтті, шөлді өңірлерді қамтиді. Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев
кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі дерлік кездесетін біздің
республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке. Жоғары сатыдағы
өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480, баурымен жорғалаушылардың
150, қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай кетуге болмайды. Бұл
бай өлкені шын мәннінде табиғи байлықтың қайнар көзі деп ғалымдар бекерден
- бекер айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу-маржандар қанша мол болғанымен, ол
сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі кезде өзінен-өзі өне беретін зат
емес. Сондықтан да оны пайдаланумен бірге, ұқыпты түрде қорғап, байлығын
молайта беруге барлық мүмкіндікті жасау керек. Осы бағыттағы шаралардың
бірі – Жер жанатты деп орынды аталып кеткен небір тамаша аймақтарды,
өлкелерді, өңірлерді қорыққа айналдыру керек екенін өмір көрсетіп отыр.
Республиканың әсем де әдемi жерлерiнде бiрнеше туристiк базалар
орналасқан. Оларға Iле Алатауындағы “Шымбұлақ” шаңғы базасы, Павлодар
облысы Жасыбай к. жағасындағы “Баянауыл”, Қарағанды облысындағы таулы-
орманды “Қарқаралы”, Шығыс Қазақстан облысы Бұқтырма бөгенi жағасындағы
“Алтай мүйiсi”, Орал қаласы Жайық өзені маңындағы “Орал”, Қостанай
облысындағы орманды-тоғайлы Наурызым алқабы, Оңтүстік Қазақстан облысы
Бадам жазығындағы “Оңтүстiк”, Көкшетау таулы аймағындағы “Золотой бор”
базалары жатады. Қазақстанда белгiлi туристiк маңызы бар зоол., ботан.
қорықтар да жеткiлiктi. Оларға Алматы қорығы (кешендi), Iле атырауы
(зоол.), Тарбағатай (зоол.), Жалтыркөл (зоол.), Ұлытау (зоол.), Бетпақдала
(зоол.), Қарақия-Қаракөл (зоол.), Зерендi (зоол.) қорықшалары, Шарын
каньоны (ландшафты — палеонтол.) және Шарын өз-ндегi “Шетен тоғайы”
(ботан.), Күмiс қылқанды орман (ботан.), Жаманшық тауы (геморфол.),
Айғайқұм, Әншiқұм (геоморфол.), Жаңғақ тоғайы (ботан.), Бүркiттау шоқысы
және Тұма бастаулар (гидрол.), т.б.
Ұлы отан соғысынан кейiн “Горельник” тау шаңғышылары мен
альпинистер кадрларын даярлайтын базаға айналды. Адамдардың белсендi
демалысы мақсатында 1952 ж. Қазақстанда Туристiк-экскурсиялық басқарма
(ТЭУ) құрылды. 1961 ж. Алматыда Респ. жас туристер ст. ашылды. 1960 ж.
кәсiподақтардың Қазақ республикасының кеңесi жанынан туризм жөнiндегi
республикалық басқарма ұйымдастырылды. 1931 ж. қаңтарда Алматыдан Зиминнiң
бастауымен алғаш рет шаңғышылар жорығы ұйымдастырылды. “Еңбек және
қорғаныс” эстафетасын алған бұл жорыққа қатысқан 8 шаңғышыға ұлттық атты
әскер полкiнiң сегiз шабандозы қосылды. Олар Алматыдан шығып, Ұзынағаштан
өтiп Қордай асуы арқылы эстафетаны Қырғызия командасына табыс еттi. Сол
жылы Алматыдағы Жетiсу губ. мұражайдың жанынан Бүкiлодақтық пролетарлық
туризм мен экскурсия ерiктi қоғамының 10 мүшесi бар алғашқы ұясы
ұйымдастырылды. Ол кейiннен Қазақстан өлкелiк кеңесiне айналды. Әуесқой
туристердiң бастауымен Алатау қойнауындағы Күйгенсай (Горельник) шатқалында
туристер үшiн шағын үй салынды. 1936 ж. бұл жерде республикадағы ең алғашқы
50 кiсiлiк “Горельник” турбазасының шаңырағы көтерiлдi. 1938 ж. Көкжайлау
шатқалында (Алматы маңында) алғаш қазақстандық туристер слетi өттi. Оған
200-дей туристер қатысты. 1943 жылдың басынан “Горельник” турбазасында
Кеңес армиясының тау атқыштарын даярлайтын Бүкiлодақтық нұсқаушылар мектебi
орналасты.
Әлеуметтік – мәдени объектілерге мұражайларды, кітапханаларды, тарихи
– археологиялық ескерткіштерді, киелі орындарды, ескерткіштерді т.б.
жатқызуға болады.
Тарихи – археологиялық ескерткiштердiң туристiк-экскурсиялық
сапарлардағы орны ерекше. Археологиялық ескерткiштердiң кез-келген
нысандары туристiк-экскурсия жұмыстарында маңызды орын алады. Соның iшiнде
Жетiсудағы Сақ қорғандары, Талхиз қалашығы, Оңтүстік Қазақстандағы Отырар,
Сайрам, Батыс Қазақстандағы Сарайшық, т.б. көне қалалардың орнына
туристердiң қызығушылығы мол. Археологиялы – тарихи ескерткiштердiң қазiрге
дейiн жеткен нысандарының iшiнде қорғандар мен мазарлардың маңызы зор. Қола
дәуiр ескерткiштерiне жартастағы петроглифтердi атауға болады. Оларға
әйгiлi бiрегей ғибадатханалар: Аңырақай тауының Таңбалы сайындағы, Көксу
өзеніндегi Ешкiөлмес ғибадатханасы, сондай-ақ Шолақ, Кiндiктас, Баянжүрек
тауларындағы тастағы суреттер жатады. Бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi VI — III
ғасырлардан қалған сақ қорғандары, Бесшатыр қорымындағы жерлеу камерасы
және сақ әскерi киiмiн киген “Алтын адам”, 2001 — 2002 ж. Шығыс Қазақстан
облысы Қатонқарағай ауданының Бергiел (Берел) қорғанында табылған “Сақ
патшайымы” археологиялық туристiк нысандарға жатады. Ортағасырлық
Түркiстан, Отырар, Тұрбай, Құлан, Мерке, Талхиз, Жаркент қалалары, т.б.
елдi мекендер қазiргi туристiк нысандар болып табылады. Түркiстан — қазақ
хандығының алғашқы астанасы. Онда Қожа Ахмет Иасауи кесенесi салынған,
кесене iшi мен айналасына қазақ мемлекетiнiң негiзiн қалаған Тәуке,
Тәуекел, Жәңгiр, Есiм, Абылай, Қазыбек би жерленген.
Түркi әлемiндегi қасиеттi Түркiстан қаласы, Қожа Ахмет Иасауи кесенесi,
Араб мешiтi, Гауһар-ана зираты, Әли-Қожа бейiтi, т.б. жатады. Адамдар бұл
қасиеттi жерлерге тәуеп етiп, Аллаға сиыну үшiн келедi. Одан басқа Қоғам
ауданының маңында (Отырар ауданы) Арыстан баб кесенесi, Ибраһим-ата бейiтi,
Қарашаш ана кесенесi, Тұраба ауданында — Ысмайыл-ата мазары орналасқан.
Жамбыл облысында — Айша бибi кесенесi мен Қарахан кесенесi, Қызылорда
облысында — Артық, Айтман кесенелерi, Балқаш қаласы маңында — Тектау ата,
Әуез бақсы, т.б. киелi орындар бар.
Райымбек пен Қарасай батыр ескерткiштерi (Алматы облысы) Қордайдағы
(Жамбыл облысы) Өтеген батыр, Ақтөбедегi Есет батыр, Солт. Қазақстандағы
Ағынтай мен Қарасай ескерткiштерi, Астанадағы Қаракерей Қабанбай
ескерткiштерi, т.б. жатады. Ордабасы мен Аңырақай сағасының жазығы,
Ұлытаудағы үш жүздiң басын қосқан жер, тарихи орындар ретiнде Жошы және
Алаша хан кесенелерi, Алматыдағы тәуелсiздiк монументi, Астанадағы үш би
ескерткiштерi қастерлi орындар санатында туристiк нысандарға қосылады.
Қазақ тарихындағы құнды мәдени ескерткiштер қатарына: Қозы Көрпеш — Баян
сұлу, Еңлiк-Кебек кесенелерi, Ш.Уәлиханов, Қ.Мұңайтпасұлы мемориалдары,
Сұлтан Бейбарыс, Құрманғазы және Д.Нұрпейiсова, Абай, Абылайхан, Әлия мен
Мәншүк, А.Иманов, I.Жансүгiров, С.Сейфуллин, М.Әуезов, т.б. көптеген
естелiк орындар жатады.
Турист ел ішінде саяхат жасап жүргенде отандық немесе шетелдік көлік
құралымен (ұшақ, автобус, поезд және т.с.с.), сапар шегіп жүрген кезде
пайдалана алатын қызметтер туралы мәлімет туристік мемлкеттің шекарасынан
өткен кезден бастап туристік немесе курортты кешендерге бара жатқан
жолдағы көрсетілетін қызмет. Ұйымдаспаған туристерге қазмет көрсету
мыналарды қамтиды: жергілікті шекара және кеден қызметтері жүргізетін
бақылау- тексеру әуежайдан нмесе темір жол вокзалынан қонақ үйге жеткізу
үшін такси жалдау , туристің жүгін кедендік тексеруден өткен жерден такси
тұрағына дейін тасуға көмектесу т.с.с. Ал ұйымдасқан туристер үшін бұл
көрсетілетін қызметтің үлкен толық жиынтығы – оларды күтіп алу және олар
араласатын жерлерге дейін шығарып салу. Мұндай қызметтерді ұйымдастырудың
деңгейі және оның сапасы шетелдік туристерге сол елдегі қызмет көрсету
деңгейі туралы мәлімет алуға мүмкіндік береді.
Туристің қонақ үйде немесе басқа бір орналасқан жерде болған кезіндегі
көрсетілетін қызмет түрлері, қоғамдық тамақтану орындары, мәдени сауықтыру
орындарында және т.с.с.. Осындай қызметтердің сапасы туристердің ойында
ең күшті ойлар қалдырады. Себебі мұндай қызмет түрлері күнделікті
қажеттіліктерді қанағаттандырып отырады.
Қосымша қызмет түрлері: ақша айырбастау, пошта, телефонды пайдалану, әр
түрлі мәдени-сауықтыру орындарына билеттер сатып алу, спортпен айналысу
үшін спорт залдарға бару, экскурсияларға қатысу және т.б..
Тұрмыстық қызметтер. Мұндай қызметтерді туристік кешендердің
бөлімшелері, жергілікті атқару орындарының мекемелері, жергілікті тұтыну
қоғамының көрсететін қызметтері. [2. 54б]
Шетелдерге азғантай киім-кешек алып баратын туристер мұндай қызметті
пайдалануға мәжбүр. Туристердің қажеттіліктерін өтеу үшін әсіресе негізгі
саяхат маусымында осындай қызмет көрсететін орындардың толық кешендерін
ұйымдастыруға тура келеді. Олар: киім тазалау, киім жуу, химиялық жолмен
тазалау, шаштараз және басқа да қызмет түрлерін көрсетеді. Қорыта айтқанда
туризмдегі кешенді туристік қызмет көрсету бес түрлі қызметтен тұрады.
Мұндай қызмет көрсету орындарының жұмысы қажеттіліктердің екі тобын
қанағаттандыруға бағытталған.
Бірінші топ. Адам баласының жаңа елдер мен жерлерді көру, ол жерлерде
мұра жайлар, көрмелер т.с.с. көру арқылы басқа халықтың өмірімен танысу,
өз көзімен тарихи, сәулет және мәдени көрнекті жерлерді көруге деген
қызығушылықпен пайда болған қажеттіліктер. Сондай-ақ саяхат кезінде
табиғаттың сұлулығын тамашалау мүмкіндігін пайдаланып қалу (таулар, теңіз
жаға-жайлары және т.б.). Осындай және басқа да қажеттіліктерді
қанағаттандыру басқа мемлекетте туристік сапармен жүрудің мақсаты болып
табылады.
Екінші топ. Бұл топтағы қажеттіліктер негізінде туристік сапардың
мақсатымен ешқандай тікелей байланысы жоқ, бірақ барған жердегі мемлекеттің
немесе аймақтың экономикасына әсер ететін әрекеттер. Бұған әртүрлі
өнімдерді тұтыну (тамақ өнімдері, сусындар, сувенирлер және т.б.) және
қызмет түрлері кіреді. Мұндай өнімдер мен қызмет түрлерін пайдаланбай
туризмнің мақсатына жетуге қажетті материалдық алғышарттар жасалынбайды.
Осындай тұтынудың екі тобының нәтижесінде екі түрлі қатынас пайда болды.
Бірінші материалдық қатынастар, турист сатып алған өнімдер үшін және
пайдаланған өнім үшін өзінің тұрғылықты жерінен алып келген қаржысын
жұмсайды.
Бірінші материалдық емес қатынастар, яғни, тұрғылықты халық пен
байланыс орнату, қоғамдық және мәдени мекемелерге бару, танысу. Табиғатты
және әртүрлі ерекшеліктерді қорғаумен айналысатын қызметтермен танысу және
т.с.с..
Қажеттіліктердің және көрсетілетін қызметтің осы түрлерін бірнеше
түрге бөліп, алып қарауға болады:
Тыныш демалысты сүйетіндер. Бұл топтың өкілдері демалыстарын өткізуде
қоятын мақсаттары күнделікті күйбең тіршіліктен құтылып тыныш жайлы
жағдайда демалу. Мұндай адамдар үшін бейтаныс адамдардың және жалпы
адамдардың көп болғаны жақсы емес. Бұлар үшін қажетті заттар теңіз, құм,
жаймашуақ, күн сияқты табиғи факторлар.
Ләззат алғанды сүйетіндер. Туристердің мұндай типі демалыс кезінде сан
түрлі ләззат іздеп зайырлы қоғам түрлерімен көңілді демалыс өткізгенді
қалайды.
Белсенді демалуды жақсы көретіндер. Мұндай туристер табиғатта демалуды
қалайды және жүктерін өз денелерімен тасиды. Олар көбіне қимылдап, таза
ауада болғанды сүйеді. Оларың демалысы емделумен бірге жүреді.
Спортпен байланысты демалысты сүйетіндер. Мұндай туристердің
жоғарыдағылардан айырмашылығы - олардың барлық көңілі жарыстар өткізуге
қойылған. Олардың сүйікті ісі – спорт өте маңызды. Олар тіпті дене
ауыртпалықтарынан да қорықпайды.
Үйрену, зерігу және байланыстырылған демалыс. Осындай демалыс өткізетін
туристер өзінің білім деңгейін жоғарылатуды көздейді, жаңа нәрселерді
үйренгісі келеді. Бұл типтің ішінде үш топ байқалады:
-жол туралы бағыт - бағдар беретін қағазда көрсетілген жерлерге бару;
-бүкіл және маңындағы көрнекті жерлерге болуға мақсат қоятын;
-мәдени және әлеуметтік- ғылыми мүдделері бар, табиғатқа ынтымақтығы
бар туристер.
Қызықты оқиғалар сүйетіндер. Жеке жарым саяхатқа асығып нағыз қызықты
оқиғаларды іздейтін туристер өте көп емес. Мұндай туристер өз мақсаттарына
жету үшін тәуекелге бел буа алады. Олар үшін тәуекелге бару өздерін сынап
көру мүмкіндігі.
Туризм дегеніміз адамдардың тұрғылықты жерінен тыс жерлерге қызмет
бабына байланысы жоқ жағдайда басқа жерлерге сапар шегіп сол жерлердегі
жасайтын байланыс, қатынастар және содан пайда болатын құбылыстардың
жиынтығы.
