Несиелік саясат және несиелік механизм зерттеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ
1.1. Қазақстан Республикасындағы несиелеу жағдайы. Несиелік саясат және
механизм
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Қазақстандағы ипотекалық несиенің
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.3. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... 19
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАРЫЗ
АЛУШЫЛАРДЫҢ НЕСИЕЛІК ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН СТАТИСТИКА ПАКЕТІН ҚОЛДАНУЫМЕН
СТАТИСТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ.
2.1. STATISTICA пакетінің құрылымын
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

2.2. Еуразиялық Банк АҚ-ның қарыз алушылардың несие қабілеттілігінің
нәтижелерін Discriminant Analysis қолдана отырып
тексеру ... ... ... ... ... ... 28

3. ЕУРАЗИЯЛЫҚ БАНК АҚ-НЫҢ ҚАРЫЗ АЛУШЫЛАРЫНЫҢ НЕСИЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН
АНЫҚТАУ ТӘСІЛДЕРІН ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 8
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...43

КІРІСПЕ

Нарықтық экономикаға өтуде мемлекет экономиканы дұрыс бағытқа қоя білуі
керек. Бүгінгі күнде мемлекеттің және қоғамның басты бағыты ақша-несие
саясатын іске асыру болып табылады. Қазақстан Республикасы болашақта бүкіл
әлемдік сауда ұйымына кіруге жоспарлауда, бұл ұйымның бірінші талаптарының
бірі – ол, мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық сфераның жоғары деңгейде
болуы. Ал ақша-несие саясаты мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық өсудің
бірден-бір факторы болып табылады. Өнімді өткізуде және өндірістік
процестің үздіксіздігін қамтамасыз ету – несиенің басты ролі. Бүгінгі күнде
толыққанды нарықтық қатынастардың қалыптасуыында мемлекеттегі несиенің
ролін арттыра отырып, несиелік салымдардың көлемінің ұлғаюы мен несие
қатынастарының сферасы кеңее түседі.
Несие – қоғам мүшелері үшін өз мұқтаждықтарын тез әрі тиімді
қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Ал мемлекет үшін экономикадағы ақша
айналымына үлесін қосады және де экономианың өсуін ынталандырады.
Банктік сфера Қазақстандағы – экономиканың неғұрлым қарқынды дамып келе
жатқан секторы болып табылады. Ал банктердің басты экономикалық функциясы –
ол, жағымды несие саясаты. Банктің неғұрлым жағымды несие функциясын іске
асыруы, көбіне банк қызмет көрсететін клиенттердің экономикалық жағдайына
тәуелді. Өзіндік ерекшелігі – несие саясатының ұйымдастырылуы, оның
әлеуметтік-экономикалық саясатындағы ролі мен қызметтері жайлы нақты
Қазақстан Республикасының тәжірбиесіне сүйене отырып жазылған.
Басты мақсаты – Қазақстан Республикасының несиелеу жағдайы және оның
дамуын статистика пакеттерін қолдануымен статистикалық талдау.
Коммерциялық банктің несиелік саясатын іске асыру процесінде проблемалық
несиелермен жасалатын жұмысқа ерекше көңіл бөліп және қосымша бақылау
жасауға тиіс. Қоғамға несиенің әкелетін маңыздылығын қарастыру арқылы,
несиенің дамуына басты кедергі болатын тәуекелділікті, STATISTICA пакеті
қолданып халықтың төлем қабілетілігін анықтау. Себебі, қарыз алушылардың
уақытылы несиені төлемеуі несиенің тиімді дамуына кедергі туғызады. Бұл
жәйт, несие механизмінің тиімділігін және халықтың әлеуметтік жағдайын
анықтауға мүмкіндік береді.
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер орындалуы керек:
– несие, несиелік саясат пен несиелік механизмді зерттеу;
– несие түрлерін және несиелеу әдістерін зерттеу;
– қарыз алушының несие қабілеттілігін зерттеу;
– STATISTICA пакетінің құрылымын зерттеу, әдістерін талдау;
– STATISTICA пакетінің көмегімен қарыз алушының несие қабілеттілігін
талдау, корытынды жасау.
Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының несиелеу жағдайы және оның
дамуы .
Курстық жұмыстың әдістемелік негізінде Қазақстан Республикасының Заңдары
мен нормативті актілері, Қазақстан және шетел ғалымдарының ғылыми еңбектері
мен оқу құралдары, ресми сайт мәліметтері, мерзімді басылым ақпараттары,
сатистикалық жинақтардың мәліметтері пайдаланылған.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ
1.1 Қазақстан Республикасындағы несиелеу жағдайы. Несиелік саясат және
несиелік механизм зерттеу.
Нарықтық экономикаға өтуде мемлекет экономиканы дұрыс бағытқа қоя білуі
керек. Ақша-несие саясаты мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық өсудің бірден-
бір факторы болып табылады. Өнімді өткізуде және өндірістік процестің
үздіксіздігін қамтамасыз ету – несиенің басты ролі. Бүгінгі күнде
толыққанды нарықтық қатынастардың қалыптасуыында мемлекеттегі несиенің
ролін арттыра отырып, несиелік салымдардың көлемінің ұлғаюы мен несие
қатынастарының сферасы кеңее түседі.
Несие қоғам мүшелері үшін өз мұқтаждықтарын тез әрі тиімді
қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Ал мемлекет үшін экономикадағы ақша
айналымына үлесін қосады және де экономианың өсуін ынталандырады.
Бүгінгі күндегі несие жүйесі көп құрылымды жүйе болып табылады. Егер
сыныпталуында ұйымның өз клиенттеріне ұсынатын қызметтер негіз ретінде
алатын болсақ, онда қазіргі несие жүйесінің негізгі үш элементтеріне бөліп
көрсетуге болады:
– орталықтандырылған (эмиссиондық);
– коммерциялық банктер;
– арнайы несие ұйымдары.
Қазақстан Республикасының қаржылық нарық және қаржылық ұйымдарды
бақылауды басқарма Агентігінің 2006 жылдың 25 ақпаннында №44 пруденциалды
нормативіне сәкес әр екінші деңгейлі банктер өзінің несие саясатын құруы
керек.
Несиелік саясат – банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және
несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Кең мағынада, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар
тұрғысынан қарастыруға болады. Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын,
оның жалпы стратегиясына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін
қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді. Жалпы
несиелік саясатты келесідей сипатта болуға тиіс:
– нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;
– несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді
;
– нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамтиды;
– оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқауларды қамтитын
құжаттардан тұрады.
Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы
саясаттарын ескере отырып жасалады. Несиелік саясат несиелік қызыметтің
мынадай мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:
– несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін
банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективті стандарттар мен
критерийлерін;
– несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғалардың
басты іс әрекеттерін;
– сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің
сапалылығын;
– ішкі бақылау қағидаларын.
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс әрекеттердің
тізбектелуін қамтамасыз етілуі үшін және несиелік қызметкердің лауазымды
міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің
бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономикалық секторын дұрыс таңдай
білуіне, сонымен қатар, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақтар шешуге банк
үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік
қабілетіне қарап өз клиентін таңдауға біліктілігіне негізделеді. Сонымен
қатар, несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертен енгізудегі
дұрыс санайтын несиелік өнімдерімен анықталады.
Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру
болып табылады.
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын
қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен
стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді.
Несиелеу мақсаттары анықталғаннан соң, оның негізінде банк қызметкерлерінің
қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік
саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мне несиелік нұсқаулары
жасалады.
Несиелік стандарттар мен нұсқауларды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына
байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге
сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары
еңгізілгеннен кейін саясатты және соған сәкес нұсқауларды бекітеді.
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ережеде қамтылады. Несиелік
комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты
мәселелерді қамтиды. Отандық банктердің тәжірибесіндегі несиелік
комитетінің шешетін мәселелері мынадай :
– несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік
қызметкерлердің несие беру туралы қорытындысын карайды;
– несие беру немесе одан бас тарту тұралы шешім қабылдайды;
– несиелік тәуекелге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
– несие соммасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерін бекітеді;
– несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
– несиелеу шарттарын бекітеді;
– берілген несиеге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
– несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
– несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және
хаттамаларды тіркеу кітабін жүргізеді.
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты
тәуекелдігі жоғары операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін
тағайындалатын несиелер туралы да айтылуға тиіс.
Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру оларды соған сай
келетін ережелер мен нұсқауларға үйрету, банкте саясатты енгізудің негізгі
элементі болып табылады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды,
өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі
ретінде тұжырымдауға болады. Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетуге
тиіс:
– несиелік қызметті ұйымдастыру;
– несиелік портфельді басқару;
– несиелеуге бақылау жасау;
– құзіретті бөлу принциптері;
– несиелеуді таңдаудың жалпы критерилері;
– несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша шектеулер;
– несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың принциптері;
– несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасау.
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі
бір формада, яғни соған сай келетін мынадай үш құжат түрінде көруге болады:
1) несиелеу саясаты;
2) несиелеу стандарты;
3) несиелеу нұсқаулары.
Сонымен қатар аталған үш құжаттын ерекше бір құжаты – несиелік саясат
бойынша жетекшілік ету біріктіріледі.
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлердің
қызметтерін нақтылайтын несиелік нұсқаулар мен несиелеу стандарты,
несиелеудің жалпы бағыты мен бағдары анықталады.
Несиелеу стандарты – бұл банкте несиелік несиелік қызметті жүзеге
асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты. Несиелеу
стандартында мынадай сұрақтар қарастырылады:
– қарыз алушылардың қаржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;
– несиенің кепіл хаттар және кепілдемелермен қамтамасыз етілуіне
қойылатын талаптар;
– әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
қарыз алушылардың несиелік қабілетін талдау тәртібі;
– несиенің айрықша түрлері бойынша ережелер.
Барлық банктер бойынша құжаттар айналымын стандарттау мақсатында
несиелеу стандартына әр түрлі құжаттар үлгілері жатуға тиісті. Ондай
құжаттарға: несиелік келісім шарт, кепіл туралы шарт және тағы да басқалар
жатады.
Несиелік нұсқаулар несиелік процедураларын іске асырудың жалпы
алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді.
Басқаша айтқанда, ол несиелік қызметтің нақты бір бағытына жатады.
Жалпы, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпаратты жинау және
несиелік қабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, несиелер
бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын процестің барлық кезеңдері
көрсетіледі.
Несиелік саясат мынадай қызметтерді атқарады:
– банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде
болу;
– несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің қызметкерлері үшін анықтама
материял және нұсқаулар ретінде болу;
– несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұсқаулықтардың
талаптарының орындалуына бақылау жасау құралы;
– несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерінің тексеруді жүзеге
асыруына негіз болатын талаптарды анықтау.
Коммерциялық банктің несиелік саясатын іске асыру процесінде проблемалық
несиелермен жасалатын жұмысқа ерекше көңіл бөліп және қосымша бақылау
жасауға тиіс.
Экономикалық түсініктегі механизм белгілі бір қызметті жандандыруға
және бір нәрсені іске қосу құралын білдіреді. Яғни, оның мәні экономикалық,
оның ішінде несие саясатының міндеттерімен анықталатын, басқарылатын
объектілерге басқаратын субъектінің әрекет ету мазмұнымен байланысты болып
келеді.
Несиелік механизм – нарықтық қатынастарға сай экономиканың тиімді дамуын
қамтамасыз ететін несие түрлерінен, несиелеу процестеріне, несиелеу
әдістері мен тәсілдерінен және несиелік тәуекелді басқарудан тұратын
экономикалық механизмнің құрамдас бөлігі.
Қазіргі несиелік механизм экономикалық механизмнің бір бөлігі ретінде
бола отырып, іс жүзінде несие қызметінің жүйесін нақты және кешенді түрде
бейнелейді. Нарықтық экономика жағдайында несиенің дамуы және қызмет ету
үшін пайдаланылатын несиелік механизм өзінің негізгі және құрылымы бойынша
объективті сипатқа ие. Олай болмаса несиелік механизм несиенің экономикалық
котигория ретінде қызмет етуін жеткізе және тұра бейнелей алмай, сонымен
қатар оның қозғалысының объективті негізінен айырылып қалар еді.
Несиелік механизм сипатының объективтілігін айта отырып, екі элеметті:
несиені және несиелік механизді бір бірінен бөліпқарау дұрыс емес. Соңғысы
несиені бейнелейтін қатынастарынан алыс жатпайды, яғни олардың нақты бір
қабатын құрайды. Кез келген экономикалық механизм тұжырымы бұл механизм
өзара байланысқан, яғни оның бір элементінің қозғалысы немесе өзгеруі
басқаларының қозғалуы мен өзгеруіне ықпал ететін элементтер жиынтығынан
тұрады.
Несиелік механизмнің басқа экономикалық механизмдер сияқты мынандай
құрылымдық элементтерден тұрады:
– несиенің түрлері;
– несиенің объектілері;
– несиенің субъектілері;
– несиелеу әдістері;
– несиелеу процессі;
– несиелеу принциптері;
– несиелік тәуекелді бақылау.
Несие түрлері – бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
қызметтерінің, яғни әр түрлі сыртқы және ішкі өзгерістер барысында толық
сақталатын көрініс.
Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді.
Олар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
1) қарыз алушылар котегорияларына қарай:
– қаржылық институттарға берілген несие: мақсатты қорларға, банктерге,
қаржы-несие мекемелеріне;
– қаржылық емес агенттерге: өнеркәсіп салаларына, ауыл
шаруашылығына, саудаға, дайындау ұйымдарына, жабдықтау сату
ұйымдарына, жеке кәсіпкерлерге;
– тұтыну мақсатына берілетін несие.
2) мерзіміне қарай: қысқа мерзімді (1 жылға дейін), орта мерзімді (1
жылдан 5 жылға дейін), ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).
3) тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай: негізгі қорға
жұмысалатын, айналым қаражатына жұмсалатын.
4) қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
– қамтамасыз етілген: кепілхатпен, кепілдемемен, кепілдікпен;
– сақтандырылған;
– қамтамасыз етілген сенім несиесі.
5) қайтарылу дәрежесіне қарай:
– стандарты несие – қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтарудан
ешқандай күмән жоқ несиелер;
– күмәнді несиелер – қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі
ұзартылған және банк үшін тәуекел тұғызатын несиелер;
– үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
несиелер шотына жазылған несиелер.
6) валютамен берілуіне қарай: ұлттық валютамен, шетел валютасымен.
7) берілу шартына қарай:
– тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тұтыну тауарларын
сатып алу және тұрмыстық қызметтерді өтеу үшін берілетін несие;
– ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді кепілге ала
отырып, ұзақ мерзімге берілетін несие;
– овердравт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру,
дебеттік қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің
формасы;
– овернайт несиесі - өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге
берілетін несие түрі;
– онкольдық несие – кредиторлардың алғашқы талабы бойынша
өтелетін қысқа мерзімді несие;
– банк аралық несие – банктердің бір-біріне беретін несиесі;
– ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы заттарды немесе
бағалы қағаздарды кепілге ала отырып, берілетін несие;
– лизингтік несие – құрал жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие;
– рамбурстық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай
фабрикат пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде
пайдаланылатын несие;
– сенім несиесі – банк сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары
клиенттерге берілетін несие;
– маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен
түсімді алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға
арналған несие;
– консорциалдық несие – ірі жобаларды несиелеу мақсатында
банктердің өзара қосылып берілетін несиелері.
Несиенің құрылымы несие беруші мен қарыз алушыдан, сондай-ақ қарыз
капиталынан тұрады. Мұндағы несие беруші мен қарыз алушыларды несиелік
несиелік мәмлеге қатысушылар немесе несиелік қатынас субъектілері деп
атауға болады. Несие берушілерге мемлекет, орталық және коммерциялық
банктер, банк типтес мекемелер қаржылық ұйымдар, сонымен қатар халықаралық
қаржы ұйымдары жатады. Кейбір жағдайларда, несиенің коммерциялық формада
берілуіне байланысты несие берушіге өнім өндіруші кәсіпкерлер де жатуы
мүмкін.
Несие объектісі – бұл несиенің пайдалану заты, яғни несиенің іске
асырылу аясы деп түсінуге болады.
Несие объектісі материалды құндылықтар, өндіріс және айналым шығындары
түрінде, сол сияқты, егер несие матариалды жағынан қамтамасыз етілмеген
жағдайда, банк алдындағы шаруашылық ұйымның міндеттемесі ретінде де болады.
Ұзақ мерзімді несиелеу объектісіне жататындар мынадай түрлерге бөлінеді:
– өндіріс объектілерінің құрылысы;
– өндіріс объектілерін қайта құру,техникалық жағынан қайта қаруландыру,
кеңейту;
– техникалар, құрал-жабдықтар және көлік құралдарын сатып алу;
– жаңа өнім шығаруды ұйымдастыру;
– өндірістік емес маңызы бар объектілерді салу.
Несиелеу әдістері – несиенің берілуі және қайтарылу ерекшеліктерімен
байланысты болатын, банктік несиенің кәсіпорындардың қаражат айналымының
шеңберіне қатынасу тәсілдері.
Қазіргі банктік тәжірибеде несиелеу әдісінің үш түрі қарастырылады:
– айналым бойынша несиелеу әдістері;
– қалдық бойынша несиелеу әдістері;
– айналым-қалдықтық.
Айналым бойынша несиелеу барысында несие несиелеу объектісінің
айналымдағы қозғалысын жалғастырып отырады. Несие қарыз алушының шығындарын
оның ресурсы босағанға дейін аванстайды. Несиеге деген объективтік
қажеттілікті ұлғайту шараларына байланысты несие мөлшері өсіп, бұл
қажеттіліктің азайюына байланысты несие қайтарылады. Бұл әдіс негізінен
несиенің қозғалысымен қажеттілікті төмендету немесе ұлғайту шараларына
байланысты үздіксіз қамтамасыз ететін, яғни үздіксіз жаңартып отыратын
процесс болып табылады.
Қалдық бойынша несиелеу барысында несиеге деген қажеттілік тауарлы
матерялды құндылықтар және шығындар қалдықтарымен өзара байланысты. Қалдық
бойынша несиелеуде несиелеу объектісінің кішкене бөлігі қамтылса, ал
айналым бойынша несиелеуде несиелеу объектісі толығымен қамтылады.
Айналым және қалдық бойынша несиелеудің іс жүзінде ұштасуының
нәтижесінде айналым-қалдықты әдіс түзіледі. Мұндағы бірінші кезеңде,
несиеге деген қажеттілік туындауына байланысты несие берілсе, ал екінші
кезеңде, берілген несие қатаң түрде өтеледі. Бірінші кезеңде несие тауарлы-
материалды құндылықтарды кепілге алып, шығындар айналымының бастапқы
кезеңінде берілсе, ал екінші кезеңде, несие клиенттің банк алдындағы
мерзімді міндеттемелері негізінде өтеледі.
Несиелеу процесі мынадай кезеңдерді қамтиды:
1) несиеге деген өтінішті қарау. Кез келген несиелік опрациалар осыдан
басталады. Мұндай құжаттарды қарыз алушы мен сұралатын несие туралы негізгі
мәліметтер: мақсаты, мөлшері, түрі, мерзімі, мүмкін болар қамтамасыз ету
мүлкі көрсетіледі. Банктің қоятын талаптарына байланысты өтінішке қосымша,
яғни несиелік операциялар сипатына байланысты құжаттар беріледі.
Клиенттердің әр түрлі топтары үшін әр түрлі құжаттар пакеті әзірленуі
мүмкін.
2) қарыз алушының несиелік қабілетін талдау. Қарыз алушының несиелік
қабілеті – қарыз алушының алған несиесі бойынша қарызды уақытылы және толық
көлемде қайтару қабілетін бағалаумен сипатталады. Несиені қайтара алмау
тәуекелі көптеген көптеген факторлар әсерінен болуы мүмкін, сондықтан да
банк клиентке несие беруге шешім қабылдаудан бұрын оның несиелік қабілетін
талдайды. Бұл көрсеткіш банктің өтімділігіне ықпал етеді.
3) несиелік және кепіл туралы келісімшарт жасасу.Қазіргі несиелеудің
басты ерекшелігі бойынша банк қарыз алушының несиелік қабілетін тексеріп
болғаннан кейін, несиелік шарт жасау үшін несиелеу субъектісімен қатынасқа
түседі. Несиелеуге байланысты барлық сұрақтарда банк пен қарыз алушы
келісім шарт негізінде шешеді.
Несиелік келісім шарт екі жақтың өзара міндеттемелерін және
жауапкершіліктерін анықтайды. Онда мыналар көрсетіледі: несиелеу мақсаты
және объектісі, несиенің мөлшері, несиені беру мерзімі және қайтау
шарттары, несиені қамтамасыз ету формалары, несие үшін төленетін сыйақы
мөлшерлемесі, несиенің қозғалысын және клиенттің қаржылық жағдайын бақылау
үшін қарыз алушының беретін құжаттарының тізімі, несиелеу процесіндегі
банктің бақылау қызметі.
4) несие беру кезеңі. Бұл кезең ағымдық шот ашу, несиені беруді құжаттау
тәртібін несиені беру тәсілін анықтайтын несиелеуді ұйымдастыру және
техникалық шарттарын қамтиды.
Несиенің көлеміне байланысты әр түрлі берілу тәсілдері болады.
Біріншісі – несие клиенттің шотына толығымен аударылып, қажет болған
жағдайда жұмысалады. Екіншісі – несие алу құқығы қосымша қосымша
қаражаттарға деген қажеттілік туындауына байланысты біртіндеп іске асады.
Үшінші – белгілі бір соманы алуға клиенттің құқығы бола отырып, ол оны
алудан бас тартады.
5) несиені қайтару және оған сыйақы төлеуіне бақылау жасау – несиелік
операцианың маңызды кезеңі. Несиелер бойынша қарызды қайтару тәсілі банк
қаражаттарының пайдалану ұзақтығына және олардың төлем айналымын құрудағы
рөліне байланысты.
Несиелеу процесіне жасалатын бақылау банктің несиелік портфелін
мерзімді түрде тексеріп отыруымен де толықтырылады. Өйткені банктің
несиелік портфелі оның табыс көзі және несиелік операцияларды жүргізу
барысындағы тәуекел көзі болып табылады.
Кез келген банктің қызыметінің табыстылығы банктің берген несиелерінің
сапасына, яғни оның қайтарымдылық дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің
уақытылы қайтарылмауы банктің зиян шегуіне итермелейді. Сондықтан да
банктер несиелік тәуекелді басқару шараларымен уақытылы айналысып отыруға
тиіс.
Несиелік тәуекел – қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын
немесе оған есептелген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты
банктің зиян шегуін сипаттайды.
Несиелік тәуекелді басқару жүйесінің негізгі элементтеріне жататындар:
– несиелік қызметті ұйымдастыру;
– лимиттер белгілеу;
– несиелік ұсынысты бағалау және қарыз алушының несиелік қабілетін
бағалау;
– несиелік тәуекел деңгейіне байланысты несиелерге рейтинг қою және
белгіленген лимиттермен салыстыру;
– несиелер бойынша мүмкін болар зияндарды есепке ала отырып, сыйақы
мөлшерлемесін анықтау;
– несиелік шешімдерді қабылдау барысында құзіретті бөлу – несиелерді
авторизациялау;
– несиелік мониторинг;
– несиелік потфельді басқару;
– проблемалық несиелерді қалпына келтіру.
Кез келген банктік несие белгіленген мөлшер шегінде беріледі. Қарыз
алушыға берілетін несие мөлшері әр түрлі жағдайларға байланысты болып
келеді. Біріншіден, қарыз алушыға берілетін несие шамасы қарыз алушының
өтінішіне байланысты. Бірақта бұл өтініштегі несие мөлшері несиені
қайтаруға нақты мүмкіндіктерімен, сондай-ақ банктің нақты есебімен сәкес
келмеуі мүмкін. Екіншіден, несиенің мөлшері экономикалық жағдайларға
байланысты, соның ішінде:
– қарыз алушының төлем айналымындағы алшақтық шамасына;
– несиені қамтамасыз ететін нақты тауарлы-материалды бағалар қорына және
олардың өтімділік дәрежесіне;
– маржа деңгейіне;
– несиелік тәуекел дәрежесіне және банктің клиентке деген сенімділігіне;
– банкте бар ресурс көлеміне.
Несиені авторизациялау – несиелік тәуекелді төмендету мақсатында
жүргізілетін анықтамалар және тексерулер процесін білдіреді.
Несиелік мониторинг – несие бойынша мәселе туындай қалған жағдайда,
қарыз алушының несиелік қабілетінің өзгерісін қадағалап отыруға байланысты
шаралар жүйесі болып табылады.
Несиелік портфельді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып отырған
тәуекел түрлерінің барлығын айқындауды талап ететін жоғарғы жетекшілер
қызметі болып табылады. Несиелік портфельді басқаруды іске асырудың ортақ
алғышарттарына жататындар: нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін
несиелеудің ішкі банктік лимитін белгілеу, несиелік рейтингпен байланысты
болатын, жекеленген қарыз алушылардың тәуекел деңгейін көрсететін несиелік
тәуекелді талдау формасын жасау, әр түрлі салалары бойынша несиелеуді
диверсификациялау, төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды
анықтау, жоғарғы тәуекел деңгейі бар салаларға қатысты несиелік саясатты
қатаңдату, несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.
Несиелеу лимиттерін белгілеу – несиелік портфельді құруға бақылау
жасауда тәуекелдерді төмендету және ұзақ мерзімді өміршеңдік қабылетті
жақсартуға пайдаланылатын басты тәсіл.
Несие үшін төлейтін сыйақы мөлшерлемесі – несиенің бағасын білдіреді.
Оның мөлшері, жалпы жағдайда тартылған ресурстарға төлем мен сыйақы
маржасының қосындысынан құралады.
Проблемалық несиелерге:
– несиелік келісімшартта көрсетілген уақытта қайтарылмаған, уақыты
кешіктірілген және қосымша келісім берілген несиелер;
– сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемемен қамтамасыз етілген несиелер
бойынша сақтандыру компанияларының, кепілхатты және кепілдеме
берушілердің банк алдындағы міндеттемелерді орындамағандар;
– несиеге есептелген пайыздың несиелік келісімшартта көрсетілген күннен
30 күн өткенге дейін қайтарылмаған несиелер жатады.
Сонымен қатар проблемалық несиелерге қарсы шараларға мыналар жатады:
1) қарыз алушының қызметін қайта қарау;
2) несиенің қайтару кестесін өзгерту;
3) сыйақы төлеу тәртібін өзгерту.
Бүгінгі күнде Қазақстан нарығында проблемалық несиелердің ішінде жылдан-
жылға өсіп келетін ипотекалық несие болып табады. Берешек мөлшерінің өсуіне
2006-2008 жылдары тұрғын үй құрылысын дамытуды іске асыру Қазақстан
Республикасының Президенті 2004 жылғы 11 маусымдағы № 1388 Жарлығымен
бекітілген Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы себепкер, мәліметтер 1-
кестеде көрініс табады.

1-кесте
Банктердің ипотекалық несие бойынша мерзімі өткен берешектер, млн. теңге
кезең соңына

Көрсеткіштер 12.03 12.04 03.05 04.05 05.05 06.05
Азаматтарға тұрғын үй салу және 74 135 192 190 185 228
сатып алу бойынша барлығы
Азаматтарға тұрғын үй салу және 9 18 52 46 40 48
сатып алу, қысқа мерзімді (1 жылға
дейін)
Азаматтарға тұрғын үй салу және 65 117 140 144 145 180
сатып алу, ұзақ мерзімді (1 жылдан
астам)

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетеньні

Берілген мәліметтер арқылы ипотекалық несиенің кезең өткен сайын тек оң
өсуін байқауға болады, мысалы 2005 жылдың бірінші тоқсанмен салыстырғанда
екінші тоқсанында ұзақ мерзімді несиелердің кезең соңына 40 млн. теңгеге
өсті.
1.2 Қазақстандағы ипотекалық несиенің жағдайы

Ипотекалық несие – тұрмыс сферасына инвестицияларды тартатын ең негізгі
әдістердің бірі. Себебі, ипотека тұрмыстық жағдайын жоғарлатуда – халықтың
мүддесін, тиімді, табысты жұмыста – банктердің, өнеркәсіптердің қарқынды
жұмысында – құрылыс компекстердің және экономикалық өсуде – мемлекеттің
қызығушылықтарын сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Қазақстандағы ипотекалық
несие өзінің қарқынын жоғарлатуда.
Бүгінгі қүнде эксперттер бір-бірімен ипотекалық несиенің бірқалыпты өсу
тенденциясы сақталуда деген ойларымен келісуде, себебі көптеген адамдардың
ипотека арқылы өздерінің тұрмыстық жағдайын жоғарлатуға мүмкіндіктері бар.
Ипотека деген термин ең алғаш рет біздің эрамызға дейінгі 1 – 2 Рим
қаласының территориясында пайда болған. Ежелгі Грецияда біздің эрамызға
дейінгі 14 ғасырда пайда болды. Ипотека термині (hyrotheke) – кепілдік,
кепіл зат немесе кепілге салу дегеніміз білдіреді. Ипотекалық несие
дегеніміз – бұл банктен немесе басқа да қаржы ұйымдарынан ссуда алу
мақсатымен жылжымайтын мүлік кепілінің алуан түрлігі болып табылады.
Қарапайым тілмен айтатын болсақ ипотека дегеніміз – бұл қарыз алушыға үй
сатып алу.
2002 жылғы 1 қыркүйектегі Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы Қазақстан
Республикасының заңына сәкес ипотекалық несие дегеніміз – кепілге берілген
жылжымайтын немесе ондағы үлесі кепіл берушінің немесе үшінші тұлғаның
иелігі мен пайдалануда қалатын кепіл түрі. Жылжымайтын мүлік – жер
учаскілері, үйлер, ғимараттар және жермен байланысты өзге де мүліктер, яғни
ауыстырылуы олардың мақсатына шектен тыс зиян келтірусіз мүмкін болмайтын
объектілер.
Ұлы ғалым Дж. М. Кейнстің пікірінше, жиақтар нарықтық пайыздық
мөлшерлеме деңгейінің қызметі емес, жинақ деңгейі субъектілер табысының
деңгейіне байланысты болып келеді. Қарыз алушылар арасында бәсеке туғызу
мақсаты бір – бірінен өзгеше ипотекалық типтерді ерекшелейді. Ондай
ерекшеліктерге мыналар жатады:
– ипотекалық несиелеу мерзімінің ұзақтығы;
– берешекті қайтару мен проценттерді төлеу тәртібі, негізгі бөлшектің
қайтарымы мен проценттерді төлеудің қабылданған кестесіне байланысты
ипотекалық несиені проценттерді де несиенің негізгі сомасын да бірден
толықтай төлейді немесе берешекті кезеңімен бөлшектеп төлейді;
Ипотека термині көбіне АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Франция елдерінде көп
дамыған. Мысалы, АҚШ – та қазіргі заманда жылына жалпы сомасы 3 – 4 млрд.
долларға 5 млн. – нан астам ипотекалық мәмле жасалады.
Ипотекалық несиенің қағидалары:
– меншік құқығын шектеу шартында борышкердің қолында мүліктің қалуы;
– кепіл үлесінің түрінде ссудалар мөлшерінің анықталуы;
– сол сияқты мүлікті үстеме ипотекалық ссудаға кепілге алу;
– сақтандыру есебі бойынша несие беру.
Әр жеке тұлға алдын ала төлем қабілетін тексеруден өткен жағдайда оған
мынадай жеңілдіктер жасалады:
– егер де қарыз алушы алғашқы жарнаны салмау мақсатында қосымша
жылжымайтын мүлікті өткізген жағдайда, ипотекалық тұрғын үйге несие
алудың алғашқы жарнасы болмаған жағдайда несие алу мүмкінділігі;
– азаматтық – құқықтық жауапкершілігі сақтандырылған жағдайда, 85 %
-ға дейінгі мөлшерде несие алу мүмкінділігі;
– егер де Қазақстанның ипотекалық несиелерге кепілдік беру қоры АҚ–
мен сақтандыру шартын жасаған жағдайда, алатын үйдің құнының 90 % - ға
мөлшерде несие алу мүмкіндігі;
– егер несиелердің табысы жетпеген жағдайда, қосымша қарыз алушыны немесе
кепілшіні, жеке тұлға және заңды тұлға ретінде де тарту мүмкіндігі
беріледі.
Қазақстан Республикасында ипотекалық несие жүйесі екі деңгейлі болып
келеді. Бірінші деңгейде ипотекалық несие беретін банктер мен банктік емес
ұйымдар түріндегі бастапқы кредиторлар, екіншісі кредиторлар берген
ипотекалық кредиттер бойынша талап құқықтары мен кепілдік құқықтарын сатып
алуды жүзеге асыратын қайта қаржыландыратын ұйым. Еліміздегі мұндай ұйым
Ұлттық Банк 2001 жылы ақпан айында құрған Қазақстан Ипотекалық Компаниясы
АҚ. Қазақстандық модельдің негізін қалау кезінде АҚШ – тың Fannie Mae және
Малайзияның Cagamas Berhad сияқты белгілі компаниялардың тәжірбиесін
ескерген. Қазіргі кездегі тұрғын үй құрылысының жүйесі Словакияда,
Чехияда, Венгрияда, Полшада, Францияда, Люксембургта және тағы да басқа
елдерде жақсы жүргізіліп келеді. Қазақстан алғаш қадам жасай бастаған
тұрғын үй құрылысы қаражатының жүйесінде алынған заемдар бойынша сыйақының
проценттік ставкасы жылына 5,5 – 6 пайызды құрайды. 2003 жылы Қазақстан
Ипотекалық Компаниясының қоры құрылды. Бұл қордың негізгі міндеті –
ипотекалық несиелер бойынша мерзімінің өсуі, олардың процент ставкаларының
төмендеуі, несие мөлшерінің көбеюі болып табылады. Қордың ең алғаш
қатысушылары Альянс банк АҚ, БТА Ипотека АҚ және Казкоммерцбанк АҚ
болып табылады.
Волюта түрі бойынша ипотекалық несиенің құрамы өте маңызды. Ұлттық
валютада несиені алу халықтың өз валютасына сенімділігін куәландырады.
Сауда – саттық аяқталып, сатып алушы ақырғы және өзінен талап етілген
басқа да төлемдерді енгізгеннен кейін сенім білдірген тұлғаға оған сауда –
саттықта жылжымайтын мүлікті сатып алғаны туралы құжатты тапсырады, онда
мынадай мәліметтер болуы тиіс:
– сауда – саттықты өткізудің негізі;
– оны өткізудің орны мен уақыты;
– сауда – саттықты алынған мүліктің атауы мен сипаттамасы, оның
орналасқан жері;
– кепіл беруші – мүліктің иесінің аты – жөні және мекен жайы;
– сатып алушының аты – жөні және мекен жайы;
– сатып алушы төлеген сатып алу бағасы;
– сауда – саттықты өткізген сенім білдірген тұлғаның аты – жөні және
мекен жайы.
Ипотекалық несие алу процедурасы төрт кезеңнен тұрады:
1) қарыз алушыны алдын ала мамандыру кезеңі;
2) қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау (андеррайтинг);
3) ипотекалық объектісі негізінде тұрғын үйді бағалау;
4) келісім шарт жасау кезеңі.
Ұзақ мерзімді ипотекалық несие берудің мақсаты азаматтардың жеке
қаражаттары мен ұзақ мерзімді ипотекалық несиенің есебін монополиялаудан
тәуелсіз тұрғын үй нарығынан тұрғын үй сатып алудың нарықтық қағидаларына
негізделген, орташа кірісі бар азаматтардың шамасы жетерлік бағамен тұрғын
үймен қамтамасыз етудің тиімді жұмыс істейтін жүйесін құру болып табылады.
Бұл жүйені құру:
– тұрғын үй саласына халықтың жинағы және бюджеттен тыс басқа түрдегі
қажетті қаржы ресурстарын тартуға;
– тұрғын үй нарығын жандандыруға мүмкіндік туғызды.
Бүгінгі таңда ипотекалық несие беруді қаражат қорын көбірек тартып,
жылжымайтын мүлік нарығындағы операцияларды тиімді жүргізуді қамтамасыз
ететін көп бейімді тетік әрі тұтастай бір жүйе десе де болады. Бұл үрдіс,
қарыз беруші мен қарыз алушының басқда, құрылыс салу және сақтандыру
компаниялары, риэлторлық кеңселерді, инвесторларды қамтиды. Ипотекалық
несие арқасында нарық субъектілері қосымша инвестициялық серпіліс алды,
сұраныс өсе бастағандықтан құрылыс компаниялары тұрғын үй құрылысын
өрістете түсті.
Меншік құқықтарын, соның ішінде жылжымайтын мүлікке меншік құқығын
қорғауға қабілетті заңдардың болуы, ипотекалық несиенің дамуына қажетті
ортаның қалыптасуына айрықша маңызды.
2006-2008 жылдары тұрғын үй құрылысын дамытуды іске асыру Қазақстан
Республикасының Президенті 2004 жылғы 11 маусымдағы № 1388 Жарлығымен
бекітілген Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жүзеге
асырылады.
Халықтың қалың бұқарасының тұрғын үйге кол жетімдігін қамтамасыз ететін
тұрғын үй құрылысын дамыту проблемаларын кешенді шешу мемлекеттік
бағдарламаның негізгі мақсаты болып табылады. Мақсатқа жету үшін мынадай
міндеттерді шешу:
– ұсныс тарапынан да, сұраныс тарапынан да толыққанды теңгерімді тұрғын
үй құрылыс нарығын құру;
– тұрғын үй салуға жеке инвестицияларды тарту және жеке тұрғын үй
құрылысын дамытуды ынталандыру;
– құрылыс индустриясының тиімді нарығын қалыптастыру;
– халықтың қалын бұқарасы үшін ипотекалық несие беру мен тұрғын үй
құрылысын жинақтарының қолжетімділігін көтеру көзделуде.
Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру мынадай бағыттар бойынша жүзеге
асырылады:
1) тұрғын үй салу құрылысын ынталандыру.
2) жалпы сипаттағы жүйелі шаралар:
– тұрғын үй құрылысының бір шаршы метрінің құнын төмендету;
– жеке тұрғын үй құрылысын дамыту;
– жеке капитал инвестицияларын тарту есебінен тұрғын үй салу;
– тиімді, экологиялық таза құрылыс материялдарын өндіруді одан әрі дамыту
және жаңа технологияларды еңгізу.

3) орта тап пен халықтын әлеуметтік қорғалатын жігі үшін тұрғын үй салуды
ынталандыруға бағытталған шаралар:
– коммуналдық тұрғын үй салу;
– мемлекеттік қаражат есебінен қолжетімді тұрғын үй салу.
4) төменгі қабілетті сұранысты ынталандыру:
– ипотекалық несие беру жүйесін жетілдіру;
– құрылыс жинақтар жүйесін дамыту.
Ипотекалық несиелерге қолжетімділікті ұлғайту мақсатында мемлекеттік
ипотекалық несие беру өлшемдерін өзгерту жөніндегі шараларды қабылдады.
Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру ипотекалық несие берудің мынадай
мақсатты шарттарымен жүзеге асырылады:
1) сыйлықақы ставкасының мөлшері – 9-10%;
2) бастапқы жарнама мөлшері – 10%;
3) ипотекалық несие мерзімі – 20 жыл.
Тұрғын үй құрылысы жиақтар жүйесін жаппай іске қосу мақсатында
Мемлекеттік бағдарламаның қолданысы кезеңінде тұрғын үй құрылыс жинақтары
жүйесінің ықтимал қатысушылары болып табылатын азаматтар үшін барынша
тартымды жағдайлар жасау ұсынылады:
– тұрғын үй құрылысы жинақ банктердегі қажетті қорлану мөлшерін сатып
алынатын тұрғын үй құнының 25%-ына дейін төмендету;
– қорлану мерзіміне қарай несие мерзімі 25 жылға дейін ұлғайту;
– мемлекет көтермелейтін салым сомасының мөлшерін 200 айлық есептік
көрсеткішке дейін ұлғайту.
2005 жылы республикалық бюджет қаражаты есебінен халықтың әлеуметтік
қорғалатын жігі үшін 1,6 мың пәтерді және ипотекалық несие беру жүйесі
арқылы 1,7 мың пәтерді пайдалануға беру қамтамасыз етілді.
2004-2005 жылдары коммуналдық тұрғын үй салуға республикалық бюджеттен
12,7 млрд. теңге бөлінді.
2005-2006 жылдары коммуналдық тұрғын үйдің 261,3 мың шаршы метрін
пайдалануға беру көзделіп отыр.
Несиелік қаражатты тарту есебінен 2005-2006 жылдары 1727,6 мың шаршы
метр тұрғын үйді пайдалануға беру көзделуде.
2005-2007 жылдары Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын
дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде
12 млн. шаршы.
Банктердің несие нарығында жақсы қызымет етуіне көптеген кедергілер бар.
Олардың бірі – берілген несиенің қайтпауы. Банктер бұл жайтты жібермеу
үшін көптеген әрекеттерді қолданады. Ең бірінші несиені бермес бұрын, қарыз
алушының несие қабілеттілігін бағалайды.

1.3 Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау жүйесі

Банк жүргізетін келісімдер арасында несиелік операциялардың тәуекелдері
өте үлкен болады, себебі несие беру табыс алудың ең маңызды көзі болып
табылады. Банк құралдарды беру барысында делдал болып табылады, сондықтан
өзіне несие тәуекелділігінін қабылдайды. Көптеген банктердің банкротқа
ұшырауларын зерттеу барысында банкроттың негізгі себебі болып, несиенің
төменгі сапада болуы куәландырылды. Осыған орай несиелік тәуекелдерді
минимализациялау несиелік мекемелер қызметін басқарудағы басты міндет
болып табылады.
Несиелік тәуекел немесе қарызды өтемеу тәуекелі дегеніміз – бұл
қарызгерлердің несиелік келісімдегі мерзім мен жағдайларға сай несие
берушілерге деген өзінің міндеттемелерін орындамаудың ықтималдылығы.
Несиелік тәуекел бірқатар себептерге байланысты пайда болады:
4) қарыз алушының жауапкерсіздігі;
5) қарыз алушының өз кінәсінан емес, адекватты болашақ ақша ағымдарын
жасауға қабілетсіздігі;
6) банк басшылығындағы есептің дұрыс жүргізілмегендігі, іскерлік және
экономикалық ортадағы болжанбаған жағымсыз өзгерістер;
7) саяси тұрақсыздық;
8) қарыз алушының репутациясындағы олқылықтар;
9) несиеге берілген кепілдеменің сапасына және болашақ құнының
сенімсіздігі.
Бұл жағдайларды ескеріп банк өзінің қарыз алушыларының несиелік төлем
қабілетін бағалауда үлкен көңіл бөледі.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банк директорымен отырыста бекітілген
банктердің қарыз алушының несие қабілеттілігін талдауда әдістемелік
бағдарлама, 1994 жылдың 27 қазанда № 26 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.