Отбасы қалыпты дағдарыстары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

1. Отбасындағы тәрбиенің теориялық негіздері

1.1 Отбасы - тәрбие факторы

1.2 Отбасы жүйесі- баланың жеке бас дамуы мен қалыптасуының
негізі ретінде

1.3Отбасындағы дағдарыстар

2. Ата-аналар мен балалардың қарым-қатынасын жақсарту жолдары

2.1 Отбасының қалыптасуы және оның ерте заман дәстүріне сай тәрбиелеу
жолдары

2.2Ата-аналар мен балалардың өзара татулығы

2.3Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы рөлі

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Отбасындағы тәрбиенің теориялық негіздері

1.1 Отбасы - тәрбие факторы

Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы" заңында (07. 06. 1999ж.)
елдегі білім беру-тәрбиелік процесті мемлекеттік-құқықтық реттеудің
мәселелеріне айрықша көңіл бөлінген Бұл құжаттың нақты жасалған құқықтық
негізі бар, ол ата-аналарға және балаларға, олардың қазіргі заманның
талабына сай зиялы білім алуларына, құқықтық кепіл береді. Ата-ана және
басқа құқық өкілдері балаларға өмір сүру мен білім алу үшін салауатты және
қауіпсіз жағдайлар жасау керек, бала жеке тұлғасының интеллектуалды, дене-
күш және адамгершілік қасиеттерінің дамуын қамтамасыз етулері керек. Жалпы
алғанда, Қазақстан Республикасында елдегі білім беру-тәрбие процесін жүзеге
асыратын дамыған, қызмет етіп тұрған құқықтық негіз бар, отбасының дамуына
кепіл беретін және отбасы өмірінің, отбасы ұжымындағы өзара байланыстың
терең демократиялы қамтамасыз ететін құқықтық нормалардың жүйесі жетілген.
Отбасының тәрбие өмір салты, оның барлық құрылымдық элементтері бір-
бірімен тығыз байланысты, өйткені олардың мақсат-міндеттері ортақ іс-
әрекеттерінің жалпы тәсілдері, әдістері және бағыттылығы бар . Отбасындағы
тәрбиенің субъектілері - ата-ана мен бала, әлеуметтік мақсат, міндет,
педагогикалық тәсілдер, әдістер. Осы элементтерді біріктіретін негіз - іс-
әрекет.
Ұйымдастырылған мақсатты жүзеге асыруда іс-әрекет болмаса, тәрбие де
болмайды. Отбасындағы тәрбиенің маңыздылығы ата-ананың басшылығымен,
бақылауымен әртүрлі іс-әрекетке (оқу, еңбек, ойын, эстетикалық, т.б.)
балаларды араластыру.
Баланың отбасында орындайтын тапсырмалары оларды орындауға қатынасы.
Баланың отбасындағы орындайтын тапсырмалары оның деңгейі педагогикалық
процестің бірлігі. Бұл деңгей арқылы ата-ананың ұйымдастыру және бағыттаушы
рөлін; ата-ана мен бала арасындағы өзара қатынастың сипатын; бала
тәрбиесіне әсер ететін отбасының мақсатты адамгершілік бағыттарын; баланың
отбасындағы араласатын іс-әрекетінің алуан түрлілігін; ата-ананың тәрбие
құралдарын, әдістерін, тәсілдерін пайдалана алу қабілеттерін; баланың
белсенділігінің дәрежесін көруге болады.
Ата-ананың тәрбие жұмысының күн тәртібін ұйымдастыруынан көруге
болады, онда отбасы тәрбиесінің маңызды ерекшеліктері көрініс табады,
отбасының әдет-ғұрыптарының бір бөлігі болып табылады. Күн тәртібі баланың
уақыт аралығындағы іс-әрекетінен тұрады: дене және еңбек қызметі, ой
белсенділігі, бос уақыт, дер кезінде тамақтану, гигиена, ұйқы.
Олардың ара қатынасы баланың жасына, оның жеке тұлғасының психикалық
ерекшеліктеріне және тілек-қалауларына байланысты өзгеріп отырады. Баланың
бос уақытты оның күн тәртібінің құрамды бөлігі болып табылады. Оқушының бос
уақытын пайдалануы, оның іс-әрекетінің түрлері отбасының тәрбие
мүмкіндіктерінің айқын көрсеткіші.
Отбасының бос уақыттағы бірлескен іс-әрекетінің оқушы үшін маңызы
өте зор. Отбасы мүшелерінің өзара әрекеттестігі ретінде, түсіну, сезім
әсерлері негізіндегі бір-біріне ықпал етуі. Қарым-қатынас кезінде іс-
әрекетпен, тәжірибемен, сезім әсерлері қатар жүреді. Ата-ана мен баланың
ара қатынасы отбасы өмірінің айқын көрінісі., оның микроклиматын
қалыптастырып, отбасының даму мүмкіндіктері. Педагогикалық мәдениеті төмен
отбасыларда бос уақыттың педагогикалық мәні болмайды, ол тек көңіл көтеру
мақсатында ғана пайдаланылады.
Ата-ана арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы, балалардың
арасындағы өзара қатынас педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері
болып табылады. Олар жеке тұлғалық мән беріп, көзқарастардың дамуына,
балалардың мінез-құлығына, олардың адамдарға деген қатысына әсер етеді.
Отбасындағы өзара қатынас сипаты әдет-ғұрыптармен, ата-ананың өзінің
бұрынғы отбасынан алған тәрбие нұсқауларымен, темперамент ерекшеліктерімен,
ерлі-зайыптылардың эмоционалдық деңгейімен, олардың адамгершілік және
педагогикалық мәдениетімен анықталады. Осының бәрі ата-ананың балаға деген
қатынасында орын алады.
Отбасындағы бала тәрбиесінің жетілуі әлеуметтік-педагогикалық және
материалдық сипаттағы көптеген жағдайларға байланысты. Олардың бірі - оқушы
тәрбиесіндегі отбасы мен мектептің ынтымақтастық қарым-қатынасы. Бұл ара
қатынас отбасының педагогикалық процесінің күйі туралы ақпарат болған
жағдайда ғана жемісті бола алады. Отбасының педагогикалық процесі күйінің
диагностикасы жүйесін № 1 кесте түрінде көруге болады.

Кесте 1- Отбасының педагогикалық процесі күйінің диагностикасы

Негізгі Көрсеткіштер Диагностикалық әдістер
критерилер
Отбасының 1) отбасы құрылысы; Жеке іс құжаттарын
жалпы 2) ауқаттылығы, тұрмыстық жағдайы; зерттеу.
сипаттамасы3) ата-ана туралы мәліметтер (білім Отбасына бару
деңгейі, кәсібі, әлеуметтік-мәдени (байқап-бақылау,
құндылық бағыттары,мақсат-мүдделері. әңгіме-сұхбат
жүргізу).
Өнегелік-пс1) өнегелілік мақсат-нұсқаулары; Сұрақ-жауап.
ихологиялық2) отбасындағы өзара қатынас стилі; Әңгіме-сұхбат.
атмосфера 3) ата-ананың баланың өмір әрекетініңОқушылардың
мазмұнына көңіл бөлуі; шығармалары. Тесттер.
Мен жне менің
отбасым суреті.
Ранжирование.

1 2 3
Ата-ананың 1) ата-ананың тәрбиенің мақсатын, Сұрақ-жауап.
педагогикалық міндеттерін түсінуі; Әңгіме-сұхбат.
мәдениеті 2) тәрбиенің құралдарын, формаларын, Байқап-бақылау
әдістерін, тәсілдерін білу. .
Оқушының сипаттамасы1) отбасы өміріне белсенді араласу; Байқап-бақылау
2) адамгершілік, ителлектуалдық, .
өмірлік мақсаттар; Педагогикалық
3) іс-әрекеттің мақсаты, жағдайлар.
себеп-салдары;
4) іс-әрекет түрлерінің алуан
түрлілігі;
5) іс-әрекеттің білігі мен
әдіс-тәсілдерін игеру.

Кесте 1 жалғасы

Педагогикалық процестің сипаттамалары отбасының тәрбие
мүмкіндіктерінде жатыр. Оларға байланысты отбасындағы педагогикалық
процестің тәрбиелік мүмкіндіктерінің деңгейін айқындауға болады(жоғары,
орташа, төмен).
Жоғары деңгей - барлық негізгі көрсеткіштер толығымен көрініс тапқан
отбасылар. Ата-ананың әлеуметтік жауапкершілігі мен педагогикалық мәдениеті
дамыған, олардың педагогикалық ынта-ықыластары бар. Отбасында оқушының күн
тәртібі сақталады, оның өмірі әртүрлі іс-әрекетке толы. Отбасындағы ара
қатынас демократиялық тұрғыда негізделген. Бұндай отбасыларда өзара
түсіністік және қамқорлық рухы басым; балалардың әкесі мен анасының қызметі
жайлы хабары бар, олардың қиыншылықтары мен жетістіктерін де біледі;
баланың мектептегі жағдайы да отбасында еркін талқыланады; ата-ана баланы
жүйелі оқу іс-әрекетіне үйретеді, күн тәртібін дұрыс құруға көмектеседі,
оқуда қиыншылықтар туған кезде көмек көрсетеді; әкесі мен анасы баланың
сабақтан тыс уақытына көңіл бөледі; баланың бос уақытын ұйымдастыруына
қатысып, оған мақсаттылық пен тиімділік элементтерін енгізеді.
Отбасыларда бірігіп істелінген еңбек, табиғатқа саяхат, спорттық
шаралар, кітап оқу - күнделікті және жиі болып тұратын құбылыстар. Ата-ана
баланы дұрыс педагогикалық мәдениетке бағыттап оқыту мен тәрбиелеу
мәселесіне әлуметтік-жауапкершілігін түсінеді. Ата-аналар отбасы
айтарлықтай түзетулерді керек етпейді. Олар оның мәнін және өздерінің
баланың өмірін ұйымдастырудағы алатын орнын түсінеді.
Орташа деңгейде отбасының педагогикалық процесі, жалпы алғанда,
қанағаттанарлық күйде, алайда кейбір элементтері, белгілі бір мөлшерде,
түзетуді қажет етеді. Ата-ана бала тәрбиесіне жауапкершілікпен қараса да,
олардың педагогикалық мәдениеті жеткіліксіз: олар көбінесе тәрбиеде аз
әдістерін қолданады (насихат әңгімелер, т.б.), үй тапсырмасын тексеру анда-
санда ғана жүргізіледі. Балалар белсенді, бірақ жеткілікті ұйымдаспаған
және мақсаттары анық емес.Отбасындағы өзара қатынас демократиялық
принциптерге негізделген, алайда авторитарлық бедел қалады.
Ата-ана баланың оқу іс-әрекетіне көңіл бөлгенімен, олардың тиісті
педагогикалық мәдениеті жоқ. Оқудың маңыздылығын мойындай отырып, олар
баланы күштеу және қатал бақылау арқылы оқуға мәжбүрлеуге тырысады. Баланың
оқуға деген қызығушылығын дамыту, балаға көмек көрсету ата-ана үшін қиындық
туғызады. Олар сондай-ақ, баланың сабақтан тыс іс-әрекетін ұйымдастыруды да
қиналады. Бос уақытты бірге өткізу кездейсоқ болады. Онда жүйелілік пен
педагогикалық бағыттылық жоқ. Авторитарлық, оқушыға ықпал етудің
педагогикалық негізі жоқ тәсілдерін қолдану, әкесі мен анасы арасында
бөлісу отбасында орын алады.
Төменгі деңгей отбасының іс-әрекетінде ала ауыздықпен, ата-ананың
нашар педагогикалық мәдениеті, бала тәрбиесіне деген жауапкершіліксіздік,
педагогикалық сауатсыздығымен сипатталады. Балалардың үлгерімі төмен, олар
үшін отбасылық өмірдің қызығы жоқ, балалардың әуестіктері кездейсоқтық
сипатқа ие, жасөспірімдер ортасының оларға кері әсері өте үлкен. Ата-аналар
өз міндеттерін тек қана оқушыны қаржы жағынан қамтамасыз ету және
бақылаудың жалпы қызметтерін атқару деп түсінеді. Олар мектеппен жүйелі
түрде байланыс жасамайды, педагогтар кеңесін ескемейді. Оқушының оқудағы,
тәртібіндегі ақауларды мұғалімдердің жаман жұмыс істеуімен түсіндіреді.
Мұндай ата-аналардың тиісті педагогикалық мәдениеті жоқ және, ең бастысы,
педагогикалық шараларға қатысуға ынтасы жоқ.

1.2 Отбасы жүйесі - баланың жеке бас дамуы мен қалыптасуының негізі ретінде

Отбасы жүйесін - біріңғай білім беру деңгейі ретінде қарастыруға
болады, белгілі құрылымдық ерекшелікті меңгерген, қызметі және дамуы
болады. Отбасындағы құрылымдық қатынас кез-келген нуклеарлы (жеке адамдар:
күйеуі, әйелі және олардың балалары) топта негізгі төрт жүйе бөліктерінен
тұрады. Алғашқы топ жеке адамдар-отбасы мүшелерінен тұрады; екінші топ
диада - ері - әйелінен құралады; үшінші топ - сиблингті, төртінші топ - ата-
ана диадасы - баладан құралады. Әр топ бөліктерінде өз алдына белгілі
шекара, қажеттілік және үміт етулері болады. Отбасы жүйесі дұрыс
теңдестірілсе, онда жүйе бөліктерінің қажеттіліктері бірдей өтелетін
болады. Сонымен қатар отбасы түрлі маңызды топтармен: достарымен,
көршілерімен, әлеуметтік орта өкілімен, өзара әрекетте болуы шарт.
Отбасы қызметі - құрылымдық ұйымдастыру және дамумен тығыз
байланысты. Отбасына тәртіп ережесі сыртқы орта және отбасы мүшелерінің
өзара қарым-қатынас сипатына да әсер етеді.
Отбасы қызметінің негізі екі тұрғыда қарастырылады:
1) әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелері қызметіндегі
өзекті міндеттер;
2) отбасында көрініс алатын мінез - құлық феномені және процестері.
Әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелерінің басты
қызметтері: сыртқы зиян келтіретін факторлардан отбасын қорғау, отбасы
мүшелерінің бір - біріне көмек көрсетуі, сау қалуын қамтамасыз ету,
балаларды тәрбиелеу, отбасы мүшелерінің экономикалық, әлеуметтік,
эмоционалдық және дене жағынан жекелік дамуы үшін алғы шарттарын құру, бір
- бірімен тығыз эмоционалды байланыста болуына қолдау жасау, сондай-ақ
өзара мінез-құлыққа әлеуметтік бақылау жасау.
Біздің қоғамда отбасы қызметі соңғы жүз жылдықта қатты өзгерді. Бір
кездері экономикалық қызмет ең негізгі болып қаралып, отбасы мүшелерінің
дене жағынан дамуы, сау қалу жақтары қарастырылды. Өндірістік төңкерістің
арқасында, технология дамып және экономикалық қызмет өз рөлін айтарлықтай
көтерді. Қазіргі уақытта көптеген отбасылар экономикалық тұрғыдан күн
көрісіне қарағанда, бір-біріне психологиялық қолдау көрсетуді өздерінің
негізгі міндеттері деп санайды.
Баланың ата-ана және құрбыларымен қарым-қатынаста болуы әлеуметпен
кездесуге дайындық болып табылады. Осылайша, отбасы оларға белгілі бір
әлеуметтік мінез-құлық үлгісін құрап, әлеуметтік өзара қимыл тәсілдеріне
үйретеді. Қазіргі кезде баланың әлеуметтенуі оның құрбы-құрдастарымен қарым-
қатынасы және мектеп, қоршаған орта туралы түсінігі басты рөлге ие екендігі
мойындалып отыр. Қалай десек те, қоршаған ортада болып жатқан жағдайларды
бала бағалай отырып, бәрінен бұрын өзінің ең жақын туыстарының тәрбиесіне
сүйенеді. Осылайша, баланың отбасында маңызды мөлшерде меңгерген іс-әрекет
үлгілері, оның келесі бір әлеуметтік тәжірибесін айқындайды.
Отбасы психотерапиясында қолданылатын жүйелі ықпал ету түрі -
отбасының әрбір мүшесі дамудың қандай сатысында болса, онда отбасы толықтай
сол деңгейде деген болжам жасайды. Мүдделі жағдайда отбасы мүшелерінің
дамуы және жүйесі екеуі өзара байланысты болуы мүмкін. Алайда, көптеген
жағдайда ол патологиялық сипатқа ие. Мысалы, он бес жасар жеткеншек қыз
перзентті болды деп елестетіп көрейікші. Бұл жеткіншек жас кезеңі, балада
әлеуметтік тәжірибе белсенді меңгеріліп, өзіндік саны қалыптасатыны бізге
белгілі. Егер жеткіншекке басқа бір адамға деген жауапкершілікті алу
ауыртпалығы жүктелсе, онда ол өзінің жеке мәселесін екінші орында ысырып
қоятын болады. Сондай-ақ жеткіншектің ойлары мен көзқарастары
амбиваленттілікпен сипатталады. Жеткіншектер үлкендер тарапынан
көрсетілетін нақты қолдау мен қамқорлыққа мұқтаж, бастысы туелсіздікке
ұмтылады. Осылайша, жеткіншектің басқа бір адамның жағдайын жасау
қажеттілігі, оның дамуын айтарлықтай қиындататын болады.
Отбасы - іштей тұрақты, тұйық ұжым. Сондықтан оны зерттеуде белгілі
бір қиыншылықтар ұшырасады. Отбасының сипаттамасы туралы мәліметтер алу
мақсатында отбасына барған уақыттағы бақылаулар мен әңгіме жүргізу әдістері
қолданылады. Әңгіме кезінде мақсатты түрде белгілі бір жоспарды ұстану
керек. Ата-анамен әңгіме өнері мұғаліммен өте жақсы дайындықты талап етеді.
Педагогтың өте маңызды қасиеті - бақылағыштығы. Әңгімелесіп отырған адамның
бет әлпетінен, қойылған сұрақтарға қатынасынан оның психологиялық жай-күйін
білуге болады.
Қазіргі уақытта мектеп пен отбасы ынтымақтастық әрекетінің келесі
бағыттары айқындалған: ата-аналармен ұйымдастырушылық-педогогикалық жұмыс;
ата-аналардың педагогикалық сауаттылығын дамыту; ата-аналармен баланың оқу
үлгерімі мен тәрбиесін жақсарту үшін жүйелі жеке дара жұмыстарын жүргізу.
Ата-аналармен ұйымдастырушылық-педагогикалық жұмыс ата-аналар
комитеті (жалпы мектептік, сыныптық), ата-аналар жиналысы және
коференциялары сияқты формалар арқылы жүзеге асады. Ата-аналар комитеті -
ең белсенді, ықыласты деген ата-аналардан тұратын қоғамдық орган, ол жалпы
мектептік (жалпы мектептік ата-аналар комитеті) немесе сыныптық
жиналыстарда (сыныптық ата-аналар комитеті)сайланады. Ол бес-алты адамнан
(өзара негізгі міндеттерді бөліп алатын председательден және төрт-бес
мүшесінен) тұрады. Керек болған жағдайда ата-аналар комитетінің жанында
кеңестер, комиссияның ынталы топтары құрылуы мүмкін.
Отбасы бала тәрбиесінде көмек көрсетуді ықпалды тәсілі - ата-
аналардың педагогикалық сауатын дамытуды ұйымдастыру. Мектеп ата-аналардың
педагогикалық сауатын дамытуды ата-аналар жиналысын, косультациялар, сұрақ-
жауап кештерін, әкелер конференцияларын, т.б. өткізу арқылы ұйымдастыруға
тырысады. Бұл орайда, әрбір мектеп өз жағдайына, "отбасы суреті"
ерекшеліктерінің, оқушылар тәрбиелілігіне сәйкес ата-аналардың
педагогикалық сауатын дамытудың нақты жүйесін жасайды.Көбінесе оқушылар ата-
анасымен бала тәрбиесінжақсартудағы педагогикалық консультациялар және
практикалық кеңестер сипатындағы жеке дара жұмыс жиі қолданылады.
Ата-аналарға отбасы тәрбиесін жақсарту мақсатында жеке дара көмек
көрсетіп, ықпал жасай отырып, мұғалім педагогикалық әдептілік сақтау керек.
Мұғалімдердің ата-аналарға оқушылардың мектептегі "жаман " тәртібіне
шағымдануы әрқашанда теріс бағаға ие болады. Мұндай шағымданулардың еш
нәтижесі болмайды, керісінше олардың тигізер зияны өте зор. А.С. Макаренко
мұғалімдерді ата-аналарды мектепке шақырудан, балалар тәртібіне шамданудан
сақтандырған: " кей ата-ана мұндай әңгімеден кейін қолына қамшы алады, ал
кейбіреуі болса еш нәрсе істемейді де, нәтижесінде барлығы бұрынғы қалпында
қалады ", - дейді А.С. Макаренко.
Ата-аналар оқушылардың оқу еңбегінің әртүрлі шараларын өткізуге
қатыстырылады (пәндік тақырыптық кештер, танымдық - ойын- сауық ойындар,
үйірмелік сабақтар, т.б.). Көптеген мектептерде " Ашық есік күндері "
дәстүрге айналған, бұл күні ата-аналар сабаққа қатысып, сабақтағы өз
балаларын бақылауға, олардың белсенділік деңгейін және оқу материалын игеру
тереңдігін бағалауға мүмкіндік беріледі. Олар бұл күні: пәннің ерекшелігін
ескере отырып үй жұмысын қалай орындау керек, оқушы пән бойынша оқу
жұмысыныңқандай тәсілдерін игеру тиіс, осы пәнді игеруде қандай
қиыншылықтар туындайды және оқушыға оларды жеңу үшін қалай көмектесу керек,
т.б. өзекті мәселелерді шешуде білікті көмек алады. Ата-аналарға отбасы
тәрбиесінің тәжірибесімен алмасудың әртүрлі формалары ұсынылады.
Отбасы мектеп жұмысына тартудың нәтижелі формасының бірі "кіші
педагогикалық кеңестер ", ата-аналардың белсенді мүшелерімен бірігіп
мұғалімдердің нақты бір сыныптың оқыту-тәрбие процесінің әртүрлі мәселелері
бойынша ерекше кеңестер өткізуі.
Осылайша, мектеп пен отбасының сынып жетекшісі арқылы реттелетін
педагогикалық процестерінің ара қатынасы мұғалім қызметінің диагностикасы
негізінде қойылған міндеттерімен анықталады. Сынып жетекшісі қалыптастырған
мақсат пен міндеттер оның оқушылар мен олардың отбасыларымен әрі қарай
жұмысының бағыттарын да анықтайды.
Отбасында баланың даму ерекшелігін зерттеуде соңғы кезде авторлар,
жас ерекшелік кезеңдерін, даму заңдылығын ескеру арқылы, өз кезеңдік көз-
қарасында қосуда. Алғаш психоанализде жас ерекшелік кезеңдеріне әсіресе
балалық шаққа көп көңіл бөлген З.Фрейд болды. Фрейдтің пікірі бойынша
жыныстық құмарту-адам дамуының басты белгісі болып табылады. Бір жасқа
дейін эрогенді аймақта жағымды түйсінуге жету бөлігіне ауыз қуысы мен тіл
сілекейі жатты. Осы негізге сүйене нәрестелік-оралды кезең деп аталды. Бір
жас пен үш жас аралығында эрогенді аймақ болып ішектің сілекей қабаты
қаралды. Бұл аналды кезең деп аталды. Бала бұл жаста сүйкімді және жекелік
тазалық, қыңырлық, тұйықтық агрессиялық ерекшеліктерді, меңгере бастайды.
Келесі фаллисикалық кезең (3-5 жас) деп аталады. Балада жыныстық құмарту
жоғарғы деңгейде көрінеді. Фрейдтің жолын қуушы Э.Эриксон өзінің кезеңдік
бөлу негізіне басақ да белгілер енгізді.
Бала дамуы өмір сүрген ортасының мәдениеті мен экономикалық
деңгейіне байланысты. Әрбір келесі кезеңге сәйкес дағдарыстың берілуі
қоғамдағы негізгі элементке жатады, оның қарапайым себебі адам институты
мен өмірлік даму циклы бірге революцияланған болып табылады.

1) бірінші кезең (туылғаннан бір жасқа дейін) негізгі сенім сенімсіздікке
қарама-қарсы деген атқа ие болды. Бұл кезеңде ана мен бала арасындағы
жағымды қатынастың қалыптасуы төтенше маңызға ие. Егер ана баласына
қажеттіліктерін қанағаттандыруда өз қамқорлығын сүйіспеншілік пен
мейірімділік танытса бала өз жағдайының жақсы екенін, іс-әрекетінің
басқаның күтуіне сәйкес келетінін сезеді. Нәресте қоршаған әлемге сеніммен
қарауға үйренеді, ал бұл болмаса бірқатар бұзылыспен ауруға әкеп соғады;

2) екінші кезең, бір жастан-үш жасқа дейінгі жас кезеңіне сәйкес келеді,
ұятқа қарама-қарсы автономия деген атқа ие болып, оның аяқталуы мен
өзім дағдарысын туындатады;
Бала дамуының қарқындылығы оны дербес етеді. Ата-ананың бақылау жасау,
шектеу, тыйым салуы жиілей бастайды. Тұрақты түртпектеу баланың өз
қажетсіздігін сезінуге негіз болады. Шектен шығара ұялту жасанды мінез-
құлыққа әкеледі, егер бұл ұялу сезімін жоймаса, онда жасырын шешім шығаруда
бала қалайда жағдайдан шығуға талпынады. Бала осы жастың өзінде секем алу
және ұялу сезіміне ие болып, қоғамға балалық қарғыс және ауыр сөздер арқылы
үндеу тастайды. Сондықтан да ата-ана міндеті-бала жеке басын сыйлау және
мөлшерден тыс басынбау болып табылады. Осы жағдайда ғана балада әділеттік
қалыптасып, кінәлілік сезіміне қарсы белсенділік деген жас ерекшелік даму
кезеңіне қоғамның толыққанды мүшесі болып енеді;

3) үшінші кезең бастамашылдық немесе кінәлілік сезімі 4-5 жаста балада
айналасын зерттеу белсенділігі артады. Олар әлемнің құрылымын және оған
қалай әсер етуге болатынын біле бастайды. Олар үшін әлем шынайы және
қиялдағы адам мен заттан тұрады. Жалпы зерттеушілік іс-әрекеті нәтижелі
жүзеге асқанда, олар айналасындағы адам мен затпен конструктивті тәсілде
қатынас жасауға үйренеді және бастамашыл бола бастайды. Алайда оларды қатаң
сынап және жазалайтын болса, олар көптеген іс-әрекетінде өзін кінәлі
сезінуге әдеттенеді;

4) төртінші Еңбексүйгіштік немесе бүтінсіздік сезімі. 6-11 жаста
мектепте, үйде және өз құрбылары ортасында бірқатар дағды мен іскерлігін
дамытады. Эриксон теориясына сәйкес, түрлі бағытта бала құзіреттілігінің
артуы Мен сезімін едәуір толықтырады. Өзін құрбыларымен салыстыру үлкен
мәнге ие бола бастайды. Әсіресе осы кезеңде басқалармен салыстырғанда өзін
жағымсыз бағалау зор зиянын келтіреді;

5) бесінші жеткіншектік кезең-11-16 жас. Осы кезең үш жастағы Мен өзім
дағдарысын еске түсіреді, бірақ бұл әлеуметтік мәнде жүзеге асады. Аталған
дағдарыс белгілі бір өткірлігімен сипатталады.

Дағдарыс белгілері:
1) баланың жалпы оқу үлгерімі төмендейді;
2) негативизм. Үш жас дағдарысымен салыстырғанда, оны екінші негативизм
фазасы деп те атайды. Бала ортасынан алшақтайды, өштескен ұрыстарға, тәртіп
бұзуға бейім, ішкі мазасыздықты сезінеді, өзіне көңілі толмайды,
жалғыздыққа ұмтылады. Ұл баланы қыздарға қарағанда негативизм кеш (14-16
жас) басталғанымен айқын әрі жиі байқалады.
Дағдарыс кезінде жеткіншек іс-әрекеті жағымсыз сипатта болуы міндетті
емес.
Выготский іс-әрекеттің үш нұсқасын келтіреді.
Бірінші нұсқа-негативизм жеткіншек өмірінің барлық саласында айқын
байқалады. Мұндай реакция жеткіншектердің 20%-да көрініс табады.
Екінші типте-бала потенциалды негативист. Негативизм қоршаған ортаның
теріс ықпалына реакция ретінде кейбір жағдайда ғана байқалады: отбасылық
қақтығыстар, еңсені басатын іс-әрекеттер, ересектердің қысым көрсетуі.
Мұндай бала шамамен 60%-ды құрайды.
Үшінші жағдай жағымсыз құбылыстар мүлдем болмайды. Ол балалардың 20%-
да кездеседі. Жеткіншектік кезеңде баланың түрлі психикалық жарқат,
қақтығыс, келеңсіздіктерге сезімталдығы күрт артады.
Созылмалы сипаттағы екі топ факторы мәні ерекше: дұрыс тәрбие бермеу
және қақтығыстық жағдайлар. Екінші топқа келесі эманципациялы қақтығыс,
құрбы-құрдастарымен топ құру негізінде туындайтын жанжалды (байланысқа түсе
алмау, қолынан келмейтін басшылыққа ұмтылу, өзін кем сезіну, өзіне деген
жоғары талаптардың орындалмау негіздері) күштеп тоқтатуға болады.
Дәл осы жас кезеңінде алғашқы суйцид әрекет белсенділік көрініс
беріп, психологиялық дағдарысты сезіну мен байланысты жағымсыз тәуелділік
қауіпі пайда болады. Психологиялық дағдарыс салдарына сезімтал болып
келетін жеткіншектер категориясы: зорлық көргендер, түрлі тұрмыс
жағдайындағы, отбасында қатыгездіктің құрбаны болғандар ата-анасының
қазасына байланысты психологиялық соққы алғандар, жақын адамдарын
жоғалтқандар, ата-ананың ажырасу жағдайын басынан кешіргендер, ұяң, ұялшақ
жеткіншектер, аборт немесе басқа да медициналық әрекеттерді басынан
өткізгендер және өз құрбы-құрдастарымен салыстырғанда үлкен жетістіктерге
жетіп үлгерген дарынды балалар.
Бұл кезеңде өз тәніне көңілі толмаушылық, гормондардың қайта
құрылуына байланысты туындаған тітіркенгіштік күрт көтеріліп, қоршаған
ортаға-деген қатынасы өзгеріп, тәуелсіздікке деген қажеттілік туындайды,
дөрекілік, сыншылдық пайда болады.
Көптеген жеткіншектер басқалардай болғысы келемен қатар ешкімге де
ұқсамауға ұмтылады.

1.3 Отбасындағы дағдарыс

Отбасы дамуы процесс барысында бірыңғай жүйе ретінде бірнеше
кезеңдерден өтеді. Отбасы дамуы некелік одақтың құрылуынан басталады да,
бірінші баланың туылуы, келесі баламен жалғасуы, осылайша жаңа деңгейлерге
өте береді. Алғашқы жылдарда отбасының өмір сүруі кішкентай балаларды күтіп-
бағумен тығыз байланысты. Баланың мектепке баруы, ата-анамен бала арасында
қашықтықты орнатады және ол тез арада ұлғаяды. Бала өз өміріне ата-ана
тарапынан тәуілсіздік алу процесіне, оның мәні мен міндеттерін қайта
қарастыруға мәжбүр болады. Отбасы ұясынан балалары ұшып кеткенде ерлі-
зайыптылар жеке қалып, бағып-қағу ауыртпашылығынан құтылады. Мүдделі
болғанда бұл процесс жаймен жүруі тиіс, яғни баланың өсіп-жетілуіне орай
ата-ананың жаңа қажеттіліктер мен күтулері және оған жеке дайындалу
мүмкіндігі болады. Ал тәжірибе жүзіне келсек көптеген ата-аналар осыған
дайын болмайды, өйткені бірге өмір сүрген алғашқы он бес жыл ішінде
өздерінің өмірін баланы бағып-қағуға арнап, көбіне басқа қажеттілік пен
рөлдерге өзінің қатысы жоқтай сезінеді. Отбасы дағдарысы алдындағы екі
деңгейде дамиды.
1) кері құрылымдық, бұл отбасы қатынасының бұзылуы және оның қалыптасуына
кедергі келтіретін әрекет;
2) құрылымдық, отбасының жаңа деңгейі қызметіне көтерілуіне мүмкіндік
жасайды.
Отбасы қалыпты дағдарыстары
Отбасы психологиясында - өмірде кездесетін дағдарыстың кез-келген түрі
қалыпты деп есептеледі.
Алғашқы некеге тұрудың өзі - дағдарыс болып табылады. Әсіресе тойға
дейін жастар бірін-бірі ашық түсті көзілдірікте көреді, ал неке - өмір сүру
салтының өзгеруіне, әлеуметтік беделге ие болуға әкеледі. Әйел заты үшін
ата-тегін өзгерту, Эриксон пікірінше " Ұқсастық дағдарысына " соқтыруы
мүмкін, тұрмыс сипаты өзгереді, үйренуді қажет ететін жаңа тұстары пайда
болады.
Бұл ерлі-зайыптылардың бір-біріне бейімделу кезеңі - алғашқы жылда
жыл соңына қарай некенің бір жылдық дағдарысы псйда болады. Осы уақыт
ішінде дағдарысқа ерлі-зайыптылар үйренісіп бірінің алдында бірі
жауапкершілік танытып, түсіністікпен қарайды немесе айырылысу тілегі пайда
болып некелік одақ сәтсіз болып саналады. Ажырасудың алғашқы шарықтау шегі
- бір жыл бірге өткізген өмірден кейін болады. Екінші дағдарыс отбасында
бірінші баланың туылуынан кейін пайда болуы мүмкін, тіпті ол бала қалаулы
болып, махаббаттан пайда болса да қалыптасады. Тағы да өмір сүру сипаты да
өзгереді, отбасындағы жүктемелер ауысады. Егер жас ана беріліп, баланы
күтіп бағумен айналысып кетсе, онда көптеген адамдар мұны өздеріне назар
аударудың жоғалуы деп қабылдайды. Кейбір әкелер бала күтіміне қызғанышпен
қарайды, баласы әйелінің сүйіспеншілігі мен күтімін тартып алғандай
қабылдайды.
Келесі дағдарыс отбасында екінші баланың дүниеге келуімен байланысты
болады, әсіресе балалар арасында бес-жеті жастан жоғары болған жағдайда
қатты көрінеді. Балалар арасында бәсекелестік пайда болады, ол ата-ананың
мейіріміне, махаббатына ие болу ниетінен туындайды. Жасы үлкен балада
кішісіне деген қызғаныш байқалады, бұл арнайы жасалған балалық қылықтардан
байқалады, бала кішкентай кезіне еліктеп сақауланып сөйлей бастайды,
өйткені ол өзіне кішкентайға қарағандай қарап, еркелетсе деген ниеттен
туындайды. Балада осы кезеңде болып жатқан нәрсені түсіну үшін күшті
төзімділік талап етіледі.
Қарым-қатынастағы дағдарыс бала мектепке дейінгі мекемеге немесе
мектепке барғаннан кейін де пайда болуы мүмкін. Бұл уақытта ананың жаялық
жууы екінші орынға кетіп, балаға көбінде әкелік қызмет қажет болады, ал
көптеген ер адамдар бұл жағдайға дайын емес некеге өзінің қызметі тек қана
қаржылай қамтамасыз етумен байланысты деп тәрбиелеу ісінен шеттеле
бастайды.
Келесі ол уақытқа байланысты екі дағдарыстың қатар келуі: жеткіншек
жас дағдарысы және ата-ананың қырық жастық дағдарысы болып табылады. Бұл
кезеңде ата-аналар өз құндылықтарын қайта қарайды, ал балалар билікке
ұмтылып шу шығарады. Көп жағдайда осы кезде баланың қызығушылығын ата-ана
әр түрлі ескереді және көптеген келеңсіздіктер дәл осы кезде пайда болады.
Отбасы дамуының келесі дағдарыстың кезеңі бұл - ерлі-зайыптылардың
бір-бірінің зейнеткерлікке шығуы. Бұл кезеңде көсемдікке бейімделіп, өзін
кәсіби іс-әрекетте белсенділікте ұстап, дағдыланып қалған адамдарға қиын
болып келеді. Егер олар өздеріне басқа бір жұмыс көзін тауып, айналыспаса,
онда өмірге деген қанағаттанбаушылық және жеке басының іске жарамсыздығын
сезінеді. Кейбір ер азаматтар бұл кезде осы шақтың қызығын жіберіп алмайын
деп, өзін жаңа әлеуметтік жағынан көрсетуге ұмтылады.
Қатар келген екі дағдарысты теңестіру қиынға соғып, отбасында іштей
бөлінуге, қарама-қайшылықтарға әкеліп соғады.
Ажырасудың екінші шарықтау кезеңі қырық-қырық бес жас аралығы. Бұл
бірге өмір сүрген он-он бес жыл аралығына сәйкес келеді. Осы отбасылық
өмірдің екінші өтпелі дағдарыстың кезеңі болып табылады.
Одан әрі өсіп қалған балалардың кәсіп таңдауымен байланысты - дағдарыстық
кезеңге жетеді. Қазіргі экономика шартында ата-ана бала болашағының
қамынойлап, оған үлкен ауқымды түрде қаржылай және моральдық тұрғыдан
үлесін қосып, оның келешектегі жемісті мамандықпен қамтамасыз етуге
ұмтылдырады.
Ажырасудың үшінші шарықтау шегі және өз-өзіне қол жұмсауға бару дәл
осы кезеңге сәйкес келеді. Оы кезде ер жеткен балар ата-ана қамқорлығынан
бөлек шығып, өз бетінше өмір сүруге немесе отбасын құрып кететіндіктен,
ерлі-зайыптылар жалғыз өздері қалып қояды. Көптеген ерлі-зайыптылар мұндай
тығыз экономикалық және физикалық қарым-қатынасқа дайын болмағандықтан осы
кезде орта жастағы ажырасулар кездесіп жатады.
Балалар ажырасу процесіне үш түрлі типте жауап қайтарады: жеңімпаз,
жеңілгендер, аман қалғандар.
Жеңімпаздар ата-анасының ажырасуынан белгілі бір пайдаға қол
жеткізеді: жексенбі күндері әкелері еркелетсе, басқа күндері анасын әкеммен
бірге тұруға кетіп қаламын деп қорқытады, ажырасу оларға жақын адамдар
тарапынан назар аударуды күшейтеді.
Жеңілгендер. Бұл жағдайға байланысты қайғыруы жеңілген балалар.
Отбасында қалған адамның оған деген қатынасы бірден нашарлайды. Егер бала
отбасының кеткен мүшесіне қатты ұқсайтын болса, онда жағдай тіптен
нашарлайды.
Аман қалғандар бұл барлық ауыртпалықты белсенді түрде басынан өткен,
оған қоса өз жақындарына, басқа адамдарға деген қатынаста зейінді, сезімтал
бола білген балалар. Осындай соққылы тәжірибеден бала жақын эмоционалдық
қатынастың қажеттілігін түсінеді.
Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс - отбасы өмірлік циклының кез-келген
кезеңінде кездесетін дағдарыс, оны өмірдегі жағымсыз жағдайда қобалжу
дағдарысы ретінде Р.Хилл үш факторды (отбасы шығатын дағдарысты) бөліп
қарастырды:

1) сыртқы қиындық (жеке тұрғын үй, жұмыстың болмауы);

2) күтпеген жағдай, стресстер (отбасы немесе бір мүшесінде жол апаты,
зорлануы т.б.);

3) ішкі отбасы жағдайын тепе-теңдікте бағалай және жеңе алмауы қақтығысты
немесе стрестік сапалардың қарастырылуы (күрделі ауру, өлім, ерлі-
зайыптылардың опасыздығы, ажырасуы).

Отбасында қалыптан тыс дағдарыс жағдайының белгі көрсеткіштері:

1) дағдарыс жағдайы;

2) отбасы мүшелерінің болып жатқан жағдайды түсінуі және қабылдауы;

3) отбасы мүшелерінің болған жағдайға көз-қарасы, қабылдауы;

4) отбасы мүшелерінің өзгеруі;

5) жекелік және отбасылық жағдайды дағдарыстан шығару мүмкіндігі.

Зерттеушілердің бір қатары 17-19 жаста жасөспірімдік дағдарыс кезеңін
бөліп көрсетіп және жеңіл шығудың 3 тәсілін ерекшелейді.
Бірінші бұл-ішкі ресурстар мен конструктивті копингтік бағдарламаларды
қолданудың мәнін түсінудің арқасында дағдарыс жағдайлары тиімді шешу болып
табылады.
Екінші тәсіл болып-жекелік эмоционалдық тұрғыдағы уайымдауларына
қатты мән бергендіктен, мағыналы нәрсені көре алмай тиімсіз шешім пайда
болады.
Үшінші-дағдарыс жағдайды шешуде туындаған жағымсыз уайымдардан қашу,
жағдайды шешудегі жауапкершілікті басқа адамдарға артуымен байланысты болып
табылады.
Қыз баланың ерекшелігі ол дағдарыс жағдайын терең эмоционалдық уайымдаумен
қабылдап, одан мән-мағынаны көре алу іскерлігінен болады. Дағдарысқа
ұшыраған қыз бала оны түсіну мен басынан өткере терең қабылдайды,
нәтижесінде олар өмірдің қиын кезеңдерінде мағыналы жол таба білуге
машықтанады.
Боз балада бұл шақтағы ерекшелік ол дағдарыс жағдайын эмоционолдық
мәнділігін төмендетеді, оны жеңіл қабылдауға ұмтылады. Дағдарысқа ұшыраған
ұл балалар сасқалақтап, жағымсыз уайымдауға беріліп, нәтижесінде өзінің
мәселесін түсінуден алшақтай түседі.
Э.Г.Эйдемиллер отбасы диагнозы деген терминді ұсынған. Отбасы
диагнозы-отбасы өміріндегі бұзылыс деп, қиындықтың енуі мен сақтануы отбасы
мүшесінің бірінің немесе бірнешеуінің жеке қызметінің бұзылуына әкеледі.
Отбасы диагнозы-отбасы жоспары мен қызметінің бұзылысын анықтай отырып,
отбасы татулығын сақтау жұмысына стратегиялық бағытын береді. Отбасы
қатынасын анықтауға қолданылатын әлеуметтік-психологиялық диагностикалық
әдістер: сұрақ-жауап, бақылау, эксперимент, социометриялық әдіс, сандық-
сапалық, құжаттық әдіс, тест. Ұсынылып отырған әдістер арқылы отбасы
құрамын, шегін және құрылымын анықтауда: топтасуын (эмоционалды байланыс,
жақындық және отбасы мүшелерінің бір-біріне үйренісуі), иерархия (сатылы),
шекара, коммуникация сипаты, отбасының бір-біріне икемделігі болады.

2 Ата-аналар мен балалардың өзара қарым-қатынасы

2.1 Отбасының қалыптасуы және оның ерте заман дәстүріне сай тәрбиелеу
жолдары
Бала тәрбиесі - тәрбиенің барлық түрлерін, сан-саналы қамтитын
әрекет. Оны жүзеге асыру үшін ата-ана, мектеп, қоғам бірлесе отырып
атсалысатынына белгілі. Әр халықтың дәстүрлеріне зер салатын болсақ, ұрпақ
тәрбиесі қай кезде қай елде болмасын ең басты толғақты мәселесі болғанын
айтуға болады. Халық мұрасының танымдық - тәрбиелік мәні орасан зор. Ол тек
ұрпақтың тәрбиесінде ғана емес, жалпы адамзат өмірінде рухани қуатының
байлығы ретінде үлкен орын алады. Олардың ішінде бала тәрбиесіне тікелей
бағытталған, оның жан дүниесінің қалыптасуына, рухани жағынан жетілуіне
негіз болуға лайықты дәстүрлері жеткілікті. Бұған еліміз егемендік алғаннан
бері халықтық тәрбиенің ерекшеліктерін зерттеп, зерделеп халыққа жеткізуде,
оны пайдаланудағы тиімді жақтарын ашып беру мақсатында жүргізген
ғалымдардың еңбектері айқын дәлел болады. Көп уақыт бойы бұл мәселелерге
ашық баға беру мүмкіндігі болмағаны белгілі. Қазіргі кезде халықтық
тәрбиенің қажеттілігі ерекше байқалады - дейді Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия
Ұлттық университетінің педагогика ғылымының кандидаты Сейітқызы Перизат
өзінің шығарған әдістемелік құралында. Осы пікірге біз де қосыла отырып,
қазіргі кездегі халықтық тәрбиенің ерекше қажет болғаны өзіміздің
күнделікті өмірден байқауға болады.
"Тәрбиелеу ісі ұрпақтар арасындағы сабақтастық байланысты қамтамасыз
етеді. Мұнда, тәрбие процесінде жастар өзінің алдындағы ұрпақтар жинақтаған
ұжымдық тәжірбие мен білімдерді меңгеруге ғана емес, сондай-ақ оның бойында
өмір барысында аға ұрпақ шешпеген жаңа міндеттерді шешу үшін қажеттер
қалыптастыруға тиіс ", - деп айтылған. Ал кейінгі кездегі бала тәрбиелеу
бағытындағы күрделі өзгерістерге байланысты Қазақстан Республикасы білім
және ғылым министірлігінің Тұжырымдамасында: " Тәрбие - халықтың ғасырлар
бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірбиесі мен ізгі қасиеттерін жас
ұрпақтың бойына сіңіру, баланың қоршаған ортадағы қарым-қатынасын,
дүниетанымын, өмірге деген көзқарасын және соған сай мінез-құлқын
қалыптастыру ", - деген түсінік береді. Екі анықтама да әр түрлі кезеңде
берілгенімен тәрбиеде көзделген мақсат біреу - ұрпақ пен ұрпақты
байланыстыру, сабақтастыру, тәжірбиеде шыңдалған тәрбие түрлерін, әдістерін
келесі ұрпаққа жеткізу, солар арқылы тәрбиелеу болып табылатындығын
айғақтайды. Жоғары айтылған тұжырымдамада: "...Тәрбиенің негізгі мақсаты -
дені сау, ұлттық сана - сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік,
мәдениетті, парасатты, ар- ождан мол, еңбекқор, іскер, бойында басқада игі
қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу " делінген... Осы жерде ұлттық
ерекшеліктерді меңгеру үшін ең алдымен, ұлттық сана–сезімнің басым болуы
керек екендігін баса айта кету керек. Басқалай айтқанда бүгінде қоғам
алдында ұлттық сана - сезімі оянған, қалыптасқан, ұлт дегеннің не екенін
сезінетін азаматтарды тәрбиелеу міндеті тұр. Ол жөнінде белгілі тарихшы -
ғалым Қойшығара Салғараұлының " Ертеңі бар ел боламыз десек ", - деген
еңбегінде жан - жақты түсінік беріледі: " Ұлттық сана деген абстракт ұғым
емес, ол - ұлт тірлігінің бүкіл ғұмырнамасының, әдет - ғұрпының, салт-
дәстүрінің, әдебиеті мен мәдениетінің, өнерінің, тұрмыс - тіршілігінің
тарихын білу дәрежесін, яғни халықтың өзін - өзі жете танып, түсінуі.
Ұлттық сана ұлттық дүниетанымға негізделеді. Ал ұлттық дүниетаным, дұрыс
таным түсінік арқылы өріс жайып, ұлттық дәстүр арқылы өз болмысын танытады
" - дейді. Осыдан шығатын қысқаша қорытынды: ұлттық сана - сезімді ояту
үшін халықтық дәстүрлерді, әдебиеті мен мәдениетін, өнерін келер ұрпаққа
дұрыс түсіндіре алу, жеткізу, үйрету керек. Жастардың ұлттық дүниетанымын
халықтың ерекше қасиеттері арқылы кеңейтіп тәрбиелеу, оны әрі қарай
дәстүрге айналдыру олардың бойында ізгілікті қалыптастырады.
Ұлттық салт-сананың қалыптастыруының екі негізі бар: игі әдеттер көп
қолданыстан әдет-ғұрыпқа, яғни өмір қолданысына айналады да, ол ұлттық әдеп
болып (этика, этника) қалыптасады. Мұның барлығы балалардың ұлттық сана-
сезімін ояту үшін ұлтжандылық сезіміне түрткі болуға бағытталған іс-
әрекеттер.
Егеменді жастарының санасына ұлттық ұлағатты қасиеттерді сіңіре білу
дәстүрінің маңызы зор. Ақынжанды, ақ жарқын, шешен, өнерпаз, өнегелі
халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан тәлім-тәрбиелік әдеттері мен
ережелері, рәсімдері мен салт-саналық дәстүрлері жас ұрпақтың жан жүйесіне
әсер етіп, санасына сіңсе, ұлттық мәдениетті игерген, иман жүзді, инабатты
ұрпақ жалпы адамзаттық асыл қасиеттерге ие болады. Әдептілік, имандылық,
мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік, ілтипаттылық, қонақжайлық қылықтары
қалыптасқан осы асыл да абыройлы қасиеттерін жас ұрпақтың ақыл- парасатына
азық ете білу үшін әрбір тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасының, сан
ғасырларда қалыптасқан салт-дәстүріміз терең біліп, тебірене іс-қимыл
жасауға тиіс. Ұстаз ұлттың мәдениет үрдістерін өркениетті өмірімен
байланыстырып, тәлім- тәрбиеге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.