Оқушыларға құқықтық тәрбие берудің жалпы сипаттамасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5

І БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ҚҰҚЫҚТЫҚ тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1. Оқушыларға құқықтық тәрбие берудің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... .6-
10
1.2. Қазақ зиялылыранының мұраларындағы ұлттық құндылықтар негізінде
құқықтық тәрбие
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .11-19

ІІ Оқу – тәрбие процесінде оқушы бойында құқықтық тәрбиені қалыптастыру
2.1. Ауыз әдебиеті негізінде құқықтық тәрбие беру
әдістемесі ... ... ... ... ..19-23 2.2. Құқықтық тәрбие беруде дамыта оқыту
технологиясын қолдану ... ..24- 29

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..31-32

Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қоғамның демократияландыруы мен әлеуметтік
қатынастардың жан – жақты жетілуінің процесінде Қазақстандық жастардың
әлеуметтік құрылымы, оның өмірлік мақсаттары мен мүмкіндіктері қалыптасады
және өзгертеді, оның әлеуметтік мінез – құлқы мен қоғамдық санасының
ерекшеліктері, адамзаттық адамгершілік позициясы қалыптасады. Жас ұрпаққа
ерекше жауапкершілік артады, себебі, ол жаңа әлеуметтік құндылықтарды
қолданушы болып табылады. Оның ішінде айырықша роль патриоттық қасиеттерге
бөлінеді. Сол себепті қазіргі уақытта өскелең ұрпаққа азаматтық тәрбие беру
мәселесі ерекше өзектілікке ие болады.
Жаңа Қазақстандық азаматтықты бұл сөздің кең және терең мағынасында
қалыптастыру үшін жеке азаматтың, сондай – ақ жалпы мемлекет қоғамының
бірлескен күш салулары қажет. Себебі Қазақстан – біздің ортақ Отанымыз
деген идея адамдардың санасында берік бекігенге дейін біздің мемлекетімізге
орасан еңбек атқару қажет және тұрақтылықты халықтың саналық қуатын өз
халқының рухани әлеміне таратпастан оның мәдениетінің түп – тамырын оның
түсінбеуіміз толық шамада мобилизациялауға болмайды.
Осыған байланысты жаңа Қазақстан жалпы адамзаттық құндылықтарды, оның
беріктілігігінің, оның дербестігінің және келешегінің іргетасы оның
азаматтыры әрі әсіресе, саяси саналылығынан, оның белсенді азаматтық
позициясынан және патриоттық қасиеттердің қалыптасқандығының, оның
кәсіпқойлығы жан Қазақстандағы демократиялық қоғамды құрудың экономикалық
, саяси және әлеуметтік мәселелерінің шешімі тәіелду болатын жастар болып
табылатындығын жариялай келе, теңдестердің арасында теңдес болып бекуді
мақсат ететіндігін атап өткен жөн.
Бүгінде біз соңғы онжылдықтың барысында мектептегі тәрбие жұмысының
әлсіреу процесінде жоғары сынып оқушыларының арасында өмірге нигалистік
және тұтінушылық көзқарас , оқу мотивациясының төмендеуі, қамқорлық, өз
азаматтық борышын республикамыз Қарулы Күштерінің қатарларына қызмет етуден
бас тарту, жас ұрпақтың төмен азаматтық белсенділігі және бірқатар басқа
жағымсыз құбылыстар үйреншікті нәрсеге ойналған көрінсті бақылаудамыз.
Сол себепті қазіргі таңда зерттеліп - әзірлеген жаңа құндылықтық
бағдарларға сәйкес толығымен өскелең ұрпаққа бұл жұмысты барынша тиімді
жүзеге асфру мүмкіндігін беретін түрлі құралдарды, нысандар мен әдістерді
қолданумен бірге азаматтық тәрбие берудің концепциясы деген мұқтаждық бұрын
– соңды болмаған шамада сезіледі. Осындай құралдардың бірі ретінде біз өз
зерттеуімізде қазақ зиялылыраның еңбектерін қарастыратын боламыз.
Өскелең ұрпаққа азаматтық тәрбие беру мәселелерін К.Д. Ушинский, Н.К.
Крупская, А.С. Макаренко, В.А. Сухомлинский және тағы да басқа атақыты
педагогтар едуәір көңіл бөлген. Ғалымдар мен педагогтардың тәрбие берудің
теориясы мен практикасының жалпы мәселелеріне арналған еңбектері де
маңызды. Бұл С.А. Архангельский, А.А. Бодалев, И.П. Волковтың, Б.Т.
Лихачевтың, Б.П. Пидкасистыйдың, А.В. Мудриктің, В.А. Караковскийдің
зерттеулері Қазақстандағы азаматтық тәрбие берудің түрлі аспектілерін және
оның тәрбиенің жалпы жүйесінің адамгершілік, адамзаттық, саяси, дене және
басқа құралдаушыларымен өзара байланысын зерттеуге А.К. Ахметов, А.А.
Байсеркеевтің, А.А. Калюжныйдың, А.К. Қалимолданованың, Н.К. Меңлібаеваның,
С.К: Нұрмұқашевтің, А.Т. Сейтахметованың, Э.А. Орынбасарованың, Т.М:
Шакировтың, Е.М: Фалеваның, Б.И. Кимның, Б.И. Мұқановтың, А.С:
Райымқұловтың. Г.К: Нұрғалиеваның К.К. Жанпейісованың еңбектері арналған.
Осылайша біз азаматтық тәрбие беру мәселелері әрдайым өзекті
болғандығына және өзекті болатындығына өзара байланыста зертелгеніне көз
жеткіздік. Сонымен қатар курстық жұмыстың тақырыбын Бастауыш сынып
оқушыларына құқықтық тәрбие берудің ерекшеліктері деп алуымызға негіз
болды.
Зерттеу мақсаты: Оқушыларға құқықтық тәрбие берудің әдістемесін көрсету.
Зерттеу нысаны: Оқушылардың құқықтық қасиеттерін қалыптастыру процесі.
Зерттеу пәні: Ересек мектеп оқушыларының құқықтық қасиеттерін
қалыптастырудың жүйесі.
Зерттеу міндеттері:
1. Бұл мәселені психологиялық – педагогикалық әдебиеттерде зерттеу және
талдау арқылы құқықтық тәрбие берудің мәні туралы түсінікті нақтылау;
2. Құқықтық қасиет түсінігін тұлғаның құндылық бағдары ретінде
қарастыру және ашып көрсету.
Зерттеу болжамы: Егер, мұғалім оқу – тәрбие процесінде қазақ зиялылырының
мұраларындағы ұлттық құндылықтарды қолдана білсе, құқықтық тәрбие беруде
оқу әдебиеттері үлгілерін және дамыта оқыту технологиясын қолдана білсе,
онда орта сынып оқушылары қасиетерінің тәрбие беруде оң нәтижеге жетуге
болар еді.

І БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ҚҰҚЫҚТЫҚ тәрбие берудің теориялық негіздері
1.1. Оқушыларға құқықтық тәрбие берудің жалпы сипаттамасы
Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіз мемлекет екендігі бүкіл әлемге
дәлелдеді. Енді басты міндет – осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың
әлеуметтік – экономикалық жағдайын көтеру. Қазақстанды – отаным деп таныған
әрбір азаматтың осыған өз мүмкіндігінше үлес қосуы тиіс. Мұның басты
шарыттарының идеяларын Н.Ә. Надарбаев өзінің Қазақстан - 2030 Жолдауында
біздің балаларымыз бен немерелеріміз бабалырының игі дәстүрін сақтай
отырып қазіргі заманғы нарықтық экономика өркендеу үстіндегі күллі әлемге
әйгілі әрі сыйлы өз елінің азаматтары болады деп нақты көрсеткен болатын.
Азаматтық әлемде өз өміршеңдігін танытуда. Оның себебі тереңде,
көрінісі әрқалай. Азаматтық әлеуметтік елдігін азаматтың ерлігін тұтас
білдіретін ортақ сезім, қоғамның тарихындағы, халықтың тағдырындағы,
ұлылықпен ұлағыттылықтың, азаматтық ар – намысындағы үйлестілікті
жинақтайтын ұғым; халықтың дәстүрі мен мәдениетін қатар бағаайтын,
саралайтын құндылық, адами рухпен кісілік келбетке негізділген
тектіліктердің жұрнағы; қандастардың көзі мен көңілін қатар тарататын
бағдар.
Сонымен азаматтық дегеніміз жүрекке жылылы әкелетін сыйымды да, сергек
сезімжаңа сарынға жаңа қауымдастыққа ұйтқы болатын ұғым. Өмірдің бірлескен
және оңтайлы әдісіне үйрететін әлеуметтік –мәдени тетеуріннің дәрежесі.
Бұл мәселелер туралы әртүрлі пікірлер бар.
Тәуелсіздігін алған Қзақстан республикасында азаматтық туралы пікір
қызу талқыланып, жақсы сипатқа ие бола алады. Мұны өз түп – тамырымызға
үңілу, оған құрметпен қарау деуге болады.
Бұрынғы саяси – қоғамдық үстемлік кезінде азаматтық ұғымы тар шеңберде
алынып қыспаққа түспек еді. Үстемлік пен билікті мойындатқан коммунистік
саясат адамзат мәселесін бұғалацға қарастырады. Азаматтық қатынаста
өктемдік жүргізу белең алды.
Ұрпақтар арасындағы рухани байлықтар мен сабақтастық үңілуге шақ
қалды. Көшпенділердің мәдениет түрлері немесе ұлттық мәденеттің қызметі өз
негізінен, жүйесінен бастамасын айырылады.
Бұл сияқты індеттен егемендікке қол жеткізуіміз ғана сақтап қалды. Ол
ұлтымыздың інжу – маржанына, дәстүріне деген құрметті жандандыру – үлкен
мақсатқа, маңызды міндетке айналды. Әлеуметтің әдебі мен тіршілік әдісін
үйлестіру - өзін - өзі басқаруға келпілдік берді. Азаматтық жетіспікпен
өзіңді өзгеге таныту - өркениеттікке жақындаудың белгісі.
Егемендік алуымыз ең алдымен азаматтық мәселені, азаматтық мәдениетті
тереңінен қозғап оны дұрыс шешудің жолын ұсынбаған таптық және партиялық
жөнсіздіктерге тосқауыл қойды. Тыныштықты, тұтастықты насихаттайтын
азаматтық саясаттың өріс алуына мүмкіндік берілді.
Азаматтық бағдарламаасын бірлесу мен татулық идеясы, жазықсыз
репрессияға қамқорлық жасаушылары мен мүгедектерге қамқорлық жасушылары
құрады. Бұл шаралардың мақсат – мәдениетін, ұлттық үлгеріміне өріс беру,
сондай – ақ Қазақстан - 2030 бағдарламасында айтылғандайкүш қаутымыз бен
үмітімізді шешуге топтастыру.
Азаматтық мүдде осы мәселелерге тіреледі, осы бағыттағы ойды
әрекеттерден нәр алады. Азаматтық бәрін іштей тербеп тарататынын өткір де,
өміршең қасиет, өз отбасында, мекенінде, тыныштықпен тұтылықты
тұрақтандыратын туған жер мен жарастыратын туған елмен табытыратын қоғамдық
нәсіл, ата – жұртты ажыратпай, атамұраны тірілетін халықтық тәжірибе.
- адамдар қарым – қатынасындағы киелі қасиеттердің жиынтығы іскердің,
отаншылдық жүйелі әрекеті мен әдеті, үлгі өнегесі.
- Кісілік қасиетті тұлғаның келбетін, келбетті халықтық сапалықпен
ұштастыратын адамдығы мол демократиялық дәстүр.
Мұнадый мұрат билігіне дүние қуғандар , алақанын жайғандар мен ел жұртта
өз орнын таппағандар жете алмайды. Үлкен жұртқа ұмтылмау, қалған сөзді
жансерік ету – көпшілікке қауіпті дерт. Рухани жүдеуілік осыдан басталады.

Азаматтық жеке басты отбасымен , отбасын әлеуметпен, әлеуметті
адамзатпен үлестіретін арқау арна екенін ұмытпалық. Азаматтық адам
болмысына деген тура, тұтас көзқарас, кісіні – ұлтқа ұлысаралық қатынасты –
қоғамға байланыстыратын икемді сезім, борыш пен бостандықты өзара үйлестіру
жауапкершілігі адамзатты сақтауға бағыттацды.
Осындай күрделі сезімді нысаналы сенімге, сенімді қоғамдық серікіліске
айналдаруға әртүрлі қиыншылыққа ұшыратудамыз. Қиыншылықтың басты – мәселені
шешудің саяси, экономикалық , құқықтық мәдени жолдарының нақты жағдайға
орай анықталмауында және бұл әдістер икемді қолданылмай келеді.
Экономикалық және саяси жүйенің алмасуы қоғамның байырғы қалпын бұзды,
бірақ жұршылық жаңа жағдайды жаңарта алатынды сезіне алған жоқ. Жеріне де,
еңбек құрамына да иелік ете алмаған қауымда жалтақтық пен өрескелдік қатар
өрбуде. Әлсіздік, әрекетсіздік немесе асыра сілтеушілік халық пен билікті
бір – бірінен алшақтатады, адамды да, басқару орындарын да нақты ске, нақты
мәселеге жақындатпайды, өзара сенімсіздік тудырады. Бір – біріне деген
сенімсіздік ортақ ізденісті тежейді.
Азаматтық дамуын азаматтық мәдениет мәселесін өндірістік өрлетуден
тысқары шешуге болмайды. Нарықта, заң да ждемократия да өзінен бітіраңқы
дүние емес.
Республикамыз бір саяси құрылымнан екіншісіне ауысып, басқа жүйесі жаңа
сападағы қарым – қатынасқа бет бұрып өтпелі кезеңде мектептегі тәрбие
жұмыстары дағдарысқа ұшырағаны белгілі. Бұндай жағдайда заманның ағымына
қарай пайда болған тың ұғымдарыды айқындап оларға анықтама беру қажет.
Өйткені ұғымдар арқылы оқушылар саласында білім қалыптасып, ол өз кезегінде
оның іс - әрекетіне бағыт береді. Біздің пайымдауымызша азаматтықа
тәрбиелеуде сүйенетін негізгі ұғымдар: қазақстандық азамат,. Ұғым
дегеніміщз заттар мен құбылыстардың жалпы айырмашылықтарының белгілі
жиынтығы. Демек, соның төңірегінде ой жүгірткен жөн. ол ғылыми және
практикалық білімдерді қалыптастыруда қолданылады. Ұғымдар негізінде пікір,
ой тұжырымдар қалыптасып, қорытындылар мен пайымдаулар жасалады. Бұл жерде
де Қазақстанды азамат ұғымы арқылы Отан, туған жер, ел, атамекен,
мемлекет, туған өлке, туған халық туралы нақты түсініктер берудің
тиімділігі арта түспек. Қазақстандық азамат ұғымдарына анықтама беріп
олардың мазмұнын жасау Отансүйгіштік сезімді дамыту, ұлттық салт –
дәстүрлерді ұстану және мемлекет рәміздеріне құрмет қалыптастыру т.б. тәлім
тәрбиелік мүмкіндіктерді егіле түседі.
Адамның жеке психологиясының әскери қызметтегі маңызын аша келіп Б.
Момышұлы: Азаматтық – Отанға деген сүйіспеншілік жеке адамның аман –
саулығы, қоғамдық , мемлкеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын
сезіну, өзінің мелекетке тәуелді екендігіңді мемлектті нығайту дегеніміз
жеке адамды күшейту екенін мойындау қысқасын айтқанда, азаматтық дегеніміз
мемлекет деген ұғымды жеке адамның өткенімен , бүгінгі күнмен және
болашағымен қарым – қатынасын барлық жағынан біріктіреді де терең әрі жан
– жақты анықтама берген. Ол азаматтық ұғымдарына философиялық анықтама
беруге талпынады. Сондай – ақ азаматтық бұл ұлттың ішіндегі жеке адамның
асыл белгісі мен қасиеті өз халқына деген сүйіспеншілігі, өз халқымен қаны
жағынан да , шыққан тегі, терииториясы, тілі тұрмыс – тіршілігі, мінез –
құлқі, психологиялық және этнографиялық ерекшеліктері, қалыптасқан тарихи
дәстүрлері жағынан да әбден айқын әрі дербес басқа қасиеттері және
ерекшеліктерімен де байланысты дейді.
Бұдан келіп шығатын тұжырым – Бауыржан Момышұлы көрсеткен рухани
ерекшеліктерді сақтау азаматтық уәзіні болып табылады. Жаңа қалыптасып келе
жатқан жас мемлекетіміздің болашақ азаматтарын азаматтықа тәрбиелеуде міне
осылар оның негізгі ұғымдарын құруы керек. Ойымызды айқындай түссек ,
Бауыржан Момышұлы айтып отырған белгілердің педагогикалық негізгі –
тұлғаның азаматтық сана сезімін қалыптастыру; азаматтық іс - әрекетін
ұйымдастыру; мінез – құлқына азаматтық сипат беру мектептегі оқу – тәрбие
ісінің өзегі болуы керек.
Азаматтық сезімнің объектісі мен қайнар көзі отан десек оның мазмұны,
туған жер, табиғат, оның байлықтары тіл, дәстүр, тарихи ескерткіштер туған
өлкедегі киелі орындар. Олардың адал ерлік істердің қайнар көзіне айналуы
азаматтықа тәрбиелеудің арқасы.
Қазақстандық азаматтық тәрбиеге келсек, қазақстардың ғана отанына
сүйіспеншілігі емес, онда мекендеген бүкіл ұлт өкілдерінің бәріне қатысты
дүние. Азаматтық сезім тұлғаның тектілігінен туындайды. Ол тәрбие арқылы
өсіп жетіліп патриоттық сана түрінде қалыптасады.
Оқушыларға азаматтық тәрбие берідң жаңа қоғамының дамуындағы ең басты
нәтиже, тәрбие барысында қалыптасқан жаңа адам бостандықты жеңіп алып, оны
ауыр күрестерде қорғай білген, барлық сын – сынақтардан өтіп, өзі адам
танымастай болып өзгерген. Өзінің бұрынғы қасиеттерін саяси мұраттылықты
қосып, өмір сүрудің тәжірибесінен қуат алып, өзінің жеке басының мәдениетін
, білімін кәдеге жаратып, мәреден көріне білетін адам тәрбиеленеді. Ұлттық
дәстүрге берік, елің жерін сүйетін азамат тәрбиелеу, оқышулардың бойына
қазақстандық азаматтық қасиетті қалыптастыру өскелең өмір талабынан
туындап отыр. Азаматтық тәрбие – ұлт рухының деңгейінің айнасы, өлшемі.
Адам қауымдасып өмір сүргеннен бастап, қандай ғылым болмасын адамзаттық
ақыл ойынан өмірден, іс – тәжірибеден туындайтыны аян. Адам өмірімен
тікелей байланысты тәлім тәрбиелік тұжырымдамалар халық тәрбиесі мен ғылыми
ойдың ажырамас туындысы. Ал халықтық тәлім – тәрбие әр ұлттың ғасырдан
ғасырға жалғасқан мұрасы. Азаматтық тәрбие – үлкен сенімінің дәнекері.
Азаматтық – адамның да, қоғамның да дамуын ұлттық дәрежеден саралайтын, ал
ұрпақтың дамуды адамдық қасиеттің сапасымен, қоғамдық жаңарудың деңгейімен
бағалайтын бірегей тұтас өлшем. Бұл өркениетті өмірге жақындаудың белгісі.

1.2. Қазақ зиялылыранының мұраларындағы ұлттық құндылықтар негізінде
құқықтық тәрбие беру
ХХ ғасырдың басында өмір сүрген қазақ ағартушыларының мұралары арқылы
оқушыларды азаматтықа тәрбиелеу бүгінгі еліміздің егемендік алған кезде
іргемізде бейбітшілік пен ұлттар достығын сақтаудың негізі болып отыр.
Қазақ ағартушыларның шығармаларын ғылыми педагогикалық тұрғыда талдау жасау
барсында олардың артына қалдырған мұралары бүгінгі ұрпақттың бойында
адамгершілік құндылықтар мен азаматтық рухты қалыптастыруда негізгі орын
алады.
Ел президентінің Қазақстан халқына жолдауында ұлттық мәдениетті дамытуда
халықтық мұраларды жандандыру мәселесі негізгі орында тұр. Сонымен қатар,
Қазақстан Республикасы Білім министрлігігнің Тәлім – тәрбие
тұжырымдамасында қоғамдық - әлеуметтік даму үрдісіне байланысты тәрбиеге
құндылық тұрғысынан қарап, тәрбие жүйесінің бүгінгі талапқа сай жаңа
тұрпатта жүйесі берілді. Жалпы қазақ мұралары оқушыларды азаматтыққа
тәрбиелеуде пайдаланудың қажеттіліг күннен күнге артып отыр. Қазақсатан
Республикасы мекендеуші қазақ және өзге ұлт өкілдерінің жас буындарын
отаншылдық сезімде тәрбиелеуде аталған қазақ зиялылыраның азаматтық іс
-әрекеті мен олардың мұраларын оқып үйрену қазіргі жастардың ұлтжандылық
және елжандылық іс - әрекет белсенділігін арттыруға, олардың отансүйгіштік
қабілеттерін қалыптастыруға айтарлықтай үлес қоса алады. Қазақтың Шәкәрім
Құдайбердіұлы, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Ахмет Байтұрсынов,
Міржақып Дулатыов, Халел Досмұхамедов, сынды зиялыларының баға жетпес
мұралары негізінде жеткіншектерді тәрбиелеу қазақ халқының болашағын
қалыптастырушы деп білеміз.
Қазақстандық әскері ғалымдар да жауынгерлік тәрбие мен әскери патриотизм
мәселесіне біршама назар аударғаны байқалады. Жауынгерлік, азаматтық
мәселесі әскери жазушы Бауыржан Момышұлының еңбектерінде педагогикалық –
психологиялық тұрғыдан жан – жақты қарастырған. Жазушы азаматтық тәрбие
туралы былай деп жазды: Ұлттық мақтаныш сезімі дегеніміз белгілі бір нәрсе
басқа ұлт адамның көптеген жеке мақтаныш сезімі әр бір ұлт адамы үшін
бұзылмас заң - деп,ұлттық азаматтық негізі қасиетін атап көрсетті. Қазақ
зиялылары білім алып , азамат қатарына қосылғаннан бастап оқу – білімді
насихаттап, газет – журналдар шығаруға белсене араласты.
Отбасынан басталатын азаматтықтың тарихи сипаттары қазақтың салт –
дәстүрі мен ауыз - әдебиетінен айқын байқалады. Мысалы халық ертегісінен
отбасылық, туыстық, батырлық жылдарында – елжандылық түрінде көрініс
тапқан.
Психологиялық және педагогикалық әсіресе, тарихи педагогикалық
зерттеулерде негізінен қазақ зиялыларына Ы.Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш.
Уәлихановты жатқызады. Қазақ зиялылырының мұрасындағы идеялар ХІХ ғасырдың
екінші жартысында өмір сүрген қазақ жазушыларының әлеуметтік және
психологиялық – педагогикалық идеяларымен сабақтас, үндес болып келеді. ХХ
ғасырдың басындағы қазақ зиялылары тікелей саяси – тарихи төңкерістер мен
күрделі өзгерістер тұсында көптеген әлеуметтік, ағартушылық, азаматтық
мәселелерді шешуге араласуға мәжбүр болды.
Сондықтан ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялыларының өз өмірі де, олардың
мұралары да оқушыларға азаматтық тәрбие берудің тиімді құралы бола алады.
Шәкәрім алғашқы мерзімді басылымдарына зор жаңашырлық көрсетіп, мақалалар
жазып, тіпті оларға әндер де шығарған. Әлихан Бөкейхановтың Ф.А. Щербина
бастаған энциклопедияға қатысып, қазақстанда пересенелер үшін артық жер жоқ
екендігін негіздеген еңбегі қазақ жерінің тұтастығын көздеген азаматтығын
көрсетеді.
Мұхамеджан Сералиннің өзі шығарған Айқап деп атап, оның себебін
түсіндірген. Мұнда ұлттық мүдде ақпараттық іс - әрекет арқылы көрінеді. М.
Сералин қазақ қоғамындағы әйелдер тағдыры туралы мақалаларын оның қазақ
қыздары мен әйелдерінің әлеуметтік теңсіздігіне қатысты ұлттың азаматтықтың
бір қыры деп білеміз.
А. Байтұрсыновтың қазақ тілінің төл заңдылығына негізделген әліпби түзуі
қазақтың ұлттық ерекшелігін, дербестігін сақтап қалу қамындағы үлкен
азаматтық, отан сүйгіштік қадамды байқатты.
Ахметтің Баланы ұлша тәрбиелесең, ұл болмақшы. Құлша тәрбиелесең құл
болмақшы - деген сөздерінен баланы жаытпай, намысшыл, арлы азамат етіп
тәрбиелеу керек деген идея аңғарылады.
Ғ. Қарашаевтың шаруашылық туралы мақалаларыназаматтық ойлар қазақтың мал
шаруашылығын қарқынды жолға түсіру керектілігн түсіндіру және сонымен бірге
өндіріс орындары жұмысын насихаттау арқылы көрінеді.
Халел Досмұхамедовтың Тіршілік таласы атты мақсаласында азаматтық
ойлар қазаққа өзге елдердегі шаруашылық бәсекелестігі туралы түсінік
берген.
Азаматтық мәселесі Халелдің Жәңгір хан туралы пікірінен де көрініс
береді. Онда отаршылдық тәрбиенің хан болмасында, ұлт мүддесінен
аутқытатынын айтады және жат ұрпақтың тәрбие ықпалында қарсы азаматтық
туралы көзқарасты байқатады. Халел Исатайдың іс - әрекетін Жәңгір ханға
қарама – қарсы сипаттай отырып, Исатай ерлігі арқылы халық үшін үй – іші,
өз басын да құрбан етуге барған күрескер руына бас иіп, оның азаматтық
қасиетін ұрпаққа өнеге ретінде ұсынады.
Сөйтіп, Халел Досмұхамедовтың еңбектеріндегі ұлтжандылық, азаматтық
тәрбиелеуде пайдалануға толық болады деп білеміз.
Міржақып Дулатовтың Серке газетінде жарияланған. Біздің мақсатымыз
атты мақаласын патша отаршылдығына қарсы оның азаматтық ойларының тұңғш
ашық көрінісі деп білеміз. Ең алдымен қазақ халқы – Россияға тәуелді
халық,
Оның ешқандай құқығының жоқтығы ыза мен кек тудырады - деген
сөздерінде патша өкіметінің рухани отарлауына қарсы Міржақыптың
отансүйгіштік , азаматтық туралы ойлары анық айтылған
Мағыжан Жұмабаев Сүйемін деген өлеңінде қазақ азаматтығының анаға,
сүйген жарға, туған ел мен жерге сүіспеншілігі арқылы айқын көрінеді. Оның
қобыз және қобызшы туралы туындыларын ұлттық өнерге деген нағыз азаматтық
сезімінің шынайы көірінсі деп білеміз. Мағыжанның Бабам тілі деген өлеңі
– қазақ тіліне деген ақынның нағыз азаматтық сезімінің шынайы көрінісі.
Түркістан өлеңі оның жалпы түріктік азаматтық, отансүйгіштік сезімін
көрсетеді. Олардағы Мағжанның азаматтық ойлары қазақтың ұлттық саяси
қайраткерлердің ынтымақтастығын көрсету арқылы байқалады. Мағжан жазған
Жауынгер жанрында оның азаматтығы, отансүйгіштігі қазақтың жауынгерлік ән
дәстүрін дамытушылық арқылы көрінеді. Сөйтіп, Мағжан өлеңдері азаматтық,
отансүйгіштік, ұлтжандылық сезімдерді оятудың, оны халық арасында
насихаттаудың тамаша үлгісі болып табылатындығы байқалады. Сонымен қатар
қазақ зиялыларының мұраларындағы ұлттық құндылықтар 1 – суретте
көрсетіледі.
1 – сурет. Жеке тұлғаны азаматтықа тәрбиелейтін қазақ зиялылары
мұраларындағы ұлттық ұндылықтар

№ Қазақ зиялылары Ұлттық құндылықтар
1 А. Байтұрсынов Тіл - баланы намысшыл, арлы етіп
құралы, Тіл тағылымы, тәрбиелеу;
Оқу құралы - өз ұлтын менсінбейтіндерге қарсы
әрекет жасау;
- зиялылар ынтымақтастығы;
- қазақ мектебін құу, әліппені жасау.
2 Ш. Құдайбердиев Үш аныұ,- ұлт қамы;
Мұсылмандық шарты - діни танымдар
- жетім мен жесірге қамқорлық
- ағайындық қамқорлық
3 Ә. Бөкейханов Саяси - ұлт тәіелсіздігі
әлеуметтік тақырыптағы - тектілік
мақалалар - бостандық
4 М. Сералин әлеуметтік – - қазақ жерінің және елінің тұтастығы
педагогикалық бағыттағы - ақылдың, сөздің үйлесімділігі
мақалалар - ұлт мүддесіне қызмет ету;
5 Х. Досмұхамедов Аламан, - отарлыққа қарсы күрес
т.б еңбектері - аламандылықтың зияндылығы
- қазақ балаларына ұлттық тәрбие беру
6 Ғ. Қарашаев Қазақстан -шаруашылыққа, кәсіпке үндеу,
газетіндегі мақалалар шаруашылық бәсекелестігі:
-қазақтың мал шаруашылығын дамыту;
-оқыту, білім беру ісінде жаңа әдіс ,
яғни төте оқыту.
7 М.Дулатов Көкейтесті -автономиялы тәуелсіз қазақ мемлекетін
мақалалары мен бастауыш құру идеясы;
мектепке арналған -қазақ тілінің мәртебесін көтеру
оқулықтары қажеттілігін дәләлдеуі;
-елжандылық, имандыдық, әдептілік
тәрбиесі.
8 М.Жұмабаев Өлеңдері -отаршылыққа қарсылық ойлары;
Педогогика және өзге де -отырықшылыққа шақыру;
оқулық кітаптары -анаға, жарға, ел мен жерге махаббат;
-қазақ тілін құрметтеу.
9 М. Шоқай Түркстан және -ұлттық автономия құру;
өзге де еңбектері -ұлт азаттығы, тәуелсіздік идеясы;
-ұлтжандылық, отан сүйгіштік
қасиеттер.
10 Ж.Аймауытов Психология, -қазақ тілінде психология терминін
Психология және кәсіп қалыптастыру;
таңдау және -ана тілінде мектептер ашу;
оқу-әдістемелік еңбектері -туған елге, жерге сүйіспеншілікті
қалыптастыру қажеттілігінің идеясы.
11 С.Торайғыров Поэмалары, -туған елге сүйіспеншілік;
романдары, мақалалары -халыққа қызмет ету;
-ұлттық сананы ояту.

Отанымыз аумағының бүтіндігін сақтау, халықтың тыныштығын алатын
лаңкестермен қарсы ұйымшылдықтың күрес, мемлекеттерге қауіп төндірітені кез
– келген сыртқы және ішкі күштерге қарсы тұрудың өзі жастардың отаншылдық
рухта тәрбиелеу міндетін жүктейді. Осыған орай азаматтықтәрбие мәселесі
адамзат тарихының өн бойындағы Отанға деген сүәспеншілік, яғни азаматтық
сансын дамытуда халқымыздың біртауар ұлы жүрек қолбасшысы, жазушы. Батыр
Қазақстан Халық қаһарманы Б. Момышұлы ұлы ағамыздың кейінгі ұрпаққа үлгі
етіп қалдырып кеткен өсиеттердің және ерлікке толы шығармалараның алатын
орны ерекше.
Жиырма жылдық өмірін әскер қатарында өткізген Бауыржан ағамыз өмірінің
соңына дейін әскери азаматтық тақырыптарға шығармалар жазды.
Ол:
Атамекен жер үшін,
Қасиетті ел үшін
Әзиз ана, қарт ата
Ботагөз сұлу қарындас.
Күң, құл болмасын – деген өлеңі арқылы оқушыларға азаматтық тәрбие беруге,
ерлік істерді жасауға шақырады.
Бауыржан Момышұлы өз шығармаларында азаматтыққа, ерлікке, батырлыққа
байланысты біраз терминдерге анықтама берген. Енді азаматтық тәрбиеге
байланысты біраз ой – пікірлеріне тоқтала өтейік.
Азаматтық дегеніміз – Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман –
саулығының қоғамдық мемлкеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын
сезіну, ал мемлекетті нығайту дегеніміз – жеке адамды күшейту екендігін
мойындау, қысқасын айтқанда адаммен, яғни оның өткенімен, бүгінгі күнімен
және болашағымен қарым – қатынасты білдіреді. Сонымен бірге, халықты
ерлікке, азаматтыққа тәрбиелеудегі, жан жарасын жазудағы өнер мен
әдебиеттің, музыка мен көркем өнердің құдіретті күштерін, олардың өмір үшін
ақын – жазушылардың қалдырған мұралары болашақ азаматты тәрбиелей аламыз.
Біз жазушы, тәлімгер Бауыржан Момышұлының еңбектерін оқи оытырып, оынң
шығармаларындағы азаматтық тәлім – тәрбиенің қайнар көзі екенін байқаймыз.
Жиырмасыншы ғасырдың басында адами құныдылқтардың ұлттық сипат алуына
байланысты қазақ зиялылыары құндылықтарды айырықша бөліп көрсетуге болады.
Яғни , оны мына 2 – сурет бойынша байқап, жіктеуімізге болады.

Оқушылардың құқықтық қасиеттерін қалыптастыру.
Мақсаты Оқушылардың азаматтық қасиеттерін қазақ
зиялылыарының мұраларындағы ұлттық құндылықтар
негізінде қалыптастыру

Жиырмасыншы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.