АЯҚТАЛМАҒАН ҚЫЛМЫСТАР ҮШІН ЖАУАПТЫЛЫҚ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПТЫЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Қылмыстық жауаптылықтың ұғымы мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 6
1.2 Қылмыстық жауаптылық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10

ІІ. АЯҚТАЛМАҒАН ҚЫЛМЫСТАР ҮШІН ЖАУАПТЫЛЫҚ
2.1 Аяқталмаған қылмыстардың жалпы сипаттамасы және квалификация
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Аяқталмаған жəне қатысушылықпен жасалған қылмыс үшiн жаза
тағайындау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3 Аяқталмаған қылмыс, қатысып жасалған қылмыс және қайталанған қылмыс
үшін жаза
тағайындау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .20

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..27

Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президенті
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2008 жылғы Қазақстандықтарға арнаған
Жолдауында ғылымды одан әрі дамытуға ерекше мән берді[1].
Жалпы ғылымы жоқ ел тұл, ғылымы дамымаған елдің болашағы күмәнді, қазір
қарап отырсақ, жер жаһандағы ізгі жетістіктердің барлығы дерлік ғылымның
адамзатқа тартқан сыйы, тартуы іспеттес. Тәуелсіздік туын желбіреткен он
жылдан бері Қазақстан ғылымы да дамып, әлемге әйгілі бола бастады, кез-
келген ғылым саласында ілгері дамушылық көрінісі айқын.
Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес біздің мемлекетіміз
демоқратиялық, құқықтық, әлеуметтік, зайырлы мемлекет болып табылады[2].
Еліміздің өркендеуіне, мемлекетіміздің нығаюына құқық нормаларын, құқық
саласы ғылымын жетілдірудің маңызы ерекше. Құқық нормалары барлық қоғамдық
қатынастардың реттеуші тетігі, кез-келген қоғамдық қатынастар жалпыға
бірдей, әділ заң нормалары арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Заң талаптарың құқық нормаларын құрметтеу және оны бұлжытпай жүзеге
асыру әрбір азаматтың қасиетті борышы.
Құқықтық мемлекеттілікті орнатуда, оның тетіктерін одан әрі жетілдіруде
құқық ғылымы салаларының атқаратын міндеті зор болып отыр. Сондай ауқымды
міндет заң ғылымының негізгі салаларының бірі — қылмыстық құқық ғылымына да
жүктеліп отыр. Қылмыстық құқық ғылымында алда кешенді ғылыми проблемаларды
жүзеге асыру, оның ішінде қылмыстық жазаны тағайындау, бас бостаңдығынан
айырмайтын шараларды белгілеудің ғылыми негіздері, өлім жазасын қолдануды
жою, өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасын орындаудың құқықтық -
нормалық қырларын жетілдіру сияқты іргелі зерттеулерді жүзеге асыру
міндеттері түр.
Қылмыстылықпен күрес, қылмыскердің тұлғасына ғылыми негізде зерттеу,
орын алған қылмысты құбылыстардың себептері мен оған мүмкіндік жасайтын
мән - жайларын анықтау, бүгінгі күні заң ғылымдарының келесі міндеттерінің
бір болып саналады.
Қылмыстық құқық теориясында, оқулықтарда қылмыс құрамының жалпы
түсініктері кеңінен қолданылады. Жалпы және нақты қылмыстың құрамының
түсінігі жалпы қылмыс түсінігіне қарағанда заңдылық ұғым емес, ғылыми ұғым
болып табылады. Бұл ұғым теорияда нақты қылмыстардың түсінігінен, қылмыстың
нақты құрамының жинақталған белгілері арқылы анықталады және өз бойында
жалпылама барлық қылмыс құрамдарының белгілері мен элементтерін сипаттап,
көрсетеді.
Аяқталмаған қылмыстардың қатарына қылмыстық құқық қылмысқа даярлану мен
оқталуды жатқызады. Қылмыстық заңның Ерекше бөліміндегі баптардың
диспозицияларында тек аяқталған қылмыстардың белгілері келтірілген .
Аяқталмаған қылмыстардың ерекшелігін білдіретін белгілердің қатарына
мыналар жатады:
1. Аяқталмаған қылмыстар тек қасақана, оның ішінде тікелей қасақана
әрекеттермен жасалады. Жанама қасақаналықпен қылмысқа оқталу немесе
даярлану әрекеттері адамның қылмыстың орындалуын білдіретін немесе зардапқа
деген психикалық қатынасында кездеспейді.
2. Аяқталмаған қылмыстарды кінәнің рекіне тәуелсіз себептерге
байланысты қылмыстың аяғына дейін жеткізілмеуі адамның қылмысты әрекеттік
жасауын өз еркімен түпкілікті тоқтатуына немесе туындауы мүмкін зардапты
дер кезінде өзінің алдын-алуына байланысты болса, онда қылмысты аяғынадейін
жеткізуден бас тарту ретінде бағаланады және өзге әрекеттерінде басқа
қылмыстың белгілері болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
3. Аяқталмаған қылмысты құрайтын әрекеттер қоғамға қауіпті деп
бағаланады, себебі қылмысқа дайындалу немесе оқталу әрекеттерінде адамды
қауіпті ой-ниет орын алады және ол аяғына дейін жеткізілуі мақсатын
көздейді, сонымен қатар заңмен қорғалатын мақсатқа жету үшін осындай
мүдделерге қарсы бағытталған әрекеттердің алғашқы сатысы көрініс алады.
Аяқталған қылмыстармен аяқталмаған қылмыстардың басты айырмашылығы , ол
аяқталмаған қылмысты әрекеттерде қылмыстық құқықта бейнеленген қылмыс
құрамы белгілерінің толық болмауы болып табыладыАяқталмаған қылмыстардың
ерекшелігінің бірі, ол әдетте заңмен қорғалатын обьектілерге зардап келмеуі
немее зардап келген де кінәлінің ойындағыдай емес, одан төмен деңгейде
болып табылады. Мұндай зардаптар келгенде немесе қорғалуға жататын
обьектілерге нұқсан келтірілгенде іс-әрекеттің аяқталмаған қылмыс ретінде
бағалану себебі ,ол қылмысты квалификациялау ережесінде кінәнің
қасақаналығының бағыты қолданылатынына байланысты.
Зерттеу жұмысының мақсаттары мен міндеттері.
- қылмыстық жауаптылық өзіне тән ерекшелігімен оқшауланған құқылық
жауапкершіліктің бір түрі болып табылатынын анықтау;
- қылмыстық жауаптылық — өзінің нысаны, мазмұны жағынан мемлекеттік
күштеу мәні бар жауаптылықтың түрі екендігіне сипаттама беру;
- қылмыстық жауаптылықтың әлеуметтік мазмұнының өзі сол субъектіге
қылмыстық жауаптылық жүктей отырып, мемлекет оның істеген қылмысын мінеп,
оған заңдылық баға беретінін зерттеу болып табылады;
- Аяқталмаған қылмыстардың жалпы сипаттамасы және квалификация
тәртібін;
- Аяқталмаған жəне қатысушылықпен жасалған қылмыс үшiн жаза
тағайындауды;
- Аяқталмаған қылмыс, қатысып жасалған қылмыс және қайталанған қылмыс
үшін жаза тағайындау т.б. мәселелерді зерттеу.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Берілген Аяқталмаған қылмыстар үшін
жауаптылық курстық жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І. Қылмыстық жауаптылықтың жалпы сипаттамасы
1.1 Қылмыстық жауаптылықтың ұғымы мен маңызы

Қазақстан Республикасының Конституциясында көрсетілген белгілі бір
әлеуметтік талаптарды катаң орындауды талап етеді, оны орындамаған ретте
азаматтарға заңда көрсетілген негізде моральдық немесе құқылық
жауапкершілік жүктеледі. Құқылық жауапкершіліктің ішіндегі ең қатал түрі
қылмыстық жауаптылық болып саналады. Қылмыстық жауаптылық мемлекеттің заң
шығарушы органы арқылы қылмыстық жазалау қатерімен тыиым салынған қоғамға
қауіпті кінәлі түрде істелген іс-әрекет үшін ғана белгіленеді. Адам
қылмыстық жауаптылыққа істеген іс-әрекеттерінде қылмыстық заңда көрсетілген
нақтылы бір қылмыстың кұрамы болған жағдайда ғана тартылады. Мысалы: тонау,
ұрып-соғу, денсаулыққа касақана орташа зиян келтіру, бұзақылық, т. б. Мұның
өзінде қылмыстық жауаптылық оның іс-әрекеті нақты қылмыс құрамын түзейтін
қылмыстыққ құқылық нормаларды кінәлі түрде ғана бұзғанда жүзеге асырылады.
Яғни, қылмыстық жауаптылық бұл қылмыстық құқылық норманы бұзудың
нәтижесі, коғамға кауіпті іс-әрекеттін көрінісі болып табылады. Қылмыс
істелмесе қылмыстық жауаптылықта болмайды. Қылмыстық заң бойынша жазалау
қатерімен тыйым салынған қоғамға қауіпті іс-әрекеттер үшін қылмыстық
жауаптылық тек қана қылмыс істеу арқылы келтірілген зиянның көлеміне,
қылмыстың жасау тәсіліне, кінәнің нысанына, қылмыскердің тұлғасының
ерекшеліктерін еске ала отырып жүзеге асырылады[3, 15 б].
Қылмыстық жауаптылық өзіне тән ерекшелігімен окшауланған құқылық
жауапкершіліктің бір түрі болып табылады. Қылмыстық жауаптылық — өзінің
нысаны, мазмұны жағынан мемлекеттік күштеу мәні бар жауаптылықтың түрі.
Өйткені мемлекет кез келген қылмысқа тиісінше баға бере отырып, оны істеген
адамға мемлекет таралынан заңда көрсетілген күшпен орындалуға тиісті
шараларды қолдануды жүзеге асырады. Яғни, қылмыстық жауаптылықтың
әлеуметтік мазмұнының өзі сол субъектіге қылмыстық жауаптылық жүктей
отырып, мемлекет оның істеген қылмысын мінеп, оған заңдылық баға береді.
Қылмыстық жауаптылықтың мазмұны (теріс қылыққа моральдық саяси баға
беріп мінеу және мемлекет, коғам тарапынан қылмысын бетіне басу) және
заңдылық (қылмыс істеген адамға қолданылатын мемлекеттік күштеу шаралары).
Бұлар қылмыстық жауаптылыктың маңызды, мәнді екі бөлігі болып табылады.
Сонымен, қылмыстық жауаптылық деп — қылмыс заңы бойынша қылмыс деп
белгіленген нақты іс-әрекетті істеген адамды мемлекет атынан оның тиісті
органдары арқылы мінеушілігін (айыптаушылығын) айтамыз. Қылмыстық
жауаптылық-қылмыстық құқылық қатынас мәселесімен тығыз байланысты. Бұл
байланыс екі жақты көрініс арқылы белгіленеді.
Біріншіден, қылмыстық кұқылық қатынас қылмыстық жауаптылық сияқты
істелген қылмыстың құқылық зардабы.
Яғни, нақты қылмыс жасалмаса қылмыстық жауаптылықта, қылмыстық құқылық
қатынаста жоқ.
Екіншіден, нақты қылмыс жасалған уақыттан бастап қылмыстық жауаптылық,
ал мұны мен біргебір мезетте істелген қылмыстың салдарынан қылмыстық
құбылыс, яғни қылмыстық құқылық қатынас пайда болады. Бұл жерде істелген
қылмыс заңдылық факт болып табылады[4, 78 б].
Тараптардың арасында қылмыстың субъектісімен (қылмыс жасаған адаммен)
мемлекеттің атынан өкілділік алған органдардың арасында тиісінше құқылық
қатынастар пайда болады. Қылмыстық-құқылық қатынас бір жағынан мемлекет
атынан әділ соттылы құқықты жүзеге асыратын анықтама, тергеу, прокуратура,
сот органдарымен, екінші жағынан қылмыс істеген субъектінің (кылмыскердің)
арасындағы қатынас болып табылады. Бұл қатынастар материалдық мазмұнға ие
болады.
Олар істеген қылмыстың фактісіне қатысты: істелген қылмыстың құрамы
қандай, кінәнің нысаны, дәрежесі, қылмыскердің тұлғасы, біткен немесе
бітпеген қылмыс па? Мұнда қылмысқа қатысу немесе қылмысқа жанасушылық болды
ма және т. б. Сондай-ақ жазаны тағайындау немесе жазаны өзгерту шарттары,
жазадан босату сияқты мәселелерге байланысты болады. Қылмыстық құқықтық
қатынас іс жүргізу құқылық қатынастармен тығыз байланысты.
Өйткені, қылмыстық құқылық катынас қылмыс істеу фактісіне байланысты
болады. Істелген кылмыс бойынша оны қозғау, тергеу, сотта қарау мәселелері
қылмыстық іс жүргізу құқылық қатынастар арқылы дамып, жүзеге асырылады. Бұл
қатынастар субъектімен (қылмыс істеген адам) мемлекеттің оның уәкілдігін
жүзеге асыратын органдар арасында іске асырылады. Қылмыстық құқықтық
қатынастар субъектілері заң бойынша айрықша құқықтар мен міндеттерге ие
болады. Қылмыскер қылмыстық құқықтық қатынастың объектісі болып табылады.
Мемлекет қылмыскерді жазалай отырып, басқаларды қылмыс істеуден
сақтандырады және сотталған адамды түзеу мақсатын жүзеге асырады[5, 177 б].

Мемлекеттің осы функциясын аткару кезінде қылмыскер де мемлекетке өз
көзқарасын білдіретін қатынастың субъектісі ретінде көрінеді. Мұндай
жағдайда мемлекет осындай қатынастың объектісі болып қалады. Яғни, субъект
және объект салыстырмалы түсініктер, сондықтан да олар сөз жоқ өзара орын
ауыстырулары мүмкін. Қылмыстық құқықтық қатынастың пайда болуын қылмыстық
жауаптылықтың жүзеге асырылуы деп түсінуге болмайды. Тек соттың айыптау
үкімі заңды күшіне енгеннен кейін ғана қылмыстық жауаптылық жүзеге
асырылады.
Сот айыптыны кінәлі деп тани отырып, қылмыскер мен мемлекет арасында
кінәлінің қылмыс жасаған уақытынан бастап қылмыстық-құқықтық катынастың
орын алғандығын бекітеді. Қылмыстық құкықтық қатынас мемлекеттің жаза
жөніндегі құқығы мен қылмыскердің тиісінше қылмыстың жауаптылығын көтеру
міндеттілігімен ғана шектеліп коймайды. Қылмыскер тиісті өкімет органының
күштеуі арқылы ықпал ететін объектісі ғана емес, белгілі бір құқықтардың
субъектісі де. Өйткені жазалау шаралары оған оның жасаған қылмысынын
табиғатына, осы қылмысқа занда белгіленген жазаға, яғни санкцияға,
Қылмыстық кодекстің Жалпы бөліміндегі жаза тағайындау туралы ережелерге сай
жүзеге асырылады.
Сондықтан да қылмыстық құкылық қатынас мемлекеттің қылмыскер жөніндегі
құқығын белгілеп қана қоймайды, сонымен бірге әділ соттылықты жүзеге
асыруда заңдылықтың кепілі ретінде де көрінеді. Адамның қылмыстық
жауаптылығы оған соттағайындаған жазаны өтеумен жүзеге асырылады. Яғни,
оның жүзеге асырылуы жаза өтеліп болған соң жойылады. Бірақ та қылмыстық
жауаптылық барлық уақытта да жазаны өтеу ретінде жүзеге асырылмайды.
Мысалы, қылмыс жасаған адам анықталмады делік. Мұндай ретте қылмыстық
құқықтық қатынас (қылмыс істеген адам мен мемлекет арасындағы) жүзеге
аспайды. Бұған мысал ретінде латентті қылмыстарды қосуға болады.
Қылмыс жасаған кінәлі адам, егер де ол ауыр қылмыс жасаумен байланысты
болса, қылмыстық жауаптылыққа және жазаға тартылады. Бірақ та қолданылып
жүрген қылмыстық жазаға сәйкес барлық уақытта да қылмыс жасаған адамға жаза
тағайындалуы міндетті емес. Мысалы: Қылмыстық кодекстің - 68-бабының 1-2-
бөліктерінде: Қылмыс белгілері бар әрекет жасаған адамды, егер сот, істі
караған кезде жағдайдың өзгеруі салдарынан ол жасаған әрекет қоғамға
қауіпті емес деп танылса, сот қылмыстық жауаптылықтан босатуы мүмкін.
Бірінші рет кішігірім немесе орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған адамды,
егер ол адамның одан кейінгі мүлтіксіз мінез-құлқына байланысты іс сотта
қаралған уақытта ол қоғамға қауіпті деп есептеле алмайтындығы белгіленсе,
сот қылмыстық жауаптылықтан босатуы мүмкін делінген. Осы бапта қылмыстық
жауаптылықтан босату негізі көрсетілген.
Ал Қылмыстық кодекстің 74-бабының 1-болігінде: Кішігірім және орташа
ауырлықтағы қылмысы үшін сотталған адамды, егер жазаны өтеу өтеу немесе
кездейсоқ апат, отбасының еңбекке жарамды жалғыз мүшесінің ауыр науқастануы
немесе қаитыс болуы немесе басқа да төтенше мән-жайлардың салдарынан
сотталған адам немесе оның отбасы үшін оның жазасын өтеуі аса ауыр зардапқа
әкеліп соқтыруы мүмкін болса, сот жазадан босатуы мүмкін деп көрсетілген.
Мұнда қылмыстық жазадан босатудың негізі ғана көрсетілген. Сонымен
қылмыстық жауаптылық өзінің сипатына қарай жаза тағайындалмайтын және жаза
тағайындалатын болып екіге бөлінеді. Жаза тағайындалмайтын қылмыстық
жауаптылық айыптаушылық фактісімен аяқталады. Ал жаза тағайындалатын
қылмыстық жауаптылықта айыптаушылықпен бірге жазалану фактісі де бар.
Осыған байланысты қылмыстық жауаптылық бұл жазаға қарағанда жеке, ауқымы
кең, қылмыстық-құқылық түсінік екендігін оның жазасыз-ақ қолданылатындығын
және орындалатынын көреміз.
Қылмыстық жауаптылықсыз жаза тағайындау мүмкін емес. Сонымен, қылмыстық
жауаптылық және жаза өзара тығыз бір-біріне ұқсас емес ұғымдар екендігін
анғарамыз.

1.2 Қылмыстық жауаптылық негіздері
Қылмыстық жауаптылықтың негізін дұрыс анықтау құқық қолдану
органдары қызметінің заңдылықты қатаң сақтауының кепілі болып табылады.
Қылмыстық құқық бойынша қылмыстық жауаптылыктың негізі болып қылмыстық
заңда көрсетілген қылмыс құрамының барлық белгілері бар іс-әрекетті істеу
болып табылады (3-бап). Яғни, бұл деген қылмыстық жауапқа және жазаға тек
қана қылмыс істегенге, яғни қылмыстық заңда көрсетілген коғамға кауіпті іс-
әрекеттерді қасақана немесе абайсыздықтан істегенге айыпты адамға ғана
тағайындалатынын көрсетеді. Демек, қылмыстық жауаптылық негізі іс-әрекетте
қылмыс құрамының болуы болып табылады.
Қылмыстық заң қылмыс құрамы деген терминнің мазмұнын ашып көрсетпейді.
Бұл мәселе қылмыстық кұқық теориясында ғана ашып көрсетіледі. Адамның
(қылмыс субъектінің) қылмыстық заңда көрсетілген қоғамға қауіпті іс-
әрекеттерді (қылмыстың объективтік жағы) кінәлі түрде қасақана немесе
абайсыздықпен істеуі (қылмыстың субъективтік жағы) қылмыс құрамының
белгілері болып табылады.
Қылмыстың объектісі болып табылатын қылмыстық заң қорғайтын қоғамдық
қатынастардың жиынтығы Қылмыстық кодекстің 2-бабында көрсетілген. Сонымен,
қылмыстық жауаптылықтың негізі болып қылмыс құрамы болатынын білдік. Іс-
әрекетінде қылмыс құрамының ең кем дегенде бір белгісі жок болса ол адамды
қылмыстық жауаптылыққа тартатын негіз жоқ[6, 99 б].
Қылмыстық заңда қылмыстың жалпы түсінігі берілген, сонымен бірге
Ерекше бөлімде нақты қылмыстар жеке-жеке көрсетілген. Қылмыстық заң қылмыс
құрамы деген түсінікті ашпайды. Бұл түсінікті қылмыстық құқық теориясы ғана
береді. Қылмыстың құрамы деп — қылмыстық заң бойынша қоғамға қауіпті іс-
әрекеттерді белгілі бір қылмыстың қатарына жатқызуға мүмкіндік беретін
қылмыстың объективтік және субъективтік жақтарынан құралған элементтердің
және олардың белгілерінің жиынтығын айтамыз. Қылмыс құрамының әркайсысы
оның субъективтік және объективтік белгілерімен сипатталады.
Барлық жүйелер секілді қылмыстың құрамы да белгілі бір элементтерден
тұрады. Осы белгілердің қосымша жүйелерінін ең болмағанда біреуінің жоқ
болуы жүйенің болмауына, яғни қылмыс құрамының тұтастай жоқ болуын әкеп
соғады. Бұл жерде қылмыс құрамының элементтері деп, қылмыс құрамы жүйелерін
құрайтын бастапқы компоненттерді айтамыз.
Қылмыс құрамының белгілеріне мынадай 4 түрлі элементтер жатады:
- объект,
- объективтік жағы,
- субъект,
- субъективтік жағы.
Мысалы, бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру қылмысы (187-
бап) белгілері болып біріншіден, басқа біреудің мүлкіне қол соғу,
екіншіден, осы мүлікті жою немесе бүлдіру, үшіншіден, осы әрекетті қасақана
істеу, төртіншіден, бұл іс-әрекет ауырлататын жағдайда жасалса ол үшін 14-
ке толған адам жауапқа тартылады. Осы көрсетілген төрт белгінің біреуі жоқ
болса, онда бұл қылмыс кұрамы болмайды.
Егер адам бөтен адамның мүлкін абайсызда бүлдірсе немесе жойса онда
кінәлінің әрекетінде басқа бір қылмыс құрамы болады. Себебі, бұл жерде 187-
бапта керсетілген қылмыстың басты белгісі қылмысты қасаканалықпен істеу
жок. Әрбір қылмыс құрамының белгілері Ерекше бөлімдегі баптардың
диспозициясында ғана емес, қылмыстық заңның Жалпы бөлімінде оның тиісті
баптарында да айтылады. Ерекше бөлімнің баптарының диспозицияларында әр
түрлі қылмыстың көптеген белгілері аталып көрсетілген. Мұның өзінде
диспозициялардың қылмыстың ерекшелігін анықтайтын және тағы басқа
қылмыстардан ажырататын соған тән белгілерінің тізбегін береді. Барлық
қылмыстарға жалпылама ортақ немесе нақты қылмыс топтарына тән белгілер
Жалпы бөлімнің баптарында анықталады. Мысалы, бөтеннің мүлкін ұрлауды
анықтайтын Қылмыстық кодекстің 175-бабының диспозидиясында осы қылмыстың не
субъектісі, не кінәнің нысаны аталмаған.
Бұл жалпылама белгілер Қылмыстық кодекстің 15 және 20-баптарында
көрсетілген. Қылмыстық кодекстің 175-бабында ұрлықтың оған тән белгісі —
басқа біреудің мүлкін жасырын түрде ұрлау ғана көрсетілген. Осы белгі
арқылы ұрлық тонаудан ерекшеленеді. Әрбір қылмыс істелтен уақытында
көптеген белгілермен сипатталады. Осы белгілердің барлығы да қылмыс
құрамына жатпайды. Қылмыс құрамына мұқияттылықпен таңдап алынған түрлік
белгілер ғана қосылады[8, 255 б].
Түрлік белгілер дегеніміз барлық қылмыстарға ортақ, олардың қоғамға
кауіптілігін және құқыққа қайшылығын білдіретін жиынтығының көрінісі
болады. Түрлік белгіге жатпайтын тек қана жекелеген қылмысқа тән белгілер
қылмыс құрамына қосылмайды. Сондықтан олар қылмыс құрамынан тысқары болады
да, осыған байланысты оның қылмысты саралау үшін маңызы болмайды. Мысалы,
біреудің мүлкін ұрлағанда (ақша, зат, құжат т. б.) немесе ол ұрлыктың қашан
болғаны қылмысты саралауға әсер етпейді. Түрлік белгі сол немесе басқа
қылмыстың міндетті белгілері болып табылады. Осы түрлік белгілердің біреуі
жоқ болса, онда қылмыс құрамы да болмайды.
Мысалы, басқа біреудің мүлкін ұрлаудың түрлік белгісі — оны жасырын
ұрлау. Егер басқа біреудің мүлкін алу жасырын түрде емес, ашық түрде жүзеге
асырылса, онда ұрлық емес, басқа қылмыс құрамы — тонау болады. Қылмыс
құрамы бір ғана қылмыстық құқылық нормада — бір бапта көрсетілуі мүмкін.
Мысалы, 314-бап — қызмет жөніндегі жалғандық.
Басқа жағдайларда Қылмыстық кодекстің бір бабында қылмыс құрамының бір
немесе бірнеше түрі қарастырылуы мүмкін. Мысалы, Қылмыстық кодекстің 308-
бабында қылмыстың қауіптілік дәрежесіне қарай билікті немесе қызметтік
өкілеттілікті асыра пайдаланудың үш құрамы көрсетілген: баптың бірінші
бөлімінде осы қылмыстың жай түрі, ал екінші; үшінші бөлігінде осы қылмыстың
ауыр немесе өте ауыр түрлері көрсетілген.
Ерекше бөлімнің баптарында әдетте аяққталған немесе орындаушының
тікелей істеген қылмыстары көрсетіледі. Алдынала қылмысты әрекеттерде
немесе қылмысқа катысушы адамдардың: ұйымдастырушы, айдапсалушы,
көмектесуші әрекеттеріне сая немесе басқа қылмыстың құрамының барлық
белгілері болмайды. Мысалы, әйелді зорлауға оқталғанда онымен зорлап
жыныстық қатынас жасау орындалмайды немесе кісі өлтіруге оқталғанда
қылмыстың зардабы - адам өлімі жоқ. Бірақта осы жағдайларда кінәлінің
әрекеттерінде Ерекше белімдегі аталған баптарда көрсетілген қылмыстың
барлық белгілерінің болмауы олардың іс-әрекетінде қылмыс құрамы жоқ деуге
негіз болмайды. Бұл жағдайда да қылмыс құрамы бар, бірақ ол оның құрамы
Ерекше бөлімнің, сол сияқты Жалпы бөлімнің тиісті баптары көрсетіле отырып
белгіленеді. Мысалы, әйел зорлауға оқталғанда кінәлінің әрекетінде
Қылмыстық кодекстің 120 және 24-баптарында көрсетілген қылмыс құрамының
белгілері бар.
Қылмыс құрамының заңдылықты сақтауда және оны нығайтуда маңызы зор.
Заңдылықты қатаң сақтау, бұлжытпай жүзеге асыру, тәуелсіз мемлекетіміздің
нығаюының негізгі шарты. Заңдылық кағидасын сақтау, жүзеге асыру құқық
қорғау органының қызметкерлерінің касиетті борышы. Бұл азаматтардың
конституциялық құқығын, бостандықтарын жүзеге асырудың негізгі кепілі болып
табыцлады. Заңдылық талабын дұрыс жүзеге асыру қылмыс істеген адамға заңды
дұрыс қолданып, оның әрекетіне зан талабына сай баға беру болып табылады.
Қылмыстық заңды дұрыс қолданудың маңызды шарттарының бірі қоғамға
қауіпті іс-әрекеттерге заңды дұрыс қолданып, әрекет немесе әрекетсіздікке
қылмыстық заң нормасының талабына сай баға беріп саралау болып табылады.

Қылмысты саралау дегеніміз адамның коғамға істеген қауіпті іс-әрекетін
қылмыстық заңда көрсетілген нақты қылмыс құрамының белгісі бар бапқа дәлме-
дәл жатқызу болып табылады. Қоғамға қауіпті іс-әрекет қылмыстық заңда
көрсетілген нақты қылмыс кұрамымен қамтылса, онда ол дұрыс сараланған деп
саналады.

ІІ. АЯҚТАЛМАҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Аяқталмаған қылмыстардың жалпы сипаттамасы және квалификация
тәртібі
Аяқталмаған қылмыстардың қатарына қылмыстық құқық қылмысқа даярлану
мен оқталуды жатқызады. Қылмыстық заңның Ерекше бөліміндегі баптардың
диспозицияларында тек аяқталған қылмыстардың белгілері келтірілген .
Аяқталмаған қылмыстардың ерекшелігін білдіретін белгілердің қатарына
мыналар жатады:
1. Аяқталмаған қылмыстар тек қасақана, оның ішінде тікелей қасақана
әрекеттермен жасалады. Жанама қасақаналықпен қылмысқа оқталу немесе
даярлану әрекеттері адамның қылмыстың орындалуын білдіретін немесе зардапқа
деген психикалық қатынасында кездеспейді.
2. Аяқталмаған қылмыстарды кінәнің рекіне тәуелсіз себептерге
байланысты қылмыстың аяғына дейін жеткізілмеуі адамның қылмысты әрекеттік
жасауын өз еркімен түпкілікті тоқтатуына немесе туындауы мүмкін зардапты
дер кезінде өзінің алдын-алуына байланысты болса, онда қылмысты аяғынадейін
жеткізуден бас тарту ретінде бағаланады және өзге әрекеттерінде басқа
қылмыстың белгілері болмаса қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
3. Аяқталмаған қылмысты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.