Туризм дегеніміз қызмет көрсету, мұнда сатушы мен сатып алушының
арасындағы қатынастар күрделілеу. Себебі сатып алушылар өнімді сатып алып
оны тұтыну кезінде сатушыға тәуелді болады.
Туризм дегеніміз адамдардың әртүрлі туристік бағыттары бойынша қозғалу
процессі және оның нәтижесі.
Турист (ВТО бойынша) дегеніміз бірінші рет мемлекетте уақытша тоқтаған
және онда 24 сағаттан кем емес уақыт өткізетін тұлға. Оның ол жерде көңіл
көтеруі, кәсіби шеберлілігін шыңдау, денсаулығын жақсарту, оқу,
конференцияларға қатысу, достары және туысқандарымен кездесу сияқты
міндеттері болуы мүмкін.
Турист дегеніміз білімге құмарлылығын қандыру үшін, немесе уақыт
өлтіру үшін саяхат жасап жүрген әрбір адам. Бұл ұғым француздардан келді
(фр. Tour- саяхат) және әдебиетке XVIII ғасырдың аяғында енді; кең көлемде
ХІХ ғасырда қолданыла бастады .
Туристер дегеніміз өзінің тұрғылықты елі (жері) болып табылмайтын елге
барып , ақы төленетін қызметтен басқа мақсаттарды жүзеге асыратын тұлғалар.
Туризм 1954 ж. Біріккен Ұлттар Ұйымы анықтамасы бойынша – тұрақты өмір
сүретін жерден тыс, адамның денсаулығын жақсартуға ықпалын тигізетін
активті демалыс .
1981 ж. Мадридте өткен туризм бойынша әлемдік конференцияда келесі
анықтамалар берілген: Туризм - басқа аймақтарды, елдерді тану мақсатымен
байланысты активті демалыс .
1993 ж. БҰҰ кеңірек мағыналы анықтама қабылдады: Туризм - бұл қалыпты
ортадан тыс демалыс, іскерлік және басқа да мақсаттармен саяхат жасайтын
адамдар қызметі. Қазақстан заңында туризм деп - басқа мемлекеттермен,
олардың мәдениетімен, әдет- ғұрпымен танысу мақсатымен өткізген адамның
активті демалыс жүйесі мен нысаны және осыған байланысты тұрғылықты
жерінен тыс жылжулары ,- көрсетілген .
1.2 Туристік қызмет сапасының орны мен рөлі
Туризм – бұл туристке ақылы түрде түрлі қызметтерді көрсететін экономика
бөлімі. Сол себепті туризм экономика салаларының ішіндегі тез дамып келе
жатқан, келешегі зор қызмет көрсету аясы болып отыр.
Туристік фирмаларда қызмет көрсету дегеніміз бір жақтың екінші жаққа
ұсынатын қандай да бір іс-шаралары немесе пайдасы болып табылады, олар
көбіне білінбейді және ешқандай материалдық нәрсені алуды меңземейді.
Туристік фирмаларда қызмет көрсету нарығы басқа нарықтардан негізінен
екі себеппен ерекшеленеді:
1. Қызмет көрсетуді өткізгенге дейін оның барлығы білінбейді. Бұл жағдай
қызмет көрсетуді өткізгенге дейін оның салыстырылуы мен бағалануына
мүмкіндік бермейді. Сол себепті, тек күтілетін және алынған пайданы
бағалауға болады.
2. Қызмет көрсетуге белгісіздік тән болады, бұл клиентті тиімсіз
жағдайға қояды да, сатушыларға көрсететін қызметтерін нарыққа жылжытуын
қиындатады.
Туристік фирмаларда қызмет көрсету нарығының бұл ерекшеліктері және
қызмет түрлерінің өзгешеліктері, атап айтқанда, олардың көзге
түспейтіндігі, сақтауға жарамсыздығы, сапасының өзгергіштігі, жасалынуы мен
пайдаланылуының ажырамастығы қызмет көрсету маркетингінің өзгешелігін
айқындай түседі.
Туристік фирмаларда қызмет сапасының орны мен роліне терең тоқталып
өтсек сапа көпшіліктің естіп, білетін ұғымдарының қатарына жатады. Бұл
термин мағынасының тым субъективті пайымдалуын күшейтеді, себебі әрбір адам
оған өз тәжірибесінен алған нәрсесін қосады.
Сапа ұғымының мағынасын ашуда сапа мен құндылық ұғымдарының өзара
өте тығыз байланысынан туындайтын басқа да қиындықтар орын алады. Сапалы
болған нәрсенің құнды болуы заңды, бірақ бұған кері түсінік әрқашан дұрыс
бола бермейді, аталған екі ұғымның айтарлықтай айырмашылығы осында.
Бұдан басқа, сапа көбіне люкс класының қызметімен, сән-салтанатпен
ассоцияцияланады. Мұндай тұжырымның талас туғызатыны сөзсіз, себебі, сапалы
қызметті төмен бағамен алып, ал көп ақшаға ондай қызметті ала алмауға да
болады (қызмет сапасы – бұл оның тек ішкі толтырылуы ғана емес, сонымен
қатар оның көрнектілік формасы).
Сөйтіп, сапа дегеніміз – бұл ең алдымен көрсетілген қызметтің клиент
ойынан шығуы, ал сапалы қызмет дегеніміз – бұл турист талаптарына сәйкес
қызмет көрсету болып табылады. Сапа дәрежесі, өз ретінде, туристерге
көрсетілетін туристік қызметінің нақты түрі мен оның ойындағысының бір-
бірімен сәйкес келу дәрежесіне байланысты болады.
Біріншіден, сапа мағынасы туристердің көңілінен шығатын өнімнің өзіне
тән ерекшеліктері мен өзіндік қасиеттері және туристің көңілінен шығуын
күшейте түсетін кемшіліксіз болуын білдіреді. Сапаның бұл түрі шығынды
көбейтеді. Туристер тауардың қосымша ерекшеліктері мен қасиеттері үшін
жоғары төлемдерді төлеуге дайын болуы тиіс, немесе бұл ерекшеліктер
туристерді анағұрлым көнгіштеу қылдырып, өнімді сатып алуға даярлауы тиіс.
Сапаның екінші түрін техникалық және функционалды сапа деп қарастыруға
болады. Техникалық сапа – бұл клиенттің қызметшімен қарым-қатынас
жасағаннан кейін өзінде қалатын нәрсе. Мысалы, туристерге арналған қонақ үй
бөлмелері, мейрамханадағы тағам, арендаға алынған автомобиль.
Функционалды сапа — бұл тауар мен қызмет көрсетудің ұсынылуы. Бұл үрдіс
барысында тұтынушылар өзінің фирма қызметкерлерімен жасаған қарым-
қатынастарының бірнеше сатысынан өтеді. Мысалы, клиенттің көңілінен шықпай
қалған туристік қызмет жайындағы пікірін функционалдық сапа өзгерте алады.
Дегенмен, егер функционалдық сапа нашар болған жағдайда, ешбір басқа нәрсе
клиенттің қанағаттанбау сезімін өзгерте алмайды.
Сапаның төртінші түрі – қоғамдық сапа (этикалық). Бұл көндіру сапасы,
оны клиент сатып алу алдында да, көбіне тауар немесе қызмет түрін сатып
алғаннан кейін де бағалай алмайды. [9. 27б]
Мысалы, турист қонақ үй қызметкерлерінің өрт қауіпсіздігі ережелерін
білмеуі жақын арада клиентті қанағаттандыруға еш әсерін тигізбейді. Бірақ
келешекте өрт шыққан жағдайда туристің қауіпсіздігіне өз әсерін тигізуі
мүмкін. Компанияның бедел-бейнесі клиенттердің сапаны қабылдауына өз
ықпалын тигізеді. Мәселен, жақсы бедел-бейнесі бар компанияның клиенті
кейбір кемшіліктерге көңіл бөлмеуі мүмкін, себебі ұсынылған қызмет бұл
жағдайда жоғары бағаланады. Ал тап осындай жағдайда нашар бедел-бейнелі
фирмада қызмет көрсету төмен қабылданады.
Көптеген компаниялар сапаны стандарттар мен нормативтерге сәйкестік
ретінде қарастырады. Мұндай көзқарас қызмет жасаудың операциялық сатысында
жақсы жұмыс жасайды, әсіресе, қонақтар талаптарын анықтауға байланысты
мәселелер туындаған шақта, бірақ ол менеджменттің жоғары сатысында қауіпті
болуы мүмкін. Бұл сатыда басшылар стандарттарға сәйкес болған жағдайда ғана
жоғары сапаға жетуге болатындығын түсінуі керек. Мақсат ретіндегі сапа
туристер талаптарының өзгеруіне қарай өзгеріп отырады. Туристік фирма
клиент талаптарына басқалардан көрі көбірек сәйкес келетін қызмет түрлерін
бөліп қана қоймай, сонымен қатар, керек жағдайда жаңартып немесе мүлдем
өзгертуге болатын ұсыныстарды дайындауы керек.
Менеджмент болашаққа бағытталуы тиіс, сол себепті, сапа қозғалысының
танымал көшбасшылары бұл феноменнің екі аспектісін атап көрсетеді:
1) клиент талаптарына сәйкес ерекшеліктер;
2) кемшіліктердің болмауы.
Сапа – бұл туристің ішкі сезімі. Туристтер сапаны қалай түсінсе, жоғары
буын менеджерлері де сапаны солай түсінуі керек.
Жоғарыда аталып кеткеннің негізінде туристік индустриясындағы сапа
ұғымының мағынасын былай деп түсіндіруге болады:
Сапа дегеніміз – туристтердің дұрыс айқындалған талаптары. Бұл жерде
турист талаптарына сәйкес өнімқызмет түрлерін ұсыну қажеттілігіне
бағытталған концепцияны есте сақтау керек. Егер турист қонақүй бөлмесінен
шықпастан, кету шараларын рәсімдегісі келсе, оны міндетті түрде қамтамасыз
ету қажет. Егер бәсекелестер мұндай қызмет түрін әлі ұсынбаған болса, онда
туристік фирма нарықта бірінші болу мүмкіндігіне ие бола алады. Тап осы
мағынада сапа бәсекелестік - артықшылықты туғызады.
Сапа дегеніміз – дұрыс көрсетілген қызмет. Бұл жерде екі концепция
ұштастырылады: қызмет тек қана клиент талаптарына жауап беріп қана қоймай
(техникалық аспект), сонымен қатар қызмет көрсетудің барлық жүйесі
туристердің жайлылығын, қызметшілердің жақсы қарым-қатынасын қамтамасыз
ететіндей етіп жасалуы тиіс. Бұл мағынадағы сапа – біліктілік негізі.
Сапа дегеніміз – тұрақтылық. Бұл жерде өнімқызметті тап сол бір сатыда
миллион рет ұсыну қажеттілігі туралы айтылады. Тұрақсыздық – турис
индустриясының жауы. Қоғам аяқ астынан болған жағымсыз сыйлықтарды
ұнатпайды, сол себепті белгілі бір сату маркасының бедел-бейнелігімен
ассоциацияланған жағдайларды күтеді. Сату маркасы ойдағыдай болмаған
жағдайда, жағымсыз қабылдау орын алады. Сол себепті, сапа – бұл жақсы
орындалу деп те айтуға болады.
Сапаны басқару ісімен айналысатын басшының міндеттеріне аталған үш
аспектіні қызмет көрсетудің біртұтас жүйесіне біріктіру міндеті жатады.
Кез келген туристік фирманың қызметін тиімді жұмыс істеуі, оның
туристік қызмет көрсетуінің сапасына өте тығыз байланысты.
ГОСТ Р50691 – 94 қызмет көрсетуді қамтамасыз ету моделі бұл –
экономикалық категорияны мұқият қарастырып оған анықтама береді.
Қызмет көрсету сапасы – тұтынушының белгілі және болжамалы
қажеттіліктерін қамтамасыз ету қабілетін анықтайтын қызмет көрсету
сипаттамалырың жиынтығы.
Туристік қызметте өнім сапасының төмендегі дәрежелері ескеріледі (қызмет
көрсету түрлерінің бәріне қолданылады) :
қызметшілердің біліктілігі, білімі мен қабілеттілігі;
қызмет көрсетуші адамдардың кішіпейілділігі, білімділігі, сыпайылығы,
қонақжайлылығы, әдептілігі және туристерді қадірлеуі;
сөйлесу, тұтынушыларды хабардар ету, оларды таңдай білу;
кәсіпкерлік жарамдық (қызмет көрсету аясында): сенімділік, силастық,
парасаттылық, кіршіксіз адалдық, тартымдылық;
жауапкершілік: қайрымдылық, тілектестік, және қызметкердің қызмет
көрсетуге даярлығы;
даярлық: туристік қызмет көрсету және басқару қызметшілерінің теориялық
білімі мен қажетті іскерлік даярлығы;
сырт пішіні: қызметшілердің сымбатты тартымдылығы (қызмет түріне қарай
арнайы киім, ұнамды әдеттер);
тұрақтылық: туристік қызмет көрсету жұмысы, оның технологиялық үрдісінің
ойланбағандығы туристерге қолайсыздық тұғызбау керек;
қауіпсіздік: қауіп-қатердің, тәуекелділіктің және белгісіздіктің
жоқтығы;
Жоғары сапа – жоғары өзіндік құнды білдіреді деген себеп дұрыс емес,
өйткені қызмет ету орнына тұтынушыны тарту мүмкіндіктерін ескермейді.
1.3 Туристік қызметтің шетел тәжірибесі
Егер туризімнің дамуын 1950 жылы аймақтар бойынша қарастыратын болсақ,
онда Европа туристтері 66,5 % -ды құрады, Америкадан-29,6, Африкадан-2,1,
Таяу шығыс елдерінен-0,2, Оңтүстік Азия елдерінен-0,2, Шығыс Азия мен
Мухиттың арғы жағы елдерінен- 0,7%.
2008 жылы халықаралық туризм дамуында белгілі бір өзгерістер пайда
болды. Еуропадан туристтер 6,1% -ды құрады, Америка континенті елдерінен-
21,5, Шығыс Азия мен мұхиттың арғы жағындағы елдерінен-1,6, Оңтүстік Азия
елдерінен – 0,7%.
Халықаралық туризмнің аймақтар бойынша түскен қаржысын қарастыратын
болсақ, онда 1950 жылы Америка ең үлкен түсім алды-50,5%, Еуропа- 41,3,
Африка -4,2, Таяау шығыс елдері -2,3, Шығыс Азия- 1,4, Оңтұстік Азия- 0,5%.
2008 жылы бұл қатынас келесі түрде өзгерді; аздаған түсімді Европа алды-
52,6%. Америка-8,6, Шығыс Азия елдері мен Мүхиттың ар жағындағы елдер-
14,7, Африка континенті- 1,7, Таяу шығыс елдері- 1,7, Оңтүстік Азия- 0,7%.
Егер туристердің санын жылдың өсімімен қарастырсақ негізгі аумақ бойынша
1950 жылдан 1941 жыл аралығында, онда Америка Елдерінен келген туристер
саны жылына 6% -ға өсті. Еуропанікі 7-ге, Африка-8, Таяу Шығыстікі -9,
Оңтүстік Азия -11, Шығыс Азия- 19%.
Егер 1970 және 2008 жж.-ғы негізгі туристік әкелуші аймақтарды
қарастырсақ, онда келесі суретті көруге болады.
Еуропалық континент 1970 жылы Солтүстік Еуропа елдерінен 6,7% турист
болды. Батыс Еуропадан 34,8; Оңтүстік Еуропадан-52,6; Шығыс Еуропадан
-5,9%.
2008 жылға қарай келесі өзгерістер болды: Солтүстік Еуропа елдерінен
9,1% турист болды, Батыс Еуропадан-40,9; Оңтүстік Еуропадан-31,9;
Шығыс Еуропадан- 18,1%.
1970 ж. аймақ ішіндегі саяхаттар 83%-ды құрады, ал 2008ж-95%. Америка
континенті 1970 ж. Солтүстік Америка елдерінен 80,9% турист болды .
Орталық Америкадан -1,8, Кариб бассейіні елдерінен-10,7, Оңтүстік
Америкадан-6,6% .
2008 жылға қарай келесі өзгерістер болды: Солтүстік Америка елдерімен
-76% турист болды, Орталық Америкадан-2,1, Кариб бассейіні елдерінен-12,
Оңтүстік Америкадан-9,9%.
1970 жылы аймақ ішіндегі саяхаттар 94%, ал 2008 жылы-80%-ды құрады.
Шығыс Азия 1970 жылы Шығыс Азия елдерінен 44% турист болды,
Австралиядан-31, Мұхит аралдарынан 25% .
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер туындады; Шығыс Азия елдерінен 53%
турист болды, Австралиядан -37, Мұхит аралдарынан -10%.
Оңтүстік Азия 1970 жылы Индиядан 31% турист болды; Пәкістаннан-18; Шри-
Ланка -5, Непал -5, Иран -39, басқа аймақ мемлекеттерінен -13%.
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер туындады; Индиядан-56% турист
болды, Пәкістаннан-14, Шри-Ланка -11, Непалдан-9,Ираннан-5, басқа аймақ
мемлекеттерінен-5%.
Аймақ ішіндегі саяхаттар 1970 жылы 25%, ал 2008 жылы-31% құрады.
Таяу Шығыс 1970 жылы. Египеттен 15% турист болды, Иорданиядан-3; Сауд
Аравиясынан-15, Сириядан-3, Б.А.Э-11, басқа да мемлекет аймақтарынан-53%.
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер туындады. Египеттен 38% турист
болды, Иорданиядан-8, Сауд Аравиясынан -15;
Сириядан-11, Б.А.Э-11, басқа мемлекет аймақтарынан 17%.
Аймақ ішіндегі саяхаттар 1970 жылы 50%, ал 1991-2008 жылдар аралығында
жылы - 47% құрады.
Африка 1970 жыл. Шығыс Африка елдерінен 26% турист болды; Орталық
Африкадан-5, Солтүстік Африкадан-55, Оңтүстік Африкадан-8, Батыс Африкадан-
6%.
2008 жылдарға қарай келесі өзгерістер болды; Шығыс Африка елдерінен 19%
турист болды; Орталық Африкадан-3, Оңтүстік Африкадан-15, Батыс Африкадан-
8%. Аймақ ішіндегі саяхаттар 1970 жылы 27%, ал 2008 жылдарға қарай - 55%
құрады.
Халықаралық туристік алмасулардың даму перспективасы.
Соңғы жылдары халықаралық туризм бар әлемде біршама дамуда шынын айтсақ,
әр аймақтарда оның өсуі бірдей болмайтын Еуропада, Африкада, Латын
Америкасында халықаралық туризм алмасуының көлемінің үлкейуі орташа әлемдік
көрсеткіштермен бір деңгейде болған ,Таяу Шығыс елдерінді ол 3,5 есе
ұлғайды,; Оңтүстік Азияда – 6 есеге дейін, ал Шығыс Азияда 10 еседен артық.
Келесі 10-15 жылға халықаралық туристік алмасулардың даму
перспективалары қандай болмақ? Бұл сұраққа жауап беру үшін, туризмнің
дамуына әсер етіп тұрған факторларға назар аударған жөн.
Бұл жерде демографиялық факторлар тобын атап кету керек, оған ең алдымен
әлемдегі халық қатынасуының өсуі жатады. Осының әсерінен әлемдік туристік
потенциял ұлғаяды, туризмге жаңа адами ресурс қызық туғызады. Адам өмірінің
ұзақтығының ұлғаюы және зейнетке шығу жасының төмендеуі туризімнің дамуына
әкеп соқтырады. Қарт адамдарға арналған туризм (үшінші жастағы туризм)
халықаралық туристік алмасудың ең бір керемет бөлігі болып саналады.
Әлеуметтік факторлар тобында, туризмнің дамуына әсер беруші, әр түрлі
елдерде азаматтардың еңбекақысының жақсаруын және материалдық көмекпен
қамтамасыз етілуін жатқызу керек. Одан басқа төленетін демалысқа берілген
уақыттың ұлғайтылуы көп рөл атқарады, ол жұмыскерлердің бос уақытының
көбейуіне әкеп соқтырады.
Тұрғындар арасында жалпы біліммен мәдениеттің өркендеуіде халықаралық
туризімнің өркендеуіне әсер етеді, себебі басқа елдердің тарихын,
мәдениетін, дәстүрін, өмір сүру салтын танып білуге құлшыныс артады.
Экономикалық факторлар тобына континент және елдер арасындағы сауда және
сыртқы экономикалық қатынастардың кеңейтілуін жатқызуға болады.
Монополиялардың құрылуы, жаңа рыноктардың ізденуі халықаралық қатынастардың
өсуін әкеледі.
Ғылыми технологиялық процесс транспортпен байланыстың өсуінде үлкен роль
атқарады, әлем ортақ бір кеңістікке айналады, үлкен қашықтықтар басқа елге
барам деушілерге кедергі болмады.
Халықаралық туризмнің әртүрлі сферада және мемлекеттік экономиканың әр
саласында катализатор ретіндегі әсері зор. Туризм жаңа технологиялардың
енуін, қолданылуын туғызад, әлемдік рыноктағы тауардың активизациясын
арттырады, құралдармен әртүрлі өндірістердің инвестирленуіне әсер етеді,
тұрғындардың емделуіне көмектеседі. Саяси факторларды ерекше атап кету
керек. Демократиялық өзгерістер, хх ғасырда Шығыс Еуропа елдерінде 80
жылдың аяғы мен 90 жылдардың басында болған, Суық соғыстың аяқталуы және
Шығыс пен батыс арасындағы қайшылық, Ресейде рыноктық қатынастың дамуы –
осының бәрі халықаралық туризмнің кеңейюінде аса белсенді роль атқарады.
Туризмнің дамуына көңіл бөле бастаған мемлекеттердің аударған көңілін де
атап айту керек. Олардың көпшілігі үшін, туризм – мемлекеттік бюджеттің
өсуіне және ұлттық экономиканың дамуына әсер ететін маңызды бөлімдердің
бірі болып табылады.
Осы факторлардың барлығы халықаралық туризмнің, дамып келе жатқанын,
қоғам өміріндегі ролінің артқанын және болашақта одан әрі арта түсетіндігін
көрсетеді.
70-ші жылдардан бастап, дамушы елдер қатарында халықаралық турістік
алмасулар жыл сайын ұлғайып келеді және Америка мен Еуропа мемлекеттерінің
өсу деңгейінен асып кеткен. Бірақ, 80-ші жылдарда әлемдік туризмнің ортақ
көлемінде оның үлесі салыстырмалы түрде жоғары емес болатын-32,6%. 90-шы
жылдары ол өзгеріссіз қалды.
Бұдан қорытынды жасауға болады, соңғы он жылдықта Еуропа мен Америка шет
елдік қонақтарды қабылдаудан лидерлік позициясын сақтап қалады, өз
туристерін шет елге жіберу жағынан да солай болмақ. Белсенді түрде өз
азаматтарын шет елге Жапония мен Австралия жіберіледі. Солтүстік Африка,
Азия елдерінің Оңтүстік Еуропа елдерімен бәсекелестігі арта түседі, себебі
оларда негізгі туристік ресурстар бар (теңіз, күн, жағажай) және қазіргі
кезде инфрақұрылымның дамуына көңіл аударылып келеді және т.с.с.
Индустриялды дамыған елдерде халықаралық туристтік алмасудың 23-сі ішкі
аймақтың саяхаттарды құрайды, ал дамушы елдердің көбінде – керісінше. Бұл
жағдайды былай түсіндіруге болады: Еуропа мен Америка сияқты индустриялды
дамыған мемлекеттерден шет елдік туристерді қабылдайды.
Әлемде келесі он жылдықта, ішкі аймақтың туристік аймақтың туристік
ағымдар сақталады, бірақ аймақтық бағыттардың көлемі ұлғаяды.
Халықаралық туризм ең қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі, ол
жоғары көлемде табыс әкеледі(10%-валдық табыс).
1995 ж. АҚШ – та шет елдік қонақтарға туристік көрсетілетін міндет 58
млрд. доллар алды, Франция мен Италияда – 27 млрд., Испанияда – 25 млрд.
доллар.
Бұл периодта негізгі екі туристік нарық қалыптасады - әлеуметі жақсы
элитарлы туризм өкіметі және рекреациялық интеллегенциялық туризм. Осы
уақытқа дейін отыз алты курорт және алпыс санатории құрылды. Бірақ бірінші
дүниежүзілік соғыс бұл процесті тоқтатты. Көптеген туристік мекемелер
бөлігі қызмет етпей қойды.
ІІ. ТУРСИТІК ҚЫЗМЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ФУНКЦИЯЛАРЫ
2.1 Астана қаласы бойынша туристік қызмет көрсету сапасын талдау
Қазақстандағы алғашқы туристiк ұйымдар ХХ ғасырдың 20-30 жылдарынан
бастау алған. Жылжыған жылдар көшімен сатылай дамыған туризм Тәуелсiздiк
таңы арайлап атқан кезеңнен дамудың жаңа сатысына көштi. 1993 жылдан
Қазақстан Дүниежүзiлiк туризм ұйымына мүше. 2001 жылы 13 маусымда
Қазақстан Республикасындағы туристiк қызмет туралы Заңы қабылданды. Онда
туристiк саланы дамытудың бiрiншi кезектегi шаралары айқындалды.
Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристiк нысандарды ұтымды
пайдалануға мүмкiншiлiк бередi, сонымен қатар экономиканың басты
тармақтарының бiрi ретiнде дамытуды қажет етедi.
Қазақстанның туристiк фирмалары бүгінде дүние жүзiнiң 80 аса елiмен
қарым-қатынас жасайды. Қазақстанда туризмнiң барлық түрлерi бар. Бұл үшiн
Қазақстан аумағы бойынша 700-ден астам саяхаттық маршруттар белгiленген.
Оларға еліміздегі әр түрлi категориялы қонақ үйлер сервистiк қызмет
көрсетедi. Туризм қазіргі әлемде құқығы жағынан жүз жылдықтың экономикалық
феномені болып танылды. Осы заманғы дүниежүзілік экономикада туристік сала
– аса жанды әрі перспективалы салалардың бірі, тіпті кейбір елдерде
мемлекет кірісінің алғашқы тарауы болып табылады. Қазақстанда Ішкі Жалпы
Өнім көлемінің 1,5-2 % туризм үлесі құрайды.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның болжамы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz