ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
ІІ. ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢ ЖАҒДАЙЫНДА ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ
ДАМЫТУДЫҢ ОБЬЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІГІ

2.1 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПОРЫН ТҮСІНІГІ. . . . . . . . . . . . ... ... ... 5
2.2 ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
КӘСІПОРЫНДАРДЫ САҚТАНДЫРУ ҚАЖЕТТІЛІГІ ... ... ... ... ... .9

ІІІ. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
КӘСІПОРЫНДАРДЫ САҚТАНДЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13

3.1 ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
3.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ...24
3. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАСЫ БАР ЕЛДЕРДІҢ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
БИЗНЕСТІ ДАМЫТУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . ...30

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .34

ҚОСЫМША . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

КІРІСПЕ
Соңғы жылдары шағын және орта кәсіпорын Қазақстан Республикасының
экономикасындағы ролі артып келе жатыр. 2002 жылы Қазақстандағы шағын
және орта бизнес секторымен өндірілген жиынтық өнімдердің ЖІӨ - ге
қатынасы 17% - ды құрады, ал 2003 жылы осы сектор   субъектілерінің
бұл макроэкономикалық   индикаторындағы   үлесі 20% - дан астам шамаға
жетті. Осы статистикалық мәліметтер көрсетіп отырғандай шағын және
орта кәсіпкерлік секторының қазақстан экономикасындағы маңыздылығы
барған сайын салмақты болып келеді. 2004 жылғы осы сектордың ЖІӨ - ге
қатынасының болжамды көсеткіш деңгейі 30% (бұл көрсеткіш бағдар ретінде
ҚР – ның президентімен өткен жылы халыққа жолдауында қарастырылып,
бекітілген).
Бәрімізге мәлім кәсіпкерлік секторы экономиканың
диверсификациялауға, тұрақты қарқындармен дамытуға мүмкіндік береді.
Осы тенденция біздің елімізде қалыптаса қойған жоқ. Сондай – ақ
жоғарыдағы үлестік көрсеткіштер дамыған мемлекеттердің экономикасымен
салыстырғанда   мардымсыз болып табылады. Мұндай жағдайдың қалыптасуы
мемлекеттік реттеу мен қолдауға және шағын бизнес пен орта
кәсіпкерліктің ішкі және сыртқы орталарына қатысты әралуан
аспектілі   қиындықтары мен проблемаларына байланысты.
Сондықтан   осы курстық жұмыстың өзектілігі жоғарыда аталған әртүрлі
аспектідегі мәселелерді және оларды шешу жолдарын зерттеумен
анықталады. Сонымен қатар шағын жәнеи орта бизнес секторының бүкіл
әлемдік сауда ұйымына (БСҰ) кіруіне байланысты мәселелерді зерттеу
осы бітіру жұмысының өзектілігін анықтайды. Курстық жұмысымның
тақырыбы: Шағын және орта кәсіпорын дамуын сақтандыру жетістіктері.
Тақырыпты зерттеу мақсатым: шағын және орта кәсіпкерліктің дамуында
кедергі болып тұрған мәселелерді қарастырып, оларды шешу жолдары арқылы осы
секторды дамыту болып табылады.
Шағын және орта бизнестің ерекшелігі қызмет ету сферасы болып
табылады. Ірі кәсіпорындар жаппай өндіріс жағдайында, тұрақты тауар
номенклатурасымен және көтерме сатыпалушылармен жұмыс істейді. Шағындар
ұсақ партиялармен шығарады, жеке тұтынушылардың қажеттіліктерін
қанағаттандырады, нарықттық арнайы сегментіндегі және екінші реттік шикізат
өндірісінің қалдықтарын пайдаланады. Мысалы, автомобиль өндірісі-ірі
кәсіпорын қызметіне жатса, автомобильді жөндеу-шағын және орта бизнес
қызметі.
Шағын және орта бизнестің келесі бір тиімді ерекшелігі калликтивті
еңбекке ұмтылуы, жұмыс орның сақтап қалуға тырысу және пайдаға қатысуға
негізделген жұмыстың нәтижесінің максималды болуына мүдделілік болып
табылады. Ірі компаниялар кәсіби менеджерлерді жалдайды, ал олар
акционерлердің барлық талпыныстарының ерекшеліктерін білмейді нәтижесінде
басқару мәселелеріне алып келеді, ал шағын кәсіпорындарда құрушының өзі
менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде ешқандай түсініспеушілік мәселесі
туындамайды
Халықаралық сыртқы ортаға қатысты бүкіл потенциялды қиындық
қазіргі кезде өте белсенді талқылануының себебі, шағын және орта
бизнестің тек қана ішкі нарыққа бағдарлануына байланысты бәсекелік
қабілеттің төмендігінде. Сондықтан егер біздің еліміз БСҰ – ына кірсе,
онда осы сектордың елімізде экономикамызды әртараптандыруға мүмкіндігі
болмай қалады. Осыған орай осы әлемдік ұйымға кірер алдында осы
сектордың бәсекелік қабілеттерін жоғарлатуға бағытталған. Дамыту
жолдарын зерттеу жоғарыда аталғандай, осы зерттеу жұмысының
тақырыбының өзектілігін баянды етеді.
Бұл тақырыптың теориялық маңыздылығы қазіргі жағдайда өте жоғары.
Сондай – ақ бұл курс жұмысының тәжірибелік маңыздылығы да бар. Оның
тәжірибелік маңыздылығы қазіргі таңдағы шағын және орта кәсіпорынның
қамтуындағы мәселелермен қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге,
жүзеге асырулары бойынша рекомендацияларды ұсынумен   анықталады.

ІІ. ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢ ЖАҒДАЙЫНДА ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ
ДАМЫТУДЫҢ ОБЬЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІГІ
2.1 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПОРЫН ТҮСІНІГІ
   Шағын және орта кәсіпорын түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен
оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда
кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген
теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын француз экономисі Р.Контильион (18ғ)
есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функционалдық негізі
ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты
болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер
әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб
түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген.
Кейбіреулері болса, шағын кәсіпорын барлық ежелгі мәдениетте
дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер,
иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі
тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға бағытталған Хамураппи заңдары болып
табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы қатарлы ғылыми-техника дамудың
теоретигі Кристофер Фример және менеджмент теоретигі Питер Друпердің
айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік теориясынан ұсынған, оны алғаш
зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады. Теорияның мәні келесіде,
кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын өзіндік элемент.
Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің алғашқы
пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына тура
келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта
талқылауды қорғайды.[13,17-20]
Кәсіпкерліктің анықтамасынан тоқталмас бұрын кәсіпкерлікті қандай
категорияға жатқызу керек екендігін нақтылап алайық.
Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы құрамдас
элементтерге шартты бөлудің дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған, ол халық
шаруашылығының даму бағытын және заңдылығын жан-жақты танып білуге
мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қалыптасқан мәселелерді өз кезеңінде
байқауға және олардың жедел шешілуі бойынша шаралар қолдануға мүмкіндік
береді.
Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар
келесідей айрықша ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер
саны, қай салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны,
шығарылатын өнім көлемі. Сонымен кәсіпорындардың үш түрін бөліп көрсетуге
болады: ірі, орта және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра отырып,
экономиканың тұтас ағзасын құрайды. Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі
жаңарып тұратын номенклатурасымен және ассартиментімен, аз ғана партияда
өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар жағдайында елеусіз материалдар мен шикі
затты қолдану қажет болған жағдайда пайда болады. Сонымен, шағын
кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған кезінде жекелеген тапсырыстарды
есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ – түйек өнімдер өндіріледі. Сонымен
қатар, шағын кәсіпорындар қызметтің барлық саласында нолдік нәтиже алумен
байланысты жоғары тәуекелге ие болып табылады. Бұл әрі инновациялық қызмет,
әрі жаңа технологияны игеру. Өнімнің жаңа түрін игеру. Шағын
кәсіпорындардың капиталымен тәуекел, іріге қарағанда қоғамға аз шығындар
алып келеді, сондықтан мемлекет шағын кәсіпорындарды құру және дамыту үшін
арнайы жеңілдіктер тәртібін тағайындау керек. Сондай-ақ шағын бизнес
сферасына өздерінің тәуелсіз меншігі бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз
қызметі сферасында үстемдік етпейтін фирмалар жатады. Көптеген шетелдік
зерттеулер шағын кәсіпорындарға 500 адамнан аспайтын жұмысшылар бар және
сату көлемі 20 млн доллардан аспайтын фирмаларды жатқызады. Қазақстанда
шағын және орта бизнеске бірнеше инвесторлармен құрылатын, географиялық
шектелген зоналарда қызмет ететін және нарықтың шектеулі үлесіне ие,
басқаруды құрушылар жүзеге асыратын, барлық негізгі стратегиялық шешімдерді
өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады. Басқару сипаты икемділігімен,
форьмалділіктің жоқтығымен шешімін қабылдау барысында, өндіріс саласындада,
басқару саласындада жұмысшылардың өзара алмасуының жоғарылығымен
ерекшеленеді. Нарықтық экономиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерде
кәсіпкерлік және бизнес ұғымдары өзара тығыз байланысты. Кәсіпкерлік
пен бизнесті экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра отырып,
отандық және шетелдік зерттеушілердің айтулары бойынша, бұл терминдер -
өндіру немесе алу және тауарларды сату, басқа тауарларға айырбастау үшін
қызмет көрсету немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты
пайда табу негізіндегі ақшалар арқылы пайда табуға бағытталған, жеке
тұлғалармен, кәсінорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек
заңмен тыйым салынбаған) еркін шаруашылықты білдіреді. Бірақ кәсіпкерлік
және бизнес түсініктері экономикалық тұрғыдан қарастырғанда синонимдер
болып табылады. Бизнес түсінігі экономикалық тұрғыдан қарағанда кеңірек.
Шетелдік әдебиеттерде нарықтық экономика бойынша бизнес қағамның
қажеттілігін қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс жүйесі ретінде
анықталады.Бизнес нарықтық экономиканы барлық қатысушыларының арасындағы
қатынастарды қамтиды және тек қана жалдамалы жұмысшылардың да, мемлекеттік
құрылым қызметкерлерінің де қызметтерін қамтиды. Жалпы түрде бизнес – бұл
нарықтық қатыныстар жүйесіндегі адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал,
кәсіпкерлік қызмет бизнестің бір формасы ретінде қарастырылады және оның әр
түрлі сфераларында жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексіне сәйкес (жалпы бөлім): кәсіпкерлік – азаматтар мен заңды
тұлғалардың меншік нысанына қарамастан, тауарларға (жұмысқа, қызметке)
сұранысты қанағаттандыру арқылы пайда табуға бағытталған, жеке меншік
немесе мемлекеттік кәсіпорындарды шаруашылық басқару құқығына негізделген
ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің өз атынан, өз тәуекелімен
және өзінің мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады. Соған қарамастан,
тәжірбиеде кәсіпкерлік пен бизнес терминдері бірін – бірі алмастыруды.
Нақтылап кететін жағдай, кәсіпкерлік және шағын бизнес бірі – біріне
синоним бола алады. Өйткені, шағын бизнес кәсіпкерлік пен айналысатын шағын
кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Әрі қарай, мен, осы дәстүрлі
қалыптасқан көзқарасты ұстанатын боламын. Бәрімізге белгілі, шағын және
орта бизнесте жеке секторлар басшылық етеді. Өзінің кәсіпорынын ашу
барысында адамдарды не қозғайды? Келесідей себептерді бөліп көрсетеді пайда
табу, қоғамның әлеуметтік, экономикалық және материалдық жағдайын жақсарту.
Басқалардың ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысудың мативі ретінде
келесілерді көрсету керек: тұлғалардың өзін - өзі қалыптастыру мүмкіндігі,
шаруашылық үлеске халық қаржысының бір бөлігін қосу, қосымша және басқада
ресурстарды қосу, азаматтардың өз табыстарын заңды жолмен арттыруға
ұмытылу. Көптеген адамдардың ойы бойынша, нарыққа тек ірі капиталы бар
кәсіпорындар ғана қол жеткізулері мүмкін, ал шағын және орта кәсіпорындар
үшін орын жоқ. Басты аргумент ретінде шағын бизнестің қуатты ірі
компаниялармен бәсекелестікке түсе алмайтындығы. Ал, егер дұрыс тұрғыдан
қарастырсақ, шағын бизнестің тиімді бәсекелес болуының бірнеше себебін
көрсетуге болады. Біріншіден, шағын кәсіпорындыр үшін 0,5 – 1 жыл ішінде
өздерінің стратегияларын өзгерту қиындық тудырмаиды, ал ірі кәсіпорындар
үшін 5 – 6 жыл қажет. Екіншіден көпшілігі қателесіп инновация ірі
кәсіпорындардан жүреді деп ойлайды, ал статистика болса, Екінші Дүние
Жүзілік соғыстан кейін 95 % инновациялық технология шағын және орта бизнес
сфераларынан шыққанын көрсетіп отыр. Шағын кәсіпорындардың ірі
кәсіпорындарға қарағанда капиталының күйіп кету тәуекелі төменірек, жәнеде
әртүрлі инновациялық технологияларды енгізуден қорықпайды.
Шағын және орта кәсіпорынның жаңа жұмыс орындарын қамтамасыз етуі
сияқты артықшылығын көрсету қажет. Әсіресе, бұл елде кризис және
жұмыссыздық кезеңі болған кезде артықшылыққа ие, өйткені ірі компаниялар
қызметі экономикалық кризиске байланысты болғандықтан, жаңа жұмыс орындарын
ұсына алмайды. Американ-Экспресс ( 1987 ) мәліметтері бойынща шағын
өнеркәсіптерде қалыптасатын жұмыс орындарының өсу қарқыны тұрып қалған ірі
компанияларға қарағанда 3 есе көп. Шағын бизнестің артықшылықтары көрініп
отыр. Бұл, шағын және орта кәсіпорынның динамикалығы, икемділігі,
тұтынушылар қажеттілігінің өзгеруіне тез жауап беру және тауарлар
ассортиментін ауыстыру, технология саласына жаңалықтар енгізу мүмкіндігі.
Персоналды басқару сферасында бұл еңбек ұжымында бейресмилік, бюрократияның
жоқтығы, жұмысшылардың басқаруға және табысқа тікелей қатыс алу мүмкіндігі.
Шағын және орта бизнестің ерекшелігі қызмет ету сферасы болып табылады. Ірі
кәсіпорындар жаппай өндіріс жағдайында, тұрақты тауар номенклатурасымен
және көтерме сатып алушылармен жұмыс істейді. Шағындар ұсақ партиялармен
шығарады, жеке тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандырады, нарықтық
арнайы сегментіндегі және екінші реттік шикізат өндірісінің қалдықтарын
пайдаланады. Мысалы, автомобиль өндірісі – ірі кәсіпорын қызметіне жатса,
автомобильді жөндеу – шағын және орта бизнес қызметі.
Шағын және орта кәсіпорынның келесі бір тиімді ерекшелігі
коллективті еңбекке ұмтылуы, жұмыс орнын сақтап қалуға тырысу және пайдаға
қатысуға негізделген жұмыстың нәтижесінің максималды болуына мүдделілік
болып табылады. Ірі компаниялар кәсіби менеджерлерді жалдайды, алолар
акционерлердің барлық талпыныстарының ерекшеліктерін білмейді, нәтижесінде
басқару проблемаларына алып келеді, ал шағын кәсіпорындарда құрушының өзі
менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде ешқандай түсініспеушілік мәселесі
туындамайды.

2.2 ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПОРЫНДАРДЫ САҚТАНДЫРУ
ҚАЖЕТТІЛІГІ
Әлемдік тәжірибе шағын және орта бизнестің экономикадағы рөлі
бағалауға келмейтіндей жоғары екенін көрсетіп отыр. Ал мемлекет өмірінің
барлық салаларына әсерін тигізеді: жұмысшылар саны бойынша, өндірілетін
тауарларының көлемі бойынша, орындайтын жұмыстары мен көрсететін қызметтері
бойынша жекелеген елдерде шағын және орта бизнес субъектілері маңызды рөль
ойнайды. Экономика үшін шағын кәсіпорындардың толықтай қызметі оның
икемділігін артыратын маңызды сұрақтар болып табылады. Тіпті, шағын және
орта бизнестің даму деңгейіне байланысты, мамандар елдердің өзгермелі
экономикалық жағдайға бейімделу мүмкіндіктерін талдайды. Қазақстан үшін
шағын бизнестің қалыптасуы жоғары дамыған қоғамға, жоғары дамыған
экономикаға өтетін көпір болуы қажет. Қиыншылықтар мен сәтсіздіктерге
қарамастан шағын және орта бизнес даму үстінде, экономикалық, әлеуметтік,
ғылыми-технологиялық мәселелерді шеше отырып қарқын алуда. Шағын және орта
кәсіпорынды дамыту келесі мәселелерді шешеді:
- қоғамның және халықтың қажеттіліктерін жақсы қанағаттандыруға
мүмкіндік береді, өркениетті бәсекелестік нарықтық қатынастардың
қалыптасуы;
- ассортименттің кеңеюі мен тауарлар мен қызметтердің сапасының
артуы. Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға ұмтылу арқылы, шағын
бизнес қызмет көрсету мен өнім сапасының артуына мүмкіндік туғызады;
- тауарлар мен қызметтердің нақты бір тұтынушыларға жақындауы;
- экономиканың құрылымдық өзгеруіне әсер ету. Шағын кәсіпкерлік
экономикаға өтімділік, икемділік береді;
- өндірісті дамытуға халықтың өз ақшаларын тартуы. Шағын
кәсіпорын иегерлері өз істеріне өз ақшаларын үлкен қызығушылықпен салады;
- қосымша жұмыс орындарының ашылуы, жұмыссыздық деңгейінің
қысқаруы;
- адамдардың шығармашылық мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға,
дарындарының ашылуына, әр түрлі қолөнердің дамуына ықпал етеді;
-еңбек қызметіне ірі кәсіпорындар белгілі – бір шектеу қоятын
халықтың жекелеген топтарын (үй жұмысымен айналысушылар, зейнеткерлер,
мүгедектер, оқып жатқан адамдар) тарту;
- меншік иелері, кәсіпкерлер, басқарушылардың әлеуметтік
қатарларының қалыптасуы;
-ғылыми-техникалық дамуды жандандыру;
- жергілікті шикізат қайнары ірі кәсіпорындар қалдықтарды қолдану
және игеру;
- ірі кәсіпорындарға комплекстелетін бұйымдарды дайындау және
жеткізу жолымен, көмекші және қызмет көрсету өндірісін құру арқылы әсер
ету;
- арендаға алу немесе сатып алу арқылы төмен рентабельді және
тоқыраудағы кәсіпорындардан мемлекетті босату.
Осы барлық аталған және басқа да шағын және орта кәсіпорынның
экономикалық, әлеуметтік функциялары, оның дамуы ең маңыздылар қатарына
жатқызып, экономиканың ажырамас бөлігі ретінде қалыптастырады. Бірақ шағын
және орта кәсіпорын ролін таңдай отырып, оның дамуына кедергі болатын
себептерді айтпауға болмайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасындағы күрделі экономикалық
жағдай (инфляция, өндірістің құлдырауы, шаруашылық байланыстардың үзілуі,
төлемеушілік, несиені пайдаланудағы жоғары пайыз, кәсіпкерлердің құқықтық
қорғалуы).
Екіншіден, кәсіптіліктің төменгі деңгейі, кәсіпкерлердің өз
өздерін теңгеруі.
Үшіншіден, халықтың кәсіпкерлерге толық сенімнің болмауы.
Төртіншіден, шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдаудың
әлсіздігі, тіпті, керісінше мемлекеттік органдардың жиі араласуы.
Бесіншіден, қазіргі заманға сай ақпаратардың жеткізілмеуі, құрал
– жабдық, технологияның болмауы, күрделі есеп беру жүйесінің және арендалық
төлем құнының жоғары болуы.
Сонымен кәсіпкерліктің одан ары кеңеюі мемлекеттік маңызды
мәселелерінің бірі болып табылады, кәсіпкерлер мәселелерінің шешу үшін
әкімшілік – ұйымдық, технологиялық, техникалық ресурстар қолданылуы қажет.
Қазіргі уақытта қалыптасқан экономикалық жағдайда мемлекеттік
тікелей немес жанама қолдау көрсететін елеулі ресурстары жоқ. Сондықтан,
барлық күш жағымды сыртқы ортаны қалыптастыруға бағытталуы керек. Бұл
бағытты жүзеге асыру үшін келесідей шаралар қажет: заңдық және нормативтік
базалар ары қарай қалыптасуы мен дамуы, өндірісті қолдайтын
инфрақұрылымының барлық қажетті элементтерін қалыптастыруы, бюджеттен тыс
қаражаттар есебінен кәсіпкерлікті қаржылық қолдлау аясын кеңйтуге әсер ету,
тиімді инвестициялық климатты қалыптастыру, мемлекеттік бақылауды тәртіпке
келтіру.
Соңғы жылдары шағын және орта бизнесті дамыту мен кәсіпкерлік
қызметті қолдау бойынша бірқатар шаралар әзірлеген болатын. Ол өзінің
нәтижесін берді, статистиктердің айтуы бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің
санының артуы, жұмыспен қамтылған халықтың үлесіне де әсерін тигізген.
Шағын кәсіпорындардың өнім өндірудің жалпы көлеміндегі үлес салмағы артып
келеді. Шағын және орта бизнестің ролінің артуын кәсіпкерлер форумының
тұрақты жүргізілуі шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының құрылу, барлық екінші
деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие берудің минимал
мөлшерін тағайындауы (банктің несие қоржынының негізгі қарыздан 10 % - тен
аз болмау), орта және шағын кәсіпкерлікті қолдау Агегнттігінің құрылуы,
шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша әкімдердің қызметін қатаң қадағалау,
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер
беру. 2000 жылы тіркелгендердің саны 118429 бірлік, олардың ішінде 107134 –
шағын кәсіпорындар8, және 59244 – қызмет етуші кәсіпорындар болды.
Сонымен, көріп отырғанымыздай, ойланып ұйымдастырылған шағын және
орта бизнес саясаты стагнациялық экономикадан шығудың балама жолы бола
алады, өйткені ол екі макроэкономикалық проблемелармен байланыстырады –
жұмыспен қамту және өндірістің жандануы. Шағын кәсіпорындар экономикаға
барлық көрсеткіштер бойынша өзгерістер алып келуі мүмкін. Өзін жұмыспен
қамтуды ынталандыру және шағын кәсіпорындар ашу ең аз шығынмен жұмыссыздық
мәселесінен шығатын жол ретінде қарастырылады. Соңғы он жылдықты дамыған
елдердегі экономиканың даму тенденциясы шағын бизнес саласына өтумен
байланысты. Осы салаға бәсекелестікті ынталандыру, кәсіпкерліктің жандануы,
қоғам ресурстарын толығырақ қолдану және инновациялық процесті күшейту
сияқты негізгі үміт арттырған. Батыс елдерінде шағын бизнес тиімді дамуды
қамтамасыз ету және мемлекеттік экономикалық саясатты қосу саласына
айналған. Мемлекеттік протекционистік шағын бизнестің нақтылануы қажет
еткен, адрестілігін, жеңілдіктер тек шағын кәсіпорындарға берілетін. Шағын
кәсіпорындарды ажырату барысында сандық сипаты бойынша, әр елдегі
экономикалық жағдайға байланысты әр түрлі пікірлер қалыптасқан. Жалпы
сипаттамасы ұйымдастырылуының қарапайымдылығы, жаңа өнім шығаруға тез
бейімделе алуы, нарыққа қызмет ету, яғни нақты тапсырыстармен сатуға,
сондай – ақ шағын кәсіпорындарды басқару және меншікті біріктіру дәрежесі
болып табылады. Кез келген процесс сияқты шағын және орта кәсіпорынның
дамуы мен қолдауын басқару қажет. Кәсіпкерлік басқару объектісі ретінде
өзінің ерекшеліктері бар. Егер бұл сұраққа басқару қызметі жағынан келетін
болсақ, онда басқарудың келесі қызметтерін көрсетуге болады:
o жоспарлау (стратегиялық менеджмент, маркетинг стратегиясын
әзірлеу, бизнес жоспарды әзірлеу);
o ұйымдастыру (барлық деңгейде кәсіпкерлікті сәйкес басқару
құрылымын құру);
o мотивация (кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыратын механизмді
қалыптастыру);
o бақылау (жоспарланған істерден ауытқуды анықтау және сәйкес
түзетулер енгізу);
Осы орайда ұсынғым келіп отырғаны мәні – шағын кәсіпкерліктің экономика
жағдайын жақсарту үшін ірі ағымы бар екенін көрсететін, экономиканы дамыту
үшін кәсіпкерлік модельді ұстану. Осы теорияға сәйкес мемлекет кәсіпкерлік
белсенділікті тиімді, әрі икемді ынталандыру әдісін табуы қажет. Сәйкес
мемлекеттік саясат қоғамдағы кәсіпкерлік климатты өзгерте алады ма деген?
Бұл сұраққа жауап оң болады. Тек бұл үшін, мемлекет жаңа кәсіпорындар ашуды
ынталандыратын, кәсіпкерлікті қолдау саясатын жүргізуі тиіс. Және де бұл
көп қырлы қолдау кәсіпорынның даму жағдайы мен кезеңіне байланысты әр түрлі
сипатта болуы қажет. Себебі, қай құрылған және тоқырау алдында тұрған
кәсіпорындар қолдаудың әр түрлі тәсілдерін қажет етеді. [3,102-103б]

ІІІ. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА
КӘСІПОРЫНДАРДЫ САҚТАНДЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

Кәсіпорынның нормалды дамуы түрлі ауытқуларға ие болып, оның өсуіндегі
қателіктерге алып келуі мүмкін, кәсіпорынның өмір сүруі екі талай болуы
мүмкін. Курстың дұрыс коррекциясын әзірлеу үшін дағдарыстың және
дағдарыстық үрдістің дамуы сатыларының барысы жөніндегі нақты білімдер мен
дағдыларға ие болу керек .
Дағдарыстың үрдісі байланыстар - қатынастар бар құрылымын бұзатын
немесе оны қайтадан қалыптастыратын жалпы дамуын білдіреді.
Кәсіпорынның дағдарысы әдетте уақыты жағынан шектелген болады.
Күйзелістен процесінің кәсіпорында оның құрлымына иновацилық әлеуетіне
және т.б. байланысты түрлі созылмалығымен, интенсивтілігімен және түрлі
ауырлығы түрлі дәрежеге салдармен сипатталады.
Кәсіпорынның дағдарысын сипаттайтын түрлі динамикалық түрдегі
қойымдылары мен көз қарастары болады.
Мюллер өзінің зерттеулерінде стратегиялық дағдарыстар, нәтижелердің
дағдарысы және өтемпазықтық дағдарысы туралы айтады. Бұл дағдарыстардың
арасында оның пікірі бойынша уақыттық байланыс болады.
Дағдарыстың мұндай түрлерінің туындау процесі келесіні білдіреді:
Мюллер бойынша кәсіпорын табыстардың дені сау жағдайында назар аударатын
табысталыққа жетудің потенциал түсінігін қолданады. Бірақ потенциал
біртіндеп таусылады және егер жақсы айналымды берген   кеткен Өнім-
лидерлер орнына жаңа ауыстырмалы табылса, кәсіпорнын стратегиалық дағдарыс
бойында болады. Нәтижелердің дағдарысы, мысалы бұрынғы Өнім-лидер қоймалық
шығындардың жоғарлағында туындайды, ол өз кезінде сыртқы көздерден алынатын
инвестицияларды танар етеді. Ал өтемпаздық дағдарысы классикалық түрде,
мысалы кәсіпорындағы барлық процестер сыртқы көздерден қарыпсыландырылғанда
несие берушілердің шектеулерінен туындайды
Дағдарыстық процесті түрлі сатыларға бөлудің қажеттілігі ең алдымен,
дағдарысқа ықпал ету және дағдарысты болдырмау мен одан өту бойынша
шараларды қолданудың кезі мен уақытын анықтаумен байланысты.
Кристек бойынша дағдарыстық процестің сатыларын келесідей түрде
сипаттауға болады:
1-саты: потенциялды дағдарыс. Мұндай дағдарыс- тізбекті процес
секілді өзін мүмкінді, потенциялды фазада тауып, ол кәсіпорынның нақты
дағдарысы ретінде айқындалмайды. Дағдарыстың айқын сипаттарының жоқтығынан
кәсіпорының мұндай жағдайы квазинормалды деп силпатталады, яғни әдетте
кәсіпорын басталғанын көрсететін уақытынан сипатталады.
2-саты: көрінбейтін дағдарыс. Дағдарыстық бұл фазасы енді басталып
келе жатқан дағдарыстың асқынуы бойынша ықтималдықтың үлкен шамасымен
сипатталады. Мұндай дағдарыс сатысында кәсіпорын оны стандартты
инструменттер көмегімен ықпал етуі қолдану арқылы дағдарыстың осы сатысына
белсенді әсер ету алдын – ала айқындау шараларын жүзеге асыру көмегімен
болады. Жалпы дағдарыстың осы кезеңінде оны жоюдың потенциясы толығымен
пайдаланбайды. Бұл әсерде ең негізгісі ертерек айқындау жүйесіне сүйену
керек.
3-саты: өткір өтуге болатын дағдарыс. Бұл сатыда кәсіпорын дағдарыстың
негативті әсер етулерін сезе бастайды. Сонымен бірге бұл сатыда
кәсіпорынға бағытталған деструктивті ықпал етудің интенсивтілігі күшейеді.
Ол болса уақыттың тапшылығына, қысымына, тезділігіне шешім қабылдаудың
тезділігіне алып келеді. Дағдарыстың бұл кезеңінде одан ары мәселелері
(дағдарыстан өту факторлары) шешудің әрекет етуші жолдарын табуға талаптар
уақыттың тығыздығына байланысты жоғарлайды. Сондай-ақ бұл кезең барлық
үлкен күштерді жұмылдыру арқылы дағдарыстан шығу бойынша шаралар мен қолда
бар резервтердің таусылуымен сипатталады. Бұл жағдайда жалпы өткір
дағдарыстан шығудың мүмкіндігі жоғары болады. Тағы да дағдарыстан өтуге
талаптар шегіне дейін жоғарылап, аз уақыт аралығында ситуацианы жақсарту
үшін шаралар өзінің нақты қабілеттілігі мен әрекеттілігін көрсету қажет.
4-саты: өткір өтуге болмайтын дағдарыс. Егер дағдарыс локализациялау
жүзеге аспаса, онда кәсіпорын жоюмен аяқталатын дағдарыстың процестің соңғы
сатысына көшеді. Бұл сатыда дағдарыстан өту үшін кәсіпорынға қойылатын
талаптар оның потенциялынан әлдеқайда жоғары болады. Бұл жағдайда
кәсіпорынның дағдарыстан шығуы мүмкін емес болады. Өйткені осы кезеңде
нақты әрекеттер болмайды немесе олар потенциалдың төмендігіне байланысты
тиімсіз болады және уақыттың күшті қысымымен кәсіпорынға қарсы деструктивті
ықпал етілердің интенсивтілігі күшейеді.
Дағдарыстық жәйттардың жіктемесі. Батыс экономистері дағдарыстық
жәйттің дамуының 3 сатысын бөледі. Бірінші саты тауарлық материалдық
қорлардың сату көлемінің тұрақты не төмен өсу қарқындары кезеңіндегі
көбеуінен, несиелік береноктың айналмалығы тездетілгенінен, жабдықтау мен
өнім сапасымен байланысты туындаған проблемаларынан көрінетін жекелеген
жағдайлармен сипатталады.
Аралық саты болса (тараулы материалдық қорларды қысқарту арқылы ақша
ресурстарын үнемдеу салдарынан) материалдың тапшылығымен, жабдықтаушылардың
несиеге сатулардың тоқталуымен және қолма-қол қаражаттармен есеп-айырысу
талаптарымен, жалақыны уақтылы төмендеуімен айырықшаланады.
Дағдарыстың соңғы кезеңдерінде компания хаостық жағдайға душар болады.
Осы кезеңде өндірістік графиктер орындалмайды, өте жиі өнімнің төмен
сапасына байланысты олар қайтарылып береді, өндіріс жиі материалдардың
жетіспеушілігіне байланысты тоқтап қалады, дебиторлық берешекті жинаудың
көп уақыт алуымен сипатталады. Сондай-ақ бұл кезде жабдықтаушылар мен
мердігерлер қолма-қол қаражат беруді талап етеді және несие берушілер де
айырбас шарттарын өзгертуді талап етеді. Нәтижесінде, компанияда меншікті
айналмалы қаражаттардың жетіспеушілігі байқалады.
Осыдан келесі қорытынды жасауға болады: критерийлерге сүйену арқылы
біз Қазақстанның шағын және орта бизнес субъектілері болып табылатын
кәсіпорының жағдайын осы соңғы сатыға жатқызамыз .
Сонымен біз дағдарыстық жәйт түсінігін кеңейтуді және дағдарыс пен
банкроттық (қабілетсіздік ) түсініктерін ажыратуды ұсынамыз. Төменде
берілген тұжырымдама маневр жасаудың үлкен бостандығы мен заңнамалық
антидағдарыстық реттеу процесімен асырылатын шаралармен салыстырғанда
дағдарысқа қарсы процедуралардың кең таңдауын беретін – кәсіпорын толығымен
меншік иегері мен тартылған мекеменеджерлердің бақылауында болу
жағдайындағы негативті тенденцияларға сәйкесінше бейімделу мақсатымен
дағдарыстық жайтты ертеректе идентивикациялауды көздейді. Дағдарыстық
жайтты – кәсіпорын иелерінен ақша қаражаттарының басқа жаққа кетуіне
себепші болатын активтерді және кешелік берешекті тиімсіз басқару реттінде
сипаттауға болады. Осыған орай біз дағдарыстық жайыттын келесі жіктемесін
ұсынамыз:
кәсіпорын иелері үшін дағдарыс;
несие берушілер үшін дағдарыс ;
несие берушілердің мудделеріне сәйкес заңнамалық реттеу :
Кәсіпорын иелері үшін дағдарыс - несие берушілермен есеп айырысу
кезінде көрінетің кәсіпорынның қаржылық – экономикалық жағдайының
нашарлауымен сипатталады.оны анықтау критерийші ретіңде бізбен меншік
иелері құқықтарының дискриминациялануы тандалған, яғни меншікті капиталға
инвестицияланған ресурстар бойынша жоғарылатулар. Ал салыстыру базасы
реттінде тәуекелдері теңдес альтерпативті инвестицияларды алуға болады.
Сөйтіп, кәсіпорын иелерінің зардаптарын анықтау үшін меншікті капиталдың
негізделген ағымдық нарықтық құным тәуекелі теңдес инвестициялық жұмсалымы
ретінде жарғылық қорға кеткен капиталды қолдану кезіндегі жарғылық
капиталға бастапқы жұмсалымның ағындық құнымен салыстыру керек.
Егер альтернативті инвестициялық жұмсалымның құны меншікті капиталдық
ағымдық нарықтық құнынан көп болса, онда кәсіпорынның иегері үшін
жоғалтулардың бар екені және дағдарыстық жайыттын бірінші сатысы басталғаны
туралы айтуға болады.Сондықтан қарстырылып отырған дағдарыстын сатысын
иденфикациялау үшін бастапқы альтернативті капитал жұмсалымының
кәсіпорын иесінің табысының екі құраушысы – кәсіпорын иесі үлесінің
құны мен үлестік табысымен салыстыру қажет.
Несие берушілер үшін дағдарыс сатысы несие берушілердің
талаптарын уақытылы және бөліктерімен қанағаттандырылуымен ерекшеленеді.
Дегенмен бұл жағдайда шаруашылық субъект меншік иелері мен
жалдамалы менеджмент көмегімен басқарылатын дербес кәсіпорын болады.
Анықталған несие берушілер үшін дағдарысты идентификациялау үшін
белгілілерді белгілі бір сандық көрсеткіштерде бейнелеу қиын болып
табылады.
Жалпы осыған орай несие берушілер үшін дағдарысты
идентификациялау үшін біздің пікіріміз бойынша қарыз алушының
міндеттемелерін қазір орындау үшін меншікті айналмалы қаражаттардың
жетіспеушілігі кезіндегі банкроттық туралы ҚР – нң заңына сәйкес 150
минималды есептік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.