Басқару теориясының қазіргі жайы
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқарудың теориялық аспектілері
1.1.Мемлекетті басқару және оның қоғамдағы
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
1.2.Қазақстан Республикасы мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару
тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3.ҚР-дағы мемлекетінің негізігі сипаттамалары және қоғамдық
функциялары және өзге
функцияялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ. Қазақстан экономикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының алғы
шартын болжау мен бағдарламалау.
2.1.Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы принциптерді
жүйелеу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны
мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
3.1. Мемлекеттік басқарудың тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Мемлекеттік реттеудің қазіргі әдістері: ғылыми болжау, жоспарлау,
бағдарлама
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
Кіріспе
Басқару мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың барлық
саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол жеткізуді
көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық деңгейлерге
тән. Басқару процес ретінде жалпылама сипатқа ие болып, табиғаттың барлық
құбылыстарында, яғни өлі табиғатта, тірі табиғатта және қоғамдағы
әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған байланысты
басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік экономикалық
жүйелерде обьективті түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы
дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80 жылдардың
екінші жартысынан тастап бұрынғы Кеңес одағында, сондай-ақ Қазақстан
қоғамдық саяси ахуал қарама - қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық
тұрақсыздықты көрсетті. Орталықтың Республика мен оның аймақтарының
мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын
алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама-қайшылығының
артуы, табиғи ресурстардың бей - берекет пайдаланылуына мүмкіндік беруі
экономикалық ахуалдың шиеленісе түсуіне әкеліп соқтырды. Тұрақсыздықтың ең
басты себебі жоғарыда аталғандай жүйенің ішкі тоқырауында болды. Тіпті 1993
жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады.
Барлық шаруашылық жүргізу жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық
экономика табылады. Ол еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім
өндірушілердің экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің
монополиясына жол бермейді және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы
алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстан
мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылы Республиканың Ата
Заңының қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында
қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында
қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы
конституциялық заң еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуында айрықша орын
алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси экономикалық процестерді
басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің негіздері,
нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың маңыздылығы
көрсетілген және республика дербестігінің экономикалық алғышарты мен өмір
тіршілігін басқарудың барлық сферасы қамтылған. Атап айтқанда, олар
Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігінің негізі: жерге, оның қойма
байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен жан -
жануарлар әлеміне, тарихи, мәдени құндылықтарына, өндірістік және
өндірістік емес обьектілігіне деген төтенше меншігі.
Мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару тұжырымдамасы өзін-өзі
басқаруға көшудің теориялық алғы шарттарының жүйесі болып табылады.
Құрылымы бойынша ол он бес бөлімнен тұрады. Оларға стратегиялық мақсаттар,
меншікке қатынас, қаржылық база, баға белгілеу, әлеуметтік саясат, аймақтық
саясат, микродеңгейде жоспарлау, ғылыми техникалық прогресті басқару,
инвестициялар, табиғатты пайдалану және басқалары кіреді. Тұжырымдаманың
теориялық қана емес , сондай-ақ тәжрибелік мәні бар.
Тұжырымдамада анықталғандай Республиканың өзін-өзі басқару қағидасына
өтудің басты мақсаты ретінде экономикалық дамуды жеделдету және
аймақтардың ресурстарды қолданудағы құқықтарын дамыту болып табылады.
Сондай-ақ тұжырымдамада басқарудың стратегиялық мақсаты, халықтың өмірлік
деңгейін қамтамасыз ету қарастырылған.
Аталмыш тұжырымдаманы нақтылы іске асыру басқару саласында өзекті
мәселе екенін басшылыққа ала отырып, елімізде екі заң жобалары ұсынылды:
біріншісі “Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару
туралы”, екіншісі “Қазақстан Республикасы ндағы өзін-өзі басқару туралы”.
Бұл құжаттар көптен күткен, әлеуметтік-экономикалық басқаруды одан әрі
қарай жетілдіретін әдістемелік негіздердің бірі.
Бірінші заң Қазақстан Республикасының Конститутциясына сәйкес
жергілікті мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді,
жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзретін, қызметтің
ұйымдастырылуын, тәртібін, сондай-ақ мәслихат депутаттарының құқықтық
жағдайын белгілейді. Сонымен бірге өзін-өзі қаржыландыру мәселесі де
қарастырылған. Заңның үшінші бабында былай деп жазылған: жергілікті
мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылық негізін:
жергілікті бюджет; коммуналдық заңды тұлғаларға бекітілген мүлік, Қазақстан
Республикасы заңнамасына сәйкес коммуналдық меншіктегі өзге де мүлік
құрайды.
Ұғыну барысында екі заңның айырмашылығын білу өте қажет.
Бірінші Заң жергілікті мемлекеттік басқару туралы болса, екіншісі,
жергілікті өзін-өзі басқару және жергілікті басқару органдарына емін-еркін
бостандық беру туралы. Әрине заңдылық шеңберінде.
І. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқарудың теориялық
аспектілері
1.1. Мемлекетті басқару және оның қоғамдағы орны
Басқару психологиясы әлеуметтік функцияның қазіргі кездегі негізі
тарауларының бірі, ол әртүрлі әлеуметтік құрылымдағы адамдардың бір-
бірімен қарым- қатынасы мәселесін зерттейді.
Басқару мәселесін құрумен ғылымның әртүрлі салалары айналысады:
информатика, юриспруденция, психология, педагогика, эргономика, социология
т. б. Жалпы басқару теориясы кибернетика мен теория жүйесінде
құрастырылады. Кибернетика Kibernetike- ( грек тілінде) басқару өнері.
Manedgement - ( латын. Manus- қол )- ағылшын термині басқару терминінің
синонимі.
Адам іс- әрекетінің практикасында басқару ғылыми зерттеу пәні болмас
бұрын өте көп уақыт ілгері пайда болған.
Ертедегі Египетте б.з.д. мың жыл бұрын басқару үрдістерін
орталықтандыру, бақылау, ұйымдастыру, жоспарлау қажеттігі мойындалған.
Онсыз әлемге әйгілі Египед пирамидалары, ертедегі ацтеск қалалары секілді
архитектуралық құрылыстар салынып, Рим- католик шіркеуі белсенді қызмет
атқармас еді.
Басқару теориясы жеке ғылыми пән ретінде XX ғасыр басында беки бастады.
Басқару үрдісі белгілі бір нәтжеге жету жолындағы адамдардың жолын іс-
әрекеті атқарылатын жерде жүргізіледі. Басқару дегеніміз- топқа, қоғамға
немесе оның жеке бөліктеріне тәртіптендіру үшін немесе сапалық спецификасын
дамыту үшін әсер ететін шаралар комплексі.Басқару барлық динамикалық
жүйелерде жалпы заңдылықтар бойынша жүргізіледі де информацияны алуға,
өңдеуге және беруге негізделген. Әлеуметтік жүйеде басқарудың негізгі
белгісі болып субъектінің мәліметті алып анализдеу негізінде күрделі
жүйелердегі тура және кері байланысты іске асыруы есептеледі.
Басқарудың әлуметтік функцялық теориясының объектісі болып адамдардың
құқықтық экономикалық, саясаттық өндірістік міндеттерді іске асыруда,
құрылымдарда, топтарда, ұжымдардағы қарым-қатынас формасы есептеледі.
Басқарудың күрделі жүйесі екіге бөлінеді: басқарушы және орындыуаушы
және оның әрқайсысы көп салалы иерархиялық құрылымнан тұрып әрбір жүйе
бөлігі өзінің локальді бағытын құрайы.
Әлеуметтік басқару жүйесі екі индвидуалды субъектінің белсенді қарым-
қатынас үрдісі болып табылады, олардың әрқайсысының реттуші қасиеті бар.
Қазіргі біздің еліміздегі мемлекеттік құрылымның дамуыны нарықтық
қатынастың даму кезеңінде басқару мәселесін бөліп көрсету ғылыми талдау мен
іс жүзіндегі әрекеттің негізгі сферасы ретінде бөлінеді. Жоғарыда айтқандай
ағылшын тіліндегі американдық термин менеджмент қлданылады.
Менеджмент басқарудың жалпы принциптерін қарастыруды мақсат етіп қояды.
Басқару ғылымының негізгі мектептері.
Басқару теориясында 4 негізгі жолы бар.
1. Басқарудың негізгі мектептері көзқарасы тұрғысынан.
2. процестік
3. жүйелік
4. ситуацялық
Осылардың алғашқы адамдар арасындағы қатынас, басқарудың сандық
әдістері,мінез- құлықтық пәндердің ғылыми административтік басқару мектебі.
Басқару теориясын жалпы тұрғыдан қарау.
Үрдістік жолы.Бұл жол административтік мектептің негізгі идеясын
дамытушы, басқарудың негізгі әмбебап функцяларын басқаруды біртекті
үрдісіне айналдыруға ұмтылу негізінде құрылған.
А. Файоль негізгі бес басқару функцясын берді: Басқару - дегеніміз
1.алдын ала болжау, жоспарлау; 2.ұйымдастыру,3. шешім қабылдау
4.координация 5. бақылау.- дейді. Кейіннен ол функциялар толықтырылып,
нақтыланды.
Жүйелік жол Басқару теориясы жалпы жүйе теориясы үлкен әсер етті.
Әрбір ұйым бұл бірнеше бір- бірімен байланысты тұтас жүйенің функциялануын
қамтамасыз ететін бөліктер жиынтығынан тұрады. Басқарушы бүкіл мекемнеі
тұтастай оның бөліктерін сырқы әлеммен байланыстыра көре білу керек.
Ситуациялық жол. Оның негізгі тезисі мекеме- ашық жүйе, ол сыртқы
әлеммен үнемі қарым- қатынаста. 4 негізгі этапы бар.
1. Басшының басқарушылық компонентін қалыптастыру.
2. Ситуацияға қатысты қандай да бір әдістердің нәтижесін алдын ала
көріп, анализдеу.
3. Ситуацияның адекваттық трактовкасы. Оның негізгі факторын анықтау.
Оған әсер етушіні бағалау.
4. Оң эффектіге жету жолындағы басқару тәсілдерін нақты жағдайлармен
сәйкестендіру. Негізгі болып 3- этап есептеледі.
Басқару теориясының қазіргі жайы.
Қазіргі д.ж. менеджмент дамуына 3 жол бірге жұмылып бір- бірімен тығыз
байланыста. Көптеген концепциялар, трактовка, мектеп, әдістер болуы
нәтижені синтездеп, жалпылауда қиындық келтіреді.
Басқару теориясының әрі қарай дамуы қамтамасыз ететін ситуациялық жол
болып табылады.
Басқару теориясының қазіргі даму сатысында төмендегідей негізгі
тенденцияларды бөліп көрсетуге болады.
1. Ұйымдастырудың материалдық технологиялық базасын көп мән беру.
2. Басқарудың әрі қарайғы демокритизацисы. Ұйымдастыруды басқару
объектісінен өзін- өзі басқару субъектісіне айналдыру.
3. Менеджмент пен бизнес интернационолизациясы басқарудың жаңа
мәселелері.
Басқару теориясының негізгі бейнесі. Жоғарыда келтірген тенденциялар
басқарудың жаңа көзқарасы қалыптасуына әкелді.
1. Басқарушылық рационализмнен бас тарту. Басқару иілімді, сыртқы орта
өзгерісіне бейімделген болу керек.
2. Басқаруда ситуациялық тұрғыдан келу. Оның негізгі тезисі- мекеменің
бүкіл ішкі ұйымдасуы сыртқы әсерге жауап беру.
3. Басқаруда жүйе теориясын қолдану.
4. Менеджменттің әлеуметтік жауапкершілігін бүкіл қоғам алдында әрбір
жұмыс істелуі жеке тұлға алдында сезіну
Жалпы ғылымдық зерттеу әдістері – барлық ғылымдармен қолданылатын жалпы
зерттеу әдістері, барлығына ортақ қағидалар. Оларға анықталған философиялық
бағыттарды жатқызуымызға болады. Қазіргі кезеңде жалпы ғылыми зерттеулер
материализм мен диалектикаға сүйенеді.
2.1 Мемлекеттік басқарудың ең жоғарғы формасы болып бағдарламалау мен
болжау табылады. Бағдарламалаудың басты мақсаты – ғаламдық мақсаттарда
мемлекеттік басқарудың барлық элементтерін кешенді пайдалану. Шартты реттеу
бойынша тапсырмалардың күрделілігіне байланысты Үкімет қысқа, орта, ұзақ
мерзімді бағдарламалар жасап оларды шешудің тәртібі мен осы шешімдердің
орындалуына жауапты органдарды анықтайды. Мақсаттық бағдарламалардың
объектілеріне салалар, аймақтар, әлеуметтік сфера, ғылыми зерттеу бағыттары
және т.б. жатады. Ал субъектілеріне бағдарламаны жасауға жауапты
мемлекеттік мекемелер, олардың мүлтіксіз жузеге асуын бақылайтын органдар
жатады. Бағдарламаларды арнайы мемлекеттік органдар жасайды, егер ондай
органдар болмаса экономика және қаржы министрлігі немесе арнайы министр
аралық органдар құрады. Экономика министрлігі әдеттегідей бағдарламалаудың
жобасын жасайды. Қаржы министірі бағдарламаның қаржыландыру жоспарын
дайындайды. Бағдарламалар мақсаттық және төтенше болып бөлінеді. Мақсаттық
немесе әдеттегі орта мерзімдік жалпы экономикалық бағдарламалар 5 жылға
құрылады және жыл сайын түзетіліп отырады. Мысалы: Қазақстан
Республикасының 2015 жылға арналған аумақтық даму стратегиясы, әр
облысардың аумақтық даму стратегиясы және т.б.
Төтенше бағдарламалар дағдарыс жағдайында, жаппай жұмыссыздық
болғанда, қауіпті инфрақұрылымда жасалады. Олар қысқа мерзімді болады.
Барлық нарықтық экономикасы дамыған елдерде мақсаттық бағдарламалар жүзеге
асырылады.
Ұлттық болжамдау – ұлттық экономиканы дамыту туралы ғылыми
негізделген жүйенің қалыптасу процесі. Болжамдаудың мазмұны ұлттық
экономиканың дамуының мүмкін варианттарын анықтауда оңтайлы шешім қабылдау.
Болжамдау экономиканы басқару бойынша алдағы кезеңдегі үкіметтің қабылдаған
шешімдері мен жоспарларының ғылыми базасы. Болжамдаудың мақсаты:
1. экономиканың даму процесін талдаудың алғы шартын құру;
2. алда тұрған қоғамдық ұдайы өндірісті алдын ала көріп білу
нұсқасы;
3. қабылданған шешімдердің мүмкін нәтижелерін бағалау.
Экономикалық болжамдаудың объектілері: халық шаруашылығы, салааралық
кешендер, аймақтар және салардың алғашқы буындары. Болжамдаудың
экономикалық, инфрақұрылымдық, табиғи ресурстарды, демографиялық,
әлеуметтік, мәдени, діни деген сияқты түрлері бар.
Он жылдаған қателіктер сабақтары нәтижесінде болашақты көріп білу
әдістері тәжірибеде қалыптаса бастады. Егер ғылымның болжамдау функциясы
әлсіресе немесе нақты траектория тез арада болжанғаннан ауытқыса онда бұл
ғылыми парадичманы (ғылыми көз қарастар жүйесі, шешім қабылдауға негіз
болады) тез ауыстыруды қажет етеді. Болашақты көрудің дәстүрлі әдісі -
экстрополяция бұл бұрынғы тенденцияда құрылған, ол тәжірибе нәтижесі. Бұл
әдіс шаруашылық қызметіне және басқаруда кең қолданылады.
Қазіргі заманның болашағын қөру теориясының негізін орыс ғалымы Николай
Дмитриевич Кондратьев (1892-1938) салды, ол ең алғаш рет әлімде бес жылдық
индикативтер жоспарын құрды. Ол ауыл шаруашылығының даму жоспарын көрсетті,
бірақ ол қабылданбады, ол әкімшілік-дерективті модельмен сай келмеді. Н.Д.
Кондратьевтін алдын - ала көру теориясының негізгі жайлары қазіргі заманғы
талапта келесідей түрде құрылды. Болашақты көру түбегейлі ғылыми негізде
тану заңдылықтарында құрылады. Болашақты көруде заңдылықтардың үш тобына
сүйену қажет; статистика, циклдік динамика және социогенетика. Статистика
божамданған объект жүйесін аңықтауға көмек береді. Циклдік динамика жүйе
дамуындағы заңдылықтың теңсіздігін анықтауға көмек береді. Әлеуметтік
генетика бұл мұрагерлік жүйесін анықтайды.
Сонымен мемлекеттік қызметкерлерге және шаруашылық басқарушылары өз
қызметтерін нәтижелі орындау мезгілінде статистиканың заңдылығын білу
керек, циклдік динамика және әлеуметтік генетика, алдын - ала болжамның
теориялық негізі. Болашақты алдын ала көріп білудің күрделі және міндетті
элементі болып циклдік динамика болжамы болып табылады. Цикл бұл жалпылай
алғанда табиғаттың және қоғамның әр түрлі жүйесіндегі қозғалыс формасы.
Әлеуметтік-экономикалық жүйеде динамика циклі әртүрлі ұзақтықта болады.
Ағымдағы флуктуациамен (тұрақсыздық) қатар маусымды цикл типтері 1 жыл
шегінде қысқа мерзімді (3-4 жыл), орташа мерзімді (8-12 жыл), ұзақ мерзімді
(40-60 жыл) болады. Барлық бұл циклдер әр түрлі сферадағы циклдерге тең
өзара қарым - қатынаста болады.
Болжамдау өзіндік мақсат емес, ол орташа мерзімдік және ұзақ мерзімді
стратегияның негізіне этап ретінде қызмет атқарады. Жоспарды құру әдісі
болашақты болатын мүмкін болжамдармен сәйкестірілуі қажет.
1.2 Қазақстан Республикасы мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару
тұжырымдамасы
Қазақстан Республикасының “Жергілікті өзін-өзі басқару”
заңында мынадай анықтама берілген: “Жергілікті өзін-өзі басқару” Қазақстан
Республикасының коститутциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар
мәселелерді шешу жөнінде аймақтық құрылымдар халық қызметін дербес тұрғыда
жүзеге асыратын халық билігін жүзеге асырудң нысаны болып табылады. Заңның
ұтымды жағдайларының бірі өзін-өзі басқарудағы өзекті мәселелердің
жергілікті қаржыландырылуы туралы. Жергілікті қауымдастықтың кірістері
келесідей: жергілікті бюджеттен бөлінетін қаражат; жергілікті қауымдастық
құрған коммерциялық ұйымдардан және оларға тиесілі мүлікті жалға
тапсырудан алынған жергілікті қауымдастық кірістері; жергілікті халықтың
өз еркімен салық төлеуі нәтижесінде алынған кірістері; заңды және жеке
тұлғалардың ерікті қайырылымдық қорлары; заңмен тиым салынбаған өзге де
көздер.
Бұл қағидалар Қазақстан экономикасын басқарудың қазіргі
жүйесінің негізін құрайды және республиканың халық шаруашылығының
әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономикаға орнықты енуін қамтамасыз етеді.
Бұл қағидалар тек саяси әлеуметтік мәнге ие болып қана қоймай,
Қазақстандағы менеджметтің ұйымдастырушылық бастамасына да тікелей қатысты.
Басқару обьектілерінде жүргізіліп жатқан терең де сапалы өзгерістер
ұйымдастырушылық құрылымдар мен басқару органдарын қайта құруға әкеп
соқтырады. Әрдайым даму мен жетілу үстінде болатын басқару обьектісін
бұрынғы қалыптағы әдіске салуға болмайды. Керісінше, әдістер өзгертіліп
отырған экономикалық міндеттерге сәйкестендірілуі тиіс.
Бұрынғы орын алған мемлекеттік билік пен басқару құрылымдарының
бірқатар кемшіліктері болған. Олардың қатары төмендегідей:
• Қоғамдық дағдарыс жағдайынан шығуды, қолда бар өндірістік, экономикалық
және интелектуалдық әлеуеттің тиімді пайдаланылуын қамтамасыз етпеді;
• Нарықтық қатынастарды ендіру мен дамытуға жағдай тудыруды, жоғары өнімді
ынталандырудың жаңа тетіктерін енгізуді, кәсіпкерлік пен бәсекені
жетілдіруді мүмкін етпеді;
• Басқару органдарының әдістері мен нысандары ескіше болды;
• Салалық басқару органдарында қайта бөлу қызметі басым болып, кәсіпорындар
әрекетіне себепсіз араласу мен олардың экономикалық дербестігін шектеу
орын алды;
• Елеулі кемшілік болып қабылданған басқарушылық шешімдерге
жауапкершіліктің орын алмауы табылды;
• Келісімсіз әрекет жасау, қызметті пайдалану, атқарушы органдарда кең етек
алды.
Экономиканы тұрақтандыру шаралары мен нарықты қалыптастыру мәселелері
мемлекеттік билік пен халық шаруашылығын басқару органдарының құрылымын
қайта құрудың обьективті қажеттілігін тудырады.
Қазіргі кезедегі мемлекеттік басқару органдарының жүйесі мен қызметі
1999 жылғы 13 қазанда қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдарының құрылымын жетілдіру және олардың құзіретін нақтылау жөніндегі
шаралар туралы Президент жарлығына сәйкес жүргізіледі. Мемлекеттік басқару
жүйесіне елеулі өзгеріс әкелген бұл құжат 1997 жылдың 4 наурызында жарық
көрген. 1999 жылғы жарлыққа сәйкес мемлекеттік органдар құрылымы келесідей:
• Қазақстан Республикасы экономика министрлігі;
• ҚР-ның көлік және коммуникация министрлігі;
• ҚР ауыл шаруашылығы министрлігі
• ҚР энергетика, индустрия және сауда министрлігі;
• ҚР білім және ғылым министрлігі;
• ҚР табиғи ресурстар және айналадағы ортаны қорғау министрлігі;
• ҚР стратегия жөніндегі агенттігі;
• ҚР табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және шағын
бизнесті қолдау жөніндегі агенттік;
• Үкімет құрамына кірмейтін бірқатар басқа да комитеттер мен комиссиялар.
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын әрі қарай жетілдіру
экономика мен шаруашылық тетіктерін нақтылы мақсатты дамуымен тығыз
байланысты. Басқару құрылымы әрі қарай жетілдірудегі негізгі талаптар болып
мыналар табылады:
• ұйымдастырушылық құрылым басқарудың негізгі заңдылықтарына, дәл кезіндегі
мақсаттарға сәйкес болуы керек;
• ұйымдастырушылық құрылымның жақсаруы, шаруашылықтың экономикалық
тетігінің өзгеруімен қатар іске асырылуы керек;
• Бұрын өзін өзі ақтаған басқарудың ұймдастыру нысанындағы, қағидаларды
және әдістерді жалғастырып пайдалану.
Ұйымдастырушылық мәселелері өтпелі кезеңнің әр сатысында
зерттеліп отыруы қажет. Ол мәселелер мынандай топтарға жинақталады:
• Басқаруды орталықтандыру мен орталықсыздандырудың арақатысын
оңтайландыру, яғни басқарудың иерархиясының барлық сатысында оның
функцияларын, құқықтарын және жауапкершілік қызметтерін анықтап айыру.
Сонымен қатар негізгі топтағы кәсіпорындар, фирмалардың шаруашылық
дербестігін елеулі көтеру;
• Республикалық, аймақтық және бағдарламалық деңгейде жалпы міндеттерді
шешуде басқару органдарының үйлестігі мен әрекеттестігі;
• Еңбекті ұйымдастырудың пайдалы нысандарын, шешім қабылдаудың әдістерін
және басқару құрылымдарды пайдалана отырып, басқару аппаратының жұмысын
тиімді етіп құру.
1.3.ҚР-дағы мемлекетінің негізігі сипаттамалары және қоғамдық
функциялары және өзге функцияялары
Мемлекетті сан қилы қызметін атқаратын механизмі болады. Мемлекеттің
механизмі – белгілі түрде ұйымдастырылған, ішкі тұтастығымен және өзара
байланыстылығымен сиппатлатын мемлекет органдарының жүйесі. Әр мемлекеттің
механизмі оның тарихи, әлеуметтік, ұлттық, экономикалық, географиялық, т.б.
ерекшеліктеріне байланысты құрылады. Дегенмен, барлық мемлекеттерге бірдей
тән органдар болады.
Негізінен, олар – құқықтық тәртіпті сақтайтын, мемлекеттің ішкі
қауіпсіздігін, сыртқы тәуелсіздігін қорғайтын органдар. Мұндай органдар әр
дәрежеде, әр көлемде барлық мемлекеттерде болады. Мемлекет механизміне тән
заңдылық – оның органдары тек мемлекет қызметін атқаруға қажет болғанда
ғана құрылады. Екінші заңдылығы – бірінің қызметін бірі қайталайтын
органдардың болмауы. Мемлекет механизмінің құрылымы мемлекеттік
органдардан, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардан және мемлекетттік
қызметкерлердің, ұйымдық қаржылардан, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді
қамтамассыз етуге қажет ықтиярсыз көндіру күштерінен тұрады.
Мемлекетттік органдар өкіметтік қызметтерін жүзеге асырудың барысында
өзара тығыз байланысты болатындығын атап көрсеткен жөн.
Мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың биліктік өкілеттіліктері
болмайды. Олар экономика, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым,
спорт, және т.б. салаларда жалпы әлеуметтік қызметтерді атқарады.
Мемлекеттік қызметкерлер – бұлар басқару ісімен арнайы түрде
айналысатын айрықша топ құрайтын санаттағы адамдар болып табылады.
Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық жағдайы арнайы заң арқылы
реттелінеді, онда мемлекеттік қызметкерлердің түрлері және міндеттері мен
құқықтары айқындалып көрсетіледі.
Демократиялық құқықтық, әлеуметтік мемлекет ғасырлар сынағынан өткен
принциптерге негізделіп құрылады. Мұндай мемлекеттердің механизмі мынандай
органдардан тұрады:
1. Өкілдік органдар. Қазақстан Республикасында өкілдік органдар екіге
бөлінеді:
1) Жоғары өкілдік орган – Парламент. Парламент – бірден –бір заң
шығаратын орган.
2) Жергілікті өкілдік органдар – оюлыстық, аудандық, қалалық
мәслихаттар.
2. Мемлекет басшысы. Қазақстанда мемлекет басшысы –
Президент.президент мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс
істеуін және үкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін
қамтамассыз етеді.
3. Атқарушы орган. Қазақстанда жооғары атқарушы орган – Үкімет.
Жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер.
4. Орталық басқару органдары. Қазақстанда оларға: министрліктер,
мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, ведомстволар жатады.
5. Сот органдары. Қазақстанда оларға: Жоғары Сот, жергілікті соттар,
әскери соттар жатады.
6. Прокуратура. Ол заңдардың біркелкі орындалуын қадағалайтын орган.
7. Әскер. Оған мемлекеттің әр саладағы қарулы күштері жатады.
8. Барлау, қарсы барлау органдары.
9. Абақты, бас бостандығынан айырылған адамдарды ұстап тұратын орындар.
ІІ. Қазақстан экономикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының алғы
шартын болжау мен бағдарламалау
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы
принциптерді жүйелеу негіздері.
Атқару билігі өкіметтің қолында болады. Президенттік республикаларда
өкімет саяси және ұйымдық тұрғыдан президент қамтитын атқарушы билік
тармағына жатады. Парламенттің қатысуымен Президент басқарады әрі құрады,
оның дербес құзыретті алқалы шешуші органы. Кабинет мүшелері бүкіл халық
сайлаған Президент алдында дербес жауап береді. Үкіметтің нақты
егеменділігі нақты мемлекет басшысының субъективтік пікіріне тікелей
тәуелді. Қазақстан Республикасының үкіметі – атқарушы билікті жүзеге
асыратын, атқарушы органдардың жүйесін басқаратын және олардың қызметіне
басшылық ететін мемлекеттік орган. Оның заңдық ауқымы тұрғысынан –
Конституцияда және қолданылып жүрген заңдарда белгіленген 1, 53б..
Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық Заңның 1-
бабына сәйкес, Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге
асырады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне
басшылық жасайды.
Үкіметті Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі, орынбасарлары,
Республика Үкіметінің аппаратының басшысы, Республика министрлері,
мемлекеттік комитеттердің төрағалары құрамында Республика
Президенті құрады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық Заңның 4-
бабына сәйкес, Республика Үкіметінің өкілеттік мерзімі төмендегідей:
Республика Үкіметі Президенттің өкілеттік мерзімі біткенше іс-
қимыл жасайды және жаңадан сайланған Республика Президенті алдында
өзінің өкілеттіктерін доғарады. Республика Үкіметінің жаңа құрамы
бекітілгенге дейін Республика үкіметі өз міндеттерін атқара
береді 7, 1-2б..
Қазақстан Республикасының Конституциясының 60-бабында Үкіметтің
келесідей құзыреті берілген. Оларға қысқаша сипаттама беріп өтелік:
1) мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс
қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі
бағыттарын әзірлейді және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады;
2) Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы
есепті әзірлеп ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді;
3) Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын
қамтамасыз етеді;
4) Мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады;
5) Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар
әзірлейді;
6) Министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық
және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасайды;
7) Республиканың министрліктері, мемлекеттік комитеттері, өзге де
орталық және жергілікті атқарушы органдары актілерінің қолданылуын толық не
бір бөлігінде жояды немесе тоқтата тұрады;
8) Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың
басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
9) Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен өзіне
жүктелген өзге де қызметтерді орындайды 6, 33б..
Үкімет құрылымы төмендегідей: Премьер-Министр, оның орынбасарлары,
Үкімет аппаратының басшысы, 14 министрлік және 11 мемлекеттік комитет. Олар
өздерінің құзыреті бойынша бұйрық және инструкция қабылдайды. Үкімет өзінің
бүкіл қызметіне Конституцияда және Республика Президентінің алдында
жауапты. Премъер – Министр және оның орынбасарлары, Үкімет аппаратының
басшысы Төралқаның құрамына кіреді. Премьер-Министр өзінің өкімімен
Төралқа құрамына Үкіметтің басқа да мүшелерін кіргізуге хақылы. Министрлік
тиісті мемлекеттік басқару саласына басшылықты, сондай-ақ заңдармен
көзделген шекті-салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Республика орталық
атқарушы органы болып табылады.
Мемлекеттік комитет тиісті мемлекеттік басқару салаларында мемлекеттік
саясатты жүргізетін және осы мақсатта заңдарға салааралық үйлестіруді
жүзеге асыратын Республика комитеті, бас басқармасы, комиссиясы, агенттігі
және Үкімет құрамына кірмейтін өзге де республикалық мемлекеттік басқару
органы. Үкімет құрамында орталық атқарушы орган болып табылады.
Министрліктің, мемлекеттік комитеттің жанындағы департамент, агенттік,
сондай-ақ Республика министрлігінің, мемлекеттік комитеттің жанындағы өзге
де мемлекеттік басқару органы юолып табылады. Ол министрлігінің,
министрлік комитетінің құзыреті шегінде арнайы атқарушы және бақылау-
қадағалау функцияларының, сондай-ақ салааралық үйлестіруді не мемлекеттік
басқару саласында дербес басшылықты жүзеге асырады 1, 53-54б..
Енді, Республика Үкіметінің қызметін ұйымдастыру сұрақтарына тоқталып
өтетін болсақ.
Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық Заңның 4-
тарауы Республика Үкіметінің қызметін ұйымдастыруға арналған.
Үкіметтің отырыстары айына кем дегенде бір рет өткізіліп отырады.
Үкіметтің отырыстарын Премьер-Министр не Республика Президенті шақырады.
Үкіметтің отырыстарында Премьер-Министр төрағалық етеді,ол болмаған
кезде міндеттердің бөлінуіне сәйкес Премьер-Министрдің міндетін атқаратын
Премьер-Министрдің орынбасарлары төрағалық етеді. Үкімет ерекше маңызды
мәселелерді қарағанда оның отырыстарында Республика Президенті төрағалық
етеді.
Үкімет мүшелерінің кемінде үштен екісі Үкімет отырысына қатысса,
отырыс құқылы болып саналады. Үкімет мүшелері оның отырыстарына алмастыру
құқығынсыз қатысады.
Үкімет отырыстары ашық нысанда өткізіледі. Президенттің не Премьер-
Министрдің бастамасымен Үкіметтің жабық отырыстары өткізілуі мүмкін. Үкімет
отырыстарын әзірлеу мен өткізу тәртібі Үкімет Регламентімен белгіленеді.
Республика Премьер-Министрі Үкіметтің жұмысын ұйымдастырады және
Үкімет мүшелерінің арасындағы қызметтік міндеттерді бөледі; Республика
Президентімен, Парламентпен, Конституциялық Кеңеспен, Жоғарғы Сотпен, Бас
прокуратурамен, басқа мемлекеттік органдармен қарым-қатынаста Үкіметтің
атынан өкілдік етеді немесе Үкімет атынан өкілдік етуді тапсырады;
халықаралық қатынастарда Үкімет атынан өкілдік етуді тапсырады; Үкімет
мүшелерінің орталық және жергілікті атқарушы органдар басшыларының есебін
тыңдап отырады; заңмен қарастырылған өзге де өкілеттіктерді атқарад
2.2.Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны
мемлекеттік реттеу
Қазақстан Республикасы егеменді ел болып өзінің ұлттық экономикалық
даму стратегиясын қалыптастыра бастады. Еліміз мемлекеттік меншікке ғана
негізделген жоспарлы экономикадан меншіктің аралас нысандары әрекет ететін
нарықтық экономикаға өту жолын таңдады. Шаруашылық жүргізудің нарықтық
жағдайына өтуді мемлекеттің ешқандай дайындық жұмыстарынсыз және қысқа
мерзімде жүзеге асыруы өнеркәсіптік кәсіпорындарды ауыр жағдайға әкеліп
соқтырды. Ескі әдістермен жұмыс жасаудың мүмкін еместігі және жаңа
әдістерді меңгеру деңгейінің төмендігі олардың қызметіне қатты әсер етті.
Көптеген кәсіпорындар нарық жағдайында өз бетінше жұмыс істеуге дайын
еместігін көрсетті және өз қызметтерін тоқтатуға мәжбүр болды.
Кәсіпорындардың көпшілігі дағдарыс жағдайында тұрды. Мұндай жағдайда
өнеркәсіптік кәсіпорындардың жұмысын оңтайлы түрде жүргізу үшін түбегейлі
өзгерістер енгізуді талап ететіні белгілі. Сондықтан туындаған мәселелерді
шешу жолдарының бірі ретінде әртүрлі меншік нысандарындағы кәсіпорындарды
құру мен олардың тиімді қызмет етуін ұтымды ұйымдастыру, бәсекелік ортаны
қалыптастыру қажеттілігі туындады.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін өзінің ұлттық
экономикасын дамыту жолында экономикалық реформалар жүзеге асырылып,
елімізде нарықтық экономиканың қызмет етуінің құқықтық негізі құрылып,
бірқатар негізгі заңдар мен Үкімет қаулылары, Президент жарлықтары және
әртүрлі арнайы Бағдарламалар, экономикалық даму Стратегиялары қабылданды.
Ұлттық экономиканы қалыптастырудың алғашқы кезеңінде мемлекет иелігінен
алу мен жекешелендіру үрдісі орын алды. Ол бірнеше кезеңдер бойынша
жүргізілді және әр кезеңнің белгілі бір мақсаттары, мемлекеттік меншікті
жеке меншікке өзгерту тәртібі болды
Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің 1-кезеңінің басталуы 1991
жылы 22 шілдеде қабылданған Қазақстан Республикасының Мемлекет иелігінен
алу мен жекешелендіру туралы заңы мен оның негізінде қабылданған
нормативтік актілерге негізделді. Бұл кезеңнің мақсаты – меншіктің
мемлекеттік нысанын оның басқа нысандарына бірте-бірте өзгерту,
азаматтардың мемлекеттік кәсіпорындардың мүлкін иеленуі. Бұл заң
жекешелендірудің үш әдісін қарастырады: мемлекеттік меншікті кәсіпорынның
еңбек ұжымдарына беру, аукцион және тендер бойынша сату.
1993 жылы 5 наурызда қабылданған Қазақстан Республикасында мемлекет
иелігінен алу мен жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға арналған Ұлттық
бағдарламасы мемлекеттік меншікті жеке меншікке өзгерту тәртібі мен
жүйелілігін анықтады. Экономикалық маңыздылығы, салаға тиістілігіне,
қызметкерлер саны, негізгі қорлар құны есебімен жекешелендіру объектілері
ірі, орта, және шағын кәсіпорындар топтары бойынша анықталды. Осы
2-кезеңде негізгі төрт бағыт айқын бөліп көрсетілді:
- шағын кәсіпорындарды аукциондар және тендерлер өткізу арқылы шағын
жекешелендіру;
- ірі және орта кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру;
- өте ірі және мамандандандырылған меншік объектілерін жеке жобалар
негізінде жекешелендіру;
- агроөнеркәсіп кешеніндегі жекешелендіру.
1995 жылы желтоқсан айының соңында Жекешелендіру туралы ҚР
Президентінің жарлығы қабылданды, ал 1996 жылы ақпанда Қазақстан
Республикасында мемлекеттік меншікті жекешелендіру мен қайта құрылымдаудың
1996-1998 жылдарға арналған Бағдарламасы бекітілді, сондай-ақ, 1997 жылдың
басында секторлық бағдарламалар пайда болды. Олардың негізгі мақсаты
Қазақстан экономикасында мұнай-газ және көлік – коммуникация кешеніндегі,
өнеркәсіп, денсаулық сақтау, білім, ғылым және басқа да салалардағы
кәсіпорындарды жекешелендіру үрдісін белсенді ету негізінде жеке секторды
иелену мен нығайту болып табылады. Сондай-ақ, бұл үшінші кезең
жекешелендіру үрдісін негізінен аяқтау кезеңі болып есептеледі.
Сонымен бірге, мемлекеттік меншікті иелену мен басқару
тиімділігін арттыру мақсатында төртінші бағдарлама әзірленді. 1999 жылы 1
шілдеде Қазақстан Республикасы Үкіметі қабылдаған бұл бағдарлама
Мемлекеттік мүлікті басқару мен жекешелендіру тиімділігін арттырудың 1999-
2000 жылдарға арналған бағдарламасы деп аталады. Мұнда акционерлік
қоғамдарды басқару облысындағы жаңа әдістер қарастырылып, салалық
министрліктерге акциялардың мемлекеттік пакетін иелену құқығы берілді, ал
олардың өкілдері индикативтік жоспарларды бекітуге, акционерлер жиналысын
өткізуге қатысу үшін директорлар кеңесіне кіргізілді. Сондай-ақ, Үкімет
мемлекеттің үлестік қатысуы бар Көгілдір фишкалар бағдарламасы бойынша 10
ірі акционерлік компаниялардың тізімін анықтады. Олардың қатарына келесі
акционерлік қоғамдар жатады: Маңғыстаумұнайгаз, Ақтөбемұнайгаз,
Қазақмыс, Өскемен титан-магний комбинаты, Соколов-Сарыбай кен-байыту
бірлестігі, Қазақстан аллюминий, Қазхром трансұлттық компаниясы,
Қазақстан халықтық жинақ банкі, Қазақтелеком, Қазмырыш. 1999жылы
Қазақстан халықтық жинақ банкі акционерлік қоғамының – мемлекеттік
акциялар пакетінің бір бөлігі (16,7 %) , ал 2000 жылдың аяғында
Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының мемлекеттік акциялар пакеті
жекешелендірілді. Бұл кезеңдегі маңызды сәттердің бірі – мемлекеттік
меншікті едәуір тиімді басқару мақсатында республикалық және коммуналдық
меншікке бөлу болды. 1999 жылы 953 акционерлік қоғам мен жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктің мемлекеттік қатысу үлесі мен акциялар пакеті
коммуналдық меншікке берілді .
2. Экономикалық дамудың жаңа кезеңіне қадам басқан Қазақстан үшін
қазіргі таңда шикізаттық бағдарланушылық, салааралық және аймақаралық әлсіз
экономикалық интеграция, ғылым мен өндірістің өзара байланысының нашарлығы,
өңдеуші өнеркәсіптің қажетті деңгейде дамымауы сияқты проблемаларды шешу
бірінші кезектегі міндеттердің бірі. Яғни, елімізде өзіндік қосылған құны
бар өнімдер шығару, бәсекеге қабілетті, ғылымды көп қажет ететін және
жоғары технологиялық өндірістердің үлесін арттыру, кластерлік жүйені дамыту
мен экономиканы әртараптандыру арқылы экономикалық өсу қарқынын ұлғайту
қажет болып отыр. Бұл бағытта Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға
арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясы қабылданып, оның 1-
кезеңі бойынша іс-шаралар жүзеге асырылып, бірқатар жұмыстар атқарылды.
Қазір 2-кезең бойынша жұмыстар жалғасуда. (1 кезең - 2003-2005 жылдар, 2
кезең - 2006-2010 жылдар, 3 кезең - 2011-2015 жылдар). Сонымен бірге,
зерттеулер нәтижесінде өңдеуші саланың басым бағыттары анықталады. Олар:
құрылыс материалдарының өндірісі, тоқыма, металл, азық-түлік өнімдері,
туризм, мұнай-газ, машина жасау салалары.
2003 – 2015 жылдарға арналған ИИС –ның негізгі мақсаты - шикiзат
бағытынан қол үзуге ықпал ететiн
ұлттық экономиканы одан әрі жаңғырту, әртараптандыру және оның бәсекеге
қабілеттігілігін арттыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ
мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдайлар
дайындау.
Осы стратегия шеңберінде даму институттары құрылды. 2006 жылдан
бастап даму институттарының қызметін үйлестіру үшін Қазына тұрақты даму
қоры құрылды. Ол барлық деңгейдегі бизнесті қолдау мен дамыту жүйелері
арқылы экономиканың әртараптануына жәрдемдесу және елдің инвестициялық
ресурстарын тиімді басқару мақсатында құрылды.
Экономиканың мемлекеттік секторын басқаруды жетілдіру мақсатында
стратегиялық мәні бар салаларды, индустриялық-инновациялық даму, сондай-ақ
агроөнеркәсіптік кешенді дамыту мен ғылыми-техникалық дамуды ынталандыру
саласында ұлттық холдингтер – Самұрық мемлекеттік активтерді басқару
жөніндегі қазақстандық холдингі, Қазына орнықты даму қоры, ҚазАгро
ұлттық холдингі, Самғау ұлттық ғылыми-технологиялық холдингі
акционерлік қоғамдары құрылды.
Холдингтерді құрудың негізгі мақсаты корпоративтік басқаруды жетілдіру
және елдің қор нарығын дамыту жолымен мемлекет қатысатын компаниялар
холдингтерінің құрамына кіретін ұзақ мерзімді құндылықты барынша көбейту
болып табылады.
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың миссиясы – мемлекеттік және
жеке меншік секторды шоғырландыру жолымен өңірлердің экономикалық дамуына
жәрдемдесу, кластерлік тәсіл негізінде бірыңғай экономикалық нарық құру.
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың қызметі әлеуметтік-экономикалық
міндеттерді шешуге, инвестициялар тарту үшін ұймдастырушылық және
экономикалық шарттарды қамтамасыз етуге, өңіраралық экономикалық
байланыстарды дамытуға, мемлекеттік активтерді тиімді басқаруға
бағытталатын болады.
Мемлекет қатысатын орнықты бизнес-құрылымдарды біріктіру өңірдің
экономикалық белсенділігін өзіне шоғырландыратын және бәсекеге қабілетті
өндірістерді қалыптастырудың катализаторлары болып әрекет етуге қабілетті
ірі өңірлік орталықтарды құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорациялардың дамуы
мен қызмет тиімділігіне ерекше назар аударылып отыр. Алдын – ала
көзделгендей, еліміздің барлық аймақтарын қамтитын жеті әлеуметтік–
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың миссиясы – мемлекеттік және жеке
меншік секторды шоғырландыру жолымен өңірлердің экономикалық дамуына
жәрдемдесу, кластерлік тәсіл негізінде бірыңғай экономикалық нарық құру.
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың қызметі әлеуметтік-экономикалық
міндеттерді шешуге, инвестициялар тарту үшін ұймдастырушылық және
экономикалық шарттарды қамтамасыз етуге, өңіраралық экономикалық
байланыстарды дамытуға, мемлекеттік активтерді тиімді басқаруға
бағытталатын болады.
Мемлекет қатысатын орнықты бизнес-құрылымдарды біріктіру өңірдің
экономикалық белсенділігін өзіне шоғырландыратын және бәсекеге қабілетті
өндірістерді қалыптастырудың катализаторлары болып әрекет етуге қабілетті
ірі өңірлік орталықтарды құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорациялардың дамуы
мен қызмет тиімділігіне ерекше назар аударылып отыр. Алдын – ала
көзделгендей, еліміздің барлық аймақтарын қамтитын жеті
әлеуметтік–кәсіпкерлік корпорациялар құрылып, өз қызметін жүзеге асыруда.
Олар: Сарыарқа, Жетісу, Оңтүстік, Ертіс, Каспий, Тобыл, Батыс әлеуметтік –
кәсіпкерлік корпорациялары. Бұл корпорациялардың қызметін жүзеге асыруы
үшін жарғылық капиталын қалыптастыруға мемлекеттік бюджеттен 14 млрд. теңге
қарастырылып, әрбір корпорацияға 2 млрд. теңгеден бөлініп берілді.
2.3. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқарудың теориялық аспектілері
1.1.Мемлекетті басқару және оның қоғамдағы
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
1.2.Қазақстан Республикасы мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару
тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3.ҚР-дағы мемлекетінің негізігі сипаттамалары және қоғамдық
функциялары және өзге
функцияялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ. Қазақстан экономикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының алғы
шартын болжау мен бағдарламалау.
2.1.Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы принциптерді
жүйелеу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны
мемлекеттік реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары
3.1. Мемлекеттік басқарудың тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Мемлекеттік реттеудің қазіргі әдістері: ғылыми болжау, жоспарлау,
бағдарлама
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
Кіріспе
Басқару мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарда, қоғамдық құрылыстың барлық
саласында қолданылып, аз шығындармен барынша тиімділікке қол жеткізуді
көздейді. Сондықтан да басқару теориясы мен тәжірибесі барлық деңгейлерге
тән. Басқару процес ретінде жалпылама сипатқа ие болып, табиғаттың барлық
құбылыстарында, яғни өлі табиғатта, тірі табиғатта және қоғамдағы
әлеуметтік жүйені басқару процестерінде орындалады. Осыған байланысты
басқару ісі барлық бірдей территориялық бөліктерде, әлеуметтік экономикалық
жүйелерде обьективті түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы
дербестілік саяси алғышарттарының қажеттілігін ескертеді. 80 жылдардың
екінші жартысынан тастап бұрынғы Кеңес одағында, сондай-ақ Қазақстан
қоғамдық саяси ахуал қарама - қайшылықтармен сипатталып, қоғамдық
тұрақсыздықты көрсетті. Орталықтың Республика мен оның аймақтарының
мүдделерін ескермеуі, қоғамдық және территориялық еңбек бөлінісінде орын
алып отырғандай, мекемелік және жергілікті мүдделердің қарама-қайшылығының
артуы, табиғи ресурстардың бей - берекет пайдаланылуына мүмкіндік беруі
экономикалық ахуалдың шиеленісе түсуіне әкеліп соқтырды. Тұрақсыздықтың ең
басты себебі жоғарыда аталғандай жүйенің ішкі тоқырауында болды. Тіпті 1993
жылдың аяқ кезіне дейін дербес экономикалық саясат орын алмады.
Барлық шаруашылық жүргізу жүйелерінің ішінде ең тиімдісі болып нарықтық
экономика табылады. Ол еңбекті ынталандыруды жетілдіреді, өнім
өндірушілердің экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді, өндірушілердің
монополиясына жол бермейді және өндірісті тұтынушы сұранысына бағыттайды.
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы
алғышарттар қажет етілді. Осы бағытта 1990 жылы 25 қазанда Қазақстан
мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы және 1993 жылы Республиканың Ата
Заңының қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы жаңа сәт болып табылды.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында
қабылданған екінші Конституциясы және 1991 жылдың 16 желтоқсанында
қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы
конституциялық заң еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуында айрықша орын
алады.
Аталып өткен құжаттардың Республикадағы саяси экономикалық процестерді
басқаруда маңызы зор. Оларда экономикалық тәуелсіздіктің негіздері,
нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы экономиканы басқарудың маңыздылығы
көрсетілген және республика дербестігінің экономикалық алғышарты мен өмір
тіршілігін басқарудың барлық сферасы қамтылған. Атап айтқанда, олар
Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігінің негізі: жерге, оның қойма
байлықтарына, ішкі және территориялық су ресурстарына, өсімдік пен жан -
жануарлар әлеміне, тарихи, мәдени құндылықтарына, өндірістік және
өндірістік емес обьектілігіне деген төтенше меншігі.
Мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару тұжырымдамасы өзін-өзі
басқаруға көшудің теориялық алғы шарттарының жүйесі болып табылады.
Құрылымы бойынша ол он бес бөлімнен тұрады. Оларға стратегиялық мақсаттар,
меншікке қатынас, қаржылық база, баға белгілеу, әлеуметтік саясат, аймақтық
саясат, микродеңгейде жоспарлау, ғылыми техникалық прогресті басқару,
инвестициялар, табиғатты пайдалану және басқалары кіреді. Тұжырымдаманың
теориялық қана емес , сондай-ақ тәжрибелік мәні бар.
Тұжырымдамада анықталғандай Республиканың өзін-өзі басқару қағидасына
өтудің басты мақсаты ретінде экономикалық дамуды жеделдету және
аймақтардың ресурстарды қолданудағы құқықтарын дамыту болып табылады.
Сондай-ақ тұжырымдамада басқарудың стратегиялық мақсаты, халықтың өмірлік
деңгейін қамтамасыз ету қарастырылған.
Аталмыш тұжырымдаманы нақтылы іске асыру басқару саласында өзекті
мәселе екенін басшылыққа ала отырып, елімізде екі заң жобалары ұсынылды:
біріншісі “Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару
туралы”, екіншісі “Қазақстан Республикасы ндағы өзін-өзі басқару туралы”.
Бұл құжаттар көптен күткен, әлеуметтік-экономикалық басқаруды одан әрі
қарай жетілдіретін әдістемелік негіздердің бірі.
Бірінші заң Қазақстан Республикасының Конститутциясына сәйкес
жергілікті мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді,
жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзретін, қызметтің
ұйымдастырылуын, тәртібін, сондай-ақ мәслихат депутаттарының құқықтық
жағдайын белгілейді. Сонымен бірге өзін-өзі қаржыландыру мәселесі де
қарастырылған. Заңның үшінші бабында былай деп жазылған: жергілікті
мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылық негізін:
жергілікті бюджет; коммуналдық заңды тұлғаларға бекітілген мүлік, Қазақстан
Республикасы заңнамасына сәйкес коммуналдық меншіктегі өзге де мүлік
құрайды.
Ұғыну барысында екі заңның айырмашылығын білу өте қажет.
Бірінші Заң жергілікті мемлекеттік басқару туралы болса, екіншісі,
жергілікті өзін-өзі басқару және жергілікті басқару органдарына емін-еркін
бостандық беру туралы. Әрине заңдылық шеңберінде.
І. Қазақстан Республикасын мемлекеттік басқарудың теориялық
аспектілері
1.1. Мемлекетті басқару және оның қоғамдағы орны
Басқару психологиясы әлеуметтік функцияның қазіргі кездегі негізі
тарауларының бірі, ол әртүрлі әлеуметтік құрылымдағы адамдардың бір-
бірімен қарым- қатынасы мәселесін зерттейді.
Басқару мәселесін құрумен ғылымның әртүрлі салалары айналысады:
информатика, юриспруденция, психология, педагогика, эргономика, социология
т. б. Жалпы басқару теориясы кибернетика мен теория жүйесінде
құрастырылады. Кибернетика Kibernetike- ( грек тілінде) басқару өнері.
Manedgement - ( латын. Manus- қол )- ағылшын термині басқару терминінің
синонимі.
Адам іс- әрекетінің практикасында басқару ғылыми зерттеу пәні болмас
бұрын өте көп уақыт ілгері пайда болған.
Ертедегі Египетте б.з.д. мың жыл бұрын басқару үрдістерін
орталықтандыру, бақылау, ұйымдастыру, жоспарлау қажеттігі мойындалған.
Онсыз әлемге әйгілі Египед пирамидалары, ертедегі ацтеск қалалары секілді
архитектуралық құрылыстар салынып, Рим- католик шіркеуі белсенді қызмет
атқармас еді.
Басқару теориясы жеке ғылыми пән ретінде XX ғасыр басында беки бастады.
Басқару үрдісі белгілі бір нәтжеге жету жолындағы адамдардың жолын іс-
әрекеті атқарылатын жерде жүргізіледі. Басқару дегеніміз- топқа, қоғамға
немесе оның жеке бөліктеріне тәртіптендіру үшін немесе сапалық спецификасын
дамыту үшін әсер ететін шаралар комплексі.Басқару барлық динамикалық
жүйелерде жалпы заңдылықтар бойынша жүргізіледі де информацияны алуға,
өңдеуге және беруге негізделген. Әлеуметтік жүйеде басқарудың негізгі
белгісі болып субъектінің мәліметті алып анализдеу негізінде күрделі
жүйелердегі тура және кері байланысты іске асыруы есептеледі.
Басқарудың әлуметтік функцялық теориясының объектісі болып адамдардың
құқықтық экономикалық, саясаттық өндірістік міндеттерді іске асыруда,
құрылымдарда, топтарда, ұжымдардағы қарым-қатынас формасы есептеледі.
Басқарудың күрделі жүйесі екіге бөлінеді: басқарушы және орындыуаушы
және оның әрқайсысы көп салалы иерархиялық құрылымнан тұрып әрбір жүйе
бөлігі өзінің локальді бағытын құрайы.
Әлеуметтік басқару жүйесі екі индвидуалды субъектінің белсенді қарым-
қатынас үрдісі болып табылады, олардың әрқайсысының реттуші қасиеті бар.
Қазіргі біздің еліміздегі мемлекеттік құрылымның дамуыны нарықтық
қатынастың даму кезеңінде басқару мәселесін бөліп көрсету ғылыми талдау мен
іс жүзіндегі әрекеттің негізгі сферасы ретінде бөлінеді. Жоғарыда айтқандай
ағылшын тіліндегі американдық термин менеджмент қлданылады.
Менеджмент басқарудың жалпы принциптерін қарастыруды мақсат етіп қояды.
Басқару ғылымының негізгі мектептері.
Басқару теориясында 4 негізгі жолы бар.
1. Басқарудың негізгі мектептері көзқарасы тұрғысынан.
2. процестік
3. жүйелік
4. ситуацялық
Осылардың алғашқы адамдар арасындағы қатынас, басқарудың сандық
әдістері,мінез- құлықтық пәндердің ғылыми административтік басқару мектебі.
Басқару теориясын жалпы тұрғыдан қарау.
Үрдістік жолы.Бұл жол административтік мектептің негізгі идеясын
дамытушы, басқарудың негізгі әмбебап функцяларын басқаруды біртекті
үрдісіне айналдыруға ұмтылу негізінде құрылған.
А. Файоль негізгі бес басқару функцясын берді: Басқару - дегеніміз
1.алдын ала болжау, жоспарлау; 2.ұйымдастыру,3. шешім қабылдау
4.координация 5. бақылау.- дейді. Кейіннен ол функциялар толықтырылып,
нақтыланды.
Жүйелік жол Басқару теориясы жалпы жүйе теориясы үлкен әсер етті.
Әрбір ұйым бұл бірнеше бір- бірімен байланысты тұтас жүйенің функциялануын
қамтамасыз ететін бөліктер жиынтығынан тұрады. Басқарушы бүкіл мекемнеі
тұтастай оның бөліктерін сырқы әлеммен байланыстыра көре білу керек.
Ситуациялық жол. Оның негізгі тезисі мекеме- ашық жүйе, ол сыртқы
әлеммен үнемі қарым- қатынаста. 4 негізгі этапы бар.
1. Басшының басқарушылық компонентін қалыптастыру.
2. Ситуацияға қатысты қандай да бір әдістердің нәтижесін алдын ала
көріп, анализдеу.
3. Ситуацияның адекваттық трактовкасы. Оның негізгі факторын анықтау.
Оған әсер етушіні бағалау.
4. Оң эффектіге жету жолындағы басқару тәсілдерін нақты жағдайлармен
сәйкестендіру. Негізгі болып 3- этап есептеледі.
Басқару теориясының қазіргі жайы.
Қазіргі д.ж. менеджмент дамуына 3 жол бірге жұмылып бір- бірімен тығыз
байланыста. Көптеген концепциялар, трактовка, мектеп, әдістер болуы
нәтижені синтездеп, жалпылауда қиындық келтіреді.
Басқару теориясының әрі қарай дамуы қамтамасыз ететін ситуациялық жол
болып табылады.
Басқару теориясының қазіргі даму сатысында төмендегідей негізгі
тенденцияларды бөліп көрсетуге болады.
1. Ұйымдастырудың материалдық технологиялық базасын көп мән беру.
2. Басқарудың әрі қарайғы демокритизацисы. Ұйымдастыруды басқару
объектісінен өзін- өзі басқару субъектісіне айналдыру.
3. Менеджмент пен бизнес интернационолизациясы басқарудың жаңа
мәселелері.
Басқару теориясының негізгі бейнесі. Жоғарыда келтірген тенденциялар
басқарудың жаңа көзқарасы қалыптасуына әкелді.
1. Басқарушылық рационализмнен бас тарту. Басқару иілімді, сыртқы орта
өзгерісіне бейімделген болу керек.
2. Басқаруда ситуациялық тұрғыдан келу. Оның негізгі тезисі- мекеменің
бүкіл ішкі ұйымдасуы сыртқы әсерге жауап беру.
3. Басқаруда жүйе теориясын қолдану.
4. Менеджменттің әлеуметтік жауапкершілігін бүкіл қоғам алдында әрбір
жұмыс істелуі жеке тұлға алдында сезіну
Жалпы ғылымдық зерттеу әдістері – барлық ғылымдармен қолданылатын жалпы
зерттеу әдістері, барлығына ортақ қағидалар. Оларға анықталған философиялық
бағыттарды жатқызуымызға болады. Қазіргі кезеңде жалпы ғылыми зерттеулер
материализм мен диалектикаға сүйенеді.
2.1 Мемлекеттік басқарудың ең жоғарғы формасы болып бағдарламалау мен
болжау табылады. Бағдарламалаудың басты мақсаты – ғаламдық мақсаттарда
мемлекеттік басқарудың барлық элементтерін кешенді пайдалану. Шартты реттеу
бойынша тапсырмалардың күрделілігіне байланысты Үкімет қысқа, орта, ұзақ
мерзімді бағдарламалар жасап оларды шешудің тәртібі мен осы шешімдердің
орындалуына жауапты органдарды анықтайды. Мақсаттық бағдарламалардың
объектілеріне салалар, аймақтар, әлеуметтік сфера, ғылыми зерттеу бағыттары
және т.б. жатады. Ал субъектілеріне бағдарламаны жасауға жауапты
мемлекеттік мекемелер, олардың мүлтіксіз жузеге асуын бақылайтын органдар
жатады. Бағдарламаларды арнайы мемлекеттік органдар жасайды, егер ондай
органдар болмаса экономика және қаржы министрлігі немесе арнайы министр
аралық органдар құрады. Экономика министрлігі әдеттегідей бағдарламалаудың
жобасын жасайды. Қаржы министірі бағдарламаның қаржыландыру жоспарын
дайындайды. Бағдарламалар мақсаттық және төтенше болып бөлінеді. Мақсаттық
немесе әдеттегі орта мерзімдік жалпы экономикалық бағдарламалар 5 жылға
құрылады және жыл сайын түзетіліп отырады. Мысалы: Қазақстан
Республикасының 2015 жылға арналған аумақтық даму стратегиясы, әр
облысардың аумақтық даму стратегиясы және т.б.
Төтенше бағдарламалар дағдарыс жағдайында, жаппай жұмыссыздық
болғанда, қауіпті инфрақұрылымда жасалады. Олар қысқа мерзімді болады.
Барлық нарықтық экономикасы дамыған елдерде мақсаттық бағдарламалар жүзеге
асырылады.
Ұлттық болжамдау – ұлттық экономиканы дамыту туралы ғылыми
негізделген жүйенің қалыптасу процесі. Болжамдаудың мазмұны ұлттық
экономиканың дамуының мүмкін варианттарын анықтауда оңтайлы шешім қабылдау.
Болжамдау экономиканы басқару бойынша алдағы кезеңдегі үкіметтің қабылдаған
шешімдері мен жоспарларының ғылыми базасы. Болжамдаудың мақсаты:
1. экономиканың даму процесін талдаудың алғы шартын құру;
2. алда тұрған қоғамдық ұдайы өндірісті алдын ала көріп білу
нұсқасы;
3. қабылданған шешімдердің мүмкін нәтижелерін бағалау.
Экономикалық болжамдаудың объектілері: халық шаруашылығы, салааралық
кешендер, аймақтар және салардың алғашқы буындары. Болжамдаудың
экономикалық, инфрақұрылымдық, табиғи ресурстарды, демографиялық,
әлеуметтік, мәдени, діни деген сияқты түрлері бар.
Он жылдаған қателіктер сабақтары нәтижесінде болашақты көріп білу
әдістері тәжірибеде қалыптаса бастады. Егер ғылымның болжамдау функциясы
әлсіресе немесе нақты траектория тез арада болжанғаннан ауытқыса онда бұл
ғылыми парадичманы (ғылыми көз қарастар жүйесі, шешім қабылдауға негіз
болады) тез ауыстыруды қажет етеді. Болашақты көрудің дәстүрлі әдісі -
экстрополяция бұл бұрынғы тенденцияда құрылған, ол тәжірибе нәтижесі. Бұл
әдіс шаруашылық қызметіне және басқаруда кең қолданылады.
Қазіргі заманның болашағын қөру теориясының негізін орыс ғалымы Николай
Дмитриевич Кондратьев (1892-1938) салды, ол ең алғаш рет әлімде бес жылдық
индикативтер жоспарын құрды. Ол ауыл шаруашылығының даму жоспарын көрсетті,
бірақ ол қабылданбады, ол әкімшілік-дерективті модельмен сай келмеді. Н.Д.
Кондратьевтін алдын - ала көру теориясының негізгі жайлары қазіргі заманғы
талапта келесідей түрде құрылды. Болашақты көру түбегейлі ғылыми негізде
тану заңдылықтарында құрылады. Болашақты көруде заңдылықтардың үш тобына
сүйену қажет; статистика, циклдік динамика және социогенетика. Статистика
божамданған объект жүйесін аңықтауға көмек береді. Циклдік динамика жүйе
дамуындағы заңдылықтың теңсіздігін анықтауға көмек береді. Әлеуметтік
генетика бұл мұрагерлік жүйесін анықтайды.
Сонымен мемлекеттік қызметкерлерге және шаруашылық басқарушылары өз
қызметтерін нәтижелі орындау мезгілінде статистиканың заңдылығын білу
керек, циклдік динамика және әлеуметтік генетика, алдын - ала болжамның
теориялық негізі. Болашақты алдын ала көріп білудің күрделі және міндетті
элементі болып циклдік динамика болжамы болып табылады. Цикл бұл жалпылай
алғанда табиғаттың және қоғамның әр түрлі жүйесіндегі қозғалыс формасы.
Әлеуметтік-экономикалық жүйеде динамика циклі әртүрлі ұзақтықта болады.
Ағымдағы флуктуациамен (тұрақсыздық) қатар маусымды цикл типтері 1 жыл
шегінде қысқа мерзімді (3-4 жыл), орташа мерзімді (8-12 жыл), ұзақ мерзімді
(40-60 жыл) болады. Барлық бұл циклдер әр түрлі сферадағы циклдерге тең
өзара қарым - қатынаста болады.
Болжамдау өзіндік мақсат емес, ол орташа мерзімдік және ұзақ мерзімді
стратегияның негізіне этап ретінде қызмет атқарады. Жоспарды құру әдісі
болашақты болатын мүмкін болжамдармен сәйкестірілуі қажет.
1.2 Қазақстан Республикасы мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару
тұжырымдамасы
Қазақстан Республикасының “Жергілікті өзін-өзі басқару”
заңында мынадай анықтама берілген: “Жергілікті өзін-өзі басқару” Қазақстан
Республикасының коститутциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар
мәселелерді шешу жөнінде аймақтық құрылымдар халық қызметін дербес тұрғыда
жүзеге асыратын халық билігін жүзеге асырудң нысаны болып табылады. Заңның
ұтымды жағдайларының бірі өзін-өзі басқарудағы өзекті мәселелердің
жергілікті қаржыландырылуы туралы. Жергілікті қауымдастықтың кірістері
келесідей: жергілікті бюджеттен бөлінетін қаражат; жергілікті қауымдастық
құрған коммерциялық ұйымдардан және оларға тиесілі мүлікті жалға
тапсырудан алынған жергілікті қауымдастық кірістері; жергілікті халықтың
өз еркімен салық төлеуі нәтижесінде алынған кірістері; заңды және жеке
тұлғалардың ерікті қайырылымдық қорлары; заңмен тиым салынбаған өзге де
көздер.
Бұл қағидалар Қазақстан экономикасын басқарудың қазіргі
жүйесінің негізін құрайды және республиканың халық шаруашылығының
әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономикаға орнықты енуін қамтамасыз етеді.
Бұл қағидалар тек саяси әлеуметтік мәнге ие болып қана қоймай,
Қазақстандағы менеджметтің ұйымдастырушылық бастамасына да тікелей қатысты.
Басқару обьектілерінде жүргізіліп жатқан терең де сапалы өзгерістер
ұйымдастырушылық құрылымдар мен басқару органдарын қайта құруға әкеп
соқтырады. Әрдайым даму мен жетілу үстінде болатын басқару обьектісін
бұрынғы қалыптағы әдіске салуға болмайды. Керісінше, әдістер өзгертіліп
отырған экономикалық міндеттерге сәйкестендірілуі тиіс.
Бұрынғы орын алған мемлекеттік билік пен басқару құрылымдарының
бірқатар кемшіліктері болған. Олардың қатары төмендегідей:
• Қоғамдық дағдарыс жағдайынан шығуды, қолда бар өндірістік, экономикалық
және интелектуалдық әлеуеттің тиімді пайдаланылуын қамтамасыз етпеді;
• Нарықтық қатынастарды ендіру мен дамытуға жағдай тудыруды, жоғары өнімді
ынталандырудың жаңа тетіктерін енгізуді, кәсіпкерлік пен бәсекені
жетілдіруді мүмкін етпеді;
• Басқару органдарының әдістері мен нысандары ескіше болды;
• Салалық басқару органдарында қайта бөлу қызметі басым болып, кәсіпорындар
әрекетіне себепсіз араласу мен олардың экономикалық дербестігін шектеу
орын алды;
• Елеулі кемшілік болып қабылданған басқарушылық шешімдерге
жауапкершіліктің орын алмауы табылды;
• Келісімсіз әрекет жасау, қызметті пайдалану, атқарушы органдарда кең етек
алды.
Экономиканы тұрақтандыру шаралары мен нарықты қалыптастыру мәселелері
мемлекеттік билік пен халық шаруашылығын басқару органдарының құрылымын
қайта құрудың обьективті қажеттілігін тудырады.
Қазіргі кезедегі мемлекеттік басқару органдарының жүйесі мен қызметі
1999 жылғы 13 қазанда қабылданған Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдарының құрылымын жетілдіру және олардың құзіретін нақтылау жөніндегі
шаралар туралы Президент жарлығына сәйкес жүргізіледі. Мемлекеттік басқару
жүйесіне елеулі өзгеріс әкелген бұл құжат 1997 жылдың 4 наурызында жарық
көрген. 1999 жылғы жарлыққа сәйкес мемлекеттік органдар құрылымы келесідей:
• Қазақстан Республикасы экономика министрлігі;
• ҚР-ның көлік және коммуникация министрлігі;
• ҚР ауыл шаруашылығы министрлігі
• ҚР энергетика, индустрия және сауда министрлігі;
• ҚР білім және ғылым министрлігі;
• ҚР табиғи ресурстар және айналадағы ортаны қорғау министрлігі;
• ҚР стратегия жөніндегі агенттігі;
• ҚР табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және шағын
бизнесті қолдау жөніндегі агенттік;
• Үкімет құрамына кірмейтін бірқатар басқа да комитеттер мен комиссиялар.
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын әрі қарай жетілдіру
экономика мен шаруашылық тетіктерін нақтылы мақсатты дамуымен тығыз
байланысты. Басқару құрылымы әрі қарай жетілдірудегі негізгі талаптар болып
мыналар табылады:
• ұйымдастырушылық құрылым басқарудың негізгі заңдылықтарына, дәл кезіндегі
мақсаттарға сәйкес болуы керек;
• ұйымдастырушылық құрылымның жақсаруы, шаруашылықтың экономикалық
тетігінің өзгеруімен қатар іске асырылуы керек;
• Бұрын өзін өзі ақтаған басқарудың ұймдастыру нысанындағы, қағидаларды
және әдістерді жалғастырып пайдалану.
