Қорлар есебінің жүйелері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:
Кіріспе
1. Қорлар есебінің теориялық аспектілері
1.1. Қорлардың мәні және олардың классификациясы
1.2. Қорлар есебінің жүйелері
1.3. Қорларды бағалау әдістері
2. Қазақмыс корпорациясы мысалында қорлар есебінің қазіргі
қолданыстағы практикасы
2.1. Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық мінездемесі
2.2. Қорлардың шығысы мен кірісін құжаттық рәсімдеу
2.3. Қорларды түгендеу есебі
Қорытынды
Қолданылған әдебиет тізімі

Кіріспе

Қорлар – бұл әдеттегі қызмет барысында сатуға арналған, осындай сату
үшін өндіріс үрдісіндегілер немесе қызмет көрсетудегі қолданылатын шикізат
пен материалдар түріндегі активтер.
Қор – бұл:
1) шикізат қорлары, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар мен
кешендік бұйымдар, отын, ыдыс, ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және
өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде пайдалануға
арналған өзге материалдар.
2) аяқталмаған өндіріс.
3) субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар
түріндегі активтер.
ХҚЕС 2 анықтайтын тәртібі:
- Бухгалтерлік есептілікте қорларды актив ретінде бейнелеу;
- Қорлардың өзіндік құнын есептеу.
Осы стандарт келесі операциялардың есептелуін реттейді:
- Әрі қарай өңдеу үшін материалдар мен шикізатты алу;
- Дайын өнім мен жартылай фабрикаттардың өзіндік құнын бағалау;
- Жұмсалған материалдар және шикізаттармен қоса, аяқталмаған өндірістің
өзіндік құнын бағалау.;
- Тауарларды сатып алу және сату кезіндегі олардың өзіндік құнын анықтау
(соның ішінде автокөліктер, үйлер және учаскелері сияқты арнайы
тауарларды қоса алғанда).
ХҚЕС 2 келесі жағдайлармен байланысты операцияларды реттемейді:
- Құрылыс келісім-шарты бойынша аяқталмаған өндірістің шығындарын
есептеумен
- Қаржылық активтерді сатып алумен (акциялар, облигациялар, вексельдер
және өзге де қаржылық құралдар)
- Ауыл-шаруашылық қызметінде пайда болатын қорларды есептеумен
- Алыпсатарлық мақсатта сатып алған қорлар есебі, яғни нарықта
бағалардың өзгеруіне байланысты қысқамерзімде пайда табу.
Берілген курстық жұмыста қарастырылатын мәселелер ХҚЕС 2 стандартына
сәйкес қорларды есептеу және бағалауды жүргізу, оларды құжаттық рәсімдеу
және есебін жүргізу болып табылады.
Курстық жұмыс мақсаты - ХҚЕС 2 стандартына сәйкес қорларды есептеу және
бағалауды , оларды құжаттық рәсімдеу және есебін жүргізуді үйрену, зертеу
арқылы алынған білімдерді тәжіриибеде қолдану болып табылады. Стандарт
қорлардың өзіндік құнын анықтауда әр түрлі әдістерді қолдану, оларды,
қолдану нәтижелерін өзіндік құнның мәнін жуықтап көрсету.
зертеу арқылы алынған білімдерді тәжіриибеде қолдану болып табылады.
Стандарт қорлардың өзіндік құнын анықтауда әр түрлі әдістерді қолдану,
оларды, қолдану нәтижелерін өзіндік құнның мәнін жуықтап көрсету.
Өнеркәсіп кәсіпорындарының қорлар қозғалысы үрдістерінің басқару
стратегиясын ғылыми – теориялық негіздерін жан-жақты зерттеу негізінде
құру.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі – өндірістік қорлар бұл бір
өндірістік цикл процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің құнын бірден
өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық
негізін құрайтын еңбек заттары. Сондықтан да өнеркәсіп кәсіпорындарында
өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес
есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай орындай білу.
Экономика тұрғысында зерттеу кәзіргі уақытта өзінің даму қадамының
бастапқы сатысында тұр және көбінесе өзекті проблемаларды анықтауға
бағытталған, сонымен қатар и оларды шешудің нұсқалары, әдістері және
жолдары ғылыми жұмыстарда әзірге көп орын ала қойған жоқ. Қазақстанның
одан әрі даму перспективалары және экономикалық дамуының тұрақтылығы
мемлекеттің даму жолына түсуімен анықталады. Бұл курстық жұмыста
арастырылатын тақырыптың өзектілігі барлық өндірістік кәсіпорындардағы
қаржылық есептіліктің дұрыс рәсімделуі, оның ішінде қорлардың бағалау және
бірнеше әдіс бойынша дұрыс есебін жүргізу болып табылады. Кәсіпорындағы
үрдістердің басқару стратегиясына белсенділікті, факторларды және
кәсіпорындар жағынан қозғалыс күштерін зерттеу негізінде құру және
нәтижелеу арқылы жетуге болады.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізіне өнеркәсіп
кәсіпорындарында өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік
стандарттарына сәйкес есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай
орындай білуболғандықтан үрдістерді басқару стратегиясын қалыптастыру,
болжау және экономиканы мемлекеттік реттеу, өнеркәсіп кәсіпорындарының
жұмысын белсендіру саласындағы қазіргі заманғы отандық және шетел ғалым –
экономистерінің еңбектері алынды. Зерттеудің стратегиялық мақсатын
нәтижелеу үшін бірін – бірі толықтыратын әр – түрлі методологиялық әдістер
қолданылды. Жұмыста логикалық, статистикалық талдау, экономико –
математикалық моделдеу, кестелік және графикалық интерпретациялау әдістері
қолданылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде халықаралық қаржылық есеп
стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп, отандық және шетел ғалым
ғалымдарының зерттеулерінің материалдары, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік заңнамалары мен бағдарламалық материалдары және экономикалық
зерттеулерді жүргізудің жалпы экономикалық ұстанымдары, ғылыми –
практикалық конференциялар материалдары, интернет – қор және Халықаралық
қаржылық есеп стандарты (IAS) 2 Қорлар, Типтік бухгалтерлік есеп шоттар
жоспары Бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері, қосымша анықтамалық оқу
құралдары, зерттеу материалдары пайдаланылды.

1.Қорлар есебінің теориялық аспектілері

1.1 Қорлардың мәні және олардың классификациясы

Болашақ экономикалық пайда – бұл кәсіпорынның ақша құралдарының тікелей
және жанама салымы мен ағымы. Бұл салым өндіріс үрдісіндегі активтерді
тұтыну мен сатып алу түріндегі кәсіпорынның негізгі қызметінің бөлігі
ретінде туындауы мүмкін (сауда саласындағы сату және сатып алу). Сонымен
қатар, ол ақша құралдарына немесе өнімнің өзіндік құнын төмендетуге
мүмкіндік беретін ақша құралдарының ағымын қысқартатын конветтелу формасын
қабылдай алады.
Бұл олардың көмегі арқылы көрсетілетін қызметтердің потенциалы немесе
пайдалылығы қорлардың кәсіпорындағы бақыланатын актив ретіндегі
классификациясын ақтайды. Әдетте, қорлар кәсіпорынның өндірістік циклында
қолма-қол ақша құралдарына немесе басқа да активтерге айналады.
Кәсіпорынның өндірістік циклы – бұл өндірістік үрдіске кіретін уақыттың
орташа кезеңі арасындағы қорларды алу және оларды жылдам айналысқа түсетін
ақша құралдарына өткізу.
Бухгалтерлік балансты дайындау барысында қорларды әдетте ағымдағы
активтер ретінде келесі түрде классификациялайды:
А) олар кәсіпорын қызметінің операциялық бөлігі болып табылады және
кәсіпорынның өндірістік циклында олардың тұтынылуы және өткізілуі күтіледі;
Б) қысқа мерзімде саудалық мақсатта сақталады және олардың есептік
күннен 12 ай бойы өткізілуі күтіледі.
Кәсіпорындардың көбісі қорлардың тұрақты және сатып алынған түрлерін
ұстайды. Қор деңгейі әр түрлі болуы мүмкін. Ол өндірістің түрі мен сипатына
байланысты болады. Нақты бір тұтынушыға жұмыс атқаратын кәсіпорындар
қорлардың төменгі деңгейін сақтайды, олар тұтынушыларға өнімді дайын болған
кезде жеткізіп қамтамасыз етеді. Егер тауар тез бүлінетін болса, онда
кәсіпорындар өз қорларын азайтуға тырысады. Үлкен өндірістік циклы бар
кәсіпорындар аяқталмаған өндіріске үлкен көлемдегі сомаларды инвестициялай
алады. Кәсіпорын қандай болмасын қор деңгейін сақтаса да, бұл қымбат болуы
мүмкін. Себебі, ол өзіне қорларды сақтау, сақтандыру, кәсіпорынның
құлдырауы немесе ұрлануы, сонымен қатар құралдардың әрекетін тоқтату
бойынша қаржылық шығындарды қосады.
Өндірістік қорлар – бұл бір өндірістік цикл процесінде толықтай
тұтынылатын, өзінің құнын бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік
құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек заттары.
Қорлар – бұл:
1) шикізат қорлары, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар мен
кешендік бұйымдар, отын, ыдыс, ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және
өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде пайдалануға
арналған өзге материалдар.
2) аяқталмаған өндіріс.
3) субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар
түріндегі активтер [1]
Материалдар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз
ету үшін қажеттісі:
- материалдық тауардың бірегей номенклатурасын әзірлеу
- құжат айналымының айқын жүйесі және қорларды кірістеу және шығару
жөніндегі операцияларды рәсімдеу тәртібін сақтау
- бастапқы құжаттардың есептік нысандарын біркелкі қалыпқа келтіру
- қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргізу
- бухгалтериядағы материалдардың есебі учаскесін компъютерлендіру
Өндірістік қорлар функционалдық бағыты бойынша былайша бөлінеді:
Шикізаттар мен материалдар – бұл өнім әзірленетін еңбек заттары.Олар
өнімнің материалдық негізін қалайды. Ауыл шаруашылығы мен өндіруші
өнеркәсіптің өнімдері.
Негізгі материалдар – бұл ұсатушы өнеркәсіптің өнімдері.
Көмекші материалдар – бұл шығарылатын өнім құрамына енетін материалдар,
бірақ негізгі материалдардан ерекшелігі – өнімнің заттық негізін қаламайды.

Сатып алынған жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар – бұл белгілі
бір өңдеу сатыларынан өткен, бірақ әлі дайын өнім болып табылмайтын шикізат
пен материалдар.
Отын – бұл мұнай өнімдері, қуатты отын және газ. Олар:
-технологиялық;
-қозғалтқыш;
-шаруашылық болып бөлінеді.
Ыдыс және ыдыс материалдары – бұл әртүрлі материалдарды буып-
түюге, тасымалдауға, сақтауға пайдаланатын заттар.
Өзге материалдар – бұл өндіріс қалдықтары, түзілмейтін ақаудан
қайтарылатын қалдықтар, негізгі құралдар шығарылуынан алынған материалдық
құндылықтар.
Қорлардың барлық түрлерінің есебі 1300 – Қорлар бөлімшесіні
негізгі, активтік, инвентарлық шоттарында жүргізіледі.
1310 – Шикізаттар мен материалдар
1320 – Дайын өнім
1330 – Тауарлар
1340 – Аяқталмаған құрылыс
002 - Жауапты сақтауға қабылданған қорлар
003 – Қайта өңдеуге қабылданған материалдар
005 – Монтаждауға қабылданған жабдықтар [18]
Қорлардың түсуі мен шығыны тұрақты негізде есептеліп отырады, яғни
қорлардың қозғалысын бақылап отыру үшін әр күн сайын орындалады. Қорлардың
әрбір атауына жеке шот жүргізіледі. Сатып алу осы шоттардың дебетінде
көрсетіледі. Қорлардың кез келген түрі өндіріске берілетін болса, соған
сәйкес қор шоты аударылған қорлар сомасына кредиттеледі. Дәл осы сома
өткізілген өнімнің өзіндік құны шотында дебеттеледі.
Салыстыру мақсатында қолданылмаған қорларды есептеу (инвентаризациялау)
жүзеге асырылуы мүмкін. Егер инвентаризациялау мен үздіксіз есеп
мәліметтерінің арасында ауытқулар пайда болса, онда кезең соңында үздіксіз
есеп жүйесінде инвентаризациялау сомасы көлеміне дейін түзетулер
енгізіледі. Осылайша, үздіксіз есеп жүйесі арқылы қолданылатын және кезең
соңында қалған қалдықтардың санын қадағалап отыруға болады. Үздіксіз есеп
жүйесі бухгалтерлік есептің ішкі бақылауының жоғарғы деңгейін қамтамасы
етеді, сонымен қатар ол есепте көрсетілген сомалар мен тауарлардың фактілік
саны арасындағы айырмашылықты тұтынушыға анықтап көрсетіп отырады. Барлық
есептік кезең бойынша қорлардың өткізу өзіндік құны және қорлардың нақты
түрлерінің қоймада болуы мәлімденеді.
Қорлардың кезеңдік есебі. Қорлар есебі біркелкі жүргізілмейді, олар
физикалық қайта санау (дана, лтр, тонна, т.б.) әдісі бойынша кезең соңында
есептеледі. Қорларды сатып алу Сатып алулар синтетикалық шотының дебеті
бойынша көрсетіледі, ол біруақыттық шоттарға (ауыстырылған) кредиттеледі.
Келесі формула арқылы есептеледі:
Қорлардың есептік кезең басына қалдығы + сатып алынған қорлар = өткізуге
дайын қорлардың өзіндік құны – қорлардың есептік кезең соңына қалдығы =
өткізілген қорлардың өзіндік құны
Есептегі кезеңдік жүйенің ыңғайлылығының мәні оның канцелярлық жұмыс
көлемін азайтуында. Кезеңдік жүйені шағын кәсіпкерлікте қолданған жөн,
бірақ ұлттық бухгалтерлік есеп шегіндегі кезеңдік жүйе үшін арнайы қосымша
синтетикалқ шоттарды енгізуге тура келеді.
Есептік кезең соңында үздіксіз есеп жүйесін қолдану барысында табыстың
өзіндік құнына қатар қою жолымен өнімді өткізуден түскен табыс балансы
жасалады. Өнімді өткізуден түскен табыс көрсеткіштері Шығыстар мен
Кірістер Есебіне аударылады, аралық қорытынды негізінде өткізуден түскен
жалпы табыс есептеліп шығарылады.
Шығындарды көшірудің тұрақты немесе кезеңдік жүйесін, сонымен қатар
қорларды бағалау әдістерінің бірін таңдау және оны есептік саясатта
жариялау көптеген факторларға байланысты болады: ұйымдастыру формалары,
ұсыныс пен сұраныс динамикасы, баға конъюнктурасы, қаржылық және
дивидендтік саясаты. Осылайша, үздіксіз есеп жүйесі арқылы қолданылатын
және кезең соңында қалған қалдықтардың санын қадағалап отыруға болады [1].
Қорлардың мәнін және олардың классификациясы бөлімшесінде біз қорлар дың
халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сәйкес анықтамасы мен
классификациялануын, олардың кәсіпорындағы маңызын толықтай ашып,
қорытындылай келе қорлар есебінің жүйелері деп аталатын келесі бөлімшеге
назар аударайық.

1.2Қорлар есебінің жүйелері

Қорлардың түсуі мен шығыны тұрақты негізде есептеліп отырады, яғни
қорлардың қозғалысын бақылап отыру үшін әр күн сайын орындалады. Қорлардың
әрбір атауына жеке шот жүргізіледі. Сатып алу осы шоттардың дебетінде
көрсетіледі. Қорлардың кез келген түрі өндіріске берілетін болса, соған
сәйкес қор шоты аударылған қорлар сомасына кредиттеледі. Дәл осы сома
өткізілген өнімнің өзіндік құны шотында дебеттеледі.
Салыстыру мақсатында қолданылмаған қорларды есептеу (инвентаризациялау)
жүзеге асырылуы мүмкін. Егер инвентаризациялау мен үздіксіз есеп
мәліметтерінің арасында ауытқулар пайда болса, онда кезең соңында үздіксіз
есеп жүйесінде инвентаризациялау сомасы көлеміне дейін түзетулер
енгізіледі. Осылайша, үздіксіз есеп жүйесі арқылы қолданылатын және кезең
соңында қалған қалдықтардың санын қадағалап отыруға болады. Үздіксіз есеп
жүйесі бухгалтерлік есептің ішкі бақылауының жоғарғы деңгейін қамтамасы
етеді, сонымен қатар ол есепте көрсетілген сомалар мен тауарлардың фактілік
саны арасындағы айырмашылықты тұтынушыға анықтап көрсетіп отырады. Барлық
есептік кезең бойынша қорлардың өткізу өзіндік құны және қорлардың нақты
түрлерінің қоймада болуы мәлімденеді.
Есептік кезең соңында үздіксіз есеп жүйесін қолдану барысында табыстың
өзіндік құнына қатар қою жолымен өнімді өткізуден түскен табыс балансы
жасалады. Өнімді өткізуден түскен табыс көрсеткіштері Шығыстар мен
Кірістер Есебіне аударылады, аралық қорытынды негізінде өткізуден түскен
жалпы табыс есептеліп шығарылады.
Қоймадан тізілім бойынша келіп түскен құжаттар алдын ала жинақталғаннан
кейін таксалауға беріледі. Одан кейін құжат деректері кәсіпорында
белгіленген есептік топтар бойынша топтастырылады. 1300 және 1330
Тауарлар - бөлімшелерінің шоттары бойынша қорлардың кірісі мен шығысы
бойынша жүретін, материалдардың талдамалы есебінің жинақтаушы ведомоста
әрбір топ бойынша сомалық өлшеммен көрсетіледі:
А) өткен айдағы ведомоста алынған ай басындағы қалдық;
Ә) құжаттарды өткізу тізімінен ай ішіндегі топ бойынша қорлардың кірісі;
Б) құжаттарды өткізу тізімінен ай ішіндегі топ бойынша қорлардың шығысы;
В) есептеу жолымен анықталған ай соңындағы қалдық [1]
Жинақтау ведомосы бухгалтерия мен қойма есебінің деректерін салыстыру
үшін пайдаланылды. Қойма есебі материалдардың талдамалы есебі және
карточкалары және қалдықтар есебінде жүргізіледі. Қалдықтар туралы
деректер сәйкес келу керек, өйткені қоймадағы жазулар бір ғана құжаттардың
негізінде жүргізілген. Бухгалтерияда жинақтау ведомостының немесе қорлардың
қалдығы мен қозғалысы туралы есептеменің негізінде Қорлардың ақшалай
өлшемдегі қозғалысы деген ведомосы жасалады. Жүкті қабылдаған кезде
жетіспеушілік анықталатын болса, онда шығын сомасы акт негізінде Дт 1280 Кт
3310 болып жазылады. Егер қорлардың жетіспеушілігі шотты төлеуге келіскенге
дейін анықталса, онда шығын сомасын шотты төлеуге келіскен сомадан
төмендетеді. Есепті айда келіп түскен қорлар әрбір жеткізілім бойынша
жекелей көрсетіледі. Дебеттелетін шоттарының бағандарында нақты құнның
орнына есептік бағасы бойынша келіп түскен қорлардың құнын жазады. Төлем
мен есептен шығарудфы қорлардың келіп түсуі, жұмыстар мен қызметтердің
қабылдануы туралы деректер жазылатын жолдар бойынша, яғни жеткізушілер мен
мердігерлерге тиісті сомалар көрсетілетін жерлерде көрініс табады. Шоттар
қорлардың келіп түскенге дейін төленетін жағдайда шоттар бойынша сома
тиісті тіркелімдердің Дт 1610 немесе 2180 бойынша көрсетіледі. Егер бұрын
жолдағы қорлар деп есептелген қорлар шоттар төленген айда келіп түссе,
олардың құгы жай тәртіппен көрсетіледі. Ай соңында Кт бойынша 3310 бойынша
жиыны корреспонденцияланатын шоттар бойынша есептеліп шығарылады және бас
кітапқа көшіріледі [18]
Қорлардың өндірістегі жұмсалуына алдын ала және кезекті бақылаулар
жүзеге асырылады. Алдын ала бақылау кезінде материалдарды өндіріске босату
әзірленген лимиттер бойынша жүзеге асырылады. Есепті айға материалдар
шығысының лимитті материалдардың жекелеген түрлері бойынша белгіленген
шығыс нормасын орындалған жұмыстардың жоспарлы көлеміне көбейту жолымен
анықталады. Бұл орайда лимиттік шектеу картасы толтырылады. Материалдарды
шектен тыс босату немесе материалдардың бір түрін басқасына алмастыру жеке
құжатпен рәсімделеді.
Қорлардың өндірісте пайдаланылуын одан әрі бақылау үшін мынадай әдістер
қолданылады:
1. Нормадан ауытқуды рәсімдеу құжаты
2. Топтамалар бойынша қаптау есебі
3. Инвентарлық әдіс
1 – әдіс. Бұл әдіс кезінде, яғни материалдардың бір түрін басқасына
алмастыру және материалдарды нормадан тыс босату нәтижесінде туындаған
норма ауытқулары дабылдама құжатпен рәсімделуі тиіс.
2 – әдіс. Қапталатын материалдардың әрбір топтама бойынша ауытқуын
анықтау үшін қаптама картасы ашылады. Онда жұмыс орындарына берілген
материалдардың саны, дайын бұйымдардың норма бойынша және нақты шығуы
көрсетіледі. Бұл есепті өндірістік шебер нұсқаушылар немесе жоспарлы
диспетчерлік бюро жүзеге асырады.
3 – әдіс. Бұл әдістің мәні мынада: өндіріске босатылған материалдардың
саны мен құны бастапқы құжаттардың негізінде 1310 шоттарының кредиттерінен
8110, 8310, 8410, 7210, 7110 шоттарының дебетіне есептен шығарылады. Ай
соңында түгендеу жүргізу жолымен өндірісте қолданылмаған материалдардың
саны анықталады.
Есептегі кезеңдік жүйенің ыңғайлылығының мәні оның канцелярлық жұмыс
көлемін азайтуында. Кезеңдік жүйені шағын кәсіпкерлікте қолданған жөн,
бірақ ұлттық бухгалтерлік есеп шегіндегі кезеңдік жүйе үшін арнайы қосымша
синтетикалқ шоттарды енгізуге тура келеді [3].
Есептік кезең соңында үздіксіз есеп жүйесін қолдану барысында табыстың
өзіндік құнына қатар қою жолымен өнімді өткізуден түскен табыс балансы
жасалады. Өнімді өткізуден түскен табыс көрсеткіштері Шығыстар мен
Кірістер Есебіне аударылады, аралық қорытынды негізінде өткізуден түскен
жалпы табыс есептеліп шығарылады.
Шығындарды көшірудің тұрақты немесе кезеңдік жүйесін, сонымен қатар
қорларды бағалау әдістерінің бірін таңдау және оны есептік саясатта
жариялау көптеген факторларға байланысты болады: ұйымдастыру формалары,
ұсыныс пен сұраныс динамикасы, баға конъюнктурасы, қаржылық және
дивидендтік саясаты. Осылайша, үздіксіз есеп жүйесі арқылы қолданылатын
және кезең соңында қалған қалдықтардың санын қадағалап отыруға болады.
Сатудың таза ықтимал құны – әдеттегі қызмет барысында өндірісті аяқтауға
есептелген шығындаарды шегергендегі есептелген сату бағасы. Сатудың таза
ықтимал құнын есептегенде келесілер есепке алынады:
- Қорлардың сатылуы мүмкін, есептеу мерзіміндегі нарықтық бағалар, егер
қорлар тұрақты бағалар бойынша сату келісім-шартты орындауға арналған
болса, онда есепке келісім-шартындағы тұрақты бағалар алынады;
- Жайшылықтағы іс барысында қалыптасқан немесе материалдар мен дайын
өнімді сату шығындарының болжамды сомасы (есептеу кезеңінде әкімшілік
шығындар есепке алынбайды).
Қорлардың қолда бар мөлшерінен асатын көлемде тұрақты бағамен сатып
алуға жасалған келісім-шарт жасау немесе тауарды тұрақты бағамен сатып
алуға жасалған келісім-шарт нәтижесінде бағаланған міндеттемелер пайда
болуы мүмкін, олардың құрылу тәртібін ХҚЕС (IAS) 37 реттейді.
Кейбір ұйымдар пайдалар мен залалдар туралы есеп үшін кезең ішінде шығын
ретінде танылған қорлардың өзіндік құнының орнына басқа көлемдердің
ашылуына әкелетін форматты пайдаланады [5]
Қорлар есебінің жүйелері бөлімшесін қарастыра отырып мынадай
қорытындыларға келуге болады: қорлардың қозғалысын бақылап отыру үшін әр
күн сайын өткізіледі, салыстыру мақсатында қолданылмаған қорларды есептеу
жүзеге асырылуы мүмкін. Егер инвентаризациялау мен үздіксіз есеп
мәліметтерінің арасында ауытқулар пайда болса, онда кезең соңында үздіксіз
есеп жүйесінде инвентаризациялау сомасы көлеміне дейін түзетулер
енгізіледі, қорлардың өндірісте пайдаланылуын одан әрі бақылау үшін мынадай
әдістер қолданылады:
1. Нормадан ауытқуды рәсімдеу құжаты
2. Топтамалар бойынша қаптау есебі
3. Инвентарлық әдіс
Осы операциялар арқылы өндірістік кәсіпорындарда қорлардың есептеу
жүйелерінің дұрыс қолдануын, олардың реті бойынша қаржылық есептілік
стандарттарына сәйкес жүргізілуін қадағалап отыру үшін өте маңызды. Курстық
жұмыстың осы бөлімшесін қорытындылай отырып қорларды бағалау әдістерін
толықтай қарастыруға көшеміз.

1.3. Қорларды бағалау әдістері

Қорларды дұрыс есепке алу үшін материалдардың әзірленген номенклатурасы
болу керек. Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен тиісті деректемелері
(сорты, мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір
белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді.
Қорлардың өзіндік құны - шикізат және материалдар түріндегі қорлардың
өзіндік құнына кіреді:
- Жабдықтаушыларға төленген баға. Егер компания қаржыландыру
элементтері бар төлеу мерзімін кейінге қалдыру шартымен шикізаттар мен
материалдарды сатып алса, онда сатып алу құны әділ (дисконтталған) көлемі
мөлшері ретінде бейнеленеді. Әділ баға және жабдықтаушылармен келісім-шарт
бойынша сатып алу сомаларының арасындағы айырма қаржыландыру кезеңіндегі
пайыздар бойынша шығындар ретінде танылады;
- баж салығы және өзге де салықтар (салық заңнамасына сәйкес орнына
келтірілетіндерден басқа лары);
- қорларды сатып алумен тікелей байланысты кезіндегі жеткізу, өңдеу
және басқа да шығындар.
Саудалық жеңілдіктер төлемдерді қайтару және осыған ұқсас өзге баптар
сатып алу кезіндегі шығындарды есептегенде шегеріледі.
Жартылай фабрикаттар мен дайын өнімдердің өзіндік құнына шикізаттар
мен материалдар шығындарынын басқа өндіріс үрдісіне тікелей байланысты
шығындар да жатқызылады. Мысалы, тікелей еңбекақы шығындары; тұрақты
өндірістік үстеме шығындар, оларды шығарыоған өнім бірлігіне бөлу
компанияның қалыпты жағдайда жұмыс істейтінөндірістік қуаттылық негізінде
жүргізіледі.
Қорлардың өзіндік құнына қосылмай, ағымдағы шығындар құрамына
қосылатындар:
- Шикізаттардың, жұмсалған еңбек немесе өзге өндірістік шығындардың
мөлшерден тыс болуы
- Сақтау шығындары, егер тек олар өндіріс үрдісінде қажетті болмаса
- Әкімшілік үстеме шығындар
- Өткізу шығындары
Стандарт қорлардың өзіндік құнын анықтаудағы әр түрлі әдістерді
қолдануды рұқсат етді, егер оларды қолдану нәтижелері өзіндік құнның мәнін
жуықтап көрсетсе [5]
Қорлардың өзіндік құнын анықтауға келесі әдістер қолданылады:
Мысал, 2010ж қазан айындағы қорлардың қолда бар бары мен қозғалысы

Көрсеткіштер Саны, дана Бағасы Сомасы
1.10.10ж қалдық 1200 100,00 120000
Қазан айында келіп300400 110130 33000
түскені: 700250 140120 52000
31.10.10ж 98000
(1-топтама) 30000
09.10.10ж
(2-топтама)
21.10.10ж
(3-топтама)
28.10.09ж
(4-топтама)
Кірістің жиыны 1650 213000
Қалдықпен бірге 2850 333000
жиыны
Ай ішіндегі 2150
шығындар
1.11.10ж қалдық 700

• Арнайы сәйкестендіру әдісі өзара алмастырылмайтын арнайы қорлардың
өзіндік құнын анықтауда қолданылуы тиіс (автокөліктер, зергерлік
бұйымдар, қымбат тері бұйымдары және т.б.), сонымен қатар арнайы
жобаларға арнап шығарылған және арналған тауарлар мен қызметтер үшін;
Мысал, бірінші топтаманың 100 дана, төртінші топтаманың 220 дана қалдығы
бар екендігі, 210 – бастапқы қалдық бар екендігі белгілі.
1.11.10ж қалдық мынаған тең:
210 дана х 100 = 21000
100 дана х 100 = 10000
170 дана х 140 = 23800
220 дана х 120 = 26400
700 82200
Шығыс мынаған тең: 333000 – 82200 = 250800
Көрсеткіштер Орташа өлшемді ФИФО ЛИФО Арнайы
құн сәйкестендіру
1.шығыс санықұны2150251206 2150240000 2150263000 2150250800
2.қалдық 70081788 70093000 70070000 70082200
санықұны

Қорлардың, ал оларға шикізаттар, материалдар және дайын өнімнің көптеген
түрлері жатады, өзара аламастырылатын бірліктері үшін келесі әдістер
қолдануы тиіс:
• ФИФО әдісі (бірінші келді-бірінші кетті). Осы әдісте бірінші сатып
алынған қорлар немесе бірінші өндірілгендер бірінші болып сатылады
және сәйкесінше кезең соңында қалған тауарлар сатылғандардан кейін
сатып алынған немесе өндірілген болып табылады;
Мысал, шығыс:
1200 х 116,84 = 120000
300 х 110 = 33000
400 х 130 = 52000
250 х 140 = 35000
Қалдық: 2150 240000
4510 х 140 = 63000
250 х 120 = 30000
700 3000

• Орташа өлшенген құн әдісі. Орташа өлшенген құн әдісінің формуласы
бойынша әрбір баптың құны кезең басында және кезең ішіндегі өндірілген
немесе сатып алынған қорлардың орташа құны арқылы есептелінеді. Орташа
құны кезеңдік негізде (қарапайыморташа өлшенген әдіс арқылы) немесе
әрбір алынған қосымша партиялар бойынша есептелуі мүмкін.
Мысал, 3330002850 = 116,84теңге
Шығыс: 2150 х 116,84 = 251206
1.11.10 қалдық 700 х 116,84 = 81788 теңге

• ЛИФО әдісін қолдануға (бірінші келді-соңғы кетті) қаржылық
есептіліктің халықаралық стандартымен тыйым салынған, себебі оны
қолдану тіпті шамалы инфляция үрдісі кезінде қаржылық есептің
мәліметтерін бұрмалаушылыққа әкеледі.
Мысал,
Шығыс:
250 х 120 = 30000
700 х 140 = 98000
400 х 130 = 52000
300 х 110 = 33000
500 х 100 = 50000
2150 263000
1.11.10ж қалдық 700 х 100 = 70000 теңге.

Компаниямен Сипаты мен қолданылуы жағынан ұқсас барлық қорлар үшін
әртүрлі бағалау әдістерін қолдануға рұқсат етіледі. Мысалы, сақтандыру
қорларын бағалау үшін ағымдағы қорларды бағалаудан өзге бағалау әдісі
қолданылуы мүмкін.
Қорлардың құнсыздану есебі - кейбір жағдайларада компаниялар қорларды
өзіндік құннан төмен бағамен сатуға мәжбүрлі. Бұл мына жағдайлардың
нәтижесінде болуы мүмкін:
- Қорлардың механикалық ауытқуы;
- Қорлардың моральды ескіруі;
- Нарықта бағаның төмендеуі;
- Сату шығындарының көбеюі.
Мысалы, осы тауарды сату үшін арнайы қымбат сертификаттарды енгізу-сату
көлемінің зияндылығына әкеледі;сақтау орындарынан тауарларды тасымалдау
үшін көлік шығындары құнының күрт өсуі.
Сақтық қағидасына қарай, активтер оларды сатудан немесе қолданудан
алынады деп күтілген сомадан жоғары бағаланбауы тиіс.
Бухгалтерлік есепте қорлар міндетті түрде екі мәннің төменгісі бойынша
бағалануы тиіс:
• Өзіндік құнымен;
• Сатудың таза ықтимал құнымен.
Сатудың таза ықтимал құны – әдеттегі қызмет барысында өндірісті аяқтауға
есептелген шығындаарды шегергендегі есептелген сату бағасы. Сатудың таза
ықтимал құнын есептегенде келесілер есепке алынады:
- Қорлардың сатылуы мүмкін, есептеу мерзіміндегі нарықтық бағалар, егер
қорлар тұрақты бағалар бойынша сату келісім-шартты орындауға арналған
болса, онда есепке келісім-шартындағы тұрақты бағалар алынады;
- Жайшылықтағы іс барысында қалыптасқан немесе материалдар мен дайын
өнімді сату шығындарының болжамды сомасы (есептеу кезеңінде әкімшілік
шығындар есепке алынбайды).
Стандарт өзіндік құнды және сатудың ықтималды таза құнын қорларды жіктеу
негізінде салыстыруға тыйым салады, мысалы жалпы дайын өнім бойынша немесе
нақты саладағы немесе географиялық сегменттегі барлық қорлар бойынша.
Ерекшелігі: қорлардағы шикізаттардың және өзге де материалдардың
құнсыздануы көрсетілмейді, егер олардан жасалатын дайын өнім өзіндік
құнымен немесе одан жоғары бағамен сатылатын болса.
Қорлардың қолда бар мөлшерінен асатын көлемде тұрақты бағамен сатып
алуға жасалған келісім-шарт жасау немесе тауарды тұрақты бағамен сатып
алуға жасалған келісім-шарт нәтижесінде бағаланған міндеттемелер пайда
болуы мүмкін, олардың құрылу тәртібін ХҚЕС (IAS) 37 реттейді [18]
Мысал,
Тауар бірлігінің өзіндік құны 10000 теңгені құрайды. Жыл соңында қоймада
50 тауар бірлігі бар. Сату шығындары бөлшек сауданың 5% құрайды. Тауар
бірлігінің сатудың бөлшек бағасы 12000 теңгені құрап отыр.
Тауарды сатудың ықтимал таза бағасы 12000 * 95% (100 %-5% сату
шығындары) = 11400 теңге. Қаржылық есепте қорлар өзіндік құны бойынша
көрсетілуі керек, себебі сол ықтималды таза бағасынан төмен мөлшер болып
табылады.
Егер келесі кезеңде бөлшек баға 10000 теңгеге дейін төмендейтін болса,
онда сату шығындарының деңгейін сақтаған жағдайда сатудың ықтималды таза
бағасы 9500 болады (10000 * 0,95).онда қаржылық есепте қорлар 9500 құны
бойынша көрсетілуі тиіс, себебі ол өзіндік құнына қарағанда төмен мөлшер
болып табылады. Құнның төмендеу соммасы 25000 теңгені құрайды (құнсыздану
500тг * 50 тауар данасы).
Қорлар бағасының арзандауын көрсету қорлар бағаларының тікелей
төмендеуімен көрсетілуі мүмкін:
Дт Қорлардың құнсыздануы бойынша шығындар ... ... ... 25000
Кт
Қорлар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 25000
Немесе қорлардың құнсыздануына резерв құру:
Дт Қорлардың құнсыздануы бойынша шығындар ... ... ... 25000
Кт Қорлардың құнсыздануы бойынша шығындар ... ... ... 25000
Резерв сомасы қаржылық есепте түзететін резерв тәртібі бойынша көрініс
табады, яғни қорлардың құнын төмендетеді.
Әрбір кезеңнің соңында сатудың ықтимал таза құнын бағалауды қайта
қарастырады. Егер қорлар бағасының төменлеуіне әсер ететін жағдайлар күшін
жоятын болса және қорлардың бәрі әлі жұмсалмаса, онда бұндай қорлар
арзандау сомасы шегінде қосымша бағалануы мүмкін. Бірақ құнын қосымша
бағалау кез келген жағдайда өзіндік құнынан жоғары болмайды.
Шығын ретінде тану - қорларды сатқаннан кейін, міндетті түрде оларды
есепке сомасы сәйкес түсім танылған кезеңде шығын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.