Валюталық нарықтар және алыпсатарлық валюталық операциялар қызмет

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе

1. бөлім . Теориялық аспектілерінің ақша курсына әсері

1. . Валюталық курсы және оның қалыптасуына әсер ететін факторлар.

2. . Халықаралық экономикалық қатынастарға валюталық курстiң өзгерiсiнiң
ықпалы

3. . Cыртқы экономикалық операциялардың валюталық курстың шамасының
реттеуi

2 бөлім. Қазақстандағы валюталық курс өзгерісінің әсерін Ұлттық Банк
негізінде анализдеу.

2.1 Валюталық курстың макроэкономикалық рөлі.

2.2 Валюталық реттеу валюталық саясаттың іске асырушы құралы.

2.3 Валюталық курс және сыртқы сауда саясатының реформасы.

3 бөлім. Валюталық курс өзгеріс әсерін жетілдірудің бағыттары.

3.1 Валюталық реттеу.

3.2 ҚР валюталық реттеудің жолдары.

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кiрiспе

Шын мәніндегі тәуелсіз елдің болашағы - оның экономикалық, әлеуметтік
тәуелсіздігі мен қауіпсіздігіне де тікелей байланысты екендігі ақиқат. Сол
үшін де Қазақстанның ұлттық валютасы теңгесін айналымға енгізу – ел
Үкіметіне де, Ұлттық банкке де тәуелсіз экономикалық, қаржылық-кредиттік
саясат жүргізуге мол мүмкіндік берді. 1992 жылдан бастап Елбасы теңгені
дайындау және айналымға енгізу мәселесін алға қойған болатын. Теңге алғаш
айналымға түскен жылы Ұлттық Банк әуелде 1 теңгені сол кездегі мың рубльге
бағалаған болатын. Дегенмен де еліміздің саяси, әлеуметтік мәселелері және
мемлекетаралық қатынастар ескеріле келіп бір теңге бес жүз сомға бекітілді.
Кейіннен теңгенің бағамы елімізбен сауда жасайтын үлкен мемлекеттердің
немесе АҚШ долларының валюталық себетіне сәйкес шығару керек болды. Екшелеп
келіп, теңгені доллардың бағамына теңеп, бұл бірінші айналымға кірген күні
бір доллар 4,75 теңге болып бекітілген. Тоқтала кететін мәселе, осы
кезеңде үлкен құнсыздану тек қана Қазақстанда емес, сол кездегі ресейлік
рубль ақша ықпал ететін барлық аймақтарда жүріп жатқан болатын. Атап айтар
болсақ, құнсыздану елімізде 1992 жылы 3200 пайыз болса, теңгенің айналымға
кірген 1993 жылы 2 700 пайыздай көрсеткішке жеткен. Бұл кезеңді мамандар
кәдімгідей құнсызданудың ырықсызданған кезеңімен салыстырады. Осыншама
құлдырауға теңгенің қарсы тұруы қамтылуы тиіс еді. Бірақ, бұған сол
кездердің өзінде Қазақстанның Алтын валюталық қоры аздық етті. Уақыттың
тапшылығы, қордың әлсіздігі әсер еткендіктен де, көпшілік жағдайда ұлттық
валютаның бағамы экономиканың жағдайына да тікелей байланысты болып
табылды. Теңгенің ең құлдыраған заманы 1994-96 жылдары болды.
Әуелгіде ұлттық валютаға беделді бабаларымыздың тұлғасын беру қазақтың
кім болғандығын айғақтап тұратын ерекшелік ретінде жасалған шара секілді
көрінуші еді. Ал Ұлттық банктің соңғы шешімінен тек батысқа еліктеушілікті
байқауға болатын тәрізді. Жалпы отарланған ұлттардың үлкен бір арманы –
Тәуелсіздік алып, өзінің ұлттық валютасы болып, өзі дербес ел ретінде сол
ұлттық валютасымен ішкі де, сыртқы да қатынастарды дамыту. Қазақ халқы да
теңгесінен айрылған бір кездері теңгені қайта жаңартуды армандап, оған 1993
жылдың қарашасында қол жеткізілді.
Ұзақ мерзімді перспиктивадан мемлекеттің валюталық реттеуге тікелей
араласуы тиімділікке қол жеткізбейді. Ұлттық валютаның бағамын жиі-жиі әрі
ұзақ уақыт бойы тежеп отыру импортқа бағытталған жеке салаларға кері әсерін
тигізуі мүмкін. Қазақстанға 2003 - 2015 жылдарға арналған индустриялдық-
инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру барысында басқа дамыған
елдерден жаңа жоғары технологияларды, машиналар мен жабдықтарды, сондай-ақ
жоғары технологиялық жетілдірудің маңызы зор.
Валюта жүйелер маңызды элементі валюта бағамы болып табылады, Мэо дамыту
өйткенi әртүрлi елдердiң валюталарының құн байланысының өлшемi талап етедi.
Валюта бағамы үшiн қажеттi:
• тауарлармен, қызметпен сауданың жанында валюталардың ауыс-түйiсi,
капиталдар және қарыздардың қозғалысында. Экспортшы құтқарысылған шетелдiк
валютаны ұлттыққа айырбастайды, өйткенi басқа елдердiң валютасы осы
мемлекеттiк аумақтағы заңды сатып алушы және төлеу құралы ретiнде айнала
алмайды. Импорт шетелде сатып алған тауарлардың төлеуi үшiн ұлттық валютаны
шетелдiкке айырбастайды. Қарыздар сыртқы заемдер бойынша берешектi өтеу
және пайыз төлеу үшiн шетелдiк валютаны ұлттыққа алады;
• әлемдiк бағалар және ұлттық немесе шетелдiк валюта бейнеленген әртүрлi
ел құндық көрсеткiш ұлттық рыноктердi салыстырулар;
• фирмалар және банктердiң шетелдiк валютасындағы есептердiң периодты
қайта бағалауы. Валюталық курстiң мәнi бұл құн дәрежесi. Ақша баға валюта
бағамы
Валюта бағамының деңгейі сыртқы саудаға, ұлттық өнімдердің әлемдік
нарықтағы бәсекелестігіне, капиталдың қозғалысына, ақша айналымының қалпына
және елдің бүкіл экономикасына айрықша әсер етеді. Ұлттық валютаның бағамын
төмендету тауарларды экспорттауға жағдай туғызады, яғни төлем балансының
белсенділігін арттырады. Қазақстан соңғы 5 - 6 жылда экспортқа дем беру
мен төлем балансының белсенділігін қуаттау үшін теңге бағамын төмендету
саясатын ұстап отыр. Ұлттық банк осы мақсатпен үнемі валюта интервенциясын
(шетел валютасын сатып алу - сату) жүргізіп, айналымға теңгені көбірек
жіберудің арқасында теңге бағамын төмендетуде. Алайда, 2003-2005 жылдары
доллардың өзінің бағамының төмендеуінен елімізге көптеп келіп түсуде, осы
себепті теңгенің бағамы өсіп келеді.
Қазақтың ұлттық валютасы көршілес елдердің ішінде үлкен құнды ақшаға
айналып отыр. Сондықтан да Орталық Азия елдері арасында қос тілді болып,
әріп қатесі кеткені болмаса, теңгенің беделі өте жоғары, бүгінгі тұғыры бір
қалыпты. Бір сөзбен айтқанда, ұлттық валюта - ел экономикасының жағдайын
көрсететін, айырбас құралы ғана емес, ұлттың айнасы болуы тиіс.

1-шi тарау. Валюталық курстiң өзгерiсiнiң ықпалының теориялық тұрғылары

1. валюта бағамы және оның құрастыру ықпал ететiн факторлар

Валюталық бағам – бiр елдiң ақша бiрлiгiмен шетелдiк ақша бiрлiгiмен
немесе халықаралық валюталық бiрлiкпен берiлген бағасы.
Валюталық бағамның құндық негiзгi валютаның сатып алу қабiлетi болып
табылады. Бұл экономикалық категория тауар өндiрiсiмен және тауар
өндiрушiлерiмен дүниежүзiлiк нарықтағы өндiрiстiк қатынастарды бiлдiредi.
Құн тауар өндiрiсiнiң экономикалық шарттарының жалпылама мазмұны
болғандықтан, әртүрлi елдердiң ұлттық ақша бiрлiктiң салыстыруы өндiрiс
және айырбас процесi қосылуынан тұратын құндық қатынасқа енгiзiлген.
Тауарлардың және қызметтердi өндiрушiлер мен сатып алушылар валюталық баған
көмегiмен ұлттық бағаларды басқа елдердiң бағаларымен салыстыру нәтижесiнде
белгiлi бiр елде қандай да бiр өндiрiстi дамытудың немесе күрделi қаржы
жұмсаудың тиiмдiлiк дәрежесi анықталады.
Валюталық бағамға әсер ететiн факторлар: кез келген баға сияқты
валюталық баған да құнның негiзiнен валютаның сұранысы мен ұсынысына
байланысты ауытқып отырады.
Валюталық курс көмегiмен тауарлар және қызметтердiң өндiрушi және сатып
алушылары басқа елдердiң бағалары бар ұлттық бағаларын салыстырады. Өндiрiс
дамытуды тиiмдiлiктiң дәрежесi қандай болмасын осы елде салыстырудың
нәтижесiнде бiлiнедi немесе шетелдегі инвестициялар. Құн заңының әсері,
валюта бағамы қалай болса да бұрмалады оның әсерiне ақырында бағынады,
ұлттық және валюталардың нақты курстық байланысы айқындалатын әлемдiк
экономиканың өзара байланысы бiлдiредi.
Еңбектiң ұлттық өнiмi әлемдiк нарықта тауарлардың сатуының жанында
құнның интернационалдық шарасының негiзiнде қоғамдық мойындау алады. Валюта
бағамы нақ сол шеңберiнде дүниежүзілiк шаруашылықтың тауарларының абсолюттi
ауысатын дәрежесiн түсiредi. Валюталық курстiң құн негiзi әлемдiк
бағалардың негiзіне жататын интернационалдық өндiрiстiң бағасы әлемдiк
нарыққа тауарлардың негiзгi жабдықтаушы болатын елдің ұлттық өндiрiстiң
бағаларына негiзделген, шартталған.
Валюта бағамына капиталдарды халықаралық қозғалыстың байланысты қатты
үлкеюiмен тауарларға ғана емес, қаржы активтерге қатынас бойынша
валюталардың сатып алушы қабiлеттiлiгi ықпал етедi.

Валюталық курсқа ықпал ететн факторлар:
Валютаның сұраным және ұсынымының ықпалымен валюталардың сатып алушы
қабiлеттiлiгi валюта бағамы құн негiзiнен шалқиды . Мұндай сұраным және
ұсынымды байланыс факторлардың қатарынан тәуелдi болады. Валюталық курстiң
көп себептiсi басқа экономикалық санаттары бар, оның байланысын қамтып
көрсетедi - құнмен, бағамен, ақшалай, және де пайызбен, төлем балансы және
тағы басқалар күрделi олардың түптеуi және ұсыну ретiнде шешушi болады
басқа факторлар. Оларды ара-арасындалар келесi ерекшелеуге болады.
1. Инфляция қарқыны. Олардың (сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң пара-парлығы)
сатып алушы қабiлеттiлiгi бойынша валюталардың байланысы, валюталық курстiң
өзiндiк бiрлiгiмен құн заңының әсерін қамтып қызмет көрсетедi. Валюта
бағамына сондықтан инфляция қарқын ықпал етедi. Елдегi инфляция қарқыны
жоғары болған сайын басқа фактор болса оның валютасының курсi төмендейді.
Елдегi инфляциялық ақшаның құнсыздануы инфляция қарқынын төмендеді, басқа
елдердiң валюталарына олардың курсiнiң құлауына сатып алушы
қабiлеттiлiгiнiң төмендетуi және тенденцияны шақырады. Осы тенденция орташа-
және ұзақ мерзiмдi жоспарда әдетте бақылап отырады. Сатып алушы
қабiлеттiлiгiнiң пара-парлығымен сәйкес валюталық курстiң теңестiруi,
келтiру оларды екi жыл iшiнде орташа болады. Бұл валюталардың курсiнiң күн
сайынғы баға белгiлеуi олардың сатып алушы қабiлеттiлiгi бойынша
түзетпейтiн ұғындырылады, сонымен бiрге факторлар басқа курсообразующиелер
жұмыс iстейдi.
80-шi Жылдары пара-парлықтан валюталық курстiң 30%ке бетер көп
ауытқулары жиi орын алды. Валюталардың алыпсатарлық және конъюнктура фактор
курстық байланыстары құн заңымен анықталады, ақшалардың сатып алушы
қабiлеттiлiгiнiң өзгерiсiмен сәйкес өзгередi.
Инфляция қарқынынан қызметтермен және капиталдары валюталық курстiң
тәуелдiлiгi әсiресе халықаралық тауар алмасудың үлкен көлемi бар елдерiнде
болады. Бұл валюталық курстiң динамикасының аралығының өте тығыз байланысты
және сақтаушы инфляция қарқынымен курстiң есептеуiнде экспорттық бағалардың
базасында айқындалатын ұғындырылады. Әлемдiк нарық бағасы интернационалдық
құнның ақшалай өрнектерi болады. Импорттық бағалар бұл турасында, онда
валюталардың сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң салыстырмалы пара-парлығының
есептеуi, өйткенi өздерi үшiн қолайлыдан кем олар валюталық курстiң
динамикаларынан көпшiлiгiнде тәуелдi болады. Мұндай көтерме iшкi сауда және
экспорттың құрылымы белгiлi мөлшерде ұқсас ғана дамыған елдердiң есептеуi
үшін ыңғайлы көтерме бағаларының индексi. Индекс басқа елдерде бұл көп
шетке шығарылатын тауарлар кiрмейдi. Бөлшек бағалардың базасында ұқсас
есептеу бұрмалалған суреттi бере алады, өйткенi объект болмайтын әлемдiк
саудалардың қызметтерiнiң қатары қосылады. Әлемдiк нарықта ақырында нақты
сатып алушы қабiлеттiлiгiмен сәйкес ұлттық ақша өлшемдердiң курстерiнiң
күтпеген апат теңестiруiнде болады.
Мысалы, нақты валюта бағамы ҚР және АҚШтың баға деңгейлерiнің теңгенің
долларға қатынасы көбейтiлген номиналды курспен сияқты анықталады ). Бұл
халықаралық есептер қажеттi сыртқыэкономикалық байланыстардың
қатысушыларының шетелдiк валютасының сауда-саттықтары жолымен iске асатын
шартталған.
2. Төлем балансының күйi. Активті төлем балансы ұлттық валютаның курсынiң
жоғарылатуына мүмкiндiк туғызады, өйткенi шетелдiк жақтан қарыздарлардың
сұранысы үлкеедi. Енжар төлеу баланс ұлттық валютаның курсiнiң төмендетуiне
тенденцияны тудырады, өйткенi қарыздарлар өз сыртқы мiндеттемелерiнiң өтеуi
үшiн оның шетелдiк валюталарына сатады. Төлем балансының тұрақсыздығы
тиiстi валюталар және олардың ұсынысына сұраныстың секiрiс тәрiздi
өзгерiсiне алып келедi. Демек, қазiргi шарттарда төлем балансы және валюта
бағамына капиталдарды халықаралық қозғалыстың ықпалы өстi.
3. Әртүрлi елдердегi проценттi ставкаларының айырмашылығы. Валюта бағамына
бұл фактордың ықпалы екi негiзгi жағдайлармен ұғындырылады. Бiрiншiден, ең
алдымен, проценттiк ставкалардың өзге елiндегi өзгерiс капиталдарды
халықаралық қозғалысқа басқа осындай жағдайлар қысқа мерзiмдi әсер етедi.
Проценттiк ставканың жоғарылатуы негiзiнен шетелдiк капиталдардың құйылуына
жағдай жасайды, оның төмендетуi капиталдарды құйып алуды мадақтайды, соның
iшiнде ұлттық, шетелге. Капиталдар, әсiресе алыпсатарлық ыстық қазыналардың
қозғалысы, төлем баланстарының тұрақсыздығын күшейтедi. Екiншiден,
проценттi ставкілер валюталық нарықта және қарыз капитал нарықтарының
операцияларына ықпал етедi. Банктер операциялардың өткiзуiнде пайдалардың
шығаруын мақсатпен ұлттыққа және капиталдардың әлемдiк нарықтарының
проценттiк ставкілерi айырмашылықтарын есте сақтайды. Егер проценттiк
ставка жоғары болса олар арзан қарыздарды төмендетеді, және ұлттық несие
нарығындағы шетелдiк валютаны орналастыратын шетелдiк қарыз капитал
нарықтарында алуға қалайды.
4. Валюталық нарықтар және алыпсатарлық валюталық операциялар қызмет. Егер
валюталық курс қандай болмасын төмендеуге тенденцияны алса, онда фирма және
банктер ол валютаның позициясын нашарлататын орнықты валютадан алдын ала
сатады. Валюталық нарықтар экономикаға және саясаттағы өзгерiсте, курстық
байланыстардың тербелiстерiнде жылдам сезiнедi. Олар нақ сол валюталық
спекуляцияның мүмкiндiгi және ыстық қазыналардың күтпеген апат
қозғалыстарын кеңейтедi.
5. Еуронарық және халықаралық есептердегi нақтылы валютаның қолдануының
дәрежесi. Мысалы, сол евробанктердiң 60% операциялары долларлардағы iске
асатыны айғақ, бұл валютаның сұраным және ұсынымының масштабтарын
анықтайды. Валютаның курсiне халықаралық есептердегi оның қолдануының
дәрежесi де ықпал етедi. Осылай, долларды 90-шi жылдардағы 50% халықаралық
есептер, жеке алғанда дамитын 70% сыртқы қарыздар дәл келдi. Оның сатып
алушы қабiлеттiлiгiнiң құлауы шарттарындағы тiптi әлемдiк бағалардың
мемлекеттердiң парыздары бойынша төлеу доллар курсiнiң жоғарылатуларына
мүмкiндiк туғызуға бөлтек-бөлтегiлгендiк периодты жоғарылатуы сондықтан.
6. Валюталардың курстық байланысына халықаралық төлемдердiң үдеу немесе
тоқтауы сонымен бiрге әсер етедi. Импорттар ұлттық валютаның курсiнiң
төмендетулерi күтiледі оның курсiнiң жоғарылатуу үшiн шетелдiк валютада
қарсы уәкiлдер төлеулердi үдетуге ұмтылады. Ұлттық валютаның күшейтуiнде,
керiсiнше, шетелдiк валютада төлемдi кiдiрту, кешiктiруге олардың талпынысы
басым болады. Мұндай лидз энд лэгз атау алған тактика төлем балансы және
валюта бағамына ықпал етедi.
7. Ұлттық валютаның әлемдiк нарыққа сенiм бiлдiру дәрежесі. Ол елде
экономиканың күйi және саяси жағдаймен анықталады, сонымен бiрге валюта
бағамына әсер көрсететiн жоғары факторлармен қарастырылған. Делдалдар
валютаның сұраным және ұсынымын тiгу экономикалық өсу, инфляцияның осы
екпiндерi, валютаның сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң деңгейi, олардың
динамикасының перспективасы да есепке алады. Саудалық және таңдаулардың
төлем балансы немесе нәтижелерi туралы ресми деректердi жариялауды күту
тiптi кейде сұраным және ұсынымды байланыс және валютаның курсiнде
бiлiнедi. Валюталық нарықта кейде министрлардың орнынан түсуi және тағы
басқалар туралы саяси жаңалықтар, сыбыстардың пайдасына басымдылықтарының
ауысымында болады.
8. Валюталық саясат. Нарықтық және валюталық курстiң мемлекеттiк реттеуiнің
байланысы оның динамикасына ықпал етедi. Валюталық нарықтарда валюталық
курстiң құрастыруы курстық байланыстардың қатты тербелiстерiмен валютаның
сұраным және ұсынымын тетiк арқылы әдетте жарысайды. Нақты валюта бағамы
базарға қалыптасады - экономиканың күйi, ақша айналымның көрсеткiшi,
қаражаттар, нақтылы валютаға қарыз және сенiмнiң дәрежесi. Валюталық
курстiң мемлекеттiк реттеуi оның жоғарылатуы немесе төмендетуге есептерден
валюталық сүйене - экономикалық саясат бағытталған. Нақтылы валюта саясаты
осы мақсатта жүргiзiледi.
Солай біз валюталық курстiң құрастыруын - ақшалай және әлемдiк
экономика және саясаттың ұлтық күрделi көп факторлы процесс екенін білдік.
Сондықтан валюталардың байланысына факторлар және олардың бiрмәндi емес
ықпалы қарастырылған курсообразующиелер нақты жағдайға байланысты валюталық
курсiнiң болжауында есепке алынады.

2. Халықаралық экономикалық қатынастарға валюталық курстiң өзгерiсiнiң
ықпалы.

Валюта бағамы Мэоға белсендi рөлдi және орнын толтыру құндық көрсеткiш
ұлттық және әлемдiк нарықтардың арасындағы байланыстың аспабымен сөз сөйлей
ойнайды. Кәсiпкер әлемдiк нарық бағалары бар меншiктi өндiрiс шығындарын
валюта бағамы қолдана салыстырады. Бұл жеке кәсiпорындардың
сыртқыэкономикалық операциялары және елдiң нәтижесi негiзiнен айқындалуға
мүмкiншiлiк бередi. Еңбектiң ұлттық өнiмi әлемдiк нарықтағы тауардың iске
асыруларының жанында құнның интернационалдық шарасының негiзiнде барлығына
ортақ мойындау алады. Дүниелiк валюталық нарықта валюталардың
интернационалдық құнының пара-парлығын бiлiнедi. Әлемдiк саудада осы елдi
меншiктi салмақтың есепке алуы бар валюталарының курстық байланысының
негiзiнде тиiмдi валюта бағамы есеп айырысады. Валюта бағамы экспорттық
және импорттық бағалар, фирмалардың бәсекеге түсе алатындығы,
кәсiпорындардың пайдасы байланысқа нақтылы ықпалда болады.
Валюталық курстiң қатты тербелiстерi халықаралық экономикалық
тұрақсыздықты күшейтедi, соның iшiнде валюталық-несие және қаржы,
қатынастар, бiр және басқа елдердiң ұтыстары негативтi әлеуметтiк-
экономикалық зардаптар, жоғалтулар шақырады.
Ұлттық валютаның курсiнiң төмендеуiне Егер басқа фактор болса,
экспортшылар экспорттық сыйлық ақы алса қымбаттаған шетелдiк валютаның
айырбасында арзандаған ұлттыққа алады және бағалар бойынша тауарлар өз
елiнiң арқасында заттық жоғалтуларын олардың сөндiруiне бағытталатын
төменде орташа дүние жүзiлiк сатуға мүмкiншiлiгi болады. Экспортшылар
жолымен жаппай тауарды әкетудiң өз пайдаларын үлкейтедi. Ұлттық валютаның
курсiнiң төмендетуi бiрақ бiр уақытта елге аттықтарын өсудi жағдай жасайтын
импорт тауар әкелу және тұтынуды қысқарту немесе тауарлардың ұлттық
өндiрiсiнiң дамытуы орнына импорттық бағасын көтерiп жiбередi. Валюталық
курстiң төмендетуi ұлттық валютадағы нақты қарызды қысқартады, шетелдiк
валюта бейнеленген сыртқы борыштарды ауырлықты үлкейтедi. Қолайсыз
пайдалар, пайыздар, болудың елдерiнiң валютасында шетелдiк инвестор
алынатын дивидендтердiң шығарылымы болып қалыптасады. Бұл пайдалар iшкi
бағаларға және келесi олардың экспорты арналған тауарлардың сатып алуы үшiн
қайта инвестициялап немесе қолданылады. Iшкi бағасының валюталары,
экспорттың тиiмдiлiгi курсiнiң жоғарылатуында экспорттық салалардың
қысқартуына және ұлттық өндiрiс негiзiнен келтiре алады ретiнде құлайтын
кем бәсекеге түсе алатын болып қалыптасады.
Шетелдiк және ұлттық капиталдарды елге құйылуды жағдай жасайды,
салуларға шетелдiк капитал бойынша пайдалардың шығарылымы үлкеедi.
Арзандатқан шетелдiк валюта бейнеленген сыртқы борыштың нақты сомасын
азайтады.
Валютаның сыртқы және iшкi арзандалуын үзiлу, яғни оның курсiнiң
динамикасы және сатып алушы қабiлеттiлiгi, МЭО үшiн маңызды мәндi алады.
Егер iшкi инфляциялық ақшаның құнсыздану валютаның курсiнiң төмендетуiн
озса, онда басқа осындай жағдайлар қымбатшылықтарға арналған ұлттық
рыноктегi олардың сатуы мақсаттарындағы тауарларының импортын мадақталады.
Егер валютаның сыртқы арзандалуы инфляция шақырылатын iшкi басып озса, онда
сыртқы нарықтарда төменде орташа дүние жүзiлiк, олардың валюталық курсiнiң
төмендеуiнен қазынаның сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң артта қалушылыққа
қатысты құлауы, бәсекешiлердiң ығыстыруы мақсаттарындағы бағалар бойынша
тауарлардың жаппай экспорттың валюталық демпингi үшiн шарттар пайда болады.
Валюталық демпинг үшiн тән келесiсi: 1 ) экспортшы инфляцияның ықпалмен
көтерiлген бағалар бойынша iшкi нарықтағы тауарлары сатып ала бағалар
бойынша олардың сыртқы нарығында орнықты валютадан астамға төменде орташа
дүние жүзiлiк сатады; 2 ) экспорттық бағалардың төмендетулерi көзбен
құтқарысылған орнықтырақ шетелдiк валютаның айырбасында құнсызданған ұлттық
пайда болатын курс бойынша айырмашылық қызмет көрсетедi; 3 ) жаппай
масштабтағы тауарды әкету экспортшылардың жоғарғы пайдасын қамтамасыз
етедi. Демпинг бағасы өндiрiстiң бағасы немесе өзiндiк құн бола алады.
Экспортшыларға дегенмен кемiтiлген баға өте қолайсыз, шетелдiк қарсы
уәкiлдердiң олардың реэкспорты ұлттық тауарлары бар бәсекелестiк нәтижеде
өйткенi пайда бола алады.
Олар төмен бағалар бойынша тауарлардың экспорты жалпылама түрiнде
бiріктірілгенімен, валюталық демпинг, оны тауарлық демпингтiң бiр түр бола
айырмашылығы болады. Iшкi және экспорттық бағалардың арасындағы айырмашылық
тауарлық демпинг егер оның жанында бiрақ мемлекеттiк бюджет арқасында
негiзiнен сөндiредi, онда (курс бойынша айырмашылық ) экспорттық сыйлықақ
жанында валюталық арқасында. Тауарлық демпинг кәсiпорын сыртқы нарықтардың
жаулап алуы үшiн меншiктi жинақталуларға арқа сүйейтiнде бiрiншi әлемдiк
соғысқа дейiн пайда болды. Валюталық демпинг 1929 – 1933 жылда оның тiкелей
алғышартын дүниелiк экономикалық дағдарысты мерзiмге тұңғыш рет үйренiп
көре баста дүниелiк валюталық дағдарыстың дамытуын бiр қалыптылық болып
табылды. Жапония, АҚШ тауарлардың тастама экспорты үшiн өз валюталарының
курстерi төмендетудi пайдаланды.
Бәсекелестiктi валюталық демпинг елдердiң арасындағы қайшылықты
шиеленiстiретiнi белгiлi олардың дәстүрлi экономикалық байланыстарын
бұзады, бәсекені күшейтедi. Елде орындалатын валюталық демпинг,
экспортшылардың пайдалары үлкеедi, еңбекшiлердiң өмірлік деңгейі iшкi
бағаларды өсу салдарынан төмендейдi. Демпингтiң объект болатын елде арзан
шетелдiк тауарлары бар бәсекелестiк шыдамайтын экономика салаларды дамыту
қиналады жұмыссыздық екпiндейдi. Iрi фирмалар - экспортшылар валюталық
демпингтердi қолданады бұл өз бәсекешiлерiнiң басуы үшiн валюталық және
саудалық соғыстың құралы. Тарифтар және (гатт ) сауда туралы бұрынғы
негiзгi келiсiмнiң конференцияларына 1967 жылда қоса арнайы санкциялар
демпингтiң қолдану ескеретiн Демпингке қарсы кодекс валюталық қабылданды.
Демпингтен залал апарған мемлекеттiң құқығын гатттың ережелерiмен базарға
ел-экспортшы, және осы тауар бойынша шетке шығаратын бағамен iшкi бағаның
аралығында арнайы демпингке қарсы импорттық бажбен тиiстi тауар, тең
айырмашылыққа салуға ескерген. Экспорттық тауарлардың қашан бәсекеге түсе
алатындығымен анықталады олардың бағасымен ғана емес болатынын, неше
сапамен, өткiзу, тағы басқа қызметтердi сатылғаннан кейiн қызмет көрсенi
ұйыммен, демпингтiң мәнi құлайтынын бұл экспорттық нарықтың жаулап алуын
құрал болғанын бүгiн.
Сайып келгенде, валюта курсiнiң өзгеруi сыртқы нарықтарда жүзеге
асырылатын жалпы iшкi өнiмнiң бөлiгi елдердiң арасындағы қайта бөлуге ықпал
етедi. Шарттардағы құбылмалы валюта бағам баға белгiлеу және инфляциялық
процесске курстық байланыстарының әсерi екпiндейдi. Экспорттық квотаны 25%
болатын бар есептеулер бойынша, елдiң валютасының 20% курсiндегi төмендеуi
елдегi ортақ баға деңгейдi өсу импортталатын тауарлардың баға көтеруi 16%ке
және бұл себептен 4 6%ке шақырады. Тұрақты сипат iшкi бағада әсердiң
құбылмалы валюта бағам осы факторлары тәртiпте алды, осы уақытта бекiтiлген
курстердiң тәртiбiнде ол ресми құнсызданудың жанында эпизодтық айқындалды.
Шарттардағы құбылмалы валюта бағам капиталдардың қозғалысқа олардың
өзгерiстерiнiң ықпалы күшейттi, жеке мемлекеттердiң валюталық -
экономикалық жағдайында бiлiнген әсiресе қысқа мерзiмдi. Валютасының курсi
жоғарылаған елге құйылудың нәтижесiнде алыпсатарлық шетелдiк капиталдары
қарыз капиталы және экономиканың даму және мемлекеттiк бюджеттiң тапшылықты
өтеуi үшiн қолданылатын капитал жұмсауларды көлем уақытша үлкее алады.
Елден капиталдарын құйып алу инвестициялардың олардың тапшылығына, жинауы,
жұмыссыздықтың өсуiне алып келедi.
Валюталық курстiң тербелiстерiнiң зардаптары валюталық тәуелдi болады -
ел, оның экспорттық квотасының экономикалық әлуетi, Мэоға позициялары.
Валюта бағамы елдермен, ұлттық экспортшылар және импорттардың арасындағы
күрестiң объектiмен қызмет көрсетедi, мемлекетаралық алалықтардың көзi
болып табылады. Валюталық курстiң мәселелерiн бұл себептенге экономикалық
ғылымдағы көрнектi орындарда орналасады.
3. . Валюталық курстiң шамасының реттеуi.

Нарықтық және валюталық курстiң шамасының мемлекеттiк реттеуi бар
болады. Бәсекелестiкте және құн заңының қсер негiзделген нарықтық реттеу
сонымен бiрге сұраным және ұсыным, күтпеген апат iске асады. Мемлекеттiк
реттеу валюталық қатынастардың нарықтық реттеуiнiң келеңсiз салдарының
жеңуiне және елдегi орнықты экономикалық өсу, төлем балансының тепе-
теңдiгi, жұмыссыздықтың өсуiн төмендету және инфляцияның табысына
бағытталған. Ол валюта саясаты көмегiмен iске асады - елдiң мақсаттарымен
ағымдағы және стратегиялық сәйкес жүзеге асырылатын халықаралық валюталық
қатынастардың саласындағы шаралардың кешенi. Валюта саясаты заң жүзiнде
мемлекеттердiң арасындағы валюталық заңмен және валюталық келiсiмдермен
пiсiп жетедi.
Валюталық курстiң шамасына мемлекеттiк әсердiң шараларына жатады:
валюталық интервенциялар; дисконт саясаты; жақтау шаралар. Мемлекеттердiң
валюта саясатысын ең маңызды аспап валюталық интервенциялар болып табылады
- бастаушы шетелдiк валюталарға қарсы ұлттық ақша өлшемдi сауда-саттық
бойынша валюталық нарықтардағы орталық банктердiң операциясы.
Валюталық интервенциялардың мақсаты - валюталарға немесе валюталық
нарықтың қатысушыларының күтулерi тиiстi валюталық курстiң деңгейi, актив
және пассивтарды баланстың өзгерiсi әр түрлi. Тауарлық интервенциялардың
өткiзуiне валюталық интервенциялардың тетiгiнiң әсерi сол сияқты. Ұлттық
валютаның курсi, орталық банк жоғарылатуға үшiн шетелдiк валюта ұлттық
сатып ала сатуы керек. Демек, шетелдiк валютаға сұранысты нақ сол азаяды,
ұлттық валютаның курсi үлкеедi. Ұлттық валютаның курсi, орталық банк
төмендетуге үшiн ұлттық валютаны шетелдiк сатып ала сатады. Бұл шетелдiк
валюта және ұлттық валютаның курсiнiң төмендетуiне курстiң өсуiне алып
келедi.
Ресми валюталық резервтер, және олардың деңгейiнiң өзгерiстерiн
қолданылады валюта бағамдарының құрастыруды мемлекеттiк процесске
араласуының масштабтарының көрсеткiшiмен қызмет көрсете алатын
интервенциялар үшiн.
Ресми интервенциялар әртүрлi әдiстермен жүргiзiле алады - (жұрт
алдында) биржалар немесе (оңаша) банк аралық нарықта, делдалдардан кейiн
немесе тiкелей банктерi бар операциядан кейiн, мерзiмге немесе дерелген
орындаумен.
Валюталық интервенциялар үшiн : керек ұзақ мерзiмдi перспективада
ұлттық валюталық курстiң өзгерiсi бойынша керектi нәтижелерге келтiрдi
керек:
Бар болу валюталық интервенциялардың өткiзуi үшiн орталық банктегi
резервтердiң саны қажеттi; Орталық нарықтың ұзақ мерзiмдi саясатына рынокқа
қатысуштарын сенiм; Iргелi экономикалық көрсеткiштер, экономикалық өсудiң
сондай екпiндерi, үлкеюдi өзгерiстiң инфляция қарқын, екпiнi өзгерiс
ақшалай бұқара тағы басқалар.
Дисконт саясаты - бұл есептiк жалакидiң орталық бангiмен өзгерiс, соның
iшiнде iшкi нарықтағы қарыз құнына әсер валюталық курстiң шамасының
реттеуiн мақсатпен жолымен және капиталды халықаралық қозғалысқа нақ сол.
Валюталық курстiң реттеуi үшiн оның мәнiнiң соңғы он жылдықтарында
бiртiндеп азаяды.
Жақтау шаралар - бұл шара ұлттық валюта осы жағдайда меншiктi
экономиканың қорғау бағытталған. Оларға жатады, ең алдымен, валюталық
шектеу - заң шығару немесе әкiмшiлiк тыйымдар немесе резиденттер және
валютасы бар резидент еместердiң операцияларының регламенттеуi немесе басқа
валюталық құндармен. Валюталық шектеулердiң түрлерiмен келесi болып
табылады:
Валюталық қоршау
Шетелдiк валютаның еркiн сауда-саттығына тыйым
Халықаралық төлемдер, капиталдарды қозғалыс, пайданың репатриациясы,
алтынның қозғалысы және бағалы қағаздардың реттеуi
Валюталық құндар тағы басқалар шетелдiк валютаның мемлекетi
қолдарындағы шоғырландыру.
Мемлекет елдiң сыртқы саудасының шарттардың өзгеруiнiң мақсаты бар
валюталық курсiнiң шамасымен мұндай екi есе шығын валюталық нарық,
құнсыздану және ревальвация валюталық реттеудiң әдiстерi қолдана жиi
манипуляция жасау жеткiлiктi.

2-шi тарау. ҚРдың ұлттық бангiнiң мысалындағы Қазақстандағы валюта
бағамдарының өзгерiстiң ықпалының талдауы

2.1 Валюталық курстiң макроэкономикалық рөлi

Ақшалай секторларды да, нақты да валюталық курстiң деңгейi маңызды
макроэкономикалық көрсеткiшпен, және оның өзгерiсi болып табылады
экономикаға түбегейлi әсер, көрсеткiштердi қоса болады
1. Iшкi бағалар ықпал деңгейде
Валюталық курстiң өзгерiсi ұлттық валютадағы импорттың құны iшкi
бағалар дерелген әсер деңгейде өзгерiстiң нәтижесiнде болады. Бұл iшкi
бағалар деңгейде әсер етедi каналдарға екi-екiдендердi бастапқы жүредi:
импорттық компоненттер кiре өндiрiс шығынындағы импортталатын түпкi
тауарлар және елдiң iшi шығарылған қызметтердiң бағалары тiкелей өзгерiс
арқылы. Бұдан басқа, валюталық курстiң өзгерiсi сонымен бiрге iшкi бағалар
деңгейге ықпалы тя алатын экспорт көлемдерiне әсер етедi: экспорттық
тауарларға бағалар басқа осындай жағдайлар экспорттың үлкеюiнде елдiң iшi
көтерiледi, экспорттың қысқартуында - төмен түседi.
Екi жағдай айтып тұру керек елге аттықтары валюталық курстiң
өзгерiсiнiң әсерi деңгейде талдай айтып тұру керек. Бiрiншiден, қазiргi
шарттардағы бағалары анағұрлым үлкенiрек иiлгiштiк төмендеуге қарай ретiнде
жоғарылатуға қарай ие болады. Бағалардың өсуiне алып келген (құнсыздану )
валюталық курстiң төмендетуi егер демек, онда бағаны төмендетуi
(ревальвация ) валюталық бағамды көтеруiнде болып табылады немесе тiптi
болмауға нашар бейнеленген.
Егер елде инфляцияның жоғары қарқындары байқалса екiншiден, iшкi
бағалардың арасындағы өзара байланыс және валюталық курстiң деңгейiмен
айтарлықтай құбылады. Биiк инфляцияның жанында экономиканың
долларизациясының процессiнде болады. Сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң пара-
парлығы шарт бұл тiптi тура шыдайды: бағалардың көпшiлiгi долларлардағы iс
жүзiнде өрнектеледi және содан соң қазiргi осы уақытта нарықтық валюта
бағамына көбейту ұлттық валютаға аттықта жолымен жiберiледi. Нарықтың iшкi
бағасын биiк инфляция шарттарындағы сондықтан валюталық курстер тiкелей
өзгерiстерге ередi.
2. Төлем балансына ықпал
Импорт. Валюталық курстiң өзгерiсiнiң ептеген дамитын экономикасы үшiн
импортқа екi есе шығын әсерде әдетте болады: отандық валютаға оның аттығы
өзгередi және оның көлемдерi өзгередi. Бiрде, үлкеюiмше немесе импорттың
көлемдерiн қысқарады, баға импортқа сұранымның икемдiлiгiнен тәуелдi
болады. Демек, бұл өзгерiс импортталатын өнiмдер әрбiр түр үшiн әртүрлi
болады.
Экспорт. Номиналды валюталық курстiң өзгерiсi экспортшы алынатын ұлттық
валютадағы көмек көрсетудi шамаға ықпал етедi, және экспортқа өнiмнiң
өндiрiс көлемдерiнiң өзгерiсi үшiн қызықтыруларды сайып келгенде құрады.
Демек, сонымен бiрге өзгеру тиiстi баға әлемдiк нарықтағы сұраныс өзгеру
мiндеттi экспорт көлемдерi жүзеге асатындай өзгердi өзгеру мiндетту үшiн
сол үшiн.
Қызметтердiң балансы және капиталы бар операциялардың есебi. Немесе
көлiк қызметтерiнен түсу төлеулерге қатысты баланстың төлеу-шi бабы сыртқы
сауда жұмысымен недәуiр мөлшерде байлағандығы, сондықтан бұл баптар сол
пропорцияда, экспорт көлемi және импорттағы өзгерiстiң нелерi валюталық
курстiң өзгерiсiнде негiзiнен өзгередi. Капиталдың ағындары үшiн валюталық
курстiң өзгерiсiнiң зардаптарының бағасына көрiнедi қиын жеткiлiктi.
Халықаралық несие берудiң кейбiр түрлерi сыртқы сауда операцияларының
қаржыландыруымен байланған, сондықтан капиталдың бұл ағындары экспорт және
импорттың өзгерiстермен бiргелерiмен өзгередi. Шетелдiк инвестор арзан
рұқсаттан астам қажеттi қорларға алатындығынан, сонымен бiрге шетелдiк
инвестициялардың түзулерiн құйылуды күшейту валюталық курстiң түбегейлi
төмендеуiнде күтуге болады. Бұдан басқа, ұлттық валютаның құнсыздануы
импортты шек қояды, шетел фирмалары шетелдiк инвестициялар түзулер бұл
сыртқы сауда шектеулерiн аралап шығып және нарықтар жаулап алуға мүмкiндiк
бередi.
Бұдан басқа, ұлттық валютаның құнсыздануы импортты шек қояды, шетел
фирмалары шетелдiк инвестициялық түзулер бұл сыртқы сауда шектеулерiн
аралап шығып және нарықты жаулап алуға мүмкiндiк бередi.
3. Мемлекеттiк бюджетке ықпал
Шығын да, табыс баптары да, валюта бағамы бюджеттiң мемлекеттiк
баптарының бiр қатарына әсерде болады..
Мемлекеттiк табыстар. Валюталық курстың өзгерiсi сыртқы сауда
баждарының ұлттық валютада валюталық түсулердi тиiстi өзгерiске бiрден
келтiредi, экспорт және импорт және тағы басқаларда содан соң
лицензиялардың сатуынан сыртқы саудаға салықтарынан тағы басқа түсулер
өзгередi, сыртқы сауда айналымының көлемдерi жаңа валюта бағамдарына әсер
етуіне байланысты.
Ең алдымен, валюта бағамы iшкi бағалар деңгейде ықпал етiп, түсулердi
көлемдер және iшкi салықтардан жанама өзгереді. Iшкi бағалар деңгейге
тәуелдi болады және еңбекақыға, сондықтан аздан кейiн табыс салығынан түсу
де өзгередi.
Мемлекеттiк шығыстар. Валюталық курстiң өзгерiсi мемлекеттiк бюджет
шығын мақалаларына ықпал тигiзедi:
a. тауарлар және қызметтердiң мемлекеттiк сатып алуларын құн, және де
тек қана импорттық емес,сонымен қатар отандық, олардың бағасы өйткенi
өзгередi;
b. егер оның деңгейi инфляция қарқындармен сәйкес индекстесе,
мемлекеттiк қызметшiлердің еңбекақы төлеуiне және бюджеттiк салалардың
қызметкерлерiнің шығындары;
c. сыртқы борыштың қызмет көрсету шығындары.
4. Ақша жүйесi есептiлігінің ықпалы. Валютаның құнсыздануы баға көтеру
себебінен болады. Бұл, өз кезегiнде, ақшаға сұраныстың өсуiне алып келедi,
үй шаруашылықтары жақтан және сауда банктерi жақтан. Валюта бағамы деңгейі
және отандық валютаның қымбаттауы мүмкiн демеуге девальвацияланған жаңаға
қолдау үшiн. Орталық банк валюталық нарықтағы интервенцияны өткiзуi керек.
Орталық банк нәтижеде шетелдiк валютаның резервтерiн толықтырады, осы
уақытта қазына тапшылық тұрғында валютаның ұлттық банкiн сатумен
жұмсартады. Осылайша, валюталық нарықтағы мұндай интервенциялары ұлттық
валютаға артық сұраныс созылуы керектігін қанағаттандырмайды. Қазына
қаншалықты ұсыныс сол байланыстың көтерiлгенiн, неткен валюта құнсыздағанын
және iшкi бағалар өскенін көрсетеді. Жинап келгенде, орталық банк өз
резервтерiн үлкейтедi, дербес сектор өз шетелдiк активтерiн қысқартады.

2.2 Валюталық реттеу бұл валюта саясатының iске асырудың құралы

Валюталық курстiң саясатының маңызды аспабы ұлттық валютаның еркiн
аударынғыштығының тәртiбi болып табылады. Керi де, төте де валюта бағамы
және еркiн аударынғыштықтың аралығында өзара байланыс. Бiр жағынан, еркiн
аударынғыштықтың қатынасындағы саясат операциялардың қатысушыларының
валюталық нарығында және тiкелей деңгейде ықпал ететiн және валюталық
курстiң динамикасы бұл операциялардың көлемiне санға ықпал етуге мүмкiндiк
бередi. Басқа жағынан, валюталық курстiң өзiнiң тәртiбi валютаның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.