GPS жаһандық позициялау жүйесінің ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

І GPS ЖАҺАНДЫҚ ПОЗИЦИЯЛАУ ЖҮЙЕСІ

1.1 GPS жаһандық позициялау жүйесінің ерекшеліктері
1.2 GPS жаһандық позициялау жүйесінің шығу тарихы
1.3 GPS жаһандық позициялау картографиялық жүйесінің компоненттері

ІІ GPS ЖАҺАНДЫҚ ПОЗИЦИЯЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

2.1 Дифференциальды коррекция
2.2 GPS жаһандық позициялау жүйесінің қызмет аясы
2.3 GPS-қабылдағышы, GPS-навигаторы, GPS-трекері және GPS-логгері

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Бүгінгі таңда әр түрлі деңгейдегі GPS
жаһандық позициялау жүйелерін ұйымдастыруда құрамында жүздеген мың маманы
бар ондаған мың ұйым еңбек етеді. Олар шешетін сұрақтар адамзат іс-
әрекетінің барлық салаларымен байланысты: өнеркәсіпті, көлік және ауыл
шаруашылығын жедел басқару, материалдық және табиғи ресурстарды пайдалануды
жоспарлау. GPS жаһандық позициялау жүйелері атрибуттық деректер қорының
сұлбалары мен байланыс процедураларын көрсететін графикалық құралдары
тиімді түрде қолданылатын жобалардың автоматтандырылған жүйелерінде дамыған
технологиялардан пайда болады.
XXI ғасырдағы Қазақстанның жетістігі — бұл оның саяси және
экономикалық әсер, мәдени және адамгершілік тартылыс орталығы ретінде
қалыптасуы. Бұл жаңа даму шептеріне серпіліс, өмір мен қауіпсіздіктің жаңа
сапасын бекіту. Ғаламдық динамикалық бәсекелестік жағдайында елімізге табыс
идеологиясы, Қазақстанның табысты жобасы әрі оның құрылысының бағдарламасы
ауадай қажет. Мемлекет Басшысы Н. А. Назарбаевтың 2010 жылғы 29 қаңтардағы
Жолдауы — міне осы қазақстандық табыс идеологиясының берік негізі, мықты
фундаменті. Бұл құжаттың зор тарихи мағынасы, болашақ өзгерістер қуаты және
мемлекеттік дамудың күшті энергетикасы бар. Осы жетістіктердің қатарында
GPS жаһандық позициялау жүйелерін іске асыру жұмыстарын атап өтуге болады.
Құжат Үкімет пен Қазақстан қоғамының алдында орасан зор міндеттер
қояды, оларды іске асыру дүниежүзінің жоғары дамыған және бәсекеге аса
қабілетті мемлекеттердің таңдаулы клубына алып шығады. Бәсекеге
қабілеттілік – Қазақстанның әлемдік экономика мен қауымдастыққа табысты
ықпалдасу жолы, сондықтан Қазақстанды индустриаландыруды халықаралық
нарықтардың талаптары мен шарттарына жауап беретін негізінде жаңа тәсілмен
қамтамасыз ету қажет.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, жоғары технологиялық
индустрияның негіздерін құрудың тиімді жолдарының бірі ғарыш қызметін
дамыту, елдің ғарыш бағдарламасын іске асыру және ғарыш технологияларын
өнеркәсіптік өндіріске енгізу болып табылады. GPS жаһандық позициялау
жүйелерін іске асыру да осы өзекті мәселелердің бел ортасынан орын алмақ.
Дүниежүзінің жетекші елдерінің экономикасында ғылымды қажетсінетін,
ресурстарды сақтайтын технологиялар мен өндірістер рөлі өсуінің тұрақты
үрдісі байқалатыны сөзсіз.
Өте үлкен аумағымен және бай қорларымен Қазақстан үшін космонавтика
– бұл геосаяси, экономикалық және ғылыми-практикалық мүдделер аясы. Онысыз
елімізде бірыңғай ақпараттық кеңістік құру, оның табиғи ресурстарын зерттеу
және ұтымды пайдалану, экологиялық мониторинг жүргізу өте қиын. Бұл ретте
көптеген жағдайларда ол ұсынатын мүмкіндіктерге балама жоқ. Ғарышты игеру
адамдарға байланысты және көп арналы телевизиялық хабар таратуды, түрлі
объектілердің орналасқан жерін жоғары дәлдікпен табуды және олардың
қозғалысын басқаруды, метереология және басқаны ұйымдастыруда негізінде
жаңа міндеттерді шешудің шексіз мүмкіндіктерін ашты.
Зерттеу мақсаты: GPS жаһандық позициялау жүйелерінің негізгі
түсініктеріне, GPS жаһандық позициялау жүйелері тарихына назар аудару. GPS
жаһандық позициялау жүйелері түсініктері мен терминдерін қарастыру. GPS
жаһандық позициялау жүйелері шешетін тапсырмалары мен GPS жаһандық
позициялау жүйелері мүмкіншілігі мен қолдану аймағын нысан ете отырып, GPS
жаһандық позициялау жүйелерінің байланыстар технологиясына тоқталу.
Зерттеу міндеттері: Тақырып аясында жүйелі жұмыс, тың дереккөздер
қолдану, GPS жаһандық позициялау жүйелері негізгі түсініктері барысында
қосымша зерттеулермен жұмыс жасау арқылы тақырыптың ашылуына ден қою.
Зерттеудің дереккөздері: Е.М.Ахметовтің Геоақпараттық жүйе
негіздері, Географические информационные системы и образование. Сол
сияқты осы автордың Компьютерные информационные технологии при комплексном
интегрированном анализе геоинформации, Географиялық ақпаратты жүйе
мақалалары қолданылды.
В.Н. Уманец, Е.М. Ахметов, А.Т. Мақыжановалардың Геоинформационные
системы еңбектері арқау болды.
Зерттеудің әдіс-тәсілдері: жинақтау, жүйелеу, сұрыптау, ізденіс,
талдау.
Зерттеудің құрылымы: Курстық жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды
бөлімдерден тұрады. Кіріспе бөлімде жұмыстың мақсаты, өзектілігі,
міндеттері, әдіс-тәсілдері, құрылымы арқау болады. Негізгі бөлімде жоспарға
сүйене отырып басты тақырыптарды ашуға ден қойылды. Қорытынды бөлімде жалпы
жұмыс тұжырымдалады. Қолданылған әдебиеттер тізімі орын алды.

І GPS ЖАҺАНДЫҚ ПОЗИЦИЯЛАУ ЖҮЙЕСІ

1.1 GPS жаһандық позициялау жүйесінің ерекшеліктері

GPS (ағылш. Global Positioning System — жаһандық позициялау
жүйесі, Джи Пи Эс деп оқылады) — аралықты, уақытты және орналасу нүктені
анықтауға арналған навигацияның жерсеріктік жүйесі. Жердің кез-келген
жерінде (полярлық аумақты қоспағанда), кез-келген ауа-райында, сонымен
қатар ғаламшардың ғарыштық аймағында нысанның орны мен жүру жылдамдығын
анықтап бере алады. Жүйені АҚШ Қорғаныс министрлігі жасаған. Жүйенің
мүмкіншілігі зор.

GPS аббревиатурасы қазіргі уақытта ұялы телефонды тұтынушының
әрқайсысының басты қызығушлық тудырып отырған өзекті мәселелерінің бірі.
Кез келген тұлға бұл жүйені қолдана алады десек артық айтқандық болып
саналады. Аталмыш курстық жұмыс барысында біз GPS жаһандық позициялау
жүйесінің ерекшеліктері және жұмыс барысы мен бастау алу жағдайларын кең
қарастырамыз. Ең алғаш рет нарықта ашық сары гаджет пайда борлған сәтте,
оның тұсында үлкен әріптермен Garmin жазуы орын алған болатын. Сол кезде
көп адамдардың қуанышында шек болмады. Ең алғаш жарық көрген қарапайым
түрінің бүгінгі талаптарға сай көп жетістіктері болған жоқ, көп жұмыстары
шектеулі болды, алайда заман ағымына сай қолданылды.
Қазіргі GPS жаһандық позициялау жүйесі қабылдағыштарының
мүмкіндіктері анағұрлым зор. Жасалу технологиясы, дайындалу барысы алдыңғы
қатарлы озық үлгідегі әдіс-тәсілдерге арқа сүйеген, бірақ негізгі
принциптері сол алғашқы үлгідегідей мақсаттарды көздейді. Сол себептен біз
курстық жұмыста ең қарапайым жүйенің механизмдерін келтіре отырып, әрі
қарай ұштастыратын боламыз.
Көлiктiң мониторинг желілі бiр көлiк құралдарының бiрнеше
жүздiктерiне GPSГЛОНАСС дистанциялық мониторинг   жүйесі болып табылады.
Бұл негiзгi параметрлер бойынша көлiктiң қозғалысының GPS бағалы
бақылаулары. Көлiктiң бақылау жүйелерi Сiзге көлiк бөлiмнiң жұмысын жедел
талдауға мүмкiндiк бередi, жүк тасымалдауларды қауiпсiздiктiң қамтамасыз
етуiн есептiң жақсы шешiмі болады. Көлiкті бақылауының спутниктi желісі
кез келген автопаркпен басқаруға тиімділікке және оларды ұстауына байланыс,
шығындарды оңай оптимизациялауға көмектеседi [2].
Көлiктің бақылау желісі қамтамасыз етеді:
- аңду, басқару және бақылау жасалатын нысандарының ағымдағы
жағдайын талдау, көлiктiң бақылауы – бұл жұмыстың тәртiптерін сақтауы;
- көлiк құралдарының және арнайы техниканың пайдалану тиiмдiлiгiн
арттыру отынның ұрлау мүмкiндiгің сақтап қалу;
- көлiктiң жөндеуiне шығынды төмендету;
- ісіне ықылассыз қызметкерлердi анықтау;
- маршруттарды жоспарлау тиiмдiлiгiн және жүк тасымалдауларды
қауiпсiздiгін жоғарылатуы, деректер қорына барлық мәлiметiн жинақталу және
жүйелеу.
Көлiктің бақылау GPSГЛОНАСС желісі келесi параметрлер бойынша көлiкке
бақылауды iске асырады:
- ағымдағы тұрған орны;
- тапсырған бақылау орындары бойынша өтіпшыққан маршрут;
- қозғалыс жылдамдығы;
-тұтану қосындының факті;
-бактердегi отынның саны;
- отынның жолдық шығыны;
- отын шығыны, оның толтыруы және құйылыстары;
- жүгi көптiк, механизмнің жағдайы (арнайы техникалар үшін), есік,
капот ашуын, шанақ аударуы және т.б.;
- қозғалыс уақыты;
- уақыт және тұрақтардың орыны;
- мотосағат саны;
- үрейлі батырмаға қосу;
- атқарушы құрылымдармен басқару;
- автомобиль ішіндегі жолаушылар саны.
Көлiк бақылаудың GPSГЛОНАСС желісінің мүмкіндік беруі:
- кез келген уақыт аралығына жауапты объекттердiң маршруттарын суреттеу;
- Қазiргi (көлікті бақылау on-line) уақытта көлiк құралдарының жағдайын
картада суреттеу;
-Internet-ке   тұрақты қосуы болмауға мүмкiндiк беретiн, көлiктiң
қозғалыстарын бақылау интернетке, GPSГЛОНАСС жүйенiң жергiлiктi деректер
қорындағы барлық мәлiметiн сақтау;
-GSM жүйесінің аймағынан көлiктiң шығу кезінде бiрнеше күндер iшiнде барлық
мәлiметтi сақтау;
-объекттердiң баруы туралы есеп жасау және олардың жол бетшелерiмен
автоматты салыстыру;
-жылдамдық, жолдағы уақыт, отын шығыны бойынша кестелiк және график
түрiнде, т.б. және әрбiр көлiк құралға немесе жүргiзушi бойынша кез келген
мерзiмге есеп жасау;
-әйгiлi қалыптарда (pdf, excel, cvs, html, xml және т.б.)   есеп беруді
сақтау және тікелей басып шығару [3].
Көлік құралдарының мониторинг жүйесінің көбі GSM 9001800
желілерінің негізінде құрылады. Көлік құралдары қала мен төңірегінің
шарттарында тасымалданатын компаниялар үшін, байланысты орнату және сақтау
жағынан және шығын жағынан осы желілерді қолдану оңтайлы болып табылады.
Өкінішке орай, Еуропаға қарағанда, бізде мемлекет аумағы GSM желілерімен
тұтас жабылмаған және таза экономикалық және географиялық ерекшеліктерге
байланысты ешқашан болмайды. Бірақ негізгі қалааралық трассалар, ірі
қалалар және поселкелер жабын аймағына кірмейді, және тәжірибеде
көрсетілгендей 95% жағдайдан астам жеткілікті болып табылады. Қалған 5%
үшін біз міндетті түрде ұқсасын ұсынамыз – мысалы, бұл спутник байланысы
болуы мүмкін.
Тұтынушылар үшін GPS жахандық позициялау жүйелерінің берер
артықшылықтары бар. Жүйе төтенше жағдайларда телефон арқылы бірден
диспетчерлік пунктпен, құқық қорғау органдарымен, ТЖМ және т.б. қосылуға
мүмкіндік береді. Мысалы, егер жұмысшы авариялық жағдайды көрсе, ол қауіп
туралы хабарлай алады. Сонымен қатар өндірістік филиалдардағы жұмысшылардың
нақты уақытын бақылау қамтамасыз етілген. Бұрын бақылаушы немесе слесарь
өзіне тиесілі бекітілген бағыт бойынша учаскелерді аралады ма, олар төлем
түбіртектерін уақытылы берді ме, ақауды жойды ма, арнай техникалар қайда
бағытталды және т.б. бақылау өте қиын болды. Тұтынушылардан талай рет
шағымдар да түскен. Біздің компанияның жетістігі тасымалдау сапасына,
логистикаға және жұмысшылардың қозғалысын бақылаумен тікелей байланысты дер
едім. Ал олардың еңбек ақысы - тұтынушылармен байланысты. Әр бақылаушыны
және слесарь-жөндеушіні GPS-пен жабдықтау еңбек өнімділігін көтеруге
мүмкіндік берді. Енді таңертеңнен бастап диспетчерлік пунктте біз оның
бағытын айқын көреміз, кез келген ауытқушылық тіркеледі. Осындай жағдаймен,
біздің жұмысшылардың жұмысының тиімділігін 100 пайызға жеткізгіміз келеді.
Біздің жағдайда аварияны жойғаннан, оның алдын алған әлдеқайда жеңіп Адам
өмірінің қауіпсіздігі бақылаушылардың және слесарьлардың жұмыстарының
сапасына байланысты. Мысалы, дер кезінде газ таралып жатқан орынды анықтап,
жою өндірістік ысырапты қысқартады және тұтынушылардың жүктемесін азайтады.
GPS мәліметтерді өңдеу мен картографияда өте күшті графикалық құрал
болып табылады. GPS мына мәселелерді шешеді : Жоғары сапалы картографиялық
өнімдерді құру; Мәліметтер базасында ақпараттарды графикалық нысандармен
байланыстыру; Мәліметтердің карталық, графиктік, диаграммалық сызба
түрінде берілуі; Кеңістіктегі мәліметтерге талдау жасау, орналасқан жерін
үлгілеу; Басқару мен шұғыл шешімдерге қолғабыс беру;
Мәліметтердің түрлі ақпараттық жүйелермен қарым-қатынас және т.б.
GPS – аймақта таралған ақпаратты жинап, өңдеп, сақтап, талдауға арналған.
GPS серверлерiнiң қызметi өте үлкен көлемдегi файлдарды (ақпараттарды)
жiберуге мүмкiндiк бередi. Мұндай жiберулердi ұйымдастыру мен оны бақылауда
GPS-серверлерiнiң қызметiн атқаратын функциялар орналасады [5].
Экономикадан басқа, инновациялық технологияларды енгізудің басты
нәтижесі компанияның еңбек жағдайын және әлеуметтік-экономикалық жағдайын
жақсарту болып табылады. Біз үнемделген барлық қаражатты жұмыс орнындарын
және өндірісті құруға жұмсаймыз. Осылайша, біздө тек GPS енгізуден
үнемделген 62 млн.теңгеге өнімділігі жоғары арнайы техникалар сатып алуға
мүмкіндік туды. Айта кетерлігі, бірінші GPS компанияның бас директорының
автокөлігіне орнатылды. Осындай жабдықтарды барлық деңгейдегі мемлекеттік
қызметкерлердің қызметтік көліктеріне орнатуды орынды деп есептейміз.

1.2 GPS жаһандық позициялау жүйесінің шығу тарихы

Навигациялық жүйе Global Positioning System (GPS) NAVSTAR
құрылымының бір бөлігі ретінде орын алады, бұл жүйе АҚШ Қорғаныс
Министрлігінің тарапынан дайындалған және пайдаланыла бастаған. NAVSTAR
(NAVigation Satellites providing Time And Range – навигациялық жүйесін
қолға алу 1973 жылы басталған болатын, ал 22 ақпан 1978 жылы кешеннің
бірінші үлгілері жарық көреді, ал 1978 жылдың наурыз айында NAVSTAR кешені
пайдалануға ұсынылады. Бірінші сынақтық спутник орбитаға 14 шілде 1974
жылы жолданып, ал соңғысы 24 қажетті спутниктен құралып, орбитаға 1993
жылы босатылды. Әскери спутниктік желі NAVSTAR құрылымының азаматтық
сегментін GPS аббревиатурасы деп атауға назар аударылып, коммерциялық
тұрғыда жүйені пайдалану 1995 жылы басталады.
GPS жаһандық позициялау жүйесінің шығарылу мерзімінен 20 жыл уақыт
–өткеннен кейін және GPS жаһандық позициялау жүйесінің коммерциялық
пайдаланылу мерзіміне 5 жыл болған уақытта 1 мамыр 2000 жылы АҚШ қорғаныс
министрлігі GPS жаһандық позициялау жүйесін пайдаланудың осы уақытқа дейін
қолданылған ерекше шарттарын өзгертетіндігін мәлімдеді. Американдық
әскерилер мына жүйені өзгертеді (SA - selective availability), ол
азаматтық GPS қабылдағыштардың дәлдігін жасанды тұрғыда баяулатады,
нәтижесінде тұрмыстық навигаторлардың көмегімен координаталарды анықтау
дәлдігі минимум 5 ретке артады. Американдықтардың координатты анықтау
дәлдігінің режимін ығыстырғаннан кейін, қарапайым азаматтық GPS
навигатороның көмегімен жұмыстарын жалғастырады, ол 5-тен 20 метрге дейінгі
көлемді қамтиды (биіктігі 10 метрге дейінгі биіктікті дәлдікпен нақтылай
алады) және белгілердің нақты нүктелерді қабылдау жағдайларына қатысты, сол
сияқты басқа да себептер түрткі болады. Келтірілген сандар бір уақытта 6 –
8 спутниктік белгіні қабылдауға арқау болады. Қазіргі көптеген GPS
қабылдағыштар 12 каналды қабылдағыш жүйесіне ие, бір уақытта 12 спутниктің
ақпараттарын өңдей алады [6].
GPS жүйесінің негізі – навигациялық спутниктер болып саналады, олар
Жердің айналасында 6 орбиталық траекториямен қозғалысқа енеді (әрқайсысында
4 спутниктен), биіктігі – 20180 км.
Спутниктер GPS Жерді айнала 12 сағат айналыс жасайды, олардың
орбитадағы салмағы – 840 кг-ға жуық, көлемі – 1.52 м және ені 5.33 м., оның
қатарына 800 Ватты қуатты күн панелдері енеді. 24 спутникті GPS
навигациялары жер шарының кез келген нүктесіндегі 100 % жұмыс
қабілеттілігін қамтамасыз ете алады. NAVSTAR жүйесінде бір уақытта жұмыс
жасайтын спутниктердің максимальды ықтимал саны -37 –мен шектеледі. Қазіргі
уақытта орбитада 32 спутник орын алған, 24 негізгі және 8 резервтегісі
төтенше ауытқулар үшін.
Орбиталық топтарды қадағалау бас басқару жүйесі станциясының
көмегімен қадағаланады (Master Control Station - MCS), яғни ВВС Шривер
базасында орын алған, штат Колорадо, АҚШ. Одан әлемдік көлемде GPS
навигацияларын басқару жүзеге асады. База ВВС Шривер (Schriever) АҚШ
космостық қосылысының орналасу орны болып саналады - әуе-ғарыш күштерінің
бөлімшелеріне қатысты .
GPS жүйесінің кеңістіктегі деректерді, жекеленген нысандар мен
географиялық ақпараттармен байланыстырады. Ал бұл ақпарат нысанның
сипаттамасы немесе атрибуты ретінде сақталады. Тіпті GPS жүйесінде
сақталған атрибуттарды қолдана отырып, картадағы нысандар туралы жаңа
мәліметтер алуға болады, мысалы, жолдың ұзындығын немесе көлдің, тау
жыныстарының жалпы ауданын табуға мүмкіншілік береді. Тұжырымдайтын болсақ,
GPS жүйесінің өзінде картаны немесе оның бейнесін сақтамайды, ол карта
туралы деректер қорын сақтайды. Сондықтан GPS жүйесінде деректер қоры, GPS
технологиясының кіндігі болып саналады. Бұл осы жүйенің басқа жүйелерден
басты өзгешелігі. Сондықтан осы заманда ГАЖ технологиясының құрамы деректер
қорын басқару жүйесімен жабдықталған.

GPS жүйесінің жер үсті бөлігі қадағалаудың он станциясынан тұрады,
олар Тынық мұхитында Кваджалейн және Гавайяаралдарынан орын алады, сол
сияқты Вознесения аралы мен Үнді мұхитындағы Диего-Гарсия аралында, сол
сияқты Колорадо-Спрингсте, Канаверелде, Флорида штатында және т.б.. Жер
үсті станцияларының сандары үздіксіз артуда, барлық станцияларда қадағалау
жұмыстарында GPS қабылдағыштар қолданылады, мақсаты –барлық спутниктердің
навигациялық белгілерін пассивті назарға алу. Бақылау станцияларынан
ақпараттар MCS бас станциясында өңделеді және спутниктердің эфемеридтерін
жаңғырту үшін қолданылады. Навигациялық деректерді жүктеу сағаттарды түзету
мен бағдарлау орбиталарынан тұрады, әр спутник үшін 24 сағат сайын жүзеге
асырылады [7].

Қазақстанда соңғы уақытқа дейін GPS жүйесінің көлік мониторингі
жүйесінің дамуын бірнеше факторлар ұстап тұрған. Тиісті техникалық қолдауы
бар бәсекеге қабілетті бағдарламалық жабдықтаудың болмауы әсер етті. Сол
уақыттан бері бүгінгі күнге дейін осы жүйелердің мүмкіндіктерінің және
басқару мен автоматтандырудың тиімділігін жабдықтаудағы рөлдерінің кейбір
түсінбеушіліктері бар. Қазақстан нарығында ұсынылған, ресей немесе шетелде
өндірілген, көлік мониторингінің көптеген жүйелері, оларды сатып алу,
сүйемелдеу, сонымен қатар бағдарламалық жабдықтауды өңдеу қиындатылған,
себебі бүл компаниялар бірінші кезекте терминалдарды (жабдықты) сатуда ғана
мүдделі. Бірақ жағдай оңды өзгерді – нарықта өз жұмысында көлікті
қолданатын, кез келген бизнестің тиімділігін мәнді жақсартуға мүмкіндік
беретін, терминалдардың бір өндірушісіне ғана тәуелсіз, жергілікті қолдауы
бар, Қазақстанда өндірілген бағдарламалық жабдықтар пайда болды.
GPS мониторинг жүйесін қолданудың барлық басымдылықтарын жақсы түсіну үшін,
сонымен қатар NOMAD жүйесін жасап шығару тараптары НАТ
Қазақстанкомпаниясы.
Адамдар жұмыс істейтін кез келген салада адамзат факторының бар
екені белгілі. Ал көлік саласы туралы айтқан кезде, мұнда ең тәртіпті
жүргізушілерді де түрлі нәрселер қызықтырады, олардың ішіндегі ең залалсызы
- өз мақсатында қызметтік көлікті қолдану болып табылады. Егер жүргізуші
адал болмаса, қызмет саласының ерекшелігіне тәуелді әр түрлі қиянат етулер
болуы мүмкін, олардың ішіндегі ең таралғаны – бензинді ұрлау және
километражды арттыру болып табылады. Есептегіштің көрсеткішін алу сияқты
бақылаудың бұрынғы тәсілдері, бүгінгі күні тиімді емес және бүкіл көрінісін
ұсына алмайды. Көлік мониторингінің қазіргі заманға сай жүйесіне қатысты,
олар компания басшылығына толық жағдайын ашып береді: жол жүрген уақыты,
тоқтап тұрған уақыты, жұмыстың басталған және аяқталған уақыты, қозғалыс
маршруты және жылдамдығы, өткен километраж, отын шығыны және т.б.
Сондықтан, егер компания тиімді көлік қызметін талап етсе, жүйенің
мониторингісіз мүмкін емес. Қазіргі заманғы терминалдар, көлік құралының
орналасқан орны туралы ақпараттан басқа, автомобиль күйінің жиырма
параметріне дейін жинақтап, тасымалдай алады (жабдыққа байланысты): бактағы
отын деңгейі, қозғалтқыш іске қосылған ба, жоқ па, кабина немесе шанақтың
есіктері ашықжабық және т.б. Кейбір терминалдар факсимильді және дауысты
хабарламалар жіберуге njks0nfq n8hlt мүмкіндік береді.
Геоаймақ – бұл географиялық картадағы виртуалдық шектеулі аймақ.
Геоаймақтар әр алуан бұйрықтарды орындау барысында, шекараны кесіп өткен
кезде виртуалдық периметрді нақтылау үшін ғарыштық мониторинг жүйесінде
қолданылады. Бұл жүйе автокөлік тиісті аумаққа кірген немесе шыққан кезде
автоматты түрде көрсетіп отырады. Әдетте көліктің қызмет аумағына кіргенін
және шыққанын, жанармай құю бекетіне барғанын бақылау үшін қолданылады.
Машина геоаймақтың белгілі аумағына кірген кезде операторға белгі беріледі
және сонымен бір мезгілде автокөлік қожайынына СМС мәліметі келіп түседі;
Автокөліктің бағытын белгілеу: автокөлікке тиелген жүктерге арналған
құжаттарды толтырған кезде кеден өкілі диспетчерге көліктің бағыты жайлы
мәліметтерді береді. Осыдан кейін диспетчер кеден декларациясына сәйкес
көлік бағытын электронды картаға түсіріп, аталған көліктің баратын жерін
геоаймаққа енгізеді. Көлік осы геоаймаққа келген сәтте бағдарлама міндеттің
орындалғаны жайлы хабар береді [8];
Автокөлік әлде бір себептермен бағытын өзгерткен жағдайда немесе
маршрутты бұзатын болса, қозғалтқышты тоқтату жүйесі іске қосылады да
автоматты түрде тоқтап қалады. Содан соң компанияның диспетчері автокөлік
қожайынына хабарлайды;
Автокөлікке жүк іздеу үшін немесе жүктің қожайынына автокөлік қарастыру
үшін логист-оператордың қызметін пайдалануға болады. Жүк тасымалдау көлемі
артады. Сонымен қатар автокөліктер бекерге жүрмейтін болады;
GPS-мониторингтің кез келген басқа жүйесі сияқты, NOMAD жүйесі үш
топтан тұрады: бұл көліктерге орнатылатын терминалдар, серверлер мен
клиенттік жұмыс орындары. Терминал – объектінің орналасқан орны туралы және
объекті туралы серверге хабарлама тасымалдауға арналған ұялы байланыстың
GSM немесе CDMA модулін құрайтын, арнайыландырылған GPS-трекер болып
табылады. Серверде оператордың жұмыс орнына берілетін, ақпаратты өңдеу және
жинақтау жүзеге асырылады. Оператор картаға байламы бар немесе кесте
түрінде – бұл баптаулар мен қалауларға тәуелді, қабылдау үшін қолайлы
үлгіде объектілер туралы барлық қажетті ақпаратты алады. Сонымен қатар,
бақылаудағы объектінің ағымдағы орналасқан орнынан басқа, белгілі уақыт
аралығындағы маршруты да көрсетілуі мүмкін.
Жүйе бір уақытта бірнеше жүздеген объектілердің қозғалысын бақылауға
мүмкіндік береді (ал кластерлік нұсқада – бірнеше мыңдаған). Бақылау
барысында диспетчер түрлі масштабты картаға қолмен немесе автоматты түрде
өтуді жүзеге асыра алады, көлік құралын іздей алады, дисплейде ол туралы
қажетті мәліметтерді шығара алады. Бақыланатын параметрлердің құрамына,
тапсырыс берушінің қалауы бойынша объектінің маршрут немесе графиктен
ауытқуы туралы ақпарат, көлік құралының штаттан тыс жағдайы туралы ақпарат
кіреді. Әдеттегідей, объекті туралы ақпараты бар хабарлама тапсырыс бойынша
белгілі уақыт аралығында, сонымен қатар жағдайға байланысты (мысалы, сигнал
беру жүйесі іске қосылса) жіберіледі. Одан басқа, мұндай ақпаратты жүйелер
объектілер қозғалысының кешенді талдауын жүргізуге, түрлі есептерді лайықты
түрде дайындауға мүмкіндік береді.
Әлсіз жағы - GSM-желісінің жабын аймағына тәуелділігі болып табылады.
Көлік құралдарының мониторинг жүйесінің көбі GSM 9001800 желілерінің
негізінде құрылады. Көлік құралдары қала мен төңірегінің шарттарында
тасымалданатын компаниялар үшін, байланысты орнату және сақтау жағынан және
шығын жағынан осы желілерді қолдану оңтайлы болып табылады. Өкінішке орай,
Еуропаға қарағанда, бізде мемлекет аумағы GSM желілерімен тұтас жабылмаған
және таза экономикалық және географиялық ерекшеліктерге байланысты ешқашан
болмайды. Бірақ негізгі қалааралық трассалар, ірі қалалар және поселкелер
жабын аймағына кірмейді, және тәжірибеде көрсетілгендей 95% жағдайдан астам
жеткілікті болып табылады. Қалған 5% үшін біз міндетті түрде ұқсасын
ұсынамыз – мысалы, бұл спутник байланысы болуы мүмкін.— Іс жүзінде, NOMAD
жүйесінің қолданбалығы төтенше кең, оны кез келген компания табысты қолдана
алады. Ал көлік жұмыс негізіндегі орында, себебі қолдану әсері мәнді жоғары
болады. Сондықтан, тасымал және жеткізу қызметтерімен айналысатын
компаниялардан басқа, бұл мұнай және қазып шығаратын өнеркәсіп, ауыл
шаруашылығы, құрылыс компаниялары, төтенше және коммуналдық қызметтер, және
темір жол тасымалдары – онда да бейберекет жетеді. NOMAD жүйесін қолданудың
басты әсері – бұл жүргізушілердің тәртібін арттыру болып табылады. Көлік
жүйесі мінсіз көрсеткіштерге ең жоғары жақын жұмыс істей бастағандықтан,
қалған барлығын туынды деп санауға болады. Бұл рейстер айналымының артуы
және жеткізу уақытын қысқарту арқылы көлік құралдарын қолданудың
тиімділігін арттыруға, сонымен қатар автопарктың өлшемін таңдау мүмкіндігін
арттыруға мүмкіндік береді. Көлік құралдарына қызмет көрсетуге жалпы
шығындары, отынды шығыны азаяды, техниканы мақсатсыз қолданудың қиылысы
арқылы көлік құралдарын пайдаланудың мерзімі артады [10].
Басқа да маңызды анықтау – жүк және көлік, жүргізушілердің
қауіпсіздігін арттыру, ұрланған көліктің табылу және қайтарылу
мүмкінділігін арттыру. Барлық басымдылықтарын жалпылай отырып, техника және
қызметкерлердің өнімділігінің артуы туралы, реакция беру уақытын қысқаруы,
яғни қызмет көрсету сапасының артуы туралы сеніммен айтуға болады.
Тиісінше, GPS-мониторингінің NOMAD жүйесін қолданатын компания өзіне қуатты
бәсеке басымдылықты қамтамасыз етеді: клиенттердің қанағаттандырылуын
есептеу – компанияның имиджі жақсарады және оның түсімділігі артады, жұмыс
нәтижелілігі артады. Өзінің штатында жүз бірліктен кем техникасы бар,
салыстырмалы кішкене компаниялар үшін қолайлы. Бұл жағдайда, клиенттің
көлігіне тек терминалдар ғана орнатылады және барлық мәліметтерді бақылау
үшін жұмыс орны беріледі. Ал мәліметтердің өзі біздің серверлерде
жинақталады және өңделеді. Мұндай схема бойынша, клиентте серверлердің
жұмысқа қабілеттілігі туралы, мәліметтердің резервті көшірмесі және
басқалар туралы мәселелер туындамайды. Иә, біз әрбір клиенттің
қажеттіліктеріне икемді келеміз және нақты тапсырыс үшін қолайлы құны
бойынша оңтайлы функционалды талдауға дайынбыз. Негізгі пакет көліктің
тиімді мониторингі үшін, орта компания үшін қолайлы баға бере отырып,
барлық қажетті функционалдықты ұсынады. Сенімділік және тиімділікпен
қолданудың қолайлығы мен жеңілдігін үйлестіре отырып, негізгі пакет және
оның кеңейтілулері қызметкерлердің штаты шектелген кішкене автопарк және
ірі автокөліктің кәсіпорындар үшін оңтайлы нұсқа болып табылады.Кеңейтілген
пакет шешімнен ең жоғары пайда алуға мүмкіндік беретін, оперативті және
аналитикалық құралдардың кең жинағын ұсынады. Ол аса талапты тапсырыс
берушілерге арналған және автопарктың аса толық бақылауын қамтамасыз
етеді.Сонымен қатар SOS түймешесі арқылы автокөліктің кабинасы
тыңдалатындықтан көлік жүргізушісі кездескен жағдайда NTL – 2009
операторына түймеше арқылы білдіріп, белгі бере алады. Бұл – барлық
жағдайды бақылауға толық мүмкіндік бар деген сөз. GPS-мониторинг жүйесі
кедендік тасымалдау барысының алғашқы кезінен қаупсіздікті қамтамасыз
етеді. NTL – 2009 ЖШС-на қарайтын автокөліктер терезесінің оң жақ бұрышына
арнайы қызыл түсті желімдер жабыстырылады. Бұл желімдер күні-түні және алыс-
жақыннан анық көрінеді [12].
Аналитикалық құралдар тапсырыс бойынша техникалық тапсырмаға сәйкес жасап
шығарылады және қазіргі таңда бұл құралдарға деген сұраныс көлемі артуда.

3. GPS жаһандық позициялау картографиялық жүйесінің компоненттері

GPS жаһандық позициялау жүйесі (GPS или Global Positioning
System) спутникті болып саналады және АҚШ Қорғаныс Министрлігінің
басқаруымен жұмыс атқарады. Жүйе ауқымды, жаһандық болып есептеледі, барлық
ауа райына қолайлы және сөткенің 24 сағаты бойына дәл әрі нақты координатты
алуға жол ашады. GPS жаһандық позициялау картографиялық жүйесінің
компоненттері әр қилы. Картографиялық жүйесі Trimble әр түрлі салада,
бағытта қолданылады. Оның көмегі арқасында әр түрлі жұмыс ыңғайындағы МАЖ
базалық деректерін жаңғыртуға болады. Негізінен, олар табиғи ресурстардың
саласында кең қолданысқа ие, сол сияқты инфрақұрылымдарды дамыту мен
қалалық шаруашылық барысын бақылауда, ауыл шаруашылығында және әлеуметтік
ғылымдар салаларында кеңінен қолданысқа енді. Қосымша ақпараттар мен уақыт,
жағдай барысында мәліметтер меен деректерді суда, ауада және әр түрлі басқа
да орындарда ала беруге болады.
Табиғи ресурстар.
Картографиялау әдісінде тікелей сәйкестіктер болмағанымен, картаның
өзі деректерді сақтау және сұрыптау құралы болып табылады. Нүктелер,
сызықтар, аудандар картаға салынған және картаны оқитын адамның таңдауы
үшін сол жерде сақталады. Табиғи ресурстардың саласында жұмыс атқаратын
мамандар, атап айтқанда, геологтар, географтар, орман шаруашылығы мамандары
мен биологтар GPS картографиялық жүйелерді нысандар туралы қосымша
ақпараттар алу мақсатында пайдаланады. Мысалы, орман шаруашылығы мамандары
қосымша ақпараттары ретінде орманның түрін, көлемін, жағдайын, неше жылдан
бері келе жатқандығынан ақпарат ала алады. Олар сол сияқты кесуге және
ағаштарды отырғызуға арналған территорияларды бейнекөріністерге түсірумен
шұғылданады. Биологтар жабайы жануарлар орналасу мекендерін бақылай алады,
сол сияқты жабайы жануарлардың миграциясын, популяция санын және басқа да
қосымша ақпараттарды иелене алады.
GPS топырақтың түрлері туралы деректерді жинақтауға көмек береді,
яғни территориялардың жекелеген қабаттарын үш қырлы арнаулы модельдермен
арнаулы басқаруды талап ететін салаларды байқау, анықтау жүзеге асады және
арнаулы басқаруды талап ететін салаларды қарастырады. Бұлардан басқа, GPS
жүйесін құдықтардың және басқа да су көздерінің картографиясы үшін
қолдануға болады; өзендер мен көлдердің жағдайына шолу жасауда, балықтар
мен жабайы жануарлардың таралу барысын тіркеуде пайдалануға болады; сол
сияқты жағалаулардың, климаттың өзгеруін, егістік жайылымдардың жағдайларын
қадағалауда тиімді [13].
Қалалық шаруашылық бойынша.
Қалалық шаруашылық жұмыстарында картографиялық жүйе - Trimble өз аясына
көлік ағындары мен коммуналды шаруашылықтардың инфрақұрылымдарын бақылауды
назарға алады. Көшелер мен алаңдар GPS координаты жазбалары бұл нысандар
бойынша орналасуда санмен нөмірленеді. Жолдардың жағдайлары, жөндеуді талап
ететін қауіпті үлескілер МАЖ мен инвентаризацияны пайдалануда қосымша
ақпараттар түрінде енгізіледі.
GPS картографиялық жүйелері сол сияқты су, газ, канализациялық
тұрбаөткізгіштерді түсіруде, сол сияқты электрлік және телефон
байланыстарының жұмыстарына назар аударуда қолданылады. Мынадай нысандар:
құдықтар мен өрт гидранттары лайықты атрибутивтік ақпараттармен нүкте
ретінде картографияланады.
Апатты машиналар мен жөндеу бригадалары GPS жүйесін коммуникациялық
апаттарда навигациялау мақсаттарында қолданады. Олардың келуі мен жіберілу
уақыты дәл, айқын реттеледі, сол сияқты түсініктері беріліп, жөндеу
жұмыстарының орындалу барысы назарға алынады. Бұлардан басқа, GPS көмегімен
жер үлескілерінің түсірілім жұмыстарын іске асыруға болады, құрылыс
жұмыстарын жүргізу үлескілеріне қатысты әрекеттерді атқаруға мүмкіндіктер
бар, көшелердің нысандары мен қалалардың ортасынан орын алған зауыттарға
қатысты шараларды жүргізуге болады.
Ауыл шаруашылығында GPS картографиялық жүйелерін пайдалану.
GPS картографиялық жүйелері құбылыстарды фотосуреттер немесе
суреттік суреттеумен, ал картографияның ерекше тілімен, яғни арнайы
белгілерді жүйелеумен әр түрлі табиғат және қоғамдық құбылыстардың
кеңістікте таралу және олардың сандық пен сапалық сипаттарын қолайлы етіп
көрсетеді. GPS картографиялық жүйелері басқа ғылымдармен өте тығыз
байланысты. Топырақ, климат тағы да басқалар карта жасау үшін ең алдымен
топырақтанушы, климатолог және басқада (картаны жасау үшін ең алдымен
тапырақтанушы) мамандар өте қажет болады. Олардың ақыл-кеңесінсіз ешбір
карта жасалмайды. Сонымен қатар картамен мына ғылымдар тығыз байланысты:
экономикалық және әлеуметтік география, эканомика, тарих, физикалық
география, ландшафтану, геология, климаталогия, метеорология, өсімдік тану,
топографиялық тану, жантану, математика, геодезия, статистика, кибернетика.
Картография халық шаруашылығында және халықтың мәдени мұқтаждығын толық
географиялық картамен, атластармен және басқа картографиялық
шығармашылықтармен қамтамасыз етуге міндетті [14].
GPS картографиялық жүйелері қарқынды түрде ауыл шаруашылығында
қолданылатын егістіктердің үлескілерінің ерекшеліктерін сипаттауға жол
ашады. Нәтижесінде мына жағдайларды терең қарастыруға мүмкіндіктер
туындайды: микроклимат, топырақтың түрі, астықтың жәндіктермен және басқа
да аурулармен зақымдануын назарға алады, сол сияқты жиналатын өнімдердің
көлемін, орналасу жерін нақтылауға мүмкіндіктер бар. Трактордың немсе
ұшақтың орналасымын білу арқылы химиялық сепкіштер мен тыңайтқыштардың
шығындарының құнын тікелей төмендетуге болады, үнемділік шараларын атқаруға
негіз бар. Бұл әрекеттер тікелей тыңайтқыштардың құндарын азайтуға
мүмкуіндіктер ұсынып, бұл заттардың табиғи су көздерімен ластануына жол
бермейді. Технология GPS деректер базасын топтастыруға жол ашады, сол
талдау арқылы өсірілген өнімдерді жинауға қатысты ауыл шаруашылығы
шараларын іске асырудың әр түрлі әдістемесін жүзеге асыруға ықпал етуді
бағалауға болады.
Әлеуметтік ғылымдардың салаларында қолдану.
Археологтар мен тарихшылар GPS картографиялық жүйелерін тарихи
орындарды және қазбаларды тіркеу мен навигациялау мақсатында қолданады.
Қалаған маршрут табылған уақытта, МАЖ-нің деректерінің қатарына нысан
бойынша деректер енеді, бұның өзі әрі қарай толықтай белгілі уақыт
аралығындағы жұмыс сапасын айқындауға жол ашады. Венесуэла маңында
атқарылған антропологтар тарапынан іске асқан жұмыстарда бұл жүйе жақсы
қолданылады. Зерттеуші-ғалымдар ну ормандардағы ақ таңдақтарды зерттеуде
GPS картографиялық жүйелерін қолданып, жергілікті белгісіз тайпалардың
тұратын орындарын тіркеу үшін қолданған. Мәдени даму туралы лайықты
деректерді жинау арқылы Венесуэла өкілетті органдарына әрі қарай жергілікті
тайпалардың өмірі, тыныс-тіршіліктері туралы хабардар болуға кең жол
ашылады.
Басқа салаларда қолдану жолдары.
Картографиялық жүйе GPS басқа да атрибутивтік ақпараттарды кез
келген нүктелерден алу мақсатында қолдануға болады. Ақтық нәтижелер карта
арқылы шектелмейді. Нысандардың жағдайлары мен уақыт маркерлері
бағдарламалық пакеттерге жолданады, яғни қарастырылуы қиын моделдеу
ақпараттарын алу үшін лайықты істерге мүмкіндіктер бюеріп, сандық
жергілікті моделдер құруға септігін тигізеді.
Тұжырымдарды былай деп шығаруға болады:
1. GPS жаһандық позициялау жүйесі өз алдына кең потенциалы бар құрал
ретінде орын алады және кең қолданыстық сипатқа ие;
2. Жүйенің навигациялық мүмкіндіктері адамдарды құтқару мен іздеуде,
милиция мен өрт қауіпсіздігі қызметінде, сол сияқты геодезистер мен белгілі
мекендерді шұғыл қадағалауда қолданылады.
3. Картографиялық жүйе GPS қабылдағышын ұшақ пен тікұшақтарға орнату
арқылы жанып жатқан орманды өшіруге қатысты шұғыл жоспарларды құруға
болады. GPS сол сияқты өрттің таралу шекарасын да анықтауға жол береді. Әр
GPS картографиялық жүйе өңдеу мақсатындағы бағдарламалық жүйелермен
қамтамасыз етіледі. Лайықты жұмыстарды іске асырудан кейін, Сіз
координаттарды жүктеп, көмекші ақпараттарды компьютердің жинақталу
деректерінің қатарына қоса аласыз. Бұдан кейін бағдарлама деректердің
дәлдігін, нақтылығын көтеруге мүмкіндіктер беріп, оларды өңдеудің арнаулы
әдістеріне жол ашады, ол дифференциалды коррекция деп аталады.
GPS-навигаторлардағы карталар.
Карталардың болуы елеулі түрде навигаторлардың пайдаланыс
ерекшеліктерін жақсартады. Деректерді жинау, ол әртүрлі көздерден деректер
жинап, алдын ала оларды сараптайды. Ол сондай-ақ кеңістіктіктегі әртүрлі
деректерді өңдеуді іске асырады. (Мысалға, топографиялық изосызықтарды жер
бедерінің үлгісіне айналдырды). Деректерді сақтау және таңдау — деректерді
кеңістіктікте таңдау, жаңарту және өңдеу мақсатын үйымдастырады.
Деректерді басқару және сараптау — деректер негізінде оларды топтастырады
және бөледі, параметрлер және шектеулер орнатады, үлгілеу функцияларын
атқарады. Шығару — деректер қорын немесе оның бір бөлігін кесте, диаграмма
немесе картографиялық қалпында көрсетеді. Навигаторлар карталармен
қабылдағыштардың өздерінің жай-жапсарын ғана көрсетіп қоймайды, сол сияқты
оның айналасындағы нысандардың да ахуалынан хабардар етеді. Барлық
электронды GPS-карталарды екі түрге жіктеуге болады — векторлық және
растрлы. Растрлы карталар —бұл өте қарапайым және қол жетімді картаның бір
түрі. Бұл арқылы жергілікті жердің көріністерін сипаттауға мүмкіндіктер
бар, яғни географиялық координаттарын назарға алады. Растрлы карталар
ауқымы тікелей бастапқы нұсқадан қатысты; немесе бұл спутниктен фотобейне
немесе сканирленген қағаз карта. Ресейде ірі қалаларда көбінесе растрлы
карталар кең қолданысқа ие, басқа аудандарда картаны табу қиындық
туғызады. Сол сияқты қабылдағыш тарапынан берілетін координаттарға карта
координатын үйлестіру де мәселе туындатады (датум атауына ие). PC және
Windows Mobile платформаларында көбінесе растрлы карталарды кең қолданысқа
ие ету мақсатында кең танымал бағдарлама - OziExplorer. Сол сияқты растрлы
карталардың мына түрлері (фотографиялық, векторлық) карталар және оларға
қатысты құралдар мен жабдықтар қатарына GPS-қабылдағыштармен жұмыстарды
қосып, өз алдына интернет-сервистерді алға тартады, атап айтқанда: Google
карталары. Ақпаратты GPS жүйенің жұмысы қарама-қарсы екі ағыңда қызмет
көрсетеді: жаңа ақпаратты енгізу және ағымдағы ақпаратты сұраныс бойынша
шығару. Жалпы ақпаратты жүйенің басты мақсаты — түтынушыларға қызмет
көрсету жүйесін құру, өйткені тұтынушының кез-келген сұранысына жауап тез,
әрі жеткілікті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.