Жарнама коммуникация ретінде

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ СЕРВИСТЕГІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
КОММУНИКАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Сервистік коммуникация түсінігі мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Жарнама коммуникация ретінде
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.3 Сервис саласындағы қоғаммен байланыс
(PR) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11

2 CЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУШІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 Коммуникациялық жүйені қалыптастыру жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Кәсіпорынның коммуникациялық жүйесін жарнама мысалында бағалау..24

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТУРИСТІК
КӘСІПОРЫННЫҢ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ІС- ӘРЕКЕТІН ТАЛДАУ ... ... .28
3.1 SANAT ЖШС туристік кәсіпорынның коммуникациялық
іс-әрекетін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.2 SANAT ЖШС туристік кәсіпорынның жарнамалық шығынын есептеу...29

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 32

Кіріспе

Коммуникация – латын тілінен аударғанда, қарым – қатынас орнату,
байланыс жасау, бір бірімен араласу деген мағынаны береді. Коммуникация
қоғамның кез келген саласында кездеседі. Тіпті мектепке мұғалым мен
оқушының байланысқа түсуін де осыған мысал етуге болады.
ХХI ғасыр - ақпарат ғасыры болып табылады, адамзат қауымы дамудың жаңа
сатысына - ақпараттық қоғамға аяқ басты. 2006 жылғы 27 наурызда БҰҰ Бас
Ассамблеясы 17 мамырды Халықаралық ақпараттық қоғамның күні етіп белгілеу
туралы ресми шешім қабылдады. Осындай әлемдік ауқымда жүріп жатқан заманауи
үрдістен, өркениеттің көшінен біздің еліміз де қалыс қала алмасы түсінікті.

Қазақстанның постиндустриалды даму сатысына өту мүмкіндігі туралы
мәселені алғаш көтерген Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың “Постиндустриалды
қоғам қалыптасуының стратегиясы және өркениеттер серіктестігі” атты жаңа
еңбегінде заманауи ғылыми-техникалық, ақпараттық және өзге де инновациялық
төңкерістер жалпы адамзат өркениетінің, оның ішінде біздің отанымыздың да
келешектегі бет-бейнесін айқындайтынын атап көрсетеді.
Қазіргі кезде қазақстандық қоғамның барлық саласында ақпараттандыру
процесі қызу жүруде, оның ішінде саясат саласында да жаңа ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолдана отырып, мемлекеттік қызмет пен
әкімшілік-басқару істерін әлемдік стандарттарға сай модернизациялауға
барынша күш салынып жатыр. Осыған байланысты Қазақстанның саяси
жаңғыруындағы аса маңызды факторлардың бірі – электрондық үкіметтің
қалыптасуы мен дамуы болып табылады. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев бұл маңызды
мәселеге ерекше мән беріп: “Үкіметке заңдар мен заңнамалық актілерге
ғылыми, оның ішінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жасау, мүдделік
қолдау (лоббистік) қызметі, электрондық үкімет мүмкіндіктерін неғұрлым
кеңінен пайдалану туралы заң жобаларын ең бірінші кезекте әзірлеп,
Парламентке енгізуді тапсырамын” - деп әкімшілік реформаларды жүргізудегі
басты міндеттердің қатарына қойды.
Қазақстанның 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарында
“ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қарқынды дамуы мен бейімделуі
экономикалық көрсеткіштерге ғана емес адам өміріне де ықпал ете отырып,
қоғам дамуының басты факторы болып табылады. Қазіргі заманғы ақпараттық-
коммуникациялық кеңістікті құру мақсатында телекоммуникация саласының
дамуын ынталандыру мен инфрақұрылымын қалыптастыру, телекоммуникациялық
және электрондық қызметтерді тарату, сондай-ақ серпінді ақпараттық қоғамның
негіздерін құру жалғасады” - делінген.

1 ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ СЕРВИСТЕГІ КОММУНИКАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Коммуникация түсінігі мен түрлері

Сату көлемін ұлғайту және пайда табу үшін сапалы тауарлар мен
қызметтерді иелену жеткіліксіз, ол үшін тұтынушылардың санасына осы
тауарлардан алатын пайдасын жеткізе білу керек. Бәсекенің күшеюі мен
нарықтың тауарлармен толығуымен байланысты қазіргі кезде маркетингтік
коммуникацияның рөлі мен маңыздылығы өсуде.
Коммуникация- тұтынушыларға ықпал ету мақсатында тауарлар мен
көрсетілген қызметтерге сұранысты қалыптастыру және ынталандыруға
бағытталған шаралар жүйесі. Экономикалық әдебиеттерде маркетингтік
коммуникация ұғымының “тауарды жылжыту” деген синонимі кездеседі.
Коммуникацияның келесідей түрлері бар:
- Жарнама;
- Өткізуді ынталандыру;
- Жеке (дербес) сату;
- Қоғаммен байланыс- паблик рилейшнз (PR);
- Тікелей маркетинг.
Тауардың сырт пішіні , оның түрі, түсі, буып-түюі, орауы дакоммуникациялық
қызмет атқаруы мүмкін.
Коммуникацияалардың жеке және жеке емес арналары бар. Жеке
коммуникация арнасы (немесе дақпырт арнасы) бұл адамдардың жүзбе-жүз,
телефон және хат алысу арқылы қатынасуы. Мұндай арнадағы қатынастар кеңес
берушілер, достар, әріптестер, көршілер арқылы жүреді. Қымбат тауарларды
сатып алу кезінде осындай арнаның маңызы зор. Жеке емес коммуникация
арнасына БАҚ арқылы таратылатын хабарлар және арнайы шаралар (баспасөз-
конференциясы, таныстыру рәсімі және т.б.) жатады.Осы екі кезеңдік
коммуникация процесінде лидердің пікірі маңызды рөл атқарады. Сондықтан
жарнаманы соларға бағыттау керек. Тиімді маркетингтік коммуникацияны құру
үшін мақсатты аудиторияны, сонымен қатар тұтынушылардың біліктілігі мен
тәжірибесін білу қажет. Мамандар қандай аудиторияны қызықтыру қажеттілігін
және ондағы тұтынушылардың реакциясын біліп отыруы керек. Тауарды нарықта
жылжытуға бөлінген қаражат анықталғаннан кейін фирма оны жылжыту
нысандарына қалай бөлу керектігін шешіп, кешенді бағдарлама жасауы тиіс.
Тұтыну тауарларын жылжытудың ең тиімді түрі – жарнама болып табылады.
Содан кейін өткізуді ынталандыру, дербес сату, паблик рилейшнз орын алады.
Ал өндіріс тауарлары үшін ең маңыздысы – дербес сату, содан соң өткізуді
ынталандыру, жарнама, паблик рилейшнз.
Жылжыту бағдарламасының стратегиясы компанияның алға қозғау
(Push strategy) және тұтынушыларды тарту стратегияларын таңдауымен
байланысты. Алға қозғау стратегиясы – тауарларды өткізу арналары мен түпкі
тұтынушыларға жеткізуге бағытталған. Тұтынушыларды үйіру стратегиясы түпкі
тұтынушыларды ақпаратпен қамтамасыз етуді, ынталандыру және үйіруді мақсат
етеді. Тұтынушылардың тауар туралы мағлұматы мен білімін арттыруда жарнама
мен паблик рилейшнз ең басты рөл атқарады. Ал олардың талғамдары мен
иланымдарына жеке сату мен өткізуді ынталандыру ықпалын көбірек тигізеді.
Тауарды нарыққа шығару кезеніңдегі жылжытудың ең тиімді құралдары - жарнама
мен PR, екі нысан да өсу кезінде маңыздылығын жоғалтпайды. ТӨЦ – тің
кемелденген кезінде өткізуді ынталандыруға көп мән беріліп, ал жарнама
тауар туралы ойды еске салатындай болуы керек. ТӨЦ – тің құлдырау кезінде
жарнамаға кететін шығындар төмендеп, фирма өнімді өткізу үшін тұтынушыларды
ынталандыру шараларына жүгінеді.
Соңғы жылдары коммуникацияның дамуында көптеген өзгерістер болып өтті.
Қазіргі таңда маркетологтар жаппай сатып алушыларға бейімделуін тоқтатып,
жеке сегменттер мен тұтынушылар топтарына бағытталған тар көлемді, бір
жақты маркетингтік бағдарламалар жасауда. Жаппай маркетингтен оның
мамандандырылған түріне ауысуы бұқаралық ақпарат құралдарындағы жаңа
буынның – Web – парақтар және Интернет сияқты компьютерлік қызмет
көрсетудің туындауына алып келді. Қазіргі тұтынушы компаниялар туралы мол
ақпаратпен қамтамасыз етілген. Әртүрлі арналардан келіп түсетін ақпараттар
бір-біріне қарама-қайшылық болмауы керек, өйткені ол тұтынушының көңілінде
күдік тудыруы мүмкін. Сондықтан маркетологтар өз арналарының қызметін
үйлестіре білуі қажет. Қазіргі таңда нитегралданған маркетингтік
коммуникация (ИМС) тұжырымдамасын қабылдаған компаниялар көбеюде. ИМС-
компания мен оның тауарлары туралы тұтынушылардың сенімді түсінігін
қалыптастыру мақсатында жүргізілетін коммуникация арналарының ( жарнама
өткізуді ынталандыру, дербес сату, PR) жұмысын жуйелі түрде үйлестіруге
бағытталған тұжырымдама. ИМС коммуникация құралдарын оңтайлы іріктеп алуға
және бірыңғай жылжыту стратегиясын жасауға мүмкіндік береді.
Кейбір елдердің заңдары бойынша сатушылар тұтынушыларды алалауға немесе
арнайы тұтынушылар деп бөлежара қарауға тыйым салынған. Жеңілдіктер барлық
делдалдар үшін бірыңғай болуы тиіс.Тауарды нарыққа жылжыту жүйесіндегі
маркетингтің классикалық тұжырымдамасында жарнаманы ең бірінші орынға
қояды. Ол болашақ сатып алушылардың санасы мен назарына тауарлар мен
қызметтер туралы маңызды фактілер мен мәліметтерді жеткізу үшін көркем
көрсетілген нысанда қысқа және нұсқа түрінде ұсынылады. Жарнаманың мәні
оның қоғамдағы алатын әлеуметтік, экономикалық, маркетингтік және
коммуникациялық рөліне байланысты.

2. Жарнама коммуникация ретінде

Ф.Котлердің пікірінше марткетингтік стратегиясы өзгеруінің басты
тенденциясы - болжанған тауар өнімі стратегиясының орталықтанған клиент
стратегия желісі бойынша дамуында жатыр. Былайша айтқанда, егер біреу
тауардың көптеген қорын өндірсе немесе сатып алып, қалай тиімді сатуды
ойластырса, онда бұл – бірінші стратегияның жай мысалы. Егер коммерциялық
белсенділік қазір кімге не керек екенін білуден басталса, ұйымның барлық
әрекеті шынайы табылған сұранымнан құралады. Мұны өркениетті елдерде
болашағы зор болып саналатын орталықтанған клиент стратегиясына жатқызады.
Халықаралық сауда палатасы жарнамаға мынандай анықтама берген:
...ақпаратты таратушы қызметінің ақысы төленбейтін атақтыларына қарағанда
жеке емес әртүрлі жарнаманы дұрыс таратқан құралға ақы төлейтін
тапсырушы нақты белгілеген тауарларды, қызметті және коммерциялық пікірді
нарыққа ұсыну пайдалы, оны тапсырушының кім екені анық болуы тиісті емес.
Сондықтан да, жарнама – белгілі бір қайнардан тараған, нақты мақсатқа
бағытталған, тауарлар туралы, қызмет пен оны өндірушілер туралы ақылы
ақпарат таратады. Екінші жағынан жарнамаға мынадай түсініктеме беруге
болады: Жарнама бұл – халыққа тауар туралы ақпарат беретін, таныстыратын,
оны сатып алудың қажеттілігін үгіттейтін үрдіс. Демек, жарнама - өнімнің
өтуін құлшындыратын және оған сұраныс қалыптастыратын бұқаралық ақпарат
құралы.
Жарнама барынша маңызды нарықтық құралға айналып барады. Жоғары
дәрежедегі бәсекелестік бар және әр сатушы тұтынушының сұранымын
қанағаттандыра алатын дамыған нарықтық жағдайда, жарнама бәскелестік
күрестің шешуші факторы бола алады және сол арқылы өзінің пәрменділігін
арттыруда. Бірақ тауарды сатып алу циклінің әр кезеңі жарнамада өзінің
ерекшеліктері бар. Жарнаманы тек коммерциялық қажеттілікті өсіру құралы
(жарнамалық прессинг деп айтылатындай) ретінде қолдану тиімсіз нәтижеге
әкеледі. Жарнама барынша көп ғасырлар бойы өмір сүріп келе жатса да, ХІХ
ғасырдың ортасында ғана БАҚ-қа ене бастады, яғни қоғамда кеңінен орын алды.

ХІХ ғасырдың аяғында АҚШ-та, ХХ ғасырдың 30 жылдары Францияда бұрынғы
қалыптасқан жарнамалық агенттіктер қайта құрылып, олардың ақпарат
кеңістігіндегі бүгінгідей қажеттілікке жетуіне жарты ғасырдай уақыт кеткен.
Ресми деректерге қарағанда, Ресей территориясында қазіргі кезде 3 000 аса
ірі отандас және шет елдік мықты полиграфиялық базасы және сонымен қатар
ғылыми орталықтары бар жарнамалық агенттіктер жұмыс істейді екен. Жарнама
өзінің ұзақ тарихында сапалық тұрғыдан қайта жаңғырды. Ол ақпараттандырудан
жадыда қалу, жадыда қалудан шартты рефлекс пайда болу, шартты рефлекстен
еріктен тыс есте қалу, еріктен тыс есте қалудан көз алдында символдық бейне
пайда болу сияқты жолдардан жүріп өтті. Жарнама өз кезегінде, алғашқыда
сатып алушының жарнамалық бейнені саналы түрде, шешіммен қабылдау арқылы
сауда жасаса, бертін келе сауданы автоматты түрде жасауға қол жеткізді.
Енді жарнамаға сатып алушыдан саналы түрде болмаса да шынайы келісім керек.
Ендігі кезекте жарнама ақпаратты саналы басқара отырып адам өміріне
белсене араласады.
Әлеуметтік –мәдени сервис саласында жарнамалық ақпараттық жүйелерді
қолдану көкейкесті мәселе болып табылады.Қызмет көрсету , ондағы сервис
мәселелері әлеуметтік –мәдени тұрғыда белгілі бір өнім есебінде және товар
есебінде де жарнаманы, жариялылықты қажет етеді.
Жарнама туралы 2003 жылғы 19 желтоқсандағы № 508-ІІ Қазақстан
Республикасының Заңының Жарнамаға қойылатын жалпы талаптар туралы 6-
бабында “Жарнама таратылу, орналастырылу нысанына немесе пайдаланылатын
құралына қарамастан, тiкелей ұсынылу сәтiнде арнаулы бiлiмсiз немесе
арнаулы құралдарды қолданбай дәйектi әрi түсінікті түрде жүзеге аспайды”.
Демек кәсіби маманда бұл салада арнайы білім,ептілік қажет етіледі.
Жарнамалық құралжарнамалық хабарландырудың таралуына және қажетті
жарнамалық тиімділікке қол жеткізуге септігін тигізетін материалдық құрал
болып табылады.
Жарнамалық құралдар бір уақыттың өзінде жарнама таратушы да болуы
мүмкін, алайда жарнаманы таратушы жарнама құралы бола алмайды. Мысалы,
журналдар хабарландырудың таратушысы болып табылады, ал хабарландырулар –
бұл жарнама құралы, ал кез келген заттың сыртқы көрінісі – бұл жарнама
этикетін таратушысы болып есептеледі.Мінеки, осындай мәселелер арнайы
сауаттылықты талап етеді. Әсіресе, жарнаманың шығуы мен даму тарихы,
сервистік қызметтерді басылымдық жарнамалар арқылы ұсынудың
ерекшеліктері,
сервистік қызметтегі жарнаманың психологиясы, оның
құқықтық реттелуі , жарнамалық мәтіндердің
түрлері ,
маркетинг мәселелері ,жарнамалық бюджеттің жасалуы қарастырылады.

Кез келген ақылы жарнама презентация формасы мен тауардың, қызметтің,
ойдың алға жылжуын айтамыз. Ол латын тілінен reclamare, немесе француз
тілінен reclame аударғанда қатты айғайлау немесе жарнамалау деген
мағынаны білдіреді.
Біздің жарнама дегенде білеріміз – бір топтың немесе бір фирма өнімінің
жақсы жағын насихаттап, мақтайды деген үстірт түсінік. Алайда жарнама
құрылымының сипаттамасына тереңірек зер салып, үңіле түссек, бұл құрылымның
бастауында оның қалыптасу тарихы мен өзіндік кезеңдері бар екенін
аңғарамыз. Ал, сонымен жарнама дегеніміз не? Осыған тоқталсақ.
Жарнама – спектакль, концерт, дәріс немесе көрермендерге арналған
басқа да мәдени шаралар, спорттық жарыстар, ойын-сауықтар туралы
хабарландырудың бір түрі. Немесе: Жарнама дегеніміз – белгілі бір фирма,
тауар немесе қызмет түрі жайлы мағлұматтардың бұқаралық ақпарат құралдары
арқылы жариялануы,- деген жалпыға ортақ анықтама бере отырып, таралуына
қарай жарнама ақылы және жанама болып бөлінеді. Газет бетін сатып алып,
жарнамалау ақылы деп аталады. Ал өнімді ұсынушы адамның немесе фирманың
көпшілік қауым мен бұқаралық ақпарат құралы арасында болатын әртүрлі
байланыстар жанама жарнамаға тән. Оның тиімді тәсілі мектепте, қарттар
үйінде, тағы басқа мекемелерде фирманың өз өнімдерін тегін таратуы. Жанама
жарнаманың басты үш қызметі бар. Олар:
- нарық кеңістігінде әйгілі болу;
- фирманың беделін арттыру;
- тығырыққа тірелген кезде өз беделін сақтап қалу мақсатында
жарнамалауды жүзеге асыру.
Жарнаманың жеке адамдарға арналған хабарландыру, құлақтандыру,
сақтандыру секілді түрлері де болады. Мәселен: жекелеген адамдардың
жоғалған, ұрланған құнды заттарын, құжаттарын жарнамалайды. Бұл дегеніміз
жарнаманың сақтандыру немесе құжаттандыру түрі болып табылады. Бүгінгі
таңда белгілі бір кәсіпорынның өнімін жарнамалау кеңінен тарап кетті.
Мұндай бағыттағы жарнаманы жүзеге асыру үшін мейлінше өнімнің жақсы
қасиеттерін көрсетуге тырысады. Яғни, бұл ақпараттық сипаттағы жарнамаға
жатады. Құрылымдық жағынан жарнама суреттер арқылы безендірілетін және тек
сөздерден тұратын жарнама болып бөлінеді. Жарнама БАҚ-тың барлық түрінде
кездеседі.
Жарнамаға әйгілі маркетолог Филип Коттлер былай анықтама береді:
Жарнама – нақты қаржыландырудың қайнар көзі көрсетілген, ақпаратты
таратудың ақылы құралдары көмегімен жүзеге асатын коммуникацияның өзіндік
нысаны. Ал Американдық маркетинг ассоциациясының берген анықтамасы
бойынша: Жарнама - бұл тапсырыс берушінің нақтылы төлемімен тауарларды
және қызмет көрсетудің кез-келген формасы және ол тиімді әдіс-тәсілдерді
қолдана отырып тұтынушыларға қызмет көрсететін және маркетингтің құрамдас
бөлігі болып табылады - деп тұжырымдайды.
.

1-сурет -Жарнаманың тұтынушыға психологиялық әсер ету механизмі
Суретте көрсетіліп отырғандай, жарнаманы қабылдау процесінде назар
көлемі маңызды болып табылады. Ересек кісі бір уақытта төрт-алты нысанды
назарына ала алады. Нысан саны азайған сайын назар жинақтала бастайды, ол
жарнаманың тереңірек қабылдауына әкеледі. Көрермендердің жарнамалық
хабарларға назарының тереңірек болғаны жарнаманың тиімділік шарттарының
бірі
Жарнама ұйымдастырушы көпшілік коммуникация құралдарын қолдана отырып,
үндеуге тартымдылық беру үшін бірнеше көркем және графикалық бейнелерді
қолданады. Теледидарлардағы жарнамаларда көбінесе танымал әртістер,
бағдарламалар жүргізіушілері танымалдардың тауарларын мақтайды және де
есте қаларлық әуендер қолданылады және т.б. Сондықтан да жарнама жасаушы
тауардың сапасына, тұтынушылық қасиетіне және сұраныс мүнкіншілігіне
байланысты жарнамалаудың тиімдірек әдісін таңдайды.
Жарнама материалдары көптеген мақсатта қолданылады. Жарнама тек бір
мақсатты ғана көздейтін сияқты болып көрінуі мүмкін, бірақ шын мәнінде олай
емес. Жарнаманың негізгі мақсаттары мыналардан құралады:
- сатып алушының көңілін аудару;
- сатып алушыға тауар (қызмет) сатып алудың пайдасын көрсету;
- сатып алушыға тауарды қосымша зерттеу мүмкіндігін ұсыну;
- тұтынушыда тауар немесе қызмет туралы білімнің белгілі бір деңгейін
қалыптастыру;
- өндіруші фирманың немесе сатып алушының жақсы бейнесін (имидж)
жасау, сонымен қатар тұтынушылардың және іскер серіктестердің сауда немесе
өндіріс маркасын жасау;
- осы тауар мен қызметке қажеттілік қалыптастыру;
- фирмада жағымды қатынас қалыптастыру;
- сатып алушыға бәсекелес фирмадан емес осы фирманың
жарнамаланған тауарын сатып алуын ояту;
- тауар, қызмет сатылымы белсендігін арттыру;
- тауар айналымын жеделдетуге әсер ету;
- бір тұтынушыны тауарды үнемі сатып алушы ету немесе осы
фирманың тұрақты клиенті ету;
- басқа фирмаларға сенімді серіктес бейнесін қалыптастыру;
- тұтынушыға фирма туралы және оның тауары туралы ескеру.
Іс жүзінде жарнама бір ғана мақсатты көздемейді, тәртіп бойынша бір
жарнамалық өнеркәсіпте жарнамалар байланысып жатады. Жарнаманың мәні
төмендегілермен байланысады:
- тұтынушылар үшін тауар мен қызметтің жаңа жарнамасы;
- тауар және қызмет жарнамасы клиентке таныс, демеуші жарнама ретінде;
- белгілі бір тұлғаның жарнамасы (мысалы, банк президенті);
- бәсекелестіктен алшақтату;
- жарнамашының іскерлігін әшкерелеу.
Жарнама функциясы оның мәні мен мақсаты арқылы анықталады. Олардың көп
түрлілігіне төмендегілерді меңзеуге болады:
- тауарды және оның өндірушісін немесе сатушысын идентификациялау;
- тауарды, қызметті және идеяны алға жіберу;
- сатып алушыларға таныстыру немесе ақпараттандыру;
- сұраным қалыптастыру және т.б.
Жарнама осы жағдайларда тауардың бар екенін, оның құнын, ерекшелігін
ақпараттандыруы керектігі туындайды. Әрине, жарнаманың функциясын ескере
оотырып, ең алдымен жарнаманы сатып алуды ұйымдастыру керек. Міне,
жарнаманың негізгі міндеті, басты функциясы осында. Жарнаманы - тауарды
нарықта қозғалтудың оңтайлы тәсілі екендігін экономиканың бүгінгі тынысы
дәлелдеп отыр.
Жарнаманың шығыны сатылған тауарлар мен істелген қызметтерден
ақталғанда ғана мәні бар. Егер шарттасқан жарнамалық агенттік жақсы
жарнамалық фильм, баспада хабарландыру, көшедегі ілме жарнама жасаса, оның
бәрі нәтиже бермейді, яғни тауарлар мен қызметтердің сатылуының санын
көбейтпейді. Мұндай жағдайда агенттік өз мүмкіндігін клиент арқылы
жарнамалайды. Сникерстің бейне ролигі шығады,- деп Жарнама әлемі
журналы хабарлайды. Жарнама айналмасына үлкен ақша шығындаған. Егер ол
шығындар тауардың сатылуы 10-15 есеге өсу арқылы өтелмесе оның мәні
болмайды.
Жарнама хабарламаларының типтерінде төмендегідей айырмашылықтарбар:
- сатып алушыға әсер ету тәсілі бойынша;
- көрсету тәсілі бойынша;
- негізгі мақсаты мен мәні жағынан;
- жарнаманы тұтынушымен болатын кері байланысы жағынан.
Имидж (бейне) жарнама - негізінен фирманың және тауардың партнерлар мен
сатып алушыларға жағымды бейне қалыптастыруына бағытталады. Онда
сенімділік, жұмыстың нәтижелілігі, клиенттерге деген жақсы ниет, тұрақтылық
басым болып келеді.
Жігерлендіретін жарнама - атаулы фирманың өнімін сатып алушылар сатып алу
үшін құмарландыруға бағытталады. Мұнда осы фирма өнімдерінің негізгі
жағымды жақтарын, басқа тауар және қызметпен салыстырғандағы жақсы сапасын
айтуға үлкен мән беріледі.
Тұрақты жарнама - партнерлар мен сатып алушыларға фирма қызметінің
тұрақтылығын, оның нарықтағы сенімді тұғырын хабарлауға бағытталады.
Фирма ішіндегі жарнама - әріптестердің өзінің өнеркәсібіне деген сенімін
оятуға, өз тағдырымен тығыз байланыста екенін сезіндіруге бағытталған. Егер
өнеркәсіптің әр қызметкері өз жұмысына қажетті шешім қабылдай алса, оған
жауапкершілікпен қараса, онда қызметкерлер фирма жұмысын қанағат тұтып және
осы фирманың жарнамасын қоғамға жеткізуші болып есептеледі. Фирма ішіндегі
жарнаманың құралы:
- фирма газеті;
- басшылар мен қызметкерлер арасындағы жақсы қарым-қатынас;
- қызметкерлер үшін көптеген әлеуметтік жеңілдіктер.
Өнім өткізуді көбейту мақсатындағы жарнама – жарнама қызметінің негізгі
саласы.
Жадыда сақталатын жарнама – жарнаманың барынша агрессивті түрі. Негізгі
мәселесі сатып алушыны бәсекелестердің тауары, қызметі емес, өздерінің
тауары мен қызметін сатып алуға көндіру.
Салыстырмалы жарнама – бұл жадыда сақталатын жарнаманың бір түрі. Ол
жаранамаланатын тауар және қызметті бәсекелсетердің тауар және қызметімен
салыстыруға негізделген. Бәрімізге белгілі көптеген өркениетті елдерде
бәсекелес таураларды немесе оларды өндірушілерді тікелей сынауға тыйм
салынған заң бар, бірақ мұндай жарнамалар әлі күнге дейін өмір сүріп
келеді.
Есте қалатын жарнама – тұрақты сатып алушыға нарықтағы атаулы тауарды
немесе фирманы және оның мінездемесін есіне салып отыруға арналған жарнама.

Бекітетін немесе үстеме жарнама – есте қалатын жарнаманың бір түрі.
Тауарды сатып алған тұтынушыны қолдауға, олардың таңдауының дұрыстығына
сенім білдіруге бағытталған жарнама. Ол тұтынушыны тұрақтандырады.
Превентивті жарнама - өзіне қажетті шығыннан көп мөлшердегі қаржы
жұмасайтын жарнама. Мұндай жарнама компаниялардың мақсаты – жарнама
қызметіне көп мөлшерде сома жұмсауға жағдайы жоқ бәсекелестердің тұғырын
бұзу. Қандай жарнама болмасын бір мезгілде жарнаманың бірнеше түрінен
құралатыны түсінікті. Жарнама хабарламасының кең көлемін жарнама
тұтынушымен болатын кері байланысы жағынан екі түрге бөлуге болады. Олар
жарнама хабарламасының нақты тасымалдаушысымен төмендегі жағдайда
байланысып отырады:
- жарнама құралымен кері байланыс;
- жарнама құралымен кері емес байланыс.
Жарнама құралымен кері байланыстағылар – жиі персонифицияланған жарнама
жіберушілерді және олардың мүмкін болатын реакцияларын тікелей болжайтын
жарнаманың бір түрі. Жарнаманың бұл түрлері оқулықта жеке қарастырылған.
Кері емес байланыстағы жарнама құралдары ол – жалпы ақпарат құралдары, оның
ішінде электронды және сыртқы жарнамалардың барлық түрлері деп айтуға
болады.

3. Сервис саласындағы қоғаммен байланыс (PR)

Паблик релейшнз (PR) - ұйым мен қоғам арасындағы өзара ұғысу, оң
қарым-қатынасты құру және оны қолдануға бағытталған, жоспарланатын шаралар.
Қысқаша айтқанда, ол – фирманың жағымды бейнесін құру мақсатында жасалған
көпшілікпен байланыс жүйесі.
Паблик релейшнз қызметтеріне мыналар жатады:
- көпшілікке өзі туралы жағымды ақпарат тарату және оған нандыру;
- адамның ой-пікіріне ықпал ету;
- ұйымның жақсы бет-бейнесін құру, беделін көтеру;
- ұйым жұмысына қызметкерлердің жауапкершілігін қалыптастыру.
Паблик релейшнз түрлері:
• паблисити (үгіт-насихат);
• демеушілік;
• фирмалық стиль.
Паблик релейшнз әдістері.
• БАҚ-пен байланыс. Баспасөздерде мақалалар жариялау, радио,
телеарналардан материалдар беру;
• Баспасөз конференцияларын ұйымдастыру. Баспасөз конференциясы –
жағымды көзқарасты жария ету, мәлімдеу мен компания пікірлерін елге
жариялау мақсатымен БАҚ өкілдерін шақыру;
• Баспа өнімдерін шығаруға ықпал ету;
• Кино және фотоқұралдар (деректі фильмдер, клиптер, фотосуреттер);
• Сөз сөйлеу. Ресми жиналыстарда, кездесулерде, мәжілістерде,
конференцияларда шығып сөйлеу, адамдармен араласа білу, сену, түсіндіру –
ізгі атмосфера туғызу;
• Жарнама. Жақсы жарнаманың фирма бейнесіне ықпал етуі;
• Тауарды таныстыру рәсімін өткізу;
• Демеушілік жасау;
• Мүдделерді алға жылжыту. Фирмалардың кәсіпкерлік қызметіне
байланысты шешімдерді қабылдауға жағымды әсер туғызу мақсатында мемлекеттік
билік және басқару органдарымен қарым-қатынас орнату;
• Фирмалық стиль қалыптастыру.
Демеушілік – бұл маркетингтік коммуникациялық мақсаттарды жүзеге
асыру үшін мәдениет, білім беру, спорт саласында жұмыс істейтін тұлғаларға
немесе ұйымдарға, көмек көрсету.
Демеушіліктің көздейтін мақсаты:
- кәсіпорынның нарықта танылуы және әйгілі болуы;
- кәсіпорын және оның тауарларының беделін жақсарту;
- демеушінің нарыққа ұсынған тауарына сұраныстың өсуі.
Фирмалық стиль - ол тек фирма мен оның тауарларына ғана тән бейне.
Фирмалық стиль мынадай элементтерден тұрады:
• Тауар белгісі. Мысалы, “ Marlboro” сауда маркасының құны 10 млрд.
доллардан тұрып, компанияның нарықтық соммасының 13 бөлігін құраған екен.
• Логотип – фирманың ерекше жазылған және арнайы дайындалған толық
немесе қысқаша аты;
• Фирмалық ұран, сөз мәнері – бұл фирма ұраны;
• Фирмалық блок – белгі мен логотиптің композициялық бірігуі;
• Бірыңғай стиль;
• Фирмалық түс немесе түстер жиынтығы;
• Шрифттердің фирмалық жиынтығы;
• Фирмалық константалар (формат, мәтін версткасы);
• Бірыңғай музыка.
Сонымен қатар фирмалық стиль қызметкерлердің ерекше жұмыс киімін
де қамтиды. Фирмалық стильдің басты мақстаты – фирма тауарларының тез өтуін
және бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату.
Брендинг – бәсекелес тауарлар арасындағы белгілі бір тауар маркасына
деген тұтынушының талғамын ұзақ мерзімге қалыптастыру өнері. Ол АҚШ –та 30-
шы жылдары пайда болған ұғым. Кез келген тауар белгісі деп атала алмайды,
ол үшін тауар өзінің жоғары сапасымен тұтынушы сенімін ақтап, нарықта
әйгілі болу керек.
Паблик релейшнз маманының қызметтеріне мыналар жатады:
• Фирманың жауапты қызметкерлерінің имиджін жасау.
• Басшылардың сөйлейтін сөздері мен баяндамаларын әзірлеу және
түзету.
• Баспасөз хабарламасын жазу, оларды БАҚ-та жариялау.
• Газет, журнал және телеарна тілшілерімен байланыста болу.
• Саяхат, таныстыру рәсімдерін, көрмелерді дайындау.
• Қайырымдылық шараларын және қонақтарды күтуді ұйымдастыру.
• Паблик релейшнз компаниясының жоспарын жасау.
• Қоғамдық пікірді, әлеуметті зерттеуді ұйымдастыру.
Баспасөз хатшысы немесе баспасөз атташесі БАҚ-пен байланыста болады.
Баспасөз-хабарламасы (пресс-релиз) – көрмелерде, презентацияларда,
қайырымдылық акцияларында баспасөз өкілдеріне және тілшілерге таратуға
арналған фирма жөніндегі, оның өнімі туралы, даму болашағы жайындағы
қысқаша таныстыру мәліметтері. Паблик релейшнзтің болашақта даму бағыттары
– компания беделін, ұлттық брендті жасау, ЮАҚ пен қарым-қатынас тетігін
жетілдіру, клиенттерге қызмет көрсету мен сервистің деңгейін көтеру,
фирманың мәдениеті мен стилін қалыптастыру, дағдарысқа қарсы басқару
әрекеттерін жасау.
Бедел (репутация) – компания табыстарының өсуіне тікелей әсер ететін
компанияның баға жетпес капиталы. Британдық “Интербрэнд” компаниясының
есептеуі бойынша кейбір фирмалардың материалдық емес активтерінен беделі
жоғары екен. Мысалы, “Coca-Cola” компаниясының материалдық активтері үлесі
олардың барлық сомасының 4 % -ын құраса, “IMB” компаниясыныкі – 17%-ын
құрайды.
Теріс ниетті паблик релейшнз деп – фирма тауары туралы сипаттаманың
берілуін айтамыз. Осыған орай, паблик релейшнз мамандарының спиндоктор деп
аталатын жаңа түрлері пайда болды. Спиндоктор – теріс ниетті паблик
релейшнз салдарынан туған жағдайды, ПР құралдары мен әдістерінің кешенді
жүйелерін қолдана отырып, емдейді.
Коммуникация түрлеріне жәрмеңкелер мен көрмелерді жатқызады. Жәрмеңкенің
басты мақсаты – көрсетілген тауарды сату.
Көрмелер – тауарды халық алдында көрсету, оған деген сұранысты
зерттеу, жаңа мәмілелер жасап, әлеуетті тұтынушыларды айқындау құралы.
Көрмелер тауарларды сату келісімдерін жасауға және олармен ұзақ мерзімді
серіктестікті орнатуға мүмкіндік береді.
Тауардың көрмеде пайда болуын ықтимал клиенттердің назарын аудару
үшін баспасөздегі жарнамамен тікелей пошта жарнамасымен, мерзімді
басылымдағы, радиодағы, телеарналардағы хабарландырулармен қуаттап қою
пайдалы. Өнім түрлеріне қарай жәрмеңкелер мен көрмелер әмбебап және арнайы
болып бөлінеді. Әмбебап көрмелерде тұтыну және өндірістік тауарлар, ал
арнайы көрмелерде бір саланың немесе ұқсас салалардың тауарлары
көрсетіледі.
Қамту ауқымына қарай көрмелер ұлттық және аймақтық болып бөлінеді.
Ұлттық көрмелерде мемлекеттің әртүрлі саладағы жетістіктері көрсетіледі.
Аймақтық көрмелер жергілікті нарық деңгейінде қызмет етеді.
Өндірушінің (экспоненттің) мынадай мақсатымен қатысуы мүмкін:
• жаңа нарықпен танысу;
• тауардың бәсекеге қабілеттілігін тексеру;
• тәжірибе алмасу;
• бәсекелестермен танысу;
• өткізуді ұлғайту;
• экспорт мүмкіндігі туралы мәлімет алу.
Көрмеге қатысушы маманның мақсаты:
• нарықты шолу, оның конъюктурасы мен даму болашағын бағалау;
• қажетті тауарларды іздеу;
• баға мен баға белгілеу шарттарын салыстыру;
• жаңа тауарларды қолдану мүмкіндіктерін бағалау;
• іскерлік байланыстарды кеңейту және белгілеу;
• келісім-шарт жасау.
Өндіріске арналған тауарлардың арнайы көрмесінде тұтынушы
тауарларға қарағанда, тауарларды өткізуге онша мән бермейді, өйткені мұнда
негізінен келісім жасау, келіссөздер өткізу, күрделі техникалық сұрақтарды
шешуге көп назар аударылады. Онда өтетін келіссөздерге тек шешім қабылдай
алатын тұлғалар ғана қатысады.
Қазақстанда “Атакент” қазақстандық іскерлік тобы жанында “Атакент -
Экспо” сауда-өнеркәсіптік палатасының жанындағы “КазЭкспо” және біріккен
қазақстандық-ресейлік “КазЭкспо Сервис” атты үш көрме компаниясы бар.
Қазақстанның көрме бизнесінде “ ITE” , немістің “Fairtrade” және “Danzas”,
түріктің “SenExpo”, арабтың “New Fields” деген әйгілі фирмалары қызмет
көрсетеді. “КазЭкспо” Біріккен Ұлттар Ұйымының қолдауымен жұмыс істейді
және үкіметтік ірі шараларға маманданған, ұлттық көрмелерді өткізеді. Көрме
қызметінің даму динамикасы қазақстандық қатысушылар санын өскенін
көрсетеді. Егер нарыққа өту кезеңінің басында “Атакент - Экспода” тек
шетелді көрмелер ғана өткізілген болса, қазір онда жергілікті
компаниялардың үлес салмағы 70-80 %-ға жетеді.
2 СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТКӨРСЕТУШІКӘСІПОРЫНДАРДЫҢ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІН
ТАЛДАУ
2.1 Коммуникациялық жүйені қалыптастыру жағдайын талдау
Маркетинг бюджеті- маркетинг жоспарының табыс, шығын және пайданың
жоспарлы мөлшерін көрсететін бөлімі. Оны есептеу үшін жалпы маркетинг
бюджетін есептеуде қолданылатын әдістер пайдаланылады.
Республикамыздың жарнама агенттіктері өз қызметінде кәсіпкерлердің
қаржылық мүмкіндіктері мен жарнама құралдарының бағасын ескере отырып ,
маркетингтік бюджетті бағалайды. Шетелдерде жарнама бюджетті әдетте, тауар
айналымының 1-3% құрайды. Жарнаманың нақты бюджеті жарнама берушінің
мақсаттары мен қаржылық мүмкіндіктері бойынша бағаланады.
Тәжірибеде маркетингтік бюджетті анықтаудың түрлі әдістері
пайдаланылады. Бірақ олардың барлығы әмбебап деуге болмайды.
1. Мүмкіндіктерге орай әдіс (қолда бар қаражаттарға байланысты).
Біріншіден, өндіріске қажетті қаражаттар бөлінеді, содан қалғаны жылжыту
мақсаттарына жоспарланады. Бұл әдістердің кемшіліктері: а)тауарды нарықта
жылжытуға жеткілікті назар аудармайды; ә) фирманың мақсаттары мен шығындары
арасында байланыстың жоқтығы; б) жылжыту мақсаттарына қаражаттың жетпей
қалу қаупі бар.
2. Өсім әдісі. Бюджет алдыңғы өткен мезгілдердегі келіп түскен түсімнің
көбею немесе азаю пайыздарын есепке ала отырып, бекітіледі. Бұл әдістің
артықшылықтары: а) өсімді анықтау жеңілдігі; ә) бұрын болған жетістіктерді
және келешекте болатын даму беталыстарын (тенденцияларын) ескеруі. Осы
әдістің кемшіліктері: а) бюджет мөлшері мақсатпен байланыстырылмайды; ә)
оны анықтауда интуицияның ролі зор.
3. Бәсекелестермен теңдестік (паритет) әдісі. Бұл әдіс бәсекелестердің
маркетинг шығындарын ескеруді талап етеді. Оны қолданудың қиындығы –
мүддесі мен нарықтағы позициясы жақын бәсекелесті табу. Бюджет көлемі
бәсекелестердің әрекеттеріне қарай көбейеді немесе азаяды. Әдістің
артықшылықтары: а) бұл нарыққа бейімделген әдіс; ә) жылжыту шығындардың
нақты шектерін анықтайды. Кемшіліктері: а) бәсекелестің ізін басу әдісі;
ә) бәсекелестердің маркетинг шығындарын анықтаудың қиындығы; б)
салыстыруға алынған бәсекелестер болмауы.
4. “Сатудан түсетін үлес” әдісі.Ең танымал әдіс. Маркетинг бюджеті
өткізуден түсетін түсіммен байланысты болады. Смета сату көлемінің белгілі
бір үлесі ретінде бекітіледі. Бюджет көлемі өткен жылғы немесе келешекте
болатын өткізу көлемінің белгілі бір пайызы арқылы анықталады. Кәсіпорын
үшін пайыздың көлемі дәстүрлі болып табылады немесе маркетологтардың ой-
сезімі (интуитивті) бойынша бекітіледі. Артықшылықтары: а) қарапайымдылығы;
ә) өткізу көлемі мен жылжытудың өзара байланыста болуы. Кемшіліктері: а)
мақсаттардың байланыстың болмауы; ә) өткізу көлемі азайған жағдайда
маркетингке кететін шығындар еріксіз төмендейді және өткізу көлемі ұлғайған
мезгілде шығын жоғарылайды.
5. “ Мақсаттар мен міндеттер” әдісі - нақты қалыптасқан мақсаттар мен
міндеттер жүйесін анықтауды және оларды жүзеге асыратын ресурстарды
есептеуді қажет етеді. Бұл – басқалардан әлдеқайда артықшылығы бар
прогрессивті әдіс. Мысалы, компанияның маркетингтік мақсаттары –
тұтынушылардың ақпараттануын – 70%-ға, ал тұрақты тұтынушылар санын – 20%-
ға өсіру болып табылады. Әдістің артықшылықтары: а) шығындардың мақсат пен
міндетке сәйкес жоспарлануы; ә) кәсіпорынның табысты немесе шығынды бағалау
мүмкіндігі. Кемшіліктері: а) мақсаттарды белгілеу қиындығы; ә) есептеуді
жүзеге асырудағы еңбек сыйымдылығы және уақыт шығынының көптігі.
6. Инвестиция қайтарымдылық әдісі. Маркетингтің әр түрлі шараларына
шығындарының пайдасы есептеледі. Мұнда шығындарды қай бағытта қолданған
тиімді болады: жаңа тауарды енгізуге ме, жарнама шығындарына ма, өткізуді
ынталандыруға ма, дербес сауда жүргізуге ме, осыны анықтау қажет. Маркетинг
қызметтерінің пайдалы бағытына сәйкес қаражаттардың мол жұмсалуы
жоспарланады. Тәжірибеде осы көрсетілген әдістің біреуі ғана қолдануы
мүмкін. Әдістерді интегралдап пайдалану маркетинг бюджетіне оңтайлы
болады. Мысалы, “мақсаттар мен міндеттер” және
бәсекелестермен тепе-тең (паритет)” әдістерінің комбинациясы негізінде
фирма өз қаражаттарын ескеріп, жүзеге асыруына болады.
Жарнама бюджетін жоспарлауда мынадай факторлар ескеріледі:
- ТӨЦ-тің кезеңі. Танымал тауарлармен салыстырғанда жаңа тауарды
жарнамалау үшін үлкен жарнама бюджеті қажет.
- Сату көлемі жоғары үлесті қамтитын сауда маркалары , үлес салмағы
қарағанда көп қаражатты талап етеді. Мұндай жағдайда “сатудан түсетін
үлес” әдісі қолданылады.
- Жарнама және кедергілер. Бәсекелестік жоғары нарықта бәсекелестерден
озып шығу үшін тауар өндіруші өзінің маркасын “естірте” айқайлап,
жарнамалауға тура келеді.
- Тауардың біртектілігі. Өзінің тауарлық категориясында маркалар ұқсас
(сыра, сусын, кір жуатын заттар) жағдайда, басқалардан ерекшелену үшін
үдемелі жарнаманы қолданады.
- Компанияның тұрақты тұтынушылары болған жағдайда жарнаманы жиі
қайталаудың қажеті жоқ.
- Бюджеттің мөлшері көп болғанымен, ол кейде жарнама науқанының тиімді
болуына кепілдік бермеуі мүмкін. Жарнама өте тартымды, қонымды және
тұтынушыға түсінікті болса, ол тиімді болады.
АҚШ, Ұлыбритания, ФРГ кәсіпкерлерінің 80 пайызы “сатудан түсетін үлес”
әдісін пайдаланады. Осы елдердің фирмаларының 15 пайызы “ мүмкіндіктерге”
орай әдісін, 5 пайызы модельдерге негізделген әдістерді пайдаланады.
Көптеген фирмаларға сату көлемінің 1-3% -ынан тұратын жарнамалық
бюджетінің әртүрлі экономикалық көрсеткіштерге тигізетін әсерін сипаттайтын
көптеген талдамалы үлгілері бар. Мысалы, Вайнберг моделі регрессиялық
талдау көмегімен кеткен үлесіне байланысты фирма оның нарықтағы
үлесінің қалай өзгеретінін анықтауға мүмкіндік береді.
Жарнама науқанын өткізбей тұрып және өткізгеннен кейін, оның
тұтынушыға әсерін анықтау қажет. Жарнаманың тиімділігін бағалаудың әдістері
коммуникативтік психологиялық, коммерциялық (сандық) болып бөлінеді.

2-сурет-Жарнаманы тиімді бағалаудың коммуникативті әдісі

1. Тікелей бағалау. Бір топ тұтынушыларға жарнаманың
балама нұсқалары ұсынылып, олардың әрқайсысына беру
арқылы сұралады.
2. Қоржынды тексеру. Жарнама хабарларын тыңдайды,
содан соң олардан жарнама мазмұнын айтып беруін
сұрайды. Есте қалған жарнама хабары тиімді болып
есептеледі.
3. Зертханалық тексеру. Арнайы құралдарды пайдалану
арқылы жарнаманың тартымдылығы өлшенеді( жүрек
қағысы, көзқарасы т.б.).
4. Нарықты тестілеу. Нарықты арнайы тестілеу арқылы
жарнаманың өткізу көлемінің өсуіне ықпал еткендігі
анықталады. Бұл әдіс қымбатқа түсетіндіктен сирек
қолданылады. Есте сақталуын және оңай танылуын тест
жүргізу арқылы анықтайды. Жарнаманың есте сақталу
және танылу деңгейі арнайы құралдарға сүйене отырып
немесе оқырмандар мен көрермендерден пікір сұрау
жүргізу арқылы (театрлық тест жүргізу) анықталуы
мүмкін. Мысалы, теледидар бойынша жарнаманы
көргендерден компания немесе жарнамада ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.