Ауыл шаруашылығын ұйымдастыруды жетілдіру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 бөлім. Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру мен оны мемлекеттік реттеудің
теориялық негізі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .5
1.1. Ауыл шаруашылығының мәні,
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Аграрлық секторды реттеудегі мемлекет
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2 бөлім. Батыс Қазақстан облысында ауыл шаруашылығын ұйымдастыру
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1. Батыс Қазақстан облысында ауыл шаруашылық өнімін өндіруді ұйымдастыру
жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . ... ..
2.2. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізуді ұйымдастыру
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.3. АӨК қаржыландыру жағдайы ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
3 бөлім. Ауыл шаруашылығын ұйымдастыруды
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ...19
3.1. АӨК салаларын ғылыми қамтамасыз ету және инновциялық өңдеулерді енгізу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. АӨК-ін кадрлық қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..27

Кіріспе

Еліміздің аграрлық секторында мемлекеттік реттеудің жоқтығынан қиын
жағдай қалыптасты. Өнімді өңдейтін және сақтайтын кәсіпорындар
жекешелендіру болып өткен кезеңде өздерінің монополиялық жағдайын
пайдаланып, ауыл шаруашылығының өнімдеріне деген бағаны төмендетіп, ауыл
шаруашылығы өндірісі экономикасына зиян келтірді.
Ауыл шаруашылығының даму динамикасы және оның өсу қарқыны ауыл
шаруашылығынан басқа шаралардың да қызметтеріне байланысты болады. Соның
ішінде ауыл шаруашылығына қажетті техника мен технологиялар өнімді өңдеу
мен өткізу т.б. ауыл шаруашылық қызмет көрсететін кәсіпорын қызметі ауыл
шаруашылығы өндірісіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да АӨК кешен деп –
ауыл шаруашылығы өндірісіне қызмет етуші және ауыл шаруашылығы өнімін
тұтынушыға жеткізумен айналысатын халық шаруашылығы салаларының жиынтығын
айтады. АӨК-нің басты міндеті халықты қажеті азық түлік өнімдерімен ең
жоғарғы деңгейде қамтамасыз ету. АӨК-ні 4 сферадан тұрады:
1.АӨК құрал жабдықтармен қамтамасыз ететін салалар.
2.А.ш. өнімдерімен айналысатын кәсіпорын соның ішінде жеке және шет ел
кәсіпорындары жатады.
3.А.ш. өнімін өңдеу, дайындау және өнімді тұтынушыға жеткізумен
айналысатын салалар жатады.
4.Өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым.
Нарықтық экономикада мемлекеттің экономиканы реттеудегі негізгі
объекталарының бірі - ауылшаруашылығы. Себебі, бірінші қажеттіліктегі
тұтыныс өнімдерінің шамамен 70 %-дық түрі ауылшаруашылығы шикізаттарынан
жасалынады, немесе бұл өнеркәсіпті шикізаттармен, ал халықты азық-түлікпен
қамтамасыз ететін сала. Нарықтық қатынастарға өту жолындағы реформаға дейін
бұл сала халық шаруашылығының басқа салалары сияқты орталықтан жоспарлау,
басқару иелігінде болды, яғни басқа салалар сияқты мемлекеттік жабдықтау,
қаржыландыру, несиелеу, көмек көрсету,т.б. жағдайында жұмыс жасады.
Кәсіпорынның ұйымдық түрі оның іс- әрекетінің қаржылық бөлігін,
сонымен бірге қаржылық негізін көрсетеді. Кез-келген кәсіпорынның қаржысы
немесе ақшалай қоры бар. Жарғылық капиталды қалыптастырудағы қатысушылардың
үлесіне қарай алатын құқығы кәсіпорынды ұйымдастыру формасының ерекшелігіне
байланысты болады.
Кәсіпорынды ұйымдастыру формасының заңдылық негізі қатысушылардың
құқығы мен міндеткерлігін, жауапкершілігін анықтайды.
Макроэкономикалық масштабта қарастыратын болсақ инвестиция тұтас
алғанда мемлекет экономикасының тез дамып, қалыптасуына мүмкіндік береді.
Мемлекеттің ауылшаруашылығы саласын реттеуді төмендегідей
жағдайлармен байланысты, осы саланы дамтудағы өзекті міндеттер мыналар:
- мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ;
- ауыл шаруашылығы өнімдері нарығын тұрақтандыру;
- ауыл шаруашылығы өндірісінің құлдыраумен тығыз байланысты әлеуметтік,
әсіресе ауыл өмірінің құлдыруына жол бермеу.
Бұл айтылған міндеттерді орындау, әсіресе қазіргі өтпелі кезенде
тиімділікті арттыратын, еңбек өнімділігін ынталандыратын, біріншіден,
шаруашылық жүргізу механизмін қалыптастыруды, екіншіден,оны ұтымды,сапалы
іске асыруға бағыт беруші басқару, реттеу органдарын құруды қажет етеді.
Егер шаруашылық механизмі - бұл ұйымдық құрылымдар мен экономиканы реттеу
әдістерінің,тәсілдерінің жиынтығы болса, өндірістік қатынастардың дамуына
байланысты жетілдіріп, мақсат - міндеттерді орындауға бейімделіп отырылуы
қажет. Ал ол сала өміріндегі сан-түрлі жағдайларды мемлекеттік реттеу
қажеттігін айқындайды.
Реттеу қажеттілігі осы саланың өзіндік ерекшеліктермен байланысты. Жер
негізгі өндіріс құралы. Оның дұрыс, тиімді, барша халық игілігі үшін
пайдалануы тек шаруашылық субъектіллерінің емес, сонымен бірге мемлекеттің
негізгі міндеттерінің бірі болып есептеледі.
Өңдірістің маусымдылығы және өндіріс уақытымен өнімді өткізу, тұтыну
уақыттарының сәйкес келмеуі, оларды қалыптастыруда есепке алынулары қажет.
Өндіріс процесінің биологиялық организмдермен байланыстылығы
есептелінеді. Өндіріс процесінің биологиялық организмдермен үнемі тығыз
байланыста болуы мемлекеттің бірінғай ортақ витиринарлық-санитарлық, ғылыми-
техникалық жаңалықтарды таратуды, енгізуді және ауылшаруашылық өндірісін
дамытуды экологиялық тазалықты, саясатты іске асыруды қажетсінеді.
Курстық жұмыстың обьектісі Орал қаласында орналасқан Батыс Қазақстан
облысы ауыл шаруашылығы басқармасы болып табылады.
Әр елде жалпы халық шаруашылығында ауыл шаруашылығы саласы ел
экономикасы дамуы мен заңдылық базасына қарай өзіндік ерекшелік алады.
Сондықтан нақты курстық жұмыстың мақсаты – облыстық агралық секторға
басшылық жасайтын Батыс Қазақстан облысы ауыл шаруашылығы басқармасы
мәліметтері негізінде ауыл шаруашылығының даму қызметін жан-жақты талдап,
оның жұмысын болашақта жетілдіру мүмкіндіктерін көрсету. Курстық жұмысты
орындау барысында мынадай міндеттер қойылды:
- Ауыл шаруашылығын ұйымдастырудағы заңдылық базаны қарастыру;
- Батыс Қазақстан облысының даму жағдайын талдау;
- Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру іс-әрекетін жетілдіру жолдарын
көрсету.
Курстық жұмысты орындау барысында математикалық, экономикалық талдау,
логикалық әдістер қолданылды. Жұмысты орындау барысында ҚР
Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік
реттеу туралы Заңы, Батыс Қазақстан облыстық ауыл шаруашылығы
басқармасының мәліметтері, статистикалық орталық мәліметтері пайдаланылды.

1 бөлім. Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру мен оны мемлекеттік реттеудің
теориялық негізі

1.1. Ауыл шаруашылығының мәні, қажеттілігі

Республиканың аграрлық секторында көп укладты экономиканы
қалыптастыруға бағытталған, меншіктің және шаруашылық жүргізудің бірнеше
түріне негізделген тамыры терең әлеуметтік-экономикалық өзгерістері жүзеге
асып жатыр.
Экономиканың басқа салаларына қарағанда ауыл шаруашылығының өзіндік
ерекше сипаты бар, сондықтан агроөнеркәсіп өндірісінің ерекшеліктерін еске
алып тиімді аграрлық саясат жүргізілуі қажет. Осындай ерекшеліктер
себебінен дамыған елдерде аграрлық салаларға мемлекеттік қолдау үнемі
жүзеге асырылып отырады. Мұндай қолдаудың құрамына ауыл шаруашылығы мен
басқа салалардың өнімдеріне бағаның теңдестігін қамтамасыз ететін тетіктер,
бәсекелестікті қолдау, дотация жүйесі және басқалар кіреді. Сарапшылардың
есебі бойынша әлемдегі 24 елде ауыл шаруашылығына көрсетілетін мемлекеттің
жәрдемінің көлемі орта есеппен ауыл шаруашылығы өнімдері құнының 40-50%-ын
құрайды.
Еліміздің аграрлық секторында мемлекеттік реттеудің жоқтығынан қиын
жағдай қалыптасты. Өнімді өңдейтін және сақтайтын кәсіпорындар
жекешелендіру болып өткен кезеңде өздерінің монополиялық жағдайын
пайдаланып, ауыл шаруашылығының өнімдеріне деген бағаны төмендетіп, ауыл
шаруашылығы өндірісі экономикасына зиян келтірді.
Ауыл шаруашылығының даму динамикасы және оның өсу қарқыны ауыл
шаруашылығынан басқа шаралардың да қызметтеріне байланысты болады. Соның
ішінде ауыл шаруашылығына қажетті техника мен технологиялар өнімді өңдеу
мен өткізу т.б. ауыл шаруашылық қызмет көрсететін кәсіпорын қызметі ауыл
шаруашылығы өндірісіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да АӨК кешен деп –
ауыл шаруашылығы өндірісіне қызмет етуші және ауыл шаруашылығы өнімін
тұтынушыға жеткізумен айналысатын халық шаруашылығы салаларының жиынтығын
айтады. АӨК-нің басты міндеті халықты қажеті азық түлік өнімдерімен ең
жоғарғы деңгейде қамтамасыз ету. АӨК-ні 4 сферадан тұрады:
1.АӨК құрал жабдықтармен қамтамасыз ететін салалар.
2.А.ш. өнімдерімен айналысатын кәсіпорын соның ішінде жеке және шет ел
кәсіпорындары жатады.
3.А.ш. өнімін өңдеу, дайындау және өнімді тұтынушыға жеткізумен
айналысатын салалар жатады.
4.Өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым.
Нарықтық экономикада мемлекеттің экономиканы реттеудегі негізгі
объекталарының бірі - ауылшаруашылығы. Себебі, бірінші қажеттіліктегі
тұтыныс өнімдерінің шамамен 70 %-дық түрі ауылшаруашылығы шикізаттарынан
жасалынады, немесе бұл өнеркәсіпті шикізаттармен, ал халықты азық-түлікпен
қамтамасыз ететін сала. Нарықтық қатынастарға өту жолындағы реформаға дейін
бұл сала халық шаруашылығының басқа салалары сияқты орталықтан жоспарлау,
басқару иелігінде болды, яғни басқа салалар сияқты мемлекеттік жабдықтау,
қаржыландыру, несиелеу, көмек көрсету,т.б. жағдайында жұмыс жасады.
Еліміздегі экономикалық реформа бұл саланың әлеуметтік-экономикалық
өміріне үлкен өзгерістер әкелді, яғни шаруашылық механизмінің қайта
құрылуына себепші болды. Ең алдымен мемлекеттің халық шаруашылығын,соның
ішінде ауылшаруашылығын басқарудағы рөлі өзгеруі керек болады. Ол әкімшілік-
әміршілік жоспарлау және жоғары басқару органынан, экономикалық
субъектілердің шаруашылықтық өміріне тікелей араласпайтын, бірақ нарықты
реттейтін, тұтунышылар мен өндірушілер арасында екі жақа да тиімді жағдай
орнататын және экономиканың конъюктуралық өсуі мен төмен түсуінде оны
реттейтін органына айналуы қажет.
Мемлекеттің ауылшаруашылығы саласын реттеуді төмендегідей жағдайлармен
байланысты, осы саланы дамтудағы өзекті міндеттер мыналар:
- мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ;
- ауыл шаруашылығы өнімдері нарығын тұрақтандыру;
- ауыл шаруашылығы өндірісінің құлдыраумен тығыз байланысты әлеуметтік,
әсіресе ауыл өмірінің құлдыруына жол бермеу.
Осы қажеттілікті айқындайтын екінщі бір топ факторларға жатқызуға
болады :
1.Ауыл шаруашылығының экономиканың басқа салаларына қарағандағы
монополиялық деңгейінің төмен болуы яғни ондағы өндіріс процесі, өнімдерін
өңдеу, сақтау және т.б. жұмыстардың экономиканың басқа салаларынан
тәуелдігі.
2.Күрделі қаржылардың жәй айналысы мен сала экономикасына күрделі
қаржылардың өте аз бағытталынуы.
3.Өндірістік және әлеуметтік жүйелердің инфрақұрылымдарының даму
деңгейлерінің экономиканың басқа салаларына қарағанда нашар, төмендігі.

1.2 Аграрлық секторды реттеудегі мемлекеттің ролі

Ауыл шаруашылығының іс-әрекетін ұйымдастыруды реттеуде Қазақстан
Республикасының 2005 жылдың 8 шілдесіндегі № 66 Агроөнеркәсіптік кешенді
және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы Заңы басшылыққа
алынды.
Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені экономиканың аса маңызды саласы
және экономикалық дағдарысты жою, тамақ және жеңіл өнеркәсіптерін дамыту,
саяси-әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында шешуші рөл атқарады.
Ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы Қазақстан халқына
жолдауында Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев: ”Ауыл дегеніміз - сайып
келгенде, халықтың ғұрпы салты, мәдениетіміздің, дәстүріміздің, әдет-
ғұрпымыз бен рухани тіршілігіміздің қайнары. Осынау саясиморальдық және
әлеуметтік факторлардың өзі-ақ бізден ауылға барынша байсалды қарауымызды
талап етеді”, -деп атап көрсетті. Көптеген жылдар бойы өнімді еңбекке
ынталандыру тетіктерін жете пайдаланбағандықтан аграрлық салада терең
дағдарыс қалыптасты. Одан шығудын бірден-бір жолы, сөзсіз, осы салада
кешенді және жүйелі түрде экономикалық реформа жүргізу еді. Ал оның қалай
жүзеге асырылып жатқандығына талдау жасайтын болсақ, ең алдымен нарықтық
қатынастарға көшу тактикасындағы орын алған қателіктерді атап өту керек.
Бұл ауыл және барлық халық шаруашылғында реформа жүргізудің стратегиялық
бағытын жүзеге асыруда қолдан жасалынған қиыншылықтар тудырды. Әуелі
көптеген жылдар бойы орталықтан басқару жағдайында қалыптасқан
шаруашылықпен айналысу мен еңбек ету психологиясын жекеменшік өрістеген
жағдайға бейімдеу революциялық емес эволюциялық процесс екені ескерілмеді.
Әсіресе мал шаруашылығын дамытуда жергілікті халықтың еңбек ету
“философиясы” ескерілмеді:-эволюциялық өзгегрістер нарыққа өтуге дайын емес
ортаға “секіріспен” ауыстырылды.
Агроөнеркәсіп кешенінің 1-ші және 3-ші сала кәсіпорындарының
монополиялық жағдайында бағаны біржақтылы босату, жекешелендіруге ұйымдық-
экономикалық және құқықтық ретсіздік, жергілікті жерлердегі бетімен
кетушілік ұдайы өндіріс процесінің бұзылуына қоғамдағы дағдарыстық жағдай
мен әлеуметтік шиеленісудің күшеюіне алып келді. Нәтижесінде ауыл
шаруашылығында дағдарысты жағдай қалыптасты. Ол жөніндегі келесі статистика
мәліметтеріне назар аударайық.
Қазақстан ауыл шаруашылығының мүшелерінің негізгі бөлігінін өз бетімен
шаруашылык кәсіпорындарынын мүшелерінін негізгі бөлігінін өз бетімен
шаруашылык жүргізуге дайын болмауы, нарык жағдайына өтуге ауыл шаруашылык
жұмысшыларынын психологилык дайындыксыздығы, еңбекті ұйымдастырудын ұжымдык
формасына дағдыланғандыктан өз шаруашылығын ұйымдастыру тәжрибесінін
жеткіліксіздігін.
Екіншіден,іс жүзінде жекешелендіру формальды енрде, яғни тек сырткы
көрінісін,түрін өзгертумен шектелді, оның түрлері мен әдістері біржакты
сипат алды. Алғашкы кезенде жеке шаруашылык жүргізу үшін жағдайлар
жасалмастан негізінен ірі кәсіпорындары ұсак және шағын кәсіпорындар мен
шаруа кожалыктарына бөлшектен калыптаскан өндіріс процессінін
бұзылуына,ішкі және сырткы байланыстарының үзілуіне алып келді.Оның
үстіне,аулшаруашылығында айналым заттарынын қоры болмауы мен баға
қайшылығынан жағдай қиындай түсті.

Үшіншіден,жекешелендіру бағдарламасы тұтастай аграрлык саясатпен
экономиканы тұрактандыру шараларымен нығайтылмады. Сондай-ақ ауыл
шаруашылығы дамуын мемлекеттік колдану денгейі аныкталмады.
Жекешендірулімен Мемлекеттік мүлік комитеті жеткілікті мөлшерде негізделген
экономикалык есептеусіз айналысты. Аграрлык кәсіпорындар денгейінде
жекелендіру жұмыстарының жағмсыз зардаптарының болдырмауы шаралары
жасалынбады және өндірістік бөлімшелердін кызмет көрсетуші, косалкы,
көмекші кәсіпорындармен өзара карым катынас механизмі дайындалмады.
Төртіншіден, АӨК-тің өңдеушікәсіпорындарын жекешелендіру де
жеткілікті экономикалык негіздеусіз жүргізілді, нәтижесінде ауыл шаруашылык
тауар өндірушілердін өніміне төменгі сатып алу бағалары және өз өнімдеріне
жоғары өткізу бағалары монопольды жағдайда белгіленді. Бұл ауыл тауар
өндірішілерін әділетсіз, ауыр жағдайларға душар етті. Бұл жерде ұтымды
тәжірибе ретінде, кезінде Алматы темекі фабрикасын баскаруға алған
американдык “Филип Морис” компаниясынын кызметін атауға болады. Сатып
алынған өнімінін акысын уакыт өткізбей төлеп отырды. Соның салдарынан
темекі дақылының түсімі 2000 жылы 1990 жылмен салыстырғанда 3,5 есеге
түсті.
Қазақстан экономикасы қарама-қайшылығы мол бір жүйеден екінші
жүйеге өту сатысының күрделі кезеңдерін бастан кешіруде. Осы тұста нарықтық
құрылымдардын пайда болуына қарамастан экономикалық дағдарыстын
жойылмауының негізгі себептерін басты назарға ала отырып, келесідей
тұжырымдар жасауға болады:
1. Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені-экономиканың аса маңызды
саласы болғандықтан экономикалық дағдарысты жою, тамақ және женіл
өнеркәсібін дамыту, саяси және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету
мұндағы жағдайдың жақсаруына тікелей байланысты.
2. Аграрлық сектордың өндірістік-әлеуметтік ерекшелігіне қарай онда
нарықтық маханизмді ешқандай шектеусіз және түзету енгізусіз таза күйінде
пайдалану өндірістк потенциалды қолдану тиімділігін төмендеуін және
әлеуметтік мәселердін шиеленісуін тудырады.
3. Меншік пен шаруашылық жүргізудін түрлерін өзгерту бәсекелес
нарықтық орта құрудін алғы шарты ретінде мемлекеттің бағыттауы мен қолдауы
нәтижесінде дамуы тиіс.
4. Аграрлық сектор нарықтық өзің-өзі реттеудін “бастапқы аланы”
ретінде нарықтың дамуы үшін реттеу мен қолдаудың ерекше мемлекеттік саясаты
еңгізілетін экономиканың бірінші саласы болуы қажет, оның мәні әкімшілік
емес экономикалық құралдарды ерікті (баға, салықты азайту, жеңілдікпен
несие, субсидия беру,т.б.), өзара байланысқан жүйе ретінде пайдалану.
5. Ауыл шаруашылығында өңдірістін негізгі құралы,ретінде жердін
бағасын анықтау, жердін сапасына қарай жер салығынын мөлшерін белгілеу,
ауыл шаруашылық жерлерін қорғау мен тиімді пайдалану жөніндегі іс-шараларды
жүзеге асыру, оның ішінде жердің құнарлығынын сақталуы мен оның жақсаруын
бақылау.
6. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы өнімдерінің айырбасындағы баға
қайшылығын жоюда агроөнеркәсіп кешенінің 2-саласында баға құрылу процсінің
барынша ерікті болғаны тиімді,ал аграрлық сектор үшін өндіріс құралдарын
шығаратың барлық монополис кәсіпорындарға келісім бағасынын жоғарғы
деңгейін белгілеу керек және 3-салада ауыл шаруашылық тауар өндірушілері
мен өндеуші кәсіпорындар интеграциясынын ұйымдық құрылымы баға белгілеумен
айланысуы қажет.
7. Мемлекеттің қаржы-несие саясаты бойынша бағдарламалық тәсіл,яғни
бекітілген бағдарламаға сай қаржы босату және жеңілдікті салық салу
қолданылады.
8. Ауыл шаруашылығындағы инвестициялық саясат барлық меншік түріндегі
кәсіпорындардын материалдық - техникалық базасының сапалық жақсаруын,
өнімді өңдеу және өткізу бағаларының төмендеуін қамтамасыз ету керек.
Ауыл шаруашылығы саласын қолдау және оның ішінде азық-түлік рыногын
қолдау - мемлекеттің ең бір маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Барлық дамыған елдерде ауыл шаруашылығы мемлекет колдауында болады. Халык
шаруашылығының бұл саласы рынокқа және бәсекелестікке төмен денгейде
бейімделген.
Аграрлык секторды реттеуді аграрлық-өнеркәсіптік кешенінің(АӨК)
дамуымен байланысты қарастыру қажет.
1 - ауыл шаруашылығы үшін өндіріс құралдарын шығаратын және соған
сәйкес кызмет көрсететін қор құраушы салалар.
2 - ауыл шаруашылығы (осімдік және мал шаруашылығы).
3 - дайындауды сақтауды,ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдеуді және
АӨК соңғы өнімдерін өткізуін камтамасыз ететін салалар мен өндірістің
жиынтығы.
Агроөнеркәсіптік кешенде негізгі мәселелерді шешу бірқатар әлеуметтік
мәнді міндеттерін орындаумен байланысты.
Біріншіден, елдін азык-түлік кауіпсіздігін камтамасыз ету кажет.
Казакстан үшін, азык-түлікпен өзін-өзі камтамасыз ету керекті денгейде
жауап бермейтін жағдайда, азык-түлік тәуелсіздігіне жету экономикалык
кауіпсіздікті маңызды бағыт болып табылады.
Екіншіден, тұрғындарынын 45 пайызы ауылды жерде тұратын ел үшін,ауыл
шаруашылығы өндірісін дамыту ауылдык жерде жүмыссыздык проблемасын шешеді.
Үшіншіден, ауыл шаруашылығы саласын дамыту нәтижесіндегі барлык
экономика үшін елеулі мультипликативті әсердеесепке алу керек. Ауыл
шаруашалағынын дамымаған жағдайында, онымен ілеспелі салалардын көтерілуі
мүмкін болуы екі талай.
Төртіншіден, Қазақстанның ауыл шаруашылығын дамыту және отандык
өмірдегі сырткы рынокка шығару үшін,барлык кажетті табиғи ресурсы бар.Ол
ушін мемлекет өнімнін сырткы рыногынада көліктік байланыстар проблемасын
шешуге барлык жағдайды камтамассыз етуі тиіс.
Ауыл шаруашылығы саласынын дамуы елдін тұтастай экономикалык дамуы
үшін маңызды.
К.Р-ның агроөнеркәсіптік кешені өзінін даму удерісіне баска салалар
тәрізді, экономикалык дағдарыстан шыға алмады.
Егістік жерлерді сауатсыз падалану онын өнімділігін төмендетіп, 70-
жылдары аумактын біркатар жерлерінін батпактануы мен бөлінушілігіне әкелді.
Ауыл шаруашылығы өнімдарін өндірудін құлдырауынын себептері ауыл
шаруашылығынын аумактык және салалык ерекшеліктерін ескермей, жеделдетіліп
жекешендірілу болды.
Республикада мемлекеттік кодану шаралары жалпы сипаттағы шараларға
және арнаулы шараларға бөлінеді.
Жалпы сипаттағы шаралар - бұлар диагностиканын, мониторингтін және
өсімдіктер мен жануарлардын ерекше кауіпті ауруларына карсы курес.
Жалпы шараларга сол сиякты ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге
жеңілдетілген (заңды тұлға үшін патент және шаруа кожалығы үшін бірынғай
жер салығы) салык салуды жаткызуға болады.
Арнаулы шаралар накты салалар мен өндірісті колдауға бағытталған.
Олар ережедегідей, кұндык сипатта болады эәне рыноктын тұракты шаруашлык
жүргізуші субъектісіне арналған.
Экономикалык әдістерге ұсыныстын тұрктылығын және тұрғындардын азык-
түлік және баска да тауарлрга төлем төлеуге кабілетті камтамасыз
ететін,сәйкесті баға денгейі мен баға тендігін колдау жатады.
Жалпы сипаттағы шаралар ауыл шаруашылығының шектелген көлемін
камтиды. Казакстандағы ауыл шаруашылығын республикалык бюджеттен колдау
шығындары ЖІӨ-нің 0,7 пайызын кұрайды, Рессейдін осындай көрсеткіші 1
пайызға, ал ЕО елдерінде ол 25 пайыздан 30 пайызға дейін тен.
АҚШ-та ауыл шаруашылығынын 30 пайызына, Германияда-50 пайызына,
Жапонияда-75 пайызына демеу каржы бөлінеді.
Президенттің Казакстан халкына 2030-жылға дйінгі ішкі және сырткы
саясаттын негізгі бағыттары туралы жолдауында негізгі такырып ауыл,ауыл
шаруашылығын,оынын ішінде азык-түлік рыногын дамыту болды. Жолдауға сәйкес,
Казақстан Республикасының. Мемлекеттік агро азык түлік бағдарламасы
кабылданды.
Мақсаты - агроөнеркәсіптік кешенінің тиімді жүйесін қалыптастыру және
бәсекелестікке қабілетті өнімдерді шығару негізінде Казақстанның азық-түлік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

2 бөлім. Батыс Қазақстан облысында ауыл шаруашылығын ұйымдастыру жағдайы
2.1 Батыс Қазақстан облысында ауыл шаруашылық өнімін өндіруді
ұйымдастыру жағдайы.

Республикадағы егіншіліктің негізгі саласы астық өндіру болып
табылады. Тың және тыңайған жерлерді игеру Қазақстанды астықты ірі
өндірушілердің қатарына қосты. Қазақстан жан басына астық өндіру жөнінен де
күні кешеге дейін Канададан кейін екінші орынды иеленіп келеді.
Қазақстанның солтүстік облыстарындағы көптеген аудандарындардың топырақтық-
климаттық жағдайы тұрақты астық өндіруді қамтамасыз етеді. 60-жылдары
ортасында топырақтың эрозияға ұшырауы егіншілік топырақ қорғаудың ғылыми
негізделген жүйесін қолдану арқылы тоқтатылады. Алайда республиканың кейбір
обылыстарында дәнді- дақылдар ішінара ашық қоңыр және сұр құба топырақты
шөл далалық аймқта орналастырылған. Бұл жерлерде өнімділік гектарына 5-
центнерден аспайды. Ақмола, Ақтөбе, Повладар және кейбір облыстарда жеңіл
механикалық құрамдағы жерлерді жырту да басы артық дүние болып шықты.
Сондықтан да тұжырымдылық бағдарламада құнарсыз жерлердегі дәнді-дақылдар
егістігі көлемін бірте-бірте қысқартып, гектарына 8 центнерден өнім беретін
жерлердің өзін-өзі ақтауы мен шығынын жабу мақсатында астық өндірісі
эканомикасының қазіргі заманғы жай-күйіне жақындастыру қарастырылған.
Жаңғыру егіншіліктің басқа салаларында да қарастырылған. Халықтың жан
басына шаққанда 10,2 килограмм орнына бар жоғы 3 киллограмм өсімдік майын
өндіретін Қазақстанда бұл өнімнгің тапшылығы май дақылдары тұқымы
өндірісінің арттылығы қажеттігін тудырып отыр. Тұрғындардың қажеттілігін
толық қамтамасыз ету май дақылдарының жалпы түсімін 792 мың тоннаға
жеткізіп және 170 мың тоннадан астам май шығару керек. Мақта шаруашылығында
өзіндік қиын жағдай қалыптасты. Мақта алқабын негізсіз көбейту бұл
аймақтағы экалогиялық жағдайдың біраз бұзылуына әкеліп соқты. Осы жағдайды
және көрші елдердің әлдеқайда сапалы мақта өндіріп, әлемдік рынокке
шығаруға мүмкіндіктері бар ескере отырып, бұл дақылды екі кезеңде –алдымен
73,1 мың гектарға, одан соң 52,1 мың гектарға қысқарту тиімді. Мұнымен
қатар бұл жаңғырулар қазіргі уақытта үлес салмағы 50-60% мақтаның үлес
салмағы 37,5 % болатын мақта жонышқа астық ауыспалы егістігінің
талаптарына толық жауап беретіндіктен, жеміс-жидек және жүзім алқаптарын,
жем-шөп дайындау проблемасын шешуге және аймақтағы экалогиялық жағдайды
жақсартуға мүмкіндік беретін дәнді-дақылдар, жоңышқа және жүгері
егістіктерін көбейтуге нақты жол ашты. Ерекше қиын жағдай халықты қантпен
қамтамасыз етуде қалыптасып отыр.Егер тамақтану нормасы бойынша 544 мың
тонна қант керек болса, біздің Республикамызда бар-жоғы 10 мың тонна
қызылша өндіріледі, 210 мың тонна шикізат шетелдерден әкелінеді.
Республиканың қызылша өсірумен айналысатын аймақтарында топырақты сауықтыру
қажеттілігі бұл дақыл егістік көлемін қысқартуды талап етеді.
Батыс Қазақстан облысындағы ауыл шаруашылығының даму мәліметтерін келесі
көрсеткіштерден көруге болады. 2011 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнім
көлемі 8867,6 млн теңгені құрады, 2010 жылғы қаңтар – мамыр деңгейіне нақты
көлем индексі 100,7 % құрады.
Батыс Қазақстан облысында өсімдік шаруашылығының негізгі үлесін дәнді
дақылдар өсіру алады. Дәнді дақылдардың егіс алқабы 622,5 мың га құрады
немесе 2009 жылға қарағанда 79,7 мың га артық. Алайда, ұзаққа созылған
құрғақшылық салдарынан 345,2 мың га жаздық дәнді дақылдар күйіп кеттіп,
егіс алқабының 55,5%, 272,1 мың га алқап жиналды. Дәнді дақылдардың
шығымдылығы 5,4 цга құрады, 2009 жылы – 13,3 цга (өңдеуден кейінгі
салмақпен).
Салада дамудың оңды динамикасы сақталып отыр. 2010 жылы етке өткізілген
мал мен құс тірі салмақта шаруашылықтың барлық санаттарында 102,9 мың
тоннаны құрады, бұл 2009 жылдың сәйкесті кезеңінен 2,3%-ға артық. 233,6 мың
тонна сүт өндірілді немесе 2008 жылғыдан 1,0%-артық, 112,5 млн. дана
жұмыртқа немесе 5,9%-ға артық. 1635 тонна қой жүні қырқылды немесе 2009
жылдың деңгейіне 99%.
2011 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша шаруашылықтың барлық
санаттарында мүйізді ірі қара малдың саны 470,2 мың басты құрады. Қой
малының саны 900,1құрайды. Ешкі басы 813,0 мың басты құрады , жылқы – 81,8
мың бас, құс – 937,7 мың бас. Шошқа басы 28,5 мың басты құрады. Алынған
бұзау саны былтырғы жылдың деңгейінен 1,4%-ға артып, 159,1 мың басты
құрады, алынған қозы мен лақ 2,9% - ға, құлын 4,9%-ға артты.
2010 жылдың 1 қаңтарына облыста 30 асыл тұқымды шаруашылық бар, соның
ішінде 6 асыл тұқымды зауыт және 24 асыл тұқымды шаруашылық, оның 4 асыл
тұқымды шаруашылығы 2009 жылы құрылды.
Облыста 194 қолдан ұрықтандыру қосыны жұмыс жасайды, ол жерлерде 35,3
мың бас сиыр мен қашар қолдан ұрықтандырылды, бұл былтырғы жылға қарағанда
8,4%-ға артық.
Қайта өңдеу өнеркәсібінің даму жағдайын мына келесі көрсеткіштерден
көруге болады.
2009 жылы тағам өнімдерінің өндіріс көлемі 22,0 млрд. теңгені құрады,
немесе 2008 жылдың сәйкесті кезеңіне 110,7%. Ет өндірісі 10,4%-ға, шұжық
өнімдері 15,2%-ға, ұн – 5,3%-ға, жарма – 46,4%-ға, макарон өнімдері – 6,5%-
ға, өңделген сүт – 2,2%-ға артты. Ірімшік және сүзбе өндірісі 1,1%-ға, сары
май – 7,3%-ға артты.
2009 жылы ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу саласында жылдық
қуаттылығы 7,4 мың тонналық күнбағысты қайта өңдеп, өсімдік майын шығаратын
зауыттың, 500 басқа арналған сүт-тауарлы ферманың, етті алғашқы қайта
өңдейтін мал сою цехтың, тәулігіне 150 тонна астықты қайта өңдеу
қуаттылығымен Бюлер фирмасының диірмен кешенінің құрылыстары бойынша ірі
жобалар аяқталды, 8,6 мың бас ІҚМ арналған бордақылау алаңының құрылысы
жалғасуда, бұл жоба 2010 жылдың екінші жартыжылдығында аяқталды.

2.2 Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізуді ұйымдастыру жағдайы

Тұжырымдылық бағдарламада сондай-ақ орман және балық шаруашылығы, бал
және дәрілік шикізаттар шығару, өнімдерді мал дәрігерлік жағынан қамтамасыз
ету, сақтау және өңдеу техникалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру, агро
өнеркәсіп кешені дамуын ғылыми қамтамасыз ету, кадрларды дайындау және
қайта дайындау жөнінде нақты шаралар қарастырылған.
Ең маңызды міндеттердің бірі Республиканың сыртқы саудасының жалпы
көлемінің 75% нан астамын құраған бұрынғы әріптестер-ТМД және бұрынғы өзара
Экономикалық Көмек Кеңесі елдерімен сауда және өндірістік қатынастарды
қалпына келтіру болып табылады.Сондай-ақ Түркия, Германия, АҚШ, сонымен
қатар Оңтүстік –Шығыс Азия елдерімен сыртқы экономикалық байланыстарды
дамытудың зор келешегі бар. Тайвань Оңтүстік Кория, Гонконг, АСЕАИ және
Латын Америкасының бірнеше елдерімен байланыс орнату біз үшін тиімді
болмақ.
Қазақстан агроөнеркәсіп кешені дамуының басты бағыттары негізінен
алғанда ұйымдық және технологиялық мазмұнда болды.Алайда, оларды жүзеге
асыру үшін экономикалық және әлеуметтік-құқықтық жағдайлар қажет. Сондықтан
да қазіргі уақытта шын мәніндегі экономикалық тәуелсіздікке және шынайы
азық-түлік қауіпсіздігіне қол жеткізу, агробизнесті дамыту және нарықтық
қатынастарды толық игеру үшін экономикалық реформаларды тереңдету және
кеңейту қажеттілігі туып отыр. Әрине, нарықтық экономика заңмен тиым
салынбайтын қызметтің кез-келген түрі мен айналысатын іскерлердің
бостандықтағы қарым-қатынастарына негізделеді. Дей тұрған мен
агроөнеркәсіптік кешені үшін мемлекеттік реттеу жағдайында ғана шешілетін
проблемалар ерекше белгі болып табылады. Олардың қатарында шаруашылық
жүргізу нәтижелерінің адам бақылауына көнбейтін табиғи және әсіресе ауа
райы жағдайларына тәуелді болуы мен өндіріс қоры мен қызмет көрсетудің
бағалық коньюнктурасымен анықталатын ауылшаруашылық өндірісінің төмен
рентабельдігінің ірі, бірақ өзінен-өзі баяу ақтайтын күрделі қаржыны игеру
қажеттілігін және басқа факторларды айтуға болады. Мемлекеттік реттеу ең
қажетті шаралар мен шектелуі тиіс. Олардың қатарына мыналар жатады:
- Агроөнеркәсіп өндірісін тұрақтандыру, тауар өндірушілердің табысын қолдап
және ғылам мен техниканың жетістіктерін кеңінен пайдалану есебінен
өндірістің сапалық қайта құрылуын жеделдету үшін жекелеген салалар мен
аймақтарды дамыту жөніндегі мемлекеттік, құрылымдық саясаты жүзеге асыру;
- Халықаралық экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастық саласындағы
қызметті үйлестіру;
- Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді ауылшаруашылық өнімдерін өндіпу
мен өткізу жөніндегі шынайы ақпарат пен қамтамасыз ету:
- Азық-түлікпен ауылшаруашылдығы шикізатының мемлекеттік ресурсын
қалыптастыру;

1 кесте

2010 жылғы өсімдік шаруашылығы өнімін өткізу нәтижелері

Өткізілген Өткізілген Жалпы кіріс, Тиімділік
өнімнің өнімнің құны, (зиян) (залалдылық)
өзіндік құны, мың теңге мың теңге деңгейі, %
мың теңге
Барлығы 1 861 534,0 2 649 376,0 787 842,0 42,3
Акжайық 1 831,0 1 666,0 -165,0 -9,0
Бөрлі 216 258,0 358 001,0 141 743,0 65,5
Жаңақала 2 829,0 2 227,0 -602,0 -21,3
Жәнібек 13 397,0 18 884,0 5 487,0 41,0
Зеленов 868 867,0 1 097 471,0 228 604,0 26,3
Сырым 240 369,0 458 136,0 217 767,0 90,6
Тасқала 64 362,0 74 649,0 10 287,0 16,0
Теректі 250 191,0 388 780,0 138 589,0 55,4
Шыңғырлау 57 032,0 79 642,0 22 610,0 39,6
Орал қаласы 146 398,0 169 920,0 23 522,0 16,1

Бұл кесте мәліметтерінен Ақжайық , Жаңақала аудандарының ауыл
шаруашылығы өнімдерін өткізуде зиянмен аяқтағанын көреміз. Тиімділік
деңгейінің ең жоғарғы үлес салмағын Сырым ауданы алады, ол сәйкесінше 90,6
пайыз.Басқа аудандар да тиімді аяқтаған.

2 кесте

2010 жылғы мал шаруашылығы өнімін өткізу нәтижелері

Барлығы Өткізілген Өткізілген Жалпы кіріс, Тиімділік
өнімнің өнімнің құны, (зиян) (залалдылық)
өзіндік құны, мың теңге мың теңге деңгейі, %
мың теңге
Барлығы 982 022,0 1 114 478,0 132 456,0 13,5
Акжайық 11 261,0 11 110,0 -151,0 -1,3
Бокей ордасы 6 091,0 6 382,0 291,0 4,8
Бөрлі 95 997,0 94 509,0 -1 488,0 -1,6
Жаңақала 136 208,0 133 269,0 -2 939,0 -2,2
Жәнібек 3 173,0 3 575,0 402,0 12,7
Зеленов 33 564,0 57 169,0 23 605,0 70,3
Казталов 36 678,0 37 079,0 401,0 1,1
Каратөбе 193,0 1 900,0 -3,0 -1,6
Сырым 36 191,0 35 349,0 -842,0 -2,3
Тасқала 10 570,0 9 809,0 -761,0 -7,2
Теректі 78 832,0 81 171,0 2 339,0 3,0
Орал қаласы 533 264,0 644 866,0 111 602,0 20,9

Бұл кесте мәліметтерінен облыстағы мал шаруашылығының өнімін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.