Мәслихат депутаттарының өкілеттігін талдау
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨКІЛЕТТІ ОРГАНДАРЫ 4
1.1. Мемлекеттік орган түсінігі және классификациясы 4
1.2.Жоғары өкілетті орган - Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi 7
1.3. Қазақстан Республикасының Парламенті депутатының өкілеттігі 11
2. МӘСЛИХАТТАР ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕРГІЛІКТІ ОРГАНЫ РЕТІНДЕ 13
2.1.Мәлихаттардың функциялары және ел тәуелсіздігін қалыптастырудағы ролі
13
2.2.Мәслихат депутаттарының өкілеттігін талдау 18
2.3 Астана қаласы мәслихатының қызметін талдау 21
3. қазақстан республикасындағы өкілетті органдардың қызметін жетілдіру
мәселелері 24
3.1.Жергілікті органдардың мәртебесін жетілдірудегі конституциялық
өзгерістер 24
3.2.Астана қаласы мәслихатының 2011-2015 жылдарға арналған 27
Астана қаласын дамыту бағдарламасы 27
ҚОРЫТЫНДЫ 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 34
Астана қаласы мәслихатының 2011-2015 жылдарға арналған Астана қаласын
дамыту бағдарламасына қосымша 36
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының 1995 жылы 30 тамызда қабылданған жаңа Ата
Заңы еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық, зайырлы және егеменді
мемлекет белгілерін бекітіп айқындап берді. Өз дамуын кеңейте түскен
мемлекетте ерекше орын алатын орган жүйесі болып мемлекеттік аппарат
табылады. Конституцияда мемлекеттік аппарат тармақтарының әрқайсысына кең
өкілеттік берілген.
Қарастырып отырған курстық жұмыстың тақырыбы Қазақстан
Республикасындағы өкілетті органдардың функциялары мен өкілдігі деп
аталады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы өкілетті
органдар және олардың функциялары мен өкілдігі туралы нақты әрі толық
мазмұнын ашып беру.
Курстық жұмыстың өзектілігі.
Қазақстан енді әлемнің бәсекеге қабілетті, дамыған 50 елдің қатарынан
көріну мақсатын көздеп отыр. Ата Заңға енгізілген соңғы өзгерістер мен
толықтырулар мемлекетімізді саяси тұрғыдан реформалап, демократияландыру
жолындағы жаңа қадам болды. Ол өзгерістердің негізгі бағыты билік
органдарының өкілеттігі мен жауапкершілігіне, сондай-ақ Парламент рөлін
арттыруға қатысты. Осыған орай, Конституциялық реформа елімізді
президенттік басқарудан президенттік-парламенттік басқаруға көшуіне жол
ашты. Сонымен қатар, қоғамымыздағы атқарар рөлі жаңаша айқындалған
мәслихаттардың өкілеттігі кеңейтілді.
Ата Заңға енгізілген өзгерістер мен толықтырулар өзек жарды істерге
араласуға мүмкіндік беретін демократиялық бастама бола отырып, мәслихаттар
жергілікті міндеттерді шешу үшін құрылған, жергілікті халық сайлаған орган
ретінде жергілікті өзін-өзі басқарудың негізіне айналды. Елбасының
бастамасымен жүзеге асқан саяси реформаның нәтижесінде мәслихаттардың рөлі,
жауапкершілігі елді мекендердегі, өңірлердегі тұрғындардың ең көкейкесті
проблемаларын шешуге жетерлік деңгейде күшейе түсті. Мәслихаттардың
өкілеттік мерзімінің ұзаруы жергілікті органдардағы биліктің тұрақтылығына
септігін тигізетін болады. Биліктің атқарушы және өкілетті тармақтары
арасында нақтылы байланыс орнатылып, әкімдердің депутаттармен кездесуі
тұрақты жағдайға айналып отыр.
Курстық жұмыстың міндеті - Жоғары өкілетті орган - Парламенттiң
ұйымдастырылуы мен қызметiн қарастыру, жергілікті өкілетті органдардың
функцияларын талдау, конституциялық өзгерістерді негізге ала отырып,
курыстық жұмыстың мазмұнын ашу.
Курстық жұмыстың құрлымы. Кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және
қолданылған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨКІЛЕТТІ ОРГАНДАРЫ
1.1. Мемлекеттік орган түсінігі және классификациясы
Мемлекеттік орган дегеніміз – мемлекеттік аппараттың
өкімет билігіне өкілеттілігі бар, мемлекеттік міндетті орындаушы ұйымдар
немесе мекемелер. Әрбір мемлекеттік органдарға тән нәрсе:
- тікелей өзі басқаратын мемлекеттік, қазыналық мүлкінің болуы.
- бюджеттен қаржыланатын қаржы көзінің, банкті есебі, қаржы
құралдардың болуы.
- қызмет түріне және қызмет тәртібіне қатысты бағынышты
ұйымдастырушылық құрылымның болуы.
- міндетті заң қимылдарын жүргізу үшін лауазымды тұлғаларға
және коллегиялық органдарға берілетін билік өкілеттілігінің
болуы.
Мемлекет органдар анықталған сапалы белгілерге ие, оларға
жататындар:
- Заңдастырылған тәртіппен мемлекет еркінде органдардың құрылуы.
- Мемлекет құрылымдағы органдардың ролі мен алатын орны.
- Мемлекет функциясы және міндеттерінен туындайтын қызметтің
формасы ұйымдастырушылық құқықтық және мамандандырылған
функцияны жүзеге асыру.
- Қызметтегі тиісті сферада мемлекеттік басқару өкілеттігін
бөліседі.
- Ұйымдастырушылық құрылымды заңдастырып бекітеді (бөлім,
мемлекеттік лауазым, т.с.с.)
- Кәсіпқойлық негізде мемлекеттік органдардың қызмет бабын
жүзеге асыратын ерекше ұйымдастырушылық қабілеттері бар
адамдардың болуы (мемлекеттік қызметкер).
- Мемлекет атынан және өз атынан сөйлейтін.
- Азаматтардың заңды қызығушылығы мен құқықтарын қорғауға кепіл
болатын.
- Мемлекет алдындағы жауапкершілігі.
Мемлекеттік органдардың жоғарыда атап көрсетілген белгілерін
базалық заңды деп атауға болады.
Мемлекеттік органдар бірнеше топқа бөлінеді, олар атқаратын
қызметтеріне сәйкес жүйе-жүйеге, сала-салаға жіктеледі.
Мемлекеттік билік органдары үш топқа бөлінеді: өкілетті органдар,
атқару органдар және сот немесе құқық қорғау органдары.
Мемлекеттің органдар өкілеттігінің шеңберіне қарай үш топқа бөлінеді:
1.Парламент, Президент және Маслихаттар;
2.Мемлекеттік атқару органдары: үкімет, министрліктер, ведомстволар,
жергілікті басқару органдары, әкімдер.
3.Сот немесе құқық қорғау органдары.
Мемлекеттік органдарда қызмет істеу саласына қарай төмендегіше
топтастыруға болады:
- Мемлекеттік қызметті іске асыру түрлеріне қарай мемлекеттік
органдарды: өкілдік, атқарушы-басқаратын, сот, прокуратуралық
және басқа да қадағалау-бақылау органдары етіп
топтастырылады.
- Билікті бөлу принципіне қарай: заң шығарушы, атқарушы және сот.
- Қызметтердің құқықтық түрі бойынша: құқықтық шығармашылық,
құқық қолданушылық және құқық қорғаушылық.
- Иерархиясы бойынша: Республикалық және жергілікті.
- Өкілеттік мерзіміне қарай: тұрақты және уақытша.
- Өкілеттік сипатына қарай: жалпылама құзыретті органдар (үкімет)
және арнаулы құзыретті органдар (министрліктер) болып
топтастырылады.
Республика Президенті мемлекеттік аппаратта ерекше орын алады, ол үш
биліктің біріне де жатпайды. Президент мемлекеттік биліктің барлық
тармақтарымен байланысты болады. Ол мемлекет билігінің барлық тармағының
келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы
жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Президент – мемлекеттің басшысы,
мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел
ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін
жоғарғы лауазымды тұлға. Парламент қабылдаған заңға Президент қол қояды.
Президенттің тыйым салу хақысы (право вето) бар, яғни ол заңды пысықтай
түсу үшін Парламентке қайтара алады. Президент өзіне белгілі бір мерзімге
арнап заң шығаратын өкілеттілік беру жөнінде Парламентке ұсыныс енгізуге
хақылы. Егер Парламент Президенттің өтінішін қанағаттандыратын болса,
Президент заң қабылдай алады. Демек белгілі бір мерзім ішінде Президент заң
қабылдау мәселелері бойынша Парламентті алмастырады. Сонан соң, егер
Парламент Президенттің өте тығыз деп санайтын заңын қабылдай алмайтын
болса, онда Президент заң күші бар жарлық қабылдай алады.
Егер Парламент қалыпты жұмыс істей алмайтын болса немесе Үкіметпен,
Жоғарғы сотпен ымырасыз алауыздыққа келетін болса, онда Президент
Парламентті таратып жібере алады.
Президент Парламенттің келісімімен премьер-министрді және
Республиканың Ұлттық Банкінің Төрағасын тағайындайды. Президент Парламент
Сенатының келісімімен Республиканың Бас прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік
комитетінің Төрағасын тағайындайды.
Президент халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның
мызғымастығының адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі
кепілі.
Президент атқарушы билік тармағына: үкіметке, жергілікті атқару
органдарына тікелей ықпал етеді. Президент:
премьер-министр лауазымына адам ұсынады;
үкіметтің құрылымын анықтайды;
министрлерді қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
министрліктерді, мемлекеттік комитеттерді құрады және таратады;
үкімет мүшелерінің антын қабылдайды;
үкіметтің ерекше маңызды мәселелер жөніндегі отырыстарына төрағалық етеді;
Мәжіліске заң жобаларын енгізу жөнінде үкіметке тапсырма береді;
үкімет шешімдерінің күшін жояды немесе тоқтата тұрады.
Президент жергілікті атқарушы органдардың жұмысына да басшылық етеді.
Ол облыстық әкімдерді тағайындайды және босатады, әкімдердің шешімін
тоқтата тұрады. Әкімдер Президенттің облыстардағы тікелей өкілі болып
табылады, сондықтан өздерінің жұмыстары үшін оның алдында жауапты болады.
Президент әкімдермен кеңес өткізеді, олардың жергілікті жердегі жұмысы
туралы, заңдарды қалай орындап, өз міндеттерін қалай атқарып жатқандары
жайлы есептерін тыңдайды.
Президенттің сот билігіне де қатысы бар: ол Жоғары Сот Кеңесін құрады,
оның төрағасын тағайындайды.
Президенттің басқа да өкілеттіктері болады. Солардың бірі - мемлекет
өмірінің аса маңызды мәселелері бойынша референдум (бүкілхалықтық дауыс
беру) өткізу құқығы. Референдум - халықтың мемлекетті басқару ісіне тікелей
қатысуының бір түрі. 1995 жылы Президенттің бастамасымен Президенттің
өкілеттігін ұзарту және Конституцияны қабылдау жайлы екі референдум
өткізілді. Референдум - халықтың мемлекетті басқаруға тікелей қатысуының
бір нысаны.
Өзінің өкілеттігін орындау үшін Президент жарлықтар мен бұйрықтар
шығарып отырады. Президент жарлықтарының нормативтік және нормативтік емес
түрлері болады. Нормативтік деп аталатын жарлықтарда құқық нормалары, яғни
мемлекеттік органдардың өкілеттігін, азаматтардың құқықтарын, бостандықтары
мен міндеттерін айқындайтын т.б. ережелер болады.
Көріп отырғанымыздай, Президент жауапты жұмыстар атқарады. Ол -
мемлекет басшысы, елдің де, халықаралық қатынастарда да халық пен мемлекет
атынан сөйлеуге хақылы. Сондықтан Президенттің абыройы мен арнамысы
қорғалады. Халықтың қалаулысы ретінде Президент соның мүддесіне қызмет
етеді.
1.2.Жоғары өкілетті орган - Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi
Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн
жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы. Парламенттiң
өкiлеттiгi оның бiрiншi сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған
Парламенттiң бiрiншi сессиясы жұмысқа кiрiскен кезден
аяқталады.Парламенттiң өкiлеттiгi Конституцияда көзделген реттер мен тәртiп
бойынша мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы конституциялық заңмен белгiленедi:
- Парламент Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар
Қазақстан Республикасының заңдары, Парламенттiң қаулылары, Сенат
пен Мәжiлiстiң қаулылары түрiнде заң актiлерiн қабылдайды.
- Республиканың заңдары Республика Президентi қол қойғаннан кейiн
күшiне енедi.
- Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар әр Палата депутаттары
жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiк даусымен
енгiзiледi.
- Конституциялқ заңдар Конституцияда көзделген мәселелер бойынша
әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң
көпшiлiк даусымен қабылданады.
- Парламент пен оның Палаталарының заң актiлерi, егер
Конституцияда өзгеше көзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы
санының көпшiлiк даусымен ќабылданады.
- Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу мәселелері бойынша кемінде екі оқылым өткізу
міндетті.
Республиканың заңдары, Парламент пен оның Палаталарының
қаулылары Конституцияға қайшы келмеуге тиiс. Парламент пен оның
Палаталарының қаулылары заңдарға қайшы келмеуге тиiс.
Республиканың заң және өзге де нормативтiк құқықтық
актiлерiн әзiрлеу, ұсыну, талқылау, күшiне енгiзу және жариялау
тәртiбi арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының
регламенттерiмен реттеледi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және
Мәжiлiстен тұрады.
Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының
астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта
қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін
қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика
Президенті тағайындайды.Сенат депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - алты жыл.
Қазақстан Республикасының азаматтығында тұратын және оның аумағында
соңғы он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады.
Жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл жұмыс стажы бар,
тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының
аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола
алады.
Сенаттың қызметіне мыналар жатады:
1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң ұсынуымен Республиканың
Жоғарғы Сотының Төрағасын және Жоғарғы Сотының судьяларын сайлау мен
ќызметтен босату, олардың анттарын қабылдау;
2) Республика Президентінің Республика Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас
прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына
келісім беру;
3) Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы мен
судьяларын оларға ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан айыру;
4) Мәжілістің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты,
ол уақытша болмаған кезеңде Республика Парламентінің конституциялық заңдар
мен заңдар қабылдау жөніндегі функцияларын орындау;
5) Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
Мәжiлiс депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - бес жыл.
Мәжілістің қызметіне мыналар жатады:
1) Парламентке енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың
жобаларын қарауға қабылдау және осы жобаларды қарау;
2) Палата депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен Республика
Президентіне Республика Премьер-Министрін тағайындауға келісім беру;
3) Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау;
4) Конституциямен Парламент Мәжілісіне жүктелген өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте
сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арќылы жүзеге асырылады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжіліс
депутаттарының кезекті сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымы
өкілеттігінің мерзімі аяқталардан кемінде екі ай бұрын өткізіледі.Қазақстан
Республикасының азаматтыєында тұратын және оның аумағында соңғы он жылда
тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады. Жоғары білімі және
кемінде бес жыл жұмыс стажы бар, тиісті облыстың, республикалық маңызы бар
қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып
жатқан, жасы жиырма беске толған адам Мәжіліс депутаты бола алады.
Парламенттің сессиясы оның палаталарының бірлескен және бөлек
отырыстары түрінде өткізіледі. Парламенттің үйлестіруші органдары – бюро,
жұмыс органдары – тұрақты комитеттері, бірлескен комиссиялары болып
табылады. Президент мемлекеттің жоғарғы қызметкерлерін тағайындағанда
парламент келісімін береді, олардан есеп алады, соғыс және бітім
мәселелерін шешеді, халық референдум тағайындау туралы бастама көтереді,
конституциялық заңдылық туралы жыл сайын жолдауын тыңдайды, өзінің ішкі
сұрақтарын шешеді, және басқа да Конституция жүктеген өзге де
өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Мәжіліс пен Сенаттың бірлескен отырысында неғұрлым маңызды мәселелер
қаралады. Мысалы, Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.
Мұндай мәселені тек Президент қана ұсына алады. Конституция тұрақты және
байсалды болуға тиіс, сондықтан оған өзгерісті жиі енгізе беруге болмайды.
Парламент Палаталарының бірлескен отырыстарында Конституцияға өзгеріс
енгізбейтін Конституциялық заңдар қабылданады. Конституциялық заңдардың
көмегімен Парламенттің, Президенттің, Үқіметтің, Конституциялық кеңестің,
сондай-ақ сот органдарының өкілеттігі анықталады. Конституциялық заңдардың
көмегімен Парламент, Президент, жергілікті өкілді органдар (мәслихаттар)
сайлаудың, сондай-ақ референдум (бүкілхалықтық дауыс беру) өткізудің
тәртібі белгіленеді.
Мәжіліс пен Сенаттың бірлескен отырысында республикалық бюджет, оның
орындалуы туралы үкіметтің есебі қаралып, бекітіледі. Мемлекет пен халық
үшін, әрбір адам үшін бюджеттің маңызы зор. Өйткені мемлекеттік
мектептерді, институттарды, емдеу мекемелерін ұстауға, оқытушыларға,
дәрігерлерге, ғалымдарға, мемлекеттік қызметкерлерге айлық төлеуге, әскерді
жарақтандыруға қажетті қаражат бюджеттен бөлінеді. Сондықтан халықтың
өкілдері ретінде депутаттар бюджетке кірістің қалай жиналатынын, халықтың
ақшасы қандай мақсатқа қалай жұмсалатынын қатаң бақылап отыруға тиіс.
Мәжіліс пен Сенаттың бірлескен отырысында Президентке Парламенттің заң
шығарушы өкілеттігін беру туралы мәселе шешіледі. Егер Парламент
Президентке заң шығарушы өкілеттікті беру қажет деп шешетін болса, онда
Президент заңдарды өзі қабылдауға құқықты болады. Президент заң шығарушы
органға айналып кетпеуі үшін, оған заң қабылдау құқығы бір жылға дейінгі
мерзіммен беріледі.
Мәжіліс пен Сенат бірлескен отырыста басқа да маңызды мәселелерді
шешеді.
Мәжіліс заң жобаларын қарайды. Парламент депуттары мен Үкіметке заң
шығарушылық бастама жасау құқығы беріледі. Бұл құқықтың мәнісі - Мәжілістің
қарауына заң жобаларын енгізу құқығы тек депутаттар мен үкіметте ғана
болады деген сөз. Азаматтарда, мемлекеттік органдарда (үкіметтен
басқаларында) заң шығарушылық бастама құқығы болмайды, бірақ олар заң
жобаларын жасап, депутаттарға, үкіметке бере алады.
Мәжіліс заң жобасын егжей-тегжейлі қарайды. Жобаның әрбір бабы, әрбір
ережесі жеке-жеке талқыланады. Заң жобасы барлық талапқа сай келеді деп
әбден көздері жеткенше, ол бірнеше қабат талқылануы мүмкін. Сонан соң заң
жобасы депутаттардың дауыс беруіне қойылады. Егер Мәжілістің барлық
депутаттарының жартысынан астамы заң жобасы үшін дауыс берсе, ол кабылданды
деп саналады. Содан кейін заң жобасы Сенаттың қарауына жіберіледі. Онда да
заң жобасы түбегейлі талқыланады да, одан әрі қабылдау керек пе, әлде
қайтару керек пе деген мәселе дауысқа қою арқылы шешіледі. Егер Сенат
депутаттарының жартысынан көбі заң жобасын жақтап дауыс берсе, заң
қабылданды деп есептеледі. Тек осыдан кейін ғана заң жобасы заң деп
саналады. Алайда заңға Президент қол қоюы керек. Егер ол заңға қол қойса,
онда заң қолданысқа жарайды, яғни, басқаша айтқанда, заңи күшіне енеді. Осы
сәттен былай қарай барлық мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар,
қоғамдық бірлестіктер, азаматтар мен шетелдіктер заңның ережелерін
орындауға тиіс.
Президент заңға қол қоймауы да мүмкін. Бұл вето қою деп аталады. Онда
Президент заңның кемшіліктерін көрсетіп, оны кері қайтарады. Мұндай
жағдайда Парламент заңды қайтадан қарап, Президенттің ескертулерін еске
алады. Содан кейін заң тағы да Президенттің қол қоюына тапсырылады.
Көріп отырғанымыздай, заңдарды қабылдау тәртібі онай емес. Олай
болатын себебі - заң нормативтік акт болып табылады, онда Конституциядан
кейінгі жоғары заңи күш болады. Заң Конституцияға қайшы келмеуге тиіс.
Сонымен қатар басқа нормативтік актілердің барлығы да заңдарға қайшы
келмейтін болуға тиіс. Сондықтан да заңдар қоғамның, әрбір адамның
өміріндегі неғұрлым маңызды мәселелер бойынша қабылданады. Конституцияда
былай деп жазылған: заңдар азаматтардың құқығы, бостандықтары мен
міндеттері, меншік, салық салу, мемлекеттік органдардың ұйымдастырылуы мен
қызмет істеуі, мемлекеттік және әскери қызмет, білім беру, денсаулық
сақтау, қоршаған ортаны қорғау, қорғаныс пен мемлекет қауіпсіздігін
қамтамасыз ету т.с. мәселелер бойынша қабылданады.
Парламент жұмысы демократиялық негізде жүргізіледі. Заң жобаларын
әзірлеуге мамандар - заңгерлер, экономистер, социологтар, инженерлер,
дәрігерлер т.б. қатыстырылады. Мәселелерді алдын ала талқылау үшін Мәжіліс
пен Сенат парламенттік тыңдаулар өткізеді, оған ғалымдар, мемлекеттік
органдардың қызметкерлері, жұртшылық, радио, теледидар, газет өкілдері
шақырылады. Парламенттік тыңдаулардың қорытындысы бойынша депутаттарға
ұсыныстар кабылданады.
Мәжіліс пен Сенат өз қызметтерінің мәселелері бойынша үкімет
мүшелерінің есептерін тыңдауға құқылы. Егер үкімет мүшесі жұмысты нашар
істесе, заңдарды орындамайтын болса, онда Мәжіліс немесе Сенат оған
сенімсіздік білдіру туралы шешім қабылдап, оны қызметтен босату немесе
тіпті қылмыстық жауапкершілікке тарту жөнінде Президентке ұсыныс жасай
алады.
1.3. Қазақстан Республикасының Парламенті депутатының өкілеттігі
Депутат Парламент сессиясында және оның өзі құрамына кіретін
органдарының отырыстарында қаралатын барлық мәселелер бойынша шешуші дауыс
құқығын пайдаланады. Депутат Парламент пен оның Палаталарының үйлестіруші
және жұмысшы органдарына сайлауға және сайлануға; сессияның күн тәртібі
жөнінде ұсыныстар мен ескертпелер енгізуге; Парламенттің сессиясында
Палаталарға есеп беретін лауазымды тұлғалардың есептерін тыңдау жөнінде
ұсыныстар енгізуге; Парламент Палаталары сайлайтын немесе тағайындайтын не
Парламент пен оның сенаты тағайындауға келісім беретін лауазымды
тұлғалардың кандидатуралары жөнінде өз пікірін айтуға, Парламент
Палаталарының бірлескен және бөлек отырыстарында қарау үшін ұсынылатын
мәселелер бойынша Палаталар Бюросына ұсыныстар енгізуге; Парламент пен оның
Палаталары органдарының отырыстарында қарау үшін мәселелер ұсынуға;
депутаттық сұрау салуға; Парламент қабылдайтын зандардың, қаулылардың,
басқа да актілердің жобаларына түзетулер енгізуге; азаматтардың қоғамдық
мәні бар пікірлерімен Парламент депутаттарын таныстыруға; басқа да
өкілеттіктерді жүзеге асыруға хақылы.
Депутат Парламенттің және оның өзі құрамына сайланған органдарының
жұмысына қатысуға міндетті. Депутат өзінің дауыс беру құқығын тікелей өзі
жүзеге асырады. Өзінің дауысын басқа бір депутат арқылы беруге хақысы жоқ.
Депутат кез келген мәселелер мен ұсыныстарды Палаталардың қарауына
енгізуге, мәселелерді қарауға әзірлеу және солар бойынша шешімдер қабылдау
ісіне қатысуға, сондай-ақ қабылданған шешімдерді жүзеге асыруды
ұйымдастыру, олардың орындалуын бақылау ісіне қатысуға хақылы.
Депутаттық сұрау салу депутаттың мемлекеттік органның лауазымды
тұлғасына осы органның немесе сол лауазымды адамның құзыретіне кіретін
мәселелер жөнінде Парламент сессиясында негізделген түсініктеме беруін
немесе өзінің көзқарасын баяндауын ресми түрде сұраған талабы болып
табылады.
Парламент депутаты премьер-министр мен үкімет мүшелеріне, Ұлттық
банкінің төрағасына, Орталық сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелеріне,
бас прокурорға, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасына, Республикалық
бюджеттің атқарылуын тексеру жөніндегі есеп комитетінің төрағасы мен
мүшелеріне сұрау салуға құқығы бар.
Лауазымды тұлға сұрауға жауапты Парламенттің немесе Палатаның
пленарлық отырысында береді. Депутаттың сұрау салуына қайтарылған жауап пен
оны талқылаудың қорытындысы бойынша Парламенттің немесе оның Палатасының
қаулысы қабылданады.
Депутат өз жұмысында ешкімге де тәуелді емес. Депутаттық міндеттерді
орындауға кедергі жасау мақсатымен депутатқа немесе оның жақын туыстарына
қай түрде де ықпал жасау әрекеті үшін жауапқа тартылады. Депутаттар
алдындағы өз міндеттерін орындамайтын, оған көрінеу жалған ақпарат беретін,
депутат қызметінің кепілдігін бұзатын мемлекеттік органдар мен қоғамдық
бірлестіктердің, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдарының
лауазымды тұлғалары да жауапқа тартылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы депутаттың аманатты мандатынан
бас тартты. Бұрын сайлаушылар өздерінің депутаттарына мандат беретін де,
егер депутат сайлаушылардың сенімін ақтамаса, оны кері шақырып алуға
болатын. 1995 жылғы Конституция бойынша депутат өз сайлаушыларының атынан
ғана өкілдік етпейді, ол Қазақстанның барлық сайлаушылары атынан өкілдік
етеді. Сондықтан Парламент депутаты енді ешқандай аманатты мандатпен
байланысты емес. Сайлаушыларға депутатты кері шақырып алу құқығының жоқтығы
депутат сайлаушылар алдындағы өзінің жауапкершілігін сезінбеуге тиіс деген
сөз емес. Парламенттік каникул кезінде депутаттар өздерінің сайлау
округтеріне барып, сайлаушылармен кездеседі, олардан түскен шағымдарды,
арыздарды қарайды. Ондай ұсыныстар, арыздар депутаттардың сайлаушылар
көтерген мәселелердің дұрыс және дер кезінде шешілуіне көмектеседі;
депутаттар қоғамдық пікірді зерттеп, қажет болған жағдайда мемлекеттік
биліктің тиісті органдарына, қоғамдық бірлестіктерге ұсыныстар енгізе
алады. Депутаттық қызметтің мәселелері бойынша депутат мемлекеттік органдар
мен ұйымдарға, қоғамдық бірлестіктерге кедергісіз баруға, олардың
басшыларының, басқа да лауазымды адамдардың дереу қабылдауында болуына
құқылы.
Депутат халықтың Парламенттегі өкілі ретінде әдептілік нормаларын
сақтауға тиіс. Парламент регламентінде мінез-құлық нормаларын айқындайтын
депутат этикасының ережелері белгіленген. Депутаттар өз өкілеттігін жүзеге
асыру кезінде де, қызметтен тыс уақытта да соларды басшылыққа алуға тиіс.
Депутат этикасының ережелеріне мынадай нормалар жатады:
- депутаттар бір-біріне және Парламент Палаталарының жұмысына қатысушы
барлық адамдарға құрметпен қарауға тиіс;
- депутаттар өздерінің сөйлеген сөздерінде депутаттардың және басқа
адамдардың абыройы мен ар-намысына нұқсан келтіретіндей негізсіз
кінәлар тақпауға, дөрекі, балағат сөздер қолданбауға тиіс.
- депутаттар заңсыз және зорлықты әрекеттер жасауға шақырмауға тиіс;
- депутаттар Парламент Палаталарының, оның үйлестіруші және жұмысшы
органдарының т.б. қалыпты жұмысына кедергі келтірмеуге тиіс.
Депутаттар Парламентте мынадай бірлестіктер құруға құқылы:
1) фракция - депутаттардың ұйымдасқан тобы. Бұл саяси партияның немесе
өзге қоғамдық бірлестіктің атынан құрылып, заңда белгіленген тәртіп
бойынша тіркелген топ болуы мүмкін; ол Парламентте саяси партияның
немесе өзге қоғамдық бірлестіктің мүддесін білдіру мақсатында
құрылады;
2) депутаттық топ - депутаттардың өз өкілеттігін жүзеге асыру, сайлау
округтерінде бірлесіп жұмыс істеу үшін құрылатын бірлестігі.
Парламент өзінің жұмысын сессия тәртібімен жүргізеді. Сессия
біріккен және оңаша Палаталар отырысынан, Палата бюроларынан, Палаталардың
тұрақты комитеттері мен бірлескен комиссияларынан тұрады. Жаңадан сайланған
Парламенттің бірінші сессиясын сайлау қорытындылары жарияланғаннан және әр
Палата депутаттарының үштен екісі сайланғаннан кейін отыз күннен асырмай
Республика Президенті шақырады. Парламент сессиясын Республика Президенті
Сенат пен Мәжілістің бірлескен отырыстарында ашады, сондай отырыста
жабылады.
2. МӘСЛИХАТТАР ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕРГІЛІКТІ ОРГАНЫ РЕТІНДЕ
2.1.Мәлихаттардың функциялары және ел тәуелсіздігін қалыптастырудағы ролі
Мәслихат — тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініс қарамағындағы аймақтың
жай-күйіне жауапты жергілікті өкілдік орган. Ол сол аймақ халқының қалауын,
ықтиярын білдіреді және жалпы мемлекеттік мүддені ескере отырып,
қабылданған шешімдерді жүзеге асыру шараларын белгілейді әрі атқарылу
барысын бақылайды.
Жергілікті мемлекеттік басқару – жергілікті өкілетті және атқарушы
органдардың сәйкес аумақта мемлекеттік саясатты жүргізу, заң шеңберінде
айқындалған құзірет арқылы аумақты дамыту мақсатындағы қызметі. Сонымен
бірге, Заң маслихаттар мен әкімдіктерге негізгі талаптар мен шектеулер
қояды. Маслихаттар мен әкімдіктер жалпы мемлекеттік ішкі және сыртқы,
қаржылық және инвестициялық саясатына сәйкес келмейтін шешімдерге жол
бермеуі тиіс; ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде ҚР мүддесін ескеру;
жалпы мемлекеттік стандарттарды ұстану; азаматтардың құқығы мен заңды
мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету. Маслихаттар мен әкімдіктерге ҚР
аумағында ортақ еңбек нарығын қалыптастыруға, капитал, қаржы, еркін сауда
және қызмет айналысына кедергі келтіруге тыйым салынады. Маслихаттар мен
әкімдіктер қабылдайтын аумақты дамыту жоспары ҚР стратегиялық даму
жоспарына сәйкес келуі керек.
Маслихаттар жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы негізінде жасырын
дауыс беру арқылы төрт жыл мерзімге халық сайлайды.
Тиiстi маслихат депутаттарының санын ҚР – ның Орталық сайлау
комиссиясы мынадай шектерде: облыстық маслихатта, Астана және Алматы
қалалық маслихаттарында – елуге дейiн; қалалық маслихатта отызға дейiн;
аудандық маслихатта – жиырма беске дейiн белгiлейдi.
Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген оның
депутаттары жалпы санының кемiнде төрттен үшi сайланған жағдайда маслихат
заңды болып есептеледi. Мәслихат депутаттарын сайлау Қазақстан
Республикасының сайлау туралы заңдарымен регламенттеледi. Мәслихаттың
өкiлеттiгi бiрiншi сессия ашылған кезден басталады және жаңадан сайланған
маслихаттың бiрiншi сессиясының жұмысы басталғанда аяқталады.
Мәслихатты сайлау және оның пайда болуы халықаралық стандарт
талаптарына жауап береді. 2001 жылдың 23 қаңтарында қабылданып, 2006 жылдың
10 қаңтарында өгерістер мен толықтырулар енгізілген Жергілікті мемлекеттік
басқару туралы Заңына сәйкес мәслихат өкілетті орган ретінде төмендегі
функцияларды орындайды:
- аумақтың жоспарын, экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларын,
жергілікті бюджетті, оның атқарылуы туралы есепті бекіту;
- қоршаған ортаны қорғау бойынша бағдарламаларды бекіту;
- әкім ұсынған әкімшілік — аумақтық бірлікті басқару сызбасын бекіту;
- әкімнің ұсынысы бойынша әкиматтың жеке құрамын мәслихат сессиясының
шешімімен келісу;
- атқарушы органдар жетекшілерінің есептерін қарау, мәслихат шешімін
орындамаған ұйымдардың, мемлекеттік басқару органдарының лауазымды
тұлғаларын жауапкершілікке тарту бойынша тиісті органдарға ұсыныс
беру;
- ҚР заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін
қамтамасыз ету өкілеттіктерін іске асыру;
- ҚР әкімшілік құқық бұзушылық Кодексіне сәйкес тәртіпті бекіту;
- жергілікті бюджеттің, жоспарларының, экономикалық және әлеуметтік даму
бағдарламаларының орындалуына бақылау;
- мәслихаттың тұрақты комиссиясын және басқа да органдарын құру, олардың
қызметтерінің есептерін тыңдау;
- халықты еңбекпен қамту және кедейшілікпен күресу бағдарламасын бекіту;
- ведомствоаралық сипаттағы мәселелер бойынша акимат жанынан
консультативтік-кеңестің жеке құрамын әкімнің ұсынысымен бекіту;
- ҚР Жер заңдары бойынша жер қатынастарын реттеуді жүзеге асыру;
- ҚР Конституциялық нормаларын, заңдарын, Президенттің актілерін, ҚР
Үкіметінің нормативтік құқықтық актілерін орындауға қатысу.
Мәслихаттың маңызды міндеті: әкімшілік-территориялық бірлікке сәйкес
халық еркін білдіру және қоғамдық мүддені есепке ала отырып, олардың іске
асуы үшін қажетті шараларды анықтай отырып, олардың орындалуына бақылау
жасау болып табылады.
Мәслихат мекеме жоспарларын, экономикалық жоспарлар мен аймақтың
экономиалық және әлеуметтік даму жоспарларын, жергілікті бюджет пен оның
орындалуы туралы есептерді жүргізеді;
- жергілікті әкімшілік -аумақтық құрылғыдағы мәселелерді жүргізуге
жататын шешімдер;
- заң бойынша мәслихат құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша
жергілікті атқарушы орган басшыларының есептерін қарау;
- мәслихат қызметінің ұйымдастырылуымен байланысты, басқа да
мәселелерді шешу,оның қызметі жөніндегі есептерді тыңдау, мәслихаттың басқа
да орган қызметі мен тұрақты комиссияларын құру;
- азаматтардың заңды түрдегі мүдделері мен құқықтарын қамтамасыз ету
жөніндегі өкілеттілік пен Республиканың заңнамасына сәйкес іске асыру.
Мәслихат қызметі биліктің өкілді органы ретінде толық Конституция
талаптарына, Қазақстан Республикасының “Жергілікті мемлекеттік
басқару” Заңына негізделіп, әлеуметтік-экономикалық мәселелердің ішіндегі
ең көкейтестісін шешуде депутаттардың белсендік танытуына бағытталған.
Мәслихат өзінің өкілетін сессияда (сессия жылына 4 рет
өткізіледі), өзінің тұрақты комиссиясы, мәслихат сессиясының төрағасы,
депутаттар, мәслихат хатшысы арқылы жүзеге асырады. Мәслихат сессияның
төрағасы мен оның хатшысын сайлайды, олардың есептерін тыңдайды, тұрақты
комиссияны қалыптастырады, мәслихаттың шығындарын анықтайды, ревизиялық
комиссияның актілерін бекітеді, мәслихат аппаратының құрылымын
бекітеді.Мәслихат сессиясы ашық түрде жүреді. Сессия төрағасы жергілікті
атқарушы органдардың жетекшілерін шақыруға құқылы. Мәслихат өзінің
мерзімінде тұрақты комиссияны құрады, онда жеті депутаттан артық болмайды.
Тұрақты комиссия жылына бір рет есеп беріп тұрады. Мәслихат қызметінде
ревизиялық комиссияның атқаратын рөлі жоғары. Ревизиялық комиссия мәслихат
өкілетінің мерзіміне сайланады, олар жергілікті бюджеттің орындалуына
бақылау жасайды. Тексеру нәтижесімен ревизилық комиссия мәслихат пен
акиматты ақпараттандырады.Мәслихат немесе оның хатшысы мәслихат сессиясында
қарауға мәселелерді енгізу жөнінде уақытша комиссия құруға құқығы бар.
Уақытша комиссияның құрамын, міндетін, өкілетін, құқығын мәслихат
анықтайды. Уақытша комиссия жұмысына қатынасқаны үшін еңбек ақы төленбейді.
Мәслихат құрылымында хатшының атқаратын рөлі зор, ол мәслихаттың
ағымдағы барлық жұмыстарын орындайды. Бұл лауазымды тұлға, ол тұрақты
негізде жұмыс істейді. Мәслихат хатшысының оның тұрақты комиссиясының
құрамында болуға құқығы жоқ. Мәслихат функциясын жүзеге асыру үшін шағын
аппарат құрылады, оның құрылымы мен сандық құрамы орындалатын жұмыстың
деңгейіне, сипатына, көлеміне байланысты. Мәслихат аппараты
ұйымдастырушылық, құқықтық, материалды-техникалық және басқа да мәслихаттың
органдарын қамтамасыз ету жұмыстарын жүзеге асырады.
Мәслихат аппараты жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекеме болып табылады.
Бүгінде жиырма жылдығы аталып өтіп отырған ел тәуелсіздігін нығайтуда
жергілікті өкілетті билік органдарының рөлі арта түсті. Аймақтардың уақыт
талабына сай дамуы, мемлекеттік маңызы зор бағдарламалардың жүзеге асуы осы
құрылымдардың белсенділігі мен іскерлігі арқасында мүмкін болды.
Қазақстан тәуелсіздік алған 20 жыл ішіндегі Парламент тарихында
өкілетті билік органдары өздерін қазақстандық қоғамға тән халықтық
демократияның көрінісі ретінде байқатты. Бұл, әрине, олардың саяси
базаларын қалыптастыру барысында мүмкін болды. Бүгінде мәслихаттар әрбір
шешімді қабылдағанда өткен екі онжылдықта тәуелсіздік алып, өз алдына
дербестікке ие болған мемлекетте өмір сүруіне орай, саяси және экономикалық
сана-сезімдері жаңа деңгейге көтерілген өңір халқы мен сайлаушыларының
мүддесін басшылыққа алады. Шындығында, бұл ұйымдар қоғамды конституциялық
реформалаудың барлық кезеңіндегі саяси міндеттерін анықтау арқылы, нақты
тарихи кезеңдегі заңнамаларда көрсетілген тапсырмалар мен оларды шешудің
әдістерін қателіктерге бой ұрмай іздестірудің қиын жолдарынан өтті. Олар
өткеннен сабақ алып, ондағы жіберілген кемшіліктерді әр жолы ескеріп
отырды. Бұл тұрғыда өкілетті органдар туралы заңнаманы жетілдірудің
халықтық биліктің қағидаларына негізделуі үлкен рөл атқарды.Осы уақыт
ішінде мәслихаттар, яғни, жергілікті өкілетті билік органдары өз дамуында
күрделі өзгерістерді бастан өткеріп, халықтық билікті жүзеге асырудың тың
жолдарын игерді.
Біздің тәуелсіз еліміздің алғашқы мәслихат сайлауы 1994 жылғы 7 наурызда
өткізіліп, әр деңгейдегі мәслихаттар органдары өмірге енді. Өзінің
қалыптасқан 16 жыл ішінде мүмкіндіктері мен біліктіліктері артқан
жергілікті мәслихаттағы депутаттар корпусы - қоғамды одан әрі
демократияландыруға, халық пен атқарушы билік арасындағы байланысты
нығайтуға, тұрмыс жағдайын жақсартуға бағытталған экономикалық және саяси
реформаларды жүргізуде өз белсенділіктерін танытып келеді.
Қазір еліміздегі түрлі деңгейдегі мәслихаттарда 3300-ден астам
депутаттар бар. 2007 жылдың 18 тамызында Қазақстан Республикасы
мәслихаттары депутаттарының кезекті сайлауы өткізіліп Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару
туралы Заңының 9-бабына сәйкес төртінші шақырылған қалалық мәслихаттың
регламенті 2007 жылғы 25 желтоқсандағы кезекті үшінші сессиясында
бекітілді. Мәслихат регламентінде мәслихат сессияларын, тұрақты комиссиялар
отырыстарын өткізу, оларға мәселелер енгізу және қарау, комиссияларды құру,
олардың қызметі туралы есептерді тыңдау, депутат сауалдарын қарау, дауыс
беру тәртібі, аппарат жұмысын ұйымдастыру т.б рәсімдік мәселелер
белгіленді. 2007 жылғы мамыр айында Қазақстан Республикасының
Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп, Парламент пен
мәслихаттар өкілеттіліктерінің елеулі күшейуіне қол жеткізілді.
Мәслихаттардың өкілеттік мерзімдері 4 жылдан 5 жылға ұзартылды, тиісті
мәслихаттардың келісімімен әкімдерді тағайындау, жергілікті атқарушы
органдар басшыларының есебін қарау жүзеге аса бастады.
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы Қазақстан
Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Заңы жергілікті өкілді органның яғни мәслихаттардың және атқарушы органның
міндеттерін айқындап берді. Мәслихаттардың тиісті әкімшілік-аумақтықтық
бөліністегі халықтың еркін білдіретіні және жалпымемлекеттік мүделерді
ескере отырып, оны іске асыруға қажетті шараларды белгілеп, олардың жүзеге
асырылуын бақылайтыны Қазақстан Республикасының Конституциясында
белгіленген және онда мәслихаттардың халық арасындағы рөлі мен міндеттері
көрсетілген. Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару
туралы 2001 жылғы 23 қаңтардағы Заңы және осы Заңға 2009 жылғы 9 ақпанда
өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы қабылданған Қазақстан
Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару
туралы Заңы, мәслихаттар құзіретін нақтылауға, аумақтық және округтік
сайлау комиссияларының құрамдарын қалыптастыру мен сайлауға, қосымша
өкілеттіктер мен мүмкіндіктер берді.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында жергілікті өзін-өзі басқару
органдары автоматты түрде сайлау арқылы қалыптасатын жергілікті кеңестерді
бейнеледі. Одан соң Мәслихаттар мен әкімшіліктер жалпы атаумен жергілікті
мемлекеттік басқару органдары болып бірікті. Бұл олардың жергілікті
мемлекеттік басқаруда бір ғана мәселемен айналыспайтынын көрсетті. Осылайша
жергілікті өкілетті органдардың атауы ғана емес, олардың маңызы да
түбірімен өзгерді. Аумақтық басқарудың барлық деңгейінде қалыптасқан
жергілікті кеңестерден айырмашылығы, мәслихаттар тек қана облыстарда,
аудандарда және облыстық, республикалық маңызы бар қалалар мен астанада
сайланды. Бұдан кейін мәслихаттар нақты айтқанда, жергілікті халықтың еркін
білдіретін және өздерінің қызметтерін дербес, жоғарыдан төменге қатысты
бағынышты болмай, өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын мемлекеттік орган
болып танылды. Содан соң мәслихаттарға саяси партиялар мен қоғамдық
бірлестіктердің ұсынысы бойынша аумақтық және округтік сайлау
комиссияларының құрамдарын қалыптастыруға және сайлауға қосымша
өкілеттіліктер берілді. Содан кейінгі тиісті заңнамадағы өзгеріс
мәслихаттардың келісімі бойынша облыстардың және жергілікті маңызы бар
қалалар мен астананың әкімдерін тағайындалуын дәйектеді. Онда, сонымен
қатар, мәслихат депутаттарының ұсынысы бойынша әкімге сенімсіздік білдіру
мүмкіндігі де қарастырылды. Осылайша, әрбір шара еліміздің жергілікті
өкілетті органдарының рөлін арттыруға мәслихаттарға жергілікті өзін-өзі
басқарудың күрделі міндеттерін шешудегі өкілеттіктерді жүктеуге бағытталды.
Қазіргі кезеңдегі мәслихаттар қызметінің ең басты жаңалықтары саяси-
бақылау тетіктерін нығайту, қалалар мен аудандардың әкімдерін тағайындау
немесе сенімсіздік білдіру, атқарушы билік атынан барлық деңгейдегі
әкімдердің депутаттар алдында есеп беруі. Жалпы, мәслихаттардың қоғамдық-
саяси жұмыстары, сессиялардың әрбір шешімдері, тұрақты комиссиялардың әрбір
қаулылары сайлаушылардың мүдделеріне ғана бағынып қоймай, олардың сауалдары
мен сұраныстарын да қанағаттандырды, оларды экономикалық және саяси
сипаттағы процестерге тартты, ел болашағына деген мүдделерін
қалыптастыруға, Тәуелсіз Қазақстанды мемлекеттік мәртебесі ретінде
тануына септігін тигізді.
2.2.Мәслихат депутаттарының өкілеттігін талдау
Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-
өзi басқару туралы Қазақстан Республикасы Заңының 20 бабына сәйкес:
1. Мәслихат депутаты жалпы мемлекеттiк мүдделердi ескере отырып,
тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстегi халықтың еркiн бiлдiредi.
2. Мәслихат депутатының өкiлеттiгi тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы
оны депутат ретiнде тiркеген кезден басталып, мәслихат өкiлеттiгi
тоқтатылған кезден бастап тоқтайды.
3. Мәслихат депутатының өкiлеттiгi мынадай жағдайларда:
- депутат Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес депутаттық
мiндеттердi орындаумен сыйымсыз лауазымға сайланса немесе
тағайындалса;
- депутатты әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет ету қабiлетi
шектеулi деп тану туралы сот шешiмi заңды күшiне енсе;
- мәслихаттық өкiлеттiгi тоқтатылса;
- депутат қайтыс болған, депутатты хабар-ошарсыз кеткен деп тану
туралы сот шешiмi не оны қайтыс болған деп жариялау туралы сот
шешiмi заңды күшiне енген;
- ол Қазақстан Республикасының азаматтығынан тоқтатса;
- соттың депутатқа қатысты айыптау үкiмi заңды күшiне енсе;
- тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстен тысқары жерге тұрақты
тұруға кетсе;
- депутаттың орнынан түсу туралы жеке өтiнiшiне байланысты;
- депутат өз мiндеттерiн жүйелi түрде орындамаса, оның iшiнде
мәслихат сессиясының немесе құрамына өзi сайланған мәслихат
органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз қатарынан үш
реттен артық қатыспаса, мерзiмiнен бұрын тоқтатылады.
- Депутаттың өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату туралы шешiм
аумақтық сайлау комиссиясының ұсынуы бойынша, қатысып отырған
депутаттардың жалпы санының көпшiлiк даусымен мәслихат
сессиясында қабылданады.
Өз қызметiн мемлекеттiк бюджет есебiнен ақы төленетiн тұрақты немесе
басқа жұмыстан босатылған негiзде жүзеге асыратын мәслихат депутаттарының
кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға, шаруашылық субъектiсiн басқаруға
дербес қатысуға, педагогтiк, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтi
қоспағанда, ақы төленетiн басқа қызметпен айналысуға құқығы жоқ.
Қабылданған заңға сәйкес жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті
қоғамдастық мүшелері тікелей, сондай-ақ мәслихаттар мен басқа да жергілікті
басқару органдары арқылы жүзеге асырады.
Мәслихаттың депутаты болып Қазақстан Республикасының жиырма жасқа
толған азаматы бола алады, сонымен қатар Кoнституцияның 86-бабының 3-
тармағында бeлгілeнгeн талаптарды қанағаттандыруға, сoндай-ақ
Кoнституцияның Кoнституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына
жәнеҚазақстан Республикасындағы сайлау туралы Конституциялық заңынасәйкес
сайлау құқығына ие болуға тиіс.
Депутаттығына кандидат бола алмайды сoтталғандығы бар немесе
сотталғандығы заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алып тасталмаған
тұлғалар.
Сайлауға соттың шешімі бойынша іс-әрекетке қабілетсіз деп саналған,
сонымен қатар сот өкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында
ұсталынған азаматтар қатыса алмайды.
Республика азаматы тек қана бір мәслихаттың депутаты бола алады.
Мәслихаттар дeпутаттығына кандидаттар ұсынуды бeлгілeнгeн тәртіп
бoйынша тіркeлгeн рeспубликалық нeмeсe жeргілікті қoғамдық бірлeстіктeр,
сoндай-ақ олардың құрылымдық бөлімшелері және өзін-өзі ұсыну жoлымeн
азаматтар жүзeгe асырады.
Республикалық немесе жергілікті қоғамдық бірлестіктердің, олардың
құрылымдық бөлімшелерінің мәслихат депутаттығына кандидаттар ұсынуын, әрбір
кандидат дауысқа түсетін сайлау округін көрсете отырып, олардың жоғары
органдары жүргізеді. Қоғамдық бірлестіктің осы қоғамдық бірлестіктің мүшесі
болып табылмайтын адамдарды депутаттыққа кандидат етіп ұсынуға құқығы жоқ.
Қоғамдық бірлестік не оның құрылымдық бөлімшесі әрбір сайлау округінде
мәслихат депутаттығына бір ғана кандидат ұсына алады. Мәслихат
депутаттығына үміткерлерді ұсыну туралы шешім республикалық немесе
жергілікті қоғамдық бірлестіктің, оның құрылымдық бөлімшесінің жоғары
органы мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады және
хаттамадан үзінді көшірмемен ресімделеді.
Рeспубликалық нeмeсe жeргілікті қoғамдық бірлeстік жoғары oрганының шeшімі:
- ұсынылған үміткердің назарына жeткізілeді;
- кандидаттың дауысқа түсугe кeлісімі туралы өтінішімeн біргe тиісті
oкругтік сайлау кoмиссиясына жібeрілeді.
Азаматтардың мәслихат дeпутаттығына кандидаттар ұсынуы өзін-өзі ұсыну
тәртібімeн тиісті oкругтік сайлау кoмиссиясына oсы аумақтық сайлау oкругі
бoйынша мәслихат дeпутаттығына кандидат бoлып дауысқа түсу ниeті туралы
өтініш бeру жoлымeн жүргізілeді.
Eшкім бірeудeн артық сайлау oкругіндe кандидат бoлып ұсыныла
алмайды.Сайлау тағайындалған кeздe өзгeшe бeлгілeнбeсe, дeпутаттыққа
кандидаттар ұсыну, сайлау күнінeн екі ай бұрын басталып, сайлау күнінe бір
ай қалғанда аяқталады.
Oкругтік сайлау кoмиссиясы үш күн ішіндe кандидаттың Кoнституция мeн
Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы Кoнституциялық заңда өзінe
қoйылған талаптарға сәйкeстігін анықтайды.
Депутаттың өз өкiлеттiгiн жүзеге асыруы кезiндегi құқықтары мен
мiндеттерi
1.Депутат:
- сайлауға және мәслихат сессиясының төрағасы, мәслихат хатшысы, тексеру
комиссиясының төрағасы, тұрақты комиссияның төрағасы немесе мүшесi
болып сайлануға, мәслихаттың өзге де органдарына сайлануға;
- мәслихат сессиясы мен оның тұрақты комиссияларында және өзге де
органдарда қарау үшiн мәселелер ұсынуға, оларды қарауға және шешiмдер
қабылдауға қатысуға;
- өз округiнiң сайлаушыларымен, сондай-ақ жергiлiктi өзiн-өзi басқару
органдарымен және ұйымдармен кездесулер мен жиналыстар өткiзуге;
- сессияда тиiстi мәслихат аумағында орналасқан жергiлiктi атқарушы
орган мен ұйымдардың лауазымды адамдарының мәслихаттың құзыретiне
жатқызылған мәселелер бойынша есептерiн тыңдау туралы ұсыныстар
енгiзуге;
- тиiстi әкiмдiк отырыстарының жұмысына қатысуға;
- мәслихат пен оның органдары отырыстарының стенограммаларымен және
хаттамаларымен танысуға;
- фракциялар мен депутаттық топтар түрiнде депутаттық бiрлестiктер
құруға құқылы;
- Қазақстан Республикасының заңнамасында және мәслихат регламентiнде
көзделген өзге де iс-әрекеттердi жүзеге асыруға құқылы.
2. Депутат:
- мәслихаттың және өзi құрамына сайланған оның органының жұмысына
қатысуға;
- өз округi сайлаушыларымен тұрақты байланыс жасауға, оларға мәслихаттың
жұмысы, оның тұрақты комиссиялары мен өзге де органдарының қызметi,
мәслихат шешiмдерiнiң орындалуы туралы, сондай-ақ өзiнiң депутаттық
қызметiнiң барысы туралы, жылына кемiнде бiр рет хабарлап отыруға,
мәслихат шешiмдерiнiң орындалуын ұйымдастыруға және бақылау жасауға
қатысуға;
- сайлаушылардың өзiне келiп түскен өтiнiштерiн қарауға, азаматтарды
жеке қабылдауды ұдайы жүргiзуге;
- тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiсте тұруға мiндеттi.
3. Мәслихаттың әрбiр депутатына оның құқықтарының, ар-намысы мен
абыройының қорғалуына кепiлдiк берiледi.
Мәслихат депутаты, қызметi мемлекеттiк құпиялармен байланысты ұйымдарды
қоспағанда, депутаттық қызмет мәселелерi бойынша тиiстi мәслихат аумағында
орналасқан мемлекеттiк органдарға, қоғамдық бiрлестiктер мен мемлекеттiк
ұйымдарға кедергiсiз кiруге құқылы.
Мемлекеттiк органдардың, қоғамдық бiрлестiктердiң және мемлекеттiк
ұйымдардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдары мәслихат депутаттарын
кiдiрiссiз қабылдауға және оларға жүктелген өкiлеттiктердi жүзеге асыруда
қажеттi жәрдем беруге мiндеттi.
2.3 Астана қаласы мәслихатының қызметін талдау
Астана қаласының атқарушы органы ретінде қалалық мәслихат табылады,
1998 жылы құрылған. Мәслихат сәйкес келуші территориялық бірілікте жалпы
тікелей, тең құқықта төрт жылға сайланады.
Мәслихат депутаты ретінде Қазақстан Республикасының жиырма жасқа
жеткен азаматы сайлана алады. Қазақстан Республикасының азаматы бір ғана
мәслихаттың депутаты бола алады.
Қалалық мәслихат аппараты мәслихаттың ұйымдық, құқықтық, ақпараттық-
аналитикалық және материалдық-техникалық қызметін қамтамасыз ету
үшін,депуттатарға Конституцияға, Қазақстан Республикасының заңына сәйкес,
қалалық мәслихаттың шешімімен басқа да нормативті-құқықтық актілерін жүзеге
асыру үшін құрылады. Қалалық мәслихат аппараты заңды тұлға болып табылады,
мемлекеттік және орыс тілінде бейнеленген мөрі мен белгісі бар,соған сәйкес
банкте шоты бар.
Мәслихат келесі заңды құзіреттіліктерге ие болады:
- қаланың әкімшілік-территориялық ауыл әкімдіктеріне сай бөлінуін
екіту;
- салықтар, алымдар, баждар, төлемдерді алау тәртібін бекіту;
- қала бюджетін бекітеді және оның орындалуы жөніндегі есепті
тыңдайды;
- табиғи ресурстарды пайдалану тәртібін бекітеді, табиғатты, мәдени-
тарихи ескерткіштерді қорғау;
- қаланы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨКІЛЕТТІ ОРГАНДАРЫ 4
1.1. Мемлекеттік орган түсінігі және классификациясы 4
1.2.Жоғары өкілетті орган - Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi 7
1.3. Қазақстан Республикасының Парламенті депутатының өкілеттігі 11
2. МӘСЛИХАТТАР ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕРГІЛІКТІ ОРГАНЫ РЕТІНДЕ 13
2.1.Мәлихаттардың функциялары және ел тәуелсіздігін қалыптастырудағы ролі
13
2.2.Мәслихат депутаттарының өкілеттігін талдау 18
2.3 Астана қаласы мәслихатының қызметін талдау 21
3. қазақстан республикасындағы өкілетті органдардың қызметін жетілдіру
мәселелері 24
3.1.Жергілікті органдардың мәртебесін жетілдірудегі конституциялық
өзгерістер 24
3.2.Астана қаласы мәслихатының 2011-2015 жылдарға арналған 27
Астана қаласын дамыту бағдарламасы 27
ҚОРЫТЫНДЫ 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 34
Астана қаласы мәслихатының 2011-2015 жылдарға арналған Астана қаласын
дамыту бағдарламасына қосымша 36
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының 1995 жылы 30 тамызда қабылданған жаңа Ата
Заңы еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық, зайырлы және егеменді
мемлекет белгілерін бекітіп айқындап берді. Өз дамуын кеңейте түскен
мемлекетте ерекше орын алатын орган жүйесі болып мемлекеттік аппарат
табылады. Конституцияда мемлекеттік аппарат тармақтарының әрқайсысына кең
өкілеттік берілген.
Қарастырып отырған курстық жұмыстың тақырыбы Қазақстан
Республикасындағы өкілетті органдардың функциялары мен өкілдігі деп
аталады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы өкілетті
органдар және олардың функциялары мен өкілдігі туралы нақты әрі толық
мазмұнын ашып беру.
Курстық жұмыстың өзектілігі.
Қазақстан енді әлемнің бәсекеге қабілетті, дамыған 50 елдің қатарынан
көріну мақсатын көздеп отыр. Ата Заңға енгізілген соңғы өзгерістер мен
толықтырулар мемлекетімізді саяси тұрғыдан реформалап, демократияландыру
жолындағы жаңа қадам болды. Ол өзгерістердің негізгі бағыты билік
органдарының өкілеттігі мен жауапкершілігіне, сондай-ақ Парламент рөлін
арттыруға қатысты. Осыған орай, Конституциялық реформа елімізді
президенттік басқарудан президенттік-парламенттік басқаруға көшуіне жол
ашты. Сонымен қатар, қоғамымыздағы атқарар рөлі жаңаша айқындалған
мәслихаттардың өкілеттігі кеңейтілді.
Ата Заңға енгізілген өзгерістер мен толықтырулар өзек жарды істерге
араласуға мүмкіндік беретін демократиялық бастама бола отырып, мәслихаттар
жергілікті міндеттерді шешу үшін құрылған, жергілікті халық сайлаған орган
ретінде жергілікті өзін-өзі басқарудың негізіне айналды. Елбасының
бастамасымен жүзеге асқан саяси реформаның нәтижесінде мәслихаттардың рөлі,
жауапкершілігі елді мекендердегі, өңірлердегі тұрғындардың ең көкейкесті
проблемаларын шешуге жетерлік деңгейде күшейе түсті. Мәслихаттардың
өкілеттік мерзімінің ұзаруы жергілікті органдардағы биліктің тұрақтылығына
септігін тигізетін болады. Биліктің атқарушы және өкілетті тармақтары
арасында нақтылы байланыс орнатылып, әкімдердің депутаттармен кездесуі
тұрақты жағдайға айналып отыр.
Курстық жұмыстың міндеті - Жоғары өкілетті орган - Парламенттiң
ұйымдастырылуы мен қызметiн қарастыру, жергілікті өкілетті органдардың
функцияларын талдау, конституциялық өзгерістерді негізге ала отырып,
курыстық жұмыстың мазмұнын ашу.
Курстық жұмыстың құрлымы. Кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және
қолданылған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨКІЛЕТТІ ОРГАНДАРЫ
1.1. Мемлекеттік орган түсінігі және классификациясы
Мемлекеттік орган дегеніміз – мемлекеттік аппараттың
өкімет билігіне өкілеттілігі бар, мемлекеттік міндетті орындаушы ұйымдар
немесе мекемелер. Әрбір мемлекеттік органдарға тән нәрсе:
- тікелей өзі басқаратын мемлекеттік, қазыналық мүлкінің болуы.
- бюджеттен қаржыланатын қаржы көзінің, банкті есебі, қаржы
құралдардың болуы.
- қызмет түріне және қызмет тәртібіне қатысты бағынышты
ұйымдастырушылық құрылымның болуы.
- міндетті заң қимылдарын жүргізу үшін лауазымды тұлғаларға
және коллегиялық органдарға берілетін билік өкілеттілігінің
болуы.
Мемлекет органдар анықталған сапалы белгілерге ие, оларға
жататындар:
- Заңдастырылған тәртіппен мемлекет еркінде органдардың құрылуы.
- Мемлекет құрылымдағы органдардың ролі мен алатын орны.
- Мемлекет функциясы және міндеттерінен туындайтын қызметтің
формасы ұйымдастырушылық құқықтық және мамандандырылған
функцияны жүзеге асыру.
- Қызметтегі тиісті сферада мемлекеттік басқару өкілеттігін
бөліседі.
- Ұйымдастырушылық құрылымды заңдастырып бекітеді (бөлім,
мемлекеттік лауазым, т.с.с.)
- Кәсіпқойлық негізде мемлекеттік органдардың қызмет бабын
жүзеге асыратын ерекше ұйымдастырушылық қабілеттері бар
адамдардың болуы (мемлекеттік қызметкер).
- Мемлекет атынан және өз атынан сөйлейтін.
- Азаматтардың заңды қызығушылығы мен құқықтарын қорғауға кепіл
болатын.
- Мемлекет алдындағы жауапкершілігі.
Мемлекеттік органдардың жоғарыда атап көрсетілген белгілерін
базалық заңды деп атауға болады.
Мемлекеттік органдар бірнеше топқа бөлінеді, олар атқаратын
қызметтеріне сәйкес жүйе-жүйеге, сала-салаға жіктеледі.
Мемлекеттік билік органдары үш топқа бөлінеді: өкілетті органдар,
атқару органдар және сот немесе құқық қорғау органдары.
Мемлекеттің органдар өкілеттігінің шеңберіне қарай үш топқа бөлінеді:
1.Парламент, Президент және Маслихаттар;
2.Мемлекеттік атқару органдары: үкімет, министрліктер, ведомстволар,
жергілікті басқару органдары, әкімдер.
3.Сот немесе құқық қорғау органдары.
Мемлекеттік органдарда қызмет істеу саласына қарай төмендегіше
топтастыруға болады:
- Мемлекеттік қызметті іске асыру түрлеріне қарай мемлекеттік
органдарды: өкілдік, атқарушы-басқаратын, сот, прокуратуралық
және басқа да қадағалау-бақылау органдары етіп
топтастырылады.
- Билікті бөлу принципіне қарай: заң шығарушы, атқарушы және сот.
- Қызметтердің құқықтық түрі бойынша: құқықтық шығармашылық,
құқық қолданушылық және құқық қорғаушылық.
- Иерархиясы бойынша: Республикалық және жергілікті.
- Өкілеттік мерзіміне қарай: тұрақты және уақытша.
- Өкілеттік сипатына қарай: жалпылама құзыретті органдар (үкімет)
және арнаулы құзыретті органдар (министрліктер) болып
топтастырылады.
Республика Президенті мемлекеттік аппаратта ерекше орын алады, ол үш
биліктің біріне де жатпайды. Президент мемлекеттік биліктің барлық
тармақтарымен байланысты болады. Ол мемлекет билігінің барлық тармағының
келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы
жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Президент – мемлекеттің басшысы,
мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел
ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін
жоғарғы лауазымды тұлға. Парламент қабылдаған заңға Президент қол қояды.
Президенттің тыйым салу хақысы (право вето) бар, яғни ол заңды пысықтай
түсу үшін Парламентке қайтара алады. Президент өзіне белгілі бір мерзімге
арнап заң шығаратын өкілеттілік беру жөнінде Парламентке ұсыныс енгізуге
хақылы. Егер Парламент Президенттің өтінішін қанағаттандыратын болса,
Президент заң қабылдай алады. Демек белгілі бір мерзім ішінде Президент заң
қабылдау мәселелері бойынша Парламентті алмастырады. Сонан соң, егер
Парламент Президенттің өте тығыз деп санайтын заңын қабылдай алмайтын
болса, онда Президент заң күші бар жарлық қабылдай алады.
Егер Парламент қалыпты жұмыс істей алмайтын болса немесе Үкіметпен,
Жоғарғы сотпен ымырасыз алауыздыққа келетін болса, онда Президент
Парламентті таратып жібере алады.
Президент Парламенттің келісімімен премьер-министрді және
Республиканың Ұлттық Банкінің Төрағасын тағайындайды. Президент Парламент
Сенатының келісімімен Республиканың Бас прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік
комитетінің Төрағасын тағайындайды.
Президент халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның
мызғымастығының адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі
кепілі.
Президент атқарушы билік тармағына: үкіметке, жергілікті атқару
органдарына тікелей ықпал етеді. Президент:
премьер-министр лауазымына адам ұсынады;
үкіметтің құрылымын анықтайды;
министрлерді қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
министрліктерді, мемлекеттік комитеттерді құрады және таратады;
үкімет мүшелерінің антын қабылдайды;
үкіметтің ерекше маңызды мәселелер жөніндегі отырыстарына төрағалық етеді;
Мәжіліске заң жобаларын енгізу жөнінде үкіметке тапсырма береді;
үкімет шешімдерінің күшін жояды немесе тоқтата тұрады.
Президент жергілікті атқарушы органдардың жұмысына да басшылық етеді.
Ол облыстық әкімдерді тағайындайды және босатады, әкімдердің шешімін
тоқтата тұрады. Әкімдер Президенттің облыстардағы тікелей өкілі болып
табылады, сондықтан өздерінің жұмыстары үшін оның алдында жауапты болады.
Президент әкімдермен кеңес өткізеді, олардың жергілікті жердегі жұмысы
туралы, заңдарды қалай орындап, өз міндеттерін қалай атқарып жатқандары
жайлы есептерін тыңдайды.
Президенттің сот билігіне де қатысы бар: ол Жоғары Сот Кеңесін құрады,
оның төрағасын тағайындайды.
Президенттің басқа да өкілеттіктері болады. Солардың бірі - мемлекет
өмірінің аса маңызды мәселелері бойынша референдум (бүкілхалықтық дауыс
беру) өткізу құқығы. Референдум - халықтың мемлекетті басқару ісіне тікелей
қатысуының бір түрі. 1995 жылы Президенттің бастамасымен Президенттің
өкілеттігін ұзарту және Конституцияны қабылдау жайлы екі референдум
өткізілді. Референдум - халықтың мемлекетті басқаруға тікелей қатысуының
бір нысаны.
Өзінің өкілеттігін орындау үшін Президент жарлықтар мен бұйрықтар
шығарып отырады. Президент жарлықтарының нормативтік және нормативтік емес
түрлері болады. Нормативтік деп аталатын жарлықтарда құқық нормалары, яғни
мемлекеттік органдардың өкілеттігін, азаматтардың құқықтарын, бостандықтары
мен міндеттерін айқындайтын т.б. ережелер болады.
Көріп отырғанымыздай, Президент жауапты жұмыстар атқарады. Ол -
мемлекет басшысы, елдің де, халықаралық қатынастарда да халық пен мемлекет
атынан сөйлеуге хақылы. Сондықтан Президенттің абыройы мен арнамысы
қорғалады. Халықтың қалаулысы ретінде Президент соның мүддесіне қызмет
етеді.
1.2.Жоғары өкілетті орган - Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi
Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн
жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы. Парламенттiң
өкiлеттiгi оның бiрiншi сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған
Парламенттiң бiрiншi сессиясы жұмысқа кiрiскен кезден
аяқталады.Парламенттiң өкiлеттiгi Конституцияда көзделген реттер мен тәртiп
бойынша мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы конституциялық заңмен белгiленедi:
- Парламент Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар
Қазақстан Республикасының заңдары, Парламенттiң қаулылары, Сенат
пен Мәжiлiстiң қаулылары түрiнде заң актiлерiн қабылдайды.
- Республиканың заңдары Республика Президентi қол қойғаннан кейiн
күшiне енедi.
- Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар әр Палата депутаттары
жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiк даусымен
енгiзiледi.
- Конституциялқ заңдар Конституцияда көзделген мәселелер бойынша
әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң
көпшiлiк даусымен қабылданады.
- Парламент пен оның Палаталарының заң актiлерi, егер
Конституцияда өзгеше көзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы
санының көпшiлiк даусымен ќабылданады.
- Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу мәселелері бойынша кемінде екі оқылым өткізу
міндетті.
Республиканың заңдары, Парламент пен оның Палаталарының
қаулылары Конституцияға қайшы келмеуге тиiс. Парламент пен оның
Палаталарының қаулылары заңдарға қайшы келмеуге тиiс.
Республиканың заң және өзге де нормативтiк құқықтық
актiлерiн әзiрлеу, ұсыну, талқылау, күшiне енгiзу және жариялау
тәртiбi арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының
регламенттерiмен реттеледi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және
Мәжiлiстен тұрады.
Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының
астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта
қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін
қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика
Президенті тағайындайды.Сенат депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - алты жыл.
Қазақстан Республикасының азаматтығында тұратын және оның аумағында
соңғы он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады.
Жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл жұмыс стажы бар,
тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының
аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола
алады.
Сенаттың қызметіне мыналар жатады:
1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң ұсынуымен Республиканың
Жоғарғы Сотының Төрағасын және Жоғарғы Сотының судьяларын сайлау мен
ќызметтен босату, олардың анттарын қабылдау;
2) Республика Президентінің Республика Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас
прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына
келісім беру;
3) Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы мен
судьяларын оларға ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан айыру;
4) Мәжілістің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты,
ол уақытша болмаған кезеңде Республика Парламентінің конституциялық заңдар
мен заңдар қабылдау жөніндегі функцияларын орындау;
5) Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
Мәжiлiс депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - бес жыл.
Мәжілістің қызметіне мыналар жатады:
1) Парламентке енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың
жобаларын қарауға қабылдау және осы жобаларды қарау;
2) Палата депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен Республика
Президентіне Республика Премьер-Министрін тағайындауға келісім беру;
3) Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау;
4) Конституциямен Парламент Мәжілісіне жүктелген өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте
сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арќылы жүзеге асырылады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжіліс
депутаттарының кезекті сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымы
өкілеттігінің мерзімі аяқталардан кемінде екі ай бұрын өткізіледі.Қазақстан
Республикасының азаматтыєында тұратын және оның аумағында соңғы он жылда
тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады. Жоғары білімі және
кемінде бес жыл жұмыс стажы бар, тиісті облыстың, республикалық маңызы бар
қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып
жатқан, жасы жиырма беске толған адам Мәжіліс депутаты бола алады.
Парламенттің сессиясы оның палаталарының бірлескен және бөлек
отырыстары түрінде өткізіледі. Парламенттің үйлестіруші органдары – бюро,
жұмыс органдары – тұрақты комитеттері, бірлескен комиссиялары болып
табылады. Президент мемлекеттің жоғарғы қызметкерлерін тағайындағанда
парламент келісімін береді, олардан есеп алады, соғыс және бітім
мәселелерін шешеді, халық референдум тағайындау туралы бастама көтереді,
конституциялық заңдылық туралы жыл сайын жолдауын тыңдайды, өзінің ішкі
сұрақтарын шешеді, және басқа да Конституция жүктеген өзге де
өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Мәжіліс пен Сенаттың бірлескен отырысында неғұрлым маңызды мәселелер
қаралады. Мысалы, Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.
Мұндай мәселені тек Президент қана ұсына алады. Конституция тұрақты және
байсалды болуға тиіс, сондықтан оған өзгерісті жиі енгізе беруге болмайды.
Парламент Палаталарының бірлескен отырыстарында Конституцияға өзгеріс
енгізбейтін Конституциялық заңдар қабылданады. Конституциялық заңдардың
көмегімен Парламенттің, Президенттің, Үқіметтің, Конституциялық кеңестің,
сондай-ақ сот органдарының өкілеттігі анықталады. Конституциялық заңдардың
көмегімен Парламент, Президент, жергілікті өкілді органдар (мәслихаттар)
сайлаудың, сондай-ақ референдум (бүкілхалықтық дауыс беру) өткізудің
тәртібі белгіленеді.
Мәжіліс пен Сенаттың бірлескен отырысында республикалық бюджет, оның
орындалуы туралы үкіметтің есебі қаралып, бекітіледі. Мемлекет пен халық
үшін, әрбір адам үшін бюджеттің маңызы зор. Өйткені мемлекеттік
мектептерді, институттарды, емдеу мекемелерін ұстауға, оқытушыларға,
дәрігерлерге, ғалымдарға, мемлекеттік қызметкерлерге айлық төлеуге, әскерді
жарақтандыруға қажетті қаражат бюджеттен бөлінеді. Сондықтан халықтың
өкілдері ретінде депутаттар бюджетке кірістің қалай жиналатынын, халықтың
ақшасы қандай мақсатқа қалай жұмсалатынын қатаң бақылап отыруға тиіс.
Мәжіліс пен Сенаттың бірлескен отырысында Президентке Парламенттің заң
шығарушы өкілеттігін беру туралы мәселе шешіледі. Егер Парламент
Президентке заң шығарушы өкілеттікті беру қажет деп шешетін болса, онда
Президент заңдарды өзі қабылдауға құқықты болады. Президент заң шығарушы
органға айналып кетпеуі үшін, оған заң қабылдау құқығы бір жылға дейінгі
мерзіммен беріледі.
Мәжіліс пен Сенат бірлескен отырыста басқа да маңызды мәселелерді
шешеді.
Мәжіліс заң жобаларын қарайды. Парламент депуттары мен Үкіметке заң
шығарушылық бастама жасау құқығы беріледі. Бұл құқықтың мәнісі - Мәжілістің
қарауына заң жобаларын енгізу құқығы тек депутаттар мен үкіметте ғана
болады деген сөз. Азаматтарда, мемлекеттік органдарда (үкіметтен
басқаларында) заң шығарушылық бастама құқығы болмайды, бірақ олар заң
жобаларын жасап, депутаттарға, үкіметке бере алады.
Мәжіліс заң жобасын егжей-тегжейлі қарайды. Жобаның әрбір бабы, әрбір
ережесі жеке-жеке талқыланады. Заң жобасы барлық талапқа сай келеді деп
әбден көздері жеткенше, ол бірнеше қабат талқылануы мүмкін. Сонан соң заң
жобасы депутаттардың дауыс беруіне қойылады. Егер Мәжілістің барлық
депутаттарының жартысынан астамы заң жобасы үшін дауыс берсе, ол кабылданды
деп саналады. Содан кейін заң жобасы Сенаттың қарауына жіберіледі. Онда да
заң жобасы түбегейлі талқыланады да, одан әрі қабылдау керек пе, әлде
қайтару керек пе деген мәселе дауысқа қою арқылы шешіледі. Егер Сенат
депутаттарының жартысынан көбі заң жобасын жақтап дауыс берсе, заң
қабылданды деп есептеледі. Тек осыдан кейін ғана заң жобасы заң деп
саналады. Алайда заңға Президент қол қоюы керек. Егер ол заңға қол қойса,
онда заң қолданысқа жарайды, яғни, басқаша айтқанда, заңи күшіне енеді. Осы
сәттен былай қарай барлық мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар,
қоғамдық бірлестіктер, азаматтар мен шетелдіктер заңның ережелерін
орындауға тиіс.
Президент заңға қол қоймауы да мүмкін. Бұл вето қою деп аталады. Онда
Президент заңның кемшіліктерін көрсетіп, оны кері қайтарады. Мұндай
жағдайда Парламент заңды қайтадан қарап, Президенттің ескертулерін еске
алады. Содан кейін заң тағы да Президенттің қол қоюына тапсырылады.
Көріп отырғанымыздай, заңдарды қабылдау тәртібі онай емес. Олай
болатын себебі - заң нормативтік акт болып табылады, онда Конституциядан
кейінгі жоғары заңи күш болады. Заң Конституцияға қайшы келмеуге тиіс.
Сонымен қатар басқа нормативтік актілердің барлығы да заңдарға қайшы
келмейтін болуға тиіс. Сондықтан да заңдар қоғамның, әрбір адамның
өміріндегі неғұрлым маңызды мәселелер бойынша қабылданады. Конституцияда
былай деп жазылған: заңдар азаматтардың құқығы, бостандықтары мен
міндеттері, меншік, салық салу, мемлекеттік органдардың ұйымдастырылуы мен
қызмет істеуі, мемлекеттік және әскери қызмет, білім беру, денсаулық
сақтау, қоршаған ортаны қорғау, қорғаныс пен мемлекет қауіпсіздігін
қамтамасыз ету т.с. мәселелер бойынша қабылданады.
Парламент жұмысы демократиялық негізде жүргізіледі. Заң жобаларын
әзірлеуге мамандар - заңгерлер, экономистер, социологтар, инженерлер,
дәрігерлер т.б. қатыстырылады. Мәселелерді алдын ала талқылау үшін Мәжіліс
пен Сенат парламенттік тыңдаулар өткізеді, оған ғалымдар, мемлекеттік
органдардың қызметкерлері, жұртшылық, радио, теледидар, газет өкілдері
шақырылады. Парламенттік тыңдаулардың қорытындысы бойынша депутаттарға
ұсыныстар кабылданады.
Мәжіліс пен Сенат өз қызметтерінің мәселелері бойынша үкімет
мүшелерінің есептерін тыңдауға құқылы. Егер үкімет мүшесі жұмысты нашар
істесе, заңдарды орындамайтын болса, онда Мәжіліс немесе Сенат оған
сенімсіздік білдіру туралы шешім қабылдап, оны қызметтен босату немесе
тіпті қылмыстық жауапкершілікке тарту жөнінде Президентке ұсыныс жасай
алады.
1.3. Қазақстан Республикасының Парламенті депутатының өкілеттігі
Депутат Парламент сессиясында және оның өзі құрамына кіретін
органдарының отырыстарында қаралатын барлық мәселелер бойынша шешуші дауыс
құқығын пайдаланады. Депутат Парламент пен оның Палаталарының үйлестіруші
және жұмысшы органдарына сайлауға және сайлануға; сессияның күн тәртібі
жөнінде ұсыныстар мен ескертпелер енгізуге; Парламенттің сессиясында
Палаталарға есеп беретін лауазымды тұлғалардың есептерін тыңдау жөнінде
ұсыныстар енгізуге; Парламент Палаталары сайлайтын немесе тағайындайтын не
Парламент пен оның сенаты тағайындауға келісім беретін лауазымды
тұлғалардың кандидатуралары жөнінде өз пікірін айтуға, Парламент
Палаталарының бірлескен және бөлек отырыстарында қарау үшін ұсынылатын
мәселелер бойынша Палаталар Бюросына ұсыныстар енгізуге; Парламент пен оның
Палаталары органдарының отырыстарында қарау үшін мәселелер ұсынуға;
депутаттық сұрау салуға; Парламент қабылдайтын зандардың, қаулылардың,
басқа да актілердің жобаларына түзетулер енгізуге; азаматтардың қоғамдық
мәні бар пікірлерімен Парламент депутаттарын таныстыруға; басқа да
өкілеттіктерді жүзеге асыруға хақылы.
Депутат Парламенттің және оның өзі құрамына сайланған органдарының
жұмысына қатысуға міндетті. Депутат өзінің дауыс беру құқығын тікелей өзі
жүзеге асырады. Өзінің дауысын басқа бір депутат арқылы беруге хақысы жоқ.
Депутат кез келген мәселелер мен ұсыныстарды Палаталардың қарауына
енгізуге, мәселелерді қарауға әзірлеу және солар бойынша шешімдер қабылдау
ісіне қатысуға, сондай-ақ қабылданған шешімдерді жүзеге асыруды
ұйымдастыру, олардың орындалуын бақылау ісіне қатысуға хақылы.
Депутаттық сұрау салу депутаттың мемлекеттік органның лауазымды
тұлғасына осы органның немесе сол лауазымды адамның құзыретіне кіретін
мәселелер жөнінде Парламент сессиясында негізделген түсініктеме беруін
немесе өзінің көзқарасын баяндауын ресми түрде сұраған талабы болып
табылады.
Парламент депутаты премьер-министр мен үкімет мүшелеріне, Ұлттық
банкінің төрағасына, Орталық сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелеріне,
бас прокурорға, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасына, Республикалық
бюджеттің атқарылуын тексеру жөніндегі есеп комитетінің төрағасы мен
мүшелеріне сұрау салуға құқығы бар.
Лауазымды тұлға сұрауға жауапты Парламенттің немесе Палатаның
пленарлық отырысында береді. Депутаттың сұрау салуына қайтарылған жауап пен
оны талқылаудың қорытындысы бойынша Парламенттің немесе оның Палатасының
қаулысы қабылданады.
Депутат өз жұмысында ешкімге де тәуелді емес. Депутаттық міндеттерді
орындауға кедергі жасау мақсатымен депутатқа немесе оның жақын туыстарына
қай түрде де ықпал жасау әрекеті үшін жауапқа тартылады. Депутаттар
алдындағы өз міндеттерін орындамайтын, оған көрінеу жалған ақпарат беретін,
депутат қызметінің кепілдігін бұзатын мемлекеттік органдар мен қоғамдық
бірлестіктердің, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдарының
лауазымды тұлғалары да жауапқа тартылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы депутаттың аманатты мандатынан
бас тартты. Бұрын сайлаушылар өздерінің депутаттарына мандат беретін де,
егер депутат сайлаушылардың сенімін ақтамаса, оны кері шақырып алуға
болатын. 1995 жылғы Конституция бойынша депутат өз сайлаушыларының атынан
ғана өкілдік етпейді, ол Қазақстанның барлық сайлаушылары атынан өкілдік
етеді. Сондықтан Парламент депутаты енді ешқандай аманатты мандатпен
байланысты емес. Сайлаушыларға депутатты кері шақырып алу құқығының жоқтығы
депутат сайлаушылар алдындағы өзінің жауапкершілігін сезінбеуге тиіс деген
сөз емес. Парламенттік каникул кезінде депутаттар өздерінің сайлау
округтеріне барып, сайлаушылармен кездеседі, олардан түскен шағымдарды,
арыздарды қарайды. Ондай ұсыныстар, арыздар депутаттардың сайлаушылар
көтерген мәселелердің дұрыс және дер кезінде шешілуіне көмектеседі;
депутаттар қоғамдық пікірді зерттеп, қажет болған жағдайда мемлекеттік
биліктің тиісті органдарына, қоғамдық бірлестіктерге ұсыныстар енгізе
алады. Депутаттық қызметтің мәселелері бойынша депутат мемлекеттік органдар
мен ұйымдарға, қоғамдық бірлестіктерге кедергісіз баруға, олардың
басшыларының, басқа да лауазымды адамдардың дереу қабылдауында болуына
құқылы.
Депутат халықтың Парламенттегі өкілі ретінде әдептілік нормаларын
сақтауға тиіс. Парламент регламентінде мінез-құлық нормаларын айқындайтын
депутат этикасының ережелері белгіленген. Депутаттар өз өкілеттігін жүзеге
асыру кезінде де, қызметтен тыс уақытта да соларды басшылыққа алуға тиіс.
Депутат этикасының ережелеріне мынадай нормалар жатады:
- депутаттар бір-біріне және Парламент Палаталарының жұмысына қатысушы
барлық адамдарға құрметпен қарауға тиіс;
- депутаттар өздерінің сөйлеген сөздерінде депутаттардың және басқа
адамдардың абыройы мен ар-намысына нұқсан келтіретіндей негізсіз
кінәлар тақпауға, дөрекі, балағат сөздер қолданбауға тиіс.
- депутаттар заңсыз және зорлықты әрекеттер жасауға шақырмауға тиіс;
- депутаттар Парламент Палаталарының, оның үйлестіруші және жұмысшы
органдарының т.б. қалыпты жұмысына кедергі келтірмеуге тиіс.
Депутаттар Парламентте мынадай бірлестіктер құруға құқылы:
1) фракция - депутаттардың ұйымдасқан тобы. Бұл саяси партияның немесе
өзге қоғамдық бірлестіктің атынан құрылып, заңда белгіленген тәртіп
бойынша тіркелген топ болуы мүмкін; ол Парламентте саяси партияның
немесе өзге қоғамдық бірлестіктің мүддесін білдіру мақсатында
құрылады;
2) депутаттық топ - депутаттардың өз өкілеттігін жүзеге асыру, сайлау
округтерінде бірлесіп жұмыс істеу үшін құрылатын бірлестігі.
Парламент өзінің жұмысын сессия тәртібімен жүргізеді. Сессия
біріккен және оңаша Палаталар отырысынан, Палата бюроларынан, Палаталардың
тұрақты комитеттері мен бірлескен комиссияларынан тұрады. Жаңадан сайланған
Парламенттің бірінші сессиясын сайлау қорытындылары жарияланғаннан және әр
Палата депутаттарының үштен екісі сайланғаннан кейін отыз күннен асырмай
Республика Президенті шақырады. Парламент сессиясын Республика Президенті
Сенат пен Мәжілістің бірлескен отырыстарында ашады, сондай отырыста
жабылады.
2. МӘСЛИХАТТАР ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕРГІЛІКТІ ОРГАНЫ РЕТІНДЕ
2.1.Мәлихаттардың функциялары және ел тәуелсіздігін қалыптастырудағы ролі
Мәслихат — тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініс қарамағындағы аймақтың
жай-күйіне жауапты жергілікті өкілдік орган. Ол сол аймақ халқының қалауын,
ықтиярын білдіреді және жалпы мемлекеттік мүддені ескере отырып,
қабылданған шешімдерді жүзеге асыру шараларын белгілейді әрі атқарылу
барысын бақылайды.
Жергілікті мемлекеттік басқару – жергілікті өкілетті және атқарушы
органдардың сәйкес аумақта мемлекеттік саясатты жүргізу, заң шеңберінде
айқындалған құзірет арқылы аумақты дамыту мақсатындағы қызметі. Сонымен
бірге, Заң маслихаттар мен әкімдіктерге негізгі талаптар мен шектеулер
қояды. Маслихаттар мен әкімдіктер жалпы мемлекеттік ішкі және сыртқы,
қаржылық және инвестициялық саясатына сәйкес келмейтін шешімдерге жол
бермеуі тиіс; ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде ҚР мүддесін ескеру;
жалпы мемлекеттік стандарттарды ұстану; азаматтардың құқығы мен заңды
мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету. Маслихаттар мен әкімдіктерге ҚР
аумағында ортақ еңбек нарығын қалыптастыруға, капитал, қаржы, еркін сауда
және қызмет айналысына кедергі келтіруге тыйым салынады. Маслихаттар мен
әкімдіктер қабылдайтын аумақты дамыту жоспары ҚР стратегиялық даму
жоспарына сәйкес келуі керек.
Маслихаттар жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы негізінде жасырын
дауыс беру арқылы төрт жыл мерзімге халық сайлайды.
Тиiстi маслихат депутаттарының санын ҚР – ның Орталық сайлау
комиссиясы мынадай шектерде: облыстық маслихатта, Астана және Алматы
қалалық маслихаттарында – елуге дейiн; қалалық маслихатта отызға дейiн;
аудандық маслихатта – жиырма беске дейiн белгiлейдi.
Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген оның
депутаттары жалпы санының кемiнде төрттен үшi сайланған жағдайда маслихат
заңды болып есептеледi. Мәслихат депутаттарын сайлау Қазақстан
Республикасының сайлау туралы заңдарымен регламенттеледi. Мәслихаттың
өкiлеттiгi бiрiншi сессия ашылған кезден басталады және жаңадан сайланған
маслихаттың бiрiншi сессиясының жұмысы басталғанда аяқталады.
Мәслихатты сайлау және оның пайда болуы халықаралық стандарт
талаптарына жауап береді. 2001 жылдың 23 қаңтарында қабылданып, 2006 жылдың
10 қаңтарында өгерістер мен толықтырулар енгізілген Жергілікті мемлекеттік
басқару туралы Заңына сәйкес мәслихат өкілетті орган ретінде төмендегі
функцияларды орындайды:
- аумақтың жоспарын, экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларын,
жергілікті бюджетті, оның атқарылуы туралы есепті бекіту;
- қоршаған ортаны қорғау бойынша бағдарламаларды бекіту;
- әкім ұсынған әкімшілік — аумақтық бірлікті басқару сызбасын бекіту;
- әкімнің ұсынысы бойынша әкиматтың жеке құрамын мәслихат сессиясының
шешімімен келісу;
- атқарушы органдар жетекшілерінің есептерін қарау, мәслихат шешімін
орындамаған ұйымдардың, мемлекеттік басқару органдарының лауазымды
тұлғаларын жауапкершілікке тарту бойынша тиісті органдарға ұсыныс
беру;
- ҚР заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін
қамтамасыз ету өкілеттіктерін іске асыру;
- ҚР әкімшілік құқық бұзушылық Кодексіне сәйкес тәртіпті бекіту;
- жергілікті бюджеттің, жоспарларының, экономикалық және әлеуметтік даму
бағдарламаларының орындалуына бақылау;
- мәслихаттың тұрақты комиссиясын және басқа да органдарын құру, олардың
қызметтерінің есептерін тыңдау;
- халықты еңбекпен қамту және кедейшілікпен күресу бағдарламасын бекіту;
- ведомствоаралық сипаттағы мәселелер бойынша акимат жанынан
консультативтік-кеңестің жеке құрамын әкімнің ұсынысымен бекіту;
- ҚР Жер заңдары бойынша жер қатынастарын реттеуді жүзеге асыру;
- ҚР Конституциялық нормаларын, заңдарын, Президенттің актілерін, ҚР
Үкіметінің нормативтік құқықтық актілерін орындауға қатысу.
Мәслихаттың маңызды міндеті: әкімшілік-территориялық бірлікке сәйкес
халық еркін білдіру және қоғамдық мүддені есепке ала отырып, олардың іске
асуы үшін қажетті шараларды анықтай отырып, олардың орындалуына бақылау
жасау болып табылады.
Мәслихат мекеме жоспарларын, экономикалық жоспарлар мен аймақтың
экономиалық және әлеуметтік даму жоспарларын, жергілікті бюджет пен оның
орындалуы туралы есептерді жүргізеді;
- жергілікті әкімшілік -аумақтық құрылғыдағы мәселелерді жүргізуге
жататын шешімдер;
- заң бойынша мәслихат құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша
жергілікті атқарушы орган басшыларының есептерін қарау;
- мәслихат қызметінің ұйымдастырылуымен байланысты, басқа да
мәселелерді шешу,оның қызметі жөніндегі есептерді тыңдау, мәслихаттың басқа
да орган қызметі мен тұрақты комиссияларын құру;
- азаматтардың заңды түрдегі мүдделері мен құқықтарын қамтамасыз ету
жөніндегі өкілеттілік пен Республиканың заңнамасына сәйкес іске асыру.
Мәслихат қызметі биліктің өкілді органы ретінде толық Конституция
талаптарына, Қазақстан Республикасының “Жергілікті мемлекеттік
басқару” Заңына негізделіп, әлеуметтік-экономикалық мәселелердің ішіндегі
ең көкейтестісін шешуде депутаттардың белсендік танытуына бағытталған.
Мәслихат өзінің өкілетін сессияда (сессия жылына 4 рет
өткізіледі), өзінің тұрақты комиссиясы, мәслихат сессиясының төрағасы,
депутаттар, мәслихат хатшысы арқылы жүзеге асырады. Мәслихат сессияның
төрағасы мен оның хатшысын сайлайды, олардың есептерін тыңдайды, тұрақты
комиссияны қалыптастырады, мәслихаттың шығындарын анықтайды, ревизиялық
комиссияның актілерін бекітеді, мәслихат аппаратының құрылымын
бекітеді.Мәслихат сессиясы ашық түрде жүреді. Сессия төрағасы жергілікті
атқарушы органдардың жетекшілерін шақыруға құқылы. Мәслихат өзінің
мерзімінде тұрақты комиссияны құрады, онда жеті депутаттан артық болмайды.
Тұрақты комиссия жылына бір рет есеп беріп тұрады. Мәслихат қызметінде
ревизиялық комиссияның атқаратын рөлі жоғары. Ревизиялық комиссия мәслихат
өкілетінің мерзіміне сайланады, олар жергілікті бюджеттің орындалуына
бақылау жасайды. Тексеру нәтижесімен ревизилық комиссия мәслихат пен
акиматты ақпараттандырады.Мәслихат немесе оның хатшысы мәслихат сессиясында
қарауға мәселелерді енгізу жөнінде уақытша комиссия құруға құқығы бар.
Уақытша комиссияның құрамын, міндетін, өкілетін, құқығын мәслихат
анықтайды. Уақытша комиссия жұмысына қатынасқаны үшін еңбек ақы төленбейді.
Мәслихат құрылымында хатшының атқаратын рөлі зор, ол мәслихаттың
ағымдағы барлық жұмыстарын орындайды. Бұл лауазымды тұлға, ол тұрақты
негізде жұмыс істейді. Мәслихат хатшысының оның тұрақты комиссиясының
құрамында болуға құқығы жоқ. Мәслихат функциясын жүзеге асыру үшін шағын
аппарат құрылады, оның құрылымы мен сандық құрамы орындалатын жұмыстың
деңгейіне, сипатына, көлеміне байланысты. Мәслихат аппараты
ұйымдастырушылық, құқықтық, материалды-техникалық және басқа да мәслихаттың
органдарын қамтамасыз ету жұмыстарын жүзеге асырады.
Мәслихат аппараты жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекеме болып табылады.
Бүгінде жиырма жылдығы аталып өтіп отырған ел тәуелсіздігін нығайтуда
жергілікті өкілетті билік органдарының рөлі арта түсті. Аймақтардың уақыт
талабына сай дамуы, мемлекеттік маңызы зор бағдарламалардың жүзеге асуы осы
құрылымдардың белсенділігі мен іскерлігі арқасында мүмкін болды.
Қазақстан тәуелсіздік алған 20 жыл ішіндегі Парламент тарихында
өкілетті билік органдары өздерін қазақстандық қоғамға тән халықтық
демократияның көрінісі ретінде байқатты. Бұл, әрине, олардың саяси
базаларын қалыптастыру барысында мүмкін болды. Бүгінде мәслихаттар әрбір
шешімді қабылдағанда өткен екі онжылдықта тәуелсіздік алып, өз алдына
дербестікке ие болған мемлекетте өмір сүруіне орай, саяси және экономикалық
сана-сезімдері жаңа деңгейге көтерілген өңір халқы мен сайлаушыларының
мүддесін басшылыққа алады. Шындығында, бұл ұйымдар қоғамды конституциялық
реформалаудың барлық кезеңіндегі саяси міндеттерін анықтау арқылы, нақты
тарихи кезеңдегі заңнамаларда көрсетілген тапсырмалар мен оларды шешудің
әдістерін қателіктерге бой ұрмай іздестірудің қиын жолдарынан өтті. Олар
өткеннен сабақ алып, ондағы жіберілген кемшіліктерді әр жолы ескеріп
отырды. Бұл тұрғыда өкілетті органдар туралы заңнаманы жетілдірудің
халықтық биліктің қағидаларына негізделуі үлкен рөл атқарды.Осы уақыт
ішінде мәслихаттар, яғни, жергілікті өкілетті билік органдары өз дамуында
күрделі өзгерістерді бастан өткеріп, халықтық билікті жүзеге асырудың тың
жолдарын игерді.
Біздің тәуелсіз еліміздің алғашқы мәслихат сайлауы 1994 жылғы 7 наурызда
өткізіліп, әр деңгейдегі мәслихаттар органдары өмірге енді. Өзінің
қалыптасқан 16 жыл ішінде мүмкіндіктері мен біліктіліктері артқан
жергілікті мәслихаттағы депутаттар корпусы - қоғамды одан әрі
демократияландыруға, халық пен атқарушы билік арасындағы байланысты
нығайтуға, тұрмыс жағдайын жақсартуға бағытталған экономикалық және саяси
реформаларды жүргізуде өз белсенділіктерін танытып келеді.
Қазір еліміздегі түрлі деңгейдегі мәслихаттарда 3300-ден астам
депутаттар бар. 2007 жылдың 18 тамызында Қазақстан Республикасы
мәслихаттары депутаттарының кезекті сайлауы өткізіліп Қазақстан
Республикасының Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару
туралы Заңының 9-бабына сәйкес төртінші шақырылған қалалық мәслихаттың
регламенті 2007 жылғы 25 желтоқсандағы кезекті үшінші сессиясында
бекітілді. Мәслихат регламентінде мәслихат сессияларын, тұрақты комиссиялар
отырыстарын өткізу, оларға мәселелер енгізу және қарау, комиссияларды құру,
олардың қызметі туралы есептерді тыңдау, депутат сауалдарын қарау, дауыс
беру тәртібі, аппарат жұмысын ұйымдастыру т.б рәсімдік мәселелер
белгіленді. 2007 жылғы мамыр айында Қазақстан Республикасының
Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп, Парламент пен
мәслихаттар өкілеттіліктерінің елеулі күшейуіне қол жеткізілді.
Мәслихаттардың өкілеттік мерзімдері 4 жылдан 5 жылға ұзартылды, тиісті
мәслихаттардың келісімімен әкімдерді тағайындау, жергілікті атқарушы
органдар басшыларының есебін қарау жүзеге аса бастады.
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы Қазақстан
Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Заңы жергілікті өкілді органның яғни мәслихаттардың және атқарушы органның
міндеттерін айқындап берді. Мәслихаттардың тиісті әкімшілік-аумақтықтық
бөліністегі халықтың еркін білдіретіні және жалпымемлекеттік мүделерді
ескере отырып, оны іске асыруға қажетті шараларды белгілеп, олардың жүзеге
асырылуын бақылайтыны Қазақстан Республикасының Конституциясында
белгіленген және онда мәслихаттардың халық арасындағы рөлі мен міндеттері
көрсетілген. Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару
туралы 2001 жылғы 23 қаңтардағы Заңы және осы Заңға 2009 жылғы 9 ақпанда
өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы қабылданған Қазақстан
Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару
туралы Заңы, мәслихаттар құзіретін нақтылауға, аумақтық және округтік
сайлау комиссияларының құрамдарын қалыптастыру мен сайлауға, қосымша
өкілеттіктер мен мүмкіндіктер берді.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында жергілікті өзін-өзі басқару
органдары автоматты түрде сайлау арқылы қалыптасатын жергілікті кеңестерді
бейнеледі. Одан соң Мәслихаттар мен әкімшіліктер жалпы атаумен жергілікті
мемлекеттік басқару органдары болып бірікті. Бұл олардың жергілікті
мемлекеттік басқаруда бір ғана мәселемен айналыспайтынын көрсетті. Осылайша
жергілікті өкілетті органдардың атауы ғана емес, олардың маңызы да
түбірімен өзгерді. Аумақтық басқарудың барлық деңгейінде қалыптасқан
жергілікті кеңестерден айырмашылығы, мәслихаттар тек қана облыстарда,
аудандарда және облыстық, республикалық маңызы бар қалалар мен астанада
сайланды. Бұдан кейін мәслихаттар нақты айтқанда, жергілікті халықтың еркін
білдіретін және өздерінің қызметтерін дербес, жоғарыдан төменге қатысты
бағынышты болмай, өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын мемлекеттік орган
болып танылды. Содан соң мәслихаттарға саяси партиялар мен қоғамдық
бірлестіктердің ұсынысы бойынша аумақтық және округтік сайлау
комиссияларының құрамдарын қалыптастыруға және сайлауға қосымша
өкілеттіліктер берілді. Содан кейінгі тиісті заңнамадағы өзгеріс
мәслихаттардың келісімі бойынша облыстардың және жергілікті маңызы бар
қалалар мен астананың әкімдерін тағайындалуын дәйектеді. Онда, сонымен
қатар, мәслихат депутаттарының ұсынысы бойынша әкімге сенімсіздік білдіру
мүмкіндігі де қарастырылды. Осылайша, әрбір шара еліміздің жергілікті
өкілетті органдарының рөлін арттыруға мәслихаттарға жергілікті өзін-өзі
басқарудың күрделі міндеттерін шешудегі өкілеттіктерді жүктеуге бағытталды.
Қазіргі кезеңдегі мәслихаттар қызметінің ең басты жаңалықтары саяси-
бақылау тетіктерін нығайту, қалалар мен аудандардың әкімдерін тағайындау
немесе сенімсіздік білдіру, атқарушы билік атынан барлық деңгейдегі
әкімдердің депутаттар алдында есеп беруі. Жалпы, мәслихаттардың қоғамдық-
саяси жұмыстары, сессиялардың әрбір шешімдері, тұрақты комиссиялардың әрбір
қаулылары сайлаушылардың мүдделеріне ғана бағынып қоймай, олардың сауалдары
мен сұраныстарын да қанағаттандырды, оларды экономикалық және саяси
сипаттағы процестерге тартты, ел болашағына деген мүдделерін
қалыптастыруға, Тәуелсіз Қазақстанды мемлекеттік мәртебесі ретінде
тануына септігін тигізді.
2.2.Мәслихат депутаттарының өкілеттігін талдау
Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-
өзi басқару туралы Қазақстан Республикасы Заңының 20 бабына сәйкес:
1. Мәслихат депутаты жалпы мемлекеттiк мүдделердi ескере отырып,
тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстегi халықтың еркiн бiлдiредi.
2. Мәслихат депутатының өкiлеттiгi тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы
оны депутат ретiнде тiркеген кезден басталып, мәслихат өкiлеттiгi
тоқтатылған кезден бастап тоқтайды.
3. Мәслихат депутатының өкiлеттiгi мынадай жағдайларда:
- депутат Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес депутаттық
мiндеттердi орындаумен сыйымсыз лауазымға сайланса немесе
тағайындалса;
- депутатты әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет ету қабiлетi
шектеулi деп тану туралы сот шешiмi заңды күшiне енсе;
- мәслихаттық өкiлеттiгi тоқтатылса;
- депутат қайтыс болған, депутатты хабар-ошарсыз кеткен деп тану
туралы сот шешiмi не оны қайтыс болған деп жариялау туралы сот
шешiмi заңды күшiне енген;
- ол Қазақстан Республикасының азаматтығынан тоқтатса;
- соттың депутатқа қатысты айыптау үкiмi заңды күшiне енсе;
- тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстен тысқары жерге тұрақты
тұруға кетсе;
- депутаттың орнынан түсу туралы жеке өтiнiшiне байланысты;
- депутат өз мiндеттерiн жүйелi түрде орындамаса, оның iшiнде
мәслихат сессиясының немесе құрамына өзi сайланған мәслихат
органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз қатарынан үш
реттен артық қатыспаса, мерзiмiнен бұрын тоқтатылады.
- Депутаттың өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату туралы шешiм
аумақтық сайлау комиссиясының ұсынуы бойынша, қатысып отырған
депутаттардың жалпы санының көпшiлiк даусымен мәслихат
сессиясында қабылданады.
Өз қызметiн мемлекеттiк бюджет есебiнен ақы төленетiн тұрақты немесе
басқа жұмыстан босатылған негiзде жүзеге асыратын мәслихат депутаттарының
кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға, шаруашылық субъектiсiн басқаруға
дербес қатысуға, педагогтiк, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтi
қоспағанда, ақы төленетiн басқа қызметпен айналысуға құқығы жоқ.
Қабылданған заңға сәйкес жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті
қоғамдастық мүшелері тікелей, сондай-ақ мәслихаттар мен басқа да жергілікті
басқару органдары арқылы жүзеге асырады.
Мәслихаттың депутаты болып Қазақстан Республикасының жиырма жасқа
толған азаматы бола алады, сонымен қатар Кoнституцияның 86-бабының 3-
тармағында бeлгілeнгeн талаптарды қанағаттандыруға, сoндай-ақ
Кoнституцияның Кoнституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына
жәнеҚазақстан Республикасындағы сайлау туралы Конституциялық заңынасәйкес
сайлау құқығына ие болуға тиіс.
Депутаттығына кандидат бола алмайды сoтталғандығы бар немесе
сотталғандығы заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алып тасталмаған
тұлғалар.
Сайлауға соттың шешімі бойынша іс-әрекетке қабілетсіз деп саналған,
сонымен қатар сот өкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында
ұсталынған азаматтар қатыса алмайды.
Республика азаматы тек қана бір мәслихаттың депутаты бола алады.
Мәслихаттар дeпутаттығына кандидаттар ұсынуды бeлгілeнгeн тәртіп
бoйынша тіркeлгeн рeспубликалық нeмeсe жeргілікті қoғамдық бірлeстіктeр,
сoндай-ақ олардың құрылымдық бөлімшелері және өзін-өзі ұсыну жoлымeн
азаматтар жүзeгe асырады.
Республикалық немесе жергілікті қоғамдық бірлестіктердің, олардың
құрылымдық бөлімшелерінің мәслихат депутаттығына кандидаттар ұсынуын, әрбір
кандидат дауысқа түсетін сайлау округін көрсете отырып, олардың жоғары
органдары жүргізеді. Қоғамдық бірлестіктің осы қоғамдық бірлестіктің мүшесі
болып табылмайтын адамдарды депутаттыққа кандидат етіп ұсынуға құқығы жоқ.
Қоғамдық бірлестік не оның құрылымдық бөлімшесі әрбір сайлау округінде
мәслихат депутаттығына бір ғана кандидат ұсына алады. Мәслихат
депутаттығына үміткерлерді ұсыну туралы шешім республикалық немесе
жергілікті қоғамдық бірлестіктің, оның құрылымдық бөлімшесінің жоғары
органы мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады және
хаттамадан үзінді көшірмемен ресімделеді.
Рeспубликалық нeмeсe жeргілікті қoғамдық бірлeстік жoғары oрганының шeшімі:
- ұсынылған үміткердің назарына жeткізілeді;
- кандидаттың дауысқа түсугe кeлісімі туралы өтінішімeн біргe тиісті
oкругтік сайлау кoмиссиясына жібeрілeді.
Азаматтардың мәслихат дeпутаттығына кандидаттар ұсынуы өзін-өзі ұсыну
тәртібімeн тиісті oкругтік сайлау кoмиссиясына oсы аумақтық сайлау oкругі
бoйынша мәслихат дeпутаттығына кандидат бoлып дауысқа түсу ниeті туралы
өтініш бeру жoлымeн жүргізілeді.
Eшкім бірeудeн артық сайлау oкругіндe кандидат бoлып ұсыныла
алмайды.Сайлау тағайындалған кeздe өзгeшe бeлгілeнбeсe, дeпутаттыққа
кандидаттар ұсыну, сайлау күнінeн екі ай бұрын басталып, сайлау күнінe бір
ай қалғанда аяқталады.
Oкругтік сайлау кoмиссиясы үш күн ішіндe кандидаттың Кoнституция мeн
Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы Кoнституциялық заңда өзінe
қoйылған талаптарға сәйкeстігін анықтайды.
Депутаттың өз өкiлеттiгiн жүзеге асыруы кезiндегi құқықтары мен
мiндеттерi
1.Депутат:
- сайлауға және мәслихат сессиясының төрағасы, мәслихат хатшысы, тексеру
комиссиясының төрағасы, тұрақты комиссияның төрағасы немесе мүшесi
болып сайлануға, мәслихаттың өзге де органдарына сайлануға;
- мәслихат сессиясы мен оның тұрақты комиссияларында және өзге де
органдарда қарау үшiн мәселелер ұсынуға, оларды қарауға және шешiмдер
қабылдауға қатысуға;
- өз округiнiң сайлаушыларымен, сондай-ақ жергiлiктi өзiн-өзi басқару
органдарымен және ұйымдармен кездесулер мен жиналыстар өткiзуге;
- сессияда тиiстi мәслихат аумағында орналасқан жергiлiктi атқарушы
орган мен ұйымдардың лауазымды адамдарының мәслихаттың құзыретiне
жатқызылған мәселелер бойынша есептерiн тыңдау туралы ұсыныстар
енгiзуге;
- тиiстi әкiмдiк отырыстарының жұмысына қатысуға;
- мәслихат пен оның органдары отырыстарының стенограммаларымен және
хаттамаларымен танысуға;
- фракциялар мен депутаттық топтар түрiнде депутаттық бiрлестiктер
құруға құқылы;
- Қазақстан Республикасының заңнамасында және мәслихат регламентiнде
көзделген өзге де iс-әрекеттердi жүзеге асыруға құқылы.
2. Депутат:
- мәслихаттың және өзi құрамына сайланған оның органының жұмысына
қатысуға;
- өз округi сайлаушыларымен тұрақты байланыс жасауға, оларға мәслихаттың
жұмысы, оның тұрақты комиссиялары мен өзге де органдарының қызметi,
мәслихат шешiмдерiнiң орындалуы туралы, сондай-ақ өзiнiң депутаттық
қызметiнiң барысы туралы, жылына кемiнде бiр рет хабарлап отыруға,
мәслихат шешiмдерiнiң орындалуын ұйымдастыруға және бақылау жасауға
қатысуға;
- сайлаушылардың өзiне келiп түскен өтiнiштерiн қарауға, азаматтарды
жеке қабылдауды ұдайы жүргiзуге;
- тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiсте тұруға мiндеттi.
3. Мәслихаттың әрбiр депутатына оның құқықтарының, ар-намысы мен
абыройының қорғалуына кепiлдiк берiледi.
Мәслихат депутаты, қызметi мемлекеттiк құпиялармен байланысты ұйымдарды
қоспағанда, депутаттық қызмет мәселелерi бойынша тиiстi мәслихат аумағында
орналасқан мемлекеттiк органдарға, қоғамдық бiрлестiктер мен мемлекеттiк
ұйымдарға кедергiсiз кiруге құқылы.
Мемлекеттiк органдардың, қоғамдық бiрлестiктердiң және мемлекеттiк
ұйымдардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдары мәслихат депутаттарын
кiдiрiссiз қабылдауға және оларға жүктелген өкiлеттiктердi жүзеге асыруда
қажеттi жәрдем беруге мiндеттi.
2.3 Астана қаласы мәслихатының қызметін талдау
Астана қаласының атқарушы органы ретінде қалалық мәслихат табылады,
1998 жылы құрылған. Мәслихат сәйкес келуші территориялық бірілікте жалпы
тікелей, тең құқықта төрт жылға сайланады.
Мәслихат депутаты ретінде Қазақстан Республикасының жиырма жасқа
жеткен азаматы сайлана алады. Қазақстан Республикасының азаматы бір ғана
мәслихаттың депутаты бола алады.
Қалалық мәслихат аппараты мәслихаттың ұйымдық, құқықтық, ақпараттық-
аналитикалық және материалдық-техникалық қызметін қамтамасыз ету
үшін,депуттатарға Конституцияға, Қазақстан Республикасының заңына сәйкес,
қалалық мәслихаттың шешімімен басқа да нормативті-құқықтық актілерін жүзеге
асыру үшін құрылады. Қалалық мәслихат аппараты заңды тұлға болып табылады,
мемлекеттік және орыс тілінде бейнеленген мөрі мен белгісі бар,соған сәйкес
банкте шоты бар.
Мәслихат келесі заңды құзіреттіліктерге ие болады:
- қаланың әкімшілік-территориялық ауыл әкімдіктеріне сай бөлінуін
екіту;
- салықтар, алымдар, баждар, төлемдерді алау тәртібін бекіту;
- қала бюджетін бекітеді және оның орындалуы жөніндегі есепті
тыңдайды;
- табиғи ресурстарды пайдалану тәртібін бекітеді, табиғатты, мәдени-
тарихи ескерткіштерді қорғау;
- қаланы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz