Қазақстанның сыртқы экономикалық байланысы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Бет.
Кіріспе 3

Экскурсиятанудың негізгі теориялық аспектілері 6
1
1.1Экскурсия қызметінің тарихи 6
1.2Экскурсия және оның мәні мен мазмұны 7
1.3Қазақстан Республикасындағы экскурсия қызметі 11

2 Алматы спорт кешендері бойынша экскурсияның технологиялық
құжаттары 13
2.1Алматы спорт кешені бойынша экскурсияның кіріспесі 14
2.2Алматы спорт кешені бойынша экскурсия маршрутының 15
технологиялық картасы мен схемасы
2.3Алматы спорт кешені бойынша экскурсияның қорытындысы 19
2.4Алматы спорт кешені бойынша экскурсияның бақылау мәтіні 20

Қорытынды 25

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 29

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі: экскурсиялық іс - халық арасындағы мәдени
танымдық жұмыстың маңызды бөлігі. Экономикалық білімнің маңыздылары
шаруашылықтың салалық құрылымы, өнеркәсіптерді экономикалық ұйымдастыру
ерекшеліктері, қорларды сақтау, шағын бизнес, сауда т.б. оқушыларда
экономикалық білімді қалыптастырады. География ғылымы қазіргі кезде
баяндаушы – энциклопедиялық ілімнен конструнтивті айналғаны бәрімізге
мәлім, оның жалпы қоғам өміріндегі маңызына, сол сияқты экономикалық –
геграфиялық білім мен біліктің қоғамның әрбір мүшесінің іс-әрекетіне,
қажеттілігіне түсінік қалыптастырады. Уақыт талабына сай экономикалық және
әлеуметтік географияны оқып үйрену барысында, адам өмірі мен оның
шаруашылықтағы іс-әрекетінің бір-біріне тигізетін әсеріне оқушылардың
көңілін аудару қажет. Бұл үрдісті адамның тіршілік жағдайын жақсартуға
бағытталған зеттеулерде, оның басты орын алатынын айқындай отырып,
географияны оқытудың қазіргі жаңа заманғы әдіс-тәсілдерді пайдалану қажет.
Қорыта айтқанда, мазмұнын ізгілендіру және әлеуметтендіру принциптерін
пайдалану, аймақтық және жергілікті материалдарды енгізу, оқушылардың
біліктілігін көтеру яғни олардың өмірін компетенциясын қалыптастыру негінде
жұмыс жасалады. Қазақстанның өнеркәсіп өндірісі жылдар бойы күйзеліс-
дағдарысқа ұшырап, құлдыраудан кейін даму жолына түсті. Ірі қоғам
қайраткері Н.Нұрмақов үкімет басшысы ретінде ел экономикасына үлес қосқан,
яғни Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы пәнінде, халық
шаруасы бөлімін оқығанда. Қазақстан құрылысы, Нұрмақов өнеркәсіпті
қалпына келтіруші, Қазақстандағы сауда қатынасаның дамуы, Түркістан-
Сібір магистралі атты еңбектерін пайдалануға болады. Көлік географиясы
тарауын қарастырғанда Қазақстан экономикасын өркендету үшін, кең байтақ
қазақ жерін ғасырлар бойы толастамаған керуендер легін 20-шы жүз жылдықтың
басында теміржол алмастырды. Соның ішінде Ұлы Жібек жолының сүрлеуін
жаңғыртқан Түркісб теміржолының желісінің маңызы отандық көлік жүйесінде
елеулі болып қала бермек. Яғни, Түркістан аймағынан Сібірге мақта және
керісінше Жетісуге Сібір жеріндегі арзан астықты жеткізуді жеңілдету
мақсаты қарастырылған болатын. 1958 жылы Түркістан-Сібір темір жолы
Қарағанды теміржолымен қосылып, қазақ теміржолы болып құрылды. Осы жылдары
Ақтоғай станциясынан Қытайдың шекарасындағы Достық станциясына салынды.
Сонымен Транс Азиялық теміржолдың жетекші жүйесіне айналды.
Тақырыптың мақсаты. Өнеркәсіп географиясының ауыл шаруашылығы саласы.
Өнеркәсіп географиясының ауыл шаруашылығы саласын оқығанда Н.Нұрмақов
басқарған үкіметтің ауылшаруашылығын қалпына келтіру, оның стихиялығын
жойып, тиімді дамудың жолына түсіру, мемлекет тарапынан қолдау жасау керек
екенін көре біліп, ол ұйымдастырған көмек, қолдау Қазақстандағы егін
шаруашылығы, мал шаруашылығының қалпына келтірудегі маңызы зор болды.
Үкімет қызметінің мәнін дұрыс түсінуден басқа шаруашылығының дамуына жағдай
туғызу, көзін ашу деп білді. Шаруашылық салықтардың реттелуі,
ауылшаруашылық бөлінісі арқылы несиенің бөлінуі, ұсақ меншік түрлерінің
дамуына еркіндік беру, техникаға деген сұранысына үкіметтің дәнекер болуы,
жәрмеңкелерді ашып, оған тауар әкелуін ынталандыру сияқты шаралардың
барлығы, сол жылдардағы ауыл-шаруашылығының дамуына әсер еткені даусыз. Бұл
іс әрекеттерден нарықтық эконоиканың элементтерін көруге болады.
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланысы.
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланысы бөлімін қарастырғанда,
Н.Нұрмақов сауда филиалдарының қызметіне еркіндік беретіндігін, олардың
жұмысына губерния басшылығының ешбір кедергі жасамауына нұсқау беруі, сауда
экономикасының жедел, шапшаң дамуының көзін ашатын мүмкіндік деп
түсінгендігі; Республикалық бюджетті толықтырудағы нақты үлесі бар
жолдардың бәрі осы саудада болатын. Сондықтан ішкі-сыртқы сауданы дамыту
Н.Нұрмақов басқарған үкімет мынадай жеңілдіктер ұсынады:
1) Салық түрлерінен босату.
2) Қыркүйек пен тамыз айларында темір жол ақысын 20 пайызға азайту.
3) Жәрмеңкелерге әкелінетін тауарларды сақтандыру графиктерін жеңілдету.
4) Тауарларды тасуға қысқа мерзімдік қарыз ақша бөлуге банктерге нұсқау
беру сияқты т.б. Сонымен қатар, қазақ сауда мекемесінің Карск
экспедициясына қатысуна, экспорт-импорт тауарларға сұраныс беруіне.
Солтүстік мұзды мұхиты арқылы Лондонды және Обь өзенінің арналарымен Омбыға
дейінгі аралығы байланыстырған сауда жолы болды. Сол жылдары сырқы сауда
тауарларының көпшілігі Лондон мен Батыс Қытайға жөнелтілген. Бұл сауда
байланысы Қазақстанның экономикасының дамуына әсер еткені белгілі. Қоғам
қайраткері сол заманның өзінде нарықтық экономика негізінде шаруашылықты
басқара отырып, сыртқы экономикалық байланыс, сауда жеке меншік негізінде
басқаруға мән беруін ерекше атауға болады.
Көлік, көлік кешені – экономиканың инфрақұрылымын қалыптастыратын
салалардың бірі. Алғашқы көліктер бейнеленген жапон суреті.
Тақырыптың маңызы. Археологиялық деректемелер неолит заманынан бастап
көліктің шаруашылық салаларына ене бастағанын байқатады. Көне обалардан
табылған әбзел қалдықтары малдың көлік ретінде ежелден-ақ пайдаланылғанын
көрсетеді. Ежелгі заманнан келе жатқан көлікке негізінен жегін малы мен
мініс малы: түйе, жылқы, құлан, қашыр, есек, сиыр, бұғы, ит, т.б. жатады.
Әрбір көлік малының тұрмыстық-шаруашылық жұмыстарда қолданылуы оның табиғи
ерекшеліктеріне байланысты болды.Мініс малы көне замандардан бері шөл
далалы, орманды, батпақты, таулы-қыратты жерлерде негізгі көлікке айналды.
Жегін малы арба, күйме, шана сияқты көлік құралдарына жегіліп, жолаушы, жүк
тасымалдауға, көшіп-қонуға пайдаланылды. Мұндай көлік түрлерінің біразы
ежелгі Мысырда, Вавилонда, т.б. жерлерде біздіңзаманымыздан бұрынғы 3-
мыңжылдықта қолданылғанын тарихи-археологиялық деректер дәлелдейді.

1 Көлік саяхаттарын ұйымдастыру ерекшеліктері

1.1 Көлік инфрақұрылымын қалыптастыру және дамыту

Көлік мемлекеттік және халықаралық еңбек бөлінісінің материалдық
негізін кұрайды. Барлық байланыс жолдары, көлік кәсіпорындары мен көлік
құралдары дүниежүзілік көлік жүйесіне бірігеді. Көлік жүйесін дамытудың,
әсіресе аумағы ете үлкен елдер үшін маңызы ерекше. Сондықтан көлік
жүйесінің салаларын дамытуға бұл елдер көп қаржы жұмсайды.Ғылыми-техникалық
революция көліктің барлық түрлерінің карқынды дамуына негіз болды. Бұл
көліктер жылдамдығының артуынан, олардың жүк көтеру және тасымалдау
мүмкіншіліктерінің кеңеюінен айқын көрінеді.Көлік қатынасы жоғары дамыған
елдерде жақсы жолға қойылған. Шығыс Еуропа елдері мен Ресейдің көлік жүйесі
жолдардың жиілігі мен сапасы, жүк айналымының мөлшері жөнінен Батыс Еуропа
елдері мен АҚШ-тан әлдекайда төмен дәрежеде. Дамушы елдер бойынша осы
заманғы көлік жүйелері тек жекелеген елдерде ғана жоғары дамыған, ал
көпшілік елдерде ат-арба, адам күшімен жүк тасу әлі де болса, кең орын алып
келеді. Ауғанстан, Непал сияқты елдерде теміржол мүлдем жоқ. Сол сияқты
Парсы шығанағы жағалауындағы мұнай өндіруші елдер мен Мұхит аралдары, Кариб
теңізі алабындағы кейбір елдерде де теміржол жоқ. Құрлық көлігінің құрамына
теміржол, автомобиль және құбыр жолы кіретінін білесіңдер.
Толық мақаласы: Автомобиль
Автомобиль көлігінің үлес салмағы жыл сайын арта түсуде. Оған дәлел —
тасжолдардың ұзындығының күрт өсуі; қазіргі кезде дүниежүзі бойынша олардың
жалпы ұзындығы 25 млн км-ге жуықтады.
Бұл көрсеткіш жөнінен әсіресе АҚШ айрықша көзге түседі: мұнда 1000 адамға
шаққанда 600 автомобильден келеді. Автомобиль жолдарының ұзындығы жөнінен
де (5 млн км) АҚШ жетекші орын алады. Ал жолдардың жиілігі жөнінен Батыс
Еуропа мен Жапония алға шығады.
Автомобиль көлігінің өте қарқынды дамуы көліктің жылдамдығына әрі жүкті
шалғай аудандарға жедел жеткізуіне байланысты. Жалпы алғанда, дүниежүзілік
жүк айналымының 10%-ы, жолаушы тасымалының 80%-ы автомобиль көлігінің
үлесіне тиеді. Толық мақаласы: Теміржол
Дүниежүзіндегі теміржолдың жалпы ұзындығы 1 млн 250 мың км-ге жуық.
Теміржолдың ұзындығы жөнінен де АҚШ алда келеді. Бірақ жолдардың жиілігі
Батыс Еуропада өте жоғары, онда 100 км2 жерге 10 км теміржол тиесілі
болады. Жүк айналымындағы теміржол үлесі 15% шамасында.Кейбір елдердегі
теміржол мен автомобиль жолдарының ұзындығы, мың км. Жылқы да көшпенді
халықтың тұрмыс-салтына аса қолайлы көлік болды. Қазақтар ат – ердің
қанаты деп есептеген. Бағзы бір замандарда аттың жалында, түйенің
қомында жүрген кездер де болған. Адамзат қоғамының дамуы барысында
ғасырлар қойнауынан келе жатқан дәстүрлі көлік түрі мен құрамы да өзгеріске
ұшырап отырды. Ғылыми-техникалық жетістіктерге орай көлік малын бірте-бірте
автомобиль, пойыз, ұшақтар ығыстыра бастады. Сөйтіп, техникалық көлік
түрлері қоғамдық даму сатыларын айқындайтын көрсеткіштердің біріне айналды.
Қазіргі кезде де мініс малы – автомобиль, трактор бара алмайтын жерлерде
көлік ретінде пайдаланылады.
Теміржолдың ұзындығы жөнінен де АҚШ алда келеді. Бірақ жолдардың жиілігі
Батыс Еуропада өте жоғары, онда 100 км2 жерге 10 км теміржол тиесілі
болады. Жүк айналымындағы теміржол үлесі 15% шамасында. Кейбір елдердегі
теміржол мен автомобиль жолдарының ұзындығы, мың км. Жылқы да көшпенді
халықтың тұрмыс-салтына аса қолайлы көлік болды. Қазақтар ат – ердің
қанаты деп есептеген. Бағзы бір замандарда аттың жалында, түйенің
қомында жүрген кездер де болған.
Ресей Федерациясы шекарасы – Петропавловск – Астана – Алматы – Қырғызстан
шекарасы. Солтүстікте автожол Оралдың өнеркәсіпті аймағына шығады.
Қазақстанды орталық бөлікте кесіп өтіп, Солтүстік Қазақстанның астықты
аймағын, Қарағанды өнеркәсіптік аймағын республиканың батысымен өзара
байланыстырады, Қытай және Пәкстан арқылы Үнді мұхитына шығады. Бағыт
Қазақстанның.
Түпкі өнім құнындағы көлік шығыстарының үлесі біршама жоғары және ішкі
темір жол мен автомобиль тасымалы үшін тиісінше 8% және 11%-ды құрайды, ал
нарық экономикасы дамыған елдерде бұл көрсеткіш 4-4,5% құрайды. Жүк
қажеттілігінің көрсеткіші бойынша Қазақстан экономикасының тиімділігі
шамамен 5 есе төмен. Мысалы, ІЖӨ-нің әрбір бірлігіне доллармен
есептегенде 9 тонна-километрден кем емес көлік жұмысы келеді, ал Еуропалық
Одақ елдерінде жүк қажеттілік – 1 тонна-кмдоллар ІЖӨ-нен кем.
Сапалы көлік қызметтеріне деген өскелең сұраныс көлік жүйесінің техникалық
дамуы деңгейінің жеткіліксіздігіне және көлік технологиялары саласындағы
артта қалуға байланысты толықтай қанағаттандырылмайды.
Барлық тасымалдар көлемінің, оның ішінде көмір, мұнай құю жүктері, металл
өнімі, химиялық және мұнай-химиялық өнеркәсіптің өнімі, басқа да жүктер
экспортымен байланысты тасымалдар көлемінің айтарлықтай өсуі өткізу
қабілетінің жеткіліксіздігіне байланысты тежеледі. Жүк тасымалдарын
контейнерлеудің әлемдік үрдісін (жүк тасымалдарының жалпы көлемінің
55%-ы) ескере отырып, контейнерлік, мультимодальдық тасымалдарды дамыту
және көліктің әралуан түрлерінің технологиялық бірлігін қамтамасыз ететін
көліктік-логистикалық орталықтар құру қажет.
Республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының желісі негізінен
қалыптасқан. Батыс Қазақстанды еліміздің қалған өңірлерімен байланыстыратын
ендік бағыттағы жолдарды салу қажет. Оған қосымша шектес мемлекеттермен
жолдарда кейбір байланыстыратын учаскелер салу жоспарлануда. Құбыр көлігі
соңғы жылдары мұнай өндірудің артуына байланысты жедел қарұынмен дамуда [1,
6б.]. Ұзындығы 4,5—5 мың км болатын мұнай және газ тасымалдайтын құбырлар
Ресей, Канада, АҚШ жерінде орналасқан. Құбыр көлігінің үлесіне жүк
айналымының 10%-ы тиесілі.
Теңіз көлігінің үлесіне елдер арасындағы жүк тасымалының 80%-ы,
дүниежүзілік жалпы жүк айналымының 60%-ы тиеді. Ірі теңіз державалары
арасындағы өзара бәсеке салдарынан көптеген ірі кемелер салық тұрғысынан
ұтымды болатын дамушы елдердің туы астында жүзеді. Сондықтан теңіз жүк
тасымалындағы жетекші елдер қатарынан Панама, Либерия, Грекия, Кипрді
көруге болады. Ірі сауда кемелерінің үлесі Ұлыбритания, Жапония, Норвегия,
АҚШ, Ресей, Қытай елдерінде де жоғары. Теңіз жолының ежелден белгілі ауданы
— Атлант мүхиты. Ірі порттары: Роттердам (Нидерланд), Жаңа Орлеан (АЩП),
Марсель (Франция), Гамбург (ГФР). Соңғы кезде Азияның жаңа индустриялық
елдерінің қарқынды дамуы Тынық және Үнді мұхиттарындағы теңіз жолдарын
игеруге мүмкіндік беруде. Бұл аймақтағы халықаралық маңызы бар ірі порттар
қатарына Кобе, Нагоя, Иокогама (Жапония) және Сингапур жатады. Теңіз
жолдарының түйіскен жері жіңішке бұғаздар мен теңіз каналдары болып
табылады. Ла-Манш бұғазы арқылы тәулігіне 500, Зонд бұғазы арқылы 175,
Гибралтар бұғазы аркылы 140 кеме өтеді. Сонымен қатар Ормуз, Малакка,
Босфор бұғаздарының маңызы зор. Адамзаттың ақыл-ойы мен еңбегінің
нәтижесінде пайда болған жасанды бұғаздар — Суэц, Панама және Киль
каналдары экономикалық жағынан аса тиімді теңіз кақпасы болып табылады. Жүк
айналымында мұнай мен мұнай өнімдері алдыңғы орынды алып, сол сияқты құрғақ
жүк деп аталатын темір кені, көмір, астық, ағаш және т.б. жүктер де
көбеюде. Мамандандырылған кемелердің, әсіресе танкерлердің үлесі артуда.
Өзен-көл көлігі көбінесе жеке елдердің, сондай-ақ халықаралық жүк
тасымалының да бір бөлігін қамтиды. Еуропада Рейн, Дунай, Эльба, Одер,
Америкада Әулие Лаврентий, Парана өзендері мен Ұлы көлдер ірі халықаралық
су жолдары болып саналады. Біздің еліміздегі Каспий теңізінің де осындай
маңызы бар.
Әуе көлігі — көліктің ең жаңа және қарқынды дамып келе жатқан түрі. Әуе
көлігі көбінесе жолаушы тасымалы мен тез бұзылатын (жемістер мен
көкеністер) жүктерді тасымалдауда үлкен маңыз алуда. Соңғы жылдары
турбовинтті және реактивті ұшақтардың енгізілуі әуе көлігінің тиімділігін
арттыруда. Олардың қатарында көбінесе халықаралық әуе тасымалын қамтамасыз
ететін Боинг— 747 (АҚШ), Ил—86 (Ресей), Аэробус (ГФР— Франция —
Ұлыбритания), жылдамдығы 2—3 мың кмсағ-қа жететін Конкорд (Франдия —
Ұлыбритания) ұшақтары бар.
Әуе көлігі ең күшті дамыған ел — АҚШ, ол дүниежүзіндегі жолаушылардың 50%-
ын тасымалдайды. Дүниежүзіндегі ең ірі әуежайлар: О Хара (Чикаго),
Даллас, Лос-Анджелес, Атланта, Хитроу (Лондон), Ханеда (Токио) және
т.б.
Қазақстандағы көлік жүйесі. Airbus A319 ұшағы Су көлігі – көлік жүйесінің
ажырамас бөлігі. Ол мұнай мен мұнай өнімдерін, ағаш және құрылыс
материалдарын жаппай тасымалдауға тиімді. Су көлігінің көліктің басқа
түрлерімен, ең алдымен, темір жол көлігімен “тоғысатын” өзіндік ерек-шелігі
бар, яғни кемелерден вагондарға және керісінше вагондардан кемелерге тиеу
мүмкіндігі зор. Бүгінгі таңда су көлігі Қазақстанда өзен және теңіз
көліктеріне бөлінеді. Өзен көлігі кеме қатынайтын өзендерге (Жайық, Ертіс,
Сырдария, Есіл, Іле, Қаратал өзендеріне, Балқаш көліне); теңіз көлігі
Каспий теңізі алабында қызмет көрсетеді.
Темір жол көлігі – республиканың көлік кешеніндегі маңызды қатынас құралы,
көлік инфрақұрылымындағы басты буын. Қазақстанның географиялық жағдайы
(теңізге тікелей шығу мүмкіндігінің жоқтығы), оның ұлан-байтақ аумақты алып
жатуы, өндірістің шикізаттық құрылымы, өндіргіш күштердің орналасуы,
автожол инфрақұрылымының жеткілікті дамымағандығы себепті темір жол
көлігінің ел экономикасындағы рөлі айрықша маңызды. Тасымалданатын негізгі
өнімдер – көмір, астық, мұнай, кентас, минералдық тыңайтқыш сияқты
автомобиль көлігімен тасымалдауға тиімсіз сусымалы және сұйық жүктер.
Автомобиль көлігі – жүктерді таяу және орта қашықтыққа жедел жеткізетін
тиімді көлік құралы. Ол Қазақстанда кезең-кезеңмен дамыды. Қазақстандағы
халықаралық автомобиль тасымалы, негізінен, халықаралық маңызы бар
автомобиль жолдарында орындалады. Олар 7 дәлізге бөлінеді. Қорғас – Алматы
– Ташкент. Өзбекстанды Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймақтарымен
жалғастырады және шығыста ҚХР-на шығады. Батыста автожол Өзбекстан арқылы
Орталық Азия елдеріне апарады. Шымкент қаласында 1-дәлізге шыққаннан кейін
Қытайға, Орталық Азия елдеріне және Түркияға шығуды қамтамасыз етеді.
Ресей Федерациясы шекарасы – Орал – Ақтөбе — Қызылорда – Шымкент. Орталық
Ресейді Қазақстанның оңтүстік аймақтарымен байланыстырады. Теңіз
жолдарының түйіскен жері жіңішке бұғаздар мен теңіз каналдары болып
табылады. Ла-Манш бұғазы арқылы тәулігіне 500, Зонд бұғазы арқылы 175,
Гибралтар бұғазы аркылы 140 кеме өтеді. Сонымен қатар Ормуз, Малакка,
Босфор бұғаздарының маңызы зор. Адамзаттың ақыл-ойы мен еңбегінің
нәтижесінде пайда болған жасанды бұғаздар — Суэц, Панама және Киль
каналдары экономикалық жағынан аса тиімді теңіз кақпасы болып табылады. Жүк
айналымында мұнай мен мұнай өнімдері алдыңғы орынды алып, сол сияқты құрғақ
жүк деп аталатын темір кені, көмір, астық, ағаш және т.б. жүктер де
көбеюде. Мамандандырылған кемелердің, әсіресе танкерлердің үлесі артуда.
Ірі теңіз державалары арасындағы өзара бәсеке салдарынан көптеген ірі
кемелер салық тұрғысынан ұтымды болатын дамушы елдердің туы астында жүзеді.
Автомобиль көлігі – жүктерді таяу және орта қашықтыққа жедел жеткізетін
тиімді көлік құралы. Ол Қазақстанда кезең-кезеңмен дамыды. Қазақстандағы
халықаралық автомобиль тасымалы, негізінен, халықаралық маңызы бар
автомобиль жолдарында орындалады. Бүгінгі таңда су көлігі Қазақстанда өзен
және теңіз көліктеріне бөлінеді.

1.2 Көлік қызметі нарығын дамыту

Ресей Федерациясы шекарасы – Петропавловск – Астана – Алматы –
Қырғызстан шекарасы. Солтүстікте автожол Оралдың өнеркәсіпті аймағына
шығады. Қазақстанды орталық бөлікте кесіп өтіп, Солтүстік Қазақстанның
астықты аймағын, Қарағанды өнеркәсіптік аймағын республиканың батысымен
өзара байланыстырады, Қытай және Пәкстан арқылы Үнді мұхитына шығады. Бағыт
Қазақстанның елордасы Астана қаласына көшірілгеннен кейін ерекше мәнге ие
болды.
Ресей Федерациясы шекарасы (Омбы) – Павлодар – Семей – Майқапшағай. Батыс
Сібірдің өнеркәсіптік аймақтарының, Павлодар аймағының, Шығыс Қазақстанның
Қытайға шығуын қамтамасыз етеді.
Ресей Федерациясы шекарасы (Челябі) – Петропавл – Ресей Федерациясы
шекарасы (Новосибирск). Қазақстан аумағы бойынша ұзындығы 220 км болатын
маршрут – Сібір аймақтарын орталық Ресеймен жалғастыратын магистралдық
автожолдың бір бөлігі.
6-дәліз: Ресей Федерациясы шекарасы (Қорған) – Петропавл – Есіл – Арқалық –
Жезқазған – Қызылорда – Өзбекстан. Орталық Қазақстанның аймақтарын (астық
өсіретін және кен өндіретін) кесіп өтеді. Солтүстік Қазақстаннан, Оралдың
арғы жағынан және Батыс Сібірден Орта Азияға және Үнді мұхитына шығатын ең
қысқа жол.
Ресей Федерациясы шекарасы (Астрахан) – Атырау – Бейнеу – Түрікменбашы.
Әуе көлігі – әуе тасымалын орындайтын көлік түрі. Басқа көлік түрлерінен
айырмашылығы – жылдамдығында. Әуе көлігі Америка мен Еуропаның бірқатар
елдерінде 1-дүниежүзілік соғыстан кейін пайда болды.
Қазақстанға тұңғыш ұшақ 1918 ж. ұшып келді (Мәртөк – Новосергеевка
бағытында).
1923 ж. Добролет қоғамы құрылып, ол әуе поштасы мен жолаушылар тасымалдау
ісін ұйымдастыруды қолға алды.
1924 ж. Ю-13 ұшағымен Ташкент – Алматы, Алматы – Ташкент бағытында
бірінші рет ұшу сынағы өткізілді.
1925 ж. Бішкек – Алматы әуе жолымен алғашқы пошта тасымалы жасалды.
1929 ж. Қызылорда – Мәскеу әуе жолы ашылды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан
кейін бірнеше әуе компаниялары (Эйр Қазақстан, Эйр Астана) құрылды. Әуе
компаниялары ішкі және халықаралық жолаушылар, пошта, жүк тасымалдауды,
т.б. орындайды [2, 9б.].
Құбыр желісі – көлік құралдарының бірі; сұйық, сусымалы жүктерді, мұнайды,
газды құбырмен тасымалдау. Мұнда жылжымалы құрам – құбыр желілерінің өзі.
Ондағы жүк қысыммен жылжиды. Әрбір 100 – 140 км қашықтықта автоматты түрде
жұмыс істейтін сероп стансалары орнатылады. Құбыр желісі (мұнай құбырлары
мен газ құбырлары) Қазақстанда тұңғыш рет 1970 ж. іске қосылды.

1.3 Темір жол көлігі

Өркениетті елдердегі тәрізді Қазақстан да көлік жүйелері мен желілерін
жүйелі түрде жетілдіріп келеді. Оған 1998—2005 жылдар аралығында көлік
инфрақұрылымы мен көлік түрлерін жетілдіруге бағыттайтын үкімет жобасы
дәлел болады. Бұл жоба халықаралық көлік жүйесіне кіру мақсатын көздейді.
Жылма-жыл бұл салаға 320 млн АҚШ доллары есебінде инвестиция тартылады.
Қазақстандағы жолаушы және жүк тасымалының үлесі аса қарқынды өсіп отырған
саласы — теміржол көлігі болып табылады
Көлік құрылысы
Толық мақаласы: Көлік құрылысы
Көлік құрылысы – темір жол, автомобиль, су, әуе көлігі, құбыр желісі
нысандарын салу және қайта жаңғырту жұмыстарын жүзеге асыратын құрылыс
саласы. Оған темір жол мен автомобиль жолдарын, аэродромдар, көпірлер,
туннельдер, метрополитендер, алаптар, теңіз және өзен айлақтарын, каналдар,
магистралды мұнай және газ құбырларын, вокзалдар, деполар, т.б. көлік
үйлерін салу, темір жол жүйесін электрлендіру, автоматика және телемеханика
қондырғыларын орнату ісі жатады. 2003 ж. Қазақстанда ұзындығы 1500 км-ден
асатын Астана – Алматы автомобиль жолы іске қосылды.
Көліктің жай-күйі мен дамуы Қазақстан Республикасы үшін ерекше маңызға ие.
Қазақстанның географиялық ерекшеліктері (кең-байтақ аумағы, теңізге шығатын
жолының болмауы, елді мекендерінің және табиғи ресурстарының біркелкі
орналаспауы) көлік жүйесіне жоғары тәуелділіктің себебі бола отырып, оның
экономикасын әлемдегі барынша жүк қажеттілікті экономикалардың бірі етеді.
Еуропа мен Азияның тоғысында орналасқан Қазақстан Азия елдеріне Ресей
және Еуропамен географиялық жағынан баламасыз жер үсті көлік байланысын
ұсына отырып, айтарлықтай транзиттік әлеуетке ие. Республика әуе
кеңістігінің тартымдылығы мен транзиттік әлеуеті де өсуде. Аса көлемді
өткізу нарықтары бар елдермен көршілес болу да отандық көлік жүйесінің
дамуын перспективалы етеді.
Жерінің біршама жазықтығы5 және табиғи тастың үлкен қоры болуы темір
жол және автомобиль көлігінің коммуникацияларын кедергісіз дамытуға
мүмкіндік береді. Көлік құрылысы – темір жол, автомобиль, су, әуе көлігі,
құбыр желісі нысандарын салу және қайта жаңғырту жұмыстарын жүзеге асыратын
құрылыс саласы. Оған темір жол мен автомобиль жолдарын, аэродромдар,
көпірлер, туннельдер, метрополитендер, алаптар, теңіз және өзен айлақтарын,
каналдар, магистралды мұнай және газ құбырларын, вокзалдар, деполар, т.б.
көлік үйлерін салу, темір жол жүйесін электрлендіру, автоматика және
телемеханика қондырғыларын орнату ісі жатады. 2003 ж. Қазақстанда ұзындығы
1500 км-ден асатын Астана – Алматы автомобиль жолы іске қосылды. Құбыр
желісі – көлік құралдарының бірі; сұйық, сусымалы жүктерді, мұнайды, газды
құбырмен тасымалдау. Мұнда жылжымалы құрам – құбыр желілерінің өзі. Ондағы
жүк қысыммен жылжиды. Әрбір 100 – 140 км қашықтықта автоматты түрде жұмыс
істейтін сероп стансалары орнатылады. Құбыр желісі (мұнай құбырлары мен газ
құбырлары) Қазақстанда тұңғыш рет 1970 ж. іске қосылды. Сібірдің
өнеркәсіптік аймақтарының, Павлодар аймағының, Шығыс Қазақстанның Қытайға
шығуын қамтамасыз етеді.
Ресей Федерациясы шекарасы (Челябі) – Петропавл – Ресей Федерациясы
шекарасы (Новосибирск). Қазақстан аумағы бойынша ұзындығы 220 км болатын
маршрут – Сібір аймақтарын орталық Ресеймен жалғастыратын магистралдық
автожолдың бір бөлігі.
6-дәліз: Ресей Федерациясы шекарасы (Қорған) – Петропавл – Есіл – Арқалық –
Жезқазған – Қызылорда – Өзбекстан. Орталық Қазақстанның аймақтарын (астық
өсіретін және кен өндіретін) кесіп өтеді. Солтүстік Қазақстаннан, Оралдың
арғы жағынан және Батыс Сібірден Орта Азияға және Үнді мұхитына шығатын ең
қысқа жол. Анджелес, Атланта, Хитроу (Лондон), Ханеда (Токио) және т.б.
Қазақстандағы көлік жүйесі. Airbus A319 ұшағы Су көлігі – көлік жүйесінің
ажырамас бөлігі. Ол мұнай мен мұнай өнімдерін, ағаш және құрылыс
материалдарын жаппай тасымалдауға тиімді. Су көлігінің көліктің басқа
түрлерімен, ең алдымен, темір жол көлігімен “тоғысатын” өзіндік ерек-шелігі
бар, яғни кемелерден вагондарға және керісінше вагондардан кемелерге тиеу
мүмкіндігі зор. Бүгінгі таңда су көлігі Қазақстанда өзен және теңіз
көліктеріне бөлінеді. Өзен көлігі кеме қатынайтын өзендерге (Жайық, Ертіс,
Сырдария, Есіл, Іле, Қаратал өзендеріне, Балқаш көліне); теңіз көлігі
Каспий теңізі алабында қызмет көрсетеді.

ҚР Білім және ғылым министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы қазақ экономикалық университеті

2 Алматы – спорт кешені бойынша экскурсияның технологиялық құжаттары

Бекітемін
АҚ Mars- tour компаниясының
директоры Бейсекей Е.
29.11.2012 ж

Экскурсия: Алматы спорт кешені бойынша
Түрі: автобуспен
Ұзақтығы: 2 сағат
Маршрут ұзындығы: 20 км
Экскурсанттар құрамы: 15 турист
Экскурсия мақсаты: Cпорт кешенімен толықтай таныстыру, кешен туралы
қызықты ақпараттар беру, жетістіктерін атап өту.
Экскурсия тапсырмасы: Спорт кешенімен таныстыра отырып осы жердің бар
байлығымен туристтерді тамсандыру, және қызықтыру.
Экскурсия маршруты: Алматы - Медеу – Шымбұлақ – Трамплин – Шаңғы биатлоны –
Балуан Шолақ – Табаған – Алматы орталық стадионы – Алматы

Құрастырушы:
Mars- tour компаниясының
менеджері Иембергенова М.
Құрастырылған күні
31.11.2012ж

2.Автомобиль және қалалық жолаушылар көлігі саласы

2.1 Әуе көлігі

Реформалар жүргізудің бірінші онжылдығында көлікте құрылымдық және
институционалдық өзгерістер жүргізілді. Көліктің жаңа әлеуметтік-
экономикалық жағдайларға жауап беретін құқықтық базасы құрылды. Мемлекеттік
басқару мен шаруашылық қызметтің функциялары бөлінді, нарық жағдайларына
барабар көлік қызметін мемлекеттік реттеу жүйесі құрылды. Көліктің кейбір
түрлеріне жекешелендіру негізінен аяқталды.
Ұйымдастыру-құқықтық нысандардың құрылымы мен көлік кәсіпорындарының саны
барлық сала бойынша жыл сайын өзгеріп отырады. Бұл бәсекелік принциптерімен
және көлік қызметтеріне нақты сұраныспен реттелетін оңтайлы нарық
қалыптасуының жалғасып отырғанын білдіреді.
Көліктің жүйе құраушы рөлі айтарлықтай өсті және оны дамыту міндеттері мен
әлеуметтік-экономикалық өзгерістер басымдықтары арасындағы өзара байланыс
жақсарды. Көлік негізінен жолаушылар және жүк тасымалына деген өскелең
сұранысты қанағаттандырды. 2000 жылдан бастап 2005 жылды қоса алған кезеңде
көлік қызметтерінің өсуі: жылына орташа алғанда жолаушылар тасымалында
7,8%-ды, жүк тасымалында 9,5%-ды (орташа жыл сайынғы экономикалық өсу 10,3%
болғанда) құрады.
Сонымен бірге, көліктің нарық жағдайына жалпы бейімделгеніне қарамастан,
қазіргі уақытта көлік жүйесінің жай-күйін оңтайлы, ал оның даму деңгейін
жеткілікті деуге болмайды.
Көлік-коммуникация желісінің елдің барлық аумағында теңгерімсіз орналасуы
бірыңғай экономикалық кеңістіктің дамуы мен халықтың ұтқырлығының өсуіне
кедергі болып отыр. Өнеркәсіптік бағдарланған темір жол және автомобиль
жолдарының желісі бұрынғы кеңестік республикалардың аумақтық шекараларын
ескерместен дамыған6. Көлік инфрақұрылымының кейбір техникалық
көрсеткіштерінің халықаралық стандарттармен және Қазақстанның қазіргі
сауда серіктестерінің жүйелерімен сәйкес келмеуі7 өңірлік кірігу мен
сауда-көлік байланыстарын дамыту жолындағы елеулі кедергі болып табылады.
Көлік желісін дамытуда біркелкілік жоқтықтың елеулі болуы өңірлердің
экономикалық дамуына кедергі жасауда. 2 мыңдай ауылдық елді мекеннің жыл
бойғы көлік қатынасы жоқ. Елді мекендердің тұрақты қатынаспен қамтамасыз
етілуі 69,3%-ды құрайды
5 Қазақстанның кейбір өңірлерін, әсіресе, шығыс пен оңтүстік-шығыс
өңірлерін қоспағанда Өз дамуының қазіргі кезеңінде республиканың көлік
кешені негізгі құралдарының қанағат танғысыз жай-күйімен, тозған және
жеткіліксіз дамыған инфрақұрылымы және технологияларымен сипатталады.
Түпкі өнім құнындағы көлік шығыстарының үлесі біршама жоғары және ішкі
темір жол мен автомобиль тасымалы үшін тиісінше 8% және 11%-ды құрайды, ал
нарық экономикасы дамыған елдерде бұл көрсеткіш 4-4,5% құрайды. Жүк
қажеттілігінің көрсеткіші бойынша Қазақстан экономикасының тиімділігі
шамамен 5 есе төмен. Мысалы, ІЖӨ-нің әрбір бірлігіне доллармен
есептегенде 9 тонна-километрден кем емес көлік жұмысы келеді, ал Еуропалық
Одақ елдерінде жүк қажеттілік – 1 тонна-кмдоллар ІЖӨ-нен кем.
Сапалы көлік қызметтеріне деген өскелең сұраныс көлік жүйесінің техникалық
дамуы деңгейінің жеткіліксіздігіне және көлік технологиялары саласындағы
артта қалуға байланысты толықтай қанағаттандырылмайды.
Барлық тасымалдар көлемінің, оның ішінде көмір, мұнай құю жүктері, металл
өнімі, химиялық және мұнай-химиялық өнеркәсіптің өнімі, басқа да жүктер
экспортымен байланысты тасымалдар көлемінің айтарлықтай өсуі өткізу
қабілетінің жеткіліксіздігіне байланысты тежеледі.
Жалпы ұлттық өнімді көлік қызметтерін экспорттау арқылы ұлғайту
мүмкіндіктері толықтай іске асырылмайды, өйткені көлік қызметінің әлемдік
нарығындағы отандық тасымалдаушылардың жағдайы олардың іс жүзіндегі
мүмкіндіктеріне жауап бермейді және республиканың транзиттік әлеуеті
толығымен пайдаланылмайды.
Қазақстан Республикасының Еуразия құрлығының ортасында орналасуы оның
Еуропа мен Азия, сондай-ақ Ресей мен Қытай арасындағы транзиттік көпір
ретіндегі геосаяси рөлін айқындап береді [3, 12б.].
6Қазақстан темір жолдарының кейбір учаскелері Ресейдің (солтүстікте) және
Қырғызстанның (оңтүстікте) аумағы бойынша өтеді. Сол секілді Қазақстан
аумағы бойынша Ресей мен Қырғыз темір жолдарының учаскелері өтеді
Атап айтқанда, Еуропа мен бұрынғы КСРО-да қабылданған темір жол табанының
ені әр түрлі, сондай-ақ темір жол техникасының өлшемдері кейбір шектес
мемлекеттердегі (мысалы Қытайдағы) көлемдік көрсеткіштермен сәйкес емес.
Қазақстанның аумағы бойынша республикадағы қазіргі көлік инфрақұрылымының
негізінде құрылған халықаралық төрт көлік дәлізі өтеді:
Қазақстанның аумағы бойынша республикадағы қазіргі көлік инфрақұрылымының
негізінде құрылған халықаралық төрт көлік дәлізі өтеді:
- Трансазиялық темір жол магистралінің (ТАТМ) солтүстік дәлізі: Батыс
Еуропа –– Ресей мен Қазақстан (Достық – Ақтоғай – Саяқ - Мойынты – Астана –
Петропавл (Пресногор) учаскесінде) арқылы Қытай, Корей түбегі және Жапония.
- ТАТМ оңтүстік дәлізі: Оңтүстік Шығыс Еуропа – Түркия, Иран, Орталық Азия
елдері мен Қазақстан (Достық – Ақтоғай – Алматы – Шу – Арыс - Сарыағаш
учаскесінде) арқылы Қытай және Оңтүстік-Шығыс Азия.
- ТРАСЕКА: Шығыс Еуропа – Қара теңіз, Кавказ және Каспий теңізі (Достық –
Алматы - Ақтау учаскесінде) арқылы Орталық Азия.
- Солтүстік – Оңтүстік: Солтүстік Еуропа – Ресей мен Иран арқылы Парсы
шығанағының елдері, Ақтау теңіз порты - Ресейдің Орал өңірлері және Ақтау
-Атырау учаскелерінде Қазақстанның қатысуымен.
Негізгі трансконтиненталдық бағдарларды құрауға енетін бағыттармен
қатар Сарыағаш – Арыс – Қандыағаш - Озинки бағыты бойынша өңірлік
транзиттік тасымал үшін аса маңызға ие ТАТМ Орталық дәлізін атаған жөн.
Дәліздер Шығыс-Батыс қатынасындағы қашықтықты және жүктерді жеткізу
мерзімдерін айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді.
Қытай экономикасының, атап айтқанда оның батыс өңірлері экономикасының
қарқынды өсуі, бүгіннің өзінде әлемдік нарықтарға тауарлардың алуан түрін
жеткізу қажеттілігін туғызып отыр. Сонымен бірге, мамандардың бағалауы
бойынша, Қазақстанда транзиттің даму деңгейі саланың және тұтас алғанда
республиканың әлеуетіне сай емес. Мысалы, 2003 жылы Қытайдың ЕО елдерімен
сыртқы сауда көлемі 115 млн. тоннаны құрады, алайда Қазақстан
Республикасының аумағы бойынша осы бағыттағы транзиттік тасымалдың көлемі
шамамен 3 млн. тонна болды.
Көліктің негізгі түрлері бойынша транзиттік дәліздердің әлеуетті транзиттік
мүмкіндіктерін пайдалану 1-кестеде көрсетілген.
Жүк тасымалдарын контейнерлеудің әлемдік үрдісін (жүк тасымалдарының жалпы
көлемінің 55%-ы) ескере отырып, контейнерлік, мультимодальдық тасымалдарды
дамыту және көліктің әралуан түрлерінің технологиялық бірлігін қамтамасыз
ететін көліктік-логистикалық орталықтар құру қажет.
Республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының желісі негізінен
қалыптасқан. Батыс Қазақстанды еліміздің қалған өңірлерімен байланыстыратын
ендік бағыттағы жолдарды салу қажет. Оған қосымша шектес мемлекеттермен
жолдарда кейбір байланыстыратын учаскелер салу жоспарлануда.
Жол төсемінің қанағаттанғысыз жай-күйі пайдалану жылдамдықтарының
төмендеуіне, көлік пайдалану шығыстарының артуына, авариялықтың өсуіне
әкеледі. Көлік дәліздері желісі географиялық жағынан өнеркәсіптік және
шаруашылық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған. Өңірлік даму,
өндірістік күштерді орналастыру және халықты қоныстандыру перспективаларын
ескере отырып, оны одан әрі оңтайландыру және ішінара қайта бағдарлау қажет
болады.Көлік процесінің, бірінші кезекте жол қозғалысы қауіпсіздігінің
көрсеткіштері әлемдік деңгейге сәйкес келмейді. Жыл сайын жол-көлік
оқиғаларында (ЖКО) 3 мыңнан астам адам қаза табады, бұл дамыған елдердің
ұқсас көрсеткіштерінен екі есе артық.
Соңғы 5 жыл ішінде ЖКО-да зардап шеккендер санының жыл сайынғы өсімі
шамамен 10-15%-ды құрайды. Мұндай үрдіс сақталған жағдайда, мемлекет
қауіпсіздікті арттыр жөнінде инфрақұрылымды жаңғыртудан, оқыту
бағдарламаларын іске асырудан және құқық қолдану жүйесін күшейтуден тұратын
нақты кешенді шаралар қабылдамайынша, 2015 жылы ЖКО құрбандарының саны
жылына 10 мың адамға жетуі мүмкін.
Қоршаған ортаны ластаудағы көліктің үлесі 30%-ға дейін жетеді, бұл әлемдегі
дамыған елдердің ұқсас көрсеткіштерінен 1,7 есе артық.
Көлік қызметтеріне сұраныстың өсуі және болжамды перспективада оның одан
сайын артуы жағдайында жалпы көлік жүйесінде және оның жекелеген
салаларында бірқатар шешілмеген ішкі проблемалар сақталып отыр.
Көлік саласында соңғы жылдары басталған институционалдық және құрылымдық
қайта өзгерістер жеткілікті дамыған жоқ. Экономиканың бұл секторындағы
нарықтық қатынастарды одан әрі дамыту үшін тұрақты жағдай жасау мақсатында
оларды дәйектілікпен аяқтау қажет.
Қазақстанның көлік кешені негізгі қорларының тозу дәрежесі мен ескіруі
орташа алғанда ең жоғары белгісі – 60%-ға жетті, бұл жылжымалы құрамның
тапшылығына және кейбір учаскелердің өткізу қабілетінің шекті деңгейіне
дейін жетуіне әкеп соқтырды.
Магистральдық темір жол желісі жеткілікті дамымаған. Оны оңтайландыру үшін
Шығыс-Батыс бағытында жаңа темір жол желілерін салу қажет.
Темір жол көлігінің ұзақ уақыт толық дәрежеде қаржыландырылмауы салдарынан
негізгі қорлар 60%-дан астам табиғи тозуға ұшырады. Салада жылжымалы
құрамның, жол техникасының техникалық және моральдық жағынан тозған
үлгілері, жолдың тозған конструкциялары пайдаланылады және негізгі
өндірістік құралдарды жөндеу мен ұстаудың ескірген технологиялары
қолданылады. Пайдалану жүйелерін қолданудың төмен тиімділігі негізгі
қорларды жұмысқа жарамды жай-күйде ұстау үшін көп шығысты қажет етеді.
Жүк тасымалдарын контейнерлеудің әлемдік үрдісін (жүк тасымалдарының жалпы
көлемінің 55%-ы) ескере отырып, контейнерлік, мультимодальдық тасымалдарды
дамыту және көліктің әралуан түрлерінің технологиялық бірлігін қамтамасыз
ететін көліктік-логистикалық орталықтар құру қажет.
Республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының желісі негізінен
қалыптасқан. Батыс Қазақстанды еліміздің қалған өңірлерімен байланыстыратын
ендік бағыттағы жолдарды салу қажет. Оған қосымша шектес мемлекеттермен
жолдарда кейбір байланыстыратын учаскелер салу жоспарлануда.
Жол төсемінің қанағаттанғысыз жай-күйі пайдалану жылдамдықтарының
төмендеуіне, көлік пайдалану шығыстарының артуына, авариялықтың өсуіне
әкеледі.
Автокөлік паркі жылжымалы құрамының тозуы (шамамен автобустардың 30%-ының
және жүк автомобильдерінің 40%-ының пайдаланылу мерзімі 13
жылдан асады) жөндеуге және пайдалануға арналған шығындардың артуына,
сервис қызметінің төмендеуіне әкеп соқтырады және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.