Тұқым себу мөлшері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:

Судан шөбі дақылының технологиясы

Мазмұны

1
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2 Судан шөбі (Sorghum sudanense (piper) starf) ... ... ... ... ... ... ... . 5
2.1 Халық шаруашылық маңызы, өсірілетін аудандары, өнімділігі ... .. 5
2.2 Сыртқы ортаның факторларына қойылатын талаптар ... ... ... ... .. 5
2.3 Өсіру технологиясы және жинау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.3.1 Судан шөбі жылу сүйгіш ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
2.3.2 Тұқым себу мөлшері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
3 Зерттеулердің өткізу жағдайы және әдістемесі, 7
бағдарламасы ... ...
3.1 Зерттеулердің өткізу әдістемесі және тәжірибелердің үлгісі
Далалық жем-шөп өндірісі. Құрғақ дала аймағы ... ... ... ... ... ... 7
3.2 Құрғақ дала аймағында тәжірибе алқаптарының топырағы ... ... .. 7
4 Зерттелу жылдарындағы метереологиялық жағдайлар ... ... ... ... 9
5 Зерттелудің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
5.1 Солтүстік-шығыс Қазақстанның құрғақ дала аймағындағы судан
шөбінің зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
5.2 Судан шөбінің себілетін күнінен ерте себілуі және өсіп жетілуі
мен өнімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
5.3 Судан шөбінің өсіп жетілу мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
6 Судан шөбінің экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... .. 19
7 Қорытынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
8 Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
9 Технологиялық карта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 22

1 Кіріспе

Тақырыптың көкейтестілігі. Павлодар облысының аграрлық аумағында
соңғы жылдарда, еліміздің басқа аумақтарындағыдай нақты өзгерістер өтті.
Нарықтық қатынастар жаңа құрылған ауылшаруашылығы кәсіпорындарының
өндірістік мамандандырылуына елеулі өзгерістер енгізді және жаңаша
жыртылған жерді қолдану мәселесін қойды. Осылайша, егер 1954 – 1995 жылдар
аралығынды егістік жер негізгі алаңы, дала жіне құрғақ аймақтарда астықты
сүрі жер ауыспалы егіс жүйесіндегі жаздық бидайға берілсе, енді оның 90
аса егісі дала аймағына көзделіп отыр. Бұл үдерістердің қорытындысында
егістіктің алаңы 1990 жылдағы 3,46 млн.га, 2000 жылы 745 млн.га
қысқартылды. Босатылған жыртылған жер алаңы 2,7 млн. га асты. Олардың
негізгі қысқартылуы құрғақ дала аймағында өтті, ал регион аумағының шамамен
70 иеленеді. Осыған байланысты, 90 жылдардың ортасына қарай, тікелей
мәселе қойылды, яғни нарықтық экономикаға сай жыртылған және артық
босатылған жерлерді оңтайлы әдістерді қолдана отырып әзірлеу.
Біз өткізген кешенді зерттеулер анықтады, нарықтық экономика
жағдайында құрғақ дала аймағында судан шөбі дақылдары егісі құрайды.
Осыған байланысты, өндіріске өсімдіктің түрлі ассортименті және осыған
сәйкес жаңа дақылдар жинағына ұрық ауыстырғыш ауыспалы егіс ұсынылды. Жаңа
жағдайда ауспалы егіске енетін сүрі жерлер түрлері туралы мәселе маңызды
болды. Бұл мәселелер республиканың солтүстік-шығысы үшін мұнда жеңіл
механикалық құрамымен жоғары эрозиялық қаупі бар топырақ кең тараған. Бұл
топырақтардың агрегаттық құрамы таза сүрі жерлерде қарастырылған
механикалық 4-5 есе жер өңдеуінде оңай бұзылады. Будан шығатын қорытынды
бос емес сүрі жерлердің түрлерін зерттеудің мақсаттылығы әсіресе астық-
бұршақбас және басқа дақылдармен. Сонымен қатар, сүрі жерді алып отырған
дақылдардың агротехникалық аса жетілдірілген әдістерін әзірлеу де маңызды
болып табылады.
Өсімдік шаруашылығы диверсификациясы мәселелерін зерттеуі (1995-2000
ж.ж.) құрғақшылыққа төзімді азықтық судан шөбі дақылдарын егіп өсірудің
жоғары тиімділігін анықтады. Қазіргі уақытта аумақтағы астықбұршақтұқымдас
дақылдар егілмейді десе де болады. Судан шөбін өсіру көптеген қазіргі дала
ауыспалы егісіндегі бар қиын мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Осылайша,
ауыспалы егіске тарының жармалық дақылдарын, қарақұмықты және майлы дәнді
күнбағысты енгізсе келесі жылы егістіктерде елеулі көлемде олардың
қодрендері пайда болады. Сондықтан егіс үшін олардан кейін жер үстіндегі
массасы пайда болған тары, күнбағыс, қарақұмық өсімдіктерімен аралас
азықтық және сидералдық мақсат үшін қолданатын дақыл қажет. Бұл мәселелер
ауыспалы егіс құрамына судан шөбін енгізгенде шешілуі мүмкін. Бұдан басқа
аймақтағы мағызды мал шаруашылығы саласының дамуы шаруашылық етудің жаңа
жағдайында оны азықпен қамтамасыз ету жүйесінің жоқтығынан тоқтап тұр.
Судан шөбін егіп өсіру азық базасының елеулі нығаюына, дайындалушы
азықтардың қоректілігінің елеулі түрде жақсаруына мүмкіндік береді.
Осыған байланысты, өсімдіктердің жазғы жауындарға дейін сембілмей және
ылғалды пайдалану максималды мөлшері жазғы жаңбырларға келуіне сәйкес дәнді
дақылдардың себу мерзімін таңдау қажет.
Судан шөбінің бекітілген қолайлы себу кезеңі жауын-шашынды жыл бойы
болуымен тәуелді емес. Маусымдағы түскен жауын-шашыннан дәнділер өнімі себу
мерзімінен тәуелді емес, 20-25 мамырдағы өткізілген себу шілдедегі жауын-
шашыннан жоғары өнім береді., 27-30 мамырдағы себуден шілде-тамыздағы жауын
максимуммен жақсы өнім алынады.
ПАШҒЗИ өткізген зерттеулер судан шөбі үшін қолайлыы мерзім 25-30
мамырға дейін болды.
Сондықтан, көктемде асығыс жасамай, себу мерзімінің қолайлы жағдай
түсуін тосып, онда өсімдіктер толығымен жауын шашынды пайдалануын ескеру
керек.
Егіншіліктің жоғары мәдениетті шаруашылықтарының тәжірибесі мен
ғылымында, әр нақтылы аймақ жағдайына бейімделген жаңалықтарды енгізу,
жақсы сұрыпталған тары сорттар қосымша капиталды шығындарсыз әр гектардан
қосымша 2,5-3,0 центер дән алуды қамтамасыз етеді.
Зерттеу әдістері: қырлық, зертханалық-қырлық.
Жұмыс мақсаты – ғылыми негіздемен азықтық ауыспалы егісті әзірлеу,
бос емес сүрі жерлерде олардың тиімділігін анықтау, сүрі жерді иеленген
судан шөбін егіп өсірудің оңтайлы әдістерін анықтау.

2 Судан шөбі (sorghum sudanense (piper) stapf)
2.1 Халық шаруашылық маңызы, өсірілетін ауданы, өнімділігі

Судан шөбінің көк балауса мен пішені малдарға жұғымды қоректік
заттарға бай. Оның көк шөбінде 12,3 % протеин және 2,4 % май бар, ал
пішендегі осы көрсеткіштер 12,5 және 2,8 % тең. Судан шөбінің 100 кг көк
жемінде 17, пішенінде –52, сүрлемінде – 228 мал азықтық өлшем болады.
Міне, осы қасиеттеріне қарай судан шөбі бір жылдық астық
тұқымдастарына жататын мал азығындық дақылдардың ішіедегі құндысы. Оны
пішен, сүрлем және көк балауса алу үшін өсіреді. Сонымен қатар, ол
таптырмайтын мал жайылымдық шөп, өйткені малдар таптап кеткеннен кейін тез
қалпына келіп, бір айдың шамасында қайтадан жайылым ретінде пайдалануға
жарайды.
Қазақстанда судан шөбі Атырау мен Қызылорда облыстарынан басқа жердің
бәрінде өсіріледі.
Судан шөбінің ерекшелігі – ол жоғары өнімді өсімдік. Оның әр гектар
егістігінен 100-120 центнерге дейін пішен, 250-350 центнер көк шөп, 8-14
центнерге дейін тұқым алуға болады. Республикада 1991 жыл судан шөбінің он
сырты аудандастырылып өсіріледі. Олар мыналар: Бродская-2, Джурунская-1,
Изумрудная, Кинельская-100 Одеская-25, Пензенская рання, ташебинская, Тугай
және Широколистная-2.

2.2 Сыртқы ортаның факторларына қойылатын талаптар

Судан шөбі-жылылық сүйетін дақыл. Оның дәні тұқым сіңірілген
тереңдіктегі топырақ қыртысы 7-9 ºС қызған кезде өніп-өсе бастайды. Көктеп
шығуы үшін қолайлы температура 20-30 ºС. Егер температура 3-4ºС болса, онда
судан шөбінің жас өскіні зақымданып, тіпті өліп қалуы мүмкін, сондықтан оны
әбден қызбаған топыраққа себуге болмайды. Бір жылдық мал азығындық
дақылдардың ішінде судан шөбі құрғақшылыққа ең төзімді өсімдік. Әйткенмен
суармалы жерлерде өнімді жақсы береді. Осы қасиеттерінің арқасында судан
шөбін жауын-шашыны кем құрғақшылық және суармалы аймақтарда өсіруге болады.
судан шөбі қара, қызыл-қоңыр, сұр топырақтарда, су жайылымысында жақсы
өсіп, мол өнім береді. Тым сілтілі, сортаң, батпақтанған және тығыз
топырақтар судан шөбін өсіруге жарамайды.

2.3 Өсіру технологиясы және жинау

Көктеп шыққаннан кейінгі алғашқы кезеңде судан шөбі тым баяу өседі.
Мысалы, бірінші бес жапырағы пайда болу үшін 20-40 күн уақыт керек. Егер
судан шөбін жақсы алғы дақылдардан кейін орналастырмаса, оны арам шөптер
басып кетіп, оның өсіп-дамуына кедергі жасайды. Ауыспалы егістерде судан
шөбінің ең жақсы алғы дақылдары болып күздіктер, бұршақты және отамалы
дақылдар есептеледі.
Өнімділігі мол болғандықтан судан шөбі топырақтан қоректік заттарды
көп шөлдерде пайдаланады. Сондықтан оның егісін тыңайту керек. Органикалық,
фосфор және калий минералдық тыңайтқыштарын күзде сүдігер жыртумен бірге,
ал азот минералдық тыңайтқыштарын көктемде егін себер алдында және үстеп
қоректендіру ретінде берген тиімді.
Әп гектарға берілетін көңнің мөлшері 20 тонна, әсер етуші заттар
бойынша азот 45-50 кг, фосфор мен калий 30-45 кг.
Судан шөбі дәнді дақылдардан кейін себілетін болса, егін жинап
болысымен сыдыра жыртқыштармен 6-8 см тереңдікте өңдейді, содан кейін жерді
20-22 см тереңдікте сүдігерге жыртады. Ерте көктемде топырақ дегдісімен
танапта тісті тырмалармен ылғал жабылады. Арам шөптер көгеріп шыққаннан
кейін оларды жою үшін танапты культивациялайды. Топырақты екінші рет
культивациялауды егін себердің алдында жүргізеді.
Себілген тұқым қара күйе ауруына ұшырамау үшін оның әр тоннасын 1-2 кг
1,8-2,3 % боялған гранозанмен дәрілейді.
2.3.1 Судан шөбі жылу сүйгіш өсімдік болғандықтан оны топырақ тұқым
сіңіру тереңдігінде 10-12 ºС қызғанда себеді. Бұдан ерте сепсе, тұқым
бөртіп топыраққа жатып қалады да әр түрлі ауруға шалдығады.
2.3.2 Тұқым себу мөлшері әртүрлі аймақтың топырақ-климат
ерекшеліктеріне, судан шөбінің қандай мақсатқа арналып егілгеніне
байланысты. Пішен және көк балауса алу үшін тәлімі жерде өсірген кезде
судан шөбін әр гектарға 15-20 кг, ал суармалы жерлерде – 30 кг мөлшерінде
тұқым себеді.
Судан шөбін кәдімгі жай қатарлы немесе кең қатарлы әдістермен 3-4 см
терңдікке себеді. Топырақ беті құрғап кетсе, себу тереңдігін 1-2 см
ұлғайтуға тура келеді. Құрғақшылық аймақтарда егінді сеуіп болысымен
топырақты катоктармен нығыздайды. Егер топырақ қабыршығын пайда болса
жеңіл тырмалармен жояды.
Судан шөбі кең қатарлы (қатар аралығы 45 немесе 60 см) әдіспен
себілсе, онда шөпті әрбір шапқаннан кейін қатар аралықтардағы топырақтар
культивациялау арқылы қопсытылады.
Суармалы жерде өсірген кезде судан шөбін бірінші рет түптену кезінде,
ал кейіннен шөпті әрбір шауып алғаннан кейін суарады. Судан шөбін пішенге
арнап ол масақтана бастаған кезде, ал көк жемге - өсімдік түтіктенген
мезгілде жинайды.
Тұқым алу үшін бас сабағының шашақ басы пісіп, дәндері қатайғанда
комбаймен жинайды.

3 Зерттеулердің өткізу жағдайы және әдістемесі, бағдарламасы
3.1 Зерттеулердің өткізу әдістемесі және тәжірибелердің үлгісі
Далалық жем-шөп өндірісі. Құрғақ дала аймағы

Судан шөбі

1 тәжірибе. Судан шөбінің егу мерзімін зерттеу.

1. Май айының 3-ші он күндігінде судан шөбін егу (бақылау)
2. Май айының 2-ші он күндігінде себу мерзімі, егілетін мерзімінен
ерте егу сынағы.

2 тәжірибе- Жаздық бидайдың алғы дақылындай судан шөбін зерттеу.

1. Бидай(бақылау)
2. Таза сүрі
3. Нут(екпелі сүрі жер)
4. Бұршақ (екпелі сүрі жер)

Тәжірибеде орналастыру варианттары үнемі, үш рет қайталанады. Мөлдек
аумағы 200 м2.
Құрғақ дала аймағында тәжірибе алқаптарының топырағы- каштанды,
құмдауыт, дала аймағында – оңтүстіктік карбонаттық қара топырақ

3.2 Құрғақ дала аймағында тәжірибе алқаптарының топырағы

Павлодар облысының табиғи аудандандырылуына сәйкес институттың
Красноармейка аумағындағы даланың құрғақшылық аймағында, қоңыр-каштанды
топырақ аймақшасында орналасқан.
Топырақтың механикалық құрамы бойынша орташа сазбалшық алынған.
Тереңірек механикалық құрамы біртіндеп жеңілдегені байқалады.
Жоғарғы гумустық қабатында гумус құрамының салыстырмасы көп емес-
3,0%. Тереңдеген сайын оның құрамы біртіндеп азайып 75-85 см тереңдікте
0,68% құрайды.
Топырақтағы фосфордың қозғалғыш түрлері төмен, калии орташа
қамтамасыз етілген. Бұл топырақтың жоғарғы қабатының сіңіргіш орны 100
топыраққа 36 мгэкв құрайды. Негізгі ауысу арасында натрий көрнекті орын
алады, жоғарғы қабат құрамында 4,1%.
Топырақ арасының жоғарғы қабатына қозғалыс бейтараптанған (рН 60,95-
7,35),төменгі қабатында –сілті (рН8,15-8,7) топырақтың барлық бетінде
тұздың суда еруі 0,021-0,117% ауытқиды.Топырақ қабаты 0,40 см.қопсыған
(1,11-1,17гсм3; меншікті салмағы 2,57-2,63гсм3), жоғары су ұстағыш
қабілетті (ең аз ылғалдылығы-НВ 23,90-34,57%).Топырақтың 0-40 см қабатында
ылғал қоры 151-154,8мм. құрайды НВ сәйкес, ал 0-100см қабатында 360,0-394,3
мм (1 кесте)

1 кесте - Топырақтың физикалық- су құрамы

Топы-рақ Салма-ғы Меншік-ті Барлық Максималды Солу
қабаты гсм3 салмағы топырақ гигроскопиясы ылғал-дыл
гсм3 қуыс-лығы % ығы

2 кесте – Ылғалдың өнімділік қоры

Топырақ ылғалы
Топырақ
қабаты,см.
0-10
Солу
ылғалдылығына
сәйкес ылғал 12,3
қоры
Солу
ылғалдылы
ғына 13,0 12,2 12,2 10,9 11,5 12,5 10,9
сәйкес
ылғал
қоры
I 0,5 1,6 11,3 0,0 15,7 5,0
Қыркүйек II 11,5 47,8 0,0 31,3 1,0 6,0
III 16,8 2,0 1,1 10,6 18,0 7,0
Ылғал 28,8 51,4 12,4 41,9 34,7 18,0
жиынт-ы
I 5,6 30,7 0,8 0,0 3,8 8,0
Қазан II 0,2 16,5 13,0 0,0 2,7 7,0
III 15,1 19,7 0,0 13,5 2,1 8,0
Ылғал 20,9 66,9 13,8 13,5 8,6 23,0
жиынт-ы
Қараша I-III23,4 56,4 61,9 51,5 59,1 61,0
-наурыз
Сәуір I 6,6 3,4 3,4 9,4 0,2 4,0
II 4,8 26,2 0,0 16,0 4,7 5,0
III 14,6 6,4 4,2 6,3 0,0 6,0
Ылғал 26,0 36,0 7,6 31,7 4,9 15,0
жиынт-ы
Мамыр I 0,6 1,7 17,0 0,0 0,0 6,0
II 9,0 9,0 1,0 0,0 0,4 10,0
III 0,0 6,9 26,0 28,4 4,0 9,0
Ылғал 9,6 17,6 40,0 28,4 4,4 25,2
жиынт-ы
I 9,4 8,7 2,1 13,0 0,0 7,0
Маусым II 17,3 21,9 0,0 0,0 13,0 9,0
III 25,1 37,8 3,5 16,0 56,0 10,0
Ылғал 51,8 68,4 5,6 29,0 69,0 26,0
жиынт-ы
I 6,3 6,5 0,0 27,9 3,0 11,0
Шілде II 29,9 23,2 6,0 0,0 11,5 14,0
III 0,8 13,6 31,0 6,2 31,0 21,0
Ылғал 37,0 43,3 37,0 34,1 45,5 46,0
жиынт-ы
I 3,0 0,6 15,0 9,3 11,0
Тамыз II 6,0 0,0 26,0 0,0 11,0
III 7,5 13,7 0,0 6,7 11,0
Ылғал 16,5 14,3 41,0 16,0 33,0
жиынт-ы
Жыл 214,0 354,3 219,3 247,0
ішінде

4-кесте – Зерттеу жылдарындағы ауа райының ортатәуліктік өлшемі

Онкүн Орташа
Айлар дік 2000-20012001-20022002-20032003 -20042004-2005көп
жылдық
I 17,7 16,4 16,1 22,4 15,8 14,5
Қыркүйек II 13,6 8,9 14,6 13,4 15,1 12,7
III 5,5 11,1 14,3 7,6 7,9 10,0

орта тәу. 12,3 12,1 15,0 14,5 12,9 12,4
t0
I 1,5 7,9 6,9 5,8 11,6 6,4
Қазан II 3,0 3,2 0,7 4,6 5,9 3,8
III -1,1 -0,5 3,6 2,9 2,8 1,2
орта тәу. 1,1 3,6 3,7 4,4 6,8 3,8
t0
Қараша I-III-12,1 -5,4 -12,6 -11,1 -10,9 -12,6
-наурыз
I 1,1 -0,2 2,3 3,8 -1,3 0,6
Сәуір II 10,4 4,2 0,7 6,1 8,9 6,0
III 8,3 9,7 12,5 5,2 14,7 8,5
орта тәу. 6,6 4,6 5,0 5,0 7,4 5,0
t0
Мамыр I 18,0 11,8 13,7 11,5 13,3 11,3
II 15,8 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.