КӘСІПОРЫНДАҒЫ ПЕРСОНАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАРЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

БӨЛІМ 1 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ПЕРСОНАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Персоналды басқарудың түсінігі және оның
мақсаты ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Персоналмен жұмыс істеу формалары және персоналдың сапалы құрамын
жақсарту
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 6

БӨЛІМ 2 Қазақмыс корпорациясы АҚ мысалында персоналды басқаруды жүзеге
асыру және оны жетілдіру жолдары
2.1 Қазақмыс корпорациясы АҚ қызметіне жалпы
сипаттама ... ... ... ..9
2.2 Қазақмыс корпорациясы АҚ-да персоналды басқару процесін
қалыптастыру мен
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

Кіріспе

Нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында ұйымдармен басқару қиынырақ
болып келеді. Бұл құқықтар мен жауапкершіліктің кеңейтілуімен және қоршаған
орта өзгерістеріне бейімделуімен шарттастырылған. Осыған байланысты
туындайтын барлық мәселелерді кәсіби менеджментсіз шешу мүмкін емес.
Нарықтық қатынастар жағдайында ұйымның басты мақсаты шығарылатын
өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан да
біздің көзқарасымыз бойынша менеджмент-бұл ұйым пайдалылығын қамтамасыз ету
мақсатында нарықтық қатынастар жағдайында ұйым мен оның қызметкерлерінің
бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін басқару тәжірибесі мен ғылымы.
Персонал латынның personalis - жеке деген сөзінен шыққан. Персонал
термині алғаш рет ағылшын әдебиеттерінде ұйымның барлық қызметкерлері деген
атпен қолданылып келді. Біздің ойымызша, персонал- жеке мақсаттары мен
ұйымның белгілі міндеттерін іске асыра алатын, ұйымның нақты белгілерін
игере алатын ұйымның жеке құрамы.
Ұйым персоналы – бұл негізгі қызмет түрі бойынша және ұйымның әртүрлі
бөлімшелерімен қатынас жасайтын, соның ішінде персоналды басқару
бөлімшесімен қалыптастырылған жұмысшылар тобы.
Персоналды басқарудың мақсаты жалпы ұйымның өндірістік стратегиясының
құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстан Республикасындағы көптеген
кәсіпорын қызметін талдау және кадрлармен жұмыс тәжірибесі өмір сүруге
қабілетті өндіріс ұжымдарын қалыптастыру, кадрлық әлеуетті қамтамасыз
етудің шешуші факторлары кәсіпорын қызметінің бәсекеге қабілеттілігі мен
тиімділігі екендігін көрсетеді.
Персоналды басқаруды тұтас ұйым шеңберінде адам ресурстарын
жандандыруды аспаптық және функционалдық міндеттер жиынтығы ретінде
қарастырады. Ұйым персоналдын басқару персоналды басқару жүйесінің
ақпараттық, техникалық, нормативті-әдістемелік, құқықтық және іскерлік
қамтамасыз етілуін қарастырады.
Персоналды басқару ұйым ішіндегі адамдармен олардың қарым-қатынасымен
тығыз байланысты. Бұл персонал қызметінің тиімділігіне жету мен
қызметкерлермен өзара қарым-қатынастарының шындығына бағытталған.
Қазіргі қоғамда экономикалық, техникалық және әлеуметтік прогрестегі
басты негізгі күш өзін тұлға ретінде және өз мүмкіндігін толық көрсете
білетін, жоғары кәсіби дайындықтағы адам болып табылады. Адам қоғам мен кез
келген ұйымды дамыту үшін маңызды мәнге ие.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында барлық санаттағы жұмыс күшінің
басқару функцияларын кеңейту жүргізілуде. Персонал басшылығы мен оның жалпы
жүйесін жетілдіруге елеулі мән берілуде.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі де осымен түсіндіріледі. Курстық
жұмыстың объектісі болып Қазақмыс корпорациясы АҚ алынған
1 Бөлім Персонал – ұйымның маңызды стратегиялық дамушы ресурсы

1.1 Персоналды басқарудың түсінігі және оның мақсаты

Басқару көп түрлі және әр түрлі формада болады. Егер қарастырылған
әдебиеттердегі ақпаратты жинақтайтын болсақ, басқару түсінігіне келесідей
анықтама беруге болады: бұл адамның мақсатқа бағытталған саналы қызметі,
қоғам осы арқылы сыртқы ортадағы элементтерді, тірі және өлі табиғат пен
техниканы реттеп өз қызығушылығына бағындырады.
Басқарудың өз объектісі мен субъектісі бар. Бұл қызмет бағытталған
элементтерді басқару объектісін құрайды. Әдетте оның кеңістік шеттері мен
белгілі бір уақыт болмысы болады. Әйтпесе нақтылық жойылады да, оны басқару
мүмкін емес және мәнсіз болады [1].
Басқару қызметін бағыттаушы басқару субъектісі деп аталады, ол жеке
адам немесе адамдар тобы болуы мүмкін. Егер басқару ресми сипатқа ие болса,
оның субъектісі басқарудың бөлімшесін құрайтын ұйымдастырушы және заңды
түрде қызмет немесе қызметтер жиынтығы ретінде тағайындалады.
Басқару субъектісінен басқару қызметінің субъектісін бөліп көрсету
қажет. Соңғысы тек жеке тұлға, тірі адам болуы мүмкін. Басқарудың
субъктісіне және объектісіне жататын басқару қызметінің субъектілері арқылы
басқару қатынастары жүзеге асырылады. Басқаруда еңбек заты мен өнімі болып
ақпарат табылады: бірінші жағдайда ол шикі сондықтан тәжірибеде
қолданылмайды; бірақ басқару қызметі нәтижесінде оның негізінде шешім, яғни
ақпарат құрылады, осыдан шыға отырып басқару объектісі нақты іс-әрекеттерді
жүзеге асыра алады [2].
Басқару қызметінің құралдары болып ақпаратпен операцияларды жүзеге
асыруға септігін тигізетін барлық нәрсе табылады – компьютерлер, телефон,
қалам, қағаз, тіпті адам денесінің органдары.
Басқару қызметі адаммен жүйелік-психикалық күштері түрінде жүзеге
асырылатын ақыл – ой еңбегінің катаегориясына жатады.
Басқару қызметінің күрделілігі бірнеше жағдайлармен
түсіндіріледі. Біріншіден, шешілетін проблемалардың масштабымен, санымен,
және құрылымымен, қолданылатын ұйымдастыру қағидаларының, әдістерінің
әртүрлігімен. Әрине, автомобиль зауытын және жүк тасушылар бригадасын
басқару бұл әртүрлі; бірінші жағдайда терең білім, тәжірибе, эрудиция, кең
сыртқы байланыстар, аналитикалық ақыл – ой; ал екінші жағдайда тек басқара
алу қажет. Екіншіден, басқару қызметінің күрделілігі қолданылатын
шешімдердің жаңалық дәрежесімен, басқару объектісі жағдайында қажет
өзгерістер объектісімен, оларға деген дәстүрлі емес әдістерді іздеумен
сипатталады. Бұл жағдайда инновацияларды басқару ағымдағы қызметті
басқаруға қарағанда өте күрделі, өйткені ағымдағы қызметті басқаруда
барлығы бірқалыпты жүреді, дәстүрлі жылдан жылға қайталанатын проблемалар
шешіледі. Соныңда, үшіншіден, басқару қызметінің күрделілігі қабылдауға
қажет шешімдерің тәуекелділікпен, жауапкершілікпен, өзінділікпен,
жеделділікпен анықталады. Мысалы, жүздеген адамдардың өмірі мен
қауіпсіздігіне жауап беретін жолаушы кемесінің капитанының еңбегі және
келетін поездға өз бағынушыларының шығуын қамтамасыз ететін тасушылар
бригадирінің жұмысы [3].
Басқару қызметі арқылы басқару қатынастарын жүзеге асыратын басқару
субъектісі мен объектісі арасындағы өзара іс-әрекет жүзеге асырылады.
Мұндай өзара іс-әрекет тиімді болуы үшін бірқатар шарттарды орындау қажет.
Біріншіден, басқару субъектісі мен объектісі бір-біріне сай болуы
керек. Егер мұндай сәйкестік болмаса, оларды келістіру қиын болады, олар
бірі бірін жұмыс барысында түсіне алмайды, ал сәйкесінше өздерінің
потенциалды мүмкіндіктерін жүзеге асыра алмайды. Мысалы, ақылды және
қабілетті адам өз қызметі туралы нақты білмейтін облыста басқарушы
болатынын көру жеңіл. Онымен қабылданытын шешімдер бағынушылар үшін
түсінікті болмас және олар қажетті түрде жұмыс істей алмайды. Сонымен
қатар басқарудың субъектісі мен объектісі қызмет жасау процесінде бірі
бірімен сәйкес болуы керек. Осылайша, егерде басқарушы мен бағынушы
психологиялық жағынан сай болмаса, басында немесе соңында олардың арасында
жаңжал болады, ол олардың жұмыстарына кері нәтиже береді.
Екіншіден, бірлік шеңберінде басқарудың субъектісі және объектісі
қатысты өзіндікке ие болуы керек. Басқару субъектісі объектінің барлық
қызығушылықтарын және оның қандай да бір жағдайдағы іс-әрекеттеріне мүмкін
болатын варианттарын қарастыра алмайды, әсіресе егерде ол кенеттен пайда
болса. Ең алдымен қабылданатын шешімдер тиімді болатынына кепілдік жоқ,
өйткені болған жағдайдан ауытқу, пайда болған іс-әрекеттермен байланысын,
көптеген детальдарды білмеу және тағы да басқалар бұған бөгет болады.
Басқару субъектісі қандай да бір себептер бойынша шешімнің өзін ұстап
қалады, оның өзі осымен уақыттың жоғалуына және объект үшін осымен
байланысты кері нәтижелерге әкеледі. Сонымен, басқару объектісі ретінде
өздерінің қызығушылықтары, ұмтылыстары, жағдайға өздерінің көзқарастары бар
тірі адамдар шыққан кезде олар осы тәжірибеде қолданулары керек. Мұндай
мүмкіндік болмаған кезде адамдар белсенділік танытапайды, немесе өздерінің
айтқанына жету үшін барлық шараларды қолданады. Егерде бұлардың бәрін
елемесек, субъект және объект өзара әрекеттері жағымды болмайды [4].

1.2 Персоналмен жұмыс істеу формалары және персоналдың сапалы құрамын
жақсарту қажеттілігі

Қазіргі қоғамның материалды мәдениеті өте күрделі, оның
ары қарай дамуы ресурстардың көптігін қажет етеді. Тек жүздеген тіпті
мыңдаған дарынды және жоғарғы біліктілікті адамдардың біріктіруші және
үйлестіруді күшейту жолымен ғана жобаларды жүзеге асыру мүмкін болып отыр.
Ұйымда адамдар бірін-бірі толықтырып отырады, өз қабілеттерін жинақтайды,
ол оларға жеңіске жету үшін күш береді.
Кейбір ұйымдар пайда бола салып өз беттерінше өмір сүре
бастайды, ал көбінесе тіпті толығымен олардың құрған адамдардан тәуекелсіз,
олармен белгілі бір қатынастарда бола отырып өмір сүре бастайды. Әсіресе,
олар – ұйымның оларға қызықты, маңызды, беделді қызметпен айналысуға
мүмкіндік беретініне, қажетті ақпаратпен қамтамасыз ететіндегіне, қажетті
құқықтар беретіндігіне, өзіндік, билік, әлеуметтік қорғау және кепілдік
беретініне сенеді [13].
Ұйым өз кезегінде онымен біріктірілген адамдардың мүмкіндіктерін
өзінің дамуы және күшеюі үшін пайдаланады. Сондықтан ол өз мүшелерінен
белгілі бір тәжірибені, білімді, біліктілікті, істерге белсенді қатысуды,
орындаушылықты, тәртіпті, орнатылған ережелер мен тәртіп нормаларына
бағынушылықты, өз мақсаттары мен құндылықтардың бөлінісін талап етеді. Адам
мен ұйымның арасында өзара қатынастар тепе-теңдікте болу керек, бірақ тепе-
теңдік екі жақтың зұлымдықтары нәтижесінде бұзылуы мүмкін, ол кезде адамдар
ұйымды өздерінің мақсаттары үшін қолданады, осылайша оның потенциалы мен
репутациясына зиян тигізеді. Қандай да бір жағдайда нәтиже бірдей болады –
ұйым әлсіреп өзінің функцияларын дұрыс орындамайды.
Ұйымды түрлер мен типтерге бөлу көптеген белгілер бойынша жүзеге
асырылады. Біздің жағдайда ең алдымен ұйымның өз мүшелерінің мәртебесін
айтуға болады. Бұл жағдайда ұйымдар бастапқы және соңғы болып бөлінеді.
Бастапқы дегеніміз ұйым оны біріктіретін адамдар үшін құрылған және
тәуелсіз жұмыс істейтін қандай да бір сыртқы көрініс ретінде шығады.
Адамдар оның өздерінің үстінен басшылығын, принципиалды мәселелерді шешуге
әсер ету мүмкіндігін мойындайды, оның талаптарына бағынады, ол белгілеген
ережелерге сәйкес жұмыс істейді, ол ұйымның оларға деген бастапқы және
абсолютті артықшылығын көрсетеді. Бастапқы ұйым мысалы ретінде мемлекеттік
мекемені атауға болады, ол құрылым ретінде жоғарғы инстанциялар шешімдері
негізінде құрылады, ал содан кейін барып адамдарға толады [9].
Соңғы ұйымдар, керісінше оның мүшелерімен құрылады, оларға
белгілі бір құқықтар мен ресурстар берілген, олар белгілі шартарда бағынуға
дайын ойын ережелерін орнатады.
Жеке элементтердің өзара іс-әрекет ерекшеліктерінен шыға отырып,
ұйымдар механистикалық және органикалық болып бөлінеді. Бірінішілері
шектердің беріктігімен, қатал тікті байланыстардың болуымен,
қатынастардың ресми сипатымен, мысалы сағаттар сияқты техникалық
құрылғылардың жұмысына ұқсас жан-жақты регламентациямен және қызметтердің
бағдарлануымен сипатталады.
Мұндай ұйымдар әдетте өз мүшелерінен сөзсіз тыңдауды қажет
етеді, ақпараттың бостандығын, іс-әрекеттерді, айтуларды шектейді,
адамдардың ойын және тұғалардың өздерін елемейді.
Өз мәні бойынша механистикалық болып барлық мемлекеттік ұйымдар,
бәсекелік күреске және ҒТР әсеріне тәіуелсіз, экономиканың дәстүрлі
салаларына қызмет ететін ірі және коммерциялық фирмалар табылады.
Бүгінгі өмір шаруашылық жағдайдың тұрақсыздығымен, оқиғалардың
анықсыздығын, басымдылықтардың, байланыстардың, бағыттармен тұрақты
дәуірімен сипатталады. Мұнда органикалық деп аталатын басқа бір қағидалар
негізінде қызмет ететін ұйымдар табысқа алады. Олар шектердің
толтырылуымен, жеке буындармен өзіндігімен, әлсіз иерархиялығымен, кең
маманданумен, ережелер мен процедуралардың көптүрлілігімен, қызмет
варианттарының таңдау бостандығымен, нақты нарықтық тиім негізінде
нәтижелерді бағалаумен, формальды емес қатынастардың басшылығымен
сипатталады. Мұндай ұйымдар жұмыста икемді, екпінді, жедел болады да
көбінесе инновациялық процестермен – ғылыми зерттеулермен, ғылыми –
тәжірибелік жасаулармен, олардың нәтижелерін тәжірибеге енгізумен
сипатталады.
Ұйым қызметін жалпылама: ұйымдарды ресми және ресми емес деп
бөлуге болады. Ресмилер нақты өндірістік, шарауашылық және басқа
міндеттерді шешу үшін құрылады, заңды болып табылады, белгілі бір
кеңістікте өмір сүреді, олардың қызметі сәйкес нормативтік актілермен
реттеледі.
Ресми емес ұйымдар оларды басқаша фомальды емес деп атайды,
стихилы түрде құрылады, адамдар арасындағы заңды тіркелмеген контактілер
жиынтығы ретінде өмір сүреді, жетістіктері ресми ұйымдарда олардың
мүшелілігі қамтамасыз етілмейтін белгілі жеке мақсаттарды қарастырады.
Кез келген құрлымы - бұл оның жеке элементтерінің реттелген
жиынтығы. Құрылымдар сияқты элементтердің әртүрлі әдістемелерінде олардың
көп түрін бөлуге болады. Барлығы тірелетін негізгі құрылым болып
бөлімшелермен белгілі ұйымды құрайтын жалпы ұйымдық құрылым табылады. Жалпы
құрылым негізінде ұйымның қандай да бір мақсаттарына жетуге бағытталған
жинақталған қызмет түрлерінің жиынтығы табылады. Қызметтің бұл түрлері жеке
топтарға бірігіп, департаментализация процсінің негізін яғни нақты
функциялардың белгілі бір жиынтығын орындау үшін жауапты, сәйкес бөлімшелер
немесе ресми құрылған адамдар тобының қалыптасуы қызметін атқарады [14].
Департаментализация ұйым қызметінің нәтижесінен немесе
ресурстарынан шығатын белгілі бір қағидаларға сәйкес жүзеге асырылады.
Олардың үшеуіне назар аударайық: сандық, функционалды, және территориалды.
Көптеген ірі кәсіпорындар мен ұйымдар үшін
департаментализацияның негізгі принципі болып функционалды табылады.
Бөлімшелердің топтасуы олардың қызметінің сфералары мен негізгі бағыттарын
сипаттайтын функцияларымен сәйкес жүргізіледі. Мысалы, өндіріс, өткізу,
қаржы, маркетинг.
Ұйымдар осы принципке сәйкес бөлімшелердің блоктарымен
көрсетіледі, мысалы, өндірістік, басқару, әлеуметтік.
Соңғы кезде алдыңғы жоспарға территориалды принцип шығады,
мұнда ұйымға кіретін кәсіпорындардың әрқайсысы өнімнің толық жиынтығына
және берілген аймақ мұқтаждары үшін қызметтерге маманданады. Функционалды
департаментализация мысалында пошта бөлімшелерінің аудандық торабын
келтіруге болады. Мұндай құрылым коммерциялық операцияларды локализациялау
есебінен қаражаттарды үнемдеу қажет болған кезде дұрыс болады, мұндай кезде
жергілікті жағдайларды ескеріп, жергілікті контактілерді қамтамасыз ету
қажет. Мұндай құрылымдар нарықтарға жақын, олар жақсы басқарылады [15].
Ұйым құрылымы туралы айтқан кезде оны құрудың тағы да екі
полярлық әдісін бөліп көрсетуге болады: иерархия және гетерархия. Бірінші
жағдайдың иллюстрациясы ретінде шағын әскери кеменің экипажын айтуға
болады, оның барық іс-әрекеттері бағыну иерархиясының инструкцияларымен
ретеледі. Әрқайсысы ойын және ситуациясын басшылыққа алатын футбол
командасы – гетерархиялық тораптарының мысалы.
Адамзат бір адамның әлі келмейтін міндеттерді орындау үшін басқару
иерархияларын құрайды. Ірі аңды алғашқы аулаудан трансұлттық
корпорацияларды басқаруға дейін сөз иерархиялық құрылымдағы іс-әрекеттер
координациясы туралы болады. Бірақта өте күрделі міндеттер құрылымдарда
монопольды бағынуларға бір орталықта, ал кепілдемелерді полиорталық
бөлінісімен шешіледі [16].

БӨЛІМ 2 Қазақмыс корпорациясы АҚ мысалында персоналды басқаруды
жүзеге асыру және оны жетілдіру жолдары
2.1. Қазақмыс корпорациясы АҚ қызметіне жалпы сипаттама

Қазақмыс – пайдалы қазба байлықтарын өндірумен айналысатын, негізгі
қызметін қазақстанда және жақын аймақтарда атқаратын, ұлыбританияда
тіркелген халықаралық компания. Компанияның негізгі қызметі мыс өндіру және
сату болып табылады. Қазақмыс – толықтай интеграцияланған компания, оның
қызметі кен өндіруден тауарлық металл өндіруге дейінгі сатылардың бәрін
қамтиды. мыс өндіру бөлімшесі сондай-ақ жанама өнім ретінде көп көлемдегі
мырыш, күміс және алтын сияқты басқа металдарды өндірумен айналысады.
Топтың орта азия табиғи қорлар саласындағы үлкен мүмкіндіктерді
диверсификациялау және дамытуға атсалысу жөніндегі стратегиялық мақсаттарын
жүзеге асыру үшін 2007 жылдан бері қазақмыс компаниясының құрамына үш
жаңа бөлімше қосылды – kazakhmys petroleum, kazakhmys gold және kazakhmys
power. мкм – германияда орналасқан, толығымен компанияға тиесілі еншілес
кәсіпорын, компания оны 2004 жылы сатып алған. МКМ мыс құймасынан жартылай
дайын өнімдер мен өнімдер топтамасын шығарады.
Қазақмыс – қазақстандағы ірі мыс өндіруші компания, ол осы саладағы
аса ірі он әлемдік өндірушілер қатарына кіреді. Мыс өндіру бөлімшесінің
өндірістік алаңқайлары қазақстанның барлық аймақтарында орналасқан, оның
ішінде 20 карьер мен жерасты кендері, 10 кен байыту фабрикасы, мырыш зауыты
мен 2 мыс балқыту кешені де бар. Топтың иелігінде көмір шахталары мен
электр станциялары бар. Олар кәсепорындардың қызметін жүзеге асыру үшін
қажетті көлемдегі электр қуатын жеткізеді, ал артық көлемдегі электр қуаты
сатылады.
Толықтай интеграцияланған өндіріс пен алуан түрлі өнімдердің
арқасында қазақмыс әлемдегі ең аз шығынды мыс өндірушілердің қатарына
кіреді. Бұл артықшылықтар мен мол қорының бар екенін ескергенде, топтың
болашақта өсуі мен дамуының іргетасы мықты деуге болады.
Қазақмыс компаниясы – пайдалы қазба байлықтарын өндіруші халықаралық
компания. Негізгі қызметі мыс өндіру және оны сату. Қазақмыс – толықтай
интеграцияланған компания, оның қызметі кен өндіруден тауарлық мыс өндіруге
дейінгі барлық сатыларды қамтиды. Мыс өндіруші бөлімше сондай-ақ көп
көлемдегі мырыш, күміс пен алтын сияқты жанама металдарды өндірумен
айналысады, бұл өндіріс табыстың 25%-ын құрайды.
Қазақмыс компаниясы Қазақстандағы аса ірі мыс өндіруші және әлемдегі
ірі мыс өндірушілерінің бірі. Мыс өндіруші бөлімше Қазақстанда 20 карьер
мен жерасты кен орындарында, 10 кен байыту фабрикаларында, мырыш зауытында
және екі мыс балқыту зауытында жұмыстар жүргізеді. Топтың иелігінде барлық
операциялық қызмет түрлеріне жеткілікті электр қуатын өндіретін көмір
шахталары мен электр станциялары да бар.
MKM – Германияда орналасқан, толықтай компания иелігіндегі еншілес
кәсіпорын. МКМ жартылай дайын өнімдер мен мыс құймасынан жасалған өнімдер
түрлерін шығарады.
Орта Азия табиғи қорлары саласында диверсификация және бар
мүмкіндіктерді дамытуға атсалысу Топтың стратегиялық мақсаттарын жүзеге
асыру аясында 2007 жылдан бері Қазақмыс құрамына үш жаңа бөлімше -
Kazakhmys Petroleum, Kazakhmys Gold және Kazakhmys Power - енгізілді.
Толықтай интеграцияланған басшылық пен алуан түрлі өнімдері Қазақмысты
әлемдегі ең аз шығынды мыс өндірушілер қатарына қосты. Осы артықшылықтарға
қоса мол қоры Топтың болашақта өсуі мен дамуына мықты іргетас бола алады.

1-cурет. “Қазақмыс корпорациясы АҚ-ның құрылымы

Қазақмыс ПЛС компаниясы Ұлыбританиядағы Лондон Қор Биржасында
тіркелген. Компания акциялары Лондон Қор Биржасында да, Қазақстан Қор
Биржасында да саудаланады. 0.23% акциясы Топқа тиесілі емес Қазақмыс
Корпорациясы ЖШС-тан (Мыс өндіруші бөлімше) басқа барлық еншілес
кәсіпорындар толықтай компания иелігінде.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын барлық көрсеткіштер өзара
тығыз байланыста болады. Кәсіпорынның төлемқабілетілігі мен өтімділігінің
динамикасын және капитал айналымдылығы мен рентабелділігін талдамай оның
қаржылық тұрақтылығын дұрыс бағаланып, нақты цифрлармен болжанады деуге
болмайды. Әрбір көрсеткіштің деңгейі мен динамикасы басқа көрсеткіштердің
деңгейлері мен динамикасынан қалыптасады. Талдау барысында көрсеткіштер
арасындағы сапалық және сандық қатынастарды бағалап кетуге болады.
Қазақмыс корпорациясы АҚ меншігінің 35 пайызы Үкіметке, 42,4 пайызы
Самсунг компаниясына, қалған 22,6 пайызы кен қопарып, металл балқытқан,
былайша айтқанда осы салада атам заманнан күні бүгінге дейін жұмыс істеп,
тер төгіп келе жатқан қалың топ – қарапайым халықтікі. Акционерлік қоғамның
акциясы о баста осылай бөлініпті.

"Қазақмыс" корпорациясы" АҚ-ның экономикалық бөлімінің мәліметтері бойынша
2010-жылдың қаңтар-сәуір айларында корпорация инвестицияларының көлемі 79
млн. долларды құрады. Ал 2009-жылғы тиісті мерзімде бұл мөлшер 54 млн.
долларды құраған. 2010-жылдың 4 айында корпорация кен өндіру мөлшерін 12,8
млн. тоннаға жеткізді. 2010-жылғы төрт айда өнім мөлшері 11,3 млн. тоннаны
құраған. 2009-жылғы тиісті мерзіммен салыстырғанда мырыш концентратын
өндіру мөлшері 19,2 мың тоннадан 29,2 мың тоннаға жетті. Ал мырышты металл
күйінде өндіру мөлшері 0,5 мың тоннадан 20,1 мың тоннаға жеткізілді.
Сонымен бірге мыс катанкасын өндіру мөлшері өткен жылғы осы мерзімдегі 1,9
мың тоннадан 20,4 мың тоннаға дейін артты. Металл түріндегі мырыш пен мыс
катанкасы Қытайға сатылды. Қазақмыс 2010-жылы төрт айда құйма
түріндегі алтын өндіру мөлшерін 2009-жылғы 441 килодан 695 килоға жеткізді.
Ал толлинг жасамай, түйіршік түрінде күміс өндіру көлемі 214 тонна болды.
2007-жылы бұл көрсеткіш 169 тонна болған. Тазартылған мыс өндіру
мөлшері 2009-жылғы төрт айда 130,2 мың тонна болды. Жоспарлау бөлімінің
мәліметі бойынша, экспортқа шығарылған жалпы тазартылған мыс көлемінің 45
проценті Қытайға жөнелтілсе, қалған бөлігі Еуропаға жіберілді.
2010-
жылғы төрт айда Бөрілі разрезінде көмір өндіру мөлшері 2,1 млн. тоннаға
дейін азайды. Ал 2009-жылғы тиісті мерзімде бұл мөлшер 2,6 млн. тонна
болған.
2010-жылдың төрт айында корпорация 65,1 млрд. теңгенің өнімін босатты.
Бұл 2009-жылғы көрсеткіштен 12,8 млрд. теңгеге артық.
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп-шаруашылық субьектілердің
қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген бірден-бір көзіне,
әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандардағы шаруашылық субьектілерінің өзара
негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық
есептердің ақпараттық базасына айналды.
Енді талдау жұмысымызда біз Қазақмыс корпорациясының қаржылық
жағдайын, соның ішінде қаржылық тұрақтылығын талдайын деп отырмыз. Талдау
қарапайым түрде корпорацияның қаржы есебі нысандары бойынша жүргізіледі.
Кәсіпорыннның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін
бухгалтерлік баланс атқарады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауды ең
бірінші оның мүліктік жағдайының динамикасын, құрамы мен құрылымын
үйренуден басталады.
Қазақмыс корпорациясы АҚ-ның баланс активтері, яғни мүліктік
жағдайы 2009 жылдың басы мен 2010 жылдың қаңтар айының 1-ші күніндегі
мәліметтері 1-ші кестеде көрсетілген.

1-кесте. Қазақмыс корпорациясы АҚ-ның баланс активтерінің құрылымы.
01.01.2009
01.01.2010
АКТИВ Сомасы, Сомасы,
мың.теңге мың.теңге
1 2 3
I.ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР
Материалдық емес активтердің бастапқы құны 1 286 415 949 927
Гудвилл 496 669 496 669
Лицензиялық келісімдер 786 13 809

1-кесте жалғасы
1 2 3
Басқалары 788 960 439 449
Материалдық емес активтердің тозуы 803 269 514 093
Материалдық емес активтердің қалдық құны 483 146 435 834
Гудвилл 318 774 281 673
Лицензиялық келісімдер 186 13 091
Басқалары 164 186 141 070
Негізгі құралдардың бастапқы құны 155 151 961 244 648 460
Жер 2 754 13 837
Үйлер мен ғимараттар 54 397 511 65 731 233
Көлік және жабдықтар 89 217 282 156 850 733
Басқа негізгі құралдар 11 534 414 18 056 657
Жинақталған тозу құны 80 298 195 87 338 735
Негізгі құралдардың қалдық құны 74 853 766 161 309 725
Жер 2 754 13 837
Үйлер мен ғимараттар 33 294 555 46 681 834
Көлік және жабдықтар 36 085 396 130 985 634
Басқа негізгі құралдар 5 471 061 9 632 420
Аяқталмаған күрделі құрылыс(қаржы) 12 077 586 14 263 920
Алдағы кезеңдегі шығынтар
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар 461 789 582 187
I БӨЛІМ БОЙЫНША ЖИЫНЫ 87 876 287 102 591 666
2.АҒЫМДАҒЫ АКТИВТЕР
Тауарлы-материалдық қорлар 23 050 836 35 055 489
Материалдар 14 607 420 14 298 264
Аяқталмаған өндіріс 6 458 148 17 585 941
Дайын өнім, тауарлар 1 985 268 3 171 284
Дебиторлық борыштар 59 403 480 79 637 183
Сауда дебиторлары 28 706 027 19 273 819
Еншілес серіктестердің дебиторлық
борышы
Басқа сатып алушылар және тапсырыс 28 706 027 19 273 819
берушілердің борышы
Берілген аванстар 30 244 863 58 744 988
Күдікті қарыздар бойынша резервтер
Басқадай дебиторлық борыштардың 452 590 1 618 376
есебі
Алдағы кезеңдегі шығындар 2 887 186 4 519 542
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 11 686 791
Ақша қаражаттары 26 587 619 34 022 810
Валюталық шоты 123 920 19 067
Есеп айырысу шоты 721 479 472 505
Банктегі арнайы шоттардағы ақшалай 25 718 502 33 507 574
қаржылар
Касса 23 718 23 664
II БӨЛІМ БОЙЫНША ЖИЫНЫ 123 615 912 283 235 024
БАЛАНС Барлық активтер 211 492 199 435 826 690

[18]
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының есепті айда 01.01.2010 жылда 24 334 491мың теңгеге көбейген
немесе 11%-ға артқандығын көруге болады. Бұл корпорацияның әрі қарай дамуын
көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Алайда, корпорацияның активтерін талдау барысында активтердің қлай
таратылғангын да көріп отырмыз. Сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік
потенциалы мен оның негізгі құралдар жағдайы және кәсіпорын мүлкінің
мобильділігін анықтауға болады. Кестедегі мәлімет бойынша корпорацияның
өндірістік потенциалы жыл басында 95 919 334 мың теңгені, ал жыл соңында
99 193 930 мың теңгені құрады. Бұл әдістеме бойынша өндірістік потенциал
3 274 596 мың теңгеге артқан. Бірақ, бұл өзгеріс жыл соңында кәсіпорын
активінің құрамындағы кәсіпорын өндірістік потенциалын 45%-дан 42%-
ға дейін төмендетті
Шаруашылық тәжірибесінің мәліметтері негізінде ғалымдар өндірістік
мақсаттағы мүлік коэффициентінің келесі шегі, яғни Кп ≥0,5 қалыпты болып
есептеледі-деп айтады.
Көрсеткіштердің мәні ең төменгі (қатерлі) мәннен аз болған жағдайда,
кәсіпорынның есепті кезеңдегің қызметіің қаржылық нәтижелері активтерлді
меншікті қражат есебінен толықтыруға мүмкіндік бермейтін болса,
өндірістік маұсаттағы мүлікті арттыру үшін ұзақ мерзімді қарыз
қаражаттарын тартқан жөн. Қазақмыс корпорациясы сұранымға ие тауар
өндіргендіктен мүліктердің орнын толтыру жоспары қалыпты болып келеді.
Себебі қаржының біраз бөлігі 14 263 920 мың теңге аяқталмаған күрделі
құрылысқа салынған.
Кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтаудың екінші әдістемесі
бойынша жоғарыдағыларға қоса активтер құрамындағы аяқталмаған күрделі
қаржылық салымдардың(құрылыс) құны қосылып есептеледі. Бұл әдістеме
корпорация да болып жатқан даму процесін әлдеқайда дәл сипаттайды.
Жыл басында корпорация өндірістік потенециал құны 107 996 920 мың
теңге, ал қаңтар айында 113 457 850 мың теңгені құрайды, яғни 5 460 930 мың
теңгеге немесе 5%-ға өскен. Қазақмыс корпорациясының мүліктік жағдайын
және өндірістік потенциалын келесі кестеден анық көріп бағалаға болады.
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін
анықтау өте маңызды.
Қарастырып отырған мысалымыз бойынша Қазақмыс корпорациясы АҚ-ның
ағымдағы активтер құнының барлық мүлкінің құнына қатынасымен анықталды.
Оның жыл басы мен қаңтар айындағы мәні:
Кағ.актив01.01.09=(123 615 912 000теңге211 492 199 000теңге) *
100%=58%

Кағ.актив01.01.10=(143 235 024 000теңге435 826 690 000теңге) *
100%=80%

Демек, корпорацияның үздіксіз жұмысты қамту және кредиторлармен есеп
айыру мүмкіндігі бар деген сөз. Бұл кәсіпорнның қаржылық тұрақтылығын
сипаттайды. Яғни мүлік әлдеқайда мобильді болған, бұл оның айналымдылығының
жылдамдығын және оны пайдалану тиімділігінің өскендігін көрсетіп отыр.
Корпорацияның активтерін пайдаланудың тиімділігін сипаттайтын келесі
көрсеткіші ретінде – олардың мобильді және иммобильді қаражаттар
қатынасының коэффициенті.
Қазақмыс корпорациясы АҚ-ның қаржылық жағдайын талдауда бұл
көрсеткіш деңгейі 01.01.2007 мен 01.01.2008 айындағы мәні:
01.01.2009 Кмобил= (123 615 912 мың 87 876 287 мың) * 100 =
1,4%
ал, 01.01.2010 Кмобил= (243 235 024 мың 102 591 666 мың) * 100 =
2,34%

Мұнда, есепті айда бұл коэффициенттің деңгейі мобильді қаражаттардың
өсу қарқынының иммобильді қаражаттарды өсу қарқынынан артуының нәтижесінде
өсіп отыр.
Өндірістік Қазақмыс корпарациясы АҚ-ында онда бұл көрсеткіш берілген
денгейі- 0,5 тен төмен болмауы керек. Ал, бізде жыл соңында 1,54-ке дейін
барды. Корпорациясы міндеттемелердің барлығына өзінің ағымдағы активтері
арқылы өтей алады. Бұл корпациясының қаржылық тұрақтылығын төмен дәрежеде
сипаттап тұрғаны белгілі.
Қаржылық тұрақтылығының корпарациясының негізі бола алатын келесі
шарты белгілі. Ол ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатысының қарыз
капиталы мен меншікті капитал қатынасының коэффициентінен артық болуы. Бұл
көрсеткіш корпорцияның каржылық жағдайында

Қаржылық капитал Ағымдағы активтер
(1)
Меншікті капитал Ұзақ мерзімді активтер
65446152 мың
143235024
170380538 мың
92591666
0,38 1,54
әлдеқайда артық болып тұр.
Бұл жағдай корпорацияның қаржы тұрақтылығын сипаттап оның қалыпты
жағдайда қалатынына кепіл.
Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды
динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей
қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильді активтер- яғни ақша
қаражаттары қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бір-екі уақыт аралығында
4 251 600 мың теңгеге немесе 11% - ке азайған.
Ағымдағы активтердің ең мобильді бөлігін олардың құнына қатынасы
арқылы анықталатын айналым қаражаттарының мобильдік коэффициенті (ал
ағымдағы активтердің) 7,6 есеге азайған және 23,7% ғана құрайды.
Бұл коэффициент ағымдағы міндеттемелерді өтеуге бағытталатынын
қаражаттардың жалпы сомасындағы төлеуге дайын қаражаттардың үлесін
көрсетеді.
Корпорацияның ең мобильді қаражаттар сомасының азаюы және айналым
қаражаттарының мобильдік коэффициентінің төмендеуі корпорацияның төлеу
қабілетінің нашарлағанын сипаттайды деп айтуға болар еді. Алайда нарықтық
экономикада есеп айырысу шотындағы ақша-қаражаттар, қолдағы аздаған
сомасының бар болуы немесе олардың болмауы әліде болса төлем
қабілетсіздікті көрсетпейді. Бірақ Қазақмыс корпорациясы АҚ-нің өнімдері
сұранысқа ие болғандықтан оған есеп айырысу шоттарына түсетін қаржылары
әрдайым қалыпты әрі көбейіп отырады. Екі кезең арасында есеп айырысу
шотындағы ақша 7435191 мың теңгеге өскен. Осы фактор оның төлем
қабілеттілігін сақтауға жағдай жасайды. Қаржылық салымдардың соңғы есепті
айда болмауы, белгілі себептермен байланысты.
Корпорацияның материалдық айналым қаражаттары есепті айда 8,6% - ке
өсті және ол жыл аяғында 25 055 489 теңгені құрады. Олардың үлесі 1,14
пунктте азайды. Корпорацияның ағымдағы активтерінің көп бөлігі ақша
қаражаттары мен дебиторлық борыштарда жинақталған. Бұл жағдай материалды
айналым қаражаттарының құрамында сұранысы жоқ тауарлар, дайын өнімдер жоқ
дегенді білдіреді. Немесе ол материалды қорлар өтімділігі жоғары болып
дебиторлық болып немесе басқа да ақша қаражаттарын көбейтіп отыр.
Есепті жылы дебиторлық борыштардың үлесін арта түсті. Егер оның көлемі
жыл басында – 59403480 мың теңгені құраса, жыл аяғында ол – 79637183 мың
теңгені құрайды немесе 15,6 % - ға өскен.
Корпорацияда дебиторлық борыш неге мұнша көп өскенін зерттеп
қарыздарды өтеудің болмағанын бағалау және егер болған жағдайда олардың
құрамындағы күманды қарыздарды анықтап алған жөн, себебі кейбір
шығындардың, міндеттемелердің орнын жабу үшін дебиторлық борыштардың
өтімділігі азаюы мүмкін. Кесте күманды қарыздар бойынша резервте
құрылмаған. Мүмкін корпорация өзіне сенімді кейбір қолма-қол ақшаның кемуі
көп жағдайда дебиторлық борыштың салдары болып табылады. Бірақ корпорация
ұзақ мерзімді инвестицияның көлемін көбейтіп келеді.
Өтімділігі жоғары тауарлар материалдық қорға ие. Қазақмыс
корпорациясы АҚ-ның дебиторлық борыштарының үлкен мөлшерде болуы айналым
қаражаттарының айналымдылығының бәсендеуін әкеліп отырады, алайда оның
қайтарымдылығын сақтау отыру корпорацияға қаржылық жағдайына оң әсерін
тигізеді. Қазақ Мыс корпорациясы қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын
маңызды көрсткіш дебиторлық борышты таодауға назар аудару қажет. Себебі
қаржының көп бөлігі осы бағытта орналасқан. Бірақ нарықтық экономика
жағдайында дебиторлық қарыздарды қаржыландыруда жаңа әдістерін қолдану
қажет.
Сонда меншікті қаражатты толғымен айналымнан шығар деп есептеуге
болмайды, өйткені айтып отырғанымыздай оның бір бөлігі банктік
несиелендірудің нысаны болып табылады да, кәсіп орынның төлем
қабілеттілігіне , яғни қаржылық тұрақтылығына ешбір ықпал етпейді.
Дебиторлық борыштың пайда болу себептерін корпорация басшылығы қатаң
бақылап факторлық талдау жасау – корпорацияныңішк есебі үшіе өте қажетті
шаруа[]
Қазақмыс корпорациясы АҚ баланс активінің құрастырылу көздерінің
құрамы мен құрылымының динамикасын таңдау. Нарықтық экономикалық қатынас
жағдайында шаруашылық субъектісінің жұмысын бақылау күрделене түсуі
белгілі. Қазақмыс корпорациясы АҚ-ның қаржылық тұрақтылығын талдауда ең
маңызды сипаттаушы көрсеткіштер оның қаражат көздерінің ресурстарының
жағдайын бағалау көрсеткіштері болып табылады.
Активтердің қолдану көздерін талдау кезінде меншікті және сырттан
тартылған капиталды көрсетілген күні белгіленіп есеп беру кезеңіндегі
олардың өзгеру себептері анықталып оларға баға беріледі, бұл кезде өз
меншігіндегі капитала басты назар аударылады. Себебі өз қаражаттарының қоры
болуы оның қаржылық тұрақтылығының барлығын көрсетеді. Қазақмыс
корпорациясы АҚ баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен
құрылымының динамикасын келесі кестеден көруге болады.

2-кесте. Қазақмыс корпорациясы АҚ баланс активінің құрастырылу
көздерінің құрамы мен құрылымы 01.01.2010
01.01.2008жыл Мың.теңге
ПАССИВ Сомасы Сомасы
1 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.