Ұйымдастырушылық мәселелері өтпелі кезеңнің әр сатысында
зерттеліп отыруы қажет. Ол мәселелер мынандай топтарға жинақталады:
• Басқаруды орталықтандыру мен орталықсыздандырудың арақатысын
оңтайландыру, яғни басқарудың иерархиясының барлық сатысында оның
функцияларын, құқықтарын және жауапкершілік қызметтерін анықтап айыру.
Сонымен қатар негізгі топтағы кәсіпорындар, фирмалардың шаруашылық
дербестігін елеулі көтеру;
• Республикалық, аймақтық және бағдарламалық деңгейде жалпы міндеттерді
шешуде басқару органдарының үйлестігі мен әрекеттестігі;
• Еңбекті ұйымдастырудың пайдалы нысандарын, шешім қабылдаудың әдістерін
және басқару құрылымдарды пайдалана отырып, басқару аппаратының жұмысын
тиімді етіп құру.
1.3.ҚР-дағы мемлекетінің негізігі сипаттамалары және қоғамдық
функциялары және өзге функцияялары
Мемлекетті сан қилы қызметін атқаратын механизмі болады. Мемлекеттің
механизмі – белгілі түрде ұйымдастырылған, ішкі тұтастығымен және өзара
байланыстылығымен сиппатлатын мемлекет органдарының жүйесі. Әр мемлекеттің
механизмі оның тарихи, әлеуметтік, ұлттық, экономикалық, географиялық, т.б.
ерекшеліктеріне байланысты құрылады. Дегенмен, барлық мемлекеттерге бірдей
тән органдар болады.
Негізінен, олар – құқықтық тәртіпті сақтайтын, мемлекеттің ішкі
қауіпсіздігін, сыртқы тәуелсіздігін қорғайтын органдар. Мұндай органдар әр
дәрежеде, әр көлемде барлық мемлекеттерде болады. Мемлекет механизміне тән
заңдылық – оның органдары тек мемлекет қызметін атқаруға қажет болғанда
ғана құрылады. Екінші заңдылығы – бірінің қызметін бірі қайталайтын
органдардың болмауы. Мемлекет механизмінің құрылымы мемлекеттік
органдардан, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардан және мемлекетттік
қызметкерлердің, ұйымдық қаржылардан, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді
қамтамассыз етуге қажет ықтиярсыз көндіру күштерінен тұрады.
Мемлекетттік органдар өкіметтік қызметтерін жүзеге асырудың барысында
өзара тығыз байланысты болатындығын атап көрсеткен жөн.
Мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың биліктік өкілеттіліктері
болмайды. Олар экономика, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым,
спорт, және т.б. салаларда жалпы әлеуметтік қызметтерді атқарады.
Мемлекеттік қызметкерлер – бұлар басқару ісімен арнайы түрде
айналысатын айрықша топ құрайтын санаттағы адамдар болып табылады.
Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық жағдайы арнайы заң арқылы
реттелінеді, онда мемлекеттік қызметкерлердің түрлері және міндеттері мен
құқықтары айқындалып көрсетіледі.
Демократиялық құқықтық, әлеуметтік мемлекет ғасырлар сынағынан өткен
принциптерге негізделіп құрылады. Мұндай мемлекеттердің механизмі мынандай
органдардан тұрады:
1. Өкілдік органдар. Қазақстан Республикасында өкілдік органдар екіге
бөлінеді:
1) Жоғары өкілдік орган – Парламент. Парламент – бірден –бір заң
шығаратын орган.
2) Жергілікті өкілдік органдар – оюлыстық, аудандық, қалалық
мәслихаттар.
2. Мемлекет басшысы. Қазақстанда мемлекет басшысы –
Президент.президент мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс
істеуін және үкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін
қамтамассыз етеді.
3. Атқарушы орган. Қазақстанда жооғары атқарушы орган – Үкімет.
Жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер.
4. Орталық басқару органдары. Қазақстанда оларға: министрліктер,
мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, ведомстволар жатады.
5. Сот органдары. Қазақстанда оларға: Жоғары Сот, жергілікті соттар,
әскери соттар жатады.
6. Прокуратура. Ол заңдардың біркелкі орындалуын қадағалайтын орган.
7. Әскер. Оған мемлекеттің әр саладағы қарулы күштері жатады.
8. Барлау, қарсы барлау органдары.
9. Абақты, бас бостандығынан айырылған адамдарды ұстап тұратын орындар.
ІІ. Қазақстан экономикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының алғы
шартын болжау мен бағдарламалау
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы
принциптерді жүйелеу негіздері.
Атқару билігі өкіметтің қолында болады. Президенттік республикаларда
өкімет саяси және ұйымдық тұрғыдан президент қамтитын атқарушы билік
тармағына жатады. Парламенттің қатысуымен Президент басқарады әрі құрады,
оның дербес құзыретті алқалы шешуші органы. Кабинет мүшелері бүкіл халық
сайлаған Президент алдында дербес жауап береді. Үкіметтің нақты
егеменділігі нақты мемлекет басшысының субъективтік пікіріне тікелей
тәуелді. Қазақстан Республикасының үкіметі – атқарушы билікті жүзеге
асыратын, атқарушы органдардың жүйесін басқаратын және олардың қызметіне
басшылық ететін мемлекеттік орган. Оның заңдық ауқымы тұрғысынан –
Конституцияда және қолданылып жүрген заңдарда белгіленген 1, 53б..
Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық Заңның 1-
бабына сәйкес, Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге
асырады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне
басшылық жасайды.
Үкіметті Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі, орынбасарлары,
Республика Үкіметінің аппаратының басшысы, Республика министрлері,
мемлекеттік комитеттердің төрағалары құрамында Республика
Президенті құрады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық Заңның 4-
бабына сәйкес, Республика Үкіметінің өкілеттік мерзімі төмендегідей:
Республика Үкіметі Президенттің өкілеттік мерзімі біткенше іс-
қимыл жасайды және жаңадан сайланған Республика Президенті алдында
өзінің өкілеттіктерін доғарады. Республика Үкіметінің жаңа құрамы
бекітілгенге дейін Республика үкіметі өз міндеттерін атқара
береді 7, 1-2б..
Қазақстан Республикасының Конституциясының 60-бабында Үкіметтің
келесідей құзыреті берілген. Оларға қысқаша сипаттама беріп өтелік:
1) мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс
қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі
бағыттарын әзірлейді және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады;
2) Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы
есепті әзірлеп ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді;
3) Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын
қамтамасыз етеді;
4) Мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады;
5) Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар
әзірлейді;
6) Министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық
және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасайды;
7) Республиканың министрліктері, мемлекеттік комитеттері, өзге де
орталық және жергілікті атқарушы органдары актілерінің қолданылуын толық не
бір бөлігінде жояды немесе тоқтата тұрады;
8) Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың
басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
9) Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен өзіне
жүктелген өзге де қызметтерді орындайды 6, 33б..
Үкімет құрылымы төмендегідей: Премьер-Министр, оның орынбасарлары,
Үкімет аппаратының басшысы, 14 министрлік және 11 мемлекеттік комитет. Олар
өздерінің құзыреті бойынша бұйрық және инструкция қабылдайды. Үкімет өзінің
бүкіл қызметіне Конституцияда және Республика Президентінің алдында
жауапты. Премъер – Министр және оның орынбасарлары, Үкімет аппаратының
басшысы Төралқаның құрамына кіреді. Премьер-Министр өзінің өкімімен
Төралқа құрамына Үкіметтің басқа да мүшелерін кіргізуге хақылы. Министрлік
тиісті мемлекеттік басқару саласына басшылықты, сондай-ақ заңдармен
көзделген шекті-салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Республика орталық
атқарушы органы болып табылады.
Мемлекеттік комитет тиісті мемлекеттік басқару салаларында мемлекеттік
саясатты жүргізетін және осы мақсатта заңдарға салааралық үйлестіруді
жүзеге асыратын Республика комитеті, бас басқармасы, комиссиясы, агенттігі
және Үкімет құрамына кірмейтін өзге де республикалық мемлекеттік басқару
органы. Үкімет құрамында орталық атқарушы орган болып табылады.
Министрліктің, мемлекеттік комитеттің жанындағы департамент, агенттік,
сондай-ақ Республика министрлігінің, мемлекеттік комитеттің жанындағы өзге
де мемлекеттік басқару органы юолып табылады. Ол министрлігінің,
министрлік комитетінің құзыреті шегінде арнайы атқарушы және бақылау-
қадағалау функцияларының, сондай-ақ салааралық үйлестіруді не мемлекеттік
басқару саласында дербес басшылықты жүзеге асырады 1, 53-54б..
Енді, Республика Үкіметінің қызметін ұйымдастыру сұрақтарына тоқталып
өтетін болсақ.
Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық Заңның 4-
тарауы Республика Үкіметінің қызметін ұйымдастыруға арналған.
Үкіметтің отырыстары айына кем дегенде бір рет өткізіліп отырады.
Үкіметтің отырыстарын Премьер-Министр не Республика Президенті шақырады.
Үкіметтің отырыстарында Премьер-Министр төрағалық етеді,ол болмаған
кезде міндеттердің бөлінуіне сәйкес Премьер-Министрдің міндетін атқаратын
Премьер-Министрдің орынбасарлары төрағалық етеді. Үкімет ерекше маңызды
мәселелерді қарағанда оның отырыстарында Республика Президенті төрағалық
етеді.
Үкімет мүшелерінің кемінде үштен екісі Үкімет отырысына қатысса,
отырыс құқылы болып саналады. Үкімет мүшелері оның отырыстарына алмастыру
құқығынсыз қатысады.
Үкімет отырыстары ашық нысанда өткізіледі. Президенттің не Премьер-
Министрдің бастамасымен Үкіметтің жабық отырыстары өткізілуі мүмкін. Үкімет
отырыстарын әзірлеу мен өткізу тәртібі Үкімет Регламентімен белгіленеді.
Республика Премьер-Министрі Үкіметтің жұмысын ұйымдастырады және
Үкімет мүшелерінің арасындағы қызметтік міндеттерді бөледі; Республика
Президентімен, Парламентпен, Конституциялық Кеңеспен, Жоғарғы Сотпен, Бас
прокуратурамен, басқа мемлекеттік органдармен қарым-қатынаста Үкіметтің
атынан өкілдік етеді немесе Үкімет атынан өкілдік етуді тапсырады;
халықаралық қатынастарда Үкімет атынан өкілдік етуді тапсырады; Үкімет
мүшелерінің орталық және жергілікті атқарушы органдар басшыларының есебін
тыңдап отырады; заңмен қарастырылған өзге де өкілеттіктерді атқарад
2.2.Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы және оны
мемлекеттік реттеу
Қазақстан Республикасы егеменді ел болып өзінің ұлттық экономикалық
даму стратегиясын қалыптастыра бастады. Еліміз мемлекеттік меншікке ғана
негізделген жоспарлы экономикадан меншіктің аралас нысандары әрекет ететін
нарықтық экономикаға өту жолын таңдады. Шаруашылық жүргізудің нарықтық
жағдайына өтуді мемлекеттің ешқандай дайындық жұмыстарынсыз және қысқа
мерзімде жүзеге асыруы өнеркәсіптік кәсіпорындарды ауыр жағдайға әкеліп
соқтырды. Ескі әдістермен жұмыс жасаудың мүмкін еместігі және жаңа
әдістерді меңгеру деңгейінің төмендігі олардың қызметіне қатты әсер етті.
Көптеген кәсіпорындар нарық жағдайында өз бетінше жұмыс істеуге дайын
еместігін көрсетті және өз қызметтерін тоқтатуға мәжбүр болды.
Кәсіпорындардың көпшілігі дағдарыс жағдайында тұрды. Мұндай жағдайда
өнеркәсіптік кәсіпорындардың жұмысын оңтайлы түрде жүргізу үшін түбегейлі
өзгерістер енгізуді талап ететіні белгілі. Сондықтан туындаған мәселелерді
шешу жолдарының бірі ретінде әртүрлі меншік нысандарындағы кәсіпорындарды
құру мен олардың тиімді қызмет етуін ұтымды ұйымдастыру, бәсекелік ортаны
қалыптастыру қажеттілігі туындады.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін өзінің ұлттық
экономикасын дамыту жолында экономикалық реформалар жүзеге асырылып,
елімізде нарықтық экономиканың қызмет етуінің құқықтық негізі құрылып,
бірқатар негізгі заңдар мен Үкімет қаулылары, Президент жарлықтары және
әртүрлі арнайы Бағдарламалар, экономикалық даму Стратегиялары қабылданды.
Ұлттық экономиканы қалыптастырудың алғашқы кезеңінде мемлекет иелігінен
алу мен жекешелендіру үрдісі орын алды. Ол бірнеше кезеңдер бойынша
жүргізілді және әр кезеңнің белгілі бір мақсаттары, мемлекеттік меншікті
жеке меншікке өзгерту тәртібі болды
Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің 1-кезеңінің басталуы 1991
жылы 22 шілдеде қабылданған Қазақстан Республикасының Мемлекет иелігінен
алу мен жекешелендіру туралы заңы мен оның негізінде қабылданған
нормативтік актілерге негізделді. Бұл кезеңнің мақсаты – меншіктің
мемлекеттік нысанын оның басқа нысандарына бірте-бірте өзгерту,
азаматтардың мемлекеттік кәсіпорындардың мүлкін иеленуі. Бұл заң
жекешелендірудің үш әдісін қарастырады: мемлекеттік меншікті кәсіпорынның
еңбек ұжымдарына беру, аукцион және тендер бойынша сату.
1993 жылы 5 наурызда қабылданған Қазақстан Республикасында мемлекет
иелігінен алу мен жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға арналған Ұлттық
бағдарламасы мемлекеттік меншікті жеке меншікке өзгерту тәртібі мен
жүйелілігін анықтады. Экономикалық маңыздылығы, салаға тиістілігіне,
қызметкерлер саны, негізгі қорлар құны есебімен жекешелендіру объектілері
ірі, орта, және шағын кәсіпорындар топтары бойынша анықталды. Осы
2-кезеңде негізгі төрт бағыт айқын бөліп көрсетілді:
- шағын кәсіпорындарды аукциондар және тендерлер өткізу арқылы шағын
жекешелендіру;
- ірі және орта кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру;
- өте ірі және мамандандандырылған меншік объектілерін жеке жобалар
негізінде жекешелендіру;
- агроөнеркәсіп кешеніндегі жекешелендіру.
1995 жылы желтоқсан айының соңында Жекешелендіру туралы ҚР
Президентінің жарлығы қабылданды, ал 1996 жылы ақпанда Қазақстан
Республикасында мемлекеттік меншікті жекешелендіру мен қайта құрылымдаудың
1996-1998 жылдарға арналған Бағдарламасы бекітілді, сондай-ақ, 1997 жылдың
басында секторлық бағдарламалар пайда болды. Олардың негізгі мақсаты
Қазақстан экономикасында мұнай-газ және көлік – коммуникация кешеніндегі,
өнеркәсіп, денсаулық сақтау, білім, ғылым және басқа да салалардағы
кәсіпорындарды жекешелендіру үрдісін белсенді ету негізінде жеке секторды
иелену мен нығайту болып табылады. Сондай-ақ, бұл үшінші кезең
жекешелендіру үрдісін негізінен аяқтау кезеңі болып есептеледі.
Сонымен бірге, мемлекеттік меншікті иелену мен басқару
тиімділігін арттыру мақсатында төртінші бағдарлама әзірленді. 1999 жылы 1
шілдеде Қазақстан Республикасы Үкіметі қабылдаған бұл бағдарлама
Мемлекеттік мүлікті басқару мен жекешелендіру тиімділігін арттырудың 1999-
2000 жылдарға арналған бағдарламасы деп аталады. Мұнда акционерлік
қоғамдарды басқару облысындағы жаңа әдістер қарастырылып, салалық
министрліктерге акциялардың мемлекеттік пакетін иелену құқығы берілді, ал
олардың өкілдері индикативтік жоспарларды бекітуге, акционерлер жиналысын
өткізуге қатысу үшін директорлар кеңесіне кіргізілді. Сондай-ақ, Үкімет
мемлекеттің үлестік қатысуы бар Көгілдір фишкалар бағдарламасы бойынша 10
ірі акционерлік компаниялардың тізімін анықтады. Олардың қатарына келесі
акционерлік қоғамдар жатады: Маңғыстаумұнайгаз, Ақтөбемұнайгаз,
Қазақмыс, Өскемен титан-магний комбинаты, Соколов-Сарыбай кен-байыту
бірлестігі, Қазақстан аллюминий, Қазхром трансұлттық компаниясы,
Қазақстан халықтық жинақ банкі, Қазақтелеком, Қазмырыш. 1999жылы
Қазақстан халықтық жинақ банкі акционерлік қоғамының – мемлекеттік
акциялар пакетінің бір бөлігі (16,7 %) , ал 2000 жылдың аяғында
Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының мемлекеттік акциялар пакеті
жекешелендірілді. Бұл кезеңдегі маңызды сәттердің бірі – мемлекеттік
меншікті едәуір тиімді басқару мақсатында республикалық және коммуналдық
меншікке бөлу болды. 1999 жылы 953 акционерлік қоғам мен жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктің мемлекеттік қатысу үлесі мен акциялар пакеті
коммуналдық меншікке берілді .
2. Экономикалық дамудың жаңа кезеңіне қадам басқан Қазақстан үшін
қазіргі таңда шикізаттық бағдарланушылық, салааралық және аймақаралық әлсіз
экономикалық интеграция, ғылым мен өндірістің өзара байланысының нашарлығы,
өңдеуші өнеркәсіптің қажетті деңгейде дамымауы сияқты проблемаларды шешу
бірінші кезектегі міндеттердің бірі. Яғни, елімізде өзіндік қосылған құны
бар өнімдер шығару, бәсекеге қабілетті, ғылымды көп қажет ететін және
жоғары технологиялық өндірістердің үлесін арттыру, кластерлік жүйені дамыту
мен экономиканы әртараптандыру арқылы экономикалық өсу қарқынын ұлғайту
қажет болып отыр. Бұл бағытта Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға
арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясы қабылданып, оның 1-
кезеңі бойынша іс-шаралар жүзеге асырылып, бірқатар жұмыстар атқарылды.
Қазір 2-кезең бойынша жұмыстар жалғасуда. (1 кезең - 2003-2005 жылдар, 2
кезең - 2006-2010 жылдар, 3 кезең - 2011-2015 жылдар). Сонымен бірге,
зерттеулер нәтижесінде өңдеуші саланың басым бағыттары анықталады. Олар:
құрылыс материалдарының өндірісі, тоқыма, металл, азық-түлік өнімдері,
туризм, мұнай-газ, машина жасау салалары.
2003 – 2015 жылдарға арналған ИИС –ның негізгі мақсаты - шикiзат
бағытынан қол үзуге ықпал ететiн
ұлттық экономиканы одан әрі жаңғырту, әртараптандыру және оның бәсекеге
қабілеттігілігін арттыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ
мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдайлар
дайындау.
Осы стратегия шеңберінде даму институттары құрылды. 2006 жылдан
бастап даму институттарының қызметін үйлестіру үшін Қазына тұрақты даму
қоры құрылды. Ол барлық деңгейдегі бизнесті қолдау мен дамыту жүйелері
арқылы экономиканың әртараптануына жәрдемдесу және елдің инвестициялық
ресурстарын тиімді басқару мақсатында құрылды.
Экономиканың мемлекеттік секторын басқаруды жетілдіру мақсатында
стратегиялық мәні бар салаларды, индустриялық-инновациялық даму, сондай-ақ
агроөнеркәсіптік кешенді дамыту мен ғылыми-техникалық дамуды ынталандыру
саласында ұлттық холдингтер – Самұрық мемлекеттік активтерді басқару
жөніндегі қазақстандық холдингі, Қазына орнықты даму қоры, ҚазАгро
ұлттық холдингі, Самғау ұлттық ғылыми-технологиялық холдингі
акционерлік қоғамдары құрылды.
Холдингтерді құрудың негізгі мақсаты корпоративтік басқаруды жетілдіру
және елдің қор нарығын дамыту жолымен мемлекет қатысатын компаниялар
холдингтерінің құрамына кіретін ұзақ мерзімді құндылықты барынша көбейту
болып табылады.
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың миссиясы – мемлекеттік және
жеке меншік секторды шоғырландыру жолымен өңірлердің экономикалық дамуына
жәрдемдесу, кластерлік тәсіл негізінде бірыңғай экономикалық нарық құру.
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың қызметі әлеуметтік-экономикалық
міндеттерді шешуге, инвестициялар тарту үшін ұймдастырушылық және
экономикалық шарттарды қамтамасыз етуге, өңіраралық экономикалық
байланыстарды дамытуға, мемлекеттік активтерді тиімді басқаруға
бағытталатын болады.
Мемлекет қатысатын орнықты бизнес-құрылымдарды біріктіру өңірдің
экономикалық белсенділігін өзіне шоғырландыратын және бәсекеге қабілетті
өндірістерді қалыптастырудың катализаторлары болып әрекет етуге қабілетті
ірі өңірлік орталықтарды құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорациялардың дамуы
мен қызмет тиімділігіне ерекше назар аударылып отыр. Алдын – ала
көзделгендей, еліміздің барлық аймақтарын қамтитын жеті әлеуметтік–
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың миссиясы – мемлекеттік және жеке
меншік секторды шоғырландыру жолымен өңірлердің экономикалық дамуына
жәрдемдесу, кластерлік тәсіл негізінде бірыңғай экономикалық нарық құру.
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың қызметі әлеуметтік-экономикалық
міндеттерді шешуге, инвестициялар тарту үшін ұймдастырушылық және
экономикалық шарттарды қамтамасыз етуге, өңіраралық экономикалық
байланыстарды дамытуға, мемлекеттік активтерді тиімді басқаруға
бағытталатын болады.
Мемлекет қатысатын орнықты бизнес-құрылымдарды біріктіру өңірдің
экономикалық белсенділігін өзіне шоғырландыратын және бәсекеге қабілетті
өндірістерді қалыптастырудың катализаторлары болып әрекет етуге қабілетті
ірі өңірлік орталықтарды құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорациялардың дамуы
мен қызмет тиімділігіне ерекше назар аударылып отыр. Алдын – ала
көзделгендей, еліміздің барлық аймақтарын қамтитын жеті
әлеуметтік–кәсіпкерлік корпорациялар құрылып, өз қызметін жүзеге асыруда.
Олар: Сарыарқа, Жетісу, Оңтүстік, Ертіс, Каспий, Тобыл, Батыс әлеуметтік –
кәсіпкерлік корпорациялары. Бұл корпорациялардың қызметін жүзеге асыруы
үшін жарғылық капиталын қалыптастыруға мемлекеттік бюджеттен 14 млрд. теңге
қарастырылып, әрбір корпорацияға 2 млрд. теңгеден бөлініп берілді.
2.3. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz