Мұғалімнің сабаққа дайындығы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І. Дәстүрлі емес сабақ тардың қалыптасуы

1.1. Дәстүрлі емес сабақтың
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..7

1.2. Дәстүрлі емес сабақ
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8

ІІ. Құқық және экономикадағы сабақ жүйесі

2.1 Сапалы білім – сабақ
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

2.2. Заман қажеттілігі – экономика негіздері мен құқық пәнін оқыту
... ...15

2.3. Сабақ құрылымы мен оны
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

2.4. Мұғалімнің сабаққа
дайындығы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .29

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

КІРІСПЕ
Өзектілігі: Экономика және құқық пәндерінде білім беруді жаңашаландыру
– заман талабы. Және де оқушыларға білім беру қазіргі сабақ беру
жүйесінде заман талабына сай даму үстінде. Сабақ – оқытуды ұйымдастырудың
негізгі нысаны. Сабақ уақыты қысқа, сондықтан ол күрделі және жауапты
кезең, себебі сабақтың сапасы оқушының дайындығына тікелей әсер етеді.
Сондықтан мұғалімдер сабақтың жаңа технологиясын жасап, енгізу, қысқа
мерзім ішінде оқу міндеттерін орындау үшін жұмыстануда. Жақсы сапалы сабақ
беру оңай жұмыс емес. Көп нәрсе мұғалімнің сабаққа қойылатын талаптарды
түсінуіне және орындауына байланысты. Талаптарды әлеуметтік сұраныс,
оқушылардың жеке қажеттіліктері, Оқыту мақсаты және міндеттері, оқу
процесінің заңдылықтары мен принциптері анықтайды.
Қазіргі кезде мектеп тәжірибесінде сабақтың бірі дәстүрсіз түрлері де
пайда болуда. Ол, әрине қоғамның жаңару, жетілдіру жағдайында білім беру
саласын реформалаумен тығыз байланыста іске асуда. Оқыту жұмысын
ұйымдастырудың мұндай дәстүрсіз түрлері көбінесе оның жеке әдістеріне
негізделіп құрылуда. Ондағы мақсат – әрбір сабақтың оқу-тәрбиелік
мүмкіндіктерінің мол екенін көрсете отыра, оны жаңа сапалық сатыға көтеру.
Олардың қатарына лекция, конференция, пікір-талас, панорама, компьютерлік
сабақтарын жатқызуга болады.
И.П.Подласый Педагогика атты оқулығында Дәстүрлі емес сабақ –
дәстүрлі құрылымы жоқ ойдан шығарылған оқу жұмысы - деп бағалайды.[1.207б]
Әрине, дәстүрлі емес сабақтар қатаң құрылымы және қалыптасқан жұмыс
кестесі бар күнделікті оқу жұмыстарына қарағанда әдеттегідей емес ой,
ұйымдастыру, өткізу тәсілдері оқушыларға өте ұнайды.
Дегенменде ол мұғалімдерге оқыту жұмысында осындай тәсілдерді көптеп
сабақтар жүйесінде пайдалануға кеңес береді.
Қазіргі дәстүрлі емес түрлері: диалог-сабақ, диспут сабақ, сабақ –
конференция, сабақ-саяхат, интегративтік сабақ, оқушылардың танымдық
белсенділік дәрежесінің жоғарлығымен ерекшеленеді. Сабақ-педагогикалық (оқу-
тәрбие) логикалық жүйелеген құрылымдық бөлігі, сыныпта әр оқушының
ерекшелігін ескере отырып, олардың мақсатты түрде ғылым негіздерін
меңгеріп, оқушының тәрбиесі мен танымдық қабілетін дамыту, яғни сабаққа
педагогикалық процестің барлық құрылымдық компоненті мақсат, міндет,
мазмұны, тәсілі, әдісі, жолдары, оқушыларға тапсырма қатысады (Н.Д. Хмель).
Бұл жағдайды тақырыпты және сабақты жоспарлағанда, күнделікті сабақты
басқару, оның барысы мен нәтижесіне анализ жасау. Егер сабақтың эволюциясы
оқыту формасының пайда болуына көз жіберсек, онда мыналарға сенеміз,
өзгерістер мен жетістіктер мақсатты түрде оқушылар ұжымының оқу материалын
саналы меңгеру, шығармашылықпен оны пайдалану. Шындығында, оқушылардың іс-
әрекеті мұғалімнің басшылығымен өткендіктен, мұғалім іс-әрекетінің
объектісін түсініп, қазіргі уақытта педагогикалық процесте мұғалім мен
оқушы іс-әрекеттің субъектісі болады.
Үздік мұғалімдердің жетістігінің себептері мұғалімнің оқушылардың белсенді,
мақсатты, технологиялық білгір, сабақта шығарашылықпен және сабақтан тыс
уақытта оқу тапсырмасын орындауға жағдай жасаған. Дәл қазір ақыл-ойдың
көптеген белсенді формасы мен оқушының практикалық оқу іс-әрекеті дидактика
теориясында шығармашылық белсендіктің динамикасы қалыптасты. (Скаткин М.Н.)
Мақсаты: Бұл курстық жұмыстың мақсаты дәстүрлі емес сабақтар беру және
олардың түрлерін қарастыру болып табылады.
Міндеті:
- Дәстүрлі емес сабақтың қалыптасуын пайда болуын анықтау, зерттеу;

- Дәстүрлі емес сабақ түрлерін сараптау;

- Құқық және экономикадағы сабақ жүйесі зертеу;

- Сапалы білім – сабақ жүйесін қарастыру;

- Заман қажеттілігі – экономика негіздері мен құқық пәнін оқытудағы
дәстүрлі сабақтарды колдануын баяндау;

- Сабақ құрылымы мен оны ұйымдастыруын зертей отырып оны талдау;

- Мұғалімнің сабаққа дайындығын саралау;

Зерттеу объектісі: Құқық және экономика негіздерін оқыту әдістемесіндегі
дәстүрлі емес сабақтардыі жалпы түсінігі.
Зерттеу пәні: Құқық және экономика пәндерін оқытуда дәстүрлі емес сабақтар
Жұмыстың зерттелу деңгейі: Педагогтардың дәстүрлі емес сабақтар бойынша
пікірлерінде қарама-қайшылықтар бар: Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова
Педагогикасында біреулері педагогикалық ойлауда рогресс, мектептерді
демократияландыру бағытында дұрыс қадам деп қараса, басқалары, керісінше,
мұндай сабақтар педагоикалық қағидаларды қауіпті жағдайда бұзу, шындап
еңбек ету қолынан келмейтін және оны қаламайтын жалқау оқушылардың
қысымымен педагогтардың амалсыз кейін шегінуі – деп осы мәселе жайында өз
көзқарасындағы пікір қайшылықтарын алға тартпақ. Оның бұл еңбегінде көптеп
таралған дәстүрлі емес сабақтардың 36 түрін ұсынады.
М.Жұмабаевтың Педагогикасында, Ю.К. Бабанскийдің Методы обучения
в современной общеобра-зовательной школе, Г.Қ.Нұрғалиева Педагогиканық
логикалық-құрылымдық курсында дәстүрлі емес сабақтардың түсінігі мен
олардың қолдануын зерттеген.
Экономка негіздері № 2-3, 2010ж., № 1, 2009ж. журнал
басылымдарында дәстүрлі емес сабақ түрлерін қарастырып кеткен.
Оқыту – тәрбиелеу технологиясы атты педагогикалық журналдарда
М.Бакирова, 3.2010ж., Қ.Саркина, Конференция 3.2010ж., Л.Тоқтарғазина
Іскерлік ойындар, 1.2010ж., Ж.Нұсанова, Сайыс сабағы 1.2010ж.,
Б.Ә.Мамедалиева Экономика оқытудың иновациялық тәсілдері 4.2010ж.
мақалаларында дәстүрлі емес сабақ түрлерінің бірнешеуіне мысалдар келтіріп
көрсеткен.
П.И. Пидкасистого, В .Оконь. Н.Асанов ,С.И.Бейсенбаева.С.И. П.В.
Алексеев еңбектерінде де сабақ түрлерін, соның ішінде дәстүрлі емес
сабақтарды зерттеген.
Әрине, дәстүрлі емес сабақтар қатаң құрылымы және қалыптасқан жұмыс
кестесі бар күнделікті оқу жұмыстарына қарағанда әдеттегідей емес ой,
ұйымдастыру, өткізу тәсілдері оқушыларға өте ұнайды.
Дегенменде әр оқулықтарда зертеушілер мұғалімдерге оқыту жұмысында
осындай тәсілдерді көптеп сабақтар жүйесінде пайдалануға кеңес береді.
Осы тұрғыдан келгенде, үздіксіз білім беру жүйесінің базалық буыны
саналатын орта білім беру мекемелерінің жастарға саналы тәрбие, сапалы
білім беріп, ұлтжанды азамат етіп қалыптастыруда атқарар рөлі зор екені
даусыз. Соның ішінде құқық және экономика пәндерінен дәстүрлі емес сабақ
беру мәселесін қарастыру. Оқушыларға құқық және экономика пәндерін
толығымен жетік түсіндіру үшін қазіргі кезде мектеп тәжірибесінде сабақтың
қалыптасқан дәстүрлі түрлерінен басқа, дәстүрсіз түрлерін де пайдалану. Ол,
әрине қоғамның жаңару, жетілдіру жағдайында білім беру саласын
реформалаумен тығыз байланыста іске асуда. Оқыту жұмысын ұйымдастырудың
мұндай дәстүрсіз түрлері көбінесе оның жеке әдістеріне негізделіп құрылуда.
Ондағы мақсат – әрбір сабақтың оқу-тәрбиелік мүмкіндіктерінің мол екенін
көрсете отыра кету, оны жаңа сапалық сатыға көтеру. Күнделікті дәстүрлі
калассикалық сабақтарды қолдана беру оқушылардың қызығушылығын жоғалтуыда
мүмкін екеннін білеміз. Сондықтанда күнделікті өткізетін сабақтың ерекше
болуы, оқушының білім алуы, мұғалімнің оқыту процесінде қызықты және сапалы
өтуі өзекті мәселе екені айғақ.
Былайша айтқанда оқыту жұмысын ұйымдастырудың қандай да формасын
қолданбайық, сабақтар жүйесінде олардың көздейтін мақсат-міндеттері,
мазмұны өзара бір-бірімен байланыста, бірін-бірі толықтыратындай жағдайда,
оқушылардың білім дәрежесін нығайтып, жетілдіруде едәуір көмек етеді.
Яғни, құқық және экономика пәндерінде дәстүрлі емес сабақ түрлерін
зерттеп, оның оқушылардың білімдерін дамытуда қаншалықты дұрыс және бұрыс
жақтары бар екеннін көрсетеди.
Қолданылған әдістер:
- Бірінші бөлімде дәстүрлі емес сабақтардың қалыптасуын қарастыру үшін
зерттеу әдісін қолдандану;
- Құқық және экономика пәндерінде дәстүрлі емес сабақтардың түрлерін
анықтап олардың пайдалы және пайдасыз жақтарын көрсету үшін тақырыпта
сараптау, салыстыру әдісін қолдандану;
- Екінші бөлімінде құқық және экономика пәндерін оқытуда дәстүрлі емес
сабақтарды пайдалану және оны жүзеге асырудағы баяндау әдісі арқылы
түсіндіру;
Құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан,
қолданған әдебиеттерден тұрады.

І. Дәстүрлі емес сабақтардың қалыптасуы
1.1Дәстүрлі емес сабақтың қалыптасуы
Қазіргі кезде мектеп тәжірибесінде сабақтың бірі дәстүрсіз түрлері де
пайда болуда. Ол, әрине қоғамның жаңару, жетілдіру жағдайында білім беру
саласын реформалаумен тығыз байланыста іске асуда. Оқыту жұмысын
ұйымдастырудың мұндай дәстүрсіз түрлері көбінесе оның жеке әдістеріне
негізделіп құрылуда. Ондағы мақсат – әрбір сабақтың оқу-тәрбиелік
мүмкіндіктерінің мол екенін көрсете отыра, оны жаңа сапалық сатыға көтеру.
Олардың қатарына лекция, конференция, пікір-талас, панорама, компьютерлік
сабақтарын жатқызуга болады.
И.П.Подласый Педагогика атты оқулығында Дәстүрлі емес сабақ –
дәстүрлі құрылымы жоқ ойдан шығарылған оқу жұмысы - деп бағалайды.
Педагогтардың дәстүрлі емес сабақтар бойынша пікірлерінде қарама-
қайшылықтар бар: біреулері педагогикалық ойлауда рогресс, мектептерді
демократияландыру бағытында дұрыс қадам деп қараса, басқалары, керісінше,
мұндай сабақтар педагогикалық қағидаларды қауіпті жағдайда бұзу, шындап
еңбек ету қолынан келмейтін және оны қаламайтын жалқау оқушылардың
қысымымен педагогтардың амалсыз кейін шегінуі – деп осы мәселе жайында өз
көзқарасындағы пікір қайшылықтарын алға тартық. Оның бұл еңбегінде көптеп
таралған дәстүрлі емес сабақтардың 36 түрін ұсынады. [1.208б]
Әрине, дәстүрлі емес сабақтар қатаң құрылымы және қалыптасқан жұмыс
кестесі бар күнделікті оқу жұмыстарына қарағанда әдеттегідей емес ой,
ұйымдастыру, өткізу тәсілдері оқушыларға өте ұнайды.
Дегенменде ол мұғалімдерге оқыту жұмысында осындай тәсілдерді көптеп
сабақтар жүйесінде пайдалануға кеңес береді.
Сонымен қатар оқыту мақсатында қолданылатын ойындардың түрлері көп.
Ойын - қанағат алу үшін жасалатын іс-әрекет. Ол мектеп жасына дейінгі
балалардың іс-әрекетінің негізгі түрі, ал оқушылар мен ересектер ойынды
сабақтан және жұмыстан қолы бос кездерінде ойнайды. Бірақ оқуда да, еңбекте
де ойын элементтерін қолдануға болады. Ойын туралы көптеген теориялар бар.
Солардың бірін алғаш рет жасаған Ф.Врубель. Ол ойын арқылы бала өзін-өзі
көрсеткісі келеді дейді. М.Лазарус жұмыстан кейін демалу теориясын,
Г.Спенсер ойын арқылы денедегі артық энергияны шығару, К.Крус тіршілік үшін
күреске әзірлеу ойындарының, С.Л.Рубинштейн еңбекке дайындайтын ойындарының
теорияларын жасады. Ойын туралы қазіргі көзқарастар оның көптеген қызметін
анықтап отыр. Ол баланың қажеттіліктерін, қызығушылықтарын қанағаттандырып,
оның өмірге бейімделуін жеңілдетеді (Д.Б.Эльконин), болмысты тануға
көмектеседі. Ойын арқылы бала білім алады, тәрбиеленеді, қоғамды
құрметтеуге үйренеді, ынтымақтасып жұмыс істеуге дағдыланып, ұтылуға емес,
ұтуға тырысады. Оқушылар ертегілерді, аңыздарды, әдеби шығармаларды,
өмірден алынған оқиғаларды сахнаға лайықтап қойып, өздері түрлі рөлдерде
ойнайды.
Қорыта айтқанда оқыту жұмысын ұйымдастырудың қандай да формасын
қолданбайық, сабақтар жүйесінде олардың көздейтін мақсат-міндеттері,
мазмұны өзара бір-бірімен байланыста, бірін-бірі толықтыратындай жағдайда,
оқушылардың білім дәрежесін нығайтып, жетілдіруде едәуір көмек етеді.
1.2Дәстүрлі емес сабақ түрлері
Тақырыпты қарастыру барысында құқық және экономика пәндерінде сабақ
жүйесін қарастыру соның ішінде дәстүрлі емес сабақтардың түрлерін
қарастырып кетейік:
Түсіндіру сабақтары: жаңа, біріккен, панорамалық, зерттеу т.б.
Пысықтау сабақтары: бекіту, саяхат, семинар, қайталау, жарыс,
конференция, талқылау т.б.
Сынау сабақтары: сынақ, диспут, ойын, сахналау, жұмбақ т.б.
Жаңа сабақ – жаңа білім беру мақсатында.
Біріккен сабақ – жаңа білім мен өткенді және пәндер арасындағы
байланысты көрсету мақсатында.
Зерттеу сабағы – іздендіру мақсатында.
Панорамалық сабақ – сабақ элементтерінің көрінісін іске асыру
мақсатында.
Бекіту сабағы – білімді меңгеру деңгейін байқау.
Саяхат сабақ – танымдық қабілетін дамыту.
Семинар сабақ – оқушының білімін тереңдету.
Қайталау сабағы – пәндерден алған білімді толық қалыптастыру.
Жарыс сабақ – оқушылар ойларының жетіктігін байқау.
Конференция сабақ – іскерлігі мен танымдық белсенділігін қалыптастыру.

Сынақ сабақ – білім мен дағдысын бір жүйеге келтіру.
Диспут сабақ – білімі мен дағдысын қалыптастыру.
Ойын, жұмбақ – оқушылар зейінін дамыту.
Сахналау сабағы – оқушылар шығармашылығын дамыту.
Талқылау сабағы – ауызекі тілдегі, жұмыстағы жіберген қателерін арнайы
талдау. [1.160б]
Дәстүрлі емес сабақтар интеграциялық сабақ пән аралық байланысты
жетілдіру мақсатына байланысты пайда болған. Мұндай сабақтарда бір
тақырыпты түрлі пәндерден беретін мұғалімдер оқытады. Кіріктірілген
сабақтың негізгі мақсаты - оқу материалдарын байланыстырып, сабақта
оқушыларға терең білім беру, ойлау қабілетін дамыту. Оқу материалдарын
бағдарламаларға сай пәндер бойынша біріктіріп беру оқушылардың жан-жақты
тұтас, терең және берік білім алуына мүмкіндік жасайды. Сондықтан жыл сайын
әрбір мұғалім пәндердегі ұқсас оқу материалдарын біріктіріп, яғни пән
аралық байланыс принципін қолданып, интегралдық жоспар жасайды. Ондағы
материалдарды дер кезінде сабаққа пайдаланып, тиімді етіп іске асырады.
Құқық және экономика пәндерін өткізу барысында дәстүрлі емес сабақ жүйесін
қолдану жақсы нәтиже береді. Себебі оқушыларды қызықты сабақ өткізу арқылы
жаңа тақырыпты толықтай жеткізуге болады.
Панорамалық сабақ. Панорамалық сабақты өткізудегі негізгі мақсат - озат
мұғалімдердің өзінің ұстаздық зертханасын ашып, сабақ беруі, яғни
әдістемесін көпке тарату. Панорамалық сабақты өткізу үшін мұғалімге
қойылатын ең бірінші талап оның сабақ берудегі өзгеге ұқсамайтын өзіндік
әдісінің болуы. Мұғалімнің оқыту процесінде ең көп сүйенетін әдісі қандай,
оның тиімділігі неде? Тыңдаушылар соны біліп, сезуі керек. Панорамалық
сабақтарға қойылатын талаптардың бірі - мұғалімнің өткізген сабағын өзі
талдап беретіндігі. Панорамалық сабақ бір тақырыпты өтуге, яғни тек бір
сабақ арқылы оның көп жылғы игі тәжірибелерін көпке танытады.
Сайыс сабақ сабақтың атына байланысты сыныпта екі команда білімдері
бойынша сайысқа түседі. Алдын ала оқушылардың өзінен қазылар алқасы
құрылады. Мұғалімнің көмегімен қай команданық жеңгені анықталады. Екі
команданық капитандарының жарысы ұйымдастырылып, олардың да жауаптары
салыстырылады. Сонынан қорытынды шығарылады.
Аукцион сабақ бір нәрсені сату арқылы өткізіледі. Сабақтың құрылымы:
өткен сабақты тексеру, аукцион тәртібін түсіндіру, зат сату, финал,
қорытынды. Сабақ кезінде сатылатын бірнеше заттар тұрады. Затты ол туралы
көп білетін оқушы сатып алады. Мысалы: киіз үй, қолөнер бұйымдары.
Көңілді тапқыштар клубы көбіне өткен материалдарды қайталау мақсатында
өткізіледі.
Шығармашылық сабақ оқушылардың шығармашылық жұмыс істеуіне баса назар
аударылады. Бұл сабаққа өте жақсы оқитын оқушыларды таңдап алып, топтарға
бөлуге болады. Мысалы, 10 минут ішінде 1-2 топтың оқушылары сол тақырып
бойынша кроссворд құрса, 3-4 топтың оқушылары олардың жауабын айтады. Бір
тақырыпқа қысқа шығарма, сценарий, көркем немесе мультфильм құрғызуға
болады. Қазылар алқасы әрбір топқа баға қояды.
Компьютерлік сабақ дисплей, ЭВМ, т.б машиналар арқылы өткізіледі.
Әл-Фараби "Оқытудың негізгі әдісі - көрнекілік" деп, оның мақсаттарын,
тәсілдерін (түсіндіру, әсерлендіру, есте қалдыру) ұсынады. Оқу материалын
меңгеру көп жағдайда оқыту процесінде қолданылатын көрнекі құралдарға және
техникалық құралдарға байланысты.
Көрнекілік әдісі оқытудың сөздік және тәжірибелік әдістерімен өзара
байланыста қолданылады және құбылыстармен, объектілермен оқушыларды
таныстырғанда олардың сезім мүшелеріне әсер етіп, алуан түрлі сурет,
көшірме, сызба арқылы құбылыс, процесс, объектілердің символдық бейнелерін
немесе оларды табиғи күйінде қабылдайды. Қазіргі мектепте осы мақсатпен
экрандық және техникалық құралдар кең қолданылады. Көрнекілік әдістерін
шартты түрде екі үлкен топқа бөлуге болады: иллюстрация және демонстрация.
Иллюстрация әдісі арқылы оқушыларға иллюстрациялық құралдар – атап
айтсақ: плакат, кесте, картина, карта, тақтадағы суреттер, үлгілер
көрсетіледі.
Демонстрацияның (көрсету) оқыту әдісі ретіндегі ерекшеліктері
Демонстрация әдісі арқылы заттар мен құбылыстар тәжірибе жасау арқылы
немесе техникалық құралдардан, кино-фильмдерден, диафильмдерден
көрсетіледі.
Оқу процесіне жаңа техникалық құралдарды енгізу (теледидар,
видеомагнитофондар) оқытудың көрнекілік әдісінің мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Қазіргі уақытта көрнекі құралдың жаңа түрі – жеке тұлғалар қолданатын
компьютерлерге ерекше көңіл бөлініп, мектептерде электронды-есептегіш
техникасы кабинеттерін құру міндеті шешілуде, оқу процесіне белгілі бір
жағдаяттарды және процестерді үлгілеуге мүмкіндік беретін компьютерлерді
енгізу міндеті де қолға алынуда. Олар оқушыларға бұрын оқулық мәтінінен
меңгерілген көптеген процестерді қозғалыста, көрнекі түрде көруге мүмкіндік
береді. Компьютерлер, көрнекілік әдістерінің оқыту процесіндегі
мүмкіндіктерін елеулі түрде кеңейтеді.
Экскурсия кезінде оқу табиғатта, мұражайда, өндірісте өтіп, оқушылар
алуан түрлі объектілерді және болмыс құбылыстарын бақылайды және зерттейді,
өмірдегі құбылыстарды тікелей қабылдайды. Экскурсия әсемдікті түсінуге,
танымға қуануға, қоғамға пайдалы болуға ұмтылуға көмектеседі.
Далада, орманда, өзен жағаларында оқушылар табиғат сұлулығын түсінуге
үйреніп, өздерінің әсерлерін сурет салу, гербарийлер жасау арқылы
білдіреді. Мұражайларға, көрме залдарына, өндіріс орындарына бару өнер
шығармаларын түсінуге, үйреншікті заттар мен құбылыстардан сұлулықты
табуға, адамның еңбегінің сұлулығын сезінуге үйретеді.
Әрбір экскурсия тақырыппен байланысты. Экскурсия арқылы бала әртүрлі
курстарда оқылып жатқан құбылыс, зандардың байланысын көреді, оларды
қолдануға үйренеді. Мәселенің өзі, танылуға тиісті объекті оқушыларға
қызықты болады. Экскурсия нәтижелері сыныпта шығарылады. Экскурсия жаңа
білімдермен қатар, мұғалімге өз оқушыларын жақсы білуге көмектеседі.
Экскурсияға баратын топтарда 10 оқушыдан 40 оқушыға дейін болады, ұзақтығы
40-90 минут. Оқу экскурсияларын мазмұнына қарай тақырыптық және кешенді
(шолу) деп бөледі. Тақырыптық экскурсияларға барғанда оқу пәндерінің бір
немесе бірнеше байланысты тақырыптар оқылады. Кешенді экскурсиялар екі
немесе одан да көп оқу пәндерінің бір-бірімен мәселен, дүниетанудан "Ағын
сулар мен желдер", өсімдіктер, жануарлар және "сыртқы орта" деген
тақырыптарды оқу үшін экскурсияға баруға болады, байланысты тақырыптарын
оқу үшін ұйымдастырылады.
Оқылатын бөлімдегі орнына қарай кіріспе, негізгі, қорытынды
экскурсиялар өткізіледі. Кіріспе экскурсия оқушыларды және оқу курстарымен,
бөлімдерімен таныстырады. Негізгі экскурсиялар арқылы оқушылар тақырыпты
терең түсінеді, теориялық материалдың тәжірибесі керектігін үғынады.
Қорытынды экскурсиялар бөлімді қорытындылау және жүйелеу үшін, оның
нақты процестермен және құбылыстармен байланысын анықтау үшін өткізіледі.
Мұғалім алдын ала экскурсия болатын жерді көріп, оның білімге ықпалын
анықтап, экскурсияның мақсатын және міндеттерін, түрін және құрылымын
анықтайды, оқушылар үшін проблемалық сұрақтар, тапсырмалар әзірлейді,
экскурсияның әдіс, тәсілдерін белгілеп, жоспар құрастырады. Жүретін
жерлердің бағдарын жасап, қосымша көрнекіліктер және керекті жабдықтарды
(өлшейтін құралдарды, блокнот, қарындаштарды, гербарийлерге арналған
папкаларды, фотоаппаратты, компасты) әзірлейді, оқушыламен әңгімелеседі,
қауіпсіздік ережелерін, өзін-өзі ұстау жөнінде айтады , экскурсия өтетін
жерге қысқаша сипаттама беріп, қалай, қайда қарау керек екенін, нені
бақылау, жазып алу, суретке түсіру керектігін айтып, қалай жүру керектігін
түсіндіреді. Әрбір оқушының міндетін айтып, керек жағдайда топқа бөледі,
топ басшыларын тағайындайды, жауапты оқушыларды бөліп, мәліметтерді талдап
қорыту туралы нұсқаулар береді.
Кіріспе әңгімеде мұғалім экскурсияның мақсатын айтады, содан кейін
оқушылар объектілерді қарап, тапсырманы орындауға кіріседі; сурет салады,
жазады, объектінің ерекшіліктерін бөліп, көргендерінен қорытынды жасайды.
Мұғалім экскурсия кезінде өз әңгімесін демонстрациямен ұштастырады.
Оқушылардың бақылауларына басшылық етеді. Экскурсияның соңында мұғалім
оқушылардың жұмыстарын тексереді, қорытынды әңгіме болады. Керек жағдайда
оқушылар үй тапсырмасын орындайды. Экскурсия материалдарын кірістіріп сабақ
өткізуге болады.
Мектепте өтетін экскурсиялар оқытудың тиімді формасы болғандықтан,
оларды жиі өткізу керек, себебі ол өмірді тану дағдыларын қалыптастырады.
Ол үшін экскурсияларға тапсырмалар әзірлеп, нәтижелерін тексеріп отыру
керек.
Практикумдар арқылы оқушылар тәжірибелік, зертхана жұмыстарды өз
беттерімен орындайды. Олар оқу курстарының ірі бөлімдерін оқыған соң
өткізіледі, сонымен қатар теориялық материалды тәжірибеде көрсету үшін де
өткізуге болады.
Практикум 2-3 апта өтеді. Мұғалім сыныпты 2-3 оқушыдан тұратын топтарға
бөледі. Әрбір топ бір-біріне ұқсамайтын зертханалық және тәжірибелік
жұмыстарды арнайы сабақ кестесі бойынша орындайды. Практикум өткізер
алдында кіріспе дәріс және нұсқау берілетін сабақ өтеді. Практикум кезінде
оқушылардың тірек білімдерін жаңғырту тәсілдері қолданылады.
Оқушылардың іс-әрекетін басқару құралдары; жұмыс істеу ережелерін,
қажетті материалды қайталату, зертханалық жабдықтарды суреттеу, оның қалай
жұмыс істейтінін, тапсырмаларды орындау тәртібін айту, тақырып бойынша
бақылау сұрақтарын және қосымша әдебиеттердің тізімін жасау.
Жұмысты алгоритм бойынша істегенмен, шығармашылық, зерттеу жұмыстарын
да жүргізуге болады. Белгілі бір заңдылықтардың, теориялардың шындыққа
сәйкестігі тексеріледі. Тұрақты шамалар өлшенеді.
Практикум кезінде оқушылар шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды
орындайды;
Бірінші тәжірибелік сабақтың құрылымы:
• практикумның тақырыбын және мақсатын мұғалімнің хабарлауы;
• оқушыларға керекті білімдерді олардың естеріне түсірту;
• оқу жұмысына ынталандыру, нұсқаумен таныстыру;
• керекті жабдықтар мен материалдарды іріктеу;
• оқушыларға жұмысты орындағаны туралы есепті құрастырту;
• алынған нәтижелерді талқылап теориялық тұжырымдар жасау;
• нәтижелерін қорғау;
• іс-әрекетті талдау.
Практикумдар әдетте жоғары сыныптарда өтеді, бірақ бастауыш сыныптарда
қысқа мерзімді зертханалық және тәжірибелік тапсырмалар орындатуға болады.
Пәндік үйірмелер, шеберханалар, зертханалар
Сабақта пәнді оқу бағдарламасынан да көбірек білгісі келетін оқушылар
анықталады. Үйірмеге оқушылар ерікті түрде қатысады, оған қатарлас сынып
оқушыларын да, әр жастағы оқушыларды да қабылдауға болады. Үйірмеге
басшылық ететін пән мұғалімі. Үйірмеде оқушылар курстың қызықты
тақырыптарын тереңдетіп оқып, атақты ғалым, жазушылардың, басқада
қайраткерлердің өмірі және қызметімен, ғылым және техниканық жаңа
жетістіктерімен танысып, ғалымдардың мерейтойларына, ғылыми жаңалықтарға
арналған кештер өткізеді, техникалық модельдер жасап, биологиядан тәжірибе
жұмыстарын жүргізеді, зерттеушілермен кездесулер ұйымдастырады.
Үйірме жұмысының негізінде ғылыми қоғамдар ұйымдастырылады, олар
үйірмелердің жұмыстарын үйлестіріп, көпшілікке арналған іс-шаралар,
байқаулар және олимпиадалар өткізеді.
Кеңестер оқушыларға жеке тақырыптарды, бөлімдерді түсіну үшін беріледі.
Кеңес кезінде оқушылар сұрақтар береді, өздері жауап беруге тырысады,
мұғалімнің не шақырылған мамандардың берген түсініктерін тыңдайды. Ол
сыныпқа, топқа, оқушыға беріледі.
Олимпиадалар және байқаулар:
Олимпиадалар аудандық, облыстық, республикалық олимпиадалар алдында
өткізіледі. Қазір алуан түрлі олимпиадалар мен байқаулар интернет желісінің
көмегімен өткізіледі. Балалардың техникалық шығармашылығына арналған
көрмелерде оқушылардың ең жақсы жұмыстары көрсетіледі.
Конференциялар. Олар оқуды ғылыми жұмысқа жақындатады. Оқушылар
баяндама тақырыптарын өздері таңдап, шағын зерттеу жұмыстарын жүргізіп,
нәтижелері бойынша сөз сөйлеуге әзірленеді. Конференцияны сыныпта, мектепте
өткізуге болады. Конференцияны симпозиум түрінде өткізуге болады, онда
мұғалім бір мәселені тұжырымдайды, ал оқушылар сол мәселені шешу туралы
өздерінің ұсыныстарын алдын ала жазып келіп айтады. Конференция туралы
оқушыларға алдын ала хабарланады. Оқушылар сұрақтар әзірлеп, мәселені
талқылауға әзірленеді. Баяндамашыға мұғалім, не мамандар кеңес береді.
Конференцияның ұзақтығы 1-2 сағат. Бірнеше баяндама оқылады. Баяндаманы
оқуға 7-10 минут бөлінеді, содан соң тыңдаушылар баяндамашыларға сұрақтар
беріп, сын-пікірлер айтады және қосымшалар еңгізеді. Конференцияның соңында
мұғалім қорытындылап, баяндамашылардың жұмыстарын, белсенді шығармашылық
көрсеткен тыңдармандарды атап өтеді. Өз мәліметтерін келтірген, әдеби
деректермен шектелмеген оқушылардың жұмыстарына ерекше назар аударылады.
Конференцияда оқушылар түрлі көзқарастарды талдап, өз пікірлерін айтады.
Конференция ересек жастағы оқушылар арасында өткізіледі.
Факультатив. Ол міндетті оқу курстарына сүйеніп оқу пәндерін тереңдетіп
оқытады. Факультатив сабақ пен сабақтан тыс жұмыстарды байланыстырады,
пәнді оқудан оған сәйкес келетін ғылымды оқу басталады. Білімдік міндеттер
бойынша факультативтерде негізгі оқу пәндері терең оқылып, риторика,
логика, шет тілі сияқты қосымша пәндер оқылады, мамандық беріледі.
Факультативтер теориялық және тәжірибелік түрде де өте алады.
Оқушылар факультативтерді өздері таңдап алады, сондықтан олардың іс-
әрекеті белсенді. Факультативтерге қызықтыру үшін мұғалім көкейтесті
тақырыптарды, оқушыларға ыңғайлы іс-әрекет түрлерін таңдап, олардың ақыл-
ойын, есін, қиялын, жеке қабілеттерін дамытатын құралдарды қолдану
керек.[3]
Жоғарыда көптеген дәстүрлі емес сабақтарды көрсетіп талдадық, және де
қазіргі кездерде тек қана осы дәстүрлі емес сабақ түрлерін ғана қолданып
қана қоймаймыз. Әрине уақыт өте жаңа да дәстүрлі емес сабақтары пайда
болатыны бізге мәлім. Қорыта айтқанда әр дәстүрлі емес сабақ түрлерінің өз
ерешеліктері бар және бұл сабақтар сабақ өткізу барысында оқушыларды
қызықтырып, білім сапасын жоғарлатады деп ойлаймын.

ІІ. Құқық және экономикадағы сабақ жүйесі

2.1Сапалы білім – сабақ жүйесі
Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан бері, елдің сана-сезімінде түбегейлі
өзгерістер болады. Бұл өзгерістер Қазақстан мемлекетін дүние жүзілік
экономикалық қауымдастыққа толық мүше етуімен қатар, еліміздің ішкі рыногын
да әлемдік деңгейге көтереді. Мұнымен қоса, білім мен ғылым саласындың
алдында да жаңа талаптар пайда болады. Оның дәлелі – Қазақстан
республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Бұл
тұжырымдама еліміздің білім жүйесінде реформалық өзгерістер жасау
қажеттілігінен туындайтын басты бағыт - бағдарды айқындайды. Жалпы білім
беру жүйесінде үйреншікті дағдыдан үйлесімді, күрделі сабақтастықтарды
қамтуға ұмтылатын көп деңгейлі оқу жүйесін орнықтыру, жаңа оқу
бағдарламаларымен қатар, оқу стандарттарын дайындау, жаңа ақпараттық,
компьютерлік жабдықтарынмен жұмыс істеуге көшу – қазіргі заман талаптарынан
туындап отыр.
Білім беруді дамытудағы негізгі мақсат – білім беру жүйесінің барлық
деңгейінде қоғамның жаңа талаптарына сәйкес келетін білімді, кәсіби
біліктілігі жоғары жастарды тәрбиелеуге қол жеткізетін сапалы, бәсекеге
қабілетті білім ордаларын қалыптастыру.
Осы тұрғыдан келгенде, үздіксіз білім беру жүйесінің базалық буыны
саналатын орта білім беру мекемелерінің жастарға саналы тәрбие, сапалы
білім беріп, ұлтжанды азамат етіп қалыптастыруда атқарар рөлі зор екені
даусыз.
Бүгінгі таңда экономикадағы жаһандану білім беруге жаңа сапалық
талаптар қойып, халықаралық стандарттарға сәйкес келетін сапалы оқыту мен
тәрбиелеуге қол жеткізуді басты мәселе ретінде қарастыруда. Мақсат – өз
талап-тілегімен ұштасқан, халқының рухани байлығымен сусындаған, елдің
ертеңіне саналы еңбек ететін ұрпақ тәрбиелеп, оған озық білім беру.
Біздің елімізде білім беру жүйесі – қашан да аса маңызды салалардың
бірі. Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев халыққа арналған Жолдаулары мен үкіметке
берген тапсырмаларда білім беру мәселелеріне тоқталып, ел экономикасының
дамуына байланысты жаңа міндеттер жүктеп отырады. Қай қоғамда істің тетігін
маман шешеді, яғни білімді маманды даярлау – ұстаздарға тікелей байланысты.
Мектебімізде 6 жылдан бері Джуниор Эчивмент Қазақстан қоғамдық қорының
бағдарламасымен экономика пәні жүргізіледі. Осы уақыт аралығында
оқушыларымыз көптеген жетістіктерге жетті. Экономика пәні әрбір оқушыға
еркін кәсіпкерлік жүйесін түсінуге мүмкіндік береді. Келешекте жастарымыз
өздеріне лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету үшін жеке кәсіпкерлік,
бизнес пен экономиканы бағалауды үйренеді. Қазіргі заман талабына сай
қолданбалы эконоика пәні бағдарламаға енгелі оқушылардың қызығушылығы да,
ынтасы да жоғары. [4.34б]
Сабақ — бір пәнді оқытуға арналған оқу сағаты; мектептегі оқу жұмысын
ұйымдастырудың негізгі түрі.
Сабақ арнаулы бөлмелерде, оқу кабинеттері мен зертханаларда, оқу
шеберханалары мен мектептің оқу тәжірибе үлескілерінде өтеді. Тұрақты
оқушылар құрамы, кесімді уақыт көлемі (45 мин) және оқу кестесі бойынша
жүреді. Оқыту әдістері, ұжымдық және жеке-дара жұмыстар сабақтың негізгі
белгілері болып табылады. Сабақтың негізгі міндеті — мұғалімнің
басшылығымен оқушыларға ғылым негіздерінен берілетін мағлұматтарды саналы
түрде игерту, алған білімді іс жүзінде қолдана білуге дағдыландыру,
іскерлікке үйрету, адамға қажетті қасиеттер қалыптастыру. Мазмұны мен
дидактикалық мақсатына орай сабақ мынандай түрлерге бөлінеді: оқу жылы
басындағы кіріспе сабақтар; бағдарламаның күрделі тақырыптарын оқып-
үйренудегі кіріспе сабақтар; аралас сабақтар; жаңа білімді меңгеру
сабақтары; білімді іс жүзінде қолдану сабақтары; қайталау-қорытындылау
сабақтары; есепке алу-тексеру сабақтары; оқу жылын аяқтайтын қорытынды
сабақтар.
Мұғалім алдымен сабақта не істейтінін жоспарлайды, содан соң калай және
қандай әдіспен жүзеге асыратынын анықтайды. Сабақтың құрылымы мақсат пен
мазмұн арқылы анықталады, кездейсоқ таңдалуы мүмкін емес.

2.2.Заман қажеттілігі - экономика негіздері мен құқық пәнін оқыту
Қазақстан халқының заңдық сауаты әлі жоғарғы деңгейге көтеріле алмай
отыр. Оған мысал да көп. Кез келген құзырлы орындарға аяқ баса қалсаңыз,
өзінің азаматтық құқығынан мүлдем хабарсыз, сеңдей соғылысып жүрген көпті
көресіз. Қазақстан Республикасында күн сайын өзгертіліп, толықтырылып
немесе жаңадан қабылданып жатқан заңдар көп. Қарапайым халық бұлардың
басым бөлігінен хабарсыз. Тіпті, кез келген азамат білуге тиіс делінген Ата
Заң мен ҚР Азаматтық кодексі, ҚР Қылмыстық кодексі, ҚР Еңбек туралы заңы
секілді аса өзекті, күнделікті тыныс-тіршілігінде кезігетін заңдардың
өздерінен бейхабар. Өміріне керекті осындай қағидаттарды оқып-білуге
ұмтылуда да қалың бұқара әлі енжар. Сондықтан да, ҚР заңдарын мектеп
табалдырығынан бастап-ақ оқытқан абзал. Мектеп бағдарламасында ежелден келе
жатқан құқықтану пәні замана талабын арқалай алмай отыр. Себебі мектеп
бағдарламасында құқық пәні міндетті пәндерге қосылмаған, соған орай құқық
пәніне де өте терең және толықтай оқытылмайды.
Мектепте құқық пәні міндетті пәндер сияқты оқытылса, онда қоғамның
болып жатқан теріс жақтарына оң әсер ететіні де күмәнсіз. Қоғамдағы құқық
бұзушылықты азайтуына соның ішінде жасөспірім ішіндегі құқық бұзушылықты
азайтуға болады. Сол себепті құқық сабағын тек қана жоғарғы оқу
орындарында ғана емес сонымен қатар мектеп оқу жоспарында төмен сыныптардан
бастап берілу керек.
Осыған орай құқық сабағында оқушыларға тақырыптарды түсіндіру үшін тек
қана дәстүрлі сабақтарды жүргізу ғана емес сонымен қоса дәстүрлі емес
сабақтарды қолдансақ, оқушыларға сонда құқыты оқу әрі қызықты, әрі құқықтық
саналары терең түрде болады деп айта аламыз.
Адам болашағын шешетін тәрбие екендігі ежелден белгілі, көңілде
жатталған ұлы түсінік болғанымен, оны педагогикалық, психологиялық тұрғыдан
келгенде қалай жүргізу керек, қалай ұйымдастыру керек деген мәселе күн
тәртібінен түспейтіні ақиқат. Адам өірінде тәрбие мәңгілік категория болса,
оны ұйымдастыру, жүзеге асыру ешуақытта ескірмейтін, қайта уақыт озған
сайын жаңарып, әрбір кезеңнің өз талабына лайық жетіп отыратын үзіліссіз
құбылыс деп түсінеміз. Демек, осы процесте жеке тұлғаның физиологиялық және
психологиялық даму ерекшелігіне жете көңіл бөлу қажет екенін ғалымдар
дәлелдеп отыр.
Олар еліміздегі әлеуметтік-экономикалық түсініктерге деген көз-
қарастарын қайта қарауда, бұл мәселелердің кеңінен насихатталып, игерілуін
талап етуде. Экономикалық білі беру – экономикалық білімді қалыптастыру
процесі, экономикалық іс-әрекет әдістері, шығармашылық ізденіс
белсенділігі, экономикалық құбылыстарды ұғынуға деген адамдардың
эмоционалдық-құндылық қатынасы деп түсінуге болады. Бұл үрдіс мотиві,
шартқа, құндылық бағытқа айналғанда ғана нәтижелі болатынын ескерген жөн.
Ғалым В.Д.Попов өз зерттеулерін қорыта келе экономикалық білім беру және
экономикалық ойлау өзара шартты және бір-бірін өзара толықтыратын
диалектикалық процесс болып табылады, - дейді. Ол экономикалық ойлауды
адамның экономикалық құбылыстарды бейнелеу, сезіну, қорыту қабілеті, оның
мәнін танып түсіну, экономикалық ұғымдарды игеру және салыстыру,
экономикалық заңдылықтарды ұғыну деп есептеп, осылардың негізінде өзінің
экономикалық іс-әрекетін ұйымдастыру түріне қарастырады.
Сонымен, экономикалық саланың, ойдың, әс-әрекеттің қалыптасуы – тұтас,
үздіксіз процесс болып табылады. Қазіргі жағдайда қоғамның барлық
мүшелерінің экономикалық түсініктерді, ұғымдарды меңгеруге деген
қажеттілігі артып, бұл қажеттікті жүзеге асыру жолдары іздестірілуде.
Осы мәліметтер төңірегінде жазылған еңбектерге талдау жасай келе
оқушылардың экономикалық түсініктерінің қалыптасуына әр түрлі факторлар:
олардың өмір сүріп отырған ортасының әлеуметтік жағдайы, жасы, жынысы,
ұлттық-мәдени ортасы, т.б. әсер ететінің анықтадық. Осы аталған
факторлардың ішінде жас ерекшелігінің әсері көбірек байқалады.
Оқушының экономикалық түсініктерді қабылдауы жөнінде көптеген
зерттеулер жүргізген ғалым Е.В.Щедрина шетел ғалымының ойларын тұжырымдай
келе балалардың алғашқы экономикалық түсініктері ақшаны пайдалу
тәжірибесінің болуына байланысты екенін айтады. Ол өз еңбегінде
зерттеушілер А.Страусс, Т.Данзигерлердің балалардың экономикалық
түсініктерінің қалыптасып, дамуы олардың биологиялық есеюі ғана емес,
олардың ақшаны пайдалану тәжірибесінің болуына байланысты, - деген ой-
тұжырымдарына далдау жасайды. [4.35б]
Көптеген ғалымдардың еңбектеріне сүйенсек, оқушылардың экономикалық
қатынастарды түсіну дәрежесі олардың интелектуалды даму дәрежесіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.