Әлеуметтік жұмыстың қалыпты заңдылықтары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 3
І Әлеуметтік жұмыс ғылым ретінде 4
1,1 Әлеуметтік жұмыстың теориялық негіздері. 4
1.2. Әлеуметтік жұмыстың қалыпты заңдылықтары. 6
ІІ Әлеуметтік жұмыстың негізгі әдістері мен қағидалары 8
2.1. Әлеуметтiк жұмыстың әдiстерiнiң мәнi және олардың сипаттамасы 8
2.2. Әлеуметтік жұмыстың қағидалар жүйесі. 14
2.3.Этикалық кодекс және оның ұстанымдары 22
Қорытынды 27
Әдебиеттер тізімі 28

Кіріспе

Курстық жұмыстың тақырыбы – Әлеуметтік жұмыстың әдістері мен
қағидалары. Әлеуметтік жұмыс күйзеліс жағдайындағы адамға көмек берудің
теориясы мен практикасы ретінде терең тамырлы тарихқа ие. Ол жеке тұлғаның
немесе топтың өмірлік жолының өзгеруіне әлеуметтік мәдени қағида бойынша
тиімді ықпал жасау секілді ұлттық дәстүр негізінде ғылымға айналған. Батыс
еуропалық өркениет адамға тек қана көмек беру емес, сонымен бірге, көмекті
қажет ететіндерге қолдау берудің қағидалары мен әдістерін жасады.
Кедейшілік парадигмасы жақын адамға махаббат және қайырымдылыққа негізделе
отырып, әлеуметтік теңдікке келісті қолданысқа енгізді. Бүгінгі таңдағы
ерікті көмек көрсетушілердің қызметі көмек қажет етушілерге көмектің жаңа
қағидаларын, әртүрлі деңгейдегі қолдау мен сақтандырудың әдістерін
қалыптастыруды талап етеді.
Қазіргі күні әдістер мен техникалардың, сонымен қатар, әлеуметтік жұмыс
теориясы аумағындағы теориялық келістердің ауқымын кеңейтуге ерекше назар
аударылуда.
Тақырыптың өзектілігі. Әлеуметтік жұмыс көпсалалы мамандық
болғандықтан, онда қолданылатын әдіс-тәсілдер, қағидалар мен технологиялар,
заңдылықтар көптүрлі және сан алуан. Болашақ әлеуметтік жұмыскер үшін
практикада қолданылуы керек тиімді әдістерді білу аса маңызды. Сонымен
қатар, әлеуметтік жұмыскердің өз қағидаларына бағынып және әр түрлі
мәселеге тиімді келіс таңдай отырып жұмыс істеуі оның кәсібилігінің
дәржесін бейнелейді.
Курстық жұмыстың мақсаты – әлеуметтік жұмыс практикасында кездесетін
мәселелердің әртүрлілігін анықтау, сонымен бірге, болашақ әлеуметтік
жұмыскерге мәселелерді шешуге қажетті әдістерді таңдауға бағдар жасау.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Әлеуметтік жұмыстың теориясындағы әдістер мен заңдылықтарды
зерттеу;
- Жалпы әлеуметтік жұмыс мамандарына арналған қағидаларды меңгеру;
- Әлеуметтік жұмыс практикасында кездесетін мәселелерге теорияда
меңгерген әдістерді тиімді қолдана білу.
Курстық жұмыстың объектісі – әлеуметтік жұмыскер мен клиент арасындағы
қарым-қатынас.
Курстық жұмыстың пәні – әлеуметтік жұмыста кездесетін мәселелер, және
оны шешу барысында қолданылатын келіс, әдіс-тәсілдер мен әлеуметтік
жұмыскер ұстануы тиіс қағидалар.

І Әлеуметтік жұмыс ғылым ретінде

1,1 Әлеуметтік жұмыстың теориялық негіздері.

Әлеуметтік жұмыс адамдарға көмек көрсетуге, олардың қиындықтарында
қолғабыс көрсетуге бағытталған әлеуметтік қызмет түрлерінің қатарына енді.
Көмек беруші мен алушы арасындағы байланыс, ертеректе, органикалық
болып қарастырылды. Қарым-қатынастар заңдар аясында емес, салт-дәстүр, әдет-
ғұрып аясында қалыптасты. Көмек көрсетілетін адамдар әлсіз, зарар шеккен,
тәуелділер позициясында болды. Олар сыйлық алуға және сыйлаушыларға
ризышылықтарын көрсетуге міндетті болатын. Сонымен бірге, бұл саладағы
еріктілік пен волюнтаризмді: садақа берушілер, қайырымдылық шараларын
ұйымдастырушыларды көрсету керек.
Әлеуметтік жұмыстың ғылым ретінде қалыптасуы мен нығаюы қоғамдағы
дәстүрліліктің ақырындап жойылуы процестерімен толық байланысты. Бұл
идеологияның, қоғамдық психологияның, білім берудің, пана болудың –
тіршілік әрекетінің барлық қырының секулярлық эмансипациясы. Дін жоғалған
жоқ, бірақ бәрін қамтитын әрекетін доғарды; ол басқа әлеуметтік институттар
арасында өзінің арнайы орнын алды. Бұл индивидуалдылықтың революциясы: егер
дәстүрлі қоғамның адамы бірлескен болса, яғни ол кез-келген көмекті тек
белгілі-бір қала немесе ауыл қауымына, шіркеуге, кәсіптік цехқа тәуелді
болуымен алатын болса, ал қазір ол сол қоғамнан бөлектенеді, ол жеке
тұлға болады, яғни ол белгілі бір ортаға бағыныштылық арқылы емес, өз
құзіретінде көмек ала алады.
Бәрінен бұрын, әлеуметтік көмек идеологиясы жеңілдіктер концепциялары
негізінде қалыптасқан. Жеңілдік түсінігі барлық адамдар міндеттіліктің
белгілі-бір ауыртпашылығымен жүретіні, және бұл ауыртпалық олардың
таңдаулыларынан ғана түсіріледі деген көзқарастан пайда болды.
Әлеуметтік жұмыс құрылымын тұлғаға, отбасына немесе адамдар тобына
индивидуалды көмек көрсету, адамға оның өмірінің мәдени, әлеуметтік және
материалдық деңгейлерін қамтамасыз ету мақсатындағы мемлекеттік және
мемлекеттік емес қолғабыс беру кәсіби қызметтің ерекше түрі ретінде
сипаттауға болады[1].
Әлеуметтік жұмыстың теориялық парадигмаларының қалыптасуын төмендегідей
ғасырларға бөлуге болады:
•philos, яғни достық сүйгіштік түсінігінің пайда болуы. Ол тек
туысқандық сипатта емес, сонымен бірге, әлеуметтік байланыстардың кең
көлемді шеңберінде де сипат алды.
•негізін салушы жақын адамға махаббат ретінде агапе, яғни жақын
адамдарға деген қайырымдылықтың қалыптасуы.
• батыс қоғамында адам құқығы тұжырымдамасының жүзеге асрылуы, онда
кедейлік пен пауперизм негізгі басым сұрақтардың бірі болды.

•әлеуметтік-психологиялық және әлеуметтік-экономикалық факторларға
негізделген, кәсіби мамандарға адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
көмек беретін әлеуметтік жұмыстың теориясының қалыптасуы.
Әлеуметтік жұмыс – әмбебап әлеуметтік институт: оның тасымалдаушылары
барлық индивидтерге олардың әлеуметтік статусы, ұлты, діні, нәсілі, жасы
және т.б. белгілеріне қарамай қөмек көрсетеді. Бұл сұрақта жалғыз белгі –
өмірлік қиыншылықтарымен күресе алмау және көмекке қажеттілік.
Объект термині таным мен қызметтің дара қатынастарын сипаттайтын
нақты екіжақты байланысты талдау кезінде қолданылады. Бұл нақты қатынаста
таным немесе қызметті жүзеге асыратын жақты субъект деп атайды; ал таным
немесе қызмет бағытталған жақ объект деп аталады. Әлеуметтік жұмыстағы
субъект ұғымы аса көп планды, және ол ары қарай талданады.
Субъект-объекттік қатынас жылжымалы. Бір қатынаста объект болғаны таным
немесе қызметтің басқа әрекетінде субъект болуы мүмкін, немесе керісінше.
Бұдан басқа, қызмет пен танымның екі жағы да белсенді продуцент болып
табылатын коммуникативті қызмет саласының толық қатынас қатары субъект-
субъекттік ретінде ұғынылуы мүмкін. Әлеуметтік жұмыс әлеуметтік қызметтің
нақ осы салаларының қатарына жатады.
Әлеуметтік жұмыста көмек бағытталған адам клиент, ал медицина
саласында пациент, заң саласында жәбірленуші ж.т.б. деп аталады.
Клиент жеке немесе топтық (отбасы, мектеп класы, мүгедектер тобы, еңбек
коллективі ж.т.б.) болуы мүмкін. Оның аса нақты сипаттамасы әлеуметтік
жұмыстың ұйымдастыру деңгейімен анықталады. Сонымен, әлеуметтік жұмыс
объектісі болып өмірдің қиын жағдайына түскен тұлғалар, отбасылар, топтар,
қоғамдар табылады. Өмірдің қиын жағдайы – белгілі объектілердің қалыпты
әлеуметтік қалыптасу мүмкіндігін бұзатын немесе бұзуы ықтимал жағдай.
Сонымен қатар, тұлғаның өзі сыртқы көмексіз өз күшімен жеңе алмайтын жағдай
екенін де айта кету маңызды.
Әлеуметтік жағдай – әлеуметтік жұмыстың жеке немесе топтық болсын нақты
клиентінің нақты мәселелік жағдайы.
Клиенттің әлеуметтік жағдайы, сонымен бірге, әлеуметтік жұмыстың пәні,
әлеуметтік қызметкердің күш жұмсайтын бөлігі болып табылады. Оның
қызметінің мақсаты – клиенттің әлеуметтік жағдайын жеңілдету, оның
нашарлауының алдын алу, қалай болғанда да, клиенттің өз жағдайына
субъективті қайғыруын оңайлату. [2]

1.2. Әлеуметтік жұмыстың қалыпты заңдылықтары.

Теория әлеуметтік жұмыстың өзара байланысты компоненттерінің барлық
жиынтығының дамуы мен жұмыс істеуінің негізгі заңдылықтары мен
тенденцияларын айқындап сипаттайды. Негізінде, бұл кешен әлеуметтік
жұмыстың біртұтас механизмін құрайды: саналы іс-әрекет объектісі және оның
тіршілік әрекетінің шарты; саналы іс-әрекет субъектісі және оның
мүмкіншіліктері; субъект пен объектінің өзара қатынасының мақсаты мен
заңдылықтары; субъекттің объектке әсер етуінің қағидалары мен әдістері;
субъект пен объектінің өзара байланысының нәтижесі.
Халықтың көрсетілген топтарын әлеуметтік қамсыздандыру мәселелерін
шешудің нәтижелілігі мен тиімділігі, көбінесе, әлеуметтік қызметтің жұмыс
істеуі мен дамуның оңтайлы деңгейімен, әлеуметтік жұмыс әдістерінің,
түрлерінің және мазмұнының ғылыми негізділігімен, адаммен практикалық
жұмыста олардың қажеттіліктері, қызығушылықтары, ұмтылыстары, іс-әрекет
жасауындағы түрткілерінің және ішкі және сыртқы реттегі басқа да қозғаушы
факторлардың нәтижелі байланыстарын есепке алумен анықталады. Әлеуметтік
жұмыстың нәтижелілігі мен тиімділігінің аталған шарттарының байытылған түрі
болып әлеуметтік жұмыстың заңдылықтары саналады. Заңдылықтардың қызметтің
кез-келген ортасында жұмыстың нәтижелілігі тәуелді болатын, маңызды, мәнді
болып саналуы кез-келген ғылымның, ғалымның және тәжірибешінің нақты бір
қызмет саласындағы маңызды міндеті болып табылады.
Әлеуметтік жұмыстың заңдылықтары дербес білім ретінде емес, әлеуметтік
жұмыс объектісінің ішкі және сыртқы факторлардың әсер етуімен бір сапалы
күйден басқасына өтуі көрінетін әлеуметтік процесі кезінде ғана
қолданылады. Сондықтан әлеуметтік жұмыс заңдылықтары сезімдік қабылдауларға
шектеулі, олар тек қана айқындалған тенденциялардың, тәуелділіктердің
анализі мен синтезінің көрінуі, абстрактілі ойлау негізіне ұғынылуы мүмкін.
Әлеуметтiк жұмыстың заңдылықтарының анықталуы оның пән аралық,
интегратия сипатымен қиындайды, қажеттiлiк эмпирикалық материалдың
көптiгiнiң статистикалық өңдеуi, тәжiрибелi мәлiметтер және бақылаулар.
Әлеуметтік жұмыс заңдылықтарын білу оның пәнаралылығымен, интегративті
сипатымен, үлкен көлемді эмпирикалық материалдарды, тәжірибелі деректер мен
зерттеулерді статистикалық өңдеудің қажеттілігімен күрделене түседі.
Тұтас алғанда, әлеуметтік жұмыстың заңдылықтары халықты әлеуметтік
қорғау орындарының мамандары мен әлеуметтік қызмет пен көмекті қажет етуші
роліндегі әр түрлі топтар немесе индивидтердің арасындағы елеулі
байланыстарын білдіреді. Мұнда әлеуметтік өзара байланыстың субъектісі мен
объектісінің басқарушылық қарым-қатынасының өзіндік әртүрлілігі орын алады,
ал олардың есебі осы өзара байланыстың тиімді жетістігін қамтамасыз етеді.
Мамандардың ұйымдық рәсімделген топтарын құрайтын федералды да,
аймақтық та деңгейдегі әлеуметтік қорғаудың басқарушы органдары үшін
басқарушылық қатынастар барлық басқарушы органдарға жалпылама заңдылықтар
бойынша детерминделеді. Оларға мыналар жатады:
• Басқару субъектілерінің ерекше қызығушылықтарының өзара ықпалдары;
• Басқару органдарының құрылымдық қорытындылығы;
• Басқару органдары қызметінің әлеуметтік әлеуметтік бағыттылығы;
• Әлеуметтік ықпал жасаудың жақын және алыс мақсаттарының әлеуметтік
қорғау объектісіне сәйкестігі.
Контактілік деңгейде қызметтің жетістігін айқындайтын заңдылықтардың
факторлары келесідей:
• Әлеуметтік жұмыкердің клиентпен бірлескен мүдделері соңында өзара
әрекеттерінің нәтижесі;
• Әлеуметтік жұмыс маманының клиентке бүтіндік және кешендік әрекеті;
• Әлеуметтік жұмыс маманында өкілеттілік пен жауапкершіліктің үйлесуі;
• Әлеуметтік жұмыс маманының клиентке әлеуметтік қызмет көрсетуінде даму
деңгейінің сай келуі.
Заңдылықтар обьективті түрде орындалады. Оларды білуіне немесе
мойындауына тәуелді емес. Тәжірибелік қызметте заңдылықтар танылады және
есептеледі соған қарай әлеуметтік жұмыста жетістіктер артады.
Әлеуметтік жұмыс мақсатына жетудің тиімділігіне әсер етуші әлеуметтік
жұмыстың субъектісі мен объектісінің мәнді байланыстары әлеуметтік
қызметкер мен клиент арасындағы байланыстың соңындағы ортақ қызығушылық;
әлеуметтік жұмыс қызметкерінің клиентке ықпал жасауының тұтастығы;
әлеуметтік қызметкердің жауапкершілігі мен өкілеттігінің сәйкестігі;
клиенттің ерекше және жеке қызығушылықтары арқылы жалпы қызығушылықтарының
іске асуы; әлеуметтік жұмыс субъектісі мен объектісінің даму деңгейлерінің
сәйкестігі сияқты заңдылықтар арқылы көрінуі мүмкін.
Әлеуметтік жұмыстың әлемдік және отандық тәжірибесі аталған
заңдылықтырдың маманның әлеуметтік жұмыс облысындағы білімі, ынтасы немесе
еріктеріне тәуелсіз қалыптасатынын көрсетеді. Кез-келген әлеуметтік
қызметкер әртүрлі себептердің күшімен әлеуметтік жұмыс заңдылықтарының
объективті сипатын елемеуі мүмкін. Және бұл, әлеуметтік жұмыс
заңдылықтарының күшін бұзбайды деп ұғынылады, алайда жағымсыз салдарға,
қосымша күш, уақыт пен ресурстарды талап ететін жойылуларға алып келеді.
Міне сондықтан, әлеуметтік сала қызметкерлері әлеуметтік жұмыс
заңдылықтарын практикада қаншалықты терең түсініп, толық ескерсе,
соншалықты олардың қызметтері тиімді болмақ. Сонымен қатар, әлеуметтік
жұмыс заңдылықтарын білу оны қызмткерлердің өз практикаларында табысты
қолдануына кепілдік бермейтінін ескеру қажет.
Әлеуметтік жұмыс құрылымының мазмұнындағы орталық орынның бірі
заңдылықтармен қатар әлеуметтік жұмыстың ғылымилығын қамтамасыз ететін
субъекттің объектіге ықпал жасауының қағидалары мен әдістеріне тиесілі.[3]

ІІ Әлеуметтік жұмыстың негізгі әдістері мен қағидалары

2.1. Әлеуметтiк жұмыстың әдiстерiнiң мәнi және олардың сипаттамасы

Әлеуметтік жұмыста қолданылатын әдістердің көбісі нақты іс-әрекет
ретінде әлеуметтік жұмысты универсалды сипаттайды және пәнаралық болып
табылады.сондықтан оларды экономикалық, саяси, әлеуметтік-психологиялық,
әлеуметтік-медициналық, әкімшілік-басқарушылық және т.б. деп бөледі.
Әлеуметтік жұмыстағы барлық әдістерді 2 топқа бөліп қарастыруға болады:
1) мәселелерді шешу әдістері;
2) білім алу әдістері.
Мәселелерді шешу әдістеріне келесілерді жатқыза аламыз:
Әлеуметтік
Өз іс-әрекеттері барысында, әлеуметтік жұмыскерлер, бәрінен бұрын
документтерді анализдеу (жазбаша, баспа түрінде, жеке, жеке емес ресми,
бейресми), бақылау, сауалнама және контент-анализ (газеттердің,
кинофильмдердің, көпшілік алдында сөйлеудің мазмұны) сияқты әдістерге
жүгінеді.
Психологиялық
Психологиялық әдістердің ерекшелігі адамдардың психикасын үйренуге
бағытталуында жатыр.
Өзге методтар
Әлеуметтік жұмыстағы әлеуметтік және психологиялық әдістердің рөлі
ауқымды, бірақ әдістер олармен ғана шектелмейді. Оларды қолдана отырып,
әлеуметтік қызметкерлер адамдардың өмір шарттары, сонымен қатар олардың
жеке ерекшелектері жайлы ақпарат алады. Олардың қызметінде маңызды рөлді,
алайда, басқа да теориялық білім мен практикалық қабілеттілікті талап
ететін әдістер ойнайды. Олардың негізгілері әлеуметтік-
психологиялық,педагогикалық, ұйымдық, құқықтық, қаржы-экономикалық және
әлеуметтік-медициналық.
Әлеуметтік-психологиялық әдістер сол немесе өзге әлеуметтік топқа
жататын адамдардың мінез-құлық заңдылықтарын оқып-үйренуге мүмкіндік
береді.
Педагогикалық әдістердің мағынасы әлеуметтік жұмыскерлердің педагогика
саласынан білімін талап ететін тәрбие мәселесіне тап болуымен ашылады.
Ұйымдық әдістер әлеуметтік қорғаусыз топтармен жұмыс жасаушы кәсіби
және қоғамдық ұйымдармен байланысты. Әлеуметтік қызметкерлердің құқықтық
әдістерге жүгінуі көмекке мұқтаж адамдарға арнайы заңдарға негізделе отырып
көмек көрсетуінен көрінеді. Олар материалдық көмек мәселелерін емес,
сонымен қатар экономикалық жеңілдіктер мен санкциялар мәселелеріне
бағытталған қаржы-экономикалық әдістерді меңгеруі шарт.
Әлеуметтік-медициналық әдістерді санитарлық білім беру, дәрігерлік
еңбек экспертизасы немесе патронаждықпен айналысатынтар қолданады.
Әлеуметтік жұмыс әдістерінің көптүрлілігі оның әр мәселесін шешуше
барлық әдістердің қолданылатынын білдіртпейді. Нақты әдісті таңдай отырып,
әлеуметтік қызметкер алдында тұрған мәселеге басшылық жасайды.
Білім алу әдістеріне келесілер жатады:
Коммуникативтік (байланыстық)
Әлеуметтік жұмыс коммуникацияның дербес жағдайы болып табылады.
Байланыс жасау процесінде білімдер ақпарат ретінде қолданылады. Әлеуметтік
қызметкерлер коммуникативтік әдістермен, яғни өзара ақпарат алмасушы
адамдар арасында қалыпты әңгімелесу барысын сақтауға бағытталған
тәсілдермен таныс болуы тиіс.
Философиялық
Білім аданың қоршаған ортасын тануының нәтижесінде пайда болатындықтан,
ол гносеологияның (немесе таным теориясы) арнайы зерттеу пәні болып
табылады.
Логикалық
Таным өзіне тек зерттеу пәнін енгізіп қана қоймайды, сонымен қатар бар
білімді өзгертумен де айналысады.
Әлеуметтік жұмыс практикасында әлеуметтік жұмыскер мен клиент
арасындағы қарым-қатынас кезінде қолданылатын, теорияда әдістер деп
аталатын, келесі әдіс-тәсілдерді бөліп қарастыру қажет:
-нақты жағдайдағы индивидуалды жұмыс;
-топпен жұмыс;
-микроәлеуметтік ортадағы жұмыс.
Индивидуалды әлеуметтік жұмыс әдістері, немесе индивидуалды жағдайдағы
әлеуметтік жұмыс әлеуметтік жұмыскер клиентпен біріге отырып, клиенттің
тұлғалық және әлеуметтік мәслелерін шешудегі бірге бір жағдайында пайда
болады. Әлеуметтік жұмыстағы нақты индивидуалдық мәселелер болып
эмоционалдық мәселелелер, отбасылық немесе тұлғалық күйзелістер,
отбасындағы дау-жанжалдар, өндірістегі немесе мектептегі мәселелер,
жұмысынан айырылу және т.б. табылады.
Бірге бір жағдайы әлеуметтік жұмыскер мен клиент арасындағы белгілі-
бір байланыстарды көрсетеді. Индивидуалды көмек көрсету кезінде тек қана
өзара жақсы байланыс орнату емес, сонымен бірге, әлеуметтік жұмыскерден
бірге бір жүйесі үшін ерекше рөлді, клиент жайлы қажетті ақпаратты білуін
талап етеді.
Л.Джонсонның тұжырымдамасына сәйкес, жұмыстың жақсы нәтижесі әрқайсысы
өзінің ерекше құндылықтары мен мазмұнын көрсететін, әлеуметтік жұмыскер мен
клиент бойынша қаралатын белсенді жүйе түрінде қарастырылады. Л.Джонсонның
схемасында жағдайға байланысты индивидуалды жұмыс процесіндегі субъект-
субъектті өзара байланыстың шарттары көрсетілген.
Индивидуалды жұмыстағы өзара байланыс орнату ретті іс-әрекеттер жүйесі
бойынша жүзеге асырылады. Бәрінен бұрын, әлеуметтік жұмыскер мен клиент
арасында контакт орнатылуы тиіс.
Нақты жағдай бойынша индивидуалды жұмыстағы әлеуметтік жұмыскердің
қызметінің жалпы моделі келесі түрде көрсетілуі мүмкін:
1. Бастапқы байланыс орнату және клиенттің өзгеруге қажеттілігін
орнату.
Бұл кезеңде әлеуметтік жұмыскер мынадай қиыншылықтарға тап болуы
мүмкін: клиент өз мәселесінің неде екенін ұғынбауы және қажетті
өзгерістерге талпыныс жасауды қаламауы. Бұл уақытта әлеуметтік жұмыскер
клиентті өз мәселесіне назар аудартқызады, және сол проблемалардың бар
екендігіне дәлелдер келтіреді. Егер осы жағдайдан кейін де клиент өзгеруді
қажетті деп санамаса, онда әлеуметтік жұмыскер клиентке оның мәселесіне
келесіде оралуына уақыт береді, яғни клиент ол уақытта бұл мәселені шешуді
ұажет деп санайды.
2. Мәселені зерттеу және анықтау.
Процестің келесі кезеңі клиенттің өзінің жағдайын қалпына келтіруде
әлеуметтік жұмыскер шынайы қажет екендігін түсінгенде басталады. Бұл
кезеңде әлеуметтік жұмыскер мен клиент арсында мәселені шешуде қажетті
келістерді анықтауға мүмкіндік беретін өзара тығыз байланыс орнатылады.
3. Мотивация.
Әлеуметтік жұмыскердің клиентпен біріге отырып, оның жағдайын бағалау.
Әлеуметтік диагноздың орнатылуы. Клиенттің мотивациясымен жұмыс, егер
клиент өзгеруге мотивацияны қаламаса, онда түдегейлі өзгерістер болмайды.
4. Мәселенің концептуализациясы.
Әлеуметтік жұмыскер мен клиент қол жетілуі керек мақсаттарды,
қолданылуы қажет әдістерді, және мақсатқа жету үшін шешілуі тиіс
міндеттерді қарастырады. Олар бірігіп мәселені шешудің әр түрлі нұсқаларын
бағалайды, объективті қажетті өзгерістерді анықтайды. Жиі клиент өзінің
мәселесінде жеке тұлғалық жеткіліксіздіктерді көруге бейім, сондықтан
олардың мінезі, іс-әрекеттері тынымсыз дәне эмоционалды болып келеді. Бұл
жағдайда ол өз мәселесінің өзге жаққа өзгеруі тиіс компоненттер қатарынан
тұратынына көз жеткізе алмайды.
5. Шешім табу стратегиясын зерттеу.
Өзгерістерге бағытталған объективті ықпал жасауды қалыптастыруға көмек
беру мақсатында клиентті сәйкес қызметке назар аударту. Мұнда клиент пен
әлеуметтік жұмыс ортасында мәселені шешудің біріккен стратегиясы қолға
алынады. Әрбір клиент өзінің мәселесі секілді маңызды болып саналады. Бір
клиент үшін маңызды болып саналатын мәселе, басқа клиент үшін ешқандай
қызығушылық тудырмауы мүмкін.
6. Стратегияны таңдау.
Әлеуметтік жұмыскердің клиентпен бірігіп жасаған жұмысының нәтижесі мен
поцесін бағалау, жағдайдың тұрақтануы мен болып жатқан өзгерістерді
жалпылануы. Егер клиент жағдайды өзгертуге шешім қабылдай алмаса немесе
іштей оған қарсылық білдірсе, онда жоғарыда айтып кеткеніміздей түбегейлі
өзгерістер болмайды.
7. Стратегияның жүзеге асуы.
Егер клиент өзіне алынған міндеттерді орындаса, өзара байланыс нәтижесі
ұтымды болады.
8. Эволюция.
Созылмалы және жалғасымды болуы шарт түбегейлі өзгерістер барысында
клиент қажетті өзгерістерге қол жеткізуі тиіс, және клиент пен әлеуметтік
жұмыскер арасындағы байланыс тоқтатылуы қажет.
Индивидуалды жұмыс процесінде әлеуметтік жұмыскер клиент өз
қажеттіліктерімен қатар құқықтарға да ие екенін ескеруі керек. Әлеуметтік
жұмыстың кәсіби этикасына негізделе отырып, кәсіби қызметкер клентпен қарым-
қатынаста келесі қағидаларға бағынады:
-клиент индивидуалды;
-клиент өз сезімдерін білдіруге құқылы;
-әлеуметтік жұмыскер бақылаушы эмоционалдық қатысу жасауы қажет;
-клиент әлеуметтік жұмыскер тарапынан қарсылықты сезінбеуі қажет, ол
қабылданылуы керек;
-ол әлеуметтік жұмыкер тарапынан оны бағалап жатқанын сезінбеуі
керек;
-клиент өзі таңдау жасауға немесе өзі шешім қабылдауға құқылы;
-клиент сыр сақтауға құқығы бар.
Сонымен қатар, жоғарыда көрсетілген қағидаларға сүйене отырып,
әлеуметтік жұмыскерге тыйым салатын қағидалар қалыптасады. Ол қағидалар
қатарынан мыналарды белгілеуге болады:
-ешқашан үшінші тұлғаға көмек көрсетпеу – көрмеген және оның жағдайын
қарастырмаған адамға;
-ешқашан адамның тіпті көмексіз екеніне сенбеу (тек санасыз жағдайда
болмаса);
-адамды не болса да өзін жақсы сезінуге күштемеу;
-өзге тұлға үшін шешім қабылдамау және өз көзқарасы тұрғысынан дұрыс
деп ойлайтын таңдауды жасауға көндірмеу[4].
Топтық әлеуметтік жұмыс – бұл жеке және топтық мақсаттарға жету үшін
топтық контекст қолданылатын кіші топтармен жүргізілетін жұмыстағы
интерперсоналдық көмек әдісі. Топтармен әлеуметтік жұмыс нақты жағдайға
байланысты әлеуметтік жұмыс секілді мінез-құлықтық алмасу, индивидуалды
даму, интерперсоналдық білім, топтық бағытталған мәселелер, әлеуметтік
акциялар келістерін қамтиды. Топтармен әлеуметтік жұмыс практикада топтық
кеңес беруден терапевтикалық келіске дейінгі кең ауқымды қамтиды. Топтармен
әлеуметтік жұмыс қызметтің бірнеше түрін қамтиды:
1. Жалпы топ пен топтың жеке мүшесінің дамуы;
2. Өзара көмек көрсету мен топ мүшелері арасындағы өзіндік қолдаудың
дамуы;
3. Топтың тіршілік әрекетінде топтық процестерді қолдануы;
4. Топта автономдықтың дамуы.
Әлеуметтік топтық жұмыс дәстүрлі түрде микросоциуммен, балалармен,
әлеуметтік агенттіктердегі практикалық жұмыстарда қодданылады. Топтармен
әлеуметтік жұмыста дамытушы, қайта қалпына келтіруші (реабилитациялық),
ұйымдық-реабилитациялық келістер, сонымен қатар, әлеуметтік тренингтер мен
әлеуметтік компетенция тренингтерін қолданады.
Әлеуметтік топтық жұмыстың типологиясы.
Шет елдегі топпен әлеуметтік жұмыс көптүрлілігі соншалық, онда
қолданылатын келістерді жалпы классификациялау тіпті мүмкін емес.
Әлеуметтік топтық жұмыстың алғашқы классификациясын 60-жылдары Дж.Клейн
жасаған болатын:
1. Бос уақыт тобы.
2. Білім алушы топтар:
• отбасылық білім алушы топтар;
• кәсіби бағдар топтары;
• еркін таңдау топтары.
3. Әлеуметтік топтар, мыналарға мақсатталған:
• бейімделгіш модельдерді сақтауға;
• бейімделгіш модельдерді өзгертуге.
4. Терапиялық топтар.
Топтармен әлеуметтік жұмыстың негізгі мақсаттары.
Индивидке топтық мүмкіндік арқылы көмек көрсетудің ерекшеліктерін
қарастыра отырып, Х.Перлман Бүгінгі индивид ертең өзінің ерекше, маңызды
мәселелерін шешу және ерекше қарым-қатынас орнату үшін қандай да бір топтың
мүшесіне айналады деп жазған[5].
Микроәлеуметтік орта.
Микроәлеуметтік орта (коммъюните) түсінігі бойынша ортақ құндылықтары,
қызығушылықтарымен біріккен, бір территорияның бірдей әлеуметтік және
экономикалық шарттарында бірігіп өмір сүретін және бірыңғай конфессионалдық
көзқарастарды ұстанатын индивидтердің қауымдастығын түсінеміз.
Микроәлеуметтік орта әлеуметтік-экономикалық және мәдени-тарихи
қауымдастықтың күрделі жүйесін құрайды. Ол өзара бірін-бірі толықтырушы
жүйелердің жиынтығынан тұрады: экономикалық, саяси, білім беруші және
ммлекеттік. Бұл координаттарда әлеуметтік түрленудің нақты бір мәселесі бар
ерекше субъект ретінде микроәлеуметтік ортаның қалыптасуы мен дамуы болады.
Жеке тұлғаның өмірлік сценариі секілді микроәлеуметтік ортаның өмірлік
сценариі де өзінің әлеуметтік тарихы, мәселесі, дамуындағы күйзелісі,
құндылықтары, нормалары, интеграция қағидалары мен өзге институттармен,
құрылымдармен және топтармен өзара байланыстары бар.
Микроәлеуметтік орта, Р.Уорреннің пікірі бойынша, келесі негізгі
функциялардан тұрады:
1. Өндіріс – бөлу – талап.
2. Әлеуметтену
3. Әлеуметтік бақылау.
4. Әлеуметтік қатысу.
5. Өзара қолдау көрсету[6].
Әлеуметтік жұмыскердің рөлдері.
Әлеуметтік жұмыскердің микроәлеумттік ортамен субъект-субъектті өзара
қарым-қатынасында бетпе бет қағидасы құрылым бойынша көмек қағидасымен
алмасады. Мұнда қолдау көрсету практикасындағы маңызды шарттар болып көмек
көрсету бағдарламалары мен әлеуметтік агенттіктер саналады. Сонымен қатар,
әлеуметтік жұмыскердің рөлдік өзара қарым-қатынасында да өзгеріс болады,
микроәлеуметтік топтағы негізгі рөлдерге келесілер жатады:
— адвокат;
— брокер;
— эксперт;
— әлеуметтік бағдарлаушы.
Бұл рөлдердің базистік тұжырымдамасы микроәлеуметтік ортада
коллективтермен топтарды ұйымдастырып, оларға көмек көрсету негізінде
жатыр: олар қауымның тіршілік әрекетінің дамуының және жақсаруының
белсендірілуіне ықпал жасауы керек.
Микроәлеуметтік орта кәсіби компетенцияға ерекше талап қояды. Олардың
ішінде – әлеуметтік, психологиялық, десографиялық, статистикалық декректер
негізінде ғылыми зерттеу жүргізуге қабілеттілік; қауымның даму жағдайы мен
оның мәселелерін адекватты көрсету үшін қабылданған ақпаратты дұрыс талдау
мен бейнелей алуға қабілеттілік.
Мұнда әр түрлі қызмет саласындағы мамандардың біріккен іс-әрекетін
талап етеді. Яғни заңгерлер, дәрігерлер, психологтар, психотерапевтердің
әлеуметтік жұмыскерлермен бірігіп жасаған қызметтері қоғамдағы бөлекк
топтардың нашаға, араққа және басқа да зиянды әрекеттерге тәуелділігін
азайтуға аса ықпал жасайды.
Көмек көрсетудің бұл әдісі синтездеуші түрде болады, себебі әр сала
қызметкерлері өзінің жан-жақты қызметтік білімдерін біріктіріп сапалы іс-
әрекетке негіз жасайжы.
Микроәлеуметтік ортадағы жұмыстың негізгі қағидалары мен модельдері.
Г.Репорттың пікірінше, микроәлеуметтік ортадағы әлеуметтік жұмыстың
негізгі қағидаларына мыналар жатады:
1. қызмет көрсетудің қолжетімділігі;
2. клиенттердің әлеуметтік агенттіктермен белсенді әрекеттестігі;
3. ведомство аралық жұмыс;
4. жаңа инициативаның дамуы;
5. қолдау көрсету жүйесін құру;
6. бюджетпен байланысу әдісі арқылы бақылаудың децентрализациялау;
7. келістерді белсендіру;
8. микроәлеуметтік ортаның жабық сервисі;
9. дамуға қабілеттілік.[7]

2.2. Әлеуметтік жұмыстың қағидалар жүйесі.

Әлеуметтік жұмыс қағидалары – бұл әлеуметтік үдерістердің жұ
мыс істеуі мен дамуының объективті заңдылықтарының талаптарына, алдағы
практика талаптарына шартталған әлеуметтік жұмыс органдары іс
–әрекеттерінің негізі болатын идеялары, жағдайлары, ережелері мен
нормалары. Анықтама бойынша, әлеуметтік жұмыс қағидалары, бір жағынан,
әлеуметтік жұмыс заңдылықтарымен, келесі жағынан – әлеуметтік жұмыстың
тұрақты оңтайлы нәтиже беретін практикалық тәжірибесімен тығыз байланысты.
Әлеуметтік процестер, әрдайым, қызығушылықтары мен ұмтылыстары әр түрлі
делгілер бойынша ерекшеленетін үлкен көлемді адамдар санының өзара
әрекеттестігімен сипатталады. Олардың мақсат, нұсқау, талаптары мен
қызығушылықтарының айырмашылықтарына байланысты әсерлерінің әртүрлілігі
соңғы кезекте заңды тенденция ретінде көрініп, әлеуметтік жұмыс дамуына
жалпы, ортақталған бағдар қалыптастырады. Әлеуметтік заңдарды сипаттай
отырып, Ф.Энгельс өзінің Конрад Шмидке жазған хатында олардың барлығы
тенденциядағыдай, жуықтаудағыдай шындықты көрсетпейді, бірақ тікелей емес,
орта қызметте деп жазған.
Табиғаттың басқа да заңдылықтары секілді, әлеуметтік заңдылықтар
өзіндік білім ретінде емес, қоғамдық өмірлік құбылыста, процесте
қолданылады. Сондықтан, оларды сезімдік, тікелей қабылдауға болмайды, олар
тек қана абстрактілі ойлау негізінде, белгілі бір тұрақты тенденцияның
көрінуінің анализі мен синтезі негізінде ұғынылады. Бұл әлеуметтік жұмыста
заңдылықтарды практикалық түрде қолдануды және олардың ерекшеліктерін
есептеуді күрделендіреді, атап айтқанда:
• Эмпирикалық материалдар мен тәжірибелік деректерді өңдеудің едәуір кең
және күрделі тәсілдерін талап ететін әлеуметтік процестертердің даму
заңдылықтарының айрықша статистикалық сипаты;
• Субъект – әлеуметтік жұмыс заңдылықтары айқындалатын қызметтің
субъект-объекттік сипаты. Әлеуметтік жұмыс объектісі өздерінің нақты
өмірлік шарттары, қажеттіліктері, қызығушылықтары, психологиясы мен
санасы бар нақты адам, әлеумттік топ, отбасы болып табылады;
• Әлеуметтік жұмыстағы нақты белгіленген шартта қауым, әрекет ортасы,
рөлдер мен маңыздылығының әртүрлі деңгейі бойынша заңдылықтардың
жинақталуы.
Әлеуметтік сала қызметкерлері өз іс-әрекеттері практикасында әрбір
нақты оқиғада осындай жағдайларды сипаттайтын тенденцияларды анализдеуге
және зерттеуге сүйенуге, өздерінің практикалық іс-әрекеттері үшін қорытынды
мен талаптарды қалыптастыруға тиісті емес. Сондықтан, олар өз іс-
әрекеттерінде жалпы бастама, ереже, қағида болып қалыптасатын әлеуметтік
заңдылықтардың объективті ықпал жасаушы, ортақ, толық ақталған нәтижелерін,
өткен әлеуметтік тәжірибенің қорытындысын пайдаланады.
Адамдардың ғылыми-теориялық жалпылаулары мен қағидаларды құрауы олардың
таза субъективтік сипатын көрсетпейтінін ескеру қажет. Әлеуметтік жұмыс
қағидалары мазмұны бойынша объективті, ал тек құрылысы (форма) бойынша ғана
субъективті. Адамдар қағидаларды өздерінің күнделікті практикалық іс-
әрекеттерінің әлеуметтік заңдылықтарға қарсы келмейтіндей, сонымен қатар,
уақыт шаруаға бай және тиімді болатындай етіп құрастырады.
Әлеумттік саладағы байланыстар мен қатынастардың көптүрлілігі мен
күрделілігі әлеуметтік жұмыс қағидаларының көлемді жүйесі мен қосындысының
бар екенін көрсетеді. Әлеумттік жұмыс қағидаларын топтастыру мен
жүйелендіру мәселесін оқу-әдістемелік жоспарда арнайы деп қоймай,
әлеуметтік жұмыстың барлық қағидаларын біріктіру мен тиістірудің 3 тобы
мүмкін және орынды деп саналады:
• Саяси-әлеуметтік;
• Ұйымдық;
• Психолого-педогогикалық.
Саяси-әлеуметтік қағидалар мемлекеттің әлеуметтік саясатының ғылыми
негізделген мазмұны мен сипатынан туындайтын талаптарды бейнелейді. Мұнда
мыналар жата алады:
• Әлеуметтік жұмыста шешілетін мәселелерге мемлекеттік келіс;
• Әлеуметтік жұмыстың гуманизмі мен демократизмі;
• Әлеуметтік жұмыс мазмұны мен құрылысының тұлға, әлеуметтік топ
тіршілік әрекетінің нақты шарттарымен тығыз байланысы;
• Әлеуметтік жұмыстың заңдылығы мен әділдігі және т.б.
Әлеуметтік жұмысқа мемлекеттік келістің практикасындағы қамсыздандыру
мыналарды болжайды:
• Қоғамдық өмірде саяси-әлеуметтік үрдістердің дамуын талдау мен
анықтау және әлеуметтік жұмыс мәселелерін шешудің шынайы және аса
тиімді тәсілдерін анықтауды білу;
• Халықты әлеуметтік қорғау қызығушылығына бағынышты әлеуметтік
жұмыстың даму перспективасын көре алу, және қазіргі күннің өзекті
мәселелерін шешуге қабілеттілік;
• Тұлғаның, отбасының, қоғамның қызығушылықтарына залал келтіретін
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.