Оқушыларға сәндік - қолданбалы өнерін оқытудың әдістемесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

І
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ Негізгі бөлім
1.1 Жоғары сынып оқушыларын сәндік-қолданбалы өнерге баулудың
педагогикалық-психологиялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Жоғары сынып оқушыларын сәндік – қолданбалы өнерге оқытудың
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...12
3. Жоғары сынып оқушыларын қолөнерге баулудың сипаттамасы ... ...27
1.4 Жоғары сынып оқушыларын еңбекке бейімдеудің мазмұндық
сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43

Кіріспе

Жеке тұлғаның рухани дамуына, дүниетанымдық көзқарасының жарасымды
қалыптасуына көркем-қолөнердің зор ықпалы туралы теориялық мағлұматтар,
жоғарыда айтып өткен сонау ерте дәуір ойшылдарының (Аристотель, Платон)
философиялық, ой-пікірлерінен, қайта өрлеу дәуіріндегі өнерді, нақтылы
шындықты түсінуге, тануға жетелейтін ғылым дәрежесіне көтерген өнер
алыптарының трактаттарынан қолөнердің әлеуметтік қызметін айқындай отырып,
оның саяси-адамгершілік сипатын ашып көрсеткен француз ағартушыларының
(Д.Дидро, Ж.Ж.Руссо т.б.) еңбектерінен және бұдан кейінгілердің (Кант,
Гегель) философиялық тұжырымдарынан бастау алады. Ал, ұлдарды және қыздарды
қолөнерге үйрете отырып, білім беру мәселесін Т.Мор қарастырған. Тіпті, ол
алғаш кәсіби оқыту мәселесін көтергендердің бірі болып саналады.
...Қолөнер өз табиғатымен тұлғаның сезіміне жеңіл әрі қажетті. Тек оны
жас ұрпақ пен жастар бойына сіңіре білудің жолын табу керек. Баланы
алғашқыда үстіртін болса да, өнер мәнін түсінетіндей дәрежеге жеткізсек, ол
өнер туралы білуге, дағды алуға ұмтылатын болады, бұл салада табысқа жетуге
тырысып, өнер жөніндегі түсінігін кеңейте түсуді көздейді деп С.Т.Шацкий
қолөнердің әсерін айқындайды. Ғалымның бұл пікірі жаңалығына, мәнділігіне
қарамастан, қоғам қойып отырған педагогикалық міндеттермен ұштаса алмайтын
деңгейде қалып қойды. Өйткені, педагогика: ...жас ұрпақтың бейнелеу іс-
әрекеттерін, шындықты нақты бейнелеуді негіздейтін графикалық сауаттылықты
ашуға жақындастыру арқылы қолөнерге баулудың сол кезеңнің талабына тән бір
жақты міндеттерін ғана жүзеге асыруды нақтылайды.
Халық мұрасының маңызы және оның жеке тұлғаның рухани дамуына тигізер
әсері туралы ой-пікірлердің қалыптасуына Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин,
А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Шоқай, Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов,
М.Дулатов, М.Жұмабаев сынды халқымыздың ойшылдары, ағартушыларының
еңбектерінің үлесі үлкен.
Ш.Уәлиханов өзінің зерттеу жұмыстарында ол қазақ халқы мен Орта Азия
халықтарының тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық әдет-ғұрпына, салт-дәстүріне баса
көңіл бөледі. Сөйтіп, өз халқының ауыз әдебиеті, эстетикалық танымы арқылы
сол халықтың бай мұрасының мәнін ашуға ұмтылады. Ол қазақ халқының өткен
өмірі мен болашағы жайлы ой-арманын, тілегін көрсетіп, ұмытылып бара жатқан
салт-дәстүрлерге, қолөнерге көңіл аударуды, оны халық тәрбиесінің құралы,
әдіс-тәсілі ретінде пайдалануды және халық тәрбиесінің жастар тәрбиесіне де
қажет екенін ескерткен.
Ы.Алтынсарин ұлттық қолөнер бұйымдарын жасауға жас ұрпақтарды үйрету
мәселесін көтерген. Ол қазақтың қолөнерін өте жоғары бағалаған және сол
өнерге баулу мақсатымен бірнеше қолөнер мектебін ашқан.
Ж.Аймауытов тұңғыш Психология, Жан моделі мен өнер таңдау атты
еңбектерінде жастарды оқу-білімге, өнерге үйрету қажеттілігіне көңіл
бөледі. Ол адам баласының мәдениеті тарихынан өнер түрлерінің көрнекті орын
алып келгенін, өнер жоқ жерде қоғамның дамуы, рухани байлықтың молаюы
мүмкін емес екендігіне тоқталып, ұлт мектептерінде әуелі кескін өнері мен
әуез өнерін, яғни, сурет салу, ән-күй үйретуге негіз салу керектігін, әрбір
баланың өнер түріне деген ынтасын қозғап, өнерпаздық қабілетін тәрбиелеудің
қажеттігін баса айтады.
Жастарды сәндік-қолданбалы өнерге баулудың алғы шарттарының түпқазығы
ертеректе жатыр. Қазақ халқының өмірге көзқарасында жастарды сәндік-
қолданбалы өнерге баулуға ерте заманнан-ақ үлкен көңіл бөлінген. Мысалы,
жіп иіру, киім тоқу, тігу, киіз басу, кесте тігу, өрмек тоқу т.б.
бұйымдарды жасап, оларды аса шеберлікпен, түрлі ою-өрнектерді қолданып,
әшекейлеп сәндеуге үйреткен. Халқымыз еңбек пен қолөнерді егіз деп қараған.
Қазақ шаруасының қолөнері өзінің күнделікті өмір тіршілігімен, тұтыну
қажетімен байланысты.
Қазақ халқы өз жерінде ертеден қалыптасқан көне мәдениеттің тікелей
мұрагері және сол дәстүрді дамытушысы болып табылады. Жергілікті көне
мәдениет сырттан келген мәдениет элементтерінің сан толқынын бойына
сіңіріп, үнемі жақсару, жаңғыру, яғни даму үстінде болды. Осындай толассыз
дамудың нәтижесінде ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында
қазақ халқының дәстүрлі қолөнері өз дамуында айтарлықтай жоғары деңгейге
көтерілді, – дейді Х.Арғынбаев.
