Палата мүшелерінің құқықтары мен міндеттері
Жоспар
I.Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі.
1.1 Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметінің пайда
болуы ... ... ... ... 4
1.2 Қазақстанның кәсіби бағалаушылар
палатасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Кәсіпорын құнын бағалау қағидалары және түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 5
II.Бағалау қызметінің міндеттері мен негіздемелері.
2.1 Бағалаушының құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 Бағалау қызметін жүзеге асырудың негіздемелері мен
шарттары ... ... ...27
III. Қазақстан Республикасының бағалау қызметі және оның дамуы
перспективалары.
3.1 Бағалау қызметінде мәселелерді шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.2 Қазақстан Республикасында бағалау қызметін алға қарай дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..37
Кіріспе
Нарықтық экономика өзімен бірге көптеген қызмет түрлерін, талап-
міндеттерді ала келді. Соның бірі – бағалау қызметі. Нарық заманында әрбір
дүниенің (мүлік, жер, бизнес, т.б.) нарқын белгілеу алдыңғы кезекке шықты
десек, бұл талап өз кезегінде бағалау қызметінің пайда болуына алып келді.
Жақында Алматы қалалық Әділет департаментінің мұрындық болуымен еліміздегі
бағалау қызметінің мәселелерін талқылауға арналған жиын өтті. Бағалау
қызметін дамытудағы құқықтық аспектілер деген айдар тағылған жиында
отандық бағалаушылар мен олардың жұмысын заң шеңберінде бақылайтын
департамент қызметкерлері бас қосты.
Жоғары кәсіптік мамандардың бар болуы мүлікті табысты
басқаруды анықтайтын факторлардың бірі болып табылады. Сарапшы-
бағалаушылар мемлекеттік мекемелерде,сонымен қатар жеке фирмаларда,
банктерде, сақтандырушы және аудиторлық компанияларда қызмет атқара
алады.
Назар аудара кететін жайт, барлық бағалаушылар-жеке тұлғалар,
соның ішінде заңды тұлғаларға лицензия беру туралы бұйрықтың негізіне
сәйкес олардың фамилиясы көрсетілген бұрын бағалаушылар ұйымында
қызмет атқарғандар бағалаушылар қызметі туралы заңнамаға енгізілген
өзгертулерге сәйкес дербес лицензиялары болуы тиіс. Бағалаушылар
ұйымдардарында жұмыс істейтін,бағалаушылар палатасының бір мүшесі
болып табылатын жеке тұлғалар, осы немесе басқа бағалаушылар
палатасының дербес мүшесі болуға міндетті.
Бағалаушының азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру бағалаушы
көрсететiн қызметтердiң тұтынушылар мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ететiн
шарттарының бiрi болып табылады.
Бағалаушының бағалау жүргiзу нәтижесiнде келтiрiлген зиянының
салдарынан туындайтын азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру
Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен айқындалған тәртiппен жүзеге
асырылады.
Бағалау қызметiн лицензиялау Қазақстан Республикасының лицензиялау
туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
Бағалау қызметiмен айналысу құқығына үмiткер жеке тұлғалар олардың
бiлiктiлiк деңгейiн анықтау мақсатында бiлiктiлiк емтиханынан өткiзiледi.
Бiлiктiлiк емтиханын қабылдау үшiн құрамына мүшелердiң тақ саны
кiретiн кемiнде бес адамнан тұратын бiлiктiлiк комиссиясы құрылады.
Бiлiктiлiк комиссиясының құрамына бағалаушылар палаталарының өкiлдерi
мiндеттi түрде кiредi, олардың саны комиссия құрамының жалпы санының
кемiнде екiден бiрiн құрауға тиiс.
Америка Құрама Штаттарына жүргізілетін бағалау процесстері
Ресей мен Қазақстанда жүргізілетін багалаудан айырмашылықтары көп емес,
алайда олар бар. Біріншіден, жалпы бағалау процессіне тоқталайық,
екіншіден, оның әдістері мен тәсілдеріне.
Америкада бағалауды жүргізуге әсер ететін фактордың біріне тозуды
есептеу мерзімі жатады.
Тозуды есептеу мерзімі. 1986 жылғы салық реформасы туралы Заңы
бойынша, 1986 жылдан кейін сатып алынған жылжымайтын мүлікке тозу
есептеледі. Тұрғын үйлерге 27,5 жы, ал тұрғылықты емес объектілер үшін 31,5
жыл. Сонымен қатар бұл мерзімнің 40 жылға дейін үлкейтілуі қарастырылған.
Салық салу мақсатында тозуды есептеу периоды, Конгреспен қабылданған және
АҚШ президенті қол қойған заңмен реттеліп отырылады.
Кез келген экономикалық қызметтің табыстылығы 4 фактормен
анықталады: Жер, жұмыс күші, капитал және басқару. Жылжымайтын мүлікті
бағалау үшін оның табысының қалыптасуына әр фактордың қосқан үлесін білу
қажет. Әр фактор белгілі қызметпен құралатын табыстан төленуі қажет. Жер
жылжымайтын болғандықтан, жұмыс күші, капитал, басқару факторлары оған
тартылуы керек. Яғни, алдымен осы факторларға компенсация жасалуы қажет,
қалған ақша сомасы оның иесіне жер қойнауын пайдаланғаны үшін төленуі
керек.
Соңғы кезеңдердегі Қазақстанның қаржы нарығында
қалыптасқан маңызды мәселелердің бірі бағалау қызметінің сапасын
көтерудің қажеттілігін түсінуге алып келді. Бірінші кезекте,
бұл мемлекеттік қажеттіліктер үшін алынатын жер телімдерін
дұрыс бағалау қажеттілігімен байланысты. Сонымен қатар, ипотекалық
нарықтағы мәселелер де дұрыс болмағанның нәтижесі. Дұрыс бағаламаудың
әсерінен инновациялық бизнесті дамыту шаралары, ноу-хау күтілген
нәтижелерге әкелмейді. Сонымен қатар, Бағалы қағаздар нарығы
инвесторлардың бағаланған бизнес құнына толығымен сенетіндей жағдай
болғанда ғана дамиды. Яғни, бағалаушы - нарықтық экономикадағы маңызды
тұлға, ал дұрыс емес бағалау көлеңкелі бизнес ортасының дамуына ықпал
етеді.
1.1 Қазақстан Республикасының бағалау қызметiнің пайда болуы.
Тәуелсіздік алғалы нарықтық экономика сөзі санамызға әбден сіңді.
Нарықтық экономика өзімен бірге көптеген қызмет түрлерін, талап-міндеттерді
ала келді. Соның бірі – бағалау қызметі. Нарық заманында әрбір дүниенің
(мүлік, жер, бизнес, т.б.) нарқын белгілеу алдыңғы кезекке шықты десек, бұл
талап өз кезегінде бағалау қызметінің пайда болуына алып келді. Жақында
Алматы қалалық Әділет департаментінің мұрындық болуымен еліміздегі бағалау
қызметінің мәселелерін талқылауға арналған жиын өтті. Бағалау қызметін
дамытудағы құқықтық аспектілер деген айдар тағылған жиында отандық
бағалаушылар мен олардың жұмысын заң шеңберінде бақылайтын департамент
қызметкерлері бас қосты.
Жиынға Әділет Департаменті бастығының орынбасары Қанат Базарбаев,
баспасөз қызметінің жетекшісі Салима Якупбаева, құқықтық түсіндіру жұмысы
және халыққа заңдық көмек көрсету бөлімінің мамандары, бағалауу қызметін
қадағалаушылар Қанат Байымбетов пен Берік Бержанов қатысты. Сондай-ақ,
қаламыздағы бағалаушы компаниялардың жетекшілері – Business-CosuItinq ЖШС
директоры – Р.Малғаждарова, American Appraiser ЖШС директоры –
Е.Есжанов, FM ConsuIting ЖШС директоры – А.Сейтенова, және Tим ЛТД ЖШС
директоры – М.Сабралиевтер де дөңгелек үстел басынан табылып, бағалау
қызметіне қатысты ойларымен бөлісті.
Бағалау қызметі біздің елімізде де заңмен жүйеленген. 2000 жылдың 30
қарашасында Қазақстан Республикасының Бағалау қызметі туралы заңы
қабылданды. Бағалау қызметі нарықтық экономиканың бірден-бір құралы
болғандықтан, мемлекет тарапынан құқықтық реттеуді қажет етеді. Бұл
Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы № 858 Жарлығымен бекітілген
2010-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының құқықтық саясат
концепциясында айқындалған. Осы орайда, мемлекеттік бағалау стандарттарын
анықтау, бағалау қызметін халықаралық стандарттарға сәйкестендіру және осы
саладағы мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру секілді құқықтық шаралар
өткізу қажеттілігі туындайды. Бұл мәселені шешу жолындағы маңызды қадам деп
Қазақстан Республикасының Бағалау қызметі туралы заңына 2010 жылы
енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды атап өтуге болады. Аталмыш
толықтырулар мен өзгертулер бойынша бағалаушы өзі мүшесі болып табылатын
бағалаушы палатасы енгізген іскерлік және кәсіптік әдеп ережелері мен
бағалау қызметі саласындағы нормативтік құқықтық актілерді, бағалау
стандарттарын сақтауға міндетті. Бағалаушының бағалауқызметі бойынша заңды
бұзбауын мемлекет қадағалайды. Үкіметтің 2007 жылғы Мүлікті бағалау
(зияткерлік меншік объектілерін, материалдық емес активтердің құнын
қоспағанда) және зияткерлік меншікті, материалдық емес активтердің құнын
бағалау жөніндегі қызметті лицензиялау және оған қойылатын біліктілік
талаптары мәселелері туралы ережесіне үкімет тарапынан үстіміздегі жылдың
мамырында әкімшілік кедергілерді жою мақсатында өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді. Бұрынғы ереже бойынша лицензиат филиалдың ашылуы туралы,
орналасқан жерінің өзгеруі жайлы, заңды тұлға атынан мүлікті бағалауды
жүзеге асыру құқығы бар жеке тұлғалар тізімінің өзгеруі туралы уақытында
ескертпеген жағдайда және құжаттарды дер кезінде тапсырмағаны үшін
әкімшілік жауапкершілікке тарту көзделген болатын. Биылғы өзгертулер мен
толықтыруларға сәйкес, бұл әкімшілік жауапкершілік алынып тасталды. Алайда,
бағалаушылардың есептері заң талаптарына сәйкестендірілуі тиіс. Олай
болмаған жағдайда бағалаушы заңды тұлға Әкімшілік құқықбұзушылық туралы
кодекстің 357- бабы 2-тармағына сәйкес, әкімшілік жауапкершілікке
тартылады.
Әділет департаменті құқықтық түсіндіру жұмысы және халыққа заңдық көмек
көрсету бөлімінің жетекші маманы Берік Бержанов: Бізде бағалаушы заңды
тұлғалардың жұмыстарына жоспарлы тексерулер болып тұрады және олардың
тарапынан әкімшілік құқық- бұзушылықтар кездеседі. Мысалы, биылғы жылдың 1-
ші жартыжылдығында 50-ден аса заңды тұлға тексерілген болатын. Нәтижесінде,
6 заңды тұлғаны әкімшілік жауапкершілікке тарттық. Өйткені, олардың бағалау
есептері заңға қайшы жасалған, – деп атап өтті.
Елімізде бағалау қызметіне байланысты мәселелер жетерлік. Соның бірі –
бағалаудың халықаралық RІСS стандартына өту болып отыр. Бұл ағылшын елінің
мамандандырылған бағалаушыларымен жасалған стандарт. Бұл стандарт біздің
елде әлі қолданысқа енбеген. Amerіcan Appraіser ЖШС директоры Ерлан
Есжанов елімізде RІСS бөлімшесін ашу жоспарланып отырғандығын, отандық
мамандар аталмыш стандарт бойынша Мәскеуден білім алып келгендігін айтып
өтті. Алайда, Busіness-Consultіng ЖШС директоры Раушан Малғаждарова
отандық бағалау қызметінде халықаралық RІСS стандартына көшу әлі бірнеше
жылдарды талап ететіндігін еске салды.
Жалпы, Қазақстанда төрт мыңға жуық бағалаушы орын тіркелген. Олардың 60
пайызы Алматыда жұмыс істейді екен. Әрине, бұл кең байтақ еліміз үшін аздық
етеді. Отандық бағалаушылар еліміздегі бағалау қызметінің көп бөлігі
жылжымайтын мүлікке қатысты жүзеге асатындығын айтуда. Бағалау қызметін
халыққа түсіндіру жұмыстарын жүргізудің тиісті деңгейде еместігі, алдағы
уақытта мұның аясын кеңейту керектігі мәселенің бір парасы. Айта кетерлігі,
отандық бағалау қызметін атқаратындардың көбі шетелдік бағалаушы
компаниялардың өкілдері. Отандық бағалаушылардың үлес салмағы өте аз.
Бағалаушы компаниялардың атаулары өзге тілде екендігі осы сөзіміздің
айғағы. Неге қазақша атау бермейсіздер? деген сауалымызға ар жақтағы
қожайындары рұқсат бермейтіндігін алға тартады. Компания атаулары ғана
емес бағалаушы мамандардың өздері де мемлекеттік тілге шорқақ. Олардың
ісқағаздары да ағылшын және орыс тілдерінде жүргізіледі екен. Бағалау
қызметінде қазақ тілінің бағаланбай жатқандығы жанға батты.
Қазақстан Республикасының 2010-2020 жылдардағы құқықтық саясат
Концепциясында көрсетілгендей, бағалау қызметі тұрақты назар мен
толық жетілдіруді қажет ететін нарықтық экономиканың маңызды құралы
болып табылады.
Толық жетілдіру мақсатымен бағалаушылар палатасының құқықтық
жағдайы мен өкілеттілігіне ,оқыту мен қайта дайындау,бағалаушылар
қызметі туралы заңнаманың талаптарын бағалаушылармен орындалуын
қамтамсыз етуге,бағалау үлгісіне (стандартына), іскерлік және кәсіптік
этиканың ережелеріне арналған 2000 жылы Қазақстан
Республикасындағы бағалаушылар қызметі туралы Заңға толықтырулар мен
өзгертулер енгізілді.
Одан басқа, бағалаушы құрылған бағалаушылар палатасының бірінің
мүшелігінде міндетті түрде болу керек екендігі қарастырылған. Бұл
жаналық бағалаушылар қызметін ұйымдастыруды жүзеге асыратын
бағалаушыларды бағалаушылар палатасына біріктіру жолымен бағалаушылар
қызметінің негіздерін нығайтуға жол береді.
Қазіргі уақытта бағалаушылар қызметі экономиканың дербес саласы
ретінде қызмет атқарады және қоғамдық қатынастар инфрақұрылымының
маңызды элементі болып табылады. Жоғары кәсіптік мамандардың бар
болуы мүлікті табысты басқаруды анықтайтын факторлардың бірі болып
табылады. Сарапшы- бағалаушылар мемлекеттік мекемелерде,сонымен қатар
жеке фирмаларда, банктерде, сақтандырушы және аудиторлық компанияларда
қызмет атқара алады.
Нарықтың шегіндегі жақсы бәсекелестікте өзі реттелетін палата
білікті мамандар-бағалаушылардың келуіне, өз мүшелерінің кәсіптік
білімінің деңгейін арттыруына, олардың қызметін ақпараттық және
әдістемелік қамтамасыз етулері тиіс. Осындай жолмен, нысандық белгісі
бойынша қызмет атқаратын бағалаушылар институтынан бағдары кәсіптілік
болып табылатын тетікке өтуге нақты қажеттілік толықтай туындады.
Сонымен қатар, уәкілетті органмен бекітілген республика аумағында
барлық субъектілермен бағалау қызметінің бағалау стандарттарын
сақтау бойынша жалпыға міндеттілік белгіленді. Бағалау стандарттарының
қатарына халықаралық бағалау стандарттарын қолдануға жол беріледі.
Енгізілген толықтырулар Жеке кәсіпкерлік туралы Заңды да қозғап
өтті. Мемлекеттік бақылау және қадағалаудың қызметінің 24 тармағында
осы заңға қосымша ретінде әділет органдарына бағалау қызметі
саласына бақылау жүргізу бекітілді. Заңның аралық ережесі
бағалаушылармен және бағалаушылар палатасымен өз қызметін заңға
сәйкес атқаруға байланысты. Тәжірибеде, көптеген жағдайларда
бағалаушылар қызметінің лицензиаттарына кезектен тыс тексеру
жүргізудің негізі болып бағалаудың қорытындысын даулайтын заңды және
жеке тұлғалардың,мемлекеттік органдардың өтініштері, сонымен қатар,
заңнаманы бұзғандығы туралы сот процесі кезінде анықталған
бағалаушыларға қатысты соттың ұйғарымдары табылады.
Назар аудара кететін жайт, барлық бағалаушылар-жеке тұлғалар, соның
ішінде заңды тұлғаларға лицензия беру туралы бұйрықтың негізіне
сәйкес олардың фамилиясы көрсетілген бұрын бағалаушылар ұйымында
қызмет атқарғандар бағалаушылар қызметі туралы заңнамаға енгізілген
өзгертулерге сәйкес дербес лицензиялары болуы тиіс. Бағалаушылар
ұйымдардарында жұмыс істейтін,бағалаушылар палатасының бір мүшесі
болып табылатын жеке тұлғалар, осы немесе басқа бағалаушылар
палатасының дербес мүшесі болуға міндетті. Осы уақытта, бірлесуді
таңдау бостандығын қамтамсыз ету үшін, бағалаушы- жеке және заңды
тұлғалар сол облыста жеке кәсіпкер немесе заңды тұлға ретінде салық
органдарында тіркелсе, Палатаға мүшелікке кіруге міндетті емес.
Осындай жолмен, Қазақстан Республикасындағы бағалаушылар қызметі
туралы Заңымен бағалаушы Қазақстанның барлық аумағындағы нысандарды
бағалауға құқығы бар және кез-келген облыс орталығында, республикалық
маңызы бар қалаларда немесе республика астанасында палатада тұра
алады.
Сонымен қатар, бағалаушылар қызметі туралы сұрақтар бойынша ҚР-ның
кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу
туралы Заңының 2 бабы 2 тармағына сәйкес, осы заңға енгізу
кезінде бағалаушылар қызметін жүзеге асырып жатқан жеке және заңды
тұлғалар қолданысқа енгізілген уақыттан бастап 9 ай ішінде,яғни 2010
жылдың 5 қыркүйегіне дейін Қазақстан Республикасының аумағында
тіркелген бағалаушылар палатасының мүшелігін қабылдау тиіс болатын.
Қазіргі уақытта палатада мүшелікте болмау,бағалаушылар бағалауды
жүзеге асыра алмайды. Сондықтан, осы бағалаушымен берілген бағалау
туралы есеп жарамсыз болып табылады.
2010 жылдың 14 қыркүйегінде Астаналық бағалаушылар палатасы(әрі
қарай-Палата) палата мүшелерінің жалпы жиналысында Палатаның Жарғысы
бекітілді. Палатаның Жарғысында Қазақстан Республикасындағы бағалау
қызметі туралы ҚР-ның Заңымен бекітілген барлық қызметтері
көрсетілген.
Көптеген жағдайда, Заң мен Жарлыққа сәйкес, бағалаушылар палатасының
қызметтері болып мыналар табылады:
- Бағалаушыларды оқыту және қайта даярлау;
- Өз мүшелерінің ақпараттық және әдістемелігін ұйымдастыруды
қамтамасыз ету;
- Палатаның бағалаушысының бағалау қызметіне қызмет көрсету саласы
бойынша тұтынушылардан келіп түскен арыз,шағым және ұсыныстарды
қарау;
- Мемлекеттік органдармен, өзін-өзі басқару органдарымен, сонымен
қатар халықаралық кәсіптік бағалаушылар ұйымдарымен өз мүшелерінің
мүдделерін көздейтін ұсыныстар енгізу;
- ҚР заңнамасына сәйкес бағалаушылар палатасының лицензиясынан айыру
немесе әкімшілік құқықбұзушылық туралы іс қозғау туралы уәкілетті
органға ұсыныс беру және т.б.
Қазіргі уақытта Палатаның мүшелері болып 57 жеке тұлға және 21
заңды тұлға табылады. Палатаның өз мүшелерін ақпараттық және
әдісдемелік қамтамасыз етуді ұйымдастыру бойынша қызметін тиісті
жүзеге асыру үшін Палатаның www.pospo.kz интернет-сайты бар.
Бағалаушылар қызметі бойынша толық ақпарат алу үшін,тиісті кеңес
беретін Астана қ-сы Столичная палата оценщиков Отырар 15-те орналасқан
Астана қаласының Бағалаушылар Палатасына жүгіне ала аласыз.
Орталық мемлекеттiк органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары қызметiнiң тиiмдiлiгiн жыл
сайынғы бағалау жүйесi
Қазақстан Республикасының бағалау қызметi
1. Қазақстан Республикасының бағалау қызметi туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңда
көзделгеннен өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi
қолданылады.
Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:
1) бағалау – бағалау объектiсiнiң ықтимал нарықтық немесе өзге құнын
анықтау;
2) бағалау амалы – бағалаудың бiр немесе бiрнеше әдiстерiн пайдалана
отырып, бағалау объектiсiнiң ықтимал нарықтық немесе өзге құнын анықтау
тәсiлi;
3) бағалау әдiсi – бағалау объектiсiнiң нарықтық және өзге құнын
белгiлеу үшiн пайдаланылатын заңдық, қаржы-экономикалық және
ұйымдастырушылық-техникалық сипаттағы iс-қимылдар жиынтығы;
4) бағалау күнi – бағалау объектiсiнiң ықтимал нарықтық немесе өзге
құны анықталатын күн немесе уақыт кезеңi;
5) бағалау қызметi – егер Қазақстан Республикасының заңдарында
өзгеше көзделмесе, бағалау объектiлерiне қатысты бағалаушылар жүзеге
асыратын белгiлi бiр күнге нарықтық немесе өзге құнды белгiлеуге
бағытталған кәсiпкерлiк қызмет;
6) бағалау қызметi саласындағы нормативтiк құқықтық актiлер – бағалау
жүргiзуге, бағалау туралы есептерде пайдаланылатын амалдар мен әдiстерге,
олардың мазмұны мен нысанына қойылатын талаптарды белгiлейтiн актiлер;
7) бағалау стандарттары – бағалау қызметi саласындағы ережелер,
принциптер мен сипаттамалар жалпыға бiрдей және бiрнеше рет пайдалану үшiн
белгiленетiн нормативтiк құжат;
8) бағалау туралы есеп – бағалаушының бағалау жөнiндегi жұмыстың
нәтижелерi туралы тапсырыс берушiге берiлетiн, уәкiлеттi орган белгiлеген
нысан бойынша және осы Заңның талаптарына сай келетiн жазбаша хабарламасы;
9) бағалаушы – бағалау қызметiн жүзеге асыруға лицензиясы бар және
мiндеттi түрде бағалаушылар палаталарының бiреуiнiң мүшесi болып табылатын
жеке немесе заңды тұлға;
10) бағалаушылар палатасы – бағалаушылардың құқықтары мен заңды
мүдделерiн қорғау үшiн құрылатын коммерциялық емес ұйымның дербес ұйымдық-
құқықтық нысаны;
11) бұрыс бағалау – жоқ объектiге немесе бағалау қызметi саласындағы
нормативтiк құқықтық актiлердiң, бағалау стандарттарының талаптарын бұза
отырып, бағалау туралы есепте бағалау объектiсiнiң нарықтық немесе өзге
құнын бұрмалауға әкеп соғатын бұрыс деректердi пайдалана отырып, жүзеге
асырылған бағалау;
12) қайталап бағалау – бағалау қызметi субъектiлерiнiң арасында
бағалау нәтижелерi бойынша туындайтын даулардың салдарынан объектiнiң
нарықтық немесе өзге құнын анықтау;
13) нарықтық құн – мәмiле жасасушы тараптар бағалау объектiсi туралы
қолжетiмдi барлық ақпаратты иелене отырып әрекет ететiн, бәсекелестiк
жағдайындағы мәмiленiң негiзiнде сол объектiнi иелiктен шығаруға болатын
ақшалай есеп айырысу сомасы, ал мәмiленiң бағасына:
мәмiле жасасушы тараптардың бiрi бағалау объектiсiн иелiктен
шығаруға, ал екiншi тарап сатып алуға мiндеттi болмағанда;
мәмiле жасасушы тараптар мәмiленiң нысанасы туралы жақсы хабардар
болып, өз мүдделерiне әрекет еткенде;
мәмiленiң бағасы бағалау объектiсi үшiн ақшалай сыйақының баламасы
болып табылса және мәмiле жасасушы тараптарға қатысты қандай да бiр
тараптан мәмiле жасауға мәжбүрлеу болмағанда, қандай да бiр төтенше
жағдайлар әсер етпейдi;
14) өзге құн – бағалау объектiсiнiң нарықтық құнынан басқа, түрлерi
бағалау стандарттарымен белгiленетiн өзге құны;
15) тапсырыс берушi – бағалаушы көрсететiн қызметтердi тұтынушы жеке
немесе заңды тұлға;
16) уәкiлеттi орган – бағалау қызметi саласындағы мемлекеттiк
реттеудi жүзеге асыратын мемлекеттiк орган;
17) үшiншi тұлғалар – бағалаушылар мен тапсырыс берушiлердiң қатарына
кiрмейтiн, бағаланатын мүлiкке, бағалаушының бағалау қызметiне және
тапсырыс берушiнiң тапсырысына белгiлi бiр қатысы бар тұлғалар.
1. Бағалаушылар, тапсырыс берушiлер және үшiншi тұлғалар бағалау
қызметiнiң субъектiлерi болып табылады.
2. Бағалаушы жеке тұлғалар осы Заңға сәйкес бағалау қызметiн жүзеге
асыратын заңды тұлғамен еңбек шартының негiзiнде не Қазақстан
Республикасының лицензиялау туралы заңнамасына сәйкес лицензияның негiзiнде
дара кәсiпкер ретiнде дербес бағалау қызметiмен айналысуға құқылы.
3. Бағалаушы заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының лицензиялау
туралы заңнамасына сәйкес лицензияның негiзiнде бағалау қызметiмен
айналысуға құқылы.
Бағалау объектiлерi
Бағалау объектiлерiне:
1) жекелеген материалдық объектiлер (заттар), оның iшiнде қараусыз
қалған, иесiз мүлiктер;
2) тұлғаның мүлкiн, оның iшiнде мүлiктiң белгiлi бiр түрiн (жылжымалы
немесе жылжымайтын) құрайтын заттардың жиынтығы;
3) меншiк құқығы және мүлiкке немесе мүлiктiң құрамындағы жекелеген
заттарға өзге де заттық құқықтар;
4) мiндеттеменi (борышты) талап ету құқығы;
5) жұмыстар, көрсетiлетiн қызметтер, ақпарат;
6) интеллектуалдық меншiк құқығының объектiлерi;
7) азаматтық құқықтардың өзге де объектiлерi жатады. K941000
Бағалау түрлерi
1. Мiндеттi және бастамашылық бағалау - бағалау түрлерi болып
табылады.
2. Мiндеттi бағалау Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес:
1) жеке тұлғалардың кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын жылжымайтын
объектiлерiне салық салу үшiн, сондай-ақ шаруа (фермер) қожалықтарының жер
учаскелерiнiң кадастрлық (бағалау) құнын анықтау үшiн;
2) жекешелендiру, сенiмгерлiк басқаруға не жалға (кейiннен сатып
алатын жалға) беру үшiн;
3) ипотекалық кредит беру үшiн;
4) меншiк иесiнен мүлiктi мемлекеттiк қажеттерге сатып алу және алып
қою үшiн;
5) борышкер немесе өндiрiп алушы сот орындаушысы жүргiзген бағалауға
қарсылық бiлдiрген жағдайда борышкер мүлкiнiң құнын анықтау үшiн;
6) мемлекеттiк меншiкке түскен мүлiк құнын анықтау үшiн;
7) өзге де жағдайларда жүргiзiледi.
2-1. Республикалық меншiкке түскен мүлiктi бағалау жөнiндегi
жұмыстарды ұйымдастыруды Қазақстан Республикасының Yкiметi айқындайтын
мемлекеттiк орган жүргiзедi.
2-2. Коммуналдық меншiкке түскен мүлiктi бағалау жөнiндегi жұмысты
ұйымдастыруды коммуналдық меншiкке билiк етуге уәкiлеттiгi бар орган жүзеге
асырады.
3. Бастамашылық бағалау кез келген бағалау объектiсiне бағалаушының
осы Заңға және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтiк құқықтық
актiлерiне сәйкес бағалау жүргiзу жөнiндегi тапсырыс берушiнiң ерiк
бiлдiруi негiзiнде жүргiзiледi.
Бағалау объектiсiне бағалау жүргiзу құқығы мiндеттi құқық болып табылады
және бухгалтерлiк есеп жүргiзу мен есептiлiктi жүзеге асырудың заңдармен
белгiленген тәртiбiне тәуелдi емес.
Осы құқық бағалау объектiсiне қайтадан бағалау жүргiзуге де қолданылады.
Бағалау объектiсiне бағалау жүргiзудiң нәтижелерi бухгалтерлiк есеп пен
есептiлiктiң деректерiн түзету үшiн пайдаланылуы мүмкiн.
1.2 Қазақстанның кәсіби бағалаушылар палатасы.
1.1. Қазақстанның кәсіби бағалаушылары Палатасы бағалаушылар палатасы
(бұдан әрі – Палата) бағалаушылардың заңды құқықтары мен заңды мүдделерін
қорғау үшін құрылған, өз құрамында бағалаушыларды біріктіретін коммерциялық
емес кәсіби өзін-өзі қаржыландыратын ұйым болып табылады. Бағалаушылар
палатасының қызметі Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен,
Коммерциялық емес ұйымдар туралы, Қазақстан Республикасындағы бағалау
қызметі туралы Заңдарымен, өзге де нормативтік құқықтық актілермен,
Палатаның құрылтай шартымен, жарғысымен және өзге де құжаттарымен
реттеледі.
1.2. Палата мемлекеттік әділет органдарында 2001 жылғы 26 желтоқсанда
тіркелген Қазақстанның кәсіби бағалаушыларының палатасы Қоғамдық
Бірлестігін қайта құру нәтижесінде Бағалаушылар палатасы ұйымдық-құқықтық
нысанында құрылды және қайта ұйымдастырылған тұлғаның барлық құқықтары мен
міндеттерінің құқық мирасқоры болып табылады.
1.3.Палатаның атауы
Палатаның мемлекеттік тілдегі атауы: Қазақстанның кәсіби бағалаушыларының
Палатасы Бағалаушылар Палатасы.
Палатаның орыс тіліндегі атауы: Палата оценщиков Палата профессиональных
оценщиков Казахстана.
Палатаның ағылшын тіліндегі атауы: The Chamber of Appraisers The Chamber
of Professional Appraisers of Kazakhstan.
Палатаның қысқартылған атауы: қазақ тілінде БП ҚКБП, орыс тілінде ПО
ППОК, ағылшын тілінде CA CPAK.
1.4.Палатаның орналасқан жері
Палатаның орналасқан жері: 050036, Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы,
Ауэзов ауданы, 6 шышығын, 56-А үй.
1.5.Палатаның заңды мәртебесі
Палата меншік құқығында жекеленген мүлікке иелік етеді, өз міндеттемелері
бойынша осы мүлігімен жауап береді, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік
емес құқықтар мен міндеттерді иеленуге және жүзеге асыруға, сотта талапкер
және жауапкер болуға құқылы. Палатаның дербес балансы, Қазақстан
Республикасының және басқа да мемлекеттердің банктерінде есеп-шоттары және
басқа да шоттары, мөрлері, мөртаңбалары, белгіленген нұсқадағы бланктері,
Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өз символикасы бар.
1.7. Палатаның мүлігі.
1.7.1. Палата мыналардың меншік иесі болып табылады:
1)кіру және мүшелік жарналар;
2)оның мүшелерімен оның меншігіне берілген мүлік;
3)ерікті жарналар, қайырмалдықтар және гранттар;
4)дәрістер, семинарлар, сынақ істерін, басқа да шаралар өткізуден түсімдер,
өндірістік және басқа да шаруашылық қызметтен табыс;
5)Қазақстан Республикасының коммерциялық емес ұйымдар туралы заңнамасымен
тыйым салынбаған басқа да түсімдер.
2. Палата қызметінің мақсаты және мәні
2.1. Палат қызметінің мақсаты:
Палата құрылуының мақсаты оның мүшелерінің экономикалық, әлеуметтік, мәдени
құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру және қорғау, олардың
белсенділігін дамыту, біліктілігін жоғарылату, кәсіби қызығушылықтарын
қанағаттандыру, халықаралық стандарттардың және Қазақстан Республикасының
бағалау стандарттарының негізінде бағалау қызметі одан әрі жетілдірілуіне
ықпал ету болып табылады.
2.2. Палата қызметінің мәні:
1) бағалаушылардың оқытылуына және кәсіби білім деңгейі көтерілуіне барынша
ықпал ету;
2) бағалау стандарттарын әзірлеуге қатысу;
3) бағалау қызметтерінің сапасын жақсарту, бағалаушылардың есептерін
рецензиялауды (сараптамадан өткізуді) жүзеге асыру;
4) Алынып тасталсын
5) бағалау қызметі саласындағы бағдарламалар зерттелуіне, енгізілуіне және
таратылуына ықпал ету;
6) Алынып тасталсын
7) мүлікті бағалау, консалтинг қызметтері нарығын зерттеу;
8) бағалаушыларға олардың жұмыстарын ұйымдастыруда кеңес беру-әдістемелік
және тәжірибелік көмек көрсету;
9) халықаралық бағалау стандарттарын,есептерін және әдістемелік
нұсқаулықтарын зерттеу,енгізу және таратылу ұйымдастырылуына ықпал ету;
10) Палата бағалаушыларының іскерлік және кәсіби этикасы Кодексін енгізу;
11) Қазақстан Республикасының кәсіби бағалаушыларымен ұсынылатын кең
көлемді білікті қызметтері қоғаммен танылуына қол жеткізу;
12) халықаралық ұйымдарға мүшелікке кіру және қолдау, халықаралық бағалау
тәжірибесін зерттеу, шетелдік мемлекеттердегі бағалаушылардың кәсіби
қоғамдарымен және халықаралық ұйымдармен байланыстарды қолдау;
13) Алынып тасталсын
14) бағалау қызметі саласындағы білімдерді тарату мақсатында дәрістер,
семинарлар, конференциялар, дөңгелек үстелдер және басқа да шаралар
өткізу, соның ішінде халықаралық деңгейде;
15) қоғамдық пікір сауалнамасын және басқа да зерттеулер өткізу;
16) жарғылық мақсаттарға қол жеткізу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыру;
17) бағалаушылар палатасының мүшелігіне қабылдау ережелері мен шарттарын,
палата мүшелігіне қабылдау және шығару негіздемелері көрсетілуімен әзірлеу
және бекіту;
18) мүшелерінің мемлекеттік органдармен, жергілікті өзін-өзі басқару
органдарымен, сондай-ақ бағалаушылардың халықаралық кәсіби ұйымдарымен
қатынастарында өз мүшелерінің мүдделеріне өкілдік ету;
19) өз мүшелерімен бағалау қызметі туралы заңнаманың, бағалау
стандарттарының, іскерлік және кәсіби этика ережелерінің талаптары
сақталуын қамтамасыз ету;
20) бағалаушылар палатасы мүшелерінің тіркелімін жүргізу және өкілетті
органмен белгіленген тәртіпте мүдделілік танытқан тұлғаларға осы
тіркелімдегі ақпаратты беру;
21) өз мүшелерінің ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз етілуін
ұйымдастыру;
22) палата бағалаушыларының, бағалау қызметі саласындағы қызметтерді
тұтынушылардың палата бағалаушыларының үстіне шағымдарын, үндеулерін,
өтініштерін қарастыру;
23) Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына
сәйкес өкілетті органға бағалаушылар палатасы мүшесінің лицензиясын тоқтату
немесе жою бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалуы жайлы
өтініш беру;
24) біліктілік комиссиясының құрамына өз өкілдерін қосу.
3. Палатаның құқықтары мен міндеттері
3.1. Палатаның өкілеттіктері:
8)кәсіби біліктілікті жоғарылату мақсатында бағалау қызметіне оқыту
бағалаушыларды оқытуды ұйымдастырады;
9)бағалау қызметін жүзеге асыруға ниеті бар және бағалау қызметін жүзеге
асыру құқығына лицензия алуға үміткер болып табылатын тұлғалардың
машықтануын жүзеге асыру.
10) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа да өкілеттіктерді
жүзеге асырады.
3.2. Палатаның құқықтары:
5) халықаралық қоғамдық ұйымдарға кіру, шетелдік коммерциялық емес
үкіметтік емес ұйымдармен келісімдер жасау;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа ұйымдардың
қатысушысы болу;
7) сәйкес облыстың, астананың аумағында тіркелген басқа палаталармен бірге
қауымдастық (одақ) формасында Республикалық бағалаушылар палатасына бірігу,
сондай-ақ халықаралық бағалаушылар бірлестіктеріне кіру.
4. Палатадағы мүшелік. Палата мүшелерінің құқықтары мен міндеттері
4.1. Бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар жеке және заңды
тұлғалар Палатаның мүшелері бола алады. Палатаның мүшелерінде осы Жарғымен
көзделген түрлі құқықтар мен міндеттер бар. Бағалаушы Палатаның құрылтай
шарты мен жарғысын таныған және бағалаушылар палатасының мүшелігіне кіру
талаптарын орындаған жағдайда, оны бағалаушылар палатасының мүшелігіне
қабылдаудан бас тартылуы мүмкін емес. Бағалаушылар палатасының мүшелігіне
қабылдаудан бас тартылуына сот тәртібінде шағым жасалуы мүмкін.
4.2. Алынып тасталсын
4.3. Алынып тасталсын
4.4. Алынып тасталсын
4.5. Палатаға мүшелікке қабылдау кіріс жарнасын төлеген бағалаушымен
ұсынылған құжаттардың негізінде Палата Кеңесінің Төрағасымен жүзеге
асырылады.
Палата мүшесінің құқықтары:
1) Палатаны басқару органдарына сайлау және сайлану;
2) Палатамен өткізілетін барлық шараларға қатысу;
3) Палатаның атқарушы органының қарастыруына Палата қызметінің аясына
кіретін мәселелер бойынша ұсыныстар енгізу, осы мәселелер талқылануына
қатысу;
4) Конференцияға шығарылған кез келген мәселелер талқылануы кезінде дауыс
беру;
5) атқарушы органнан Палатаның қызметі туралы ақпарат алу;
6) Палатаның басқару органдарына өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау
үшін жүгіну, кеңес беру-әдістемелік және басқа да көмек көру;
7) Палатаға жаңа мүшелерді тарту.
4.7. Палата мүшесінің міндеттері:
1)Палатаның жарғылық міндеттері шешілуіне және мақсаттарына қол
жеткізілуіне ықпал ету;
2)Палатаның Кеңесімен бекітілген тәртіпте, мерзімдерде және мөлшерлерде
кіру жарнасын және мүшелік жарналарды әрдайым төлеу;
3) осы Жарғының және Палатаның қызметін реттейтін басқа да құжаттардың
қағидаларын, және де палатаның басқарушы органдарының шешімдерін орындау;
4)Палатаның мүлігіне ұқыпты қарау және оның көбеюі үшін шаралар қолдану;
5)Палата бағалаушысының Кәсіби этикасы кодексін сақтау;
6)Қазақстан Республикасында қолданылатын бағалау стандарттарын, Палатаның,
Палата мүшесі болып табылатын халықаралық ұйымның стандарттарын сақтау;
7)Палатаның мүдделеріне зиян келтірмеу.
4.8. Палатадағы мүшелікті тоқтату мынадай жағдайларда Конференциямен
бекітілген Палатадағы мүшелік туралы ережеге сәйкес жүзеге асырылады:
1) Палатадағы мүшеліктен шығу туралы жазбаша өтініштің негізінде өз еркімен
шығу;
2) осы Жарғының 4.7. тармағымен белгіленген Палата мүшесінің міндеттерін
бұзған кезде;
3) заңмен белгіленген тәртіпте бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы
жойылған кезде.
1.3 Кәсіпорын құнын бағалау қағидалары және түрлері.
Нормативтік база шегіндегі бағалау технологиясының нарықтарында
кәсіпорын бизнесін бағалау үш тәсіл бойынша жүргізіледі: нарықтық, табыстық
және шығындық
Бизнес- бұл заңды, жеке тұлғалардың нақты қызметі.
Мұнда заңды тұлға – кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі болып
табылады да, кәсіпкерлік қызмет үшін қолданылатын мүліктік кешен ретінде
қарастырылады.
Мүліктік кешен жер телімдері, ғимараттар мен құрылыстарды, машина мен
құрал-жабдықтарды, шикізат пен өнімдерді, материалдық емес активтерді және
мүліктік міндеттемелерді құрайды.
Бизнесті бағалаудың бірінші концепциясы
Бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалаумен байланысты.
Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалауына
әкеледі: нарықтық, табыстық, және шығындық тәсілдерді қолданып, негізгі
қаражаттардың мүліктік құқықтар құнының есебінсіз бағалауға болады.
Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат, станок,
бассейн, жер телімі және т.б.), мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалау
жөнінде айтылып отыр. Мүліктік кешеннің құрамдастарын бөлек бағалау,
мүліктік кешен жиынтығы түрінде бола алатын қосымша құнды анықтаумен
байланысты және олардың кейінгі аккумуляциясын болжамдайды.
Бизнесті бағалаудың екінші концепциясы
Екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын қосымша
құнның анықталуымен тікелей байланысты.
Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамына тауар нарығының
секторын бақылауға рұқсат ететін, оның мүліктік кешені мен құқық жүйесі
немесе қоржыны кірсе, мүліктік кешеннің жиынтығында қосымша құнның пайда
болуы мүмкін.
Құқық жүйесі немесе қоржыны кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде тауар
нарықтарында тиімді бәсекелесуге рұқсат етеді.құқықтар жүйесі немесе
қоржыны өзіне мыналарды қосуы қажет:
- кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынға республикалық және
атқарушы жергілікті билік органдары беретін лицензиялардан,
сертификаттардан және тағы басқалардан пайда болатын нарықта жұмыс істеу
құқығы;
- кәсіпорынға табыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл және тағы басқа;
- бизнес бойынша әріптестердің келісім – шарт жүйелерінен пайда болатын
құқықтар(материалдар мен шикізатты жеткізу келісім – шарттарды, тауарлық
өнімдерді сатып өткізу келісім – шарттарды және т.б.);
- кәсіпорын акцияларының бақылау пакеттерінен пайда болатын құқықтар;
- материалдық емес активтерді қалыптастыратын артықшылығы бар құқықтар.
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, кәсіпорынның бизнесін бағалаудың
объектілері болуы керек:
- кәсіпорынның мүліктік кешені;
- кәсіпорынға(фирмаға) нарықтың секторын бақылауға рұқсат ететін құқықтар
жүйесі немесе қоржыны;
- кәсіпорынның(фирманың) тауар нарықтарында бәсекелесуге қабілеттілігі.
Сөйтіп, кәсіпорын(фирма) бизнесін бағалау екі концепцияны қолдану арқылы
жүзеге асырылады.
Бірінші концепция, сатып алу – сату мәміле кезіндегі кәсіпорын(фирма)
бизнесінің бағалауын болжайды. Бұл жағдайда бизнестің құны екі құрамдас
бөліктерден қалыптасады:мүліктік кешеннің құнынан және материалдық емес
активтердің құнын сипаттайтын құнға қосымша бағалануынан.
Екінші концепция, бағалау кезінде тауар нарығындағы бағаланатын
сектордың бағалау сыйымдылығын болжайды.
Қазақстан Республикасы заңнамасының талдауы мен нарықта неғұрлым
салмақты болып табылатын табыс формуласында көрсеткендей, артықшылығы бар
құқықтардың көлемін бағалану, патенттік монополиялардың шекараларын
анықтауға мүмкіндік береді. Тауар нарығының үлкен секторлар
монополияларымен байланысты патенттік монополизмдердің мүмкіндіктерін құқық
иеленушілер құқықтарымен байланыстырады, атап айтқанда:
- иелігіндегі интеллектуалдық меншік объектілерін өз талабына сай қолдану;
- белгілі шарт негізінде, интеллектуалдық меншікті бағалауға жеке
объектілерін пайдалануға рұқсат ету.
Аталған ғылыми дәлелденген артықшылықтарды, құқық иеленуші өнім
нарығында жоғары технологиялық өнімдердің көлемін ұлғайтуға мүмкіндігі бар
нарықтардың үлкен секторларын қатаң бақылау үшін қолданылады.
Айрықша құқықтарының ірі портфелі шоғырланған технологияларды меңгерген
жоғары технологиялық компаниялар мен корпорациялар ғылыми дәлелденген өнім
құқық иеленуші арықтарын басқаруға, миллиардтаған табыстар алуға белгілі
мүмкіндіктер алады.
Айрықша құқықтар портфелінің көмегімен тауар нарығының ірі секторларын
басқару бойынша компаниялардың мүмкіндіктерін бағалау, олардың айырықша
құқықтар мен бизнесін бағалауына қосылады.
2. Бағалау мақсаты мен құн түрлері
Бағалау мақсаты – кәсіпорынның нарықтық құнын есеп айырысуымен негіздеу.
Кәсіпорындарды бағалау белгілі бір нақты міндеттің орындалуына бағынады.
Бағалаушы, жасалып жатқан бағалаудың міндетін білгеннен кейін ғана керекті
әдістамені дұрыс таңдай алады.
Кәсіпорынның құнын бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туындайды:
1) кәсіпорынды сату;
2) кәсіпорын мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар, құрылыстар);
3) ұйымды қацта құру немесе кәсіпорынды тарату(қосылу, бөліну, сіңісу және
т.б.) және кәсіпорынның банкротқа ұшырағандағы төрелік сот және меншік
иелерінің шешімі бойынша жүргізіледі,
4) бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларын сатып алу және сату
(акционерлік меншіктегі кәсіпорындарды немесе оның бөлігін сатып алу);
5) жауапкершілігі шектеулі қоғамда немесе серіктестіктің жарғылық қорының
үлесін сатып алу және сату (үлес ақша бірлігімен бағаланады);
6) кәсіпорынды жалға беру. Құнды бағалау жал төлемін белгілеу үшін маңызы;
7) кәсіпорынды жетілдіру мақсатында инвестициялық жобаның орындалуы мен
оның негізделуі кезінде кәсіпорын құнын білу қажет;
8) несие алу үшін кәсіпорын мүлігін кепілге беру;
9) кәсіпорын мүлігін сақтандыру;
10) мүлікке салық салу үшін, оның салық баасын анықтау;
11) негізгі қорларды қайта бағалау.
Сонымен, мүліктік кешен құнын бағалану негізділігі мен дәлелділігі
көбінесе бағалауды қолдану аумағының дұрыс анықталуына тәуелді, яғни сатып
алу және сату, несие алу, сақтандыру, салық салу, т.б.
Кез келген мүліктің құнын, бір – бірімен тығыз байланысты екі тәсілмен
анықтауға болады: біріншіден, осы мүлікті басқа бір мүліктің кейбір санына
алмастыруы. Екіншіден, мүлік иесі болашақта алатын табыстардың ағымды құнын
анықтауы.
Құн, шығындар және баға түсініктемелері бойынша айырмашылықтарды білу
қажет. Құн - алушының (инвестор) бағаланатын меншікті алуға жұмсайтын
төлемнің мөлшері. Шығындар - бағаланатын ұқсас меншік обьектісін құру үшін
қажет болатын шығын мөлшері. Бұл шығындар салушы төлеуге дайын сомадан
айырмашылығы болмауы мүмкін. Баға бірдей обьектілер мен басқа сатып
алушылардың активтілігін және сатып алушылардың қажеттіліктерін қоса
алғанда, бұл шығындар бағалау күнімен салыстырғанда өз құнынан жоғары
немесе төмен болуы мүмкін. Тек қана жетілген нарық жағдайында, құн және
баға бір-бірімен тең болады. Мүліккеқұн, өзімен нақты шарттардың нәтижесі
болатын бағаны ұсынады. Баға -өткен мәлімелердегі ұқсас объектілерді сатып
алуға қанша жұмсалғанын көрсететін факт. Бағалаушы талдау жасағаннан кейін
ғана, мүлік құнының ағымдағы төленген немесе алынған бағасы бола алатындығы
туралы айта алады.
Құн негізінен төрт шарттан туындайды: сұраныс, пайдалылық, тапшылық және
меншік құқықтарын беру мүмкіндігі.
1. Сұраныс. Сұраныс-белгілі бір уақыт үшінде нарықта сатып алатын тауар
(қызмет)саны немесе меншік объектілері. Сұраныстың өсуі бағалардың өсуіне
алып келеді.
2. Пайдалылық. Адамдардың белгілі бір қажеттенділіктерін қанағаттандыратын,
тауарлар мен меншік объектілерінің қабілетін-пайдалылық деп атайды.
Берілген зат неғұрлым көбірек қажттіліктерді қанағаттандыруға қабілетті
болса, соғұрлым оған сұраныс жоғары болады. Пайдалылықтың өсуі көбіне
бағаның өсімімен сәйкес болады.
3. Тапшылық. Үлкен сұраныс пен жоғары пайдалылыққа қарамастан, ешбір мүлік
тапшы болғанша құны болмайды.
4. Меншік құқығын біреуге беру мүмкіндігі. Кез келген зат меншік құқықтарын
біреуге беру мүмкіндігі бар жағдайда тауар болып саналады. Мысалы, берілген
заңнамамен жердің белгілі бір үрлеріне сату рұқсат етілмесе, онда олардың
құндылығы болмайды. Дегенмен, бұл жерлердің жал құқықтарының нарық құнын
бағалауға болмайды.
Мүліктің құнын бағалау нақты бір мақсатпен жүргізіледі (сатудың бағасын
анықтау, ипотекалық несиені алу, мүлікті сақтандыру және т.б.). бұл мақсат,
бағалаудың тағайындалуы деп аталады. Құнның әр түрлі анықтауларын
қолдағанда, мүліктін құны әр түрлі болады. Мысалы, оттан сақтандыру
мақсатынлһда құнның бағалануынан ерекшеленеді. Бірінші жағдайда, құнның
мөлшері құрылғылардың элементтеріне кеткен шығындармен, ал екінші жағдайда,
ипотекалық несие бойынша төлемдердің тоқталу жағдайында, объектіні сату
үшін нарықтағы мүмкін болатын бағамен анықталады.
Сөйтіп, бағалаудың тағайындалуына тәуелді мүлік әр түрлі құнға ие болады.
Тәжірибеде бағалаушы келесідей негізгі құндардың түрлерін қолданады.
Негізделген нарықтық құн – ашық және бәсеке нарығындағы мүлік түріне
берілетін баға. Экономикалық рационалды, мәмілеге еркін баратын және қажет
ақпаратпен қамтамасыз етілген сатушы мен сатып алушы арасында еркін
бәсекені көрсетеді. Қаржыландырудың ерекше шарттарына сәйкес, сатып алу мен
сатудың жағдайлары, екі жақтың жеткіліксіз ақпараттануы, нарық
деформациясын және тағы басқа факторлардың әсерінен, тәжірибеде нақты
мәмілелердің бағалары нарықтық құннан айырмашылығы болады. Нарықтық емес
құн ретінде, мысалы, нормативті есептелінетін құн бола алады.
Нормативті есептелетін құн – нормативтер мен әдістер басқару органдарын
бекіту негізінде есептелінетін мүліктік кешеннің құны. Қарастырылып отырған
мүліктік кешеннің түрлері үшін нормативтердің бірлік шкалалары қолданылады.
Нормативті есептелетін құн ретінде, мысалы, кәсіпорын мүлігінің салық салу
құны болып табылады. Кәсіпорын мүлігіне салық салу үшін салықтық база
ретінде негізгі қаражаттардың, материалдық емес активтердің, қорлар мен
шығындардың орташа жылдық қалдық құны жатады. Салық салу құнын есептеу үшін
кәсіпорын мүлігінің бухгалтерлік есебінің баланстық активіндегі қалдықтар
алынады. Нормативті есептелетін құнның тағы бірі, жерге салық салу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі.
1.1 Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметінің пайда
болуы ... ... ... ... 4
1.2 Қазақстанның кәсіби бағалаушылар
палатасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Кәсіпорын құнын бағалау қағидалары және түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 5
II.Бағалау қызметінің міндеттері мен негіздемелері.
2.1 Бағалаушының құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 Бағалау қызметін жүзеге асырудың негіздемелері мен
шарттары ... ... ...27
III. Қазақстан Республикасының бағалау қызметі және оның дамуы
перспективалары.
3.1 Бағалау қызметінде мәселелерді шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.2 Қазақстан Республикасында бағалау қызметін алға қарай дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..37
Кіріспе
Нарықтық экономика өзімен бірге көптеген қызмет түрлерін, талап-
міндеттерді ала келді. Соның бірі – бағалау қызметі. Нарық заманында әрбір
дүниенің (мүлік, жер, бизнес, т.б.) нарқын белгілеу алдыңғы кезекке шықты
десек, бұл талап өз кезегінде бағалау қызметінің пайда болуына алып келді.
Жақында Алматы қалалық Әділет департаментінің мұрындық болуымен еліміздегі
бағалау қызметінің мәселелерін талқылауға арналған жиын өтті. Бағалау
қызметін дамытудағы құқықтық аспектілер деген айдар тағылған жиында
отандық бағалаушылар мен олардың жұмысын заң шеңберінде бақылайтын
департамент қызметкерлері бас қосты.
Жоғары кәсіптік мамандардың бар болуы мүлікті табысты
басқаруды анықтайтын факторлардың бірі болып табылады. Сарапшы-
бағалаушылар мемлекеттік мекемелерде,сонымен қатар жеке фирмаларда,
банктерде, сақтандырушы және аудиторлық компанияларда қызмет атқара
алады.
Назар аудара кететін жайт, барлық бағалаушылар-жеке тұлғалар,
соның ішінде заңды тұлғаларға лицензия беру туралы бұйрықтың негізіне
сәйкес олардың фамилиясы көрсетілген бұрын бағалаушылар ұйымында
қызмет атқарғандар бағалаушылар қызметі туралы заңнамаға енгізілген
өзгертулерге сәйкес дербес лицензиялары болуы тиіс. Бағалаушылар
ұйымдардарында жұмыс істейтін,бағалаушылар палатасының бір мүшесі
болып табылатын жеке тұлғалар, осы немесе басқа бағалаушылар
палатасының дербес мүшесі болуға міндетті.
Бағалаушының азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру бағалаушы
көрсететiн қызметтердiң тұтынушылар мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ететiн
шарттарының бiрi болып табылады.
Бағалаушының бағалау жүргiзу нәтижесiнде келтiрiлген зиянының
салдарынан туындайтын азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру
Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен айқындалған тәртiппен жүзеге
асырылады.
Бағалау қызметiн лицензиялау Қазақстан Республикасының лицензиялау
туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
Бағалау қызметiмен айналысу құқығына үмiткер жеке тұлғалар олардың
бiлiктiлiк деңгейiн анықтау мақсатында бiлiктiлiк емтиханынан өткiзiледi.
Бiлiктiлiк емтиханын қабылдау үшiн құрамына мүшелердiң тақ саны
кiретiн кемiнде бес адамнан тұратын бiлiктiлiк комиссиясы құрылады.
Бiлiктiлiк комиссиясының құрамына бағалаушылар палаталарының өкiлдерi
мiндеттi түрде кiредi, олардың саны комиссия құрамының жалпы санының
кемiнде екiден бiрiн құрауға тиiс.
Америка Құрама Штаттарына жүргізілетін бағалау процесстері
Ресей мен Қазақстанда жүргізілетін багалаудан айырмашылықтары көп емес,
алайда олар бар. Біріншіден, жалпы бағалау процессіне тоқталайық,
екіншіден, оның әдістері мен тәсілдеріне.
Америкада бағалауды жүргізуге әсер ететін фактордың біріне тозуды
есептеу мерзімі жатады.
Тозуды есептеу мерзімі. 1986 жылғы салық реформасы туралы Заңы
бойынша, 1986 жылдан кейін сатып алынған жылжымайтын мүлікке тозу
есептеледі. Тұрғын үйлерге 27,5 жы, ал тұрғылықты емес объектілер үшін 31,5
жыл. Сонымен қатар бұл мерзімнің 40 жылға дейін үлкейтілуі қарастырылған.
Салық салу мақсатында тозуды есептеу периоды, Конгреспен қабылданған және
АҚШ президенті қол қойған заңмен реттеліп отырылады.
Кез келген экономикалық қызметтің табыстылығы 4 фактормен
анықталады: Жер, жұмыс күші, капитал және басқару. Жылжымайтын мүлікті
бағалау үшін оның табысының қалыптасуына әр фактордың қосқан үлесін білу
қажет. Әр фактор белгілі қызметпен құралатын табыстан төленуі қажет. Жер
жылжымайтын болғандықтан, жұмыс күші, капитал, басқару факторлары оған
тартылуы керек. Яғни, алдымен осы факторларға компенсация жасалуы қажет,
қалған ақша сомасы оның иесіне жер қойнауын пайдаланғаны үшін төленуі
керек.
Соңғы кезеңдердегі Қазақстанның қаржы нарығында
қалыптасқан маңызды мәселелердің бірі бағалау қызметінің сапасын
көтерудің қажеттілігін түсінуге алып келді. Бірінші кезекте,
бұл мемлекеттік қажеттіліктер үшін алынатын жер телімдерін
дұрыс бағалау қажеттілігімен байланысты. Сонымен қатар, ипотекалық
нарықтағы мәселелер де дұрыс болмағанның нәтижесі. Дұрыс бағаламаудың
әсерінен инновациялық бизнесті дамыту шаралары, ноу-хау күтілген
нәтижелерге әкелмейді. Сонымен қатар, Бағалы қағаздар нарығы
инвесторлардың бағаланған бизнес құнына толығымен сенетіндей жағдай
болғанда ғана дамиды. Яғни, бағалаушы - нарықтық экономикадағы маңызды
тұлға, ал дұрыс емес бағалау көлеңкелі бизнес ортасының дамуына ықпал
етеді.
1.1 Қазақстан Республикасының бағалау қызметiнің пайда болуы.
Тәуелсіздік алғалы нарықтық экономика сөзі санамызға әбден сіңді.
Нарықтық экономика өзімен бірге көптеген қызмет түрлерін, талап-міндеттерді
ала келді. Соның бірі – бағалау қызметі. Нарық заманында әрбір дүниенің
(мүлік, жер, бизнес, т.б.) нарқын белгілеу алдыңғы кезекке шықты десек, бұл
талап өз кезегінде бағалау қызметінің пайда болуына алып келді. Жақында
Алматы қалалық Әділет департаментінің мұрындық болуымен еліміздегі бағалау
қызметінің мәселелерін талқылауға арналған жиын өтті. Бағалау қызметін
дамытудағы құқықтық аспектілер деген айдар тағылған жиында отандық
бағалаушылар мен олардың жұмысын заң шеңберінде бақылайтын департамент
қызметкерлері бас қосты.
Жиынға Әділет Департаменті бастығының орынбасары Қанат Базарбаев,
баспасөз қызметінің жетекшісі Салима Якупбаева, құқықтық түсіндіру жұмысы
және халыққа заңдық көмек көрсету бөлімінің мамандары, бағалауу қызметін
қадағалаушылар Қанат Байымбетов пен Берік Бержанов қатысты. Сондай-ақ,
қаламыздағы бағалаушы компаниялардың жетекшілері – Business-CosuItinq ЖШС
директоры – Р.Малғаждарова, American Appraiser ЖШС директоры –
Е.Есжанов, FM ConsuIting ЖШС директоры – А.Сейтенова, және Tим ЛТД ЖШС
директоры – М.Сабралиевтер де дөңгелек үстел басынан табылып, бағалау
қызметіне қатысты ойларымен бөлісті.
Бағалау қызметі біздің елімізде де заңмен жүйеленген. 2000 жылдың 30
қарашасында Қазақстан Республикасының Бағалау қызметі туралы заңы
қабылданды. Бағалау қызметі нарықтық экономиканың бірден-бір құралы
болғандықтан, мемлекет тарапынан құқықтық реттеуді қажет етеді. Бұл
Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы № 858 Жарлығымен бекітілген
2010-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының құқықтық саясат
концепциясында айқындалған. Осы орайда, мемлекеттік бағалау стандарттарын
анықтау, бағалау қызметін халықаралық стандарттарға сәйкестендіру және осы
саладағы мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру секілді құқықтық шаралар
өткізу қажеттілігі туындайды. Бұл мәселені шешу жолындағы маңызды қадам деп
Қазақстан Республикасының Бағалау қызметі туралы заңына 2010 жылы
енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды атап өтуге болады. Аталмыш
толықтырулар мен өзгертулер бойынша бағалаушы өзі мүшесі болып табылатын
бағалаушы палатасы енгізген іскерлік және кәсіптік әдеп ережелері мен
бағалау қызметі саласындағы нормативтік құқықтық актілерді, бағалау
стандарттарын сақтауға міндетті. Бағалаушының бағалауқызметі бойынша заңды
бұзбауын мемлекет қадағалайды. Үкіметтің 2007 жылғы Мүлікті бағалау
(зияткерлік меншік объектілерін, материалдық емес активтердің құнын
қоспағанда) және зияткерлік меншікті, материалдық емес активтердің құнын
бағалау жөніндегі қызметті лицензиялау және оған қойылатын біліктілік
талаптары мәселелері туралы ережесіне үкімет тарапынан үстіміздегі жылдың
мамырында әкімшілік кедергілерді жою мақсатында өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді. Бұрынғы ереже бойынша лицензиат филиалдың ашылуы туралы,
орналасқан жерінің өзгеруі жайлы, заңды тұлға атынан мүлікті бағалауды
жүзеге асыру құқығы бар жеке тұлғалар тізімінің өзгеруі туралы уақытында
ескертпеген жағдайда және құжаттарды дер кезінде тапсырмағаны үшін
әкімшілік жауапкершілікке тарту көзделген болатын. Биылғы өзгертулер мен
толықтыруларға сәйкес, бұл әкімшілік жауапкершілік алынып тасталды. Алайда,
бағалаушылардың есептері заң талаптарына сәйкестендірілуі тиіс. Олай
болмаған жағдайда бағалаушы заңды тұлға Әкімшілік құқықбұзушылық туралы
кодекстің 357- бабы 2-тармағына сәйкес, әкімшілік жауапкершілікке
тартылады.
Әділет департаменті құқықтық түсіндіру жұмысы және халыққа заңдық көмек
көрсету бөлімінің жетекші маманы Берік Бержанов: Бізде бағалаушы заңды
тұлғалардың жұмыстарына жоспарлы тексерулер болып тұрады және олардың
тарапынан әкімшілік құқық- бұзушылықтар кездеседі. Мысалы, биылғы жылдың 1-
ші жартыжылдығында 50-ден аса заңды тұлға тексерілген болатын. Нәтижесінде,
6 заңды тұлғаны әкімшілік жауапкершілікке тарттық. Өйткені, олардың бағалау
есептері заңға қайшы жасалған, – деп атап өтті.
Елімізде бағалау қызметіне байланысты мәселелер жетерлік. Соның бірі –
бағалаудың халықаралық RІСS стандартына өту болып отыр. Бұл ағылшын елінің
мамандандырылған бағалаушыларымен жасалған стандарт. Бұл стандарт біздің
елде әлі қолданысқа енбеген. Amerіcan Appraіser ЖШС директоры Ерлан
Есжанов елімізде RІСS бөлімшесін ашу жоспарланып отырғандығын, отандық
мамандар аталмыш стандарт бойынша Мәскеуден білім алып келгендігін айтып
өтті. Алайда, Busіness-Consultіng ЖШС директоры Раушан Малғаждарова
отандық бағалау қызметінде халықаралық RІСS стандартына көшу әлі бірнеше
жылдарды талап ететіндігін еске салды.
Жалпы, Қазақстанда төрт мыңға жуық бағалаушы орын тіркелген. Олардың 60
пайызы Алматыда жұмыс істейді екен. Әрине, бұл кең байтақ еліміз үшін аздық
етеді. Отандық бағалаушылар еліміздегі бағалау қызметінің көп бөлігі
жылжымайтын мүлікке қатысты жүзеге асатындығын айтуда. Бағалау қызметін
халыққа түсіндіру жұмыстарын жүргізудің тиісті деңгейде еместігі, алдағы
уақытта мұның аясын кеңейту керектігі мәселенің бір парасы. Айта кетерлігі,
отандық бағалау қызметін атқаратындардың көбі шетелдік бағалаушы
компаниялардың өкілдері. Отандық бағалаушылардың үлес салмағы өте аз.
Бағалаушы компаниялардың атаулары өзге тілде екендігі осы сөзіміздің
айғағы. Неге қазақша атау бермейсіздер? деген сауалымызға ар жақтағы
қожайындары рұқсат бермейтіндігін алға тартады. Компания атаулары ғана
емес бағалаушы мамандардың өздері де мемлекеттік тілге шорқақ. Олардың
ісқағаздары да ағылшын және орыс тілдерінде жүргізіледі екен. Бағалау
қызметінде қазақ тілінің бағаланбай жатқандығы жанға батты.
Қазақстан Республикасының 2010-2020 жылдардағы құқықтық саясат
Концепциясында көрсетілгендей, бағалау қызметі тұрақты назар мен
толық жетілдіруді қажет ететін нарықтық экономиканың маңызды құралы
болып табылады.
Толық жетілдіру мақсатымен бағалаушылар палатасының құқықтық
жағдайы мен өкілеттілігіне ,оқыту мен қайта дайындау,бағалаушылар
қызметі туралы заңнаманың талаптарын бағалаушылармен орындалуын
қамтамсыз етуге,бағалау үлгісіне (стандартына), іскерлік және кәсіптік
этиканың ережелеріне арналған 2000 жылы Қазақстан
Республикасындағы бағалаушылар қызметі туралы Заңға толықтырулар мен
өзгертулер енгізілді.
Одан басқа, бағалаушы құрылған бағалаушылар палатасының бірінің
мүшелігінде міндетті түрде болу керек екендігі қарастырылған. Бұл
жаналық бағалаушылар қызметін ұйымдастыруды жүзеге асыратын
бағалаушыларды бағалаушылар палатасына біріктіру жолымен бағалаушылар
қызметінің негіздерін нығайтуға жол береді.
Қазіргі уақытта бағалаушылар қызметі экономиканың дербес саласы
ретінде қызмет атқарады және қоғамдық қатынастар инфрақұрылымының
маңызды элементі болып табылады. Жоғары кәсіптік мамандардың бар
болуы мүлікті табысты басқаруды анықтайтын факторлардың бірі болып
табылады. Сарапшы- бағалаушылар мемлекеттік мекемелерде,сонымен қатар
жеке фирмаларда, банктерде, сақтандырушы және аудиторлық компанияларда
қызмет атқара алады.
Нарықтың шегіндегі жақсы бәсекелестікте өзі реттелетін палата
білікті мамандар-бағалаушылардың келуіне, өз мүшелерінің кәсіптік
білімінің деңгейін арттыруына, олардың қызметін ақпараттық және
әдістемелік қамтамасыз етулері тиіс. Осындай жолмен, нысандық белгісі
бойынша қызмет атқаратын бағалаушылар институтынан бағдары кәсіптілік
болып табылатын тетікке өтуге нақты қажеттілік толықтай туындады.
Сонымен қатар, уәкілетті органмен бекітілген республика аумағында
барлық субъектілермен бағалау қызметінің бағалау стандарттарын
сақтау бойынша жалпыға міндеттілік белгіленді. Бағалау стандарттарының
қатарына халықаралық бағалау стандарттарын қолдануға жол беріледі.
Енгізілген толықтырулар Жеке кәсіпкерлік туралы Заңды да қозғап
өтті. Мемлекеттік бақылау және қадағалаудың қызметінің 24 тармағында
осы заңға қосымша ретінде әділет органдарына бағалау қызметі
саласына бақылау жүргізу бекітілді. Заңның аралық ережесі
бағалаушылармен және бағалаушылар палатасымен өз қызметін заңға
сәйкес атқаруға байланысты. Тәжірибеде, көптеген жағдайларда
бағалаушылар қызметінің лицензиаттарына кезектен тыс тексеру
жүргізудің негізі болып бағалаудың қорытындысын даулайтын заңды және
жеке тұлғалардың,мемлекеттік органдардың өтініштері, сонымен қатар,
заңнаманы бұзғандығы туралы сот процесі кезінде анықталған
бағалаушыларға қатысты соттың ұйғарымдары табылады.
Назар аудара кететін жайт, барлық бағалаушылар-жеке тұлғалар, соның
ішінде заңды тұлғаларға лицензия беру туралы бұйрықтың негізіне
сәйкес олардың фамилиясы көрсетілген бұрын бағалаушылар ұйымында
қызмет атқарғандар бағалаушылар қызметі туралы заңнамаға енгізілген
өзгертулерге сәйкес дербес лицензиялары болуы тиіс. Бағалаушылар
ұйымдардарында жұмыс істейтін,бағалаушылар палатасының бір мүшесі
болып табылатын жеке тұлғалар, осы немесе басқа бағалаушылар
палатасының дербес мүшесі болуға міндетті. Осы уақытта, бірлесуді
таңдау бостандығын қамтамсыз ету үшін, бағалаушы- жеке және заңды
тұлғалар сол облыста жеке кәсіпкер немесе заңды тұлға ретінде салық
органдарында тіркелсе, Палатаға мүшелікке кіруге міндетті емес.
Осындай жолмен, Қазақстан Республикасындағы бағалаушылар қызметі
туралы Заңымен бағалаушы Қазақстанның барлық аумағындағы нысандарды
бағалауға құқығы бар және кез-келген облыс орталығында, республикалық
маңызы бар қалаларда немесе республика астанасында палатада тұра
алады.
Сонымен қатар, бағалаушылар қызметі туралы сұрақтар бойынша ҚР-ның
кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу
туралы Заңының 2 бабы 2 тармағына сәйкес, осы заңға енгізу
кезінде бағалаушылар қызметін жүзеге асырып жатқан жеке және заңды
тұлғалар қолданысқа енгізілген уақыттан бастап 9 ай ішінде,яғни 2010
жылдың 5 қыркүйегіне дейін Қазақстан Республикасының аумағында
тіркелген бағалаушылар палатасының мүшелігін қабылдау тиіс болатын.
Қазіргі уақытта палатада мүшелікте болмау,бағалаушылар бағалауды
жүзеге асыра алмайды. Сондықтан, осы бағалаушымен берілген бағалау
туралы есеп жарамсыз болып табылады.
2010 жылдың 14 қыркүйегінде Астаналық бағалаушылар палатасы(әрі
қарай-Палата) палата мүшелерінің жалпы жиналысында Палатаның Жарғысы
бекітілді. Палатаның Жарғысында Қазақстан Республикасындағы бағалау
қызметі туралы ҚР-ның Заңымен бекітілген барлық қызметтері
көрсетілген.
Көптеген жағдайда, Заң мен Жарлыққа сәйкес, бағалаушылар палатасының
қызметтері болып мыналар табылады:
- Бағалаушыларды оқыту және қайта даярлау;
- Өз мүшелерінің ақпараттық және әдістемелігін ұйымдастыруды
қамтамасыз ету;
- Палатаның бағалаушысының бағалау қызметіне қызмет көрсету саласы
бойынша тұтынушылардан келіп түскен арыз,шағым және ұсыныстарды
қарау;
- Мемлекеттік органдармен, өзін-өзі басқару органдарымен, сонымен
қатар халықаралық кәсіптік бағалаушылар ұйымдарымен өз мүшелерінің
мүдделерін көздейтін ұсыныстар енгізу;
- ҚР заңнамасына сәйкес бағалаушылар палатасының лицензиясынан айыру
немесе әкімшілік құқықбұзушылық туралы іс қозғау туралы уәкілетті
органға ұсыныс беру және т.б.
Қазіргі уақытта Палатаның мүшелері болып 57 жеке тұлға және 21
заңды тұлға табылады. Палатаның өз мүшелерін ақпараттық және
әдісдемелік қамтамасыз етуді ұйымдастыру бойынша қызметін тиісті
жүзеге асыру үшін Палатаның www.pospo.kz интернет-сайты бар.
Бағалаушылар қызметі бойынша толық ақпарат алу үшін,тиісті кеңес
беретін Астана қ-сы Столичная палата оценщиков Отырар 15-те орналасқан
Астана қаласының Бағалаушылар Палатасына жүгіне ала аласыз.
Орталық мемлекеттiк органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары қызметiнiң тиiмдiлiгiн жыл
сайынғы бағалау жүйесi
Қазақстан Республикасының бағалау қызметi
1. Қазақстан Республикасының бағалау қызметi туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңда
көзделгеннен өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi
қолданылады.
Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:
1) бағалау – бағалау объектiсiнiң ықтимал нарықтық немесе өзге құнын
анықтау;
2) бағалау амалы – бағалаудың бiр немесе бiрнеше әдiстерiн пайдалана
отырып, бағалау объектiсiнiң ықтимал нарықтық немесе өзге құнын анықтау
тәсiлi;
3) бағалау әдiсi – бағалау объектiсiнiң нарықтық және өзге құнын
белгiлеу үшiн пайдаланылатын заңдық, қаржы-экономикалық және
ұйымдастырушылық-техникалық сипаттағы iс-қимылдар жиынтығы;
4) бағалау күнi – бағалау объектiсiнiң ықтимал нарықтық немесе өзге
құны анықталатын күн немесе уақыт кезеңi;
5) бағалау қызметi – егер Қазақстан Республикасының заңдарында
өзгеше көзделмесе, бағалау объектiлерiне қатысты бағалаушылар жүзеге
асыратын белгiлi бiр күнге нарықтық немесе өзге құнды белгiлеуге
бағытталған кәсiпкерлiк қызмет;
6) бағалау қызметi саласындағы нормативтiк құқықтық актiлер – бағалау
жүргiзуге, бағалау туралы есептерде пайдаланылатын амалдар мен әдiстерге,
олардың мазмұны мен нысанына қойылатын талаптарды белгiлейтiн актiлер;
7) бағалау стандарттары – бағалау қызметi саласындағы ережелер,
принциптер мен сипаттамалар жалпыға бiрдей және бiрнеше рет пайдалану үшiн
белгiленетiн нормативтiк құжат;
8) бағалау туралы есеп – бағалаушының бағалау жөнiндегi жұмыстың
нәтижелерi туралы тапсырыс берушiге берiлетiн, уәкiлеттi орган белгiлеген
нысан бойынша және осы Заңның талаптарына сай келетiн жазбаша хабарламасы;
9) бағалаушы – бағалау қызметiн жүзеге асыруға лицензиясы бар және
мiндеттi түрде бағалаушылар палаталарының бiреуiнiң мүшесi болып табылатын
жеке немесе заңды тұлға;
10) бағалаушылар палатасы – бағалаушылардың құқықтары мен заңды
мүдделерiн қорғау үшiн құрылатын коммерциялық емес ұйымның дербес ұйымдық-
құқықтық нысаны;
11) бұрыс бағалау – жоқ объектiге немесе бағалау қызметi саласындағы
нормативтiк құқықтық актiлердiң, бағалау стандарттарының талаптарын бұза
отырып, бағалау туралы есепте бағалау объектiсiнiң нарықтық немесе өзге
құнын бұрмалауға әкеп соғатын бұрыс деректердi пайдалана отырып, жүзеге
асырылған бағалау;
12) қайталап бағалау – бағалау қызметi субъектiлерiнiң арасында
бағалау нәтижелерi бойынша туындайтын даулардың салдарынан объектiнiң
нарықтық немесе өзге құнын анықтау;
13) нарықтық құн – мәмiле жасасушы тараптар бағалау объектiсi туралы
қолжетiмдi барлық ақпаратты иелене отырып әрекет ететiн, бәсекелестiк
жағдайындағы мәмiленiң негiзiнде сол объектiнi иелiктен шығаруға болатын
ақшалай есеп айырысу сомасы, ал мәмiленiң бағасына:
мәмiле жасасушы тараптардың бiрi бағалау объектiсiн иелiктен
шығаруға, ал екiншi тарап сатып алуға мiндеттi болмағанда;
мәмiле жасасушы тараптар мәмiленiң нысанасы туралы жақсы хабардар
болып, өз мүдделерiне әрекет еткенде;
мәмiленiң бағасы бағалау объектiсi үшiн ақшалай сыйақының баламасы
болып табылса және мәмiле жасасушы тараптарға қатысты қандай да бiр
тараптан мәмiле жасауға мәжбүрлеу болмағанда, қандай да бiр төтенше
жағдайлар әсер етпейдi;
14) өзге құн – бағалау объектiсiнiң нарықтық құнынан басқа, түрлерi
бағалау стандарттарымен белгiленетiн өзге құны;
15) тапсырыс берушi – бағалаушы көрсететiн қызметтердi тұтынушы жеке
немесе заңды тұлға;
16) уәкiлеттi орган – бағалау қызметi саласындағы мемлекеттiк
реттеудi жүзеге асыратын мемлекеттiк орган;
17) үшiншi тұлғалар – бағалаушылар мен тапсырыс берушiлердiң қатарына
кiрмейтiн, бағаланатын мүлiкке, бағалаушының бағалау қызметiне және
тапсырыс берушiнiң тапсырысына белгiлi бiр қатысы бар тұлғалар.
1. Бағалаушылар, тапсырыс берушiлер және үшiншi тұлғалар бағалау
қызметiнiң субъектiлерi болып табылады.
2. Бағалаушы жеке тұлғалар осы Заңға сәйкес бағалау қызметiн жүзеге
асыратын заңды тұлғамен еңбек шартының негiзiнде не Қазақстан
Республикасының лицензиялау туралы заңнамасына сәйкес лицензияның негiзiнде
дара кәсiпкер ретiнде дербес бағалау қызметiмен айналысуға құқылы.
3. Бағалаушы заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының лицензиялау
туралы заңнамасына сәйкес лицензияның негiзiнде бағалау қызметiмен
айналысуға құқылы.
Бағалау объектiлерi
Бағалау объектiлерiне:
1) жекелеген материалдық объектiлер (заттар), оның iшiнде қараусыз
қалған, иесiз мүлiктер;
2) тұлғаның мүлкiн, оның iшiнде мүлiктiң белгiлi бiр түрiн (жылжымалы
немесе жылжымайтын) құрайтын заттардың жиынтығы;
3) меншiк құқығы және мүлiкке немесе мүлiктiң құрамындағы жекелеген
заттарға өзге де заттық құқықтар;
4) мiндеттеменi (борышты) талап ету құқығы;
5) жұмыстар, көрсетiлетiн қызметтер, ақпарат;
6) интеллектуалдық меншiк құқығының объектiлерi;
7) азаматтық құқықтардың өзге де объектiлерi жатады. K941000
Бағалау түрлерi
1. Мiндеттi және бастамашылық бағалау - бағалау түрлерi болып
табылады.
2. Мiндеттi бағалау Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес:
1) жеке тұлғалардың кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын жылжымайтын
объектiлерiне салық салу үшiн, сондай-ақ шаруа (фермер) қожалықтарының жер
учаскелерiнiң кадастрлық (бағалау) құнын анықтау үшiн;
2) жекешелендiру, сенiмгерлiк басқаруға не жалға (кейiннен сатып
алатын жалға) беру үшiн;
3) ипотекалық кредит беру үшiн;
4) меншiк иесiнен мүлiктi мемлекеттiк қажеттерге сатып алу және алып
қою үшiн;
5) борышкер немесе өндiрiп алушы сот орындаушысы жүргiзген бағалауға
қарсылық бiлдiрген жағдайда борышкер мүлкiнiң құнын анықтау үшiн;
6) мемлекеттiк меншiкке түскен мүлiк құнын анықтау үшiн;
7) өзге де жағдайларда жүргiзiледi.
2-1. Республикалық меншiкке түскен мүлiктi бағалау жөнiндегi
жұмыстарды ұйымдастыруды Қазақстан Республикасының Yкiметi айқындайтын
мемлекеттiк орган жүргiзедi.
2-2. Коммуналдық меншiкке түскен мүлiктi бағалау жөнiндегi жұмысты
ұйымдастыруды коммуналдық меншiкке билiк етуге уәкiлеттiгi бар орган жүзеге
асырады.
3. Бастамашылық бағалау кез келген бағалау объектiсiне бағалаушының
осы Заңға және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтiк құқықтық
актiлерiне сәйкес бағалау жүргiзу жөнiндегi тапсырыс берушiнiң ерiк
бiлдiруi негiзiнде жүргiзiледi.
Бағалау объектiсiне бағалау жүргiзу құқығы мiндеттi құқық болып табылады
және бухгалтерлiк есеп жүргiзу мен есептiлiктi жүзеге асырудың заңдармен
белгiленген тәртiбiне тәуелдi емес.
Осы құқық бағалау объектiсiне қайтадан бағалау жүргiзуге де қолданылады.
Бағалау объектiсiне бағалау жүргiзудiң нәтижелерi бухгалтерлiк есеп пен
есептiлiктiң деректерiн түзету үшiн пайдаланылуы мүмкiн.
1.2 Қазақстанның кәсіби бағалаушылар палатасы.
1.1. Қазақстанның кәсіби бағалаушылары Палатасы бағалаушылар палатасы
(бұдан әрі – Палата) бағалаушылардың заңды құқықтары мен заңды мүдделерін
қорғау үшін құрылған, өз құрамында бағалаушыларды біріктіретін коммерциялық
емес кәсіби өзін-өзі қаржыландыратын ұйым болып табылады. Бағалаушылар
палатасының қызметі Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен,
Коммерциялық емес ұйымдар туралы, Қазақстан Республикасындағы бағалау
қызметі туралы Заңдарымен, өзге де нормативтік құқықтық актілермен,
Палатаның құрылтай шартымен, жарғысымен және өзге де құжаттарымен
реттеледі.
1.2. Палата мемлекеттік әділет органдарында 2001 жылғы 26 желтоқсанда
тіркелген Қазақстанның кәсіби бағалаушыларының палатасы Қоғамдық
Бірлестігін қайта құру нәтижесінде Бағалаушылар палатасы ұйымдық-құқықтық
нысанында құрылды және қайта ұйымдастырылған тұлғаның барлық құқықтары мен
міндеттерінің құқық мирасқоры болып табылады.
1.3.Палатаның атауы
Палатаның мемлекеттік тілдегі атауы: Қазақстанның кәсіби бағалаушыларының
Палатасы Бағалаушылар Палатасы.
Палатаның орыс тіліндегі атауы: Палата оценщиков Палата профессиональных
оценщиков Казахстана.
Палатаның ағылшын тіліндегі атауы: The Chamber of Appraisers The Chamber
of Professional Appraisers of Kazakhstan.
Палатаның қысқартылған атауы: қазақ тілінде БП ҚКБП, орыс тілінде ПО
ППОК, ағылшын тілінде CA CPAK.
1.4.Палатаның орналасқан жері
Палатаның орналасқан жері: 050036, Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы,
Ауэзов ауданы, 6 шышығын, 56-А үй.
1.5.Палатаның заңды мәртебесі
Палата меншік құқығында жекеленген мүлікке иелік етеді, өз міндеттемелері
бойынша осы мүлігімен жауап береді, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік
емес құқықтар мен міндеттерді иеленуге және жүзеге асыруға, сотта талапкер
және жауапкер болуға құқылы. Палатаның дербес балансы, Қазақстан
Республикасының және басқа да мемлекеттердің банктерінде есеп-шоттары және
басқа да шоттары, мөрлері, мөртаңбалары, белгіленген нұсқадағы бланктері,
Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өз символикасы бар.
1.7. Палатаның мүлігі.
1.7.1. Палата мыналардың меншік иесі болып табылады:
1)кіру және мүшелік жарналар;
2)оның мүшелерімен оның меншігіне берілген мүлік;
3)ерікті жарналар, қайырмалдықтар және гранттар;
4)дәрістер, семинарлар, сынақ істерін, басқа да шаралар өткізуден түсімдер,
өндірістік және басқа да шаруашылық қызметтен табыс;
5)Қазақстан Республикасының коммерциялық емес ұйымдар туралы заңнамасымен
тыйым салынбаған басқа да түсімдер.
2. Палата қызметінің мақсаты және мәні
2.1. Палат қызметінің мақсаты:
Палата құрылуының мақсаты оның мүшелерінің экономикалық, әлеуметтік, мәдени
құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру және қорғау, олардың
белсенділігін дамыту, біліктілігін жоғарылату, кәсіби қызығушылықтарын
қанағаттандыру, халықаралық стандарттардың және Қазақстан Республикасының
бағалау стандарттарының негізінде бағалау қызметі одан әрі жетілдірілуіне
ықпал ету болып табылады.
2.2. Палата қызметінің мәні:
1) бағалаушылардың оқытылуына және кәсіби білім деңгейі көтерілуіне барынша
ықпал ету;
2) бағалау стандарттарын әзірлеуге қатысу;
3) бағалау қызметтерінің сапасын жақсарту, бағалаушылардың есептерін
рецензиялауды (сараптамадан өткізуді) жүзеге асыру;
4) Алынып тасталсын
5) бағалау қызметі саласындағы бағдарламалар зерттелуіне, енгізілуіне және
таратылуына ықпал ету;
6) Алынып тасталсын
7) мүлікті бағалау, консалтинг қызметтері нарығын зерттеу;
8) бағалаушыларға олардың жұмыстарын ұйымдастыруда кеңес беру-әдістемелік
және тәжірибелік көмек көрсету;
9) халықаралық бағалау стандарттарын,есептерін және әдістемелік
нұсқаулықтарын зерттеу,енгізу және таратылу ұйымдастырылуына ықпал ету;
10) Палата бағалаушыларының іскерлік және кәсіби этикасы Кодексін енгізу;
11) Қазақстан Республикасының кәсіби бағалаушыларымен ұсынылатын кең
көлемді білікті қызметтері қоғаммен танылуына қол жеткізу;
12) халықаралық ұйымдарға мүшелікке кіру және қолдау, халықаралық бағалау
тәжірибесін зерттеу, шетелдік мемлекеттердегі бағалаушылардың кәсіби
қоғамдарымен және халықаралық ұйымдармен байланыстарды қолдау;
13) Алынып тасталсын
14) бағалау қызметі саласындағы білімдерді тарату мақсатында дәрістер,
семинарлар, конференциялар, дөңгелек үстелдер және басқа да шаралар
өткізу, соның ішінде халықаралық деңгейде;
15) қоғамдық пікір сауалнамасын және басқа да зерттеулер өткізу;
16) жарғылық мақсаттарға қол жеткізу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыру;
17) бағалаушылар палатасының мүшелігіне қабылдау ережелері мен шарттарын,
палата мүшелігіне қабылдау және шығару негіздемелері көрсетілуімен әзірлеу
және бекіту;
18) мүшелерінің мемлекеттік органдармен, жергілікті өзін-өзі басқару
органдарымен, сондай-ақ бағалаушылардың халықаралық кәсіби ұйымдарымен
қатынастарында өз мүшелерінің мүдделеріне өкілдік ету;
19) өз мүшелерімен бағалау қызметі туралы заңнаманың, бағалау
стандарттарының, іскерлік және кәсіби этика ережелерінің талаптары
сақталуын қамтамасыз ету;
20) бағалаушылар палатасы мүшелерінің тіркелімін жүргізу және өкілетті
органмен белгіленген тәртіпте мүдделілік танытқан тұлғаларға осы
тіркелімдегі ақпаратты беру;
21) өз мүшелерінің ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз етілуін
ұйымдастыру;
22) палата бағалаушыларының, бағалау қызметі саласындағы қызметтерді
тұтынушылардың палата бағалаушыларының үстіне шағымдарын, үндеулерін,
өтініштерін қарастыру;
23) Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына
сәйкес өкілетті органға бағалаушылар палатасы мүшесінің лицензиясын тоқтату
немесе жою бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғалуы жайлы
өтініш беру;
24) біліктілік комиссиясының құрамына өз өкілдерін қосу.
3. Палатаның құқықтары мен міндеттері
3.1. Палатаның өкілеттіктері:
8)кәсіби біліктілікті жоғарылату мақсатында бағалау қызметіне оқыту
бағалаушыларды оқытуды ұйымдастырады;
9)бағалау қызметін жүзеге асыруға ниеті бар және бағалау қызметін жүзеге
асыру құқығына лицензия алуға үміткер болып табылатын тұлғалардың
машықтануын жүзеге асыру.
10) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа да өкілеттіктерді
жүзеге асырады.
3.2. Палатаның құқықтары:
5) халықаралық қоғамдық ұйымдарға кіру, шетелдік коммерциялық емес
үкіметтік емес ұйымдармен келісімдер жасау;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа ұйымдардың
қатысушысы болу;
7) сәйкес облыстың, астананың аумағында тіркелген басқа палаталармен бірге
қауымдастық (одақ) формасында Республикалық бағалаушылар палатасына бірігу,
сондай-ақ халықаралық бағалаушылар бірлестіктеріне кіру.
4. Палатадағы мүшелік. Палата мүшелерінің құқықтары мен міндеттері
4.1. Бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар жеке және заңды
тұлғалар Палатаның мүшелері бола алады. Палатаның мүшелерінде осы Жарғымен
көзделген түрлі құқықтар мен міндеттер бар. Бағалаушы Палатаның құрылтай
шарты мен жарғысын таныған және бағалаушылар палатасының мүшелігіне кіру
талаптарын орындаған жағдайда, оны бағалаушылар палатасының мүшелігіне
қабылдаудан бас тартылуы мүмкін емес. Бағалаушылар палатасының мүшелігіне
қабылдаудан бас тартылуына сот тәртібінде шағым жасалуы мүмкін.
4.2. Алынып тасталсын
4.3. Алынып тасталсын
4.4. Алынып тасталсын
4.5. Палатаға мүшелікке қабылдау кіріс жарнасын төлеген бағалаушымен
ұсынылған құжаттардың негізінде Палата Кеңесінің Төрағасымен жүзеге
асырылады.
Палата мүшесінің құқықтары:
1) Палатаны басқару органдарына сайлау және сайлану;
2) Палатамен өткізілетін барлық шараларға қатысу;
3) Палатаның атқарушы органының қарастыруына Палата қызметінің аясына
кіретін мәселелер бойынша ұсыныстар енгізу, осы мәселелер талқылануына
қатысу;
4) Конференцияға шығарылған кез келген мәселелер талқылануы кезінде дауыс
беру;
5) атқарушы органнан Палатаның қызметі туралы ақпарат алу;
6) Палатаның басқару органдарына өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау
үшін жүгіну, кеңес беру-әдістемелік және басқа да көмек көру;
7) Палатаға жаңа мүшелерді тарту.
4.7. Палата мүшесінің міндеттері:
1)Палатаның жарғылық міндеттері шешілуіне және мақсаттарына қол
жеткізілуіне ықпал ету;
2)Палатаның Кеңесімен бекітілген тәртіпте, мерзімдерде және мөлшерлерде
кіру жарнасын және мүшелік жарналарды әрдайым төлеу;
3) осы Жарғының және Палатаның қызметін реттейтін басқа да құжаттардың
қағидаларын, және де палатаның басқарушы органдарының шешімдерін орындау;
4)Палатаның мүлігіне ұқыпты қарау және оның көбеюі үшін шаралар қолдану;
5)Палата бағалаушысының Кәсіби этикасы кодексін сақтау;
6)Қазақстан Республикасында қолданылатын бағалау стандарттарын, Палатаның,
Палата мүшесі болып табылатын халықаралық ұйымның стандарттарын сақтау;
7)Палатаның мүдделеріне зиян келтірмеу.
4.8. Палатадағы мүшелікті тоқтату мынадай жағдайларда Конференциямен
бекітілген Палатадағы мүшелік туралы ережеге сәйкес жүзеге асырылады:
1) Палатадағы мүшеліктен шығу туралы жазбаша өтініштің негізінде өз еркімен
шығу;
2) осы Жарғының 4.7. тармағымен белгіленген Палата мүшесінің міндеттерін
бұзған кезде;
3) заңмен белгіленген тәртіпте бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы
жойылған кезде.
1.3 Кәсіпорын құнын бағалау қағидалары және түрлері.
Нормативтік база шегіндегі бағалау технологиясының нарықтарында
кәсіпорын бизнесін бағалау үш тәсіл бойынша жүргізіледі: нарықтық, табыстық
және шығындық
Бизнес- бұл заңды, жеке тұлғалардың нақты қызметі.
Мұнда заңды тұлға – кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі болып
табылады да, кәсіпкерлік қызмет үшін қолданылатын мүліктік кешен ретінде
қарастырылады.
Мүліктік кешен жер телімдері, ғимараттар мен құрылыстарды, машина мен
құрал-жабдықтарды, шикізат пен өнімдерді, материалдық емес активтерді және
мүліктік міндеттемелерді құрайды.
Бизнесті бағалаудың бірінші концепциясы
Бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалаумен байланысты.
Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалауына
әкеледі: нарықтық, табыстық, және шығындық тәсілдерді қолданып, негізгі
қаражаттардың мүліктік құқықтар құнының есебінсіз бағалауға болады.
Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат, станок,
бассейн, жер телімі және т.б.), мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалау
жөнінде айтылып отыр. Мүліктік кешеннің құрамдастарын бөлек бағалау,
мүліктік кешен жиынтығы түрінде бола алатын қосымша құнды анықтаумен
байланысты және олардың кейінгі аккумуляциясын болжамдайды.
Бизнесті бағалаудың екінші концепциясы
Екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын қосымша
құнның анықталуымен тікелей байланысты.
Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамына тауар нарығының
секторын бақылауға рұқсат ететін, оның мүліктік кешені мен құқық жүйесі
немесе қоржыны кірсе, мүліктік кешеннің жиынтығында қосымша құнның пайда
болуы мүмкін.
Құқық жүйесі немесе қоржыны кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде тауар
нарықтарында тиімді бәсекелесуге рұқсат етеді.құқықтар жүйесі немесе
қоржыны өзіне мыналарды қосуы қажет:
- кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынға республикалық және
атқарушы жергілікті билік органдары беретін лицензиялардан,
сертификаттардан және тағы басқалардан пайда болатын нарықта жұмыс істеу
құқығы;
- кәсіпорынға табыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл және тағы басқа;
- бизнес бойынша әріптестердің келісім – шарт жүйелерінен пайда болатын
құқықтар(материалдар мен шикізатты жеткізу келісім – шарттарды, тауарлық
өнімдерді сатып өткізу келісім – шарттарды және т.б.);
- кәсіпорын акцияларының бақылау пакеттерінен пайда болатын құқықтар;
- материалдық емес активтерді қалыптастыратын артықшылығы бар құқықтар.
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, кәсіпорынның бизнесін бағалаудың
объектілері болуы керек:
- кәсіпорынның мүліктік кешені;
- кәсіпорынға(фирмаға) нарықтың секторын бақылауға рұқсат ететін құқықтар
жүйесі немесе қоржыны;
- кәсіпорынның(фирманың) тауар нарықтарында бәсекелесуге қабілеттілігі.
Сөйтіп, кәсіпорын(фирма) бизнесін бағалау екі концепцияны қолдану арқылы
жүзеге асырылады.
Бірінші концепция, сатып алу – сату мәміле кезіндегі кәсіпорын(фирма)
бизнесінің бағалауын болжайды. Бұл жағдайда бизнестің құны екі құрамдас
бөліктерден қалыптасады:мүліктік кешеннің құнынан және материалдық емес
активтердің құнын сипаттайтын құнға қосымша бағалануынан.
Екінші концепция, бағалау кезінде тауар нарығындағы бағаланатын
сектордың бағалау сыйымдылығын болжайды.
Қазақстан Республикасы заңнамасының талдауы мен нарықта неғұрлым
салмақты болып табылатын табыс формуласында көрсеткендей, артықшылығы бар
құқықтардың көлемін бағалану, патенттік монополиялардың шекараларын
анықтауға мүмкіндік береді. Тауар нарығының үлкен секторлар
монополияларымен байланысты патенттік монополизмдердің мүмкіндіктерін құқық
иеленушілер құқықтарымен байланыстырады, атап айтқанда:
- иелігіндегі интеллектуалдық меншік объектілерін өз талабына сай қолдану;
- белгілі шарт негізінде, интеллектуалдық меншікті бағалауға жеке
объектілерін пайдалануға рұқсат ету.
Аталған ғылыми дәлелденген артықшылықтарды, құқық иеленуші өнім
нарығында жоғары технологиялық өнімдердің көлемін ұлғайтуға мүмкіндігі бар
нарықтардың үлкен секторларын қатаң бақылау үшін қолданылады.
Айрықша құқықтарының ірі портфелі шоғырланған технологияларды меңгерген
жоғары технологиялық компаниялар мен корпорациялар ғылыми дәлелденген өнім
құқық иеленуші арықтарын басқаруға, миллиардтаған табыстар алуға белгілі
мүмкіндіктер алады.
Айрықша құқықтар портфелінің көмегімен тауар нарығының ірі секторларын
басқару бойынша компаниялардың мүмкіндіктерін бағалау, олардың айырықша
құқықтар мен бизнесін бағалауына қосылады.
2. Бағалау мақсаты мен құн түрлері
Бағалау мақсаты – кәсіпорынның нарықтық құнын есеп айырысуымен негіздеу.
Кәсіпорындарды бағалау белгілі бір нақты міндеттің орындалуына бағынады.
Бағалаушы, жасалып жатқан бағалаудың міндетін білгеннен кейін ғана керекті
әдістамені дұрыс таңдай алады.
Кәсіпорынның құнын бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туындайды:
1) кәсіпорынды сату;
2) кәсіпорын мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар, құрылыстар);
3) ұйымды қацта құру немесе кәсіпорынды тарату(қосылу, бөліну, сіңісу және
т.б.) және кәсіпорынның банкротқа ұшырағандағы төрелік сот және меншік
иелерінің шешімі бойынша жүргізіледі,
4) бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларын сатып алу және сату
(акционерлік меншіктегі кәсіпорындарды немесе оның бөлігін сатып алу);
5) жауапкершілігі шектеулі қоғамда немесе серіктестіктің жарғылық қорының
үлесін сатып алу және сату (үлес ақша бірлігімен бағаланады);
6) кәсіпорынды жалға беру. Құнды бағалау жал төлемін белгілеу үшін маңызы;
7) кәсіпорынды жетілдіру мақсатында инвестициялық жобаның орындалуы мен
оның негізделуі кезінде кәсіпорын құнын білу қажет;
8) несие алу үшін кәсіпорын мүлігін кепілге беру;
9) кәсіпорын мүлігін сақтандыру;
10) мүлікке салық салу үшін, оның салық баасын анықтау;
11) негізгі қорларды қайта бағалау.
Сонымен, мүліктік кешен құнын бағалану негізділігі мен дәлелділігі
көбінесе бағалауды қолдану аумағының дұрыс анықталуына тәуелді, яғни сатып
алу және сату, несие алу, сақтандыру, салық салу, т.б.
Кез келген мүліктің құнын, бір – бірімен тығыз байланысты екі тәсілмен
анықтауға болады: біріншіден, осы мүлікті басқа бір мүліктің кейбір санына
алмастыруы. Екіншіден, мүлік иесі болашақта алатын табыстардың ағымды құнын
анықтауы.
Құн, шығындар және баға түсініктемелері бойынша айырмашылықтарды білу
қажет. Құн - алушының (инвестор) бағаланатын меншікті алуға жұмсайтын
төлемнің мөлшері. Шығындар - бағаланатын ұқсас меншік обьектісін құру үшін
қажет болатын шығын мөлшері. Бұл шығындар салушы төлеуге дайын сомадан
айырмашылығы болмауы мүмкін. Баға бірдей обьектілер мен басқа сатып
алушылардың активтілігін және сатып алушылардың қажеттіліктерін қоса
алғанда, бұл шығындар бағалау күнімен салыстырғанда өз құнынан жоғары
немесе төмен болуы мүмкін. Тек қана жетілген нарық жағдайында, құн және
баға бір-бірімен тең болады. Мүліккеқұн, өзімен нақты шарттардың нәтижесі
болатын бағаны ұсынады. Баға -өткен мәлімелердегі ұқсас объектілерді сатып
алуға қанша жұмсалғанын көрсететін факт. Бағалаушы талдау жасағаннан кейін
ғана, мүлік құнының ағымдағы төленген немесе алынған бағасы бола алатындығы
туралы айта алады.
Құн негізінен төрт шарттан туындайды: сұраныс, пайдалылық, тапшылық және
меншік құқықтарын беру мүмкіндігі.
1. Сұраныс. Сұраныс-белгілі бір уақыт үшінде нарықта сатып алатын тауар
(қызмет)саны немесе меншік объектілері. Сұраныстың өсуі бағалардың өсуіне
алып келеді.
2. Пайдалылық. Адамдардың белгілі бір қажеттенділіктерін қанағаттандыратын,
тауарлар мен меншік объектілерінің қабілетін-пайдалылық деп атайды.
Берілген зат неғұрлым көбірек қажттіліктерді қанағаттандыруға қабілетті
болса, соғұрлым оған сұраныс жоғары болады. Пайдалылықтың өсуі көбіне
бағаның өсімімен сәйкес болады.
3. Тапшылық. Үлкен сұраныс пен жоғары пайдалылыққа қарамастан, ешбір мүлік
тапшы болғанша құны болмайды.
4. Меншік құқығын біреуге беру мүмкіндігі. Кез келген зат меншік құқықтарын
біреуге беру мүмкіндігі бар жағдайда тауар болып саналады. Мысалы, берілген
заңнамамен жердің белгілі бір үрлеріне сату рұқсат етілмесе, онда олардың
құндылығы болмайды. Дегенмен, бұл жерлердің жал құқықтарының нарық құнын
бағалауға болмайды.
Мүліктің құнын бағалау нақты бір мақсатпен жүргізіледі (сатудың бағасын
анықтау, ипотекалық несиені алу, мүлікті сақтандыру және т.б.). бұл мақсат,
бағалаудың тағайындалуы деп аталады. Құнның әр түрлі анықтауларын
қолдағанда, мүліктін құны әр түрлі болады. Мысалы, оттан сақтандыру
мақсатынлһда құнның бағалануынан ерекшеленеді. Бірінші жағдайда, құнның
мөлшері құрылғылардың элементтеріне кеткен шығындармен, ал екінші жағдайда,
ипотекалық несие бойынша төлемдердің тоқталу жағдайында, объектіні сату
үшін нарықтағы мүмкін болатын бағамен анықталады.
Сөйтіп, бағалаудың тағайындалуына тәуелді мүлік әр түрлі құнға ие болады.
Тәжірибеде бағалаушы келесідей негізгі құндардың түрлерін қолданады.
Негізделген нарықтық құн – ашық және бәсеке нарығындағы мүлік түріне
берілетін баға. Экономикалық рационалды, мәмілеге еркін баратын және қажет
ақпаратпен қамтамасыз етілген сатушы мен сатып алушы арасында еркін
бәсекені көрсетеді. Қаржыландырудың ерекше шарттарына сәйкес, сатып алу мен
сатудың жағдайлары, екі жақтың жеткіліксіз ақпараттануы, нарық
деформациясын және тағы басқа факторлардың әсерінен, тәжірибеде нақты
мәмілелердің бағалары нарықтық құннан айырмашылығы болады. Нарықтық емес
құн ретінде, мысалы, нормативті есептелінетін құн бола алады.
Нормативті есептелетін құн – нормативтер мен әдістер басқару органдарын
бекіту негізінде есептелінетін мүліктік кешеннің құны. Қарастырылып отырған
мүліктік кешеннің түрлері үшін нормативтердің бірлік шкалалары қолданылады.
Нормативті есептелетін құн ретінде, мысалы, кәсіпорын мүлігінің салық салу
құны болып табылады. Кәсіпорын мүлігіне салық салу үшін салықтық база
ретінде негізгі қаражаттардың, материалдық емес активтердің, қорлар мен
шығындардың орташа жылдық қалдық құны жатады. Салық салу құнын есептеу үшін
кәсіпорын мүлігінің бухгалтерлік есебінің баланстық активіндегі қалдықтар
алынады. Нормативті есептелетін құнның тағы бірі, жерге салық салу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz