Шәкіртке тиісті оқу материалын
Кіріспе:
І. Дидактика оқытудың негізгі теориясы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Дидактика ұғымына жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық процестің
мәні ... ... ... ... ... ..
II. Танымдық іс-әрекетті қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері.
2.1. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық
технологиялар ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
Мазмұны
Курстық жұмыстың көкейстілігі: К.Д.Ушинскийдің айтуы бойынша танымдық
қызығушылық оқушының білімге, бір нәрсені білуге құштарлығын арттырып қана
қоймайды, айдаладағы бізге белгісіз жұмбақ сырларға жауап іздеуге
жетелейді. Сонымен оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыруда пән
мұғалімдерінің ықпалы зор. Ол үшін мұғалім сабақты қызықты, тартымды
өткізуімен қатар оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыруға
ынталандыратын тақырыптық кештер, ойындар, әр түрлі дебаттар, сөзжұмбақтар,
ойлан-тап, жұмбақ жасыру, сайыстар т.б. сабақтан тыс жұмыстарды жүйелі
түрде өткізудің маңызы ерекше.Сондықтан да жаңа педагогикалық
технологияларды орынды пайдалану, үлкен нәтиже берері анық. Қазіргі кезде
қазақ қоғамы қоғамдық эканомикалық жүйеден екінші бір жүйеге өтудің қиын
кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір сүруіне жаұдай
жасалу, олардың әділеттік, еріктік, қайырымдылық құндылықтарын қамтамасыз
етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп
жақтылығы бағалады. Бұл негізінен белгілі курстар арқылы немесе
жоғарыдағы адамдардың ниеттенуіне байланысты. Жалпы әрбір адамның
мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға болмайды. Сондықтан Қазақстанның
әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де,
халық білімді, ақылды, мәдениетті, гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби
баұдарлы болса, сонда ұана қоғам өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол
себептен, Қазақстан болашағы иелерін сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы
өмірмен, адамдармен, қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әрбір адам
күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегеніне жетуге тырысады. Сол
себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Курстық жұмыстың мақсаты: Дидактика ұғымына жалпы сипаттама беру.
Оқытудың танымдық іс-әрекетінің педагогикалық, технологиялық негіздерін
қарастыру. Осы зерттеу жұмысымыз арқылы студент жастарды зерттеулерініңде
қосымша мәлімет беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Дидактика ұғымына жалпы сипаттама беру.
- Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру мәселесін қарастыру.
- Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық технологияларға шолу.
Курстық жұмыстың объектісі: Оқытудың танымдық негіздері
Пәні: Жеке тұлғаның бойындағы танымдық процестер.
Болжам: Зерттеу әдісі: Салыстырмалы-педагогикалық әдіс.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден (Зерттеудің
көкейкестігі, мақсаты, міндеттері, объектісі, пәні, болжамы, әдістері) екі
тараудан: біріншісі: (І.Дидактика оқытудың негізгі теориясы
ретінде;1.1.Дидактика ұғымына жалпы сипаттама;1.2.Жоғары оқу орындарындағы
педагогикалық процестің мәні), екінші тарау: (II. Танымдық іс-әрекетті
қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері; 2.1. Оқушылардың оқу
белсенділігін арттыру мәселесі;2.2. Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық
технологиялар) қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Дидактика оқытудың негізгі теориясы ретінде
1.1. Дидактика ұғымына жалпы сипаттама
Оқыту – тұлғаның ақыл-ойын дамытып, танымдық дағдысын қалыптастырып,
адамгершілікке негізделген имандылық тәлімдерін бойына сіңіру. Оқыту
ұстаздың бағдарлы мақсат негіздеп жүзеге асыратын қызметі болса, екінші
жағынан шәкіртке білім, тәрбие беріп, оларды ой еңбегіне, өмірге үйлесімді
практикалық іске баулып, қабілетін ұштап, шығармашылық ізденіске
бейімделуіне жол ашатын күрделі педагогикалық үрдіс.
Процесс адам баласының іс-әрекетіндегі қозғалыс, тиісті нәтижеге жету
жолындағы талпыныс болғандықтан ол алуан түрлі әрекеттерде бір-бірінен
бөлмей тұтастықта қарастырады. Осы орайдан келгенде оқыту процесін басқару,
оның жүйесі мен құрылымын және негізгі заңдылықтарын білу ағарту саласында
қызмет атқаратын мұғалімдер үшін басты шарт болып табылады. Өйткені білім –
адамзаттың жинақтаған тәжірибесі, табиғат пен Қоғамдағы заңдылықтар мен
құбылыстарды тану, ұғыну. Ал білімді жеке адамның иігілігіне айналдыру
үшін, оны танып, ойлану кезінде – талдап, салыстырып, жіктеп, жинақтап,
синтездеу керек. Былайша айтқанда, ойлау операциясының заңдылықтарына
сүйену талап етіледі.
Оқыту тұлғаның дамып, қалыптасуындағы басты құрал. Білімнің ойға қонып,
бойға даруы мұғалімнің басшылығымен жоспарлы бағытта жүйелі түрде жүргізген
іс-әрекетінің нәтижесінде орындалса, шәкірттің оны ынталы қабылдап,
ықыласпен орындауы негізінде өзінің мақсатына жетіп жүзеге асады. Олай
болса, оқыту – педагогикалық үрдістің (процестің) құрамдас бөлімі. Өйткені
шәкіртті тәрбиелеп, білім беріп, оларды өркендетудің мағыналы да мәнді
болуы оны ұйымдастыра білуге, жүйелі түрде жүргізуге, тиісті заңдылықтарды
сақтап негізгі принциптерді тиімді пайдалана білу екендігі, бұлардың өзара
ықпалдастығын айқындайды. Бұларды бір-бірінен бөлмей тұтастықта қарау оқыту
ісінің табысты да, нәтижелі болуына игі ықпал етеді және кепілдік береді.
Демек, оқытуды білімдендіруден, тәрбиеден және тұлғаның дамып өркендеуінен
бөліп тастауға келмейтін бір-бірімен тұтас байланысқан құрамдас бөлімі деп
танимыз.
Оқытудың тәлімдік мүмкіндігі орасан зор екендігі педагогика тарихында
аты белгілі педагогтердің барлығы дерлік жан-жақты дәлелдеген. Оқыту тәлім-
тәрбиеден сыртқары болуы мүмкін емес. Әл-Фараби бабамыздың Тәрбиесіз
берілген білім адамзаттың қас жауың деп ескерткен даналығы ешбір уақытта
өзінің мәнін жоғалтпайтын көрегендік. [1]
Педагогикалық теориядағы басты қағида: оқыту білімдендіру мен тәрбиенің
құралы. Олай болса, тәрбиелей отырып оқыту барысында шәкірттің өркені өсіп,
аңғарғыштығы мен байқағыштығы, зейіні жетіліп, қиялы қанат жайып әржақты
дамиды. Ой-түсінігінің өрістеуі негізінде іс-әрекетке, еңбекке, әлеуметтік
қарым-қатынасқа дағдылану бастау алады.
Тәрбиелей отырып оқыту – ғылыми-теориялық тұрғыдан қарағанда шәкірттің
дүние-танымына, ақыл-ойына, адамгершілік сеніміне, мінез-құлық сипаттарының
қалыптасуына ықпал етеді. Сондай-ақ меңгерген білімі өмір ақиқаттарын
ұғынып, ондағы құндылықтарды танып, оны өз өресіне лайық тұтына білуге жол
ашады, тәлімдік мүмкіндіктің арнасын кеңейтеді. Былайша айтқанда, оқушы
қабілетінің дамуы білімін тереңдетіп, тәлім-тәрбиені бойңа сіңіріп
имандылық қасиеттерінің құлшынысын жебей түседі.
Оқыта отырып тәрбиелеу – оқушының ғылыми-танымдық көзқарасы мен білімін
және оны дұрыс ұғына білуін қалыптастыру мен қатар шәкірттің тәлім-
тәрбиелік танымдық санасын жетілдіріп, адамгершілік түсініктің беки түсуіне
игілікті әсер ететін мүмкіндігі уақыт талабына орай үнемі өрістеп отыратын
құбылыс.
Сонымен тәлімдік мүмкіншіліктерін ескере келіп, оқыту мен білім беру
тиісті мақсаттылық бағдары болуы талап етіледі. Оқытудың тәрбиелік сипаты –
оның ғылыми мазмұнына да тәуелді. Тәрбиелей отырып оқыту тұлғаны жан-жақты
дамытып, ақыл-есін, адамгершілік танымын, әлеуметтік түсінігін жетілдіреді,
тұлғаның дүниетанымын, моральдық сенімін бекітеді және рухани көркеюіне
ықпал етеді. Тұжырымдай айтсақ, оқыту оқушыны біліми түсінікпен
қаруландырып, тәлімдік өнегені ұғынып, оны өмірге үйлесімді жүзеге асыруға
бағдарлайды.
Оқытудың қызметі, мақсаты мен міндеттері. Педагогика – білім беру,
оқыту, тәрбиелеу, дамыту саласындаұы ғылым және өнер деп білсек, оның
негізгі қызметі сол күрделі таным талаптардың оқыту үрдісі арқылы жүзеге
асуына байланыстылыұы оқытуға ұстаз бен шәкірттің бірлескен іс-әрекеті
тұрғысынан қарасақ бұлардың екеуінің де өзіндік мақсаттары бар, екі жақты
болғанымен де бір арнадан тоғысатын үрдіс.
Педагогикалық мақсаттан туындайтын оқыту процесі – ұстаз тарапынан
меңгертіліп, шәкірт тарапынан игерілуге тиісті ғылыми таным-түсінік,
білімдік біліктерді жүзеге асыру жолындағы іс-әрекет болып табылады.
Оқыту процесінің логикасын оның құрылымы анықтайды да негізгі мақсатқа
байланысты тиісті міндеттер туындайды. Білім беру саласында оқыту
процесінің міндеттері қоғамның дамуындағы ғылыми-практикалық қажеттіктің
деңгейіне байланысты белгіленеді.
Оқыту міндеттерін шешуде ғылыми-білімдік таным түсініктерді түйсіну мен
қабылдау, оны ұғыну мен ойлану, дәлелді де дәйекті деректерді көңілде
бекіту және өмірде жүзеге асыра білу салаларымен шарттас.
Оқыту процесінің мақсатына байланысты міндеттерді шешудегі ұйымдастыру
ісінде оқушыны оқыту объектісі деп білсек, екінші жағынан ол субъекті. Осы
орайдан оқыту процесінде ұстаздың шәкіртімен ынтымақтастағы тек білімді
меңгерумен ғана шектелмей, шәкірттің творчестволық еңбегінің өрістеуіне жол
ашады. Өзара бір-бірімен іштесе байланысқан білім-тәрбиелік мазмұн және
оның формалары мен әдістері негізінде тиісті нәтиже жетудегі қозғаушы күш –
қойылатын талаптың шәкірттің мүмкіндігіне үйлесімділігіне тәуелді. Оқыту,
білім алу және дамуға байланысты заңдылықтар мен принциптер және оның
әдістемелік жолдары дидактика саласына байланысты қарастырылды. [2]
Сонымен оқытудың басты қызметі адам баласының білім байлығының
негіздерімен қаруландырып, оны өзбетімен дамытып, игерген білімін өмірде
қолдана білуге бағдарлау. Әрбір тұлғаның өздігінен ізденіп, өздігінен
еңбектене алуына дағдыландыру. Мұндағы басты талаптар:
- білімнің негізгі идеяларын түсіну, оны танымдық ұғымда
айналдыру;
- Ұғынған (меңгерген) білім арқылы ойын дамытып, өздігінен
ізденудің жолын ашу;
- білімнің жүйелілігі, қисындылығы, бірізділігі, ұғынылықтығын
қамтамасыз ету;
- меңгерген білімнің шеңберін кеңейтіп, жаңа білімге деген
құлшынысқа жол ашу.
Демек, қазіргі кезеңдегі білім берудегі басты шарт – тұлғаның өздігінен
іздене білуін, оның уақыт талабына үйлесімді шешімін таба білуге
қалыптастыру болуға тиіс.
Дидактика – оқыту мен білім берудің теориясы. Дидактика деген термин
ғылыми атау түрінде Ратке Вильфганг (1571-1635) арқылы қолданысқа кіріп, ал
ғылыми білім жолын талдап, оның арналарын ашып берген чех педагогі
Я.А.Коменский (1592-1670) болды. Ол жазған Ұлы дидактикаң және басқада
еңбектерінің лейтмотиві – кімді болса да барлық салада оқытудың бәріне
ортақ өнер деген қағидаға құрылған.
Оқыту теориясы әдетте дидактика деп аталады. Дитактика сөзінің мәні –
гректің dіdasko – үйретемің, оқытамың деген ұғымынан бастау алған. Ертелі
кеш жарияланған педагогика саласындағы еңбектердің бәрінде де бұл сөздің
мағынасы осы тұрғыдан түсіндіріледі.
Дидактика Нені оқыту керек? Қалай оқыту керек? Не үшін оқыту керек?
мәселелерімен шұғылданатындықтан мұны оқыту теориясы тұрғысынан ұғынып
оқыту процесіне қатысты оқушыға білім беру, оқыту заңдылықтарына байланысты
ақыл-ой тәрбиесінің негіздері жүйесінен қарастырылады.
Оқыту технологиясы негіздері – білімнің мазмұнын айқындайтын оқу
жоспары, оқу бағдарламасы, оқулық пен оқу құралдарымен оның әдістеме
саласындағы білім, тәрбие беру жүйесіндегі заңдылықтарды бір-бірімен бөлмей
бірлікте қарайды. [3]
Дидактика оқу орындарында оқытылатын барлық пәндерге қатынасты, ортақ
заңдылықтар мен ережелерді талқылайды. Сондай-ақ оқытудың негізгі мазмұнына
байланысты мәселені меңгеру әдістері мен оны ұйымдастыру түрлерін
анықтайды. Былайша айтқанда, дидактика оқыту принциптерін, оқытуды
ұйымдастыру әдістері мен түрлерін білдіреді. Сонымен қатар дидактика жеке
пәндерді оқыту ерекшеліктерін ерекше зейін қояды. Жеке пәндерді оқыту,
білім беру, тәрбиелеуді пәндік дидактика, немесе сол пәннің әдістемесі деп
те атаймыз. Дәлірек айтқанда, жеке пән әдістемесі жалпы дидактикаға
сүйенсе, жалпы дидактика тиісті деректерді жеке пән әдістемесінен алып
пайдаланады. Дидактиканың негізгі категориялары – білім беру, оқыту, сабақ
жүргізу, оқу, оқыту принциптері және мұның құрамды бөлімдеріне тиесілі
міндеттері, мазмұны, түрлері, әдістері, құралдары, оқытудың нәтижелі түрде
жүзеге асуына негіз болып табылады. Дидактика үнемі дамып, өркендеп
отыратын сала. Өйткені білім беру мен оқытуды терең зерттеп, оны
меңгермейінше ғылымды жетілдіріп, өмір талаптарын орындап уақыт мәресінен
шығу мүмкін емес.
Оқыту – танымдық іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық негіздері.
Оқыту – Ұстаз бен шәкірттің бірлескен әрекеті. Оқыту үрдісінің логикасын
оның құрылымы анықтайды. Ал құрылымды танымдық іс-әрекеттің кезеңдері
бойынша сипаттасақ, ол көбінесе мына жүйеде болады:
- танымдық міндеттерді жете түсіну;
- жаңа деректер мен түсініктерді қабылдау;
- ұғыну – жаңа деректер мен түсініктерді көңілге қондырып, ойлану;
- білімдік мағлұмат атқарылған іс-әрекетке байланысты дағдыны
қалыптастырып, оны бекітуді жетілдіреді;
- ұғынған, түсінген материалдарын өмір практикасында жүзеге
асырып, іс жүзінде нақты қолдана білу;
- оқушының ұғым-түсінігі мен атқарған іс-әрекетінің қандайлық
дәрежеде екендігін талдап, меңгерген дағдысын тексеру, бағалау.
Танымдық ұғым түсінікті болса және онда қойылған міндет айқын болса,
оқушының өздігінен ізденіп, тиісті сауалдың шешімін табуға ынталы кіріседі
де оқыту процесіндегі заңдылықтар тиісті ретімен жүзеге асады. Сабақ
барысында жаңа деректермен танысып түйсінуі, қабылдауы оны ұғынуға жол
ашады. Өйткені қабылдау – адамға тікелей әсер ететін заттар, немесе
құбылыстың санада бейнелену процесі болса, ал түйсіну сананың сыртқы
әлеммен байланысы тұрғысынан түсінеміз, былайша айтқанда түйсік сезім
мүшелеріне әсер еткен құбылыстардың мида бейнеленуі.
Оқушыны жаңа материалдармен таныстыру, олардың тікелей қабылдауына
мүмкіндік туғызатын болса, бұл процесс таныстыру, бақылау, практикалық
жқмыстар арқылы, немесе мұғалімнің жанама түсіндіруі, эвристикалық тұрғыда
ізденту, оқулықтар бойынша атқарылатын жаттығу, тапсырманы орындау бойынша
жүзеге асады.
Ұғыну – білімдік мағлұматты түсініп, ондаұғы заңдылықтар мен деректерді
жинақтап тиісті қорытындыға келу. Ұғыну процесінде оқылған материалдар
туралы ойластырып, келтірілген деректер мен дәлелдерді көңіліне бекітеді.
Зейін қойып, есіне берік сақтайды. Дәлірек айтар болсақ, бекіту – оқушының
алған білімін берік ұғынуына мүмкіндік беретін тиімді тәсіл. Осыны
ескергендіктен тәжірибелі мұғалімдер жаңа сабақтағы жаңа материалдарды
оқушының тиянақты меңгертуі кезінде де, өткен сабақты пысықтау, қайталау
кезеңдерінде де бекіту тәсілін түрлендіре отырып пайдаланады. Білімді
бекіту саласындағы істер белгілі деректер мен дәлелдерді еске сақтаумен
ұана шектелмейді, тиісті бағдарлама бойынша өтілген материалдарды белгілі
бір жүйеге келтіру үшін де, шашыранды емес, жинақты болу үшін де бір жүйеге
келтіру үшін де қолданылады.
Оқыту процесіндегі танымдық қағида – нақты аңғарудан абстракты
(дерексіз) ойлауға және одан практикаға көшу ақиқатты танудың диалектикалық
реалды жолы екендігі ежелден айтылып келе жатқан шындық. Бұған оқыту жүйесі
тұрғысынан қарайтын болсақ: нақты аңғару – түйсіну мен қабылдау екені,
абстракты (дерексіз) ойлау – мәнін түсініп, мәселенің болмысын ұғыну, ал
практикаға көшу – білімді іс-әрекетте қолдану арқылы процесті тексеріп,
бағалау болып шығады.
Оқу процесін жүзеге асыруда мотивтің мәні зор. Мотив дегеніміз - әрбір
тқлұаның объективтік мұқтаждығы мен ынтасынан туындайтын талпыныс. Олай
болса, оқушының білуге, ұғынуға, оқуға деген ынталы мұқтаждығын демеп,
талпынысын қолдап іс-әрекетке пейіл сала кірісіп, қойылған міндетті тиісті
деңгейде атқаруын қадағалау керек: Демек, шәкірттің білімге деген
мұқтаждығы мен ынтасы мотивацияға негіз болса, олардың бұл талпынысын
мұғалім терең сезіне отырып оқытатын сабағын қызықты да тартымды болуына
зейін қоюға тиіс. Ол үшін тақырыпқа үйлесімді көрнекілік, техникалық
құралдар, ойын, компьютор т.б. ретті түрде қолданылуы керек.
Әрине, оқушының көздеген өзіндік мақсатына, перспективасына
ұмтылдыратын мотивтер тұлғаны ешбір уақытта бейжай қалдырмайды. Өзінің
болашағы үшін таңдаған мамандыққа, кәсіпке байланысты пәндерге шәкірттер
ерекше назар салып, оған ынталы ықыласпен қарайды. Олардың талпыныс
мотивтері бұл саладағы сұрақтар мен проблемаларды өзінше шешіп, атқарған іс-
әрекетінің жүйесіндегі табысынан қанағат тауып, ертеңіне деген ізденісі мен
сенімі жетіле түседі. Осы тұрғыдан оқудың психологиялық сипаты – танымдық
мотивтер оқушының жаңа білімді игеріп, оны ұғыну тәсілдерін тереңдетіп,
өздігінен ізденуге кеңірек жол ашумен қатар, алған білім-түсінігін өмірде
қолданып жүзеге асыруға құлшындырады. Ал әлеуметтік тұрғыдан қарағанда
мотивтер оқудағы белсенділік ынталылық, жауапкершілік және борышын терең
сезінуіне мұрындық болады. Сондай-ақ мотивтердің жүзеге асуы оқушының тәлім-
тәрбие, оқу саласындағы беделін өсіріп, дүние танымдық көзқарасының
қалыптасуына игі ықпал жасайды.
Мұғалімнің назарында болатын басты мәселенің бірі – мотивтер оқушының
жас ерекшелігіне байланысты өзгеріп отырады. Төлғаны перспективтік
талабына, көзқарасының жетілуіне орай, тиісті пәндерді меңгеруіне
байланысты мотивтер жаңа арна тауып тиісті бағдарда өркен жая түседі. [4]
Білімдендіру заңдылықтары мен қағидалары және оқыту әдістемелер мен
оның ұйымдастыру. Егемендікке қолы жеткен Қазақстан Республикасындағы оқу
орындарының жаңарып қайта құрылуына байланысты оқыту, білім беру
тұрғысындағы басты мақсат та, міндет те алдыңғы саптағы дамыған елдердің
деңгейіне сәйкес белгіленген мемлекеттік стандарт дәрежесінде ұылым
негіздері меңгеріліп уақыт талабына үйлесімді тәрбиеленген адамдарды
қалыптастыру болып табылады. Жас ұрпақтың қалыптасуы шәкіртке берілетін
ғылыми білімнің мазмұнына тәуелді деп білсек, оның жүзеге асуы оқыту арқылы
орындалады.
Оқыту технологиясының педагогикалық негіздері – білімді ала білуге
тәрбиелеп, ақыл-ойдың қабілетін дамытып, тұлғаның адами негізде
қалыптасуына ықпал етіп, оның ілгері жетіле беруіне бағдар берумене қатар
тұлғаның өздігінен іздене білу қажеттігін туғызу жолдарын айқындау болып
табылады. Ал таным қабілетінің дамуы оқушының объективтік дүниені, шындықты
танып білуге тиянақты білім алуы оқытудың әдістері мен түрлерін амал-
тәсілдерін жетілдірумен шарттас.
Оқыту ісінің табысты болуы білімдік негіздер мен оның күрделі құрылымын
білумен шектелу емес, меңгерген таным-түсініктерді жүзеге асыра алумен және
оның заңдылықтарын орындауға қалыптастыру арқылы орындалады. Білімдендіруде
ескерілетін заңдылықтар:
▪ Оқыту арқылы тұлғаның өздігінен әр жақты еңбектеніп дамуына бағдар
берумен ынталандыру.
▪ Белсенді іс-әрекетке баулу.
▪ Даму белсенділігіне қажетті мотвитер туғызу.
▪ Оқыту барысында шәкіртке талап қоя білу және оларға сенім білдіре
отырып, құрметпен қарау.
▪ Білімді меңгеру барысындағы қиындықты жеңудегі шәкірт қуанышын, ынтасын
қолдай білу.
▪ Оқушының шығармашылық нышандарын демеп, оны ілгері жетілдіре түсуін
қолдау.
▪ Оқыту барысында тұлғаның жас ерекшелігін және дербес өзгешелігін есепке
алу.
▪ Оқытуда жеке оқушы мен ұжымның белсенділігін көтерудегі ынтымақтастықты
сақтауға ықпал ету.
▪ Оқытуда мұғалімдер, отбасы, бұқара көпшіліктің бірыңғай талап қоюына
ыждаһаттылықпен қарау.
Оқыту барысында шәкірттің меңгерілген білімін қазына деп білсек оны
ілгері дамытып, өрістетуге бағдар беріп, жол-жосығын үйрету – оқыту
әдісімен сабақтас. [5]
Оқыту әдісі (метод обучения) - өте күрделі ұғым, өйткені бұл әрекетті,
категорияны айқындайтын мәселенің аумағы да, қамтитын жүйесі де сан салалы.
Сондықтан да педагогика ілімінде әдістемеге байланысты нақты тұжырымдалған
анықтама боларлық бірыңғай ереже жоқ десе де боларлық. Әдістеме ұылымның әр
саласын зерттеуші ғалымдар бір-біріне жақын пікірлер ұсынып оқыту, білгізе
және оны жүзеге асыру жөнінде білімдендіруді ұйымдастыру әдістерін өз
тұрғысынан қойылған мақсатқа жету тұрғысынан қарастырады.
Әдіс – оқыту барысында ұстаз бен шәкірттің ынтымақтаса еңбектену
нәтижесінде қойылған мақсатқа жетуін реттейтін тәсіл. Оқыту әдісінің
көмегімен оқушы белгілі деңгейдегі білімді, іскерлік әрекеттің машық,
дағдысын игереді, дүниетанымын қалыптастырады, қабілетін өрістетеді. Ал
оқыту барысында әдісті таңдайтын және оның нақты әрекетке айналдыратын
оқытушы ұстаз. Сонымен оқыту әдісінің атқаратын қызметі білімдендірудегі
тиісті мақсатқа жету, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне,
білімдарлығына, оқу үрдісін (процесін) тиімді ұйымдастыра білуіне,
шәкірттерді ынталандыра алуына байланысты.
Оқыту технологиясының педагогикалық негіздерінде әдістеме мәселесі
саласында жеке пәндерді оқытуға байланысты жазылған ғылыми және практикалық
зерттеулер өте көп. Бірақ оларда оқыту әдістерін жүйелеу (классификация)
бір қалыпта емес, ұылым саласынан берілетін білім, тәлім-тәрбие мақсатына
үйлесімді әдістерге өз тұрғысынан зейін қоятындықтан оқыту әдісін бір
арнаға келтіре қоюдың да мүмкіндігі шамалы, сол себепті әдістемені
классификациялау педагогикалық әдебиеттерде түрлі-түрлі жіктеледі. [6]
Өткен ғасырдың 50-60 жылдарына дейін оқыту әдістерін екі жүйеде
қарайтын. Атап айтқанда: 1) Сөздік әдістер тобы - әңгімелесу, әңгіме,
түсіндіру, дәріс, кітаппен жұмыс. 2) Көрнекілік әдістер тобы – демонтрация,
иллюстрация, бақылау. Бұл әдістерді пәндердің оқыту ерекшеліктеріне
байланысты талдап, нақты тақырыптар жүйесінде деректемелер ұсынылатын.
Жаңа ғасырдың бастауына дейінгі педагогикалық және жеке пән методикасы
саласындағы зерттеулер мен практикалық тәжірибелердегі ескере келіп
оқытудағы әдістеме мына тұрғыда жүйеленді:
1. Түсіндірме иллюстративті әдіс.
2. Репродуктивті әдіс.
3. Проблемалы баяндау әдісі.
4. Ішінара іздену, немесе эвристикалық әдісі.
5. Зерттеу әдісі.
Курстық жұмыс барысында бұл әдістердің әрқайсысының ерекшеліктерін,
оларға тән өзгешеліктерді пәннің және болашақ маманның меңгеретін ұылымына
үйлестіре алынған деректер келтіре отырып әңгімелейміз.
Оқыту әдістерін классификациялауда мына мәселелер ескеріледі:
1) Әрбір әдіс оқыту процесі (үрдісі) қойып отырған негізгі ой түйінін терең
меңгеруге бағытталған дидактикалық принциптерді шешерліктей болуға тиіс.
2) Ұстаз бен шәкірттің бірлескен әрекеті таным қабелітн дамытуға және
белгілі ой-түсінікті біліп қана қоймай оны өздігінен пайымдай алуға
машықтандыруға жаттықтыруы керек.
3) Қолданылатын әдістің қай-қайсысы болсын оқыту үрдісін (процесін) тиімді
Ұйымдастыруға бағытталып, шәкірттің ізденіп, әрекеттеніп, еңбектене білуін
қамтамасыз етуге тиіс.
Ұстаздың оқыту әдісін таңдай алуы – алға қойған мақсатына үйлесімді
болса, оның нәтижесінде қойылған талапты өтей алады. Оқыту әдісін
таңдағанда ұстанар өлшем (критерий), еске тұтар қағида мынау:
1) Таңдаған әдіссіз оқыту заңдылықтары мен үрдістеріне сәйкестігі.
2) Әдіссіз оқыту технологиясының дидактикалық мақсаттары мен міндеттеріне
үйлесімділігі.
3) Оқыту әдісінің сабақтың тақырыптық мазмұнын ашуға сәйкестігі.
4) Оқыту әдісінің оқушының танымдық мүмкіндігіне сәйкестігі мен үйлесімі.
5) Оқыту әдісін таңдағанда мұғалім өз мүмкіндігінде ескеруі тиіс
(тәжірибесі, дүниетанымы, қабілеті, білім деңгейі, ұстанымы, қарым-қатынас
жасау әдеті т.б.).
6) Оқыту әдісінің оқу орнының материалдық-техникалық мүмкіндігіне
сәйкестігі.
7) Әдістердің оқу орны орналасқан импро-структурасы мен экономикалық
объектісіне сәйкестігі. Мұнда оқушылардың жалпы білімі, түсінік деңгейіне
сәйкес таным дағылары мен іс-әрекетті атқарушы деген ықылас-ынтасына
үйлестіруге де мән беру керек. [7]
Оқу әдістері оқушының мүмкіндігіне үйлесімді болса, олардың
дербестігіне сәйкес өздігінен ізденуін жетілдіре түсетіндігі ақиқат шындық
екендігін естен шығармауға тиістіміз.
Оқыту әдістемесінің жүзеге асуы оқыту технологиясымен бірге оқытуды
ұйымдастыруға тікелей тәуелді. Көптеген педагогикалық әдебиеттерде оқытуды
ұйымдастыру түріне (формы организации обучения) тек сыртқы көрініс,
оқушының саны, реттіліктің жүйесі тұрғысынан қарайды. Шындығында, оқытуды
ұйымдастыру-педагогикалық категория ретінде оқытуды ұйымдастыру барысындағы
ұстаз бен шәкірттің іс-әрекетін жүзеге асыруда белгіленген тәртіп, жұмыссыз
режимінің орындалуы. Айталық, мұғалім бір топ оқушымен, немесе ұжыммен,
болмаса жеке оқушымен жұмыс атқарып, оқытып отыр делік. Мұнда оқушының
сандық құрамы, оқытудың уақыт мерзімі, қолданылатын оқыту әдісі бірлікте
қаралды. Сондықтан оқыту әдісін оқыту технологиясынан болмай тұтастыққа
қарай отырып өтілетін сабақтың типін және оның құрылымын белгілеу
мұғалімнің шығармашылық ізденісі мен тапқырлығына және өтілетін тақырыптың
мазмұндық мәніне байланысты.
Оқу орындарындағы сабақ және оның типологиясы мен құрылысы туралы
кеңестік кезеңде өте көп жазылып, алуан түрлі пікір сайыстары тоқталмастан
сөз болған тақырып. Сондықтанда сабақтың мазмұны, типтік құбылысы,
атқарылатын еңбектің түріне байланысты оның сан түрлі атауға ие болуда
заңды құбылыс (ойын сабақ, саяхат сабақ, пікірсайыс сабақ, көкпар сабақ,
аукцион сабақ, ірі блокты сабақ, театрланған сабақ т.б.).
Оқыту технологиясында сабақтың негізгі мақсаты оның сыртқы түрінде,
немесе атауында емес, оқушының сапалы жұмыс істеп, тиісті мәселенің сыр-
сипатын ұсынып, түсінікпен еңбектеніп өздігінен іздене білудің жолын ашу.
Мұғалімнің басшылығымен сабақтан бастау алған іс-әрекеттің шығармашылыққа
ұласы оқушының мүмкіншілігіне орай дербестігін дамытуға машықтандыру
дағдысын қалыптастыруды сабақтың әр кезеңінде ескеру керек. Бұл оқушының
ақыл-ойын, қабілетін, іскерлік әрекетін, өзіндік ізденуге жаттықтыруда
үнемі назарда болатын заңдылық. [8]
Болашақ ұстаз оқу орындарында жүргізетін пәндеріне байланысты арнайы
методика курсын өтетіндіктен жеке пәндік әдістемеге тән мәселелерге уақыт
болмей-ақ мұғалімнің сабаққа әзірлігі, сабақ жоспары, бақылау мен бағалау
және оны есепке алу туралы мына мәселелерге зейін қойғаны жөн.
Оқу жоспарында көрсетілген сағат санына лайықтап, пәндік оқу
бағдарламасын басшылыққа алып тұтас оқу жылына, немесе жарты жылға арнап
календарлық жоспар жасау пән мұғалімінің басты міндеті. Календарлық
жоспарда өтілетін тақырып бойынша оқушы меңгеретін теориялық білім және
олар игеруге тиісті практикалық дағды мен жаттығу жолдары, шәкірттің
өздігінен атқаратын іс-әрекеттері қоса қамтылуға тиіс. Сондай-ақ
әдістемелік пән секциясымен келісе отырып, пайдаланатын негізгі оқулықтар
мен оқу құралдарын белгілеу де артқы емес. Мемлекеттік стандарт жүйесіндегі
білімді толық қамтамасыз ету басты шарт деп санасақ, мұғалімнің
творчестволық ізденісі мен өзіндік тағылымдық өнегелік табыстары негізгі
талаптарға үйлестіріле жүргізіледі. Демек, мұғалім шығармашылығына ешбір
шектеу қойылмайды, қайта мемлекеттік талапты жүзеге асыруға игілікті ықпал
ететін қозғаушы күш ретінде пәрменді мазмұнына ие болады.
Мұғалімнің тиісті тақырып бойынша өткізетін сабақ жоспарында оқушыға
берілетін білімнің деңгейі, білімдік көлем, оның сапасы, іскерлік пен
меңгеретін дағды және шәкірттің бойына тиянақты қалыптастыратын жаттығу
жолдары мен олардың өз бетімен атқаратын жұмыстың түрлері де көрсетілгені
жөн. [9]
Жоспарлауды және оның жүзеге асуын қамтамасыз етуде ұсынатын басты
бағдар – оқушының жаттанды түрдегі іс-әрекетпен шектеліп қалмай мәселеге
өзіндік таным-түсінік қалыптастыруға машықтандыру болуға тиіс.
Әрбір сабақ өзінің нәтижесімен айқындалады. Осы орайдан оқушының
үлгерімін бағалауда назарда болатын басты талап:
1) Оқушының сабақ бойынша жетістігін және олқы жақтары мен кемшілігін
көрсету нақты дәлел арқылы сипатталсын.
2) Баға әділетті болып, орынсыз көтермелеуге, әдейі төмендетуге, немесе
ымырашылдық жасауға мүлде болмайды.
3) Әрбір баға тек білімді есепке алумен шектелмейді, оның тәлім-тәрбиелік
мәні бар құрал екендігін ұмытпа.
4) Бағаның тәрбиелік сипаты үшін оны жазалаудың жолына айналдыруға
болмайды.
5) Бағалауды сабақтың қай кезеңінде болсын жүргізу – оқушының ынта-
ықыласына әсер ететіндіктен, оны тиімді пайдаланған орынды.
6) Бағалауды оқушының өзін-өзіне сынатып және өзара бағалаудың мәні зор.
7) Білімдік, тәлім-тәрбиелік нәтижені айқындай түсуде тек ауызша ғана емес,
жазбаша, тест түрінде де бағалау тиімді болатын кездері аз емес. [10]
Оқыту технологиясының педагогикалық негізгі мұғалімнің басқара білуі мен
оқушының іс-әрекетін ұйымдастырып, бағдарлап, ынталандыруына құрылған. Бұл
дәстүрлі жолдан бас тарту деген емес, олардың арасындағы айырым мен
үйлесімді дұрыс ұғынса, оқыту саласында табысқа жетуге болады. Сапалық
нәтижеге ие болу үшін төмендегі салыстырма түріндегі кестеге тоқталайық:
1 – кесте. Ұстазбен шәкірттің білім жолындағы педагогикалық қарым-қатынас
ұстанымы
Оқытудағы дәстүрлі жолдағы ұстанымОқытудағы жаңа технологиялық
ұстаным
Шәкіртке тиісті оқу материалын Оқу материалын тек дайын күйінде
түсіндіріп, дайын материалды ғана емес, өздігінше іздентіп,
меңгерту басты парыз. шығармашылықпен игере білуге,
еңбектене білуіне зейін қою.
Оқушының білуге құлқы болмаса да, Оқушы материалын тек дайын күйінде
ықтиярсыз түрде мәжбүр етіп, ғана емес, өздігінше іздентіп,
іс-әрекетке тарту. шығармашылықпен игере білуге,
еңбектене білуіне зейін қою.
Ұстаз тек өзінің пәні аясында Ұстаз, тәлімгер оқытатын пәнінің
шектеніп, білімнің әр саласына мәнөмірге үйлесімді, шығармашылық
беруге құлқы бола бермейді және деңгейде болуына ынталанады.
оны міндетті деп қарамайды.
Мұғалім тиісті бағдарлама-дағы Мұғалім шәкіртпен ынтымақтасып,
ұғым-түсініктерді білуді тапсырысты бірлесе орындап,
міндеттеп, оны меңгерудегі ынтымақ орындауға баулиды.
әміршілдікпен талап етеді.
Сабақ барысында бірнеше оқушының Сабаққа қатысқан оқушының бәрі де
ғана білімі бағаланып, олар тиістібіліміне баұа береді.
баұа алады.
2 - кесте. Білім алудағы мұғалім мен шәкірттің әрекеті
Мұғалім бағдарламаны мүлтіксіз Мұғалім бағдарламаны орындауға
жүзеге асыруға тиіс. Көрсетілген міндетті. Көрсетілген деңгейде
білімдік түсінікті өзгерте пәннің ерекшелігіне үйлесімді
алмайды, оған тәуелді. өзгерістер енгізіп, оқушының
ізденісіне мүмкіндік береді.
Оқу бағдарламасы мұғалім адал Оқу бағдарламасын орындауға
орындағанымен де шәкірт міндетін қызықтыру – шәкірттің ақыл-ойын
өтеуге ынта-ықылассыз, самарқау дамытып, бар күш-жігерін сала
қарауы да ықтимал. әрекеттенуге ынталандырады.
Мұғалім тарапынан берілген Сынып оқушыларының сабақтағы
түсінікті шәкірттер жайбарақат белсенділігі, еңбектене білуі
тыңдап, белсенділік таныта есепке алынады. Сабақ жоспарына
бермейді. Олардың қандайлық байланысты кері сұрақтар да
меңгергеніне үнемі мән де беріле беріліп шәкірттің өжеттілігі,
бермейді. басқаша ойлай білуі де
ескертіледі.
3 – кесте. Білімді меңгеріп оны жүзеге асыруға негіз болатын ой-түрткі.
Мұғалім оқушыларды үлгеріміне Оқушыны үлгеріміне қарай бөлмейді.
қарай үздік, жақсы, орташа, нашар Қайта бәрінің де меңгере
деп топтастырып, сол орайдан алатындағына сенім білдіріп
тапсырма беруге ұмтылады. ынталандырады.
Оқытуда пайдаланытн негізгі де Ой-түрткіге негіз болатын
басты тәсіл-түсіндіру, көрсету, ізденістерге бағдар беріп,
айтып беру әдістері. кестелік үлгілер мен бейнелік
сызбаларды басшылыққа алады.
Деректерді тиімді пайдаланып Ой-түрткі боларлық негіздерді
ұқтырады, шығармашылық болмағаны кеңінен қолданып, оның амалдары
мен білгізу жолындағы әдістерді мен тәсілдерін білгізуді
кеңінен пайдаланады. басшылыққа алады да өздігінен
ізденуге бағдар береді.
Қойылған проблеманы түсінбеген, Жеке мәселені білмей қалғанына
ойлана білмейтін оқушыны қарамастан шәкірт ойлау қабілетін
ұнатпайды, тек ақыл айтумен дамытуға барынша қамқорлықпен
шектеледі. қарайды.
Жеке оқушының үлгеріміне баса Ұжымдық топтың бірлесіп
назар аударылады да қалғандарының еңбектенуіне және олардың
іс-әрекетіне мән берілмей атүсті шығармашылық мәнде болуына зейін
қаралады. қойылады.
4 – кесте. Білім мен тәрбие ісінде өзін-өзі ұйымдастыру
Шәкірттің атқарған ісі мен Шәкірт өзінің іс-әрекетін
әрекетін, берген жауабын талдау, сондай-ақ жеке оқушылар мен
бағалауды мұғалім шешеді. ұжымдық атқарылған жұмыстарға
өздері талдау беріп, тұжырым
жасауға үйретіледі.
Мектеп бойынша атқарылған Мектеп бойынша атқарылған жұмыстың
жұмыстардың қай түріне болсын бағабарлық түріне талдау жасап, баға
беретін мұғалімдер мен ата-аналар.беретін оқушылардың өздері.
Мұндай істен оқушылар сырт қалады.
Оқушылар ұжымына басшылық жасау Ұжымдық атқарылған іске оқушылар
көбіне әміршілдік жүйеде өзіндік тұрғыдан талдап,
жүргізіледі. ынтымақтастық қарым-қатынасты
жетілдіруге мән беріледі.
Бұл келтіріп отырған салыстырмалы кесте – жел сөзбен желіктіретін ұран
емес, болашақ маманның оқыту, білім беру, тәрбие саласындағы дәстүрлі
жолдың өміршең өрнектерді жаңа технологияның ертеңгі ізгі бағыттарымен
үйлесімді қолдана алуына жол нұсқайтын бағдар. [11]
1.2.Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық процестің мәні.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары,
әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына
теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде,
қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін
таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте,
мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар
үшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді. [12]
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың
қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші
мақсаттың саналы түрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп
тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды. Иә және жалпы кез-
келген адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада
өзін маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті –
студенттің тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және
ізденіске, сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік
маңызды іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді. Әлем қаншалықты көпқырлы, соншалықты әртүрлі
және педагогикалық дәстүрлі. Бірақ осы үрдіс ішінде рухани интеграциялар
әртүрлі адамзаттық қауымдастықтағы әлемдік білім беру кеңістігі мен жалпы
білім беру-тәрбиелеу стратегиялардың және идеяларың мақсатты бағытталған
ізденісі болып табылады. Ал бұл педагогикалық методтар мен технологиялар,
тәрбиелеу мен оқытудағы заңдылықтар мен принциптер, негізгі категориялар
мазмұны мен мағынасына тояттап және тұрақтап, педагогикалық ғылым дамуының
әсер етуіне сәйкес.
Ұсынылып отырған курста ақпараттар бойынша материалдар мұқият
таңдалынып алынған, яғни, қазіргі заманғы көпқырлы және әртүрлі бейнедегі
әлемде, әртүрлі мәдени-тәрбиелеуші және білім беру дәстүрлерімен, елде,
білім беру кеңістігіндегі әлемге сенімді ену, әрбір білімді және мәдениетті
адамға қажет. [13]
Аталмыш курстың ерекшелігі тәрбиелеу мен білім берудің тарихынан,
педагогиканың салыстырмалы және әлеуметтік, жалпы интеграцияларды сатып
алудан тұрады.
Курстың бірыңғай шеңберіне адамның адамның тәрбиесі мен білімі, тарихи
мен қазіргі замандық контексте, педагогикалық қарым-қатынас, педагогикалық
үрдістегі тұлғаның қатысуы, отбасындағы тұлғаның әлеуметтенуі мен
дамуындағы педагогиканың мағыналы егісін және пәніне арналған материалдар
кірді.
Барлық бөлімдер сұрақ қоюшылармен есептескен. Біздің пікірімізше
сұрақ қоюшының маңыздылығы әрбір бөлімнен кейін бақылау мен өзіндік бақылау
үрдісін түсіну мен деңгейін ұсынылған материалда меңгерілген.
Басында педагогикалық ой жеке пайымдаулар мен айтылымдар түрінде
безендірілген - өзіндік педагогикалық қорық. Олардың тақырыптары ата-аналар
мен балалардың арасындағы қатынас пен жүріс-тұрыс ережелері болды. [14]
Жазу пайда болғаннан бастап, бұл пайымдаулар ауызша тұрмыстық және
біздің заманымызға дейін мақалалар, мәтелдер, афоризмдер, қанатты сөздер
түрінде жеткен. Халықтық педагогиканың қайнар көздері, педагогиканың
бірінші даму кезеңдерін біз ертегілерден, әндерден, мысалдардан және т.б.
табамыз. Содан соң, жазу пайда болғанан кейін олар құрғақ, басқаша формада
болып, жазудың Ережелері мен Емілелеріне айналып, сипат алды.
Ғылыми педагогика 18 ғасырдың соңында пайда болды., яғни, бірінші
ғылыми-педагогикалық жұмыстар мен массалық мектептер пайда болған кез. Бұл
жаңалықтар чехтің педагогі Я.А.Коменский атымен байланысты. Ол бірінші рет
оқушылардың жүріс-тұрыс ережелерін, сонан соң өзінің ең ірі "Ұлы дидактика"
атты еңбегін жазды. Оның барлық еңбектері бізге дейін ешқандай мағынасын
жоғалтпай жеткен. Эксперименталды педагогика 19-20 ғасырлардың тоғысында
пайда бола бастады.
Педагогика – тәрбиелеудің қатынастары туралы, тәрбиелеудің өзара
байланысынның үрдісіндегі пайда болған, білім беру және оқыту өзін-өзі
тәрбиелеу, өзін-өзіне білім беру және өзін-өзі оқытумен бірге және адамның
дамуына бағытталған.
Педагогика ғылым ретінде төмендегі барлық белгілерді қамтиды. Ол өзінің
басқа ғылымдардан айрықшалайтын түсінікті аппарат.
Сонымен "педагогика" терминің мағынасына не кіреді?
1. Біріншіден, педагогиканың "тұрмыстық" мағынасы айқындалады. Әрбір адам
өмір ағымында "педагог" ролінде ойнайды, яғни, өзінің балаларын, жанұя
мүшелерін, жұмыстағы жұмыстастарды тәрбиелеуде және оқытуда.
2. Екіншіден, педагогиканың практикалық мағынасын анықтайды. Педагогиканы
адамзат әрекеттерінің аймағы, үлкен ұрпақтың кішіге берілген өмірлік
тәжірибесімен бірге байланысты. Бұл жерде халықтық (житейлік)
педагогиканың педагогикалық шеберлігімен және тәрбилеу өнерімен өзара
байланысы туралы айту жарасымды. Жоғары педагогикалық іс-әрекеттердің
пайда болуын өнер деп атау кездейсоқ емес. Педагогиканың басқа кез-келген
ғылымдардан басты айырмашылығы осыда. Оқытушы тек ғана білімді алып
жүруші, тек ғана студенттер үшін ақпараттардың көзі болу қажет емес, ол
әртүрлі ролдерді ойнаушы – актер: мұғалім, тәрбиелеуші, педагогикалық
үрдістің қатысушысы, жолдас, үлкен дос. Педагогикалық процесс оқытушы
тарапынан қателікті жіберткізбейтін әрекет, немесе оқытушы қатесі өте
қымбатқа түседі. Педагогиканы өнерге қатысты етеміз сондықтан, жүз
оқытушы студентке тек өзінің кәсіби күші арқылы ғана емес, сонымен қатар,
өз тұлғасының ерекшеліктері де әсер етеді (мінездік қасиеті, іске,
адамдарға, қоғамға және т.б. қатынасы).
3. Үшіншіден, педагогика ғылым ретінде түсіндіріледі, сонымен қатар,
адамтанудың бөлігі. Педагогика танымы қоғамдық және жеке даралық,
табиғаттың келеңсіз үйлесіміндегі адамның дамуы мен әсері тәсілдерін
жетілдіреді. Сондықтан да педагогикалық ілімдер, теориялар, үлгілер,
болжамдар және ұсынылымдар тұтас және жүйелі білімнің іргесінде құрылады:
олар психология, философия, тарих, социология және басқа да адам туралы
ғылымдарда "жетіледі".
4. Төртіншіден, педагогика өзіне оқытумен тәрбиелеудің теоретикалық және
практикалық аспектілерін қоса отырып, оқыту пәнін анықтайды.
5. Бесіншіден, педагогиканың мағынасы қазіргі заманғы жалпы мәдени
контекстегі гуманитарлық білімнің бөліміне енеді. Ол адамның
педагогикалық мәдениетінің сапасында көрінеді. [15]
Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну аймағындағы
тенденцияға енеді. Педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Дидактика оқытудың негізгі теориясы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Дидактика ұғымына жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық процестің
мәні ... ... ... ... ... ..
II. Танымдық іс-әрекетті қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері.
2.1. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық
технологиялар ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
Мазмұны
Курстық жұмыстың көкейстілігі: К.Д.Ушинскийдің айтуы бойынша танымдық
қызығушылық оқушының білімге, бір нәрсені білуге құштарлығын арттырып қана
қоймайды, айдаладағы бізге белгісіз жұмбақ сырларға жауап іздеуге
жетелейді. Сонымен оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыруда пән
мұғалімдерінің ықпалы зор. Ол үшін мұғалім сабақты қызықты, тартымды
өткізуімен қатар оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыруға
ынталандыратын тақырыптық кештер, ойындар, әр түрлі дебаттар, сөзжұмбақтар,
ойлан-тап, жұмбақ жасыру, сайыстар т.б. сабақтан тыс жұмыстарды жүйелі
түрде өткізудің маңызы ерекше.Сондықтан да жаңа педагогикалық
технологияларды орынды пайдалану, үлкен нәтиже берері анық. Қазіргі кезде
қазақ қоғамы қоғамдық эканомикалық жүйеден екінші бір жүйеге өтудің қиын
кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір сүруіне жаұдай
жасалу, олардың әділеттік, еріктік, қайырымдылық құндылықтарын қамтамасыз
етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп
жақтылығы бағалады. Бұл негізінен белгілі курстар арқылы немесе
жоғарыдағы адамдардың ниеттенуіне байланысты. Жалпы әрбір адамның
мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға болмайды. Сондықтан Қазақстанның
әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де,
халық білімді, ақылды, мәдениетті, гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби
баұдарлы болса, сонда ұана қоғам өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол
себептен, Қазақстан болашағы иелерін сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы
өмірмен, адамдармен, қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әрбір адам
күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегеніне жетуге тырысады. Сол
себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Курстық жұмыстың мақсаты: Дидактика ұғымына жалпы сипаттама беру.
Оқытудың танымдық іс-әрекетінің педагогикалық, технологиялық негіздерін
қарастыру. Осы зерттеу жұмысымыз арқылы студент жастарды зерттеулерініңде
қосымша мәлімет беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Дидактика ұғымына жалпы сипаттама беру.
- Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру мәселесін қарастыру.
- Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық технологияларға шолу.
Курстық жұмыстың объектісі: Оқытудың танымдық негіздері
Пәні: Жеке тұлғаның бойындағы танымдық процестер.
Болжам: Зерттеу әдісі: Салыстырмалы-педагогикалық әдіс.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден (Зерттеудің
көкейкестігі, мақсаты, міндеттері, объектісі, пәні, болжамы, әдістері) екі
тараудан: біріншісі: (І.Дидактика оқытудың негізгі теориясы
ретінде;1.1.Дидактика ұғымына жалпы сипаттама;1.2.Жоғары оқу орындарындағы
педагогикалық процестің мәні), екінші тарау: (II. Танымдық іс-әрекетті
қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері; 2.1. Оқушылардың оқу
белсенділігін арттыру мәселесі;2.2. Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық
технологиялар) қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Дидактика оқытудың негізгі теориясы ретінде
1.1. Дидактика ұғымына жалпы сипаттама
Оқыту – тұлғаның ақыл-ойын дамытып, танымдық дағдысын қалыптастырып,
адамгершілікке негізделген имандылық тәлімдерін бойына сіңіру. Оқыту
ұстаздың бағдарлы мақсат негіздеп жүзеге асыратын қызметі болса, екінші
жағынан шәкіртке білім, тәрбие беріп, оларды ой еңбегіне, өмірге үйлесімді
практикалық іске баулып, қабілетін ұштап, шығармашылық ізденіске
бейімделуіне жол ашатын күрделі педагогикалық үрдіс.
Процесс адам баласының іс-әрекетіндегі қозғалыс, тиісті нәтижеге жету
жолындағы талпыныс болғандықтан ол алуан түрлі әрекеттерде бір-бірінен
бөлмей тұтастықта қарастырады. Осы орайдан келгенде оқыту процесін басқару,
оның жүйесі мен құрылымын және негізгі заңдылықтарын білу ағарту саласында
қызмет атқаратын мұғалімдер үшін басты шарт болып табылады. Өйткені білім –
адамзаттың жинақтаған тәжірибесі, табиғат пен Қоғамдағы заңдылықтар мен
құбылыстарды тану, ұғыну. Ал білімді жеке адамның иігілігіне айналдыру
үшін, оны танып, ойлану кезінде – талдап, салыстырып, жіктеп, жинақтап,
синтездеу керек. Былайша айтқанда, ойлау операциясының заңдылықтарына
сүйену талап етіледі.
Оқыту тұлғаның дамып, қалыптасуындағы басты құрал. Білімнің ойға қонып,
бойға даруы мұғалімнің басшылығымен жоспарлы бағытта жүйелі түрде жүргізген
іс-әрекетінің нәтижесінде орындалса, шәкірттің оны ынталы қабылдап,
ықыласпен орындауы негізінде өзінің мақсатына жетіп жүзеге асады. Олай
болса, оқыту – педагогикалық үрдістің (процестің) құрамдас бөлімі. Өйткені
шәкіртті тәрбиелеп, білім беріп, оларды өркендетудің мағыналы да мәнді
болуы оны ұйымдастыра білуге, жүйелі түрде жүргізуге, тиісті заңдылықтарды
сақтап негізгі принциптерді тиімді пайдалана білу екендігі, бұлардың өзара
ықпалдастығын айқындайды. Бұларды бір-бірінен бөлмей тұтастықта қарау оқыту
ісінің табысты да, нәтижелі болуына игі ықпал етеді және кепілдік береді.
Демек, оқытуды білімдендіруден, тәрбиеден және тұлғаның дамып өркендеуінен
бөліп тастауға келмейтін бір-бірімен тұтас байланысқан құрамдас бөлімі деп
танимыз.
Оқытудың тәлімдік мүмкіндігі орасан зор екендігі педагогика тарихында
аты белгілі педагогтердің барлығы дерлік жан-жақты дәлелдеген. Оқыту тәлім-
тәрбиеден сыртқары болуы мүмкін емес. Әл-Фараби бабамыздың Тәрбиесіз
берілген білім адамзаттың қас жауың деп ескерткен даналығы ешбір уақытта
өзінің мәнін жоғалтпайтын көрегендік. [1]
Педагогикалық теориядағы басты қағида: оқыту білімдендіру мен тәрбиенің
құралы. Олай болса, тәрбиелей отырып оқыту барысында шәкірттің өркені өсіп,
аңғарғыштығы мен байқағыштығы, зейіні жетіліп, қиялы қанат жайып әржақты
дамиды. Ой-түсінігінің өрістеуі негізінде іс-әрекетке, еңбекке, әлеуметтік
қарым-қатынасқа дағдылану бастау алады.
Тәрбиелей отырып оқыту – ғылыми-теориялық тұрғыдан қарағанда шәкірттің
дүние-танымына, ақыл-ойына, адамгершілік сеніміне, мінез-құлық сипаттарының
қалыптасуына ықпал етеді. Сондай-ақ меңгерген білімі өмір ақиқаттарын
ұғынып, ондағы құндылықтарды танып, оны өз өресіне лайық тұтына білуге жол
ашады, тәлімдік мүмкіндіктің арнасын кеңейтеді. Былайша айтқанда, оқушы
қабілетінің дамуы білімін тереңдетіп, тәлім-тәрбиені бойңа сіңіріп
имандылық қасиеттерінің құлшынысын жебей түседі.
Оқыта отырып тәрбиелеу – оқушының ғылыми-танымдық көзқарасы мен білімін
және оны дұрыс ұғына білуін қалыптастыру мен қатар шәкірттің тәлім-
тәрбиелік танымдық санасын жетілдіріп, адамгершілік түсініктің беки түсуіне
игілікті әсер ететін мүмкіндігі уақыт талабына орай үнемі өрістеп отыратын
құбылыс.
Сонымен тәлімдік мүмкіншіліктерін ескере келіп, оқыту мен білім беру
тиісті мақсаттылық бағдары болуы талап етіледі. Оқытудың тәрбиелік сипаты –
оның ғылыми мазмұнына да тәуелді. Тәрбиелей отырып оқыту тұлғаны жан-жақты
дамытып, ақыл-есін, адамгершілік танымын, әлеуметтік түсінігін жетілдіреді,
тұлғаның дүниетанымын, моральдық сенімін бекітеді және рухани көркеюіне
ықпал етеді. Тұжырымдай айтсақ, оқыту оқушыны біліми түсінікпен
қаруландырып, тәлімдік өнегені ұғынып, оны өмірге үйлесімді жүзеге асыруға
бағдарлайды.
Оқытудың қызметі, мақсаты мен міндеттері. Педагогика – білім беру,
оқыту, тәрбиелеу, дамыту саласындаұы ғылым және өнер деп білсек, оның
негізгі қызметі сол күрделі таным талаптардың оқыту үрдісі арқылы жүзеге
асуына байланыстылыұы оқытуға ұстаз бен шәкірттің бірлескен іс-әрекеті
тұрғысынан қарасақ бұлардың екеуінің де өзіндік мақсаттары бар, екі жақты
болғанымен де бір арнадан тоғысатын үрдіс.
Педагогикалық мақсаттан туындайтын оқыту процесі – ұстаз тарапынан
меңгертіліп, шәкірт тарапынан игерілуге тиісті ғылыми таным-түсінік,
білімдік біліктерді жүзеге асыру жолындағы іс-әрекет болып табылады.
Оқыту процесінің логикасын оның құрылымы анықтайды да негізгі мақсатқа
байланысты тиісті міндеттер туындайды. Білім беру саласында оқыту
процесінің міндеттері қоғамның дамуындағы ғылыми-практикалық қажеттіктің
деңгейіне байланысты белгіленеді.
Оқыту міндеттерін шешуде ғылыми-білімдік таным түсініктерді түйсіну мен
қабылдау, оны ұғыну мен ойлану, дәлелді де дәйекті деректерді көңілде
бекіту және өмірде жүзеге асыра білу салаларымен шарттас.
Оқыту процесінің мақсатына байланысты міндеттерді шешудегі ұйымдастыру
ісінде оқушыны оқыту объектісі деп білсек, екінші жағынан ол субъекті. Осы
орайдан оқыту процесінде ұстаздың шәкіртімен ынтымақтастағы тек білімді
меңгерумен ғана шектелмей, шәкірттің творчестволық еңбегінің өрістеуіне жол
ашады. Өзара бір-бірімен іштесе байланысқан білім-тәрбиелік мазмұн және
оның формалары мен әдістері негізінде тиісті нәтиже жетудегі қозғаушы күш –
қойылатын талаптың шәкірттің мүмкіндігіне үйлесімділігіне тәуелді. Оқыту,
білім алу және дамуға байланысты заңдылықтар мен принциптер және оның
әдістемелік жолдары дидактика саласына байланысты қарастырылды. [2]
Сонымен оқытудың басты қызметі адам баласының білім байлығының
негіздерімен қаруландырып, оны өзбетімен дамытып, игерген білімін өмірде
қолдана білуге бағдарлау. Әрбір тұлғаның өздігінен ізденіп, өздігінен
еңбектене алуына дағдыландыру. Мұндағы басты талаптар:
- білімнің негізгі идеяларын түсіну, оны танымдық ұғымда
айналдыру;
- Ұғынған (меңгерген) білім арқылы ойын дамытып, өздігінен
ізденудің жолын ашу;
- білімнің жүйелілігі, қисындылығы, бірізділігі, ұғынылықтығын
қамтамасыз ету;
- меңгерген білімнің шеңберін кеңейтіп, жаңа білімге деген
құлшынысқа жол ашу.
Демек, қазіргі кезеңдегі білім берудегі басты шарт – тұлғаның өздігінен
іздене білуін, оның уақыт талабына үйлесімді шешімін таба білуге
қалыптастыру болуға тиіс.
Дидактика – оқыту мен білім берудің теориясы. Дидактика деген термин
ғылыми атау түрінде Ратке Вильфганг (1571-1635) арқылы қолданысқа кіріп, ал
ғылыми білім жолын талдап, оның арналарын ашып берген чех педагогі
Я.А.Коменский (1592-1670) болды. Ол жазған Ұлы дидактикаң және басқада
еңбектерінің лейтмотиві – кімді болса да барлық салада оқытудың бәріне
ортақ өнер деген қағидаға құрылған.
Оқыту теориясы әдетте дидактика деп аталады. Дитактика сөзінің мәні –
гректің dіdasko – үйретемің, оқытамың деген ұғымынан бастау алған. Ертелі
кеш жарияланған педагогика саласындағы еңбектердің бәрінде де бұл сөздің
мағынасы осы тұрғыдан түсіндіріледі.
Дидактика Нені оқыту керек? Қалай оқыту керек? Не үшін оқыту керек?
мәселелерімен шұғылданатындықтан мұны оқыту теориясы тұрғысынан ұғынып
оқыту процесіне қатысты оқушыға білім беру, оқыту заңдылықтарына байланысты
ақыл-ой тәрбиесінің негіздері жүйесінен қарастырылады.
Оқыту технологиясы негіздері – білімнің мазмұнын айқындайтын оқу
жоспары, оқу бағдарламасы, оқулық пен оқу құралдарымен оның әдістеме
саласындағы білім, тәрбие беру жүйесіндегі заңдылықтарды бір-бірімен бөлмей
бірлікте қарайды. [3]
Дидактика оқу орындарында оқытылатын барлық пәндерге қатынасты, ортақ
заңдылықтар мен ережелерді талқылайды. Сондай-ақ оқытудың негізгі мазмұнына
байланысты мәселені меңгеру әдістері мен оны ұйымдастыру түрлерін
анықтайды. Былайша айтқанда, дидактика оқыту принциптерін, оқытуды
ұйымдастыру әдістері мен түрлерін білдіреді. Сонымен қатар дидактика жеке
пәндерді оқыту ерекшеліктерін ерекше зейін қояды. Жеке пәндерді оқыту,
білім беру, тәрбиелеуді пәндік дидактика, немесе сол пәннің әдістемесі деп
те атаймыз. Дәлірек айтқанда, жеке пән әдістемесі жалпы дидактикаға
сүйенсе, жалпы дидактика тиісті деректерді жеке пән әдістемесінен алып
пайдаланады. Дидактиканың негізгі категориялары – білім беру, оқыту, сабақ
жүргізу, оқу, оқыту принциптері және мұның құрамды бөлімдеріне тиесілі
міндеттері, мазмұны, түрлері, әдістері, құралдары, оқытудың нәтижелі түрде
жүзеге асуына негіз болып табылады. Дидактика үнемі дамып, өркендеп
отыратын сала. Өйткені білім беру мен оқытуды терең зерттеп, оны
меңгермейінше ғылымды жетілдіріп, өмір талаптарын орындап уақыт мәресінен
шығу мүмкін емес.
Оқыту – танымдық іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық негіздері.
Оқыту – Ұстаз бен шәкірттің бірлескен әрекеті. Оқыту үрдісінің логикасын
оның құрылымы анықтайды. Ал құрылымды танымдық іс-әрекеттің кезеңдері
бойынша сипаттасақ, ол көбінесе мына жүйеде болады:
- танымдық міндеттерді жете түсіну;
- жаңа деректер мен түсініктерді қабылдау;
- ұғыну – жаңа деректер мен түсініктерді көңілге қондырып, ойлану;
- білімдік мағлұмат атқарылған іс-әрекетке байланысты дағдыны
қалыптастырып, оны бекітуді жетілдіреді;
- ұғынған, түсінген материалдарын өмір практикасында жүзеге
асырып, іс жүзінде нақты қолдана білу;
- оқушының ұғым-түсінігі мен атқарған іс-әрекетінің қандайлық
дәрежеде екендігін талдап, меңгерген дағдысын тексеру, бағалау.
Танымдық ұғым түсінікті болса және онда қойылған міндет айқын болса,
оқушының өздігінен ізденіп, тиісті сауалдың шешімін табуға ынталы кіріседі
де оқыту процесіндегі заңдылықтар тиісті ретімен жүзеге асады. Сабақ
барысында жаңа деректермен танысып түйсінуі, қабылдауы оны ұғынуға жол
ашады. Өйткені қабылдау – адамға тікелей әсер ететін заттар, немесе
құбылыстың санада бейнелену процесі болса, ал түйсіну сананың сыртқы
әлеммен байланысы тұрғысынан түсінеміз, былайша айтқанда түйсік сезім
мүшелеріне әсер еткен құбылыстардың мида бейнеленуі.
Оқушыны жаңа материалдармен таныстыру, олардың тікелей қабылдауына
мүмкіндік туғызатын болса, бұл процесс таныстыру, бақылау, практикалық
жқмыстар арқылы, немесе мұғалімнің жанама түсіндіруі, эвристикалық тұрғыда
ізденту, оқулықтар бойынша атқарылатын жаттығу, тапсырманы орындау бойынша
жүзеге асады.
Ұғыну – білімдік мағлұматты түсініп, ондаұғы заңдылықтар мен деректерді
жинақтап тиісті қорытындыға келу. Ұғыну процесінде оқылған материалдар
туралы ойластырып, келтірілген деректер мен дәлелдерді көңіліне бекітеді.
Зейін қойып, есіне берік сақтайды. Дәлірек айтар болсақ, бекіту – оқушының
алған білімін берік ұғынуына мүмкіндік беретін тиімді тәсіл. Осыны
ескергендіктен тәжірибелі мұғалімдер жаңа сабақтағы жаңа материалдарды
оқушының тиянақты меңгертуі кезінде де, өткен сабақты пысықтау, қайталау
кезеңдерінде де бекіту тәсілін түрлендіре отырып пайдаланады. Білімді
бекіту саласындағы істер белгілі деректер мен дәлелдерді еске сақтаумен
ұана шектелмейді, тиісті бағдарлама бойынша өтілген материалдарды белгілі
бір жүйеге келтіру үшін де, шашыранды емес, жинақты болу үшін де бір жүйеге
келтіру үшін де қолданылады.
Оқыту процесіндегі танымдық қағида – нақты аңғарудан абстракты
(дерексіз) ойлауға және одан практикаға көшу ақиқатты танудың диалектикалық
реалды жолы екендігі ежелден айтылып келе жатқан шындық. Бұған оқыту жүйесі
тұрғысынан қарайтын болсақ: нақты аңғару – түйсіну мен қабылдау екені,
абстракты (дерексіз) ойлау – мәнін түсініп, мәселенің болмысын ұғыну, ал
практикаға көшу – білімді іс-әрекетте қолдану арқылы процесті тексеріп,
бағалау болып шығады.
Оқу процесін жүзеге асыруда мотивтің мәні зор. Мотив дегеніміз - әрбір
тқлұаның объективтік мұқтаждығы мен ынтасынан туындайтын талпыныс. Олай
болса, оқушының білуге, ұғынуға, оқуға деген ынталы мұқтаждығын демеп,
талпынысын қолдап іс-әрекетке пейіл сала кірісіп, қойылған міндетті тиісті
деңгейде атқаруын қадағалау керек: Демек, шәкірттің білімге деген
мұқтаждығы мен ынтасы мотивацияға негіз болса, олардың бұл талпынысын
мұғалім терең сезіне отырып оқытатын сабағын қызықты да тартымды болуына
зейін қоюға тиіс. Ол үшін тақырыпқа үйлесімді көрнекілік, техникалық
құралдар, ойын, компьютор т.б. ретті түрде қолданылуы керек.
Әрине, оқушының көздеген өзіндік мақсатына, перспективасына
ұмтылдыратын мотивтер тұлғаны ешбір уақытта бейжай қалдырмайды. Өзінің
болашағы үшін таңдаған мамандыққа, кәсіпке байланысты пәндерге шәкірттер
ерекше назар салып, оған ынталы ықыласпен қарайды. Олардың талпыныс
мотивтері бұл саладағы сұрақтар мен проблемаларды өзінше шешіп, атқарған іс-
әрекетінің жүйесіндегі табысынан қанағат тауып, ертеңіне деген ізденісі мен
сенімі жетіле түседі. Осы тұрғыдан оқудың психологиялық сипаты – танымдық
мотивтер оқушының жаңа білімді игеріп, оны ұғыну тәсілдерін тереңдетіп,
өздігінен ізденуге кеңірек жол ашумен қатар, алған білім-түсінігін өмірде
қолданып жүзеге асыруға құлшындырады. Ал әлеуметтік тұрғыдан қарағанда
мотивтер оқудағы белсенділік ынталылық, жауапкершілік және борышын терең
сезінуіне мұрындық болады. Сондай-ақ мотивтердің жүзеге асуы оқушының тәлім-
тәрбие, оқу саласындағы беделін өсіріп, дүние танымдық көзқарасының
қалыптасуына игі ықпал жасайды.
Мұғалімнің назарында болатын басты мәселенің бірі – мотивтер оқушының
жас ерекшелігіне байланысты өзгеріп отырады. Төлғаны перспективтік
талабына, көзқарасының жетілуіне орай, тиісті пәндерді меңгеруіне
байланысты мотивтер жаңа арна тауып тиісті бағдарда өркен жая түседі. [4]
Білімдендіру заңдылықтары мен қағидалары және оқыту әдістемелер мен
оның ұйымдастыру. Егемендікке қолы жеткен Қазақстан Республикасындағы оқу
орындарының жаңарып қайта құрылуына байланысты оқыту, білім беру
тұрғысындағы басты мақсат та, міндет те алдыңғы саптағы дамыған елдердің
деңгейіне сәйкес белгіленген мемлекеттік стандарт дәрежесінде ұылым
негіздері меңгеріліп уақыт талабына үйлесімді тәрбиеленген адамдарды
қалыптастыру болып табылады. Жас ұрпақтың қалыптасуы шәкіртке берілетін
ғылыми білімнің мазмұнына тәуелді деп білсек, оның жүзеге асуы оқыту арқылы
орындалады.
Оқыту технологиясының педагогикалық негіздері – білімді ала білуге
тәрбиелеп, ақыл-ойдың қабілетін дамытып, тұлғаның адами негізде
қалыптасуына ықпал етіп, оның ілгері жетіле беруіне бағдар берумене қатар
тұлғаның өздігінен іздене білу қажеттігін туғызу жолдарын айқындау болып
табылады. Ал таным қабілетінің дамуы оқушының объективтік дүниені, шындықты
танып білуге тиянақты білім алуы оқытудың әдістері мен түрлерін амал-
тәсілдерін жетілдірумен шарттас.
Оқыту ісінің табысты болуы білімдік негіздер мен оның күрделі құрылымын
білумен шектелу емес, меңгерген таным-түсініктерді жүзеге асыра алумен және
оның заңдылықтарын орындауға қалыптастыру арқылы орындалады. Білімдендіруде
ескерілетін заңдылықтар:
▪ Оқыту арқылы тұлғаның өздігінен әр жақты еңбектеніп дамуына бағдар
берумен ынталандыру.
▪ Белсенді іс-әрекетке баулу.
▪ Даму белсенділігіне қажетті мотвитер туғызу.
▪ Оқыту барысында шәкіртке талап қоя білу және оларға сенім білдіре
отырып, құрметпен қарау.
▪ Білімді меңгеру барысындағы қиындықты жеңудегі шәкірт қуанышын, ынтасын
қолдай білу.
▪ Оқушының шығармашылық нышандарын демеп, оны ілгері жетілдіре түсуін
қолдау.
▪ Оқыту барысында тұлғаның жас ерекшелігін және дербес өзгешелігін есепке
алу.
▪ Оқытуда жеке оқушы мен ұжымның белсенділігін көтерудегі ынтымақтастықты
сақтауға ықпал ету.
▪ Оқытуда мұғалімдер, отбасы, бұқара көпшіліктің бірыңғай талап қоюына
ыждаһаттылықпен қарау.
Оқыту барысында шәкірттің меңгерілген білімін қазына деп білсек оны
ілгері дамытып, өрістетуге бағдар беріп, жол-жосығын үйрету – оқыту
әдісімен сабақтас. [5]
Оқыту әдісі (метод обучения) - өте күрделі ұғым, өйткені бұл әрекетті,
категорияны айқындайтын мәселенің аумағы да, қамтитын жүйесі де сан салалы.
Сондықтан да педагогика ілімінде әдістемеге байланысты нақты тұжырымдалған
анықтама боларлық бірыңғай ереже жоқ десе де боларлық. Әдістеме ұылымның әр
саласын зерттеуші ғалымдар бір-біріне жақын пікірлер ұсынып оқыту, білгізе
және оны жүзеге асыру жөнінде білімдендіруді ұйымдастыру әдістерін өз
тұрғысынан қойылған мақсатқа жету тұрғысынан қарастырады.
Әдіс – оқыту барысында ұстаз бен шәкірттің ынтымақтаса еңбектену
нәтижесінде қойылған мақсатқа жетуін реттейтін тәсіл. Оқыту әдісінің
көмегімен оқушы белгілі деңгейдегі білімді, іскерлік әрекеттің машық,
дағдысын игереді, дүниетанымын қалыптастырады, қабілетін өрістетеді. Ал
оқыту барысында әдісті таңдайтын және оның нақты әрекетке айналдыратын
оқытушы ұстаз. Сонымен оқыту әдісінің атқаратын қызметі білімдендірудегі
тиісті мақсатқа жету, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне,
білімдарлығына, оқу үрдісін (процесін) тиімді ұйымдастыра білуіне,
шәкірттерді ынталандыра алуына байланысты.
Оқыту технологиясының педагогикалық негіздерінде әдістеме мәселесі
саласында жеке пәндерді оқытуға байланысты жазылған ғылыми және практикалық
зерттеулер өте көп. Бірақ оларда оқыту әдістерін жүйелеу (классификация)
бір қалыпта емес, ұылым саласынан берілетін білім, тәлім-тәрбие мақсатына
үйлесімді әдістерге өз тұрғысынан зейін қоятындықтан оқыту әдісін бір
арнаға келтіре қоюдың да мүмкіндігі шамалы, сол себепті әдістемені
классификациялау педагогикалық әдебиеттерде түрлі-түрлі жіктеледі. [6]
Өткен ғасырдың 50-60 жылдарына дейін оқыту әдістерін екі жүйеде
қарайтын. Атап айтқанда: 1) Сөздік әдістер тобы - әңгімелесу, әңгіме,
түсіндіру, дәріс, кітаппен жұмыс. 2) Көрнекілік әдістер тобы – демонтрация,
иллюстрация, бақылау. Бұл әдістерді пәндердің оқыту ерекшеліктеріне
байланысты талдап, нақты тақырыптар жүйесінде деректемелер ұсынылатын.
Жаңа ғасырдың бастауына дейінгі педагогикалық және жеке пән методикасы
саласындағы зерттеулер мен практикалық тәжірибелердегі ескере келіп
оқытудағы әдістеме мына тұрғыда жүйеленді:
1. Түсіндірме иллюстративті әдіс.
2. Репродуктивті әдіс.
3. Проблемалы баяндау әдісі.
4. Ішінара іздену, немесе эвристикалық әдісі.
5. Зерттеу әдісі.
Курстық жұмыс барысында бұл әдістердің әрқайсысының ерекшеліктерін,
оларға тән өзгешеліктерді пәннің және болашақ маманның меңгеретін ұылымына
үйлестіре алынған деректер келтіре отырып әңгімелейміз.
Оқыту әдістерін классификациялауда мына мәселелер ескеріледі:
1) Әрбір әдіс оқыту процесі (үрдісі) қойып отырған негізгі ой түйінін терең
меңгеруге бағытталған дидактикалық принциптерді шешерліктей болуға тиіс.
2) Ұстаз бен шәкірттің бірлескен әрекеті таным қабелітн дамытуға және
белгілі ой-түсінікті біліп қана қоймай оны өздігінен пайымдай алуға
машықтандыруға жаттықтыруы керек.
3) Қолданылатын әдістің қай-қайсысы болсын оқыту үрдісін (процесін) тиімді
Ұйымдастыруға бағытталып, шәкірттің ізденіп, әрекеттеніп, еңбектене білуін
қамтамасыз етуге тиіс.
Ұстаздың оқыту әдісін таңдай алуы – алға қойған мақсатына үйлесімді
болса, оның нәтижесінде қойылған талапты өтей алады. Оқыту әдісін
таңдағанда ұстанар өлшем (критерий), еске тұтар қағида мынау:
1) Таңдаған әдіссіз оқыту заңдылықтары мен үрдістеріне сәйкестігі.
2) Әдіссіз оқыту технологиясының дидактикалық мақсаттары мен міндеттеріне
үйлесімділігі.
3) Оқыту әдісінің сабақтың тақырыптық мазмұнын ашуға сәйкестігі.
4) Оқыту әдісінің оқушының танымдық мүмкіндігіне сәйкестігі мен үйлесімі.
5) Оқыту әдісін таңдағанда мұғалім өз мүмкіндігінде ескеруі тиіс
(тәжірибесі, дүниетанымы, қабілеті, білім деңгейі, ұстанымы, қарым-қатынас
жасау әдеті т.б.).
6) Оқыту әдісінің оқу орнының материалдық-техникалық мүмкіндігіне
сәйкестігі.
7) Әдістердің оқу орны орналасқан импро-структурасы мен экономикалық
объектісіне сәйкестігі. Мұнда оқушылардың жалпы білімі, түсінік деңгейіне
сәйкес таным дағылары мен іс-әрекетті атқарушы деген ықылас-ынтасына
үйлестіруге де мән беру керек. [7]
Оқу әдістері оқушының мүмкіндігіне үйлесімді болса, олардың
дербестігіне сәйкес өздігінен ізденуін жетілдіре түсетіндігі ақиқат шындық
екендігін естен шығармауға тиістіміз.
Оқыту әдістемесінің жүзеге асуы оқыту технологиясымен бірге оқытуды
ұйымдастыруға тікелей тәуелді. Көптеген педагогикалық әдебиеттерде оқытуды
ұйымдастыру түріне (формы организации обучения) тек сыртқы көрініс,
оқушының саны, реттіліктің жүйесі тұрғысынан қарайды. Шындығында, оқытуды
ұйымдастыру-педагогикалық категория ретінде оқытуды ұйымдастыру барысындағы
ұстаз бен шәкірттің іс-әрекетін жүзеге асыруда белгіленген тәртіп, жұмыссыз
режимінің орындалуы. Айталық, мұғалім бір топ оқушымен, немесе ұжыммен,
болмаса жеке оқушымен жұмыс атқарып, оқытып отыр делік. Мұнда оқушының
сандық құрамы, оқытудың уақыт мерзімі, қолданылатын оқыту әдісі бірлікте
қаралды. Сондықтан оқыту әдісін оқыту технологиясынан болмай тұтастыққа
қарай отырып өтілетін сабақтың типін және оның құрылымын белгілеу
мұғалімнің шығармашылық ізденісі мен тапқырлығына және өтілетін тақырыптың
мазмұндық мәніне байланысты.
Оқу орындарындағы сабақ және оның типологиясы мен құрылысы туралы
кеңестік кезеңде өте көп жазылып, алуан түрлі пікір сайыстары тоқталмастан
сөз болған тақырып. Сондықтанда сабақтың мазмұны, типтік құбылысы,
атқарылатын еңбектің түріне байланысты оның сан түрлі атауға ие болуда
заңды құбылыс (ойын сабақ, саяхат сабақ, пікірсайыс сабақ, көкпар сабақ,
аукцион сабақ, ірі блокты сабақ, театрланған сабақ т.б.).
Оқыту технологиясында сабақтың негізгі мақсаты оның сыртқы түрінде,
немесе атауында емес, оқушының сапалы жұмыс істеп, тиісті мәселенің сыр-
сипатын ұсынып, түсінікпен еңбектеніп өздігінен іздене білудің жолын ашу.
Мұғалімнің басшылығымен сабақтан бастау алған іс-әрекеттің шығармашылыққа
ұласы оқушының мүмкіншілігіне орай дербестігін дамытуға машықтандыру
дағдысын қалыптастыруды сабақтың әр кезеңінде ескеру керек. Бұл оқушының
ақыл-ойын, қабілетін, іскерлік әрекетін, өзіндік ізденуге жаттықтыруда
үнемі назарда болатын заңдылық. [8]
Болашақ ұстаз оқу орындарында жүргізетін пәндеріне байланысты арнайы
методика курсын өтетіндіктен жеке пәндік әдістемеге тән мәселелерге уақыт
болмей-ақ мұғалімнің сабаққа әзірлігі, сабақ жоспары, бақылау мен бағалау
және оны есепке алу туралы мына мәселелерге зейін қойғаны жөн.
Оқу жоспарында көрсетілген сағат санына лайықтап, пәндік оқу
бағдарламасын басшылыққа алып тұтас оқу жылына, немесе жарты жылға арнап
календарлық жоспар жасау пән мұғалімінің басты міндеті. Календарлық
жоспарда өтілетін тақырып бойынша оқушы меңгеретін теориялық білім және
олар игеруге тиісті практикалық дағды мен жаттығу жолдары, шәкірттің
өздігінен атқаратын іс-әрекеттері қоса қамтылуға тиіс. Сондай-ақ
әдістемелік пән секциясымен келісе отырып, пайдаланатын негізгі оқулықтар
мен оқу құралдарын белгілеу де артқы емес. Мемлекеттік стандарт жүйесіндегі
білімді толық қамтамасыз ету басты шарт деп санасақ, мұғалімнің
творчестволық ізденісі мен өзіндік тағылымдық өнегелік табыстары негізгі
талаптарға үйлестіріле жүргізіледі. Демек, мұғалім шығармашылығына ешбір
шектеу қойылмайды, қайта мемлекеттік талапты жүзеге асыруға игілікті ықпал
ететін қозғаушы күш ретінде пәрменді мазмұнына ие болады.
Мұғалімнің тиісті тақырып бойынша өткізетін сабақ жоспарында оқушыға
берілетін білімнің деңгейі, білімдік көлем, оның сапасы, іскерлік пен
меңгеретін дағды және шәкірттің бойына тиянақты қалыптастыратын жаттығу
жолдары мен олардың өз бетімен атқаратын жұмыстың түрлері де көрсетілгені
жөн. [9]
Жоспарлауды және оның жүзеге асуын қамтамасыз етуде ұсынатын басты
бағдар – оқушының жаттанды түрдегі іс-әрекетпен шектеліп қалмай мәселеге
өзіндік таным-түсінік қалыптастыруға машықтандыру болуға тиіс.
Әрбір сабақ өзінің нәтижесімен айқындалады. Осы орайдан оқушының
үлгерімін бағалауда назарда болатын басты талап:
1) Оқушының сабақ бойынша жетістігін және олқы жақтары мен кемшілігін
көрсету нақты дәлел арқылы сипатталсын.
2) Баға әділетті болып, орынсыз көтермелеуге, әдейі төмендетуге, немесе
ымырашылдық жасауға мүлде болмайды.
3) Әрбір баға тек білімді есепке алумен шектелмейді, оның тәлім-тәрбиелік
мәні бар құрал екендігін ұмытпа.
4) Бағаның тәрбиелік сипаты үшін оны жазалаудың жолына айналдыруға
болмайды.
5) Бағалауды сабақтың қай кезеңінде болсын жүргізу – оқушының ынта-
ықыласына әсер ететіндіктен, оны тиімді пайдаланған орынды.
6) Бағалауды оқушының өзін-өзіне сынатып және өзара бағалаудың мәні зор.
7) Білімдік, тәлім-тәрбиелік нәтижені айқындай түсуде тек ауызша ғана емес,
жазбаша, тест түрінде де бағалау тиімді болатын кездері аз емес. [10]
Оқыту технологиясының педагогикалық негізгі мұғалімнің басқара білуі мен
оқушының іс-әрекетін ұйымдастырып, бағдарлап, ынталандыруына құрылған. Бұл
дәстүрлі жолдан бас тарту деген емес, олардың арасындағы айырым мен
үйлесімді дұрыс ұғынса, оқыту саласында табысқа жетуге болады. Сапалық
нәтижеге ие болу үшін төмендегі салыстырма түріндегі кестеге тоқталайық:
1 – кесте. Ұстазбен шәкірттің білім жолындағы педагогикалық қарым-қатынас
ұстанымы
Оқытудағы дәстүрлі жолдағы ұстанымОқытудағы жаңа технологиялық
ұстаным
Шәкіртке тиісті оқу материалын Оқу материалын тек дайын күйінде
түсіндіріп, дайын материалды ғана емес, өздігінше іздентіп,
меңгерту басты парыз. шығармашылықпен игере білуге,
еңбектене білуіне зейін қою.
Оқушының білуге құлқы болмаса да, Оқушы материалын тек дайын күйінде
ықтиярсыз түрде мәжбүр етіп, ғана емес, өздігінше іздентіп,
іс-әрекетке тарту. шығармашылықпен игере білуге,
еңбектене білуіне зейін қою.
Ұстаз тек өзінің пәні аясында Ұстаз, тәлімгер оқытатын пәнінің
шектеніп, білімнің әр саласына мәнөмірге үйлесімді, шығармашылық
беруге құлқы бола бермейді және деңгейде болуына ынталанады.
оны міндетті деп қарамайды.
Мұғалім тиісті бағдарлама-дағы Мұғалім шәкіртпен ынтымақтасып,
ұғым-түсініктерді білуді тапсырысты бірлесе орындап,
міндеттеп, оны меңгерудегі ынтымақ орындауға баулиды.
әміршілдікпен талап етеді.
Сабақ барысында бірнеше оқушының Сабаққа қатысқан оқушының бәрі де
ғана білімі бағаланып, олар тиістібіліміне баұа береді.
баұа алады.
2 - кесте. Білім алудағы мұғалім мен шәкірттің әрекеті
Мұғалім бағдарламаны мүлтіксіз Мұғалім бағдарламаны орындауға
жүзеге асыруға тиіс. Көрсетілген міндетті. Көрсетілген деңгейде
білімдік түсінікті өзгерте пәннің ерекшелігіне үйлесімді
алмайды, оған тәуелді. өзгерістер енгізіп, оқушының
ізденісіне мүмкіндік береді.
Оқу бағдарламасы мұғалім адал Оқу бағдарламасын орындауға
орындағанымен де шәкірт міндетін қызықтыру – шәкірттің ақыл-ойын
өтеуге ынта-ықылассыз, самарқау дамытып, бар күш-жігерін сала
қарауы да ықтимал. әрекеттенуге ынталандырады.
Мұғалім тарапынан берілген Сынып оқушыларының сабақтағы
түсінікті шәкірттер жайбарақат белсенділігі, еңбектене білуі
тыңдап, белсенділік таныта есепке алынады. Сабақ жоспарына
бермейді. Олардың қандайлық байланысты кері сұрақтар да
меңгергеніне үнемі мән де беріле беріліп шәкірттің өжеттілігі,
бермейді. басқаша ойлай білуі де
ескертіледі.
3 – кесте. Білімді меңгеріп оны жүзеге асыруға негіз болатын ой-түрткі.
Мұғалім оқушыларды үлгеріміне Оқушыны үлгеріміне қарай бөлмейді.
қарай үздік, жақсы, орташа, нашар Қайта бәрінің де меңгере
деп топтастырып, сол орайдан алатындағына сенім білдіріп
тапсырма беруге ұмтылады. ынталандырады.
Оқытуда пайдаланытн негізгі де Ой-түрткіге негіз болатын
басты тәсіл-түсіндіру, көрсету, ізденістерге бағдар беріп,
айтып беру әдістері. кестелік үлгілер мен бейнелік
сызбаларды басшылыққа алады.
Деректерді тиімді пайдаланып Ой-түрткі боларлық негіздерді
ұқтырады, шығармашылық болмағаны кеңінен қолданып, оның амалдары
мен білгізу жолындағы әдістерді мен тәсілдерін білгізуді
кеңінен пайдаланады. басшылыққа алады да өздігінен
ізденуге бағдар береді.
Қойылған проблеманы түсінбеген, Жеке мәселені білмей қалғанына
ойлана білмейтін оқушыны қарамастан шәкірт ойлау қабілетін
ұнатпайды, тек ақыл айтумен дамытуға барынша қамқорлықпен
шектеледі. қарайды.
Жеке оқушының үлгеріміне баса Ұжымдық топтың бірлесіп
назар аударылады да қалғандарының еңбектенуіне және олардың
іс-әрекетіне мән берілмей атүсті шығармашылық мәнде болуына зейін
қаралады. қойылады.
4 – кесте. Білім мен тәрбие ісінде өзін-өзі ұйымдастыру
Шәкірттің атқарған ісі мен Шәкірт өзінің іс-әрекетін
әрекетін, берген жауабын талдау, сондай-ақ жеке оқушылар мен
бағалауды мұғалім шешеді. ұжымдық атқарылған жұмыстарға
өздері талдау беріп, тұжырым
жасауға үйретіледі.
Мектеп бойынша атқарылған Мектеп бойынша атқарылған жұмыстың
жұмыстардың қай түріне болсын бағабарлық түріне талдау жасап, баға
беретін мұғалімдер мен ата-аналар.беретін оқушылардың өздері.
Мұндай істен оқушылар сырт қалады.
Оқушылар ұжымына басшылық жасау Ұжымдық атқарылған іске оқушылар
көбіне әміршілдік жүйеде өзіндік тұрғыдан талдап,
жүргізіледі. ынтымақтастық қарым-қатынасты
жетілдіруге мән беріледі.
Бұл келтіріп отырған салыстырмалы кесте – жел сөзбен желіктіретін ұран
емес, болашақ маманның оқыту, білім беру, тәрбие саласындағы дәстүрлі
жолдың өміршең өрнектерді жаңа технологияның ертеңгі ізгі бағыттарымен
үйлесімді қолдана алуына жол нұсқайтын бағдар. [11]
1.2.Жоғары оқу орындарындағы педагогикалық процестің мәні.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары,
әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына
теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде,
қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін
таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте,
мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар
үшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді. [12]
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың
қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші
мақсаттың саналы түрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп
тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды. Иә және жалпы кез-
келген адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада
өзін маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті –
студенттің тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және
ізденіске, сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік
маңызды іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді. Әлем қаншалықты көпқырлы, соншалықты әртүрлі
және педагогикалық дәстүрлі. Бірақ осы үрдіс ішінде рухани интеграциялар
әртүрлі адамзаттық қауымдастықтағы әлемдік білім беру кеңістігі мен жалпы
білім беру-тәрбиелеу стратегиялардың және идеяларың мақсатты бағытталған
ізденісі болып табылады. Ал бұл педагогикалық методтар мен технологиялар,
тәрбиелеу мен оқытудағы заңдылықтар мен принциптер, негізгі категориялар
мазмұны мен мағынасына тояттап және тұрақтап, педагогикалық ғылым дамуының
әсер етуіне сәйкес.
Ұсынылып отырған курста ақпараттар бойынша материалдар мұқият
таңдалынып алынған, яғни, қазіргі заманғы көпқырлы және әртүрлі бейнедегі
әлемде, әртүрлі мәдени-тәрбиелеуші және білім беру дәстүрлерімен, елде,
білім беру кеңістігіндегі әлемге сенімді ену, әрбір білімді және мәдениетті
адамға қажет. [13]
Аталмыш курстың ерекшелігі тәрбиелеу мен білім берудің тарихынан,
педагогиканың салыстырмалы және әлеуметтік, жалпы интеграцияларды сатып
алудан тұрады.
Курстың бірыңғай шеңберіне адамның адамның тәрбиесі мен білімі, тарихи
мен қазіргі замандық контексте, педагогикалық қарым-қатынас, педагогикалық
үрдістегі тұлғаның қатысуы, отбасындағы тұлғаның әлеуметтенуі мен
дамуындағы педагогиканың мағыналы егісін және пәніне арналған материалдар
кірді.
Барлық бөлімдер сұрақ қоюшылармен есептескен. Біздің пікірімізше
сұрақ қоюшының маңыздылығы әрбір бөлімнен кейін бақылау мен өзіндік бақылау
үрдісін түсіну мен деңгейін ұсынылған материалда меңгерілген.
Басында педагогикалық ой жеке пайымдаулар мен айтылымдар түрінде
безендірілген - өзіндік педагогикалық қорық. Олардың тақырыптары ата-аналар
мен балалардың арасындағы қатынас пен жүріс-тұрыс ережелері болды. [14]
Жазу пайда болғаннан бастап, бұл пайымдаулар ауызша тұрмыстық және
біздің заманымызға дейін мақалалар, мәтелдер, афоризмдер, қанатты сөздер
түрінде жеткен. Халықтық педагогиканың қайнар көздері, педагогиканың
бірінші даму кезеңдерін біз ертегілерден, әндерден, мысалдардан және т.б.
табамыз. Содан соң, жазу пайда болғанан кейін олар құрғақ, басқаша формада
болып, жазудың Ережелері мен Емілелеріне айналып, сипат алды.
Ғылыми педагогика 18 ғасырдың соңында пайда болды., яғни, бірінші
ғылыми-педагогикалық жұмыстар мен массалық мектептер пайда болған кез. Бұл
жаңалықтар чехтің педагогі Я.А.Коменский атымен байланысты. Ол бірінші рет
оқушылардың жүріс-тұрыс ережелерін, сонан соң өзінің ең ірі "Ұлы дидактика"
атты еңбегін жазды. Оның барлық еңбектері бізге дейін ешқандай мағынасын
жоғалтпай жеткен. Эксперименталды педагогика 19-20 ғасырлардың тоғысында
пайда бола бастады.
Педагогика – тәрбиелеудің қатынастары туралы, тәрбиелеудің өзара
байланысынның үрдісіндегі пайда болған, білім беру және оқыту өзін-өзі
тәрбиелеу, өзін-өзіне білім беру және өзін-өзі оқытумен бірге және адамның
дамуына бағытталған.
Педагогика ғылым ретінде төмендегі барлық белгілерді қамтиды. Ол өзінің
басқа ғылымдардан айрықшалайтын түсінікті аппарат.
Сонымен "педагогика" терминің мағынасына не кіреді?
1. Біріншіден, педагогиканың "тұрмыстық" мағынасы айқындалады. Әрбір адам
өмір ағымында "педагог" ролінде ойнайды, яғни, өзінің балаларын, жанұя
мүшелерін, жұмыстағы жұмыстастарды тәрбиелеуде және оқытуда.
2. Екіншіден, педагогиканың практикалық мағынасын анықтайды. Педагогиканы
адамзат әрекеттерінің аймағы, үлкен ұрпақтың кішіге берілген өмірлік
тәжірибесімен бірге байланысты. Бұл жерде халықтық (житейлік)
педагогиканың педагогикалық шеберлігімен және тәрбилеу өнерімен өзара
байланысы туралы айту жарасымды. Жоғары педагогикалық іс-әрекеттердің
пайда болуын өнер деп атау кездейсоқ емес. Педагогиканың басқа кез-келген
ғылымдардан басты айырмашылығы осыда. Оқытушы тек ғана білімді алып
жүруші, тек ғана студенттер үшін ақпараттардың көзі болу қажет емес, ол
әртүрлі ролдерді ойнаушы – актер: мұғалім, тәрбиелеуші, педагогикалық
үрдістің қатысушысы, жолдас, үлкен дос. Педагогикалық процесс оқытушы
тарапынан қателікті жіберткізбейтін әрекет, немесе оқытушы қатесі өте
қымбатқа түседі. Педагогиканы өнерге қатысты етеміз сондықтан, жүз
оқытушы студентке тек өзінің кәсіби күші арқылы ғана емес, сонымен қатар,
өз тұлғасының ерекшеліктері де әсер етеді (мінездік қасиеті, іске,
адамдарға, қоғамға және т.б. қатынасы).
3. Үшіншіден, педагогика ғылым ретінде түсіндіріледі, сонымен қатар,
адамтанудың бөлігі. Педагогика танымы қоғамдық және жеке даралық,
табиғаттың келеңсіз үйлесіміндегі адамның дамуы мен әсері тәсілдерін
жетілдіреді. Сондықтан да педагогикалық ілімдер, теориялар, үлгілер,
болжамдар және ұсынылымдар тұтас және жүйелі білімнің іргесінде құрылады:
олар психология, философия, тарих, социология және басқа да адам туралы
ғылымдарда "жетіледі".
4. Төртіншіден, педагогика өзіне оқытумен тәрбиелеудің теоретикалық және
практикалық аспектілерін қоса отырып, оқыту пәнін анықтайды.
5. Бесіншіден, педагогиканың мағынасы қазіргі заманғы жалпы мәдени
контекстегі гуманитарлық білімнің бөліміне енеді. Ол адамның
педагогикалық мәдениетінің сапасында көрінеді. [15]
Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну аймағындағы
тенденцияға енеді. Педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz