Жаңа есепті ұқсасты есепке келтіру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Қойылған мәселенің қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Жалпы оптималдау
есептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 6
1.2 Транспорт
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 12
1.2.1 Потенциалдар
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...12
2. Солтүстік-батыс бұрыш
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..14
1.2.3 Минимальды элемент
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..15
2 Delphi объектке бағытталған
тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3 Программаның
баяндалуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...36
3.1 Жалпы
мағлұмат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .36
3.2 Функционалдық тағайындалуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...36
3.3 Шақыру және
жүктеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...36
3.4 Қажетті техникалық
жабдықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.36
3.5 Кіріс
мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 36
3.6 Шығыс
мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40

КІРІСПЕ

Әлемнің барлық дамыған елдерінде математикалық әдістерді жеке
тәжірибелік есептермен қатар, әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен
транспорт жүйесінде теориялық зерттеулер үшін кеңінен қолданылады. XXI
ғасырдың басындағы негізгі қаржы және тауар ағымдары АҚШ – Еуропа –
Оңтүстік-Шығыс Азия және Қытай Республикасы үшбұрышына жинақталатындығын
көрсетіп отыр. Сонымен қатар, көліктік құрам 50120 млрд.доллар шамасында
ауытқып отырады, ал оның әр жыл сайынғы өсімі таяу келешекте жылына 6%-тен
кем болмайды. Қазіргі күннің өзінде жүкті Еуропадан Азияға және керісінше
тасымалдау көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Инвестицияларды жоспарлау туралы шешімдер қабылдаған кездері осындай
жағдайларды есепке алу қажет. Бұл пікірді Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә.Назарбаев та қолдап отыр. Ол 2004 жылдың қарашасында: Тек
қана ішкі нарықты игеріп қоймай, сондай-ақ Орта Азияға, Қытайға Ресейдің
ірі экономикалық аймақтарына шығып, орныға алатындай қызмет көрсету
салаларын және бағыттарды барынша дамыту біздің міндетіміз болып табылады
деп мәлімдеген болатын. Осыған байланысты геосаяси тұрғыдан тиімді
орналасқан Қазақстан Еуропа – Азия аймақтарын біріктіретін көпір
ретіндегі өзінің көліктік-транзиттік әлеуетін іске асыруы, көлік
инфрақұрылымын барынша оңтайландыруы тиіс.
Математикалық және құралдық әдістер жаңашыл компьютерлік және
ақпараттық технологиялардың дамуында транспорттық мәселелерді зерттеуде
ерекше бағалы орын иеленеді. Транспорттық мәселелерді шешудегі қолданылатын
экономикалық зерттеулердің әдістері тақырыбымның зерттеу өзектілігі,
экономикалық мәселелерді, транспорт моделінің әдістерін көрсету. Сонымен
қатар бұл жердегі ең басты өзектілігі экономиканың даму болжауы мен нақты
талдау мәселелерін зерттеуде қолданылатын экономикалық процестердің
әдістері мен модельдерді қолдану облысы болып табылады.
Қазіргі транзиттік жүктер үлкен қашықтыққа тасылған
жағдайда тасымалдаудың құны өте жоғары болатын және қауіп-қатері мол
болатын экономикалық жағдай қалыптасып отыр. Осы айтылғандардың бәрін
есепке алғанда республикадағы темір жол көлігі мен транзиттік жүк
тасымалдаудың жағдайын және оның дамуын, әлемдік көліктік жүйеге
интеграциялануы кезіндегі мәселелерін зерттеудің көкейкестілігі күмән
тудырмайды.
Транспорт моделінің әдістерін өңдеуде көптеген әлемдік ғалымдар өз
үлесін қосты. Н.Ш.Кремердің, Х.Таханың, М.С.Красстың, Б.П.Чупрыновтың
ғылыми еңбектерінде транспорт моделінің экономикалық зерттеулерге қолдануы
ерекше көрініс алды.
Н.Назарбаев, А.Абалкин, А.Аганбегян, А.Қошанов, С.Сатыбалдин,
Н.Есенғарин, Е.Атамқұлов, Қ.Жанғаскин, Р.Сатова, К.Жүйріков, Л.Сухова,
Т.Баяхметов, А.Давыдов, М.Көбдіков, М.Бекмағамбетов және басқа да
Қазақстанның және Ресейдің экономист ғалымдарының көп санды еңбектері
нарықтық шаруашылықтың, соның ішінде темір жол көлігінің теориялық,
әдістемелік және қолданбалы мәселелерін талдап зерттеуге арналды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты
транспорттық әдістер мен модельдерді Қазақстандағы транзиттік жүк
тасымалдарының дамытуына қолдану болып табылады. Осы мақсатты орындау үшін
томендегідей міндеттер алға қойылып отыр:
▪ халықаралық практиканы және алдағы кезеңдегі даму бағыттарын есепке
ала отырып, транзиттік жүк тасымалдарының жағдайын жүйелі түрде талдап
зерттеуге сүйене отырып, оның теориялық негіздерін анықтау;
▪ темір жол көлігімен транзиттік жүк тасымалдарын жүргізетін елдерді
анықтау;
▪ жүк тасымалдарының алдағы кезеңдегі болуы мүмкін болжамдық
көлемдерін анықтаудың экономикалық-математикалық моделін дайындау;
▪ темір жол көлігіндегі транзиттік тасымалдардың қалыптасу
принциптерін анықтау;
▪ транзиттік жүк тасымалдарының жүк ағымдарын жетілдірудің
ұйымдастырушылық-экономикалық фактор ретіндегі әлеуетін ашу.
Бұл зерттеу еңбегімнің объектісі транспорт нарығының механизмдері болып
табылады.
Транспорт есебінің негізгі мақсаты мүмкін жоспарлар ішінен
ең оптималдысын табу, яғни жалпы тасымалдау құнын минимальдау.

1 Қойылған мәселенің қазіргі жағдайы

Қазіргі транзиттік жүктер үлкен қашықтыққа тасылған
жағдайда тасымалдаудың құны өте жоғары болатын және қауіп-қатері мол
болатын экономикалық жағдай қалыптасып отыр. Осы айтылғандардың бәрін
есепке алғанда республикадағы темір жол көлігі мен транзиттік жүк
тасымалдаудың жағдайын және оның дамуын, әлемдік көліктік жүйеге
интеграциялануы кезіндегі мәселелерін зерттеудің көкейкестілігі күмән
тудырмайды.
Транспорт моделінің әдістерін өңдеуде көптеген әлемдік ғалымдар өз
үлесін қосты. Н.Ш.Кремердің, Х.Таханың, М.С.Красстың, Б.П.Чупрыновтың
ғылыми еңбектерінде транспорт моделінің экономикалық зерттеулерге қолдануы
ерекше көрініс алды.
Н.Назарбаев, А.Абалкин, А.Аганбегян, А.Қошанов, С.Сатыбалдин,
Н.Есенғарин, Е.Атамқұлов, Қ.Жанғаскин, Р.Сатова, К.Жүйріков, Л.Сухова,
Т.Баяхметов, А.Давыдов, М.Көбдіков, М.Бекмағамбетов және басқа да
Қазақстанның және Ресейдің экономист ғалымдарының көп санды еңбектері
нарықтық шаруашылықтың, соның ішінде темір жол көлігінің теориялық,
әдістемелік және қолданбалы мәселелерін талдап зерттеуге арналды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты
транспорттық әдістер мен модельдерді Қазақстандағы транзиттік жүк
тасымалдарының дамытуынақолдану болып табылады. Осы мақсатты орындау үшін
томендегідей міндеттер алға қойылып отыр:
▪ халықаралық практиканы және алдағы кезеңдегі даму бағыттарын есепке
ала отырып, транзиттік жүк тасымалдарының жағдайын жүйелі түрде талдап
зерттеуге сүйене отырып, оның теориялық негіздерін анықтау;
▪ темір жол көлігімен транзиттік жүк тасымалдарын жүргізетін елдерді
анықтау;
▪ жүк тасымалдарының алдағы кезеңдегі болуы мүмкін болжамдық
көлемдерін анықтаудың экономикалық-математикалық моделін дайындау;
▪ темір жол көлігіндегі транзиттік тасымалдардың қалыптасу
принциптерін анықтау;
▪ транзиттік жүк тасымалдарының жүк ағымдарын жетілдірудің
ұйымдастырушылық-экономикалық фактор ретіндегі әлеуетін ашу.
Бұл зерттеу еңбегімнің объектісі транспорт нарығының механизмдері болып
табылады.

1.1 Жалпы оптималдау есептері

Операцияны (басқарылатын жүйелерді) жүйелеп талдау.
Бұл кезеңдегі жұмыстарды технолог пен операцияны зерттеуші бірігіп
жасайды. Жоспарлаушы мен технологтың рольдері жоғары. Операцияны бөліктерге
бөліп, осы бөліктерді жеке-жеке зерттеу, талдау жүргізу және осы
бөліктердің өзара бірігіп әрекеттесуін талдау қажет. Мәліметтер көздерін
табу, АБЖ кезінде ақпарат желісін тұрғызып, керекті мәліметтерді табуға
және талдауға ЭЕМ қолдану керек. Осы кезеңде операцияға әсер ететін барлық
қозғаушы күштерді тиянақтап табу және осы операцияны зерттегендегі
қорытындыны қандай өмірдегі құбылыстарға қолдануға болатынын анықтау,
тиімділікті салыстыратын белгілерді анықтау жұмыстары жасалады.
Операцияны басқару есептерін мазмұндау және операцияның қарапайым
бөлшектерін бөліп шығару.
Бұл кезеңдегі жұмыстарды технолог пен операцияны зерттеуші бірігіп
жасайды. Операцияны талдау нәтижелерін мазмұндау немесе суреттеу керек.
Операцияның мазмұндалған бейнесі математикалық модельдерді тұрғызуға
жеткілікті болу шарт. Бұл мазмұндалған бейнеде:
1. Операцияның қозғаушы күшінің тізбегі болу керек. Олар математикалық
модельде ескерілуі қажет.
2. Осы қозғаушы күштердің өзара әрекеттесуінің шамасы (сипаты) болу
керек.
3. Осы операцияның бөлшектерінің бүтін операциядағы орны көрсетілуі
керек.
Операцияның қарапайым бөлшектерін бөліп шығару аралық кезең болып
есептеледі. Бұл кезең күрделі операцияны зерттегенде қолданылады.
Операциядағы негізгі қозғаушы күштерді бөліп шығару керек. Бұл
қозғаушы күштер төртінші кезеңде математикалық өрнектермен (формулалармен)
өрнектеледі.
Болжамдар жасау (жорамал құрастыру).
Бұл кезеңдегі жұмыстарды технолог пен операцияны зерттеуші бірігіп
жасайды. Болжам берілген есепті ықшамдауға, қарапайым түрге келтіруге
көмектеседі. Болжам тексерілетіндей болу шарт. Болжам тексерілетін
операцияның турасындағы жетіспейтін мәліметтердің орнын толтыру керек. Бұл
мәліметтер тәжірибе жолымен тексерілу шарт (эксперимент арқылы).
Болжамдарды құрастырған кездегі кейбір қателер: нәтиже орнының ауысуы,
негізсіз қарапайым болжамдарды қабылдау, кездейсоқ, шашыраңқы факторды
шындық ретінде қабылдау. Жиі кездесетін болжамдар мынандай: сызықтық,
дөңес, адективтік.
Математикалық модельді құрастыру.
Операцияны зерттеу үшін іс-жүзінде қолданбалы математика маманы мен
операцияны зерттеуші бірігіп жұмыс жасайды.
Модель дегеніміз ақиқатты нақты белгілеу. Модель көмегімен есептеуге
және болжауға болады. Математикалық модельді тұрғызу үшін тәуелсіз және
тәуелді айнымалыларды енгізеді. Тәуелсіз айнымалылар есептің негізгі
шешімін табуға қолданылады. Олар тиімділік айнымалыларымен, қозғаушы
күштермен байланысты.
Математикалық модель мақсатты функция мен шектеулерден тұрады.
Мақсатты функция деп тәуелсіз айнымалылардың максималды немесе минималды
мәнін іздейтін функцияны айтады. Шектеулер–ол тәуелсіз айнымалылар
жиынтығының дәлдік шегін анықтайтын теңдеулер жүйесі.
Басқару есептерін шешетін әдісті таңдау және алгоритм жасау.
Бұл кезеңдегі жұмыстарды операцияны зерттеуші мен математика маманы
бірігіп жасайды. Математикалық модельдерді келесі белгілермен жіктеуге
болады:
Айнымалылардың саны бойынша бір мөлшерлі (бір өлшемді) және көп мөлшерлі
(көп өлшемді) оптималдандыру есептерге бөлінеді.
Шектеулерге байланысты шартты және шартсыз есептерге бөлінеді.
Тәуелсіз айнымалылардың уақыттан функция болу, болмауына байланысты
статикалық және динамикалық оптималдандыру есептеріне бөлінеді.
Ескерілетін ақпараттардың дәрежелері бойынша стохастикалық және детерминдік
оптималдандыру есептеріне бөлінеді, т.б.
Математикалық модельді жасаған соң мақсатты функция мен шектеулер түрі
бойынша қандай математикалық бағдарламалау есебіне жататынын қарастыру
керек:
- сызықтық бағдарламалау;
- бейсызықты бағдарламалау;
- дискретті бағдарламалау;
- динамикалық бағдарламалау;
- ойындар теориясына;
- стохастикалық бағдарламалау, т.б.
Қандай математикалық бағдарламалау есептеріне келісетінін қарастырып,
есепті шешетін әдістер тобын табамыз. Топ ішінде нақты шешім әдісін табу–ол
есептеу алгоритмінің тиімділігіне байланысты жүзеге асырылады.
Оптималдандырудың барлық таңдалған сандық әдістері есептеу алгоритміне
дейін нақтыланады. Алгоритм дегеніміз есептің шешімін табу үшін оның
берілген шарттарын қалай және қандай кезекпен қолдану керектігіне нұсқаулар
дәлді анықталған іс-әрекеттер ережесі. Алгоритмнің сипаттамалары мынандай:
Детерминдік - ол есептеу кезеңдерінде берілген шарттар бойынша
біржақты шешім алу.
Есептеу процесінің дискреттілігі - орындалуы күдік туғызбайтын
бөліктелген алгоритм қадамдары.
Жалпылық - ол әртүрлі берілген шарттар бойынша бір типті есептерге
алгоритм қолдану мүмкіндігі.
Алгоритмді жүзеге асыратын программа құрастыру және оны жөнге келтіру.
Бұл кезеңдегі жұмыстарды операцияны зерттеуші мен программа маманы
бірігіп жасайды. Программалық процесс келесі кезеңдерден тұрады:
есептеу алгоритмінің блок-схемасы бойынша программаның детальды блок-
схемасын тұрғызу;
программа тілін таңдау;
программа құру;
шешуі белгілі (тесттік) есептер қолдана отырып, программаны тексеру және
оған керекті түзетулер енгізу;
берілген шарттардың өлшем функциясы ретінде есептеу алгоритмінің бір
циклдық жұмысына машина уақытының шығынын бағалау;
кіріс және шығыс мәліметтерін белгілі бір формада дайындау.
Есепті шешу және шешімдерді талдау.
Бұл кезеңдегі жұмыстарды жоспарлаушы мен операцияны зерттеуші бірігіп
жасайды. Бұл кезеңде бастапқы мәліметтер жөнге келтіріледі. Есеп ЭЕМ арқылы
шығарылады. Есептің шешімін кесте немесе график түрінде алуға болады, содан
соң шешім талдауға жатады. Шешім қабылдайтын қызметкер көмегімен кіріс және
шығыс мәліметтері, алынған нәтижелердің толықтығы және дұрыстығы талданады.
Талдаудан кейін қорытындылар шығарылады да, олар ұсыныс түрінде беріледі.
Егер алынған шешім мен ұсыныстар шешім қабылдайтын қызметкердің көңілінен
шығатын болса, онда олар іске асырылады. Қарсы болған жағдайда модельді
одан ары жетілдіру, мазмұнды есептің формуласын өзгерту, операцияларды
талдауды толықтыру және т.с.с. жұмыстар атқарылады. Былайша айтқанда,
операцияларды зерттеудің кез-келген алдындағы кезеңіне көшеміз.
Операцияларды зерттеудің негізгі принциптері:
1 Операцияны зерттейтін топ құрамына әртүрлі мамандар енгізу принципі.
Себебі көптеген басқарылатын дүниелерді әртүрлі көзқараспен зерттеу керек.
Ол үшін әртүрлі саладағы мамандар керек және алдын-ала қай тәсіл тиімді
екенін білмейміз. Бір адам әртүрлі салада білімді маман болу қиын. Сол үшін
оның жетекшісі жүйелеуші маман болу керек. Ол адамға ерекше талаптар қояды:
терең білімді, ой өрісі кең, зерделі, жұмысқа жеке мамандарды жұмылдыра
алатын қабілеті болу керек және топтың жұмысын ойдағыдай атқару керек.
2 Математикалық модельдеу принципі. Операцияны басқарғанда шешім
қабылдау үшін математикалық модельді қолдану.
3 Оптималдық принцип. Шешім қабылдағанда бізге кез-келген шешім керек
емес, керегі тиімді шешім қабылдау. Тиімділікті салыстыру үшін белгі болу
керек.
4 Іс жүзінде қолдану принципі. Кез-келген операцияны зерттеудің
негізгі бағыты өндіріске еңгізуге арналуы керек. Жай зерттеумен шектелмеуі
тиіс.
5 Үйлестік (ұқсастық) принципі. Жаңа есепті ұқсасты есепке келтіру.
6 Декомпозиция (бөлшектеу) принципі. Күрделі операцияларды зерттеуде
қолданылады.
7 Жүйелеу тәсілінің принципінің негізгі операцияға әсер ететін барлық
негізгі қозғаушы күштерді ескеріп, операцияның бөліктерінің өзара қарым-
қатынасын анықтап және операцияны жалпы бағалайды.
8 Агрегаттау (іріктеу) принципі. Күрделі есеп шығару мен күрделі
операцияларды зерттеуге қолданылады.

Математикалық бағдарламалау есептерінің қойылымы, оларды тораптау.
1 есеп. Қоспаның ең жақсы құрамын анықтау (диета туралы).
Мал шаруашылығында малға тәулікте берілетін жем құрамы жоспарланады.
Жем құрамында белгілі бір қоректі заттар болу тиіс. Жем бірлігінің бағасы
белгілі. Жем түрлерін таңдаған сәтте олардың жалпы бағасы минималды
болатындай және қоректі заттар қажетті мөлшерде болуы тиіс.
Негізгі белгілеулер:
n () - жем түрлері;
m () - қоректі заттар саны;
- j-ші жемнің бірлігіндегі і-ші заттың бірлігі;
- тәуліктегі қоректі заттың қажеттілігі;
- j-ші жем бірлігінің бағасы;
- жем түрлерінің мөлшері.
Қарапайым актілер:
1) Жем түрлерінің жалпы бағасын минималдау.
2) Тәулікте қоректі заттар мөлшерін қанағаттандыру.

Есептің математикалық моделі:

2 есеп. Өнім шығарудың оптималды жоспары.

Кәсіпорын n түрлі өнім шығарады (). -арқылы j-ші өнім
бірлігіне жұмсалатын і-ші шикізат бірлігін; bі () арқылы – і-ші
шикізаттың толық көлемін; Сj арқылы –j-ші өнімнен кәсіпорын алатын
пайданы; арқылы– алдын ала белгіленген шығарылатын өнімнің төменгі
және жоғарғы шегін белгілейміз.
Шикізат көлемі бойынша технологиялық іске асыратын, шығарылатын
өнімнің көлемін қанағаттандыратын және де кәсіпорынға үлкен пайда әкелетін
өнім шығаратын жоспардың тиімділігін анықтау.
Тәуелсіз айнымалылар:
xj , -шығарылатын өнім көлемі
Қарапайым актілер:
0. 1) Кәсіпорын пайдасын максималдау.
1. 2) Шығарылатын өнім көлемін қанағаттандыру.
2. 3) Шикізат көлемінің шектілігін ескеру.
Есептің математикалық моделі:

3 есеп. Металл өнімдерін тасымалдауды жоспарлау (транспорт есебі).
Өндірістік қуаттары -ге тең бірыңғай металл өнім шығаратын
металлургия завод жеткізушілері m қалада орналасқан. Ал n қалада тұтынатын
көлемі bj -ға тең металл өнімдерін тұтынушылар бар. Бұл қалалар темір жол
желілерімен байланысқан және қалалардың өзара қашықтықтары берілген, к-
жүк бірлігінің ара-қашықтық бірлігіне тасымалдау құны, к. Материалдық-
техникалық жабдықтау басқармасына транспорт шығындары минималды болатындай
етіп, тұтынушыларды жеткізіп берушілерге бекіту керек.
Келесі белгілеулер енгізейік:
тасымалдау құны.
Тәуелсіз айнымалылар: -тасымалданатын метал өнімдерінің көлемі.

Қарапайым актілер:
0. 1) Транспорт шығындарын минималдау.
1. 2) Тұтынушылардың сұраныстарын толық қамтамасыз ету.
2. 3) Өндіріс қуаттарының шектілігін ескеру.
Есептің математикалық моделі:

4 есеп. Белгілеу (үлестіру) туралы есеп.

n механизмдерді үлестіру туралы есепте әрбір механизм тек бірден бір
жұмысты орындайтын етіп және әрбір механизмнің берілген өнімділігі бойынша
әрбір жеке жұмыстың жалпы тиімділігі максималды болатындай етіп, n жұмысқа
бөлу керек.
Белгілеулер:
, , - і-ші механизмнің j-ші жұмыстағы өнімділігі,
- і-ші механизмді j-ші жұмысқа белгілеу.
Қарапайым актілер:
0. 1) Процесс тиімділігін максималдау.
1. 2) Бір механизм бір жұмысты орындайды.
2. 3) Бір жұмыс тек бір механизммен орындалу керек.
Есептің математикалық моделі:

1, егер і механизм j-жұмысқа белгіленген болса,
=
0, егер і механизм j-жұмысқа белгіленбеген болса.

2. Транспорт есебі

1.2.1 Потенциалдар әдісі

Транспорт есебі келесідей тұжырымдалады:
Берілген пункте бірлік шамасында біртекті өнім жіберіледі.
Бұл өнімді сәйкесінше шамада қабылданатын берілген пунктке
жеткізу қажет. Бірлік өнімді жіберетін ші пунктен қабылданатын ші
пунктке тасымалдау құны ге тең, ал тасымалданатын өнім бірлігінің
сәйкес шамасы болсын делік. Есептің шартын төмендегі кесте арқылы
сипаттайық:
6.1-кесте

...

...

...

... ... ... ... ...
...

матрицасын тасымалдау жоспары, ал матрицасын транспорттық
шығын матрицасы деп атаймыз. Олай болса, транспорт есебі деп тасымалдау
құны ең аз болатын жүктерді жіберу пункттерінен қабылдау пункттеріне
тасымалдауды айтамыз.
Транспорт есебінің негізгі мақсаты мүмкін жоспарлар ішінен ең
оптималдысын табу, яғни жалпы тасымалдау құнын минимальдау.

Тіке есебі Қос мағыналы есебі
(6.5)
(6.1) (6.6)
(6.2) (6.7)
(6.8)
(6.3)
(6.4)

Тіке есепті қарастырайық, мұнда мақсатты функция (6.1) транспорт
шығындарының минимальдауын көрсетеді. (6.2) - шектеулер жабдықтаушы
заводтың (жіберу пункттерінің) өндіріс қуаттарының шектілігін ескертеді.
(6.3)-шектеулер тұтынушылардың (қабылдау пункттерінің) сұраныстарын толық
қамтамасыз етуін көрсетеді.
1) Егер , онда (6.1)-(6.4) есеп жабық транспорт есебі деп
саналады. Басқа жағдайларда ашық транспорт есебі болады.
Ашық транспорт есебін жабық транспорт есебіне келтіруге болады: ол үшін
жалған пункттер енгізу керек. Жалған пункттерінің тасымалдау құны нөлге
тең.
2) Егер , онда келесі жалған пункт енгізіледі:

3) Егер , онда келесі жалған пункт енгізіледі:

Транспорт есебін потенциалдар әдісімен, венгр әдісімен шығаруға болады.
Потенциалдар әдісі жабық транспорт есебіне қолданылады. Потенциалдар әдісін
қолдану үшін тіке транспорт есебіне қос мағыналы есепті (6.5)-(6.8) құру
керек.

Потенциалдар әдісінің алгоритмі:

І. Алғашқы қадам:
1. Басты жоспарды құру.
2. Жоспары бар торлар үшін: жүйесін жасау.
3. Жоспары жоқ торлардың потенциалдығын зерттеу: .
ІІ. Жалпы қадам:
1. Жоспарды одан да жақсарту.
2. Жүйені түзету.
3. Түзетілген жүйенің потенциалдығын зерттеу.
Алғашқы жоспар не солтүстік-батыс бұрыш әдісімен, не минимальды элемент
әдісімен құрылады.
Жоспары бар торларға жүйесі жасалады.
Жоспары жоқ торларға келесі теңсіздіктер жүйесі құрылады: .
Егер бұл шарттар орындалмаса, онда сандары табылады. Табылған
барлық ішінен ең үлкені болып алынады. (і0,j0) тұратын тордан
бастап, жоспары бар торларда сағат тіліне қарсы бағыт бойынша цикл
құрылады. Сонымен бірге (і0,j0)– тордан бастап, цикл бұрылатын жерде алма-
кезек (+,-) белгілері қойылады. (-)-та тұрған барлық ішінен ең кішісі
алынады: Ол –жоспарды жақсарту коэффициенті.
Жаңа жоспар келесідей құрылады:

, егер цикл бұрылған жерде плюс тұрса,

= , егер цикл бұрылған жерде минус тұрса,

, цикл жүрмеген торларға.

Содан соң жоспары бар торларға жаңа теңдеулер жүйесі құрылады: .

Жоспары жоқ торлардың потенциалдығы зерттеледі: .

1.2.2 Солтүстік-батыс бұрыш әдісі

Солтүстік-батыс бұрыш әдісімен құрылатын алғашқы жоспардың әрбір
қадамында солтүстік-батыс бұрышта орналасқан тор қарастырылады және
тасымалдау құны ескерілмейді.

Жоспарды құру алгоритмі бірнеше қадамдардан тұрады, олардың әрқайсында
жоспар матрицасының жолы немесе бағаны толтырылып отырады. Ең алдымен
торы таңдалады, яғни жоспары, келесі торлар да ең солтүстік
батыс бұрыштағы торлар таңдалып отырады. Осыған байланысты әдіс солтүстік-
батыс бұрыш әдісі деп аталады.
1-қадам. жоспары таңдалады.
2-қадам. Егер болса, онда , ал жолдың қалған торлары 0-мен
толтырылады. ші жол одан әрі қарастырылмайды, ал .
3-қадам. Егер болса, онда , ал жолдың қалған торлары 0-мен
толтырылады, яғни . Бірінші жол одан әрі қарастырылмайды, ал
.
4-қадам. Келесі қарастырылатын жоспар болады. Егер болса,
онда 5-қадамға көшеміз. Егер болса, онда , ал жолдың қалған
торлары 0-мен толтырылады, яғни , екінші жол одан әрі
қарастырылмайды, ал . Осы ережені қолдана отырып, қалған торларды
толтырамыз.
5-қадам. Егер болса, онда болады және ші бағанның
қалған торлары 0-мен толтырылады және ші баған одан әрі
қарастырылмайды, ал .
6-қадам. Егер болса, онда болады және бірінші бағанның
қалған торлары 0-мен толтырылады, яғни және бірінші баған одан
әрі қарастырылмайды, ал . Келесі қарастырылатын тор болады. Егер
болса, онда 2-қадамға көшеміз. Егер болса, онда болады
және екінші бағанның қалған торлары 0-мен толтырылады, яғни
және екінші баған одан әрі қарастырылмайды, ал .
Алгоритм өнімді қабылдау пункттеріне толығымен үлестіргенге дейін
жалғасады, яғни тордан құралады.

1.2.3 Минимальды элемент әдісі

Минимальды элемент әдісінде транспорттық шығын матрицасы
ескеріледі. Жоспарды құру алгоритмі бірнеше қадамдардан тұрады, олардың
әрқайсында жоспар матрицасының жолы немесе бағаны толтырылып отырады.

1-қадам. матрицасынан ең кіші элементін анықтаймыз. Айталық,
ды болсын, онда .
2-қадам. Егер болса, онда , ал жолдың қалған торлары 0-мен
толтырылады, яғни . Екінші жол одан әрі қарастырылмайды, ал
. Содан соң матрицасының арасынан тасымалдау құны ең кіші
келесі торды қарастырамыз. Егер болса, онда 2-қадамды қайталаймыз,
егер де болса, онда 3-қадамға көшеміз.
3-қадам. матрицасынан келесі ең кіші тасымалдау құны торы
болсын делік, онда болады және төртінші бағанның қалған
толтырылмаған, бос торларын нөлмен толтырып, төртінші баған одан әрі
қарастырылмайды, ал . Келесі тасымалдау құны кіші торды таңдаймыз.
Егер болса, онда екінші қадамға көшеміз, егер болса, онда
үшінші қадамды қайталаймыз.
Алгоритм торға дейін толтырылады.

a1 = 180, a2 = 90, a3 = 170; b1 = 45, b2 = 45, b3 = 100, b4 = 160;
.
, болғандықтан есеп ашық транспорт есебі болып табылады.
Ашық транспорт есебін жабық транспорт есебіне келтіру қажет. Ол үшін
жалған пункт енгізіледі.
Шешімі. Келесі кесте құрылады
2 – кесте
bj
ai 45 45 100 160 90
180 6 7 3 2 0
90 5 1 4 3 0
170 3 2 6 2 0

Ι. Алғашқы қадам
1. Басты жоспарды құру. Алғашқы жоспар келесі екі әдіспен құрылады:
а) минимальды элемент әдісі;
ә) солтүстік-батыс бұрыш әдісі.

а) Минимальды элемент әдісі

6.3-кесте
bj
ai 45 45 100 160 90
0 0 55 70 0 0
180 6 7 3 2 0
90 0 0 0 0 90 90
90 5 1 4 3 0
45 0 0 45 45 0 0
170 3 2 6 2 0
100 55 45 0 55 70 0

Минимальды элемент әдісінде тасымалдау құны ескеріледі. Кесте торлары
тасымалдау құнының ең кіші мәнінен бастап толтырылады. Біздің жағдайда
тасымалдау құны ең кіші торлар 1, 2 және 3 - жолдардың 5 - бағаны болып
табылады. Олардың ішінен біреуі таңдалады. Мысалы, 1 жол 5 - баған.

Қалған торлар осы ережемен толтырылады

Соңғы қалған тор келесідей толтырылады:

ә) Солтүстік-батыс бұрыш әдісі

6.4 - кесте

bj
ai 45 45 100 160 90
0 0 10 0 80 0
180 6 7 3 2 0
135 45 45 90 0 0
90
0
90 5 1 4 3 0
80 0 0 0 10 80 0
170 3 2 6 2 0
90 0 0 0 80 90

Бұл әдіс солтүстік-батыс бұрышында орналасқан (1, 1) торының элементін
анықтаудан басталады.

x11 = min {a1, b1} = min{180, 45} = 45, x21 = x31 = 0,
.
Келесі солтүстік-батыс бұрышта орналасқан элемент болып табылады.
Элемент таңдалғаннан кейін, минимальды элемент әдісі сияқты есептеліп
отырады.

Келесі бастапқы жоспар алынады:
6.5 - кесте

bj
ai 45 45 100 160 90
180 6 7 3 2 0
45 45 90
90 5 1 4 3 0
10 80
170 3 2 6 2 0
80 90

2. Жоспары бар торлар үшін жүйесін құру (6.6 - кесте).

Табылған мәндерді ескерсек, кесте келесі түрде болады:
6.6 – кесте

vj
ui 6 7 3 2 025
6 7 3 2 0
0 45 – 45 + 90
5 1 4 3 0
–1 + –10 80
3 2 6 2 0
0 80 90

3. Жоспары жоқ торлардың потенциалдығын зерттеу (6.6 - кесте).
Егер бұл шарт орындалмаса, онда сандары табылады.

Табылған барлық ішінен ең үлкені анықталады:

ΙΙ. Жалпы қадам
1. Жоспарды одан да жақсарту.
тұратын тордан бастап, жоспары бар торларда сағат тіліне қарсы
бағыт бойынша цикл құрылады және тордан бастап, цикл бұрылатын жерде
алма-кезек (+,-) белгілері қойылады.
2. Жүйені түзету.
(-)-та тұрған барлық ішінен ең кішісі алынады. Ол . (-)-та
тұрған барлық -дан азайтамыз, яғни ал (+)-та тұрған
барлық -ға қосамыз, яғни . Келесі жаңа жоспарды
аламыз:
6.7 – кесте

vj
ui 6 7 3 9 7
6 7 3 2 0
0 45 – 35 100 +
5 1 4 3 0
6 +10 –80
3 2 6 2 0
7 80 90

Жоспары бар торлар үшін келесі потенциалдар жүйесін аламыз (6.7 -
кесте)

3. Түзетілген жүйенің потенциалдығын зерттеу (6.7 - кесте).

Келесі жақсартылған жоспарды аламыз
6.8-кесте
vj
ui 6 0 3 2 0
6 7 3 2 0
0 – 45 100 +35
5 1 4 3 0
–1 45 45
3 2 6 2 0
0 + –80 90

Келесі потенциалдар жүйесін аламыз (6.8 - кесте):

Потенциалдығын зерттейміз (6.8 - кесте):

.

Келесі жақсартылған жоспарды аламыз:
6.9 - кесте
vj
ui 3 0 3 2 0
6 7 3 2 0
0 100 80
5 1 4 3 0
–1 45 45– +
3 2 6 2 0
0 45 +35 –90

Келесі потенциалдар жүйесін аламыз (6.9-кесте):

Потенциалдығын зерттейміз (6.9-кесте):

Келесі жақсартылған жоспарды аламыз:
6.10 - кесте
vj
ui 3 1 3 2 0
6 7 3 2 0
0 100 80
5 1 4 3 0
0 45 45
3 2 6 2 0
0 45 80 45

Келесі потенциалдар жүйесін аламыз Потенциалдығын зерттейміз
(6.10 - кесте): (6.10 - кесте):

Алынған жүйе оптималды болғандықтан оптималды жоспар алынды және
оптималды шешім:

2 Delphi объектке бағытталған тілі

Жоғарғы деңгейлі программалау процедуралық, логикалық және объектілі –
бағдарлы болып үш түрге бөлінеді. Соңғы кездерде Windows ортасында жарыққа
шыққан және объектілі – бағдарлы программалау (ОБП) негізінде құрылған
программалау тілдері – Object Pascal, Microsoft Visual Basic, Borland,
Borland C++ for Windows.
Солардың ішінде Visual Basic тілі Qbasic программалау тілі негізінде,
Delphi тілі Объектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows
операциялық жүйесін басшылыққа алып құрылған (Visual – көзбен көру).
Әсіресе Delphi программалау тілі – кез – келген қосымшаны дайындауға
болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл.
Delphi – дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары
оның бірте – бірте кеңейтілген 2, 3, 4, 5, 6, 7 – нұсқалары жарық көрді. 5,
6 – нұсқаулардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады, екеуі де
Windows 32 операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Delphi – дің соңғы
нұсқаларында интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген
және мәліметтер қорымен жұмыс істеуде өзгешеліктер енгізілген.
Delphi ортасы – бағдарламаушының жоғары әрі тиімді жұмысын қамтамасыз
ететін күрделі механизм. Ол визуалды түрде бір уақытта бірнеше ашылған
терезелермен жұмыс атқарады. Терезелер экранда толық немесе бөлшектелген
түрде бір – бірін жаба отырып жылжи алады.
Delphi тіліндегі қолданбалы бағдарламалар немесе қосымшалар IDE
(Integrated Development Environment) дамып отыратын құрылымдық ортада
орындалады. IDE ортасы бағдарлама құрушының қарым – қатынасын ұйымдастырып,
әр түрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы
ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін
жобалауға, бағдарламаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен
байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және бағдарламаны түзету, оны
орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.
Delphi – дің IDE ортасы көптерезелік жүйе деп саналады және
интерфейстің құрамына 4 терезе кіреді:
1) негізгі терезе (Project 1);
2) объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
3) формалар құрастырушысының терезесі (Form1);
4) бағдарлама кодының терезесі (Unit1.pas).
Негізгі терезеден басқа терезелерді жылжытуға, экраннан алып тастауға
және олардың өлшемін өзгертуге болады. Delphi бір құжаттық орта, яғни бір
мезгілде тек қана қосымшамен жұмыс атқаруға болады. Бағдарлама жобасының
атауы негізгі терезенің жоғарғы қатарында көрсетіледі.
Терезелерді кішірейту, үлкейту, жабу әрекеттері осы әрекеттердің
Windows ортасында орындалуымен бірдей болып келеді.
Форманың терезесінен Unit кодына және одан кері өту F12 пернесі арқылы
орындалады. Unit терезесінің сол жағындағы терезе Browser терезесі деп
аталады, және бұл терезе арқылы бағдарламаның құрылымымен танысуға болады.
Delphi ортасынан шығу үшін негізгі терезені жабу керек.
Негізгі терезе бағдарламаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады
және Delphi ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғарғы
қатарында орналасады
Бұл терезеде Delphi – дің негізгі меню жүйесі, пиктограмммалық команда
батырмалары мен компоненттер жинағы (палитрасы) орналасады.
Delphi – дің негізгі ерекшелігі – мұнда қосымша құру үшін компоненттік
және объектілік тәсілдер пайдаланылады. Компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл:
әр қосымша арнайы іс – әрекеттерді орындайтын компоненттерден жинақталады.
Ол жеткіліксіз болса, объектіні өңдеуге арналған үстеме бағдарлама
құрылады. Компоненттер визуальды компоненттер кітапханасында (VCL – Visual
Component Library) жинақталған. Компоненттер панелінде түрлі кластарға
тиісті стандартты компоненттер өте көп. Пайдаланушы жаңа компонент
дайындап, оны осы панельге қосуына да болады.
Біз ұсынып отырған программалық комплексті жасау үшін Delphi 7.0.
пайдаланылады. Бұл құралды таңдап алудың негізгі себептеріне мыналарды
жатқызамыз:
• Delphi-де қолданбаларды жобалауда визуалды құралдары мен оңтайлау
жүргізетін компилятордың жемісті түрде үйлесуі деуге болады. Бұл
жағдайда машиналық кодтың генерациялануы технологиясы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.