Инновациялық гранттардың қаражаттары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Инновациялық басқару және кәсіпорынның инновациялық қызметі
1.1. Инновацияны басқару теориясы мен тұжырымдамалары
1.2. Кәсіпорынның инновациялық қызметін бағалау
1.3. Кәсіпорында инновациялық қызметтің ұйымдастыру ерекшеліктері
ІІ. Кәсіпорынның инновациялық қызметін талдау
2.1.“Қазақстан темір жолы” Ұлттық компаниясы” АҚ-ның ұйымдастырушылық –
экономикалық жағдайы
2.2 ҚТЖ ҰК АҚ инновациялық қызметті талдау және тиімділігін бағалау
ІІІ. Қазақстандағы кәсіпорындардың инновациялық белсенділігін арттыру
3.1. Қазақстанның инновациялық нарығының көрсеткіштерін бағалау
3.2. Кәсіпорында инновацияны тиімді басқаруға жету жолдары
Қорытынды

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Жаңа онжылдық - жаңа
экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты ел халқына
Жолдауында елді әрі қарай инновациялық бағытта дамыту қажеттігі көзделеді.
Экономикалық дамудың маңызды факторларының бірі өндірістік әлеуетті сақтап,
тиімді дамыту қажеттігімен шартталған тиімді инновациялық саясат болып
табылады.
Қазіргі кезеңде кәсіпкерлікті дамытудың әлсіз жақтары оны
жетілдірудің нарықтық механизмдерінің инновациялық түрлерінің одан ары
жақсартуды қажет етіп отыр.
Дамыған елдерде инновациялық (ноу-хау) өнімдер мен технологиялар
ЖІӨ өсімінің 70-85% беріп отыр. Инновациялық сфераның белгілі дәрежеде
ұйымдастырылмауы Қазақстанның 50 дамыған елдер қатарына қосылуға кедергі
болуы мүмкін. Өйткені соңғы жылдары осы сферада Қазақстанның рейтингі 65
орыннан 75 орынға төмендеп кетті. Мұндай жағдайдан шығудың бірден бір жолы
кәсіпкерліктің түрлі инновациялық нарықтық құралдарын одан ары дамыту болып
табылады.
Ел экономикасының қарқынды өсуінің қажетті шарты ғылыми-техникалық,
өндірістік, қаржылық және институционалдық саланың өзара байланысты
қалыптасуына ықпал ететін инновациялық жолға өту болып табылады. Мұнымен
бірге, басты міндет ғылымның дамуын, жаңалықтардың қозғалысы, алдыңғы
қатарлы өндірістік технологияларды әзірлеу және енгізуге ынталандыратын
ғылыми-инновациялық саясатты қалыптастыру болып табылады.
Экономикалық қатынастың жалпы жүйесінде инновациялық қызметке
негізгі роль берілген, себебі оның соңғы нәтижесі: өндіріс тиімділігін
арттыру, еңбек пен капитал өнімділігінің өсуі, жоғары технологиялық
өнімдердің көлемі, яғни елдің экономикалық қуатын анықтайтындар болып
табылады. Ғылыми-технологиялық саясат инновациялық үдерістерді
белсендендіруге, жаңа жоғары технологиялық салттарды енгізуге, ғылым мен
өндіріс арасындағы айырылысты жеңуге, инновациялық қызметті ынталандыруға
және халықаралық стандарттарды енгізуге бағытталған.
Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын
маңызды факторлардың бірі ретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-
техникалық прогресс(ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық
процес ұғымымен байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және
ғылыми идеяның туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді,
яғни өндіріс ,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы, бір жағынан, қоғам
экономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекше маңыздылығымен,
екінші жағынан, Қазақстан Республикасында инновациялық дағдарысты жеңу
жолдарын анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
Зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасының теміржол көлігі мен
ҰК Қазақстан Темір Жолы АҚ– мы болып табылады.
Зерттеу нысаны - теміржол көлігіндегі инновациялық қызметті басқару
үдерісі.
Курстық жұмыстың мақсаты – қазіргі уақытта Қазақстандағы
инновациялық үдерістер және кәсіпорындарда инновацияны басқарудың қандай
тәсілдер мен жолдарын қолдану қандай деңгейде жүргізіліп жатқанын талдау.
Бұл курстық жұмыста инновация, оның түрлері,инновациялық үдерістер,
кәсіорындағы инновациялық қызмет, инновацияны басқару тәсілдері мен
жолдары, инновациялық қызметтегі контроллинг және ҰК Қазақстан Темір
Жолы АҚ инновациялық қызметіне талдау жүргізіледі.

І. Инновациялық басқару және кәсіпорынның инновациялық қызметі
1.1. Инновацияны басқару теориясы мен тұжырымдамалары

Инновация термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады.
Алдымен тақырып маңызын ашпастан бұрын, инновация терминіне тоқталып
өтейік.
Инновация - белгілі бір тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру үшін
комерциялық түрде жүзеге асыру мақсатымен жаңа идеялар мен білімдерді,
жаңалықтар, өнертабыстар мен ғылыми-техникалық жаңалығымен қатар өндірістік
қолданбалығы да жатады. Инновация жоғарыда аталған барлық қасиеттер де
бірдей дәрежеде маңызды екендігін айта кеткен жөн. Оның қайсы бірінің
болмауы инновацияның үдеріске кері әсер етеді.
Инновациялық қызметті экономикалық басқару шаруашылық және
коммерциялық жағдайды алдын ала көре білу, шығындар-нәтиже арақатынасын
оңтайландыру бағытындағы іс-шараларды жүргізе білу және осы арқылы
қойылған мақсаттарға жету болып табылады.Алдымен тақырып маңызын ашпастан
бұрын, инновация терминіне тоқталып өтейік.
Инновация нарықта немесе өндірістік үдерісте ендірілген жағдайда
ғана іске асырылған деп есептелінеді. Берілген сипаттамаларға сәйкес ғылыми-
техникалық инновациялар мынадай қасиеттерге ие болуы тиіс:
1. Жаңалығы болуы керек
2. Нарық сұранысын қанағаттандыру керек
3. Өндірушіге пайда әкелуі керек
Қазіргі уақытта инновациялық қызметті дамыту, ел экономикасын
инновациялық бағытта өркендету, әсіресе нақты сектор өндірістерінің аясында
инновациялық жетістіктерді енгізудің маңызы зор. Осы жетістіктерге жету
үшін инновацияны дұрыс басқара білу керек.
“Инновациялық басқару” экономикалық тұрғыда басқару және бақылауды
білдіреді, дегенмен мақсат қою мен оны жүзеге асыру бағытындағы іс-
шараларды жоспар құру әрекетінсіз тиімді басқару мүмкін емес. Сондықтан
басқару - жоспарлау, реттеу және бақылау бағытындағы іс-шаралар жиынынан
тұрады. Инновациялық басқару барлық элементтерді жоспарлаудан бастап, оның
орындалуына мониторинг жасауға дейін ең алдымен жоспардың орындалу
нәтижелерін талдау, оны жүзеге асыру үдерісінде оң және теріс ауытқуларды
бағалау негізінде жоспардың орындалуы үшін қажетті жағдайлар жасауға
бағытталған.
Кәсіпорындағы инновацияларды басқаруда кәсіпорын басшылары бірқатар
басқару әдістері мен жолдары бойынша шаралар атқарады. Сол инновацияны
басқаруда ең көп қолданылатын шаалардың бірі контроллинг тұжырымдамасы
болып табылады.
Контроллингтің мақсаты ұйымның жалпы мақсатынан туындайды және ең
алдымен ұйымның қалыпты жағдайын сақтау және оның табысты дамуына бүкіл
басқарушылық үдерісті бағдарлауға негізделген.
Контроллингтің міндеттеріне табыстылықты, өтімділікті қамтамасыз ету,
тәуекелді төмендетуді жоспарлау және бақылау жатады. Мұнда контроллингтің
негізгі мақсаты ретінде қызметті басқару, төтеп беру және күшейту
бағытындағы іс-шараларды дер кезінде жүргізуге мүмкіндік беретін ақпаратпен
уақытылы қамтамасыз ету.
Контроллинг – кәсіпорын қызметінің табыстылығын арттыру жолымен ұзақ
мерзімді кезеңде оның өмір сүруін қамтамасыз етуге, серпінді дамуы үшін
ұтымды инвестициялық шешімдерді қабылдауға, сондай-ақ кәсіпкерлік қызметте
тәуекелді төмендетуге мүмкіндік беретін кәсіпорынды басқарудың заманауи
жүйесі.
Отандық және шетелдік экономист-ғалымдарының контроллинг аясындағы
пікірлері мен ғылыми ұстанымдары көбінесе басқару қызметіне, үйлестіруге
және ақпаратқа негізделген. Сол себепті контроллинг жеке ғылыми зерттеуді
қажет етеді. Инновацияға негізделген контроллинг- инновациялық жобалар
бағытындағы шешімдерді қабылдау үшін басқарушылық қызметті бағыттау,
инновациялық жобалардың ұзақмерзімді өміршеңдігін және үйлесімділігін
қамтамасыз етуге ақпараттық-инструменталды қолдау көрсету.
Инновацияларға шаруашылық механизмнің әсері ерекше басқару стратегиясы
мен белгілі бір әдіс-тәсілдер көмегімен жүзеге асырылады. Әдіс-тәсілдер мен
стратегиялардың жиынтығы инновацияларды басқарудың өзіндік механизмі,
басқару үдерісін басқару жүйесі – контроллинг қызметі арқылы жүзеге
асырылады.
Кәсіпорынның инновациялық қызметіндегі контроллинг келесі кезеңдерден
тұрады:
1) инновациялар үшін негіз ретінде көрінетін идеяларды іздеу;
2) идеяларды жүзеге асыруда ақпараттық-инструментальды қамсыздандыру;
3) берілген инновациялар үшін инновациялық үдерісті жоспарлау және
ұйымдастыру;
4) нарыққа инновацияларды енгізу және олардың қозғалу үдерісін
бақылау.
Кәсіпорын қызметіне объективті және негізделген баға беру үшін
контроллинг қызметінде екі көрсеткіштер топтамасын, яғни басқару тиімділігі
мен табыс пайдаланылады, бұл кәсіпорынды тиімді басқаруға мүмкіндік береді.

1-сурет - Кәсіпорынның инновациялық қызметіндегі контроллингтің рөлі
Инновациялық контроллингті стратегиялық контроллингтің құралнамасы
ретінде айқындауға болады, себебі кәсіпорынның инновациялық қызметі оның
болашақтағы ұзақмерзімді қызмет етуін айқындайды және едәуір тәуекелдермен,
белгісіздіктермен байланысты келеді. Стратегиялық контроллинг құралнамалары
ең алдымен кәсіпорынның перспективасы мен тәуекелін, оның ұзақмерзімді
қызмет етуіне кедергі келтіретін факторларды анықтау және үйлесімділігін
қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Кәсіпорынның инновациялық қызметіндегі стратегиялық контроллингтің
қалыптасу үлгісі 3-суретте келтірілген.
Инновациялар экономиканың кез келген секторы сияқты күрделі қаражат
салымдарын талап етеді. Қосымша пайда табу, ұйым қызметінің тиімділігін
арттыру және әлеуметтік-экономикалық тиімділікке жету үшін қаржылық
салымдар салу қажет.

3-сурет - Кәсіпорынның инновациялық қызметіндегі стратегиялық
контроллинг

Стратегиялық контроллинг оперативті,сонымен қатар инновациялық
контроллингті қамти отырып, кәсіпорынның ұзақ мерзімді басымдықтарын,
жоспарларын, ішкі және сыртқы ортасын талдай отырып, іске асыруға тиісті
бағдарламаларды әзірлеп, оны жүзеге асыру жолдарын қарастырады.

1.2. Кәсіпорынның инновациялық қызметін бағалау

Кәсіпорынның инновациялық қызметі – бұл жаңа немесе өнімнің жақсаруы,
не қызмет көрсетуі, оларды өндірудің жаңа әдістерін қолдану мақсатындағы
ғылыми-техникалық және зияткерлік әлеуеттік шаралар жүйесі. Бұл жеке
сұранысты, сонымен бірге жалпы пайдалы жаңалықтарға қоғамның мұқтажын
қанағаттандыруы үшін пайдаланылады.
Өнімнің жаңа түрін игеріп (тауарларды, қызмет көрсетулерді) және
жаңа технологияларды қолдануын сипаттайтын көрсеткіштердің жинағы сонымен
қатар кәсіпорынның инновациялық қызметін сипаттайтын көрсеткіштердің
жинағы және талдауы инновациялық қызметті бақылаудың мақсаты болып
табылады.
Кәсіпорындардың инновациялық қызметінің бақылауында зерттеу нысанасы
ретінде инновацияның келесі түрлері қолданылады: өнімдік, процесстік және
басқарушылық. Кәсіпорын жұмысының тиімділігіне және сапасының жоғарылауына
басқарушылық инновациялары маңызды роль алады, атап айтқанда ақпараттық
алмасудың кеңеюі, жаңа білім мен технологияны қолдану және оқыту
қабілетінің жақсаруы. Басқарушылық инновациялары - олар құрылған жүйеге –
көптеген қатысушылары және өзара қарым қатынастары бар күрделі әлеуметтік
жүйеге қатысты көпшілік деңгейде ерекше. Сонымен қатар технологиялыққа
қарағанда менеджменттегі инновация күрделірек, өзінің енгізуіне дейінгі
негіздемеге және одан кейінгі бағалауға жол береді.
Кәсіпорындардың инновациялық қызметін зерттеуде инновациялық
саладағы (атап айтқанда, зерттеу жобаларын әзірлеу бойынша) кәсіпорындардың
бірлескен ынтымақтастығын зерттеуге, нәтижесінде инновациялардың сапалы
деңгейін арттыруға және бәсекеге қабілеттілік нәтижелеріне қол жеткізуге
бағытталған екпін күшейтілген. Бұл білімді тарату және пайдалану процесінде
өзара іс-қимылдың жаңа тетіктерін анықтау қажеттілігімен, инновацияларды
әзірлеу және іске асыру процесінде ұйымдардың арасындағы білім ағындарының
өзара алмасуының маңызды рөліне негізделеді.
Кәсіпорынның инновациялық қызметі ақпарат, білім, технология,
тәжірибе, адамдық және қаржылық ресурстар көздерімен байланысының
әртүрлілігі мен құрылымына байланысты. Кәсіпорынның инновациялық қызметін
зерттеуде зерттеулер мен талдамалардың бірлескен жобаларын орындау бойынша
серіктестермен арақатынастың әртүрлі нұсқалары қарастырылады: кәсіпорын,
өнімді тұтынушылар (жұмыс, қызмет) кіретін топ құрамындағы кәсіпорын
(бірлестіктер, серіктестіктер, қоғам), құрал-жабдықтарды, материалдарды,
жинақтаушыларды, бағдарламалық құралдарды жеткізушілер: консалтингілік,
ақпараттық фирмалар, ғылыми ұйымдар, университеттер мен басқа да жоғары оқу
орындары; даму институттары (Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры АҚ,
Қазақстанның инвестициялық қоры АҚ, Ұлттық инновациялық қор АҚ, Даму
Кәсіпкерлік қоры АҚ, Технологияларды инжинирингілеу мен трансферт
орталығы АҚ және т.б.). Осымен, экономика дамуының тиімділігі жекелеген
дербес экономикалық құрылымдардың инновациялық дамуының тиімділігінен ғана
емес (ғылыми ұйымдар, ғалымдар, ЖОО және т.б.), инновациялық қызмет
үдерісінде олардың арасындағы өзара байланыстың тиімділігіне де тәуелді.

Инновациялық өнім үш жыл бойы түрлі дәрежеде технологиялық
өзгерістерге ұшыраған өнімді көрсетеді. Бақылауда жаңа өнім жаңалығының
бірнеше деңгейін бағалау келтірілген: өнім, әлемге қатысы бойынша жаңа,
елге қатысы бойынша жаңа, өңірге қатысы бойынша жаңа; жаңғыртылған. Бұл
қатарда бірінші үш деңгей маңызды болып табылады, яғни жаңадан енгізілген
немесе соңғы үш жылда айтарлықтай технологиялық өзгерістерге ұшыраған және
соңғы үш жылдың ішінде жетілдіруге тартылған өнімдерге жататын, қағидатты
жаңа өнім. Өнім тек қана кәсіпорын үшін ғана емес сонымен қатар нарық үшін
де жаңа бола алады, оған қоса кәсіпорын үшін жаңа өнім нарық үшін де жаңа
өнім болу міндетті емес. Бұл көрсеткіштер - басқа елдер қатары және
Еуропалық Одақ елдерінің инновациялық қызметтерін салыстырмалы бағалау
мақсатында Еуростатпен қолданылған маңызды сиппатамалары. Инновациялық
өнiмнiң жаңалығының қаралатын деңгейлерiнен ең төмені жүзеге асатын
процесстік инновацияның нәтижелері болып табылатын, жаңғыртылған өнімге
жатады. Бұл параметрлері айтарлықтай дәрежеде жақсартылған немесе түрленген
кәсіпорында шығарылып қойылған өнім болып табылады.
Еліміздің шаруашылықты жүргізу субъектісінің инновациялық қызметі
үшін қажет қаржы қаражатын анықтау үшін бақылауда инновациялық
технологияларды пайдалануда шығындар жіктелімі қарастырылған. Инновациялық
үдерістер шығындары (ағымдағы, күрделі) шығындар түрлерi бойынша, сонымен
бiрге қаржыландырудың көздерi бойынша бөлінеді.
Өнімнің өзіндік құны (жұмыстар, қызмет көрсетулер) есебінде басты
сипатта жүзеге асатын ағымдағы шығындар технологиялық инновацияны енгізіп
және әзірлеумен айналысатын қызметкерлердің еңбек ақысын төлеуге
жұмсалатын шығындарды, әлеуметтік қажеттіліктерге бөлуге, сонымен қатар бір
жыл ішінде ұйыммен жасалған инновациялық қызметті қамтамсыз ету үшін қажет
жабдықтарды, материалдарды, шикізаттарды алуға жұмсалған шығындар сияқты,
күрделі шығындарға жатпайтын басқа шығындар. Күрделі қаржы
жұмсалымы өзімен құруға жұмсалған жыл сайынғы шығындарды, көлемінің
ұлғаюын, сонымен қатар технологиялық инновацияларды әзірлеу және енгізуге
байланысты жүзеге асырылатын, сатуға арналмаған, ұзақ пайдаланатын
айналымнан тыс активтерге ие болуды көрсетеді. Олар инновациялық қызметті
пайдалану үшін қажетті машиналарды, жабдықты, өзге де негізгі құралдарды
сатып алуға, инновациялық қызметті жүргізу үшін ғимараттар, жер учаскелерін
және табиғатты пайдалану объектілерін сатып алуға жұмсалған шығындардан
тұрады.
Ағымдағы және күрделі қаржы шығындарына технологиялық инновацияларды
(зерттеулер мен әзірлемелер, өнертабыстарды патенттеу, өзге де патент-
лицензия беру қызметтері, қызметкерлерді дайындау, тәжірибе жүзінде оқыту,
конструкторлық жұмыстар, маркетингтік зерттеулер және т.б.) әзірлеу және
енгізуге байланысты бөгде ұйымдардың осы ұйым үшін орындаған арнайы
жұмыстарына, қызмет көрсетулеріне ақы төлеуге жұмсалған шығындары
есептеледі.
Технологиялық инновацияларға жұмсалған шығындар туралы деректер
есепті жылы ескеріледі. Онымен қоса инновациялық процестің қай сатыда
тұрғандығы маңызды емес.
Технологиялық инновацияларға күрделі және ағымдағы шығындар
инновациялық қызмет түрлері бойынша бөлінеді.
Зерттеулер мен әзірлемерлерге жұмсалған шығындар құрамына
қосылады:
• өндірістік көрсеткіштер үшін сыйақыларды, ынталандырушы және өтемдік
төлемдерді ескере отырып ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді орындаушы
құрам қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеуге жұмсалған шығындар,
белігіленген жасқа дейін бала күту демалысында болатын әйелдерге өтемақы,
сондай-ақ негізгі қызметпен айналысатын тізімдік құрамға кірмейтін
қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеуге жұмсалатын шығындар.
• нақты тақырыпты жобалауды, тасымалдауды және орнатуды қоса оны орындау
үшін қажетті арнайы аспаптарды, құралдарды, саймандарды, аппараттарды,
механизмдерді, құрылғыларды және басқа арнайы жабдықты сатып алуға және
дайындауға жұмсалған шығындар. Мұндай шығындар шарт бойынша орындалатын
жұмыстардың өзіндік құны есебінен жүзеге асырылады, ал олар аяқталғаннан
соң немесе тоқтатылғаннан соң қалған арнайы жабдық, сондай-ақ тақырып
бойынша жұмыс істеу процесі кезінде сатып алынған немесе дайындалған
үлгілер, макеттер және басқа бұйымдар тапсырыс берушіге табыс етілуі
керек. Егер аталған жабдық және бұйым тапсырыс берушіге қайтарылмаса,
онда тақырып аяқталғаннан соң олар түгенделеді және құнына қарай жарғылық
қордан негізгі немесе айналым қаражаттары құрамына тегін түскендер
ретінде енгізіледі.
• шеттен сатып алынатын шикізат пен материалдардың, жинақтаушы
бұйымдардың, жартылай дайын өнімдердің, отынның, табиғи шикізаттың барлық
түрлері энергиясының, көлденең кәсіпорындар орындайтын өндірістік
сипаттағы жұмыстар мен қызметтердің, келіп түскен материалдық
ресурстардың жетіспеушілігіне байланысты табиғи кему нормалары шегіндегі
ысыраптардың құны; өнімді (жұмысты, қызметті) өндіруге жұмсалған
материалдық шығындар есепте үстеме бағаны (үстеме ақыны), жабдықтаушы,
сыртқы экономикалық ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақыларды, тауарлық
биржалар көрсететін қызметтер құнын, кедендік баждарды, көлденең
ұйымдардың күшімен жүзеге асырылатын тасымалдауға, сақтауға және
жеткізуге байланысты шығыстарды қоса оларды сатып алу құны бойынша
(қосымша құн салығын ескере отырып) көрсетіледі;
• зерттеулер мен әзірлемелерге, соның ішініде жер учаскелерін сатып алуға,
үйлер құрылысына немесе сатып алуға, негізгі қорлар құрамына кіретін
жабдықты сатып алуға жұмсалған күрделі шығындар, зерттеулермен және
әзірлемелермен байланысты өзге де күрделі шығындар. Ғылыми зерттеулермен
және әзірлемелермен байланысты емес, тұрғын үйлердің, мәдени-тұрмыстық
мақсаттағы объектілердің құрылысына және т.с.с. байланысты есеп беруші
кәсіпорын жүзеге асыратын күрделі қаржы жұмсалымы ескерілмейді;
• зерттеулер мен әзірлемелердің орындалуымен байланысты және шығындардың
жоғарыда аталған түрлерінің біреуінде де ескерілмеген өзге де шығындар.
Машиналар мен құрал-жабдықтарды сатып алудың басқа жағдайлары
технологиялық инновациялар сияқты, мысалы белгілі модельдің қосымша
станоктары есебінен өндірістік күшті кеңейту немесе станоктарды ескі
модификацияның сол моделіне ауыстыру технологиялық инновация болып
табылмайды.
Өндірістік жобалауға, өндірісті жаңа өнімдерді шығаруға, оларды
өндірудің жаңа қызметі мен тәсілдерін енгізуге даярлаумен байланысты басқа
жұмыс түрлеріне жұмсалған шығындарға технологиялық жабдықтаумен, өндірісті
ұйымдастыру және жаңа өнімді шығарудың бастапқы кезеңімен байланысты
өндірістік жобалық-конструкторлық жұмыстар жатады. Өнеркәсіпте олардың
мазмұны жаңа өнім өндіруге дайындықпен байланысты өнеркәсіптік объектіні
(үлгіні) жобалау, белгілі бір өндірістік үдерістер мен әдістерге
бағытталған басқа да жобалық-конструкторлық жұмыстар, технологиялық жаңа
өнімдер мен жаңа үдерістерді жүзеге асыруға қажетті техникалық
спецификациялар, пайдалану ерекшеліктері (белгілер) түрінде болуы мүмкін.

Инновацияға жұмсалатын шығындар қаржыландыру көзіне байланысты
бөлінеді:
1. Кәсіпорындардың меншік қаражаттары;
2.Республикалық бюджет қаражаттары;
3. Жергіліктің бюджеттің қаражаттары;
4. Даму институттарының қаражаттары;
5. Инновациялық гранттардың қаражаттары;
6. ТМД елдерінің қаражаттары;
7. Венчурлық қорлар қаражаты;
8. Кредиттер мен қарыздардан қаражат;
9. Жеңілдік шартымен кредиттер мен қарыздардан қаражат.
Инновациялық жобаларды инвестициялаудың негізгі үлесі кәсіпорынның
жеке қаражатына тиесілі екені тәжірибелерден белгілі. Бақылаулар
қорытындысы бойынша кәсіпорынның инновациялық қызметі жағдайы, Қазақстан
Республикасының барлық аумақтарында жаңа өнім түрлерін (тауар, қызмет)
игеру әрі жаңа технологияларды құру және пайдалану туралы мәліметтер және
т.б. қалыптасатын болады.

1.3. Кәсіпорында инновациялық қызметтің ұйымдастыру ерекшеліктері

Кәсіпорынның инновациялық қызметі жаңа өнім мен технологиялар
өндірісін ұлғайтуға, отандық тауарлардың өтім көлемінің ұлғаюына бағытталуы
керек, бұл инновациялық кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуын талап етеді.
Инновацияға байланысты кәсіпкерлік екі үлгіге бөлінеді: дәстүрлі,
инновациялық.
Дәстүрлі үлгі ─ дәстүрлі, өсімпаздық, ескішілдік кәсіпкерлік. Осы үлгі
шеңберінде кәсіпкер пайданы көбейту мақсатында кәсіпорынның ішкі
резервтерін қозғалысқа әкеледі және рентабельділікті көтереді. Осы үлгі
бойынша кәсіпкерліктің табыстылығы көп жағдайда федералдық үкімет және
аймақтық билік органдарының жағынан субсидиялау, протекционизммен ілеседі.
Екінші үлгі инновациялық (өнімді немесе жемісті) кәсіпкерлікпен
қарастырылады. Сонымен қатар, кәсіпорынның даму жолдарын іздестіруді
қарастырылады, оның негізіне соңғы қолдану кезеңіне жеткізілген
инновациялар немесе жаңалықтар жатқызылады.
Кәсіпорындағы инновацияның дамуына түрткі болатын себеп кәсіпкерлік
қызметтің шығындарын төмендету ынтасы және нарықтық бәсекенің қатты
жағдайында пайданың көлемін ұлғайту болып табылады. Ескірген технология мен
техниканы қолдану үдерісінде шығындар орташадан жоғары деңгейде қалыптасады
және кәсіпкерлік шығынды болуы мүмкін, егер бәсекелестер өндіріс шығындарын
төмендету және ұсынылатын өнім мен қызметтердің төмен бағасының негізінде
нарықтағы өтімділік табысына жету жолдарын тапқан болса.
Осыдан әр бір кәсіпорында бәсекелік басымдылықты жасау қажеттігі пайда
болады, бұны жүзеге асыру үшін инновацияларды қолдану керек. Сонымен бірге,
неғұрлым инновациялық процесс тез жүрсе, соғұрлым табысты қызметтің болуы
ықтимал. Өнімді жаңарту және оны дер кезінде нарыққа шығару қосымша пайда
алу ықтималдығын жоғарлатады, бұл ғылыми-техникалық рента деп аталады.
Осылайша кәсіпорын инновацияны қолдану арқылы шығындарды төмендетеді,
өндіріс көлемін өсіреді, нарықтың өтімділік табысына жетеді, пайда көлемін
көбейтеді, кәсіпкерліктің тиімділігін көтеруге және ұлттық экономиканың
дамуына ықпал жасайды. Идеяның пайда болуынан бастап жаңалықты практикалық
түрде енгізуге дейінгі уақыт периоды инновацияның өмірлік цикл деп
аталады. Өмірлік цикл 4 этаптан тұрады.Ол 8 – суретте көрсетілген.

8 – сурет Инновациялық үдерістің функционалды реттілігі

Бірінші кезеңде ілгері зерттеулер ғылыми ұйымдарда жүзеге асырылады,
соның нәтижесінде жаңа ғылыми танымдар қалыптасады.
Екінші кезең тәжірибелік бағыты бар қолданбалы және эксперименттік
зерттеулермен сипатталады. Бұл кезеңде теріс нәтижелер алу ықтималдығы
жоғары, сондықтан жаңалықты өңдеу жиі тәуекелділік сипатта болады.
Үшінші кезеңде конструкторлы-технологиялық құжаттамалар дайындалады,
ал инновацияның аралық нәтижелері жаңа өнімдердің тәжірибелі үлгілерін және
жаңа технологиялардың тәжірибелі қолдануын көрсетеді.
Төртінші кезеңде – жаңалықты коммерциализациялау – оны өндіріске
жіберу уақытынан нарықта тауар ретінде пайда болғанға дейін жалғасады.
Тауардың өмірлік циклы осы тауардың нарық өтімінен жоғалып кетуімен
аяқталады.
Кәсіпорынның қызметі табысты болу үшін бизнес-жоспарды өңдеген кезде,
өндірілетін өнімнің өмірлік циклдың қандай кезеңінде болуын ескеру керек,
бәсекелестердің әрекетін қадағалап, инновацияларды жүзеге асыру және
жаңа өнімдердің жетілген модельдерінің сату көлемін келешекте ұлғайта
беруді қамтамасыз ету. Инновациялық үдерістің дамуына әр түрлі факторлар
тобы әсер етеді: экономикалық, технологиялық, саясаттық, құқықтық, ұйымдық-
басқарушылық, әлеуметтік-психологиялық, мәдениеттік. Кейбір факторлар
инновациялық қызметке оң әсер етді, ал басқалары кедергі жасайды. Мысалы,
экономикалық және технологиялық факторлар тобы кәсіпорынның инновациялық
қызметіне оң әсер етеді, яғни қажетті қаржы ресурстарын, материалды-
техникалық құралдар, жаңашыл технологиялар, шаруашылық және ғылыми-
техникалық ішкі құрылымның болуын көрсетеді. Осы факторлар тобы инвестиция
үшін құралдардың жетіспеушілігі немесе жоқтығы, материалдық, ғылыми-
техникалық базаның әлсіздігі және т.б. инновациялық қызметке кедергі
келтіреді.
Кәсіпорын-инноватор инновациялық жобаны өзінің құрылымдық
бөлімшелерінде дайындайды немесе инновациялық кәсіпкерлікке маманданған
ұйымды келісім шарт негізінде қатыстырады. Кәсіпорын-инноватор инновациялық
кәсіпкермен инновациялық өңдеулерді жүзеге асыру бойынша келісім шартқа
отырады. Келісім шарт тапсырыстың белгілі төлемі аванс түрінде қарастырылуы
мүмкін.
Инновацияларды қаржыландыру кез келген инвестицияларды қаржыландыру
көздерінен жүзеге асырылады, яғни өзіндік қаржыландыру, несиелік құралдар,
басқа аралас немесе дәстүрлі емес көздер, бюджеттен тыс қорлар, әр түрлі
деңгейдегі бюджеттер.
Жаңалық дәрежедегі инновациялар негізінде жаңа, яғни өткен отандық
және шетелдік практикада ұқсастығы жоқ және жаңа нәрселердің салыстырмалы
жаңалығы болып ұсақталды. Негізінде өнімнің жаңа түрлері, технологиясы және
қызмет көрсетуі басымдық, абсолюттік жаңалықтарға ие болады және үлгінің
түп нұсқасы болып табылады.
Инновацияның өмірлік кезеңі өзара байланысты процестің және
жаңалықтарды енгізу сатысының жиынтығын көрсетеді. Инновацияның өмірлік
кезеңі уақыт аралығы ретінде идеяның дүниеге келгеннен өндірістік өткізуден
алып тастағанға дейінгі инновациялық өнімнің негізінде анықталады.
Қазіргі кезде əлемнің көптеген елдерінде мемлекет инновациялық
қызметке құқықтық, ұйымдастырушылық жəне қаржылық жағынан көмек көрсетуде.
Бұл елдердің ішінде Қазақстан да бар. Мемлекеттік инновациялық саясатты
Қазақстан Республикасының Үкіметі əзірлейді жəне жүзеге асырады.
Қазақстандағы инновациялық қызметті мемлекеттік қолдаудың келесі бағыттары
бар:
- ұйымдастырушылық жəне экономикалық шарттарын құру, соның ішінде
мемлекеттік инновациялық қызметті ынталандыру;
- инновациялық дамудың негізгі басымдықтарын анықтау;
- инновациялық инфрақұрылымды құру жəне дамыту;
- инновацияларды құру мен енгізуде мемлекеттің қатысуы;
- сыртқы нарықтарға отандық инновацияларды шығару мен өткізу;
- технологиялар трансфертін қоса алғанда, инновациялық қызмет
Мемлекет қолдауымен ҚР-да ұлттық инновациялық жүйенің белсенді құрылуы
байқалып отыр.

ІІ. Кәсіпорынның инновациялық қызметін талдау
2.1.“Қазақстан темір жолы” Ұлттық компаниясы” АҚ-ның ұйымдастырушылық –
экономикалық жағдайы

Қазіргі таңда “Қазақстан темір жолы” Ұлттық компанясы” АҚ –
Қазақстанның ең ірі компаниясы, оның активтері 8,5млрд доллардан астам
сомаға бағаланады. ҚТЖ ҰК АҚ ның дара тұлғала акционері болып
“Самұрық Қазына” Ұлттық әл-ауқат қоры” АҚ танытуындағы ҚР ның Үкіметі болып
табылады.
Қазақстан темір жолы өз тарихында ел экономикасы мен тұрғындардың
тасымалдауға сұранысын толығымен қамтамасыз етіп келеді. 90-шы жылдардың
өзіндегі экономиканың құлдыраған шағында да темір жол саласы өзінің
міндетін тоқталыссыз атқарды. Экономиканың тұрақтанып, көтеріле бастаған
2000-2008 жылдары компания жылдық тасымалдау үдерісі көрсеткішін жеті
пайыздық өсім деңгейінде ұстады.
Алайда, қазіргі таңда Ұлттық темір жол компаниясы 1991 жылдары
жасақталған өндірістік активтердің тозығы жетуіне байланысты едәуір
қиындықтарға кезігіп отыр. 2020 жылдарға дейін компания паркіндегі жүк
вагондарының 54 пайызының, магистральдық локомотивтердің 68 пайызының,
маневрлік локомотивтердің 82 пайызының пайдалану уақыты аяқталады. Бұл
компания үшін ерекше сынақққа айналғалы тұр.
Саланы қазіргі үйлестір моделі мен тарифті көтермей қалыпты ұстап тұру
сұраныс иелерінің ұзақ жылдарғы талаптарына жауап бере алмайды. Қазақстан
Республикасын стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары,
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық инновациялық дамытудың 2011-
2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына, ҚР көлік инфрақұрылымын
дамытудың 2011-2014 жылдарға арналған Бағдарламасына сәйкес темір жол
көлігін дамытуды ойдағыдай аяқтау қажет. Темір жол саласының атқаратын
қызметі мемлекет және қоғам үшін барынша қолайлы әрі қолжетімді болуы тиіс.
Сондықтан саланы реформалаудағы корпоративтік құрылыс мақсаты мен міндеті
бір ғана мүддеге бағынышты.
ҚТЖ ҰК АҚ миссиясы: Инфрақұрылымдық жүйеқұрушы ретінде
экономиканың тұрақтылығын қалыптастыру қоғамдағы тұтынушыларға жүк және
жолаушы тасымалында, теміржол магистральдық желісінде сапалы да
бәсекелестікке сай көліктік лоистикалық қызмет түрлерін ұсыну болып
табылады.
ҚТЖ ҰК АҚ қызметі: жолаушылар тасымалы, транзиттік тасымалдаулар,
жүк тасымалы,телекомуникациялар, логистика болып табылады.
ҚТЖ ҰК АҚ – еліміздің ең ірі тасымалдаушысы, салық төлеушісі және
жұмыспен қамтамасыз етушісі. Қазіргі таңда компания 160 мыңнан астам адамды
жұмыспен қамтамасыз етіп отыр.
Жыл сайын Қазақстандағы жүк пен жолаушыларды теміржолмен тасымалдау
үлесі жалпы ел бойынша жалпы көлемнің 60% на жетеді. ҚР-дағы
темір жол көлігі жүк айналымы бойынша дүниежүзінде 7ші орынға ие, ал ҚТЖ
ҰК АҚ дүние жүзінде көлемі бойынша 10-шы теміржол компаниясы болып
табылады. ТМД және Балтық елдері арасында жолының ені 1520мм құрайтын
Қазақстан темір жолы ұзындығы бойынша 3ші орынға ие.
ҚТЖ ҰК АҚ ның қаржылық жағдайы: 2011 жылғы деректер бойынша
компанияның айналымындағы ақша қоры 595 млрд тг құрайды. Компанияның
операциялық кірісі 101 млрд тг, ал таза табысы 67,1 млрд теңгені құрайды.
ҚТЖ ҰК АҚ компаниялар тобының 2011 жыл нәтижесіндегі тапқан табысы
712 148 млн теңгені құрап, 2010 жыл деңгейінен 21,2% көп. ҚТЖ ҰК АҚ
компаниялар тобының 2011 жыл барысында шығарған шығындары 589 261 млн
теңгені құрап, 2010 жылғы деңгейден 12,8% артық болып шықты. Шығындардың
өсуінің негізгі себебі тасымал көлемінің өсуі, сатып алынатын
материалдардың, қуат көздерінің өсуі болып табылады. Қорытынды пайда
122 887 млн теңгені құрап, 2010 жылдың деңгейінен 56 969 млн теңгеге немесе
86,4% артық болып шықты.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы наурыздың 15-індегі №310
Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамын құру туралы
қаулысымен Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны мен
оның еншілес кәсіпорындарының бірігуі есебінен Қазақстан темір жолы
Ұлттық компаниясы жабық акционерлік қоғамы құрылды.
2004 жылғы сәуірдің 2-сінде Қазақстан Республикасының Акционерлік
қоғамдар туралы 2003 жылғы мамырдың 13-інде жарық көрген Заңына сәйкес
ҚТЖ ҰК ЖАҚ-ы ҚТЖ ҰК АҚ болып қайта тіркеуден өткізілді.
Қазіргі таңда ҚТЖ ҰК АҚ темір жол саласының тасымалдау үдерісі мен
қызметтік міндетін қамтамасыз ететін холдингілік құрылымы бар. ҚТЖ ҰК АҚ-
ының бірден бір акционері болып Самұрық –Қазына ұлттық әл-ауқат қоры
акционерлік қоғамы табылады. Ол Ұлттық компанияның оперативтік жұмыстарына
араласпай, корпоративтік басқаруды жетілдіру, бюджет ашықтығын қамтамасыз
ету, ҚТЖ ҰК АҚ қызметін Директорлар Кеңесі арқылы басқаруды қамтамасыз
етеді.
Оған қоса Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі
2001 жылғы желтоқсанның 8-індегі №266-11 Теміржол көлігі туралы Заңға
сәйкес, өкілетті орган ретінде теміржол көлігіндегі мемлекеттік саясаттың
жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы көлік кешенінің
жұмысын үйлестіреді, реттейді, бақылайды.
ҚТЖ ҰК АҚ магистральдық теміржол желісінің, жүк және жолаушылар
тасымалының операторы қызметін атқарады. Аталған қызметтер Қазақстан
Республикасының Теміржол көлігі туралы және Табиғи монополиялар және
реттелетін рынок туралы Заңдарымен бекітілген.
Бүгінгі таңда темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік
инфрақұрылымының маңызды бөлшегі болып табылады. Қазақстанның географиялық
орналасуы (теңізге шығу мүмкіндігі болмауы, су кемелері жүретін өзендер
болмауы) территориясының кеңдігі, өндірістің шикізаттық құрылымы, автокөлік
саласының инфрақұрылымының төмендігі темір жол көлігінің маңыздылығын
арттыра түседі.
Бүгінгі таңда Қазақстан Қытай арасындағы мемлекеттік шекаралық өткелі
Достық стансасының маңызы зор. 2004 жылы Достық стансасы арқылы 9,5 миллион
тонна жүк тасылды. Бұл жылы станцияның әлеуетін арттыруға 3,5 миллиард
теңге бөлінді. Осындай қаржы бөлу арқылы 300 метр жол, 64 көтергіш құрал,
вагондарды алмастыру орыны жарақталды. Достық-Ақтоғай жол телімінде 102
шақырымдық жолдың үстіңгі қабаты жақсартылып, пойыздың жылдамдығы сағатына
80 шақырымға дейін жеткізілді. Сол жылы Достық стансасында теміржолшылар
мен олардың отбасы мүшелеріне арнап 11 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға
берілді.

2.2 ҚТЖ ҰК АҚ инновациялық қызметті талдау және тиімділігін бағалау

Қарқынды дамыған, тұрақты жұмыс істейтін және тепе-теңестірілген ұлттық
теміржол кешенін жасау Қазақстанның экономикасын тұрақты дамытудың қажетті
шарты болып табылады. Бүгінгі таңда теміржол көлігі Қазақстан
Республикасының өндірістік инфрақұрылымының маңызды құрамдас бөлігі болып
табылады. Қазақстанның географиялық жағдайы, жердің кеңдігі, өндірістің
шикізаттық құрылымы мен өндірістік күштердің орналасуы теміржол көлігінің
экономикадағы рөлін өте маңызды етеді.
Индустриалды-инновациялық жобалар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.