Қазақ қолөнерінің даму жолының өзіндік тарихы бар. Ол тарих сонау көне
замандардан бастау алады. Оған Қазақстан жерінде жүргізілген археологиялық
зерттеулердің нәтижесінде анықталған ежелгі мәдениеттің үлгілерін дәлел
ретінде көре аламыз. Яғни, қазақтың қолөнері республика жерінде бағзы
замандарда мекендеген сақ, үйсін, қыпшақ, ғұн, қарлұқ және тағы басқа көне
түркі тайпаларының мәдениетінен бастау алып, бүгінгі күнмен ұштасып
жатқанынының айғағы.
Қазақтың сәндік-қолданбалы қолөнері де басқа халықтар сияқты ағаштан,
металлдан, сүйектен, теріден, тастан, батпақтан, жүннен жасалған бұйымдарды
әшекейлеп безендіру арқылы және құрақ құрау, киім тігу, өрмек өру т.б.
бйымдар негізінде жасалады.
Халыққа білім мен мәдениеттің қажеттігі туралы А.Т.Құлсариева,
Б.Ж.Мұқанованың сияқты қазақ әйелдерінен шыққан алғашқы қарлығаштар өз
еңбектерінде құнды пікірлер айтқан.
Қазақ халқының баға жетпес мәдени мұрасын құрайтын сәндік-қолданбалы
қолөнер туралы еліміздің белгілі ғалымдары: Ә.Сәдуақасов Х.Арғынбаевтың,
С.Е.Нұрмұратовтың, С.Қасимановтың, Ә.Марғұланның, Ж.Мүтәліпов,
С.Мұқановтың, Н.Нұрмұхамедовтың, Н.Адамқұлов т.б. еңбектері құнды
еңбектер жазды.
Сәндік-қолданбалы қолөнердің табиғатын, оның адам, қоғам өміріндегі
атқаратын қызметінің мәнін зерттеген орыс ғалымдары: А.А.Власова,
Б.В.Веймарин, Е.Р.Шнейдер, Т.И.Еременко, З.А.Богатеева т.б. өз еңбектерінде
қолөнердің өміршеңдігін, қайталанбас әсемдік құндылығын айқындай отырып,
оның тәлім-тәрбиелік маңызына да баса назар аударады. Мысалы: Ол – өткен
өмірдің көлеңкесі емес, даму мүмкіндігінде шегі жоқ ұлттық дәстүр. Үлкен
өзен бастау алатын бұлақтай, халық қолөнері де ешқашан суалмайды, – деп
жазады И.Я.Богуславская.
Қазақтың сәндік-қолданбалы өнер үлгісін жас ұрпақ тәрбиесінде тиімді
педагогикалық құрал ретінде пайдалану мәселелері Е.Асылханов, Қ.Әмірғазин,
Ж.Балкенов, Ф.Н.Жұмабекова, М.Балтабаев, Б.Байжігітов, Қ.Болатбаев,
К.Ералин, О.Сатқанов, С.Ұзақбаева сияқты педагог-ғалымдардың зерттеу
жұмыстарында қарастырылды.
Осы аталған ғалымдар еңбегін зерттей келе біз өз зерттеу
жұмысымыздың тақырыбын: Жоғары сынып оқушыларына сәндік - қолданбалы
өнерін оқыту - деп алуымызға себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: технология сабағында сәндік - қолданбалы
өнерін оқытудың әдістері мен формаларын қалыптастыру мүмкіндіктерін
педагогикалық, әдістемелік тұрғыда зерделеу.
Зерттеу жұмысының объектісі: Технология пәнінде сәндік қолданбалы
өнерді оқыту барысы.
Зерттеу жұмысының пәні: Оқушыларға сәндік - қолданбалы өнерін
оқытудың әдістемесі
Зерттеу жұмысының міндеттері:
• зерттеу тақырыбына сай әдебиеттерге шолу және талдау жасау;
• технология сабағында сәндік - қолданбалы өнерін оқытудың тиімді
әдістері мен формаларын анықтау;
• еңбекке баулу сабағында сәндік - қолданбалы өнерін оқытудың
мүмкіндіктерін зерделеу;
• сәндік - қолданбалы өнері арқылы оқушылардың іскерлігін, қабілеті мен
дағдысының қалыптасуын мазмұндау;

1.1 Жоғары сынып оқушыларын сәндік-қолданбалы өнерге баулудың
педагогикалық-психологиялық аспектілері

Кеңес төңкерісіне дейінгі кезеңде қазақ жерінде қолөнердің дамуына сол
кездегі әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық жағдай, яғни көшпелі өмірден
отырықшылыққа ауысу үдерісі, бұрын үстем болып келген тұйық шаруашылықтың
ыдырай бастауы, көрші елдермен, соның ішінде Ресеймен, сауда қатынасының,
шаруашылық және мәдени байланыстарының артуы, басқа да көптеген ішкі және
сыртқы факторлар өзіндік тұрғыдан ықпалын тигізді. Осыған байланысты,
олардың өзіне қажетті үй бұйымдарының басым көпшілігін қалалардан сатып
аларлықтай мүмкіндігі болмағандықтан, негізінен, халық шеберлерінің қолына
қарады. Қазақ қолөнер шеберлері, көбінесе, кедейлер әулетінен шыққан.
Олардың белгілі бір қолөнер түріне мамандануы, кәсіп етуі шеберлердің
негізгі күнкөріс көзіне айналған деуге де болады. Күні бүгінге дейін қолдан
жасалған бұйым сәнді әрі бағалы болып отыр.
Ертеде әлі жазу пайда болмай тұрып, адамдар өз ойларын тасқа, сүйекке,
ағашқа сурет салу, ойып, қашап таңба түсіру арқылы білдіруге тырысқан. Бұл
таңбалар қазіргі қолөнердегі ою-өрнектердің негізі екендігі белгілі. Тасқа,
сүйекке, ағашқа ойылған таңбалар келе-келе қазақ үй-жабдықтарына арналған
бұйымдарға ою-өрнек болып түскен. Ою-өрнектер халықтың өмір-тіршілігін
бейнелеген.
Көптеген ғалымдарымыздың пайымдауынша, қазақтың қолданбалы өнерінің
негізі ежелгі сақ тайпасының аңшылық стилі болған. Одан кейін басқа
тайпалар да пайдаланған геометриялық стильдерді де қазақтың ою-өрнегінің
төркіні деуге болады. Халқымыздың ең ежелгі және жиі қолданатын оюының аты
да жануарларға байланысты: мысалы, қошқар мүйіз, сыңар мүйіз,
құстұмсық және т.б. деп аталатын өрнек түрлері бар. Сонымен қатар ою-
өрнекті орналастыру тәртібінде геометриялық фигуралар кеңінен қолданылады.
Кең далада емін-еркін өмір сүрген көшпелі халықтың ұрпақ тәрбиелеу мен
оқытуда өзінің дәстүрі, тәжірибесі, қағидалары, талаптары болды. Қыздар өз
таныстарына кестелі орамал сыйласа, ұзатылған қыз немесе келіндер төркініне
уақыт өтуіне байланысты ою-өрнекпен безендірілген сәлем-сауқат беріп
жіберетін. Сол ою-өрнектерге қарап, қыз төркіні оның хал-жағдайын біле
алатын. Оюдың түсінің солғындығы, өрнектегі бейненің ұсқынсыздығы барған
жерінің жайсыз екендігін білдірсе, керісінше құстұмсық оюымен безендірілген
болса, жайлылығын білдірген.
Академик Ә.Марғұланның пікірі бойынша: қазақ халқы кілең ою-өрнек
дүниесінің ортасында өмір сүрген. Демек, халқымыздың өнер тарихында ою-
өрнектердің алатын орны ерекше. Ерте заманнан-ақ адамзат баласы үй жиһаз,
жабдықтарын, киім-кешектерін зергерлік, әшекей бұйымдармен сәнденген. Бұл
бұйымдар дарынды қолөнер иелері – шебердің қолынан шыққан. Мәселен,
тұлғаның қалыптасқан моральдік-психологиялық эталоны болатын жігіт сегіз
қырлы, бір сырлы болуға тиіс. Оның бір қыры нағыз жігіттің ақындық дарыны,
сөз шеберлігі, ойлау ұшқырлығы, тапқырлығы, яғни мәдениеті болып саналды.
Жалпы, шебер адамдар сипаты бармағынан бал тамған деген балама сөз арқылы
қолөнер шеберлігімен суреттелген. Яғни, қолөнер адамзат баласын
іскерлікке, шеберлікке, әдемілікке, сұлулыққа, көркемдікке баулыған.
Ұлы ағартушы өзі ашқан мектептерінде жастар арасында қыздарға ұлттық
қолөнерді үйретіп, сәнді ұлттық киімдер тігуге, тоқуға, кесте тігуге
баулыған. Торғайдағы қазақ қыздары үшін ашылған мектепте ұлттық киімдер,
кесте тігу, киім пішу, шәлі тоқу, жіп шалу және қазақ халқында көп болатын
жүн, қыл сияқты материалдардан өрмек тоқу, киіз басу, бау және тақыр кілем
тоқу сияқты жұмыстар жүргізілді. Яғни, Ыбырай Алтынсарин халықтың
қолөнеріндегі әдемілікті, әсемдікті өзі ғана түсініп, қызықтаумен
шектелмей, сол кездің өзінде-ақ өнерге балаларды да ынталандыруға ат
салысқан. Оның ұмыт болып бара жатқан әдет-ғұрыптарды тезірек меңгеріп,
құнды, пайдалы жақтарын алып, өмір қажетінен шығара білуге шақыруы,
кәсіптік біліктіліктерді меңгертіп, сол арқылы оларды қолөнерге баулуға
көңіл бөлуі қазіргі заман талабымен сәйкес келіп отыр.
Абай Құнанбаев Басқа елдің мәдениетін, тілін үйренген адам сол
халықпен терезесі тең болады деген болатын. Ол адамның қай ұлтқа жатпасын,
бірдей биологиялық-әлеуметтік мәні болатынын, қажеттіліктері мен
мүдделерінің ұқсас екендігін айтты. Қазіргі уақытта біз Абайдың әлеуметтік-
педагогикалық көзқарастарының К.Д.Ушинскийдің, Л.С.Выготскийдің,
А.Бөкейханов және басқа да әлемге әйгілі социологтар, психологтар,
педагогтардың пікірлерімен сабақтас екендігін көреміз.
Қазақтың сәндік-қолданбалы өнер үлгісін жас ұрпақ тәрбиесінде тиімді
педагогикалық құрал ретінде пайдалану мәселелері Е.Асылханов, Қ.Әмірғазин,
Ж.Балкенов, Ф.Н.Жұмабекова, М.Балтабаев, Б.Байжігітов, Қ.Болатбаев,
К.Ералин, О.Сатқанов, С.Ұзақбаева сияқты педагог-ғалымдардың зерттеу
жұмыстарында қарастырылды.
Е.Асылхановтың Қазақтың сәндік-қолданбалы өнерін республика орта
мектептерінде және педагогикалық институттарда оқып үйрену (1986) атты
еңбегінде қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерінің ұлттық ерекшелігін,
құндылығын айқындай отырып, мектеп оқушылары мен мұғалімдеріне бұл
өнерді меңгертуге бағытталған, мазмұндық жағынан дидактикалық сабақтас
арнайы оқу бағдарламасын жасауды қарастырса, Б.Әлмұханбетовтың зерттеулері
дәстүрлі халық өнерін эстетикалық тәрбие моделінде пайдаланудың маңызы мен
міндеттерін, бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбие берудің әдістемесін
жасауға және оны жетілдіруге арналған.
Б.Байжігітовтың Қазақ өнерінің эстетикалық табиғаты (1994) еңбегінің
мазмұны бейнелеу өнерінің, қазақ халқының дәстүрлі өнері мен көркем
шығармашылығының эстетикалық табиғатын, ұлттық мәнін ғылыми тұрғыда
дәлелдеген.
Ә.Қамақовтың 4–6 класс оқушыларына сәндік-қолданбалы өнер арқылы
эстетикалық тәрбие беру (1982) атты ғылыми-зерттеу еңбегі – халықтық
сәндік-қолданбалы өнердің ұлттық ерекшеліктерін, бұл өнерге тән қалыптасқан
көркемдік дәстүрлерді игерудің объективті заңдылықтарын көрсете отырып,
сәндік-қолданбалы өнерге қатысты білімдерін пайдаланудың педагогикалық,
психологиялық, әдістемелік негізін тәжірибе арқылы дәлелдеген
республикамыздағы алғашқы ғылыми еңбектердің бірі. Автордың бұл еңбегі
қолданбалы өнер сабақтарында оқушылардың өнер туындыларын қабылдай білу
және бейнелі ойлау қабілетін, сәндік-қолданбалы өнерді меңгерудің
педагогикалық негіздерін анықтай отырып, тәлім-тәрбие моделіндегі сәндік-
қолданбалы өнердің мәнін, маңызын көрсеткендігімен, бұл өнерге жас ұрпақты
баулудың бүгіні мен болашағы жайындағы ғылыми болжамдарымен құнды.
Қазақ халқының сәндік-қолданбалы қолөнерінің тарихын көптеген ғалымдар
зерттеп көрсете білген. Мысалы, А.Х.Марғұлан, С.Қасиманов, А.Құралұлы және
т.б. басқалар. Сәндік-қолданбалы қолөнердің үйірме жұмыстарын ұйымдастыру
және оқытудың психологиялық, педагогикалық және әдістемелік негіздерін,
ұлттық сәндік-қолданбалы қолөнер жұмыстарының ерекшеліктерін А.С.Хворостов
ашып көрсеткен. Ал, қазақтың сәндік қолөнерін үйрету әдістерін Ш.Әбдуалиева
зерттеген. Халық қолөнер дәстүрін өздерінің ұл мен қыздарына үлгі-өнеге
етіп отырған. Мұндай жетістікке адам тек сәндік-қолданбалы қолөнер
кәсібінің құпиясын, қыр-сырын меңгергенде ғана жететіндігін де санаға
сіңіріп отырған. Қолөнер кәсібіне жас ұрпақты, әке-шешелерді ауылдың
тәжірибелі салихалы қарттары, өнер шеберлері баулып отырды. Сонымен бірге,
өз тәжірибелерінде түсіндіру, ақыл-кеңес беру, қолдау, мақтап-мадақтау және
т.б. тәсілдерді пайдаланады. Әдетте халықтық педагогика қолданбалы қолөнер
жұмыстарына баулуда ер баланың тәрбиесіне әкелері, қыз балалардың
тәрбиесіне аналары көбірек көңіл бөлгені мәлім. Әкеге қарап ұл өсер,
шешеге қарап қыз өсер, Ананың ізін қыз басар, атаның ізін ұл басар деген
мақал-мәтелдер соның айғағы болса керек. Жас ұрпаққа қолөнер кәсібінің бір
саласын меңгерту өздеріне байланысты деп түсінген ата-ана өздеріндегі бүкіл
жақсы қасиеттерді солардың бойына сіңіруге тырысты. Ер адамдар шеберлігі,
өнері ат әбзелдерінен көрініс тапса, әйел затының қолөнерлерінің сипаты
қызға төсек-орын беру дәстүріндегі үйге қажетті бұйымдардың көркемдігімен,
шебер қолдар өрнегімен көрініс тауып, бағаланған. Атап айтқанда, өрнекті
кілем, алаша, текемет, құрақ көрпе, аяқ қап т.б. бұйымдардың безендірілуі
тек сол қыздың анасының ғана емес, ауыл әйелдерінің шеберлігін көрсетер
болған. Бұл тұрғыда, аналар қыз балаларды қолөнердің кең тараған түрлері –
киіз басуға, сырмақ сырып, киіз үйдің ішкі-сыртқы керек жабдықтарын
әзірлеуге, шаруашылыққа қажетті бұйымдар жасап, киім, кілем, алаша, ши,
кесте, шілтер тоқуға үйретсе, ер балаларды зергерлік бұйымдарды әзірлеуге,
ер-тоқым, құрал-жабдық, сауыт-сайман жасауға үйретіп отырған. Осы
айтылғандардың барлығы дерлік қолөнер өрнектерімен безендіріліп, әшекейлі
жасалатын болғандықтан, жасаушыдан ерекше талғампаздықты, нәзік
икемділікті, жоғары эстетикалық талғам мен шеберлікті талап етеді.
Әсіресе, ер балаларды тәрбиелеуде эстетикалық мәдениеттің қалыптасуына
шығармашылық іс-әрекетінің дамуына әр қилы материалдардан бұйым жасауға,
көбіне олардың малшы, егінші, сәулетші, зергер болуы мен әлеуметтік кәсіп
үйренуі, негізінен іскерлігі мен жауапкершілігінен туындаған.
Қазақ халқы ұл-қызын 13–15 жасқа дейін өмірге дайындап, білгенін
үйретіп шығаруға тырысқан. Яғни, қазақ халқы қыздары мен балаларының
тәрбиесіне, эстетикалық көзқарасының дамуына үлкен мән бергені байқалады.
Қазақ халқы қыздар мен ер балаларды сәндік-қолданбалы қолөнерге үйрете
отырып, әсемдікті, сұлулықты түсініп, өмірді өнегелі етуге, қоршаған
ортаның түрі мен бояуын қабылдай білуге қалыптастырады. Осы ежелден
қалыптасқан қолөнер кәсібі, оның сан-алуан түрлері, әдіс-тәсілдері мен амал-
жолдары ұрпақтан-ұрпаққа үзіліссіз беріліп келеді. Көркемдік өнер мен халық
шеберлерінің туындысы бүгінгі жастарымызға үлгі және халықтың ғасырлар бойы
жинаған көркемдік тәжірибесінің сарқылмас көзі болып отыр.

1.2 Жоғары сынып оқушыларын сәндік – қолданбалы өнерге оқытудың
негіздері
Мектеп оқушыларына халқымыздың қолөнерін үйретумен тәрбие береміз. Өнер
мектеп өмірінің алғашқы күнінен бастап-ақ баланың әлемге көзқарасын
қалыптастыру құралы ретінде, әлемді біртұтас жағымды мәнімен қабылдауға,
бағалауға үйретеді және бейнелі ойлауын дамытады.
Өнерді бейнелі ойлауы тұрғыдан дамымаған адам өзін қоршаған ортадан тек
оқулықтан нұсқаумен жарлықтардан алдын ала белгілі болған, есінде қалған
нәрселерді ғана көре алады. Маңайындағы әдемі әсемдікті көре алмайды,
өзінің ой елегінен өткізе алмаған, ол ештеңені түсінбейді. Неліктен кейбір
жастардан маңайдағы әдемі заттарды сындырып, бүлдіріп кететінін байқаймыз,
ол эстетиклық түсінігінің таяздығы және дұрыс қалыптаспағаны деп білемін.
Басына қиын іс түскенде ол адам әрқашан сасқалақтап, қандай шешім
қабылдарын білмей дал болады. Қиял – қоршаған орта әлемін қабылдауға
адамның белсенділігін қамтамасыз ететін жан-жақты адами қабілеттілігі болып
табылады.
Осындай құндылықтардың болашақта қолданыстан шығып қалмасы үшін
жастардың санасына осы күннен бастап сіңірту қажет.
Эстетикалық мәдениеті дұрыс қалыптаспаған адам ғылымда, саясатта және
қоғамда өзгелермен тіл табысуда мәденитті түрде адамгершілікпен әрекет
жасай алмайды. Сондықтан, қазірден бастап мектеп оқушыларына ойлау,
эмоционалдық сезімдерді қалыптастыру, экологиялық, патриоттық тәрбиелер
ауадай қажет, бұл осы бейнелеу өнері, ұлттық қол өнеріміз бен мәдениеттің
қатысуынсыз жеткізу мүмкін емес.
  Қазіргі уақытта мектепте колөнерге үйрететін ұстаздың біліктілігеп
артыpу, оларға шығарлашылықпен жүмыс жасауға арнайы кәбінеті, әдістемелік
қоры, қазақ тіліндегі оқу құралдары, көркем іс-әрекеттер үшін қажетті
материалдар алуға көмектесу қажет.
Білім беру – бұл білімгерді дамыту, атап айтқанда оның ой
мүмкіншіліктерін дамыту, кез-келген мәселені шешуде адамға берілген сезім
аппараттарына ғана сүйенбей, сонымен қатар адамның бойында оқу үдерісінде
қалыптасатын бүкіл ойдың аналитикалық аппаратына да сүйенуін қамтамасыз
ету. Бұл үдеріске ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың үлесі
қаншалықты болатындығы талданды.
Педагогика және психология саласындағы көптеген мамандар үшін
П.Я.Гальперин есімі оның жетекшілігімен жасалған оқытудың іс-әрекеттік
теориясымен белгілі. П.Я.Гальперин оқушылардың ой-өрісін дамытудың сақталуы
тиіс негізгі жағдайларын жасады.
Психология мен педагогикадағы іс-әрекет оқушылар іс-әрекетінің негізгі
бір бөлігі болып табылады. Мұғалімнің тапсырмасы оқушының танымдық
әрекеттерінің түрлеріне кіретін іс-әрекеттерді ажырату ғана емес, сонымен
қатар олардың құрылымын, функционалдық бөлімдерін, кезеңдері мен қалыптасу
заңдылықтарын түсіну. Іс-әрекет өзара байланысты элементтердің біртұтас
жүйесін көрсетеді. Іс-әрекетті жүзеге асыру барысында бұл элементтер үш
негізгі қызметті қамтамасыз етеді: орындаушы, бағыттаушы және бақылаушы.
Іс-әрекеттің орындаушылық қызметін қарастырайық. Н.Д. Гордеева оны
“Егер іс-әрекет нақты көрсетілген сыртқы формаға ие болса оны орындаушы,
кең мағынада заттық деп атайды. Егер іс-әрекет бұл көрініске ие болмаса
психикалық немесе когнитивті деп аталады” деп анықтайді.
Бағыттаушы бөлім орталық болып табылады, және осы іс-әрекеттің
табыстылығын қамтамасыз етеді.
Әдетте іс-әрекет туралы айтушылар оның орындалу жағдайы туралы айтып,
орындаудың өзі шешуші кезеңде субъектінің осы іс-әрекет жағдайына
бағытталуына тәуелді екенін естен шығарып жатады.
Бұл қатынастар үнемі заттық болғандықтан математикалық, грамматикалық,
физикалық және тағы да басқа қатынастарда болады.
Бағдарлаушы бөлім іс-әрекеттің жолдары мен тәсілдерін белгілейді, ал
орындаушы бөлім оларды іске асырады.
П.Я. Гальперин атап өткендей “орындаудың табыстылығы мен сипаты
бағыттаушы бөлімге тәуелді болғандықтан іс-әрекет қалыптасуының негізгі
тапсырмасы оның бағыттаушылық бөлімін қалыптастыру болып табылады;
орындаушы бөлімнің өзгеруі екінші ретті болып табылады.
Бақылаушы бөлім бағыттаушы және орындаушы бөлімнің нәтижелерінің
дұрыстығын тексеруге, орындаудың белгіленген жоспарға сәйкестігін тексеруге
бағытталған. Қателіктер байқалғанымен дұрыс жолдан ауытқыған жағдайда
жөндеу, дұрыстау қажет. Бақылау бөлімінде бағыттау сәті, орындау мезеті
және екеуінің сәйкестігі де қайталанады. Бақылаудың әртүрлілігі оқудың
міндетті құраушысы болып табылады.
П.Я. Гальпериннің ғылыми мектебінің өкілдері білімгердің оқу пәні іс-
әрекетінің бағыттаушы және бақылаушы бөліктері болуы тиіс деп санайды, ал
таза орындаушы функциялар мүмкіндігінше оқу үдерісінен шығарылып тасталуы
тиіс. Өйткені, олар механикалық дағдыларды қалыптастырып, ұғымды қамтамасыз
етпейді. Шынында да іс-әрекеттің когнитивтік құрамдастарының орнын бағалау
мүмкін емес, яғни мақсатсыз іс-әрекет бастала алмайды, бағалау мен
бақылаусыз ол тек кездейсоқ табысты болуы мүмкін. Сонымен қатар, қазіргі
заманғы оқу орындары жетілдіруге тырысып жатқан барлық психикалық үдерістер
адам іс-әрекетінің орындаушы емес бағыттаушы болатын ерекше формасын
көрсетеді.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып оқытуда іс-әрекеттің бағыттаушы
мен бақылаушы бөлімдері басым болуы тиіс, ал орындаушы бөлім минимумға
дейін азайтылуы тиіс екендігі туралы қорытынды жасауға болады.
“Жоғары мектеп психологиясы” кітабында М.И. Дьяченко мен Л.А.Кандыбович
күрделі психологиялық дайындықтарға қосымша келесі компоненттерді атап
көрсетеді: мотивациялық, бағыттылық, операциялық, еріктілік және бағалауды
қарастырады.
Психология ғылымынан адамның сана-сезімінің дамуының таным үдерісі
арқылы іске асырылатындығы белгілі. Таным деп табиғаттағы заттар мен
құбылыстардың қасиеттері, өзара қатынастарының адам санасында идеалды
бейнелер жүйесі ретінде бейнеленуі түсініледі. Таным үдерісі барысында
адамның өзін қоршаған орта туралы алған білімі тереңдеп, заттар мен
құбылыстардың шынайы болмысын тануы іске асады. Таным үдерісінің негізгі
заңдылықтарын гносеология – таным теориясы зерттейді. Болмыс жөнінде
ұғымның қалыптасуы мен дамуы, оның ақиқаттығы мен объективтік қатынастары
таным теориясы арқылы айқындалады. Таным үдерісінің даму жолы да
диалектикалық материализм тұрғысынан қарастырылады. Таным үдерісіндегі
диалектикалық материализм бейнелеу ұстанымын негізге алады. Ал оның
қозғаушы күші – практика болып табылады. Танып-білуге тиіс объекті мен
танушы субъектінің арасындағы қарым-қатынас бейнелеуді білдіреді.
Тұлғаның өмірге, қоғамға, болмысқа деген көзқарасының дамуы іске асатын
танымның қалыптасуы ұзақ әрі күрделі үдеріс. Нақты сезінуден басталып,
абстрактілі ойлауға (ақыл-ой таразысы) өтетін танымның психологиялық,
физиологиялық тұрғыда бастапқы кезеңі түйсіктен, қабылдаудан, елестетуден
тұрады. Бұл кезең танымның сезімдік формалары деп аталады. Танып білудің
бірінші сатысы түйсік пен қабылдаудан басталып, соның ішінде ойша елестету
пайда болады. Адамның сезім мүшелеріне әсер етуден басталатын таным сатысын
сезімдік форма деп атайды.
Сыртқы дүние мен құбылыстардың жеке қасиеттерінің адамның сезім
мүшелеріне тікелей әсер етуден пайда болатын мидағы бейнелерді түйсік деп
түсінеміз. Демек түйсік сананың сыртқы әлеммен байланысы.
Адамның түйсіне білу қабілеті психологияда сезгіштік деп аталады. Ол
абсолюттік және айырма сезгіштік деп екіге бөлінеді. Абсолюттік сезгіштік –
сезім мүшелерінің әлсіз тітіркендіргіштерді, ал айырма сезгіштік
тітіркендіргіштердің арасындағы болмашы айырмашылықты түйсіне алудың
дәрежесін көрсетеді. Түйсіктер өзінің табиғи болмысы бойынша
экстерорецептивті (сыртқы) және интерорецептивті (ішкі мүшелер арқылы),
проприрецептивті (бұлшық еттер арқылы) болып бөлінеді.
Түйсік ақпаратты өңдеу барысында екі жақты әрекетті орындайды: қандай
жүйе басымдық рөл атқарады және сол үшін қандай мақсат қойылады. Мысалы,
графикалық ақпаратты өңдеуде түйсік образды және вербальды кодтау жүйесі
ретінде қатысады, бірақ, образды жүйенің әсері жоғары болады. Ал, мәтіндік
ақпаратты өңдеуде, керісінше, вербальды кодтау жүйесі басым болады да,
образды жүйенің әсері аз болады. Абстрактілі ақпаратты өңдеуде толығымен
вербальды жүйе қолданылады, образды жүйе әрекетсіз қалады.
Қабылдауда олар мида тұтастай зат күйінде бейнеленуі үшін түйсікте
заттар мен құбылыстардың жеке сапалары мен қасиеттері сәулеленуі тиіс.
Заттардың және құбылыстардың формасы, дыбысы, дәмі, иісі, т.с.с. қасиеттері
тұтас күйінде қабылдауда толық бейнеленеді. Қабылдау – түйсіктегідей бір
анализатордың ғана емес, бірнеше анализаторлардың бірлескен әрекетінің
нәтижесі. Мәселен, оқушы сабақта көрсетілген бейне мәліметті көру және есту
анализаторларының өзара байланысып жұмыс істеуі нәтижесінде қабылдайды.
Қабылдау ерікті және еріксіз болып екіге бөлінеді. Еріксіз қабылданған
ақпараттың 24 сағаттан кейін 50 %-ы ұмытылады екен. Оқушының оқу материалын
өз ықтиярымен қабылдауы, оның зейінін аударуына байланысты. Зейін аударуды
сенсорлық (көрінетін, естілетін) немесе ойлау оқиғаларына ақыл-ой, күш-
жігерін шоғырландыру негізінде анықтауға болады.
Оқушының меңгере алатын ақпаратынан анағұрлым көп ақпараттан тұратын
оқыту үдерісінде оқушылар зейінін тек қажетті мәліметтерге аудару керек.
Когнитивті психологияның мамандары зейін аударуға келесі факторлар әсер
етеді деп есептейді: түйсік, адам көзінің ақпаратты өткізу қабілеті,
қызығушылық деңгейі. Қызығушылық деңгейі оқушының оқу материалына терең
үңілуіне, білуге құмарлығының оянуына түрткі болады. Оқу пәндерін
салыстыруға, сол арқылы қандай да бір ой қорытындысын шығаруға көмектеседі.
Қызығушылық деңгейін жоғарылатуды түрлі стимулдарды (мәтіндік, дыбыстық,
бейнелік т.б.) бір оқыту жобасына біріктіруге мүмкіндік беретін ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы қол жеткізуге болады.
Оқушыларға білім берудің нәтижелілігі ақпаратты қабылдауға мүмкіндік
беретін сенсорлы-персептивтік үдерістердің ерекшелігіне, яғни,
пайдаланушының ақпаратты қабылдауына, ол ақпаратты жадыда сақтауына және
қажетті уақытта пайдалану мүмкіндігіне байланысты болады. Белгілі бір уақыт
аралығында берілетін ақпарат көлемі қабылдаушының физиологиялық
ерекшелігіне сәйкес өзгеріп отыруы қажет. Организмнің белгілі бір уақыт
аралығындағы өңдейтін ақпарат мөлшері ақпараттық жүктемені құрайды. Бұл
жүктеменің организмге оң немесе теріс әсері белгілі бір бағыттаушы және
қорғаныс реакцияларына байланысты болады. Ақпараттық жүктеме бағыттаушы
реакцияларды туғыза отырып қорғаныс рефлекстеріне әсер етпесе, онда ол оң
ақпараттық жүктеме болып саналады. Мұндай жоғары тиімділікті оқыту
үдерісіне қол жетікізу үшін ақпараттық жүктеме көп болмауы керек.
Теория мен практиканың ылғи бірлікте болуы - таным теориясының
басшылыққа алатын ұстанымдарының бірі. Белгілі бір құбылыстың, оның
бейнесінің немесе ұғымның ақиқаттығының критерийі практика болып саналады.
Оқушыларға табиғат пен қоғам жөнінде ғылымда жинақталған білімді
меңгертуді, сол білімді өзінің күнделікті өмірінде дұрыс пайдалана алатын
іскерлік, дағдыны қалыптастыруды оқыту үдерісінің басты мақсаты деп тануға
болады.
Ұғым, пікір, ой секілді танымның логикалық формалары арқылы ебдейлік,
ал, танымның іс-әрекет секілді практикалық формасы арқылы дағды қалыптасады
десек, танымның түйсіну, қабылдау, елестету сияқты сезімдік формалары
арқылы білім меңгеріледі.
Жоғары сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру үдерісінде
білім, ебдейлік, дағдының маңызы ерекше. Сәндік өнер тұлғаның табиғат пен
қоғам туралы ғылыми білім шеңберінің кеңейуіне, тереңдеуіне септігін
тигізеді.
Ұлттық мәдениетімізді меңгермей, мәдениетті адамзат тәрбиелеу және
ұлттық сананы қалыптастыру мүмкін емес. Қай кезеңде болсын адамзат алдында
тұратын мұрат-міндеттердің ең бастысы, өзінің ісін, өмірін жалғастыратын
салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу болып табылады. Білімді, жан-жақты
тәрбиелі жастар ұлтымыздың баға жетпес қазынасы, сондықтан жастарды жан-
жақты қабілетті азамат етіп өсірудегі халық қолөнерінің тәлім- тәрбиелік,
білім-танымдық ролі орасан зор.     Халық бұрын ғылым мен білімге қолы
жетпесе де, сұлулық пен әсемдікті талғай да, таңдай да білген. Өз тұрмысы
мен мәдениетін де, қолөнерді мұрат тұтып жетілдіре білген. Шебердің кейбір
сан саласын асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп,
біздің дәуірімізге ұштастырғаны белгілі. Болмасаң да ұқсап бақ, бір
ғалымды көрсеңіз деп, Абай атамымыз айтқандай болашақтағы өнер адамдары
мен ірі өндіріс адамдары осы оқушылардың ішінен шықпасына кім кепіл?
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі 1993 жылы ұлттық
Тәлім - тәрбие тұжырымдамасын барша бұқара халыққа ұсынды. Онда
мұғалімдер білімін жетілдіру институттарында ұлттық тәлім – тәрбие
курстарын жүйелі түрде ұйымдастырып отыру және ұлт мәдениеті мен оқу-тәрбие
жұмыстарын үнемі насихаттауды құрастыру екені ерекше атап көрсетілген еді.
Бірақ, зерттеу нәтижесі көрсетіп отырғанындай, қазақ мектептерінде ұлттық
қолданбалы өнер түрлерін дамыту ойдағыдай емес.
Мектеп оқушыларына халқымыздың қолөнерін үйретумен эстетикалық тәрбие
береміз. Өнер мектеп өмірінің алғашқы күнінен бастап-ақ баланың әлемге
көзқарасын қалыптастыру құралы ретінде, әлемді біртұтас жағымды мәнімен
қабылдауға, бағалауға үйретеді және бейнелі ойлауын дамытады.
Эстетикалық тұрғыдан дамымаған адам өзін қоршаған ортадан тек оқулықтан
нұсқаумен жарлықтардан алдын ала белгілі болған, есінде қалған нәрселерді
ғана көре алады. Маңайындағы әдемі әсемдікті көре алмайды, өзінің ой
елегінен өткізе алмаған, ол ештеңені түсінбейді. Неліктен кейбір жастардан
маңайдағы әдемі заттарды сындырып, бүлдіріп кететінін байқаймыз, ол
эстетиклық түсінігінің таяздығы және дұрыс қалыптаспағаны деп білемін.
Басына қиын іс түскенде ол адам әрқашан сасқалақтап, қандай шешім
қабылдарын білмей дал болады. Қиял – қоршаған орта әлемін қабылдауға
адамның белсенділігін қамтамасыз ететін жан-жақты адами қабілеттілігі болып
табылады.
Осындай құндылықтардың болашақта қолданыстан шығып қалмасы үшін
жастардың санасына осы күннен бастап сіңірту қажет.
Эстетикалық мәдениеті дұрыс қалыптаспаған адам ғылымда, саясатта және
қоғамда өзгелермен тіл табысуда мәденитті түрде адамгершілікпен әрекет
жасай алмайды. Сондықтан, қазірден бастап мектеп оқушыларына ойлау,
эмоционалдық сезімдерді қалыптастыру, экологиялық, патриоттық тәрбиелер
ауадай қажет, бұл осы бейнелеу өнері, ұлттық қол өнеріміз бен мәдениеттің
қатысуынсыз жеткізу мүмкін емес.
  Қазіргі уақытта мектепте колөнерге үйрететін ұстаздың біліктілігеп
артыpу, оларға шығарлашылықпен жүмыс жасауға арнайы кәбінеті, әдістемелік
қоры, қазақ тіліндегі оқу құралдары, көркем іс-әрекеттер үшін қажетті
материалдар алуға көмектесу қажет.
Білім беру – бұл білімгерді дамыту, атап айтқанда оның ой
мүмкіншіліктерін дамыту, кез-келген мәселені шешуде адамға берілген сезім
аппараттарына ғана сүйенбей, сонымен қатар адамның бойында оқу үдерісінде
қалыптасатын бүкіл ойдың аналитикалық аппаратына да сүйенуін қамтамасыз
ету. Бұл үдеріске ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың үлесі
қаншалықты болатындығы талданды.
Осы мәселелер бойынша жинақталған мағлұматтарды талдай отырып мына
өзекті мәселелер алдан шығып отыр.
1. Зерттеу барысы айқындаған қанағаттанарлық сапаға көтеріле алмауының
бірден бір себебі: оқушыларға ұлттық қолданбалы қажетті оқу
материалдарының және дидактикалық құралдарының жеткіліксіздігі;
2. Жалпы қолданбалы өнер саласында түсініктері бар, бірақ ол түсініктер
өте үстірт және ұлттық өнер табиғатының мазмұнымен, мәнімен үйлесім
таппайды, әрі оқушылардың шығармашылық ой-қиялы мен талғам өрісіне
ықпал етпейтін жағайда жүргізіліп, нақтылы көркемдік білім көздерін
айқындауға дұрыс көңіл бөлінбеген;
3.    Ұлттық тәрбие беру ісінде халық педагогикасының озық үлгілері мен
қолданбалы өнердің ұлттық дәстүрлері тиімді қолданылмайды.
Осы жүргізілген жұмыстарға ой қорытып тұжырымдасам жалпы оқушыларға
қазіргі технология сабағында ұлттық өнерді оқытудың тиімді әдіс-тәсілдеріне
жататындар мыналар:
• оқушыларды халықтың өнеріне сендіру, оның арнаулы түрлерін оқытып
үйрену;
• ұлттық өнердің жасалуы мен орындалу жолдарына жаттықтыру,
дағдыландыру;
• халық өнерінен үлгі өнеге алу және еліктеу;
Мектеп оқушыларына халқымыздың қолөнерін үйретумен эстетикалық тәрбие
береміз. Өнер мектеп өмірінің алғашқы күнінен бастап-ақ баланың әлемге
көзқарасын қалыптастыру құралы ретінде, әлемді біртұтас жағымды мәнімен
қабылдауға, бағалауға үйретеді және бейнелі ойлауын дамытады.
Эстетикалық тұрғыдан дамымаған адам өзін қоршаған ортадан тек оқулықтан
нұсқаумен жарлықтардан алдын ала белгілі болған, есінде қалған нәрселерді
ғана көре алады. Маңайындағы әдемі әсемдікті көре алмайды, өзінің ой
елегінен өткізе алмаған, ол ештеңені түсінбейді. Неліктен кейбір жастардан
маңайдағы әдемі заттарды сындырып, бүлдіріп кететінін байқаймыз, ол
эстетиклық түсінігінің таяздығы және дұрыс қалыптаспағаны деп білемін.
Басына қиын іс түскенде ол адам әрқашан сасқалақтап, қандай шешім
қабылдарын білмей дал болады. Қиял – қоршаған орта әлемін қабылдауға
адамның белсенділігін қамтамасыз ететін жан-жақты адами қабілеттілігі болып
табылады.
Осындай құндылықтардың болашақта қолданыстан шығып қалмасы үшін
жастардың санасына осы күннен бастап сіңірту қажет.
Эстетикалық мәдениеті дұрыс қалыптаспаған адам ғылымда, саясатта және
қоғамда өзгелермен тіл табысуда мәденитті түрде адамгершілікпен әрекет
жасай алмайды. Сондықтан, қазірден бастап мектеп оқушыларына ойлау,
эмоционалдық сезімдерді қалыптастыру, экологиялық, патриоттық тәрбиелер
ауадай қажет, бұл осы бейнелеу өнері, ұлттық қол өнеріміз бен мәдениеттің
қатысуынсыз жеткізу мүмкін емес.
Қазіргі уақытта мектепте колөнерге үйрететін ұстаздың біліктілігеп
артыpу, оларға шығарлашылықпен жүмыс жасауға арнайы кәбінеті, әдістемелік
қоры, қазақ тіліндегі оқу құралдары, көркем іс-әрекеттер үшін қажетті
материалдар алуға көмектесу қажет.
Білім беру – бұл білімгерді дамыту, атап айтқанда оның ой
мүмкіншіліктерін дамыту, кез-келген мәселені шешуде адамға берілген сезім
аппараттарына ғана сүйенбей, сонымен қатар адамның бойында оқу үдерісінде
қалыптасатын бүкіл ойдың аналитикалық аппаратына да сүйенуін қамтамасыз
ету. Бұл үдеріске ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың үлесі
қаншалықты болатындығы талданды.
Технология пәні мұғалімі жаңа талаптар негізінде әлеуметтік жағдайдың
өзгеруіне тез бейімделуі, өз білімін шығармашылық тұрғыдан оқушымен бірлесе
отырып жұмыс істей білуге бағыттай білуі қажет. Белсенді қоғам тұлғасын
біртұтас педагогикалық жүйе аймағында оқытып тәрбиелеуді қалыптастыру
мүмкін емес, себебі адамның қалаған іс-әрекетінің мәні білімдердің тұтастай
бірлігімен анықталады.
Кәсіби білім оқушыларға нақты еңбектік іс-әрекет саласындағы білімдер
мен ептілікгерді игеру үшін қажет. Педагогика ғылымында білім мазмұнын
іріктеудің өлшем-шек жүйесі қабылданған. Осы шектер негізінде мектепте
берілетін білім мазмұны мынадай талаптардың орындалуына себебін тигізуі
міндетті:
-тұлғаның жан-жақгы дамуы және оның базалық мәдениетінің қалыптасуына
қажет міндеттерді толық та біртұтас күйде
берілуін қамтамасыз ету;
-оқу пәндері мен қоғамдық практикаға енетін білім материалдарының
ғылыми және тұрмыстық маңызға ие болуы;
- әрқилы жас деңгейіндегі оқушылардың жас ерекшелігіне сай нақты
мүмкіндіктеріне сәйкес болуы;
- материал мазмұны көлемінің оқушының орындай алатын істері,
мүмкін болған игеру уақытына сәйкес келу;
- жалпы орта білімді құрастыруда халықаралық тежірибені ескеру;
- осы заманғы мектепте бар оқу-әдістемелік және материалдық базаға
сәйкес, арнайы жабдықталған оқу, үйрену кабинетінің болуы.
Біздің қоғамымызда болып жатқан өзгерістер мектепке де өз ықпалын
тигізіп отыр. Өйткені мектеп қоғамның ажырамас бөлшегі деп қарауымыз керек.
Сондықтан қоғамдағы болып жатқан әрбір өзгеріске ең бірінші мектептің көңіл
бөлуі – табиғи құбылыс. Кәсіптік білім беру мазмұнына оқушыларды қазіргі
заманғы өндіріс негіздерінің ғылыми принциптерімен және прогресшіл
тенденцияларымен таныстыру, өндірістің барлық саласына енген информатика
механизмдерімен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруда компьютерді меңгеру
керек екені айтылады.
Т.Қоңыратбай кәсіптік білім беру мазмұнының әрбір тұлғаны еңбек
жолдарына дайындайтын оқу орындарында, ғылыми орталықтарда, қызмет
берушілер мен әлеуметтік серіктестіктер жиынтығында қалыптасатындығын және
оның мазмұнын қазіргі заманғы өндіріс пен оның негізінде жатқан табиғат,
қоғам заңдары, адамның іс - әрекеті жөніндегі білімдер жүйесі түзетіндігін
айтады. Ол педагогика ғылымының соңгы кездегі жетістіктері тәрбие мен
білім берудегі, оның ішінде кәсіптік білім берудің мәнін нақтылауға
мүмкіндік беретінін айта келе, кәсіби білім беру үдерісінің оқушыларды одан
әