Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3

1. Дүниежүзілік Сауда Ұйымы туралы жалпы
ақпараттар ... ... ... ...5
1.1 Сауда және тарифтер жөніндегі Бас келісім (ГАТТ)
... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 ДСҰ-ның құрылуы және оның
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 ДСҰ-ға кіру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..9

2. Қазақстан және Дүниежүзі Сауда
Ұйымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 10
2.1 Қазақстанның ДСҰ-ға кіру мақсаты мен
талаптары ... ... ... ... ... ... .. ... ..10
2.2 ДСҰ-ның экономика секторына
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .12
2.3 Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..14

3.Қазақстанның ДСҰ- ға кіргеннен кейінгі экономикалық даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
3.1 Отандық экономикаға әсер ететін тиімді және тиімсіз
жақтары ... ... ... 16
3.2 Қазақстанның ДСҰ-ға кіру барысында атқарылған жұмыстары және
перспективалық
жоспарлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Қосымшалар

Кіріспе

Әлемдік экономика мен әлемдік сауданың даму тендециялары бір ортақ
ғаламдық еркін нарық болуын талап етеді. Әрине бұл бағыттағы Дүниежүзілік
сауда ұйымының әрекеті ең маңызды болып табылады.
Ғаламдастыру жағдайында тауарлардың көпшілігіне сыртқы сауда немесе
әлемдік нарық арқылы қол жеткізілетіндіктен, кез келген ұйымның
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі, уақыт мәселесі болып, табылады.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың халқына арналған 11-ші
жолдауында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына қосылу стратегиясы алға қойылған. Осы бастаманы іске асыру үшін
еліміздің экономикасының дамуында қомақты роль атқаратын мәселелердің бірі
- бұл Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіруі.
Қазақстанның жаһандық экономикадағы бәсекелестік ұстанымдарын көп
ретте оның Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруіне байланысты айқындалатын
болады. Бұл міндетті біз бірнеше жыл бойы дәйекті түрде шешудеміз, әрі
тиянақтауға да тақаумыз. Республиканың сыртқы сауда режимін реттейтін
заңдардың едәуір бөлігі қазірдің өзінде ДСҰ нормаларына сәйкес келтірілді
немесе Парламентте талқылану үстінде. Еліміздің осы халықаралық
экономикалық ұйымға енуі Қазақстанның дүниежүзілік рыноктағы бәсекеге
қабілеттілігін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашатынына сенімдімін... , -
деді елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өз жолдауында.[1,1-бет]
Курстық жұмыстың өзектілігі: қазіргі таңда Қазақстан үшін маңызды
сұрақтардың бірі Дүниежүзілік сауда Ұйымына (ДСҰ) мүше болу. Сондықтан да
осы проблематиканы мен Қазақстанның ДСҰ-ға енуі атты курстық жұмысымда
барынша ашуға тырысу негізгі өзектілігінің бірі болып есептеледі.
Курстық жұмыстың басты мақсаты – Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің
проблемалары мен перспективасына мінездеме беру. Экономика салаларын
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі шарттарына бейімдеу жөніндегі жүйелі шараларды
іске асыру және Қазақстанның әлемдік нарыққа кірігуі.
ҚР Президенті Н.Назарбаев еліміздің Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше
болып кіруге толық мүмкіндігі бар екендігі туралы пікір айтты. Қазақстан
осынау халықаралық ұйымға кіру процесіне байланысты жұмыстарды сонау 1996
жылдан бері қарай жүргізіп келеді. Жалпы ДСҰ-ға кіру процесі – көп
жоспарлы, әрі бірнеше кезеңнен тұратын күрделі шаруа екені белгілі. Оған
қосылуға ниет білдірген елдердің тәжірибесі аталған процестен өтуге,
шамамен 5-7 жылдай уақыт кететіндігі көрсетті. Әзірше, Қазақстан оған
бақылаушы ретінде ғана қатысып отыр. Әйтсе де, бұл ұйымға мүше 38 елдің
өкілдерінен құрылған жұмысшы тобы Қазақстанды өз қатарларына қабылдауға
қатысты белсенді келіссөздер жүргізуде. Бүгінге дейін ол топтың бірнеше
мәжілісі өтті. Осы 38 елдің тек кейбіреуімен келіссөздер өте қызу түрде
жүргізіліп жатыр. Онда басты назар негізгі төрт бағытқа аударылған. Атап
айтсақ, олар төмендегідей: отандық рыноктағы тауарлар мен қызмет түрлерінің
қолжетімдігі шарттары, ауыл шаруашылығы, республиканың сыртқы сауда іс-
қызметі саласындағы заңдылықтарға қатысты мәселелер жүйесі. Экономикасы
жақсы дамыған елдер ішінде бұл мәселеге байланысты бізге АҚШ, Еуроодақ,
Австралия, Канада және Швейцария мемлекеттері қолдау көрсетіп, ірі серіктес
болып отыр.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселесіне еліміз аса үлкен
жауапкершілікпен қарайды, еліміздің беделді экономисттерінен және сауда
ұйымына мүше елдерден шақырылған елшілерден құралған арнайы топ
ұйымдастырылған болатын.Сол топ қазіргі күні бірқатар жұмыстар атқарып,
экононикалық жағдайды талқылап, саралаған болатын.Соның нәтижесінде
еліміздің бұл әлемдік деңгейдегі ұйымға мүшелік етуге әлі де болса
даярлығы, экономиклық жағдайы сәйкес келмейтіндігі белгілі болып отыр.
Курстық жұмыстың міндеттері:
✓ Қазақстан үшін тиімді шарттарда ДСҰ-ға кіру.
✓ Қазақстан нарығына импорттық тауарлар мен қызмет көрсетулердің
кемсітусіз енуіне салаларды ашуға бейімдеу.
✓ Өңірлік бірлестіктер (ЕурАзЭҚ, ШЫҰ және т.б.) шеңберінде
экономикалық кірігуді тереңдету.
✓ Сауда-экономикалық қатынастар кешенінің негізгі құрауышы ретіндегі
шекара маңы ынтымақтастығын дамыту.
✓ Барлық заңды тұлғалардың қаржы есептілігінің халықаралық
стандарттарына көшу процесін жеделдету.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен және
қорытындыдан тұрады. Негізгі бөлімнің бірінші сұрағында ГАТТ-тың құрылуы,
мақсаты, мәні және оның ДСҰ болып кеңеюі қарастырылады; ал екінші сұрақта
ДСҰ-ға кіру мақсаты, талаптары, Қазақстанның ұлттық өніміне әсері жайында
жазылған. Ең соңғы үшінші тарауда Қазақстанның ДСҰ-ға мүше ел ретінде ішкі
нарығы мен сыртқы экономикалық байланыстарына жағымды және жағымсыз
әсерлері қарастырылды.
Курс жұмысының деректері барысында мамандардың осы тақырып
төңірегіндегі пікірлері, ірі-ірі статистикалық мәліметтер орталығының
мағлұматтары, еліміздің мерзімді ақпараттық-сараптамалық басылымдардағы
мақалалар қолданылды.

1. Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) туралы ақпараттар
1.1. Сауда және тарифтер жөніндегі Бас келісім (ГАТТ)

Бүгінгі экономикалық әлемдік құрылыста мемлекеттерге үстемді саяси
институттар және халықаралық ұйымдар (халықаралық қаржы фонды,әлемдік банк,
халықаралық қаржы корпорациясы, ДСҰ және тағы басқа) және мемлекеттерге
үстемді институттар алдында еліміздің экономикалық, сонымен қатар саяси
сипаты жағынан да санасуға тура келіп отыр.Аталған шаралардың орындалуы
интернационализацияланудың қарқынын көрсетеді.
Мегаэкономика жағдайында өзіндік орталық пен периферия бар. Орталық
құрамға дамыған мемлекеттер мен мегаполистер кіреді. Ал периферияда қалған
әлем. Дамыған мемлекеттер арасында өмір сүру дәрежесі өте жоғары шамамен
миллиард халық тұрады деп есептелінеді. Олар 80% әлемдік табиғи
ресурстарды тұтынады және 80% өте қауіпті қалдықтар шығарады. Бұл елдер,
яғни дамыған мемлекеттер бір немесе бірнеше технологиялық құрылымдары
жағынан басқа елдерден озып келеді. Қазіргі таңда жаңа тауарлар ойлап-тауып
шығару, әр түрлі қызметтер шығару дамыған мемлекеттердің негізгі, тіпті
басты шаруашылығы деп айтуға болады. Периферияға жататын мемлекеттер
негізінен жалпылық өндірілетін, стандартты тауарлар өндірумен, ауыл
шаруашылығымен, пайдалы қазбаларды өндірумен айналысып келеді. Осыдан,
әрине, дамыған елдердің ғылымды көп талап ететін тауарларға баға жоғары да,
ал дамушы мемлекеттердің шикізатына және өндіретін тауарларына, стандартты
тауарларға баға төмен деңгейде. Бұл бағаның деспаритеті – кейбір
мемлекеттердің баюының, ал кейбір мемлекеттердің кедейленуіне әкелетін
негізгі жағдай. [2,85-90-бет]
Осылардан келе төмендегідей мәселелер туындайды: біріншіден, жалпы
перспективадағы мегаэкономикадағы өзіндік орталық пен периферияны сақтап
қалу керек. Содан кейін әлемдік құрылымдағы периферия мемлекеттерге жақсы
жағдайлар жасап экономикасын көтеру шараларын ұйымдастыру және бұл
эволюциялық күресте жоғары бәсекелестікке жеткізу арқылы жетістікке жетуге
болады. Қазақстан Республикасының ДСҰ-ға кіргеннен кейін, оның перифериядан
шығып экономикасын дамыған мемлекеттермен бір дәрежеге қою үшін шамамен 10-
15 жыл мерзім қажет.
[3,4-бет]
Екіншіден, көңіл аударатын жағдай әлемдік саудадағы мықты жүйелердің
(1947 жылы – ГАТТ; 1995 жылы - ДСҰ) және дамып келе жатқан трансұлттық
капитал (ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап) ең қолайлы, әрі келе жатқан
дағдарыс кезеңдерінен жеңіл, жайлы өту шараларын құрастыру өте маңызды.
ДСҰ-ның басты мақсаты – дамыған әлемдік сауданы қалыптастыру. Осындай
мақсатпен аталмыш ұйым өз қарамағына кіру туралы ниет білдірген дамушы
елдерге: ДСҰ-на кіруде және мақсаттар мен келісімдерді орындауда мерзімін
ұзарту; ДСҰ-да жұмыс істеуге инфрақұрылымды аталмыш елдерге құру; сауда
мүмкіндіктерін кеңейту шараларымен қамтамасыз ету; бәсекелестікті тиімді
пайдалану; экономикалық дауларды шешу және техникалық стандарттарды орындау
секілді көмектер береді. Трансұлттық капитал алдында мынадай мақсаттар тұр
– ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін енгізу ориентациясы, белгілі бір
тауар рыногында маркетинг пен менеджмент принциптерін қатаң сақтау арқылы
әлемдік нарықта елеулі позицияларға ие болу.
Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) халықаралық валюта қоры мен
дүниежүзілік банктен кейінгі үшінші орынды иеленді. Ол халықаралық
экономика қатынастарын тұрақтандыру функциясын атқарады. Сауда ұйымының
жарлығы талқылану үстінде еді, сол себепті 23-ке жуық мемлекет бас қосып,
уақытша келісім ретінде Сауда және тарифтер жөніндегі Бас келісімге қол
қойды. Осы шараға қатысқан мемлекеттердің болжамы бойынша осы жасалған
қадамнан кейін ДСҰ құрылуы тиіс еді. Бірақ ДСҰ-ның жарлығы қаралып
қабылданғанымен, кейбір мемлекеттердің парламенттері, оның ішінде АҚШ оны
жоюдан бас тартты. Ақыр соңында қолдаушы елдер саны бірте-бірте өсе келе,
Сауда және тарифтер жөнінжегі Бас келісім (ГАТТ) 1948-1995 жылдар
аралығында әлемдік сауданы тұрақтандыратын жалғыз халықаралық құқықтық
келісім болды. Сауда және тарифтер жөніндегі Бас келісім – кеден тарифін
төмендету және тарифтік емес шектеуді азайту жөніндегі келіссөз жүргізіп,
жобалар ұсынған алғашқы ұйым.ГАТТ-қа қатысушылардың сауда қатынастары
қабылданған нормалар мен ережелер негізінде айқындалады. ГАТТ 1948 жылдан
бастап әрекет етеді.Бұл ірі халықаралық ұйымның шеңберінде сыртқы саудаға
қатысты барлық проблемаларды талқылау үшін мүше елдер арасында келіссөздер,
консультациялар, кездесулер өткізіледі. ГАТТ-тың толық құқылы мүшелерінің
саны 1990 жылы 96-ға жетті.
ГАТТ-тың қызмет жасаған жылдардағы жұмыс нәтижелері томендегідей
болды.
1996 жылдың басында ГАТТ-тың мүшелігінде 130 мемлекет болды. Осы
жылдың қаңтарында ГАТТ Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып қайта
құрылды. Қазіргі кезде оған 81 мемлекет мүше. Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы
ГАТТ-тың принциптеріне қосымша қызмет көрсету саудасы және интеллектуалдық
меншік саудасы жөніндегі келісімдермен толықтырылды. Жаңа ұйым
инвестицияларды қорғауды бақылаудың да жүзеге асырып, реттейтін болады.
Эксперттердің анықтауы бойынша, Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының
бақылауында 5 трлн доллар тауар айналымы болмак. Бүкілдүниежүзілік сауда
ұйымының қызметі дүниежүзілік экономикаға жылына қосымша 250 млрд доллар
жуық табыс әкелмек.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының жоғарғы баскарушы органы — Министрлер
конференциясы.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы ГАТТ-тың қатысуымен жасалған
келісімдердің толық орындалуын қадағалайтын болады. БСҰ-ға мүшелік әр-бір
қатысумен мемлекетке бұрын келісілген құжаттардың барлығының мүлтіксіз
орындалуын жүктейді.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының құрылуы халықаралық экономикалық
қатынастарды, оның ірі саласы халықаралық сауданы жаңа белестерге шығарып,
барлық мемлекеттердің сауда қарым-қатынастары деңгейін жоғарылатады деген
сенім бар.
БСҰ-бейбіт, қатар өмір сүру принциптерін мейілінше тиянақтайтын
беделді халықаралық ұйым.[4,447-бет]
Сауда және тарифтер жөніндегі Бас келісім шеңберінде сауда
келіссөздері жүргізілетін болатын, ондағы соңғы Уругвайда өткен кездесу
нәтижесінде Дүниежүзілік Сауда Ұйымын (ДСҰ) құру туралы шешім қабылданды.

1.2. ДСҰ-ның құрылу тарихы және оның алғышарттары

Әлемдегі мемлекеттердің 150-і осы халықаралық сауда ұйымына толық
мүше, 30-дан аса мемлекеттер бақылаушы мәртебесіне ие. Дүниежүзілік сауда
ұйымын құру идеясы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қозғала бастағанымен,
бұл ниет түрлі себептермен іске аспай отырған. Тек, 1987 жылы ғана
көпжақты келіссөздер өз жемісін беріп, өмірге халықаралық сауда ұйымы
келді. Дүниежүзі сауда ұйымын құрудағы мақсат – нарықтың ашық, ырғақты
сипатқа ие болуын қамтамасыз етіп, импортқа шектеу (квота) қою арқылы оны
реттеп отыру, сөйтіп әлемдік сауда жүйесін басқару.
ДСҰ халықаралық сауда ережелерін либерализм принциптеріне қарай
реттейтін халықаралық экономикалық ұйым, ол 1995 жылы 1 қаңтардан бастап
жұмыс істей бастады. Алғашқы кезеңде ДСҰ-ға 77 мемлекет кірсе, 2005 жылдың
11 желтоқсанында соңғы мәлімет бойынша оған 148 ел мүше болды. Бұрынғы
кеңестік елдерден оның қатарында Литва, Латвия, Эстония, Грузия, Армения,
Молдова, Қырғызстан бар. ДСҰ-ға кіретін елдердің үлесі әлемдік тауар
айналымының 95% құрайды, яғни Ресейді қоспағанда бүкіл дүниежүзілік нарықты
қамтып отыр деуге болады. Және Қазақстанды қосқанда 30-ға жуық ел осы
ұйымға кіру ниеттерін білдірді, олар бүгінгі таңда бақылаушы мәртебесіне
ие. [5,2-бет]
ДСҰ-ға мүше мемлекеттер өзі өндірген өнімнің нарықтың бағасын қорғап,
оның бағасын реттеп отырады да, қажет болып жатса, қорғанысқа көшіп,
бәсекелестерін антидемпингтік шаралар қолдануға мәжбүрлейді. Мәселен, ДСҰ-
ға мүше емес мемлекеттің тауарын рынокқа жібермей, тіпті оны сатқызбай
қояды. Ал тауарын өткізе алмаған мемлекет миллиондаған қаржыдан қағылады.
Сонымен қатар, ДСҰ өзіне мүше елдердің бір-біріне деген толық түсіністігін
қамтамасыз етіп, олардың тауар айналымының деңгейін реттеп, неғұрлым
қолайлы жағдайлар туғызып отыратын халықаралық ұйым. Соның дәлелі – ДСҰ өз
ережелерімен, талаптарымен жасалған келісім-шарттарды (әлемдік сауданың
95%-ы) реттеп, қатаң қадағалайды. Әлемдегі сауда тауар айналымын мейлінше
ырықтандырып, сауда ұйымына мүше елдердің өзінің талаптары мен заңдарын
орындап отыруын қадағалап, оларды мүлтіксіз орындауға міндеттейді. [6,15-
бет]
1994 жылы сәуір айында Мароккодағы Маракеш қаласында Уругвайлық
раундта көптеген келіссөздер жүргізу арқылы Маракештік келісімге қол
қойылды. Осы келісім негізінде 1995 жылы 1 қаңтарда ДСҰ құрылды.
Дүниежүзілік сауда ұйымы құрылуы жөніндегі келісімде жан-жақты сауда
жүйесінің шеңберінде ДСҰ кірген мемлекеттің құқығы мен міндеттерін
анықтайтын 29 құқықтық құжаттар және 25 Министрлік Декларациялар болды.
1948 жылғы қабылданған ГАТТ-қа өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп,
қазіргі таңда ГАТТ 1994 деп аталатын бұл келісім құқықтық құжаттар
құрамына кіріп, ДСҰ-ның негізгі іргетасы болып отыр. Жан – жақты сауда
жүйелерін қолдап талқылау үшін және мемлекеттен мүше құқығын алып тастау,
дауыс беру арқылы іске асады. ¾ дауыс берген, яғни көбірек дауыстарды
жинаған жүйе қабылданады. Ұйымға жаңа мемлекеттердің кіруін Министрлік
комиссия шешеді, яғни барлык дауыстардың 23 бөлігі жиналуы шарт. Дауыс
беру бір мемлекет=бір дауыс принципі бойынша жүзеге асады. Бірақ ГАТТ
дәстүрлері бойынша ДСҰ көпшілік шешімдерін барлық мүшелердің келісімімен
қабылдайды, яғни – консенсус.
Қазіргі таңда ДСҰ – тауарлар саудасын тұрақтандырып, қызметтер және
интеллектуалдық меншікті қадағалайтын басты халықаралық ұйым болып отыр.
Бұл тұрақтандырудың мақсаты келісілген принциптерді жүзеге асыру,
мемлекеттердің халқаралық саудадағы іс-әрекеттерін анықтау. Жан-жақты сауда
жүйесінің ең негізгі принциптері:
Тең құқықтарын айыруынсыз сауда – басқа мемлекетпен салыстырғанда бір
мемлекетке өте жақсы сауда тәртібіне орнатпау тиіс және шетелдік
тауарлардан гөрі ұлттық тауарларға өте жақсы сауда тәртібін орнатпауы тиіс.
ДСҰ шеңберінде барлық мемлекеттерге тиімділігі көп тәртіп қарастырылған,
бұл ГАТТ-тың 1 бабында жазылған, бұнда тағы қарастырлатын жағдай ол
мемлекет бір мемлекетке жеңілдіктер мен артықшылықтарды жасау ғана емес,
барлық мемлекеттерге бірдей жасауы тиіс.
Халықаралық сауданы ырықтандыру – кедендік тарифтерді төмендету және
халықаралық сауда жолында басқа да кедергілерді жою жөніндегі жан-жақты
келіссөздер жүргізу.
ДСҰ ережелері негізінде импортты шектемеу жөнінде шаралар қолдану –
мемлекеттердің протекционистік сауда саясатынан бас тартуын қамтамасыз ету.
Сауданы ырықтандыру және ДСҰ ережелерін сақтау мемлекеттің ішкі
саудасын заңды түрде қорғау мүмкіндігінен айырылуын білдірмейді. ДСҰ
ережелері бойынша ішкі сауданы қорғаудың қарулары көптеп қарастырылған.
Олардың қатарына мыналар кіреді: қорғаныс шаралары – белгілі бір
импорттық тауарлардың көлемі отандық тауар өндірушілерге шығын келтірген
немесе шығын келтіру қаупін тудырған кезде туатын уақытша шектеу;
антидемпингтік баждар – нақты демпинг көзіне қарсы қолданылатын қорғаныс
бажы; өтемақы баждары – экспортқа қарсы қолданылады, егер бұл экспорт ашық
немесе жабық түрде жәрдемақы алса.
Сауда саясатын болжау – бұл өзіне алынған міндеттердің біртекті
бұзушылығын және орнатылған ережелер бойынша сауда саясатын жүргізу.
Мемлекеттің, инвесторлардың, корпорациялардың тарифтері, тарифтік емес
шектеулер және тағы басқа сауда саясатының құралдары мемлекеттерде ДСҰ-ның
белгіленген ережелері бойынша жүзеге асып жатқанына күмәндары болмауы тиіс.
Сауда саясатының болжауының басты механизмі – тарифтерді біріктіру болып
табылады, яғни мемлекеттер өздеріне импорт тарифінің мөлшерлемесін
белгілеген шектен көтермеуге міндеттеме алады.
Бәсекелестің көмегі – ДСҰ ұстанымына сәйкес, мемлекет сауда саясатының
әділетсіз әдістерінен бас тартуына болады.Мәселен, демпинг (экспорт
әділетті саудалық бағадан төмен болғанда), экспорттық субсидия.
Мемлекеттер ДСҰ құрамына кіреді және ДСҰ-ның негізгі құжаттарына қол
қояды және осы құжаттардағы ұстанымдарды жүзеге асыруға міндеттеледі.

1.3. ДСҰ-ға кіру мәселелері

Сөз болып отырған Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру оңай шаруа емес.
Ұйым мемлекеттерді өз қол астына ала отырып, оған біраз өзіндік шарттар
қояды. Әрбір мемлекет өзінің тауар-айырбас іс-қимыл жүйесінде ДСҰ-ға кіре
алады, бірақ ДСҰ мүшелері талап етілетін келісімдермен келісуі шарт болып
табылады. Екіжақты келіссөздер жүргізу төрт бөлім бойынша іске асырылады:
Біріншіден, tell us about yourself = өзің туралы мәлімет бер.
Мемлекет ДСҰ мүшелерінен келісімді қолдау туралы рұқсат алуы үшін өзінің
қолданып немесе жүргізіп отырған сауда – саттығы және экономикалық саясаты
ұйымға толықтай ашық түрде суреттеп беруі тиіс. ДСҰ-мен меморандумға отыру
үшін арнайы бөлінген жұмысшы бөлігінің мемлекет арызын тексеруіне,
қадағалауына бағынышты болуың керек. Бұл жұмысшы ұйымдары, жалпы алғанда
ДСҰ мүшелері болып табылады.
Мысалға алсақ, біздің мемлекетіміз 1996 жылдан бері ДСҰ-ға кіру туралы
өтініш бергеннен бастап, ДСҰ мүшелері Қазақстанның экономикалық дамуы
арнайы бақылауға алды.
Екіншіден, work out with us individually what you have to offer =
Өзің нарыққа не ұсынғың келетінің туралы бізбен жеке жұмыс істе. Жұмысшы
ұйымы принциптер мен саясатта белгілі дәрежеде прогреске жеткен кезде,
осымен қатар ДСҰ мүшелері мен болашақтағы ұйым мүшелерімен және жеке
мемлекеттермен екіжақты келіссөздер жүргізіледі. Екіжақты дейтініміз,
себебі әр түрлі мемлекеттердің өздерінің сауда-саттық айналыста әр түрлі
қызығушылықтары болады. Бұл келіссөздер тариф мәліметтері және түрлі нарық
міндеттемелерін тауарлар мен қызмет көрсетудегі түрлі саясаттарды қамтып
отырады. Тіпті екіжақты келіссөздерге қарамастан, жаңа мүше
міндеттемелеріне дискриминация жасамай, ДСҰ-ның ережелеріне қайшы келмеуі
керек. Басқа сөзбен айтқанда, бұл екіжақты келіссөздер түсетін пайданы
(экспортқа шығару мүмкіндіктер мен кепілдіктер) шешеді. Көбіне ДСҰ-мен
келіссөздер қиынға соғып, ұзақ уақыт бойы қорытындыға келе алмауы мүмкін.
Үшіншіден, let’s draft membership terms = Ұйым келісім-шартын
істейік. Арнайы ДСҰ жанынан бөлінген жұмысшы ұйымы бақылаушы мемлекетінің
арызына, сауда режиміне деген өздерінің зерттеулерін, келіссөздерін
аяқтаған мезетте, мемлекеттің ДСҰ-ға кіру туралы келісім-шартын жасайды.
Істелінген келісім-шарттар, тізімдер, ДСҰ-ға кіргелі отырған мемлекеттің
міндеттемелері көбіне қорытындыда анық көрсетіледі.
Төртіншіден, the decision = шешім немесе қорытынды. Соңғы құжат әр
түрлі хабарламалардан, протоколдар мен біраз міндеттемелерден тұрады. Және
осы аталмыш құжат ДСҰ-ның Ортақ Кеңесіне (WTO General Council) немесе
Министрлер конференциясында (Ministerial Conference ) көрсетіледі. Егер де
бұл құжатқа байланысты ДСҰ мүшелері оң жақты тиімділікпен дауыс берсе, онда
ДСҰ-ға кіру туралы келісімге ерікті түрде қол қойылады. Көп жағдайларда,
мемлекеттің басты парламенті немесе заң шығарушы органы ұйыммен келіссөз
аяқталмас бұрын келісімді қадағалайды. [7]

2. Қазақстан және Дүниежүзі Сауда Ұйымы
2.1.Қазақстанның ДСҰ-ға кіру мақсаты мен талаптары

Қазақстан Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруге әзірленіп жатыр. Алайда
ДСҰ-ға кіру үшін ұлттық заңнаманы оның талаптарымен сәйкес келтіру керек.
Бұл талаптар әр алуан келісімдерге, атап айтқанда, субсидияларға, өтемдік
және демпингке қарсы шараларға қатысты заңнамаларда баянды етілген.
Қазақстан қазір өзінің заңнамаларын қайта қарастыру қампына кірісті. Бұл
саладағы заң шығару ісіне Қазақстан парламентінің мәжілісінде осы палатаның
депутаты, экономикалық реформаға және өңірлік даму комитетінің мүшесі
Сатыбалды Ибрагимов маманданған: ДСҰ мүшелері тарапынан қысым жасауды
күтпестен, біз алдын ала жұмыс істеуге тиіспіз, яғни заңнамаға ДСҰ
шарттарына сәйкес келетін өзгерістер енгізуіміз керек.
ДСҰ-ға кіру Қазақстанға не береді?
Бірінші кезекте, бұл отандық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін
жақсартады, мұның өзі Қазақстандық өнімнің әлемдік рынокқа шығуына
мүмкіндік береді. Осы ұйымға қатысушылар тарапынан сауда кедергілері,
алынып тасталынады.
Бұдан басқа, тұтынушылар, яғни сіздер мен біздер үшін қаржы,
телекоммуникациялар және көлік салаларының қызметтері арзанырақ болады. Әр
түрлі лицензиялар алумен, кеденнен өтумен байланысты рәсімдер оңайырақ
сипат алады . [8,8-бет]
Таза уақытша уағдаластық ретінде құрылған тарифтер мен сауда туралы
Бас келісім 1948 жылдан 1994 жылға дейін, яғни 1995 жылы мамандандырылған
Дүниежүзілік сауда ұйымы құрылғанша өмір сүрді. Осы кезге таман 128
мемлекет ДСҰ-ның уағдаласушы тараптары болды. Оған барлығы түрлі нысандағы
150-ден астам мемлекет қатысты. 30-дан астам елдермен қатар 1996 жылы
қаңтар айында ДСҰ-ға қосылу туралы ресми мәлімдеме жасап, бұл мәртебеге
қазір Қазақстан да ие болып отыр. Осыдан кейін жұмыс тобы құрылды, оның
құрамына Қазақстанның негізгі сауда серіктестіктері – 38 ел енген. Олар:
АҚШ, ЕО елдері, Канада, Жапония, Австралия, Швейцария, Қытай және
басқалары.
Қазіргі уақытта он елмен жүргізілген екі жақты келіссөздер аяқталды,
осынша елдермен консультация алмасылуда. Қысқасы, Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі
туралы үдеріс жүріп жатыр.
ДСҰ негізге алатын қағидаттар мен ережелер мыналар болып табылады. Бұл
– кемсітушіліксіз жүргізілетін сауда. Басқаша айтқанда, саудадағы өзара
барынша қолайлылық режимін беру және шығу тегі шетелдік тауарлар мен
қызметтер көрсетулерге ұлттық режимді өзара ұсыну. Бірқатар елдердің – ДСҰ
мүшелері өкілдерінен тұратын жұмыс тобының сауалдарын негізге ала отырып,
Қазақстан, мәселен, қазірдің өзінде, егер осылай айтатын болсақ, өзінің
демпингке қарсы заңнамасын қайта қарауда. ДСҰ-ға қосылу үшін Қазақстан
алдағы уақытта соңғы 50 жыл ішіндегі осы ұйымға қатысушы елдерді әзірлеген
халықаралық сауда нормаларын қабылдауы керек. ДСҰ-ға жаңа елдердің
қосылуның басты шарттарының бірі олардың ұлттық заңнамалары мен сыртқы
экономикалық қызметін реттеу тәжірибесін Уругвай раунды келісімдерінің
пакеті ережелерімен сәйкес келтіру болып табылады. ДСҰ-ға қосылудың
қорытынды кезеңінде ізденуші елдің ұлттық заң шығарушы органы жұмыс тобының
шеңберінде келісілген және Бас кеңес бекіткен құжаттардың бүкіл пакетін
ратификациялайды. Бұдан кейін аталған міндеттемелер ДСҰ-ның құжаттары мен
ұлттық заңнаманың бір бөлігіне айналады, ал кандидат ел ДСҰ мүшесі
мәртебесін алады.
Уругвай раунды келісімдерінің пакеті елуден астам көпжақты сауда
келісімдерін және басқа да құқықтық құжаттарды біріктіреді, олардың
негізгілері ДСҰ құру туралы келісім мен оған қоса берілетін көпжақта сауда
келісімдері болып табылады. Осы келісімдердің бірі – 1994 жылғы Сауда және
тарифтер жөніндегі Бас келісімдердің 6 бабын қолдану жөніндегі, сондай-ақ
субсидиялар мен өтемдік шаралар жөніндегі келісім. Кейбір ғалымдардың айтуы
бойынша, Дүниежүзілік сауда ұйымына Қазақстанның мүше болуы автоматикалық
түрде экономика диверсификациясына және шетелдік инвесторларды тартуға,
жоғарғы технологиялардың шикізаттық емес секторға енгізілуін бірден
қамтамасыз етпейді деседі. Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болудың негізгі
мақсаты - өз сыртқы саудасы мен ішкі тауар өндіруді және тұрақты
экономикалық өсу жолдарын қайта құруды қолға алу. Біз осыны біле тұра,
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болудағы артықшылықты тиімді пайдалана
білуіміз керек.
Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болу туралы мәселеде қарастырылатын
негізгі жағдайлар:
• өнеркәсіп тауарларына тарифтерді төмендетеді;
• ауылшаруашылық өнімдерінің, ауылшаруашылық-тұрмыстық және ішкі экспорт
субсидияларының тарифтерін төмендету;
• шетелдік компания қызметінің қазақстандық нарыққа ену үшін ырықтандыру
жағдайларын жасау; шетелдік компания қызметтеріне;
• қаржылық, телекоммуникациялық, көлік және басқа да сауда қызметтері
жатады;
• жүйелік талаптар: мемлекеттік заңнамаларды әлемдік стандартқа сай етіп
істеу;
• стандартсыз жағдайлар (өнімдер) [9,335-336 бет]

2.2. ДСҰ-ның экономика секторына әсері

Дүниежүзілік сауданың ең қарқынды және өскелең дамып келе жатқан
секторы өңдеуші өнеркәсіп саласының тауарлары оның ішінде ғылыми сыйымды
тауарлар.
Өнеркәсібі дамыған елдерде ғылыми сыйымды тауарлар экспорты жылына 500
млрд долл құрайды, ал жоғары технологиялық өнімнің үлесі 40%-ке жақын.
Машиналар мен жабдыктар саудасының да ролі артып келеді. Осымен байланысты
ғылыми-техникалық, өндірістік, коорпорациялық, қаржы-несие қызметтерінің
айырбасы кең қанат жаюда. Машиналар мен жабдықтар саудасының қарқыны
бірқатар жаңа қызметтер түрлерін өмірге алып келді. Оларға: инжиниринг,
лизинг, консалтинг, ақпаратты-есептеу қызметтері жатады.
Инжиниринг - клиентке көрсетілетін инженерлік қызметтердің жиынтығы.
Оның түпкі мақсаты өндіріске жұмсалған күрделі қаржыны немесе басқа
шығындарды өтеуде жоғары нәтижеге жету. Ондай нәтижеге жету үшін инжиниринг
материалдық, технологиялық, енбек және қаржы ресурстарын тиімді
пайдаланудың әдістерін іздестіреді.
Лизинг - машиналар мен жабдықтарды белгілі бір мерзімде арендаға беру
туралы келісім. Лизинг халықаралық және ұлттық деңгейде өнеркәсіп, банк
монополияларының жалғасып кетуінің жаңа нысаны.
Консалтинг — жобаларды дайындау және жүзеге асыру кезіндегі кеңес беру
қызметі.
Соңғы онжылдықта өнеркәсібі дамыған елдердің машиналар мен жабдықтар
экспорты үш есе өсті. Әсіресе электротехникалық және электронды жабдықтарды
экспорттау жедел қарқынмен дамып келеді, олардың үлесіне машинатехникалық
өнімдер экспортының 25% тиеді.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кірудің екі стратегиясы қалыптасып отыр:
• Максималды ырықтанған;
• Максималды протекционисттік.
90-жылдардың екінші жартысынан бастап Дүниежүзілік сауда ұйымына
кірген елдер (Шығыс Еуропа, ТМД-ның кейбір мемлекеттері, Қытай) максималды
ырықтанған стратегия жолына түскен болып есептеледі.
Ресей Федерациясы мен Қазақстанда екі стратегия түрін де жақтайтын
топ қалыптасқан. Максималды ырықтанған стратегияны жақтаушылар екі
мемлекетте де азшылық. Бірақ Ресейде аталмыш стратегияны жақтаушылар үкімет
мүшелері мен жеке меншік, бизнес өкілдері болса, Қазақстанда
протекционисттік стратегияны жақтаушылардың үлесі көп. Максималды
ырықтанған стратегияның жақтаушылары қатарын – тек қана орташа деңгейдегі
мемлекеттік қызметкерлер құрайды.
Максималды протекционисттік стратегияны жақтаушылардың қарсыластарына
ұстанатын негізгі қарсы аргументтер:
1. Қазақстандық нарық толығымен ашылады; оны шетелдік тауарлар толтырады,
көптеген отандық өнеркәсіптер мен салалар жабылып, дағдарысқа ұшырайды.
Себебі, олар шетелдік компаниялармен бәсекеге түсе алмайды;
2. Он мыңдаған адам жұмыссыз қалады, жұмыссыздар саны өседі;
3. Елде экономикалық қауіпсіздікке қауіп төнеді.
Бұған мысал ретінде БҒМ жанындағы Экономика институтының Астанадағы
филиалының директоры, экономика ғылымдарының кандидаты, профессор Жанкелді
Шымшықовтың Айқын газетінде берген сұхбатын ала аламыз. Рас, ДСҰ-ға мүше
болған жағдайда импорт тауарларына қақпамыз айқара ашылады. Осы сауалға
байланысты Жанкелді ағамыздың айтқан пікірі: Онсыз да айқара ашылып жатыр.
Бірақ мені қорқытатыны – тауарлардың басқыншылығы емес, сол тауарлармен
қатар жұмыс күші де тауар болып есептелетіні. ДСҰ қағидасы бойынша жұмыс
күшіне де тосқауыл болмауы керек. Ол ашық миграция – деген сөз. Мұндай
жағдайда бізге жұмыс іздеп кез келген елдің азаматтары көшіп келуі мүмкін.
Егер Қытайдан 10 миллион адам көшіп келсе, оған біз ешқандай тосқауыл қоя
алмаймыз. Өйткені, біз ДСҰ-ның жарғысы бойынша ешкімге шектеу жасамаймыз.
Егер мұнда шектеу жасалмай, соншама қытай біздің елге көшіп келсе, шаруамыз
бітті. Онда ДСҰ да, ұлт та керегі жоқ. Олар жергілікті тұрғындармен
араласып, ертең кімнің қайда қалғанын біле алмай қаламыз. Бір қорқытатыны
сол. [19,3 бет]
Сондықтан да олар мыналарды ұстанады:
1. Отандық тауар өндірушілерді сақтауда кедендік тарифтерді көтеру;
2. Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруге асықпау, ең алдымен отандық тауар
өндірушілерді бәсекеге түсе алатындай деңгейге жеткізу. [10,6-бет]

2.3 Қазақстанның ДСҰ-ға кіруінің ерекшеліктері

Қазақстан ДСҰ-ға бақылаушы мәртебесін осы ұйымға қосылу жөніндегі
жұмысты көтере отырып, 1996 жылы алды. Осыдан кейінгі 6 жыл ішінде, былайша
айтқанда кіру процесінің ақпараттық кезеңі мен бастапқы ұйымдық
процедуралық жұмыстары жүрді. Ал 2002 жылдан бастап, республика өзінің
аталмыш ұйымға кіруінің нақты шарттарын анықтау бойынша келіссөз процесінің
белсенді сатысына аяқ басты. Қазақстан ДСҰ-ға кіруі бойынша 36 мүше
елдердің жұмыс топтарының арасынан 16 ел келіссөздерді жүргізуге ынта
білдірді – АҚШ, ЕО, Канада, Швейцария, Жапония, Австралия, Латвия, Польша,
Грузия, Болгария, Бразилия, Мексика, Чехия, Словакия, Эстония, Пакистан.
ДСҰ-ның 148 мүше елдерімен саудалық қатынастарды жүргізетін Қазақстан
үшін аталмыш ұйымға кіру бірнеше себептер бойынша маңызды - ДСҰ-ға мүше
елдердің барлығымен қолайлы сауда режимін алу үшін, сауданы дамыту үшін,
әсіресе инвестицияларды тарту үшін, сауда егестерін шеттетпей шешу
мүмкіндігі үшін, Қазақстан экспортында шикізаттың басым екендігі, ал
импортта дайын тауарлардың басым екендігі белгілі, ал бұл тиімсіз баға
пропорциясын тудырады. Сондықтан да, сарапшылардың пікірінше еліміздің ДСҰ-
дан тыс жатуы бүгіннің өзінде оның сыртқы саудасы мен экономикасының
осындай құрылымында жоғалтуларға душар етіп отыр. Көптеген шикізаттың
тауарларға қатынастағы антидемпингтік таластардың өзінен ғана Қазақстан 550
млн. доллар жоғалтып отыр. Одан бөлек Қазақстандағы кедендік тарифтердің
орташа бағамы төмен (8,4%) , ал бұл ДСҰ-ның бекіткен бағамынан да төмен –
10%. Яғни, бұдан Қазақстандық экономиканың ашықтық дәрежесі қазірдің өзінде
айтарлықтай жоғары, ал қазіргі күндегі кедендік тарифтер ішкі рынокты
әлсіз қорғайды деп байлам шығаруға болады.
Қазақстанның сыртқы сауда құрылымының өзінің ерекшелігі бар, бұл өз
кезегінде келіссөз процесінің өзіндік бітіміне әсер етеді. Бұл ең
біріншіден, оның тұрақты өткізу рыноктары бұрыннан қалыптасқан
экономикадағы шикізаттың сипаты. Республикамызда шикізатты экспорттау
айтарлықтай рөл ойнайтындығына қарамастан, Қазақстан Ресейден өзіндік
ерекшелігі энергия көздеріне қатынастағы ішкі және сыртқы бағаларды
теңестіру проблемасының жоқтығынан көрініс табады. Ал ДСҰ тарапынан аталмыш
талап Қазақстанға қолданылмайды. Екіншіден, олар әлі де болса тарифтік
жеңілдіктер мен қорғау шаралары түріндегі айтарлықтай мемлекеттік
субсидиялауды қажет ететін шикізаттық емес сектордың әлсіздігі. Ал бұл ДСҰ
талаптарына қайшы келеді. Бұл әсіресе экономиканың ауыл шаруашылық және
азық–түлік секторларына аса қатысты. Осы ретте айтар болсақ, бұл
қатынастағы Қазақстанның тәжірибесі жалғыз емес – ДСҰ-ға мүше дамыған
елдердің өзі осы секторларды импортпен қорғаудың қатаң саясатын жүргізеді.
[11,25-бет] Мәселен, осы салаға ішкі қолдау көрсету ауыл шаруашылық
өнімдерінің АҚШ–та 44%, ЕО-88%, Ресейде-30% құрайды. 2004 жылдың 27-29
шілдесінде Женевада өткен ДСҚ-ның Бас кеңесінің мәжілісі аталмыш ұйымға
мүше елдердің арасындағы ауыл шаруашылығын квоталау проблемасына арналды.
Әлемдік экспорттық құрылымды сараптау, ондағы дайын өнімдер басым
екендігі (87%), ал шикізаттың үлесі 13% ғана құрайтындығы көрсетіп отыр.
Сондықтан да, Қазақстанға бүгінгі күнде енді ғана аяқтарына тұрып келе
жатырған отандық өнімдер шығарушыларды қорғау өзекті мәселеге айналуда. Осы
ретте тарифтерді төмендетумен қатар өзінің ішкі нарығын қорғау үшін басқа
да құралдарды пайдаланудың өзектілігі өсе түсуде. Соның бірі импорттың
тауарларды эскаланцияландыру болып табылады, ал оның мәні тарифтік
бағамдарды өсірудің алып келіп жатқан өнімнің өңделу дәрежесі жоғары болған
сайын, тарифтік бағамдар да және оның бағасы да соғұрлым жоғары. Осы
реттегі тағы бір шара –олар республикаға импорттау мүмкін емес, аса
сезімтал тауарлар тізімін келісіп алуы тиіс. Осы тізімнің құрамдас бөлігін
ауыл шаруашылық өнімдері құрайды. Қазақстан үшін ауыл шаруашылығын қорғау
мәселесі өзекті мәселелердің бірі, өйткені ел тұрғындарының 43% ауылдық
жерлерде өмір сүреді және ауыл шаруашылығымен тығыз бітісіп кеткен. Демек,
осы жағдайда мемлекеттік дотациялардың төмендеуі өндірістің төмендеуін,
жұмыссыздықтың өсуін, қалаларға миграциялық көшкіннің ұлғаюын және осының
салдары әлеуметтік тұрақсыздықтың өрши түсуіне алып келеді. Бірақ біздің
тәуелсіз мемлекетіміздің елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ДСҰ-ға кірудің
салдарынан ауыл шаруашылығына біраз ауыртпалықтар түсетінін аңғарып,
тікелей эфирде былай деп айтқан болатын: ...Бізге келіссөз барысында
қиындық туғызып отырғаны – ауыл шаруашылығына берілетін субсидияны сақтап
қалу болып отыр. Олар бұл субсидияны алып тастау керек дейді. Мұндай көмек
бағаны жасанды түрде төмендететінін алға тартады. Ал біз Біз – жас
мемлекетпіз, тауар өндірушілер бұл деңгейге жету үшін бізге 5-10 жыл
беріңіздер деп отырмыз. Осылайша сіздерді қорғап отырмыз. Сіздер бұл
туралы күн сайын ойлап, шаруашылыққа жаңа технология әкеліп, сапалы өнім
өндіруді меңгерулеріңіз керек. [12, 1-бет]

3. Қазақстанның ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі экономикалық даму ерекшеліктері
3.1 Отандық экономикаға әсер ететін тиімді және тиімсіз жақтары

Дүниежүзілік сауда ұйымына өтуді жақтаушылар да, оған қарсылар да
уақыт озған сайын өз дәлелдерін алға тартып, дауыстарын айқынырақ шығарып
жатыр. Бұл заңды да,өйткені дүниежүзілік сауда ұйымы секілді әлемнің 150
мемлекетін біріктірген экономикалық алпауыт ұйымның құрамына ену ойласпай
шеше салатын мәселе емес. Себебі бұл ұйым қайырымдылық одағы емес,
керісінше қиян-кескі бәсекелестік өтетін алаң. Ұйымда күшті тауар өндірісі
бар ел ғана жеңіске жетеді. Күшті деген сөзді ең бірінщі арзан тауар
өндіре алу деп түсіну керек. Екіншіден, күшті деген сөзді сапалы деген
сөзбен алмастыруға болады. Яғни, өзіндік құны төмен, бірақ жұрт
қызығатындай сапалы тауар өндіре алсаң ғана бұл ұйымның қызығын көресің. Ал
ондай мүмкіндігі болмағандар импорт тұтынушысы шеңберінде өмір сүреді.
Ақиқат осы. Ал осындай бәсекеге біз төтеп бере аламыз ба? Міне, мәселе
осында. ДСҰ-ға ену ұлттық экономиканың барлық салаларына қалай әсер
ететінін жүйелі түрде бағалауымыз қажет. Қазіргі заманғы технологияларға
қол жеткізу де қашанғы арман. Мынаны ескеруіміз қажет: Қазақстан елі
экономикасының қандай жаңа өнімі әлемдік рыноққа қаншама мөлшерде
шығарылады және оны кім шығарады, өндірістің қандай салаларының нақты
қандай жаңа технологиялларға қолы жетеді? Әзірге ДСҰ құрамына енген
жағдайда қандай сандық және сапалық өзгерістерді бастан кешіреді, қазақ елі
экономикасының құрылымы қандай бағытта дамиды, шикізат қамтынан құтыла
аламыз ба? ДСҰ құрамына кіру туралы мәселеге қарсы топтар Қазақстан бұл
ұйымға кіруге әлі дайын емес. Кейбір мамандардың пікірінше, дүниежүзілік
сауда нарығында елімізді таныта алатын отандық бірде-бір сауда белгісі жоқ.
Оның үстіне әлемдік алпауыт компаниялармен арадағы бәсекелестікке төтеп
бере алмайды. Басты себеп – сапа көрсеткіші емес, баға саясаты. Сондай-ақ
еліміздің кәсіпкерлері үлкен шығынға батып, өз өнімін өндіргеннен гөрі
біреудің дайын өнімін саудалаған әлдеқайда тиімді дейді. Өйткені шикізат
сатып алып, оны кедендік бақылаудан өткізу, жалға алынған ғимаратқа ақша
төлеп отырудың барлығы дайын өнім бағасының артуына себеп болады. Ал мұндай
тауар Қытай мен Түркиядан әкелінетін импортпен бәсекелесе алмайды деп
ойлаймын.
Меруерт Махмұтова, Қоғамдық мәселелерді сараптау орталығының
директоры: Біздің кәсіпорындар іске жарап ертеңгі күні қазақстандық
азаматтарға қызмет мүмкіншілігін тудыруы мүмкін. Біздерде жеңіл өнеркәсіп
бар. Бір себеп мемлекет жағынан зерттеулер жүргізе отырып халыққа
күнделікті пайдалануға қандай заттар қажет. Біз өзімізде қайсысын шығара
аламыз, соны анықтап алуымыз қажет. Семирамида тігін кәсіпорын – бұрынғы
Гагарин атындағы тігін фабрикасы. Бұрындары кәсіпорында сырт киімдері
тігілсе, бүгінде әскери киімдер тігуге бет бұрған. Өйткені мемлекет
бөлістірген тендерге әскери киімдер тігіп, жан бағып жүрген әлгі кәсіпорын,
осылайша аз да болса, күн көріп жүрген жайы бар. Дегенмен, басты проблема
шикізат көзінде, яғни матада болып отыр. Отандық АХБК фабрикасы бүгінде
өндірісін тоқтатқан. Нәтижесінде Қытай, Ресей және Түркия шикізатына алақан
жаюға тура келеді. Бұған өзге де өндірістік шығындарды қосыңыз. Мәселен,
бір бас киімді тігуге 250 тг. жұмсалса, қара базарда қытайлық дәл осындай
өнім 50 тг. тұрады. Отандық өнімнің сапасы жоғары болғанымен оның бағасына
Қытайдың бес бас киімін сатып алуға болар еді. [13] Бақытжамал Дүйсенбина:
Қазақтардың төл кәсібі мал шаруашылығы болғанымен де, отандық аяқ киім
өндірісі шикізаттың жетіспеуінен әлі күнге дейін ақсап келеді. Жалпы
республикамызда тері өңдейтін бірде-бір зауыт жоқ. Сол себепті өндірушілер
шикізатты шетелден сатып алуға мәжбүр.[13] ДСҰ-ға тезірек кіруді
жақтаушылар бұл ұйымның мүшесі болып шалқайсақ, өзінен-өзі жаңа технология
ағылып келетіндей, шетел инвестициясы құйылатындай, сөйтіп, қазақ елінің
асығы алшысынан түсіп дамудың даңғыл жолына түсе қалатындай көреді...[14,4-
бет]
Біздің елімізде бәсекеге қабілетті сектор тек табиғи ресурстардан
алғашқы өнім шығару, өңдеу, өндіру, саласында ғана бар. Біздің
экономикамыздың басқа салалары бәсекеге қабілетсіз, әсіресе мұндай жағдайда
ауыл шаруашылығымен жеңіл өнеркәсіпті айтуға болады. Қазақстан ДСҰ-ға
кіргісі келіп еді, бірақ бұл пайда әкелуі екіталай. Бұрынғы экономика
министрі Қайрат Келімбетовтың айтуы бойынша, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.