Кәсіпорындағы дайын өнімнің есебі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
1. Кәсіпорындағы дайын өнімнің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Дайын өнімнің есебі және бухгалтериядағы оның есебі ... ...5
1.2 Дайын өнімді сату және жүк тиеу ұғымдары ... ... ... ... ... ..8
1.3 Сатып алушылармен, тапсырушылармен
есеп айырысулардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2. Дайын өнімнің аналитикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
3. Дайын өнімнің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Қазір бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде басты орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есеп стандарттарында және субъектілердің қаржылық – шаруашылық қызметіндегі
бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы
қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған
ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның
нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін
қажет ақпараттармен, субъектінің қаржылық нәтижесі мен шаруашылық
процестері туралы дұрыс және толық ақпараттармен қамтамсыз ету.
Бухгалтерлік есеп – экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндерінің бірі,
әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық
жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.
Белгілі ғалым Б. Де Солозано осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп барлық
ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса,
бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес - деген болса, оның
әріптесі Р.А. Фаулки Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы -
деп атаған.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы – Дайын өнімнің есебі. Бұл
жұмыста мен үш сұрақ қарастырамын: Кәсіпорындағы дайын өнімнің есебі; соның
ішінде дайын өнімнің есебі және бухгалтериядағы оның есебі, дайын өнімді
сату және жүк тиеу ұғымдары, сатып алушылармен, тапсырушылармен есеп
айырысулардың есебі; дайын өнімнің аналитикалық есебі; дайын өнімнің
аудиті.
Дайын өнім – негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі.
Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе
техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау қызметінен)
өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен
куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны
және басқа жайлары – міндетті түрде актімен рәсімделеді.
Дайын өнімді есептеу үшін 1320 Дайын өнім деп аталатын активті
инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым
қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны
бойынша көрініс табады.
Дайын өнімді шығарғаны туралы синтетикалық деректері 1320 “Дайын
өнім” шотының дебетінде жинақталып, 8010 “Негізгі өндіріс”, 8030 “Қосалқы
өндіріс” және 8020 “Өз өндірісінің шала өнімдері” деген (егер шала
өнімдердің немесе фабрикаттарының бір бөлігі сату үшін шығарылса)
шоттарының кредитінде көрініс табады.

1. Кәсіпорындағы дайын өнімнің есебі.
1.1 Дайын өнімнің есебі және бухгалтериядағы оның есебі

Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан
кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде
қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім
ағымдағы есеп үшін есептік, бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол
үшін (есептік бағасы үшін) дайын өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны,
тіркелген бағасы пайдаланылуы мүмкін.

Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу
жолымен шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін
жеткізеді.

Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы
өнімнің қалдығынан есептелінеді. Ауытқу кәсіпорынның экономикасын немесе
артық жұмсалғанын көрсетеді, олар да дайын өнімнің шотында есептелінеді:
экономикасы (үнемделгені) – қызыл жазумен, ал артық жұмсалғаны-әдеттегі
(дағдылы) – жазумен жазылады.

Ауытқудың пайыздық келесі формула бойынша есептейді:

Ауытқу
сомасы

Ауытқудың пайызы. = Қалдық + Есептік құны бойынша түскен түсімдер.

Бухгалтерлік шоттар есебінде нақты шығынның есептік құннан ауытқуын
келесі шартты сызба бойынша көрсетуге болады:

Дт 8010 Кт Дт 1320 шоты
Кт Дт 6010 шоты Кт

Нақты Дайын өнімнің Дайын өнімнің Өнімнің нақты
Өнімнің

Шығын есептік құны есептік құны өзіндік құны
нақты өзіндік

құны

Есептік құнан Есептік құнан

ауытқу ауытқу

Өнімнің нақты Өнімнің нақты

өзіндік құнының өзіндік құны

жиыны (есептік құны ±ауытқу)

Мысалға, кәсіпорында есепті кезең барысында мына проценттер
бойынша есептік бағасы көрініс тапқан:

Қатар№ Шаруашылық операцияларының Шоттар корреспонденденциясы
мазмұны
дебет кредит
1 2 4 5
1 Қоймаға дайын өнім кірістелді:
А бұйымы 1320 8010
Б бұйымы 1320 8010
2 Дайын өнім сатылады:
А Бұйымы 6010 1320
Б бұйымы 6010 1320

Есептік кезеңнің соңында және калькуляциялық процесс
аяқталысымен дайын өнімнің өзіндік құны анықталды, ол мынаны құрады:

- А бұйымы – 230000 теңге;

- Б бұйымы – 870000 теңге.

Ауытқудың пайызы мынаны құрады:

- А бұйымы бойынша =

- Б бұйымы бойынша =

Сатылған өнімнің ауытқу сомасы мынаны құрады:

- А бұйымы бойынша =170000х8%=13600теңге – экономия (үнемделген);

- Б бұйымы бойынша = 630000х8,05%=50715теңге – артық жұмсалған.

Ауытқу пайызын есептеу және ауытқу сомасына бухгалтерлік есепте
келесі жазбалар жазылады:

- қызыл жазу әдісімен; 1320 шоты дебеттеледі де, 8010 шоты
кредиттеледі – (20000) теңгеге;

Содан соң осы операциялармен бір мезгілде 6010 шоты дебеттеліп, 1320
шоты кредиттеледі –(13600) теңгеге;

- өнімнің нақты өзіндік құнына жеткізу үшін әдеттегі (дағдылы) жазу
жазылады: ол кезде 1320 шоты дебеттеліп, 8010 шоты кредиттеледі – 70000
теңгеге, содан соң осымен бір мезгілде 6010 шоты дебеттеліп, 1320 шоты
кредиттеледі – 50715 теңгеге.

Дайын өнімді қабылдау – тапсыру накладной бойынша немесе өнімді
шығару жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.

Қабылдау – тапсыру құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп
жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір
данасы қоймада, екінші цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында
қабылдау – тапсыру құжатының (накладнойының) арнайы (немесе арнаулы)
бланкілері қолданылуы мүмкін. Сондықтан бірі жоғарыда келтірілді.

Қабылдау – тапсыру құжатты аспаптық, радиотехникалық
кәсіпорындарында, жаппай және сериялық өндірістерде, басқа да өнеркәсіп
салаларында өндіріс есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады.
Қабылдау – тапсыру құжаттын өнімді шығару көрсеткіштермен қатар, өнімді
өткізу үшін де пайдаланады. Бұл нысан жекелеген тапсырыс берушілердің
бірлесіп әкелінген үлкен номеклатурада дайындалатын өнім тетіктерін
есепке алу үшін де қолданылады.

Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысында жедел байқап отыру
үшін және шығарылған дайын өнімнің құның жедел есептеп отыру үшін
өнеркәсіптің барлық салаларында Өнім шығару жиынтығы деген құжаттың
нысаны қолданылады.

Осы жиынтық бойынша бір айдағы өнімді кірістіруге болады. Бұл
жағдайда оған тиісті косымшалар қоса тіркеледі.

Қоймаларда дайын өнім есебін, материалдар есебі сияқты қойма
есебінің карточкаларында жүргізіледі. Айдын аяғында карточкалардағы
шығарылған қалдықтарды қойма меңгерушісі дайын өнім қалдықтарының
кітабына көшіреді. Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттар,
оның тізімдемесімен (реестрімен) бірге бухгалтерияға түседі.

Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттарды тапсыру
тізімінің деректерін келіп түсулеріне қарай дайын өнімнің жинақтау
есебінің жинақ ведомосына есептік топтар бойынша шығарады. Жинақ
ведомосының деректерін дайын өнім қалдықтарының кітабымен салыстырып
тексереді, бұл қойма есебінің бухгалтерияда жүргізілетін синтактикалық
есебімен бірдей болып шығуын қамтамасыз етеді.

Айдың аяғында есеп беру калькуляциясын жасағаннан кейін, барлық
өнімнің нақты өзіндік құны және нақты өзіндік құны мен жоспарлы өзіндік
құнының арасындағы, немесе нақты өзіндік құны мен кәсіпорынның келісімді
бағалары бойынша есептелген өзіндік құнының арасындағы айырмашылықтары
анықталады.

1.2 Дайын өнімді сату және жүк тиеу ұғымдары

Бөлшек сауда кәсіпорындарда тауарды сату бойынша сауда ережесіне
сәйкес кепілдік міндеттемелер пайда болуы мүмкін.

Кепілділікті берілген мерзімінің ішінде немесе жарамдылық
мерзімінде, ал олар жоқ болған жағдайда тауардың сапасына қарап келісім –
шарт негізінде белгілеуіне болады. Сондықтан келісім – шартта айтылған
немесе алдын ала белгіленген жағдайда тұтынушы талап ете алады:

- сатып алу бағасын азайтуды;

- тауардың кемістігін тегін орнына келтіруді (гарантиялы жөндеуді);

- кемістігін орнына келтіруге жасаған шығысын өтеуді;

- тиісті сапасы бар тауарға айырбастауды;

- зиянды өтегеннен кейін келісім – шартты бұзуға құқығы бар.

Кепілдік мерзімі нормативтік құжаттарында белгіленеді және
ол сатылған күнінен бастап есептеліне бастайды. Егер де бұндай
нормативтік құжаттары болмаса, онда ол келісім – шарттың негізінде
анықталады. Егер де тұтынушы тауарды падаланудан бас тартса, бірақ
жөнделгеннен кейіналатын болып ниет білдірсе, онда тауардың кемістігіне
кепілдік мерзім беруші кәсіпорынның есебінен тауарды жөндеу жұмыстары
жасалынады. Кепілдік мерзім негізгі бұйыммен қатар олардың қарастырушы
бұйымдарына да қатысты болады.

Сатып алынған тауардың кемістігі табылған жағдайда 14 күннің ішінде
сол тауарды сатушы кәсіпорынға хабарлауы тиіс, сатып алынған күнін
есептемегенде, ал егер де оның ашық дефектісі бар болған кезде және оны
эксперт (сараптаушы) қуаттаған жағдайда, оның хабарлау мерзімі алты айға
дейін күшін жоймайды.

Енді біз кепілдік міндеттемесінің орындалу жағдайының әртүрлі
көрінісін бухгалтерлік есепте көрсетеміз.

Гарантиялы жөндеу (жөндеуге кепілдеме беру немесе тауар кемістігін
тегін қалпына келтіру). Гарантиялы жөндеу бойынша шығыс сатып алушы мен
сатушының арасында және сатушы сауда ұйымымен және өндіруші кәсіпорынның
арасында жасалатын келісім – шартта міндетті шығыс ретінде көрсетіледі
және ол сатушы ұйымның шығысы болып табылады. Әдетте, сатушы ұйым өз
бетінше сатылған (сатылатын) бұйымның кемістігіне кепілдік бола алмайды.
Болашақта пайда болатын кепілдік міндеттемелерді орындау үшін, сатушы
ұйым тауарды өндіруші кәсіпорынмен қосымша келісім – шартқа отырады, тек
жазбаша келісім болған жағдайда ғана ол іске асады.

Мысал. Кәсіпорын халыққа тоңазытқыш (холодильник) сатумен
айналысады. Сатушы ұйым тоңазытқышты жасаушы кәсіпорыннан алу үшін
келісім – шартқа отырады, онда сол тоңазытқыштың бағасынан 10% жеңілдік
жасауы туралы айтылған, себебі алынған тоңазытқышты жөндеу қажет болған
жағдайда алушы кәсіпорын (яғни, сатушы ұйым) бар шығынды өз мойынына
алады.

Кесте № 1

Енді осымен байланысты шоттар корреспонденциясын келтіреміз.
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттардың корреспонденциясы
дебет Кредит
1 2 3 4
1. Тауар өндіруші кәсіпорыннан жеңілдігі
ескерілген 1000 дана 20000 теңгеден
мұздатқыш (холодильник) алған: 1330 1420
- мұздатқыштың алынған сомасы 1420 1420
- ҚҚС сомасына (15%)
2. Кәсіпорында тауардың есебі сатып алынған
бағасы бойынша жүреді, сондықтан сату
бағасы бойынша жүреді, сондықтан сату
бағасы бойынша қосымша жазулардың
қажеттілігі жоқ. Есептік кезеңде
мұздатқыштар тұтынушыларға сатылған, және
олармен тегін жөндеп беру жөнінде бір 1010 6020
жылға келісімшарт жасалған: 1010 3130
сатылған мұздатқыштан түскен түсім сомасына6010 1330
(бұнда сатушының табысы да, ҚҚС сомасы да
ескерілген)
мұздатқыштың сатып алынған құнына
3. Мұздатқышты жөндеу үшін алынған запас
бөлшектері, кепілдік міндеттемесін орындау
мақсатында: 1314 1420
келіп түскен запас бөлшектердің сомасына 1420 1420
ҚҚС сомасына (15%)
4. Келіп түскен тауармен және запас бөлшектері3130 1420
зачетқа жатқызылған
5. Бюджетке ҚҚС сомасы төленді
(3375000-2286207-114000), яғни айырмасы 3130 1010
ғана төленді
6. Алты ай өткен соң 12 сатып алушыларға,
олардың талабы бойынша кепілдік қызмет
көрсетіледі. Жөндеуге кеткен запас
бөлшектері, өздерінің накладнойы бойынша
есептен шығарылды: 6030 1314
запас бөлшектер 6030 3350
жөндеу жұмысымен айналысқандарға еңбек ақы 6030 3140
төленді
еңбек ақыдан әлеуметтік салық ұсталынады
[352000-(10%-міндетті зейнетақы
жарнамасы)х21%]

Жыл соңында тауарды сатумен және жалпы және әкімшілік шығыстарымен
байланысты барлық жұмсалған шығыстарын жинақтап, олардың үлес салмағын
және келесі жылға жасалатын сауда үстемесінің орташа деңгейін анықтап,
кәсіпорынның болашақ шығыстарын барынша дәлдік тұрғысында жоспарланған.

Егер де тауардың кемістіктері тұтынушыларжың кінәсінен болса, атап
айтқанда, тасымалдау, сақтау және пайдалану ережелерін бұзса, онда
тұтынушылардың талабы қанағаттандырылмайды.

Тауар айырбастау. Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңға және
бөлшек сауда ережелеріне сәйкес, тұтынушының талап еткен сапасына немесе
басқа да қасиетіне сәйкес келмеген жағдайда тауарды айырбастап беруін талап
етуге құқысы бар. Тұтынушыдан алынған (яғни, қайтарылған) тауарғаекі дана
етіп накладной жазылады, ол тұтынушының басқа тауарды алуына немесе оның
төлеген ақшасын алуына негіз бола алады, сонымен қоса тұтынушы касса чегін
бірге қосып береді, бұл соңғы тауардың тап осы магазиннен сатып
алынғандығын қуаттайды.

Енді біз тауар айырбастау кезінде болған баға өзгерісіне шоттар
корреспонденциясын құрастырамыз.
Кесте № 2
Қатар № Шаруашылық операциялардыңСомасы, Шоттар корреспонденциясы
мазмұны теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Сатып алушыдан
қабылданған тауарды
кірістеген кезде, оларға
тауар үшін қарызы 5000 711 687
көрсетіледі:
бұрындары қалыптасқан 800 633 687
табыстың сомасына (4167) 802 2222”Бөлш
ҚҚС сомасына(16%) ек сауда
- Тауарды бұрындары кәсіпорыны
алынған бағасы бойынша на сату
есептеген шығарылады, үшінберілг
қызыл жазумен жазылады ен, сатып
алынған
тауарлар”
2 Қайтарылған тауардың 833 2222”Болшевик 2223”Тауа
сауда үстемесі (20%) сауда р
орнына келтіріледі. кәсіпорнына бағасындағ
сату үшін ы үстеме”
берілген, сатып
алынған
тауарлар”
3 Тауар бағасындағы ҚҚС 800 2222”Болшевик 2224”Тауа
сомасы орнына сауда р
келтіріледі(16%) кәсіпорнына бағасындағ
сату үшін ы ҚҚС”
берілген, сатып
алынған
тауарлар”
4 Сатып алушының өткізген 4567 802 2222”Болш
тауарының орнына жаңа евик сауда
тауар берілді, ол 400 кәсіпорнын
теңгеден жоғары бағаға а сату
алынған болатын үшін
берілген,
сатып
алынған
тауарлар”
5 Біздің мысалда, сауда
үстемесі сол бұрынғы
қалпында қалдырылады
(20%), яғни тауардың сату
бағасы мынанықұрады: 5000 334 702
алынған құны –4567 800 334 633
тауар бағасындағы
үстемесі-913,40
тауар бағасындағы ҚҚС
–876,86
жиыны –6357,26 теңге.
Тауарды айырбастау
кезінде бағасы бірдей
тауар берілуі керек еді,
бірақ айырбасқа берілген
тауардың құны 5800 теңге
болған. Айырбас кезінде
сатылған тауардан
қалыптасқан табысы ҚҚС
есептелінед
6 Сатылған құнын алынған 2222”Болшевик 2223”Тауа
бағасына келтіру сауда р
мақсатында, қызыл жазумен кәсіпорнына бағасындағ
жазылады: (913,4) сату үшін ы үстеме”
тауар бағасындағы берілген, сатып
үстемесіне алынған
(876,86) тауарлар”
- тауар бағасындағы 2222”Болшевик 2224”Тауа
ҚҚС(16%) сауда р
кәсіпорнына бағасындағ
сату үшін ы ҚҚС”
берілген, сатып
алынған
тауарлар”
7 Айырбастау операциясы 5800 687 334
бойынша қарыздар
зачетжасалды
8 Сатып алушының өткізген
тауары тиесілі сапада
болмағандықтан, кәсіпорын
өз қалауынша мынадай
шарларды қабылдаған:
А) оның тұтынушылық
қасиетінің нашарлауына
байланысты таза сату
бағасы қойылған. Тауар өз
бағасынан 750 теңгеге
төмендеді делік, осының 2222”Болшевик 2223”Тауа
нәтижесінде сатылатын (647) сауда р
бағасына мынадай кәсіпорнына бағасындағ
түзетулер еңгізілді: сату үшін ы үстеме”
тауар бағасындағы берілген, сатып
үстеменің бір бөлігі алынған
алынып тасталды (қызыл (103) тауарлар”
жазудың көмегімен) 2222”Болшевик 2224”Тауа
(750116х100) сауда р
тауар бағасындағы ҚҚС бір кәсіпорнына бағасындағ
бөлігі алынып тасталды сату үшін ы ҚҚС”
(қызыл жазудың көмегімен) берілген, сатып
(647х16100) алынған
тауарлар”
б) сапасы бүлінген тауар 4167
есептен шығарылды, сапасы(667)
сәйкес келмегендіктен: 821 2222”Болш
тауар құнына 633 евик сауда
бұрындары зачетқа 667 кәсіпорнын
қабылданған, ҚҚС сомасы; а сату
қызыл жазумен жазылады. 821 үшін
Тауар құнымен бірге, берілген,
зачетқа жатқызылған ҚҚС (833) сатып
сомасы да есептен алынған
шығарылады. 2222”Болшевик тауарлар”
тауар бағасындағы үстеме сауда
мен кәсіпорнына 331
ҚҚС сомасы қызыл жазумен сату үшін
жазылады. берілген, сатып331
В) сапасы төмен болған (800) алынған
тауар есептептен тауарлар” 2223”Тауа
шығарылады және тауарды 4167 р
сатып алушы тауарды (4167) 2222”Болшевик бағасындағ
өндеуші кәсіпорынға талап сауда ы үстеме”
қойған: кәсіпорнына 2224”Тауа
- талап қойылған сомасы сату үшін р
- Бұрындары кірістелінген берілген, сатыпбағасындағ
тауар сомасы қызыл алынған ы ҚҚС”
жазумен жазылады. тауарлар” 671
334
2211 Бөлшек
сауда
кәсіпорының
қоймасындағы

Келім шартты бұзу. Келісім – шартты бұзу, негізінен, бағаның өсуінен,
не төмендеуінен болуы мүмкін. Келісім – шарт бұзылғанда жазылатын
бухгалтерлік жазу тауар айырбастау кезінде жазылатын жазуға ұқсас болып
келеді, тек келісім – шарт бұзылғанда тауар орнына тауар алынбайды, ол
тек ақшалай өтеледі. Бұл кезде 4240 шоты дебеттеліп, 1010 шот
кредиттеледі.

Сатып алу бағасын азайтқан кезде (сатып алушының шығысын өтеу)
бухгалтерлік есептің келесі шоттары корреспонденцияланады, бірақ ол
тауардың кемшілігі кепілдік берілген мерзімнің ішінде анықталса ғана
жүзеге асады.

Кесте № 3

Шаруашылық операциялардың Сомасы, теңгеШоттар корреспонденциясы
мазмұны
дебет Кредит
1 2 3 4 5
1. Бұрындары сатылған тауардың
кемшілігі анықталса, онда
оның бағасын төмендету
үшін, тиесілі құжаттармен
рәсімделеді, сол
рәсімделген құжаттың
негізінде тауар бағасына 1000 713 687
жеңілдіктер беріледі:
жеңілдіктің салдарынан,
олардың табыс деңгейіне де 160 633 687
тузетулер жасалынады
салық салынатын айналымына
да түзетулер жасалынады,
яғни ҚҚС сомасына
2. Бағаның төмендеуіне 1160 687 451
байланысты болған айырмасы
төленеді

Бұл арада атап өтетін бір жайт, ол кепілдік мерзімінің ішінде тиісті
құжаттары бар болған жағдайда ғана сатып алушылардың шығысы өтеледі, яғни
кемшіліктер тұтынушылардың кінәсінен болмаса болмағаны. Сапаның тиісті
болмауы сатылатын тауардың бағасын өзгертуі мүмкін, бірақ оны тек
кәсіпорынның басшысы ғана өзгерте алады.

1.3 Сатып алушылармен, тапсырушылармен есеп айырысулардың есебі

Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі
бухгалтерлік есептің мынадай шоттарында жүреді:

1210 Алынуға тиісті қарыздар шоты;

1130 Алынған вексельдер шоты;

1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің басқадай қарыздары
шоты. Осы шоттар бойынша жасалатын есептің ұйымдастырылуын қарастырайық.

1210 Алынуға тиісті қарыздар шотында жөнелтілген өнім
(тауарлар), орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін төлеуге
банк қабылдаған есептесу құжаттарын есепке алады. Алынуға тиісті
дебиторлық қарыздар ағымдағы (немесе қысқа мерзімдегі) дебеторлық
қарыздар, яғни бір есептік кезеңнің ішіндегі болып және ұзақ мерзімдегі
дебиторлық қарыздар, яғни бірнеше есептік кезеңді қамтитын болып екіге
бөлінеді.

Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу бойынша
бухгалтерлік есепке келесі жазулар жазылады:

Сатылған (жөнелтілген) өнімнің, тауарлардың, істелінген жұмыстардың
және көрсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнына сәйкес мына
төмендегідей шоттардың корреспонденциясы жасалады: 6010 Сатылған дайын
өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны, 6010 Сату үшін
алынып, сатылған тауарлардың өзіндік құны шоттары дебеттелі де, 1320
Дайын өнімдер, 1330 Алынған тауарлар, 8010 Негізгі өндіріс, 8020
Өз өндірісінің шала өнімдері, 8030 Қосалқы өндіріс және басқа шоттары
кредиттеледі. Қаржылық инвестицияларды, материалдық емес активтерді,
негізгі құралды сатқан кезде тиесілі шығыстар шоттары дебеттеліп, актив
шоттары кредиттеледі

Сатып (жөнелтілген) өнімнің, тауардың, атқарылған жұмыстың,
көрсетілген қызметтердің сату құнына 1210-шоты дебеттеледі де, 6010
Сатылған дайын өнімнен (жұмыстардан, қызметтерден) түскен табыс, 6020
Алынған тауарларды өткізуден түскен табыс және басқа шоттар
кредиттеледі.

Осыған ұқсас шоттардың корреспонденциясы негізгі құралды (6210
шоттың кредиті), материалдық емес активтерді (6210 шоттың кредиті),
бағалы қарыздары (6210 шоттың кредиті) сатқан кезде жасалады. Осы
жасалған корреспонденциямен бірге қосымша құн салығына (ҚҚС) 1210 шоты
дебеттеліп, 3130 шоты кредиттеледі.

Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге төлеу үшін берілген есеп
айырысу – төлем құжаттарын төлегеніне қарай 1050 Валюталық шотындағы
нақты ақша , 1060 Есеп айырысу шотындағы нақты ақша, 1010 Кассадағы
нақты ақша шоттары дебеттеледі де, 1210 Алынуға тиісті қарыздар шоты
кредиттеледі.

Егер сатып алушылар мен тапсырыс берушілер шартқа сәйкес
жабдықтаушыға аванс төлесе (1050,1060,1010-шоттардың дебеті, 4410
Тауарлы материалдық запастары мен жабдықтау үшін алынған аванстар
немесе 3510 Жұмыстарды орындау және қызмет көрсеткені үшін алынған
аванстар шоттардың кредиті), онда сатып алушылар мен тапсырыс берушілер
төлеген аванс сомасын шегеріп барып төлем жасайды.

Жабдықтаушы кәсіпорынның бухгалтериясы бұрынырақ төленген авансты
есепке алады да, ол: 4410 және 4410 шоттарының дебеті және 1210-шотының
кредиті бойынша көрініс табады.

Егер де алынуы тиіс шоттар алғашқыда шетел валютасымен, содан соң
тенгемен көрсетілсе, онда олардың есептік кезеңнің соңына пайда болған оң
айырмасы 1210 шоттың дебетінде және кредитінде көрсетіледі, ал теріс
айырмасы 7430 дебетінде және 1210 шоттың кредитінде көрініс табады.

Дебиторлық қарыздар соларға байланысты түсетін табысты
салыстырғанның нәтижесінде ғана танылады, бірақ табыстан баға бойынша да,
сату бойынша да берілген жеңілдіктермен қоса, сатудан қайтарылған
тауарлардың құны шегіріледі

Баға мен сатудан берілген жеңілдіктер 6030 Сатудан жасалған
жеңілдіктер,6030 Бағадан жасалынған жеңілдіктер деген шоттары
дебеттеліп, 1210 шоты кредиттеледі, ал қайтарылған тауарға 6030 Сатудан
қайтарылған тауарлары шоты дебеттеліп, 1210 шоты кредиттеледі. Осыған
сәйкес, бұрындары есептелген ҚҚС да түзетіліп жазылады.

Айдың аяғындағы 1210-шоты бойынша сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің өздеріне келген (босатылған) тауарлы материалдық запастар
және орындалып, қабылданған жұмыстар мен қызметтер үшін өтелмеген
борыштың қалдығын көрсетеді.

Дебиторлық қарыз айналыстан қаражатты айыратындығын көрсететін
болғандықтан, шаруашылық жүгізуші субьектілер бірінші кезекте олардың
айналымдағын талдайды. Әдетте, дебиторлық қарыздың айналымдығы 30-дан 90
күнге дейін тең болады, егер де осы мерзімнен асып кетсе, онда оны
мерзімі өтіп кеткен деп санайды.

Сондықтан кейінгі кездері дебиторлық қарызды талап ету құқын
факторингалдық компанияларға жүктейді.

Факторингалық операциялардың есебі. Факторинг, басқаша айтқанда,
қаржылық агент болып табылады және ол үшінші тұлға ретінде қарызды
өндіріп беру үшін қызмет етеді.

Ондай қаржылық агент банктерде басқа да нисиелік, коммерциялық
ұйымдар бола алады, бірақ олар аталған қызметті жүзеге асыру үшін
лецензия болуы керек. Бірақ кез – келген кәсіпорын немесе ұйым факторинг
қызметімен шұғылданбастан бұрын екі жақтын да несие қабілеттілігін
тексереді және көрсеткен қызмет үшін, өз құқын берген кәсіпорын автоматты
түрде төлеуге тиіс. Бұл арада өзінің дебиторлық қарызды талап ету құқын
берген кәсіпорын мен факторинг компаниясы келісім – шартқа отырады. Ондай
келісімшарт ашық та, жабық та (конфиденциалды) болуы мүмкін.

Осы келісім – шартта, клиентке құқын өзіне қайтып беру мәселесі де
айтылады, яғни регресс құқы да қарастырылады. Факторингалдық қызметтің
құны көрсететін, қызметтің түріне, қаржылық жағдайына және т. б.
факторларына тәуелді болып келеді. Мысал. Жол - Өткен ЖШС Тасты ААҚ-
на 326250 теңгеге тауарды беретіндігі жөнінде келісім шартқа отврған.
Енді осы жеткізіп берген тауарына толық төлемін алу үшін Жол-Өткен ЖШС
факторингалдық компаниясымен, яғни Жуан-төбе ААҚ – мен келісім шартқа
отырады.

Келісім шарттың жағдайы бойынша факторингалдық компания Жуан –
төбе ААҚ (қаржылық агент) Жол - Өткен ЖШС –тік Тасты ААҚ-на тауарды
жөнелткеннен үш күннің ішінде Жол -Өткен ЖШС-тің есеп айырысу шотына
ақшаны аударуы тиіс. Шын мәнінде, Тасты ААҚ жасалған контрактының
құнына (20%) марапаттау сомасы ұсынылып, содан қалған сомасы аударылған.
Келісім – шартқа сәйкес марапаттау сомасы, несие мөлшермесі сияқты 38%
жылдық мөлшерлемесінің деңгейінде ұсталған. Қаражаттың айналымдық мерзімі
18 күнді құраған.

Факторинг келісім – шарты бойынша марапаттау сомасы 1,9%
[(38%х18күн)360күн] қараған және сол сомасы төлеуге қабылданған.

Кесте № 4
Енді біз шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
ҚатаШаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар корреспонденциясы
р №
дебет Кредит
1 2 4 5
Жабдықтаушы – кәсіпорында (Жол - Өткен ЖШС)
1. Контрактының шарты бойынша Жол - Өткен
ЖШС, Тасты ААҚ-ға тауарды жөнелтті:
женілтілген тауардың нақты өзіндік
құнына 6010 1330
келісімшарттың құнына
ҚҚС (14%) 1210 6020
1210 3130
2. Қаржылық агенттен (Жуан-төбе ААҚ)
жөнелтілген тауардың 80% алынады. 1060 4240
3. Қаржылық агентке көрсеткен қызметі үшін,
марапаттау сомасы шығысқа жатқызылды
7310 4240
4. Қалған 20% қаржылық агенттен алынды,
бірақ осы сомадан марапаттау сомасы 1060 4240
шегерілді
5. Қарыздары зачет жасалды 4240 1210
Қарыз-кәсіпорында(Тасты ААҚ)
1. Жол өткен ЖШС – тен жөнелтілген тауар
– Тасты ААҚ – ға келіп түсті:
тауар құқына 1330 1420
ҚҚС (14%) 1420 1420
2. Қаржылық агенттің талап еткен сомасы,
алынған тауар үшін төленеді 1410 1060
3. Қарыздары зачет жасалды
Қаржылық агентте (Жуан –төбе ААҚ)
1. Факторингі келісімшарты бойынша Жуан –
төбе ЖШС – гі қарыз соманың 80% аударды
1410 1060
2. Факторингі бойынша марапаттау сомасы 35200
есептелінеді 1270
3. Тасты ААҚ – нан талап етілген қаржы
сомасы алынды 1060 4240
4. Факторингі келісімшартының жағдайы
бойынша Жуан – төбе ЖШС – ке 20%
қалған сомасы аударылды (бірақ бұл жерде
марапаттау сомасы шегерілді) 1410 1060
5. Қарыздар зачеты жасалды 4240 1270,1410

Қойылған талапқа жеңілдік берудің келісім-шарты бойынша
жасалатын операциялар есебі. Бір заңды тұлға (цедент) келісімшарт бойынша
екінші бір заңды тұлғаның (цессионарға) қандай да бір міндеттемесін
(тауарлы – материалдық құндылықтарды жеткізіп бергені, атқарған жұмысы,
көрсеткен қызметі үшін төлемді) орындаған кезде өзінің заңды құқықтық
талабын (цессия) толық немесе ішінара көлемде азайтып немесе төмендетіп
береді.

Міндеттеменің негізінде кредиторға жататын құқықтық талап
бұрындары берілген тұлғадан басқа тұлғаларға өтуі мүмкін. Бұл жерде
кредитордың құқысының басқа тұлғаға өтуі регрессивтік талап болып
табылмайды. Бұл кезде кредитор бірінші заңды тұлғаның келісімін талап
етпейді, егер олар заң актілері мен келісім-шартқа қайшы келмесе. Құқық
талабын азайту міндеттемелеріне жауап беретін кредиторларды ауыстыру
болып табылады.

Кейбір жағдайда кредитордың келісімінсіз міндеттемелердің
талабын азайтуға болмайды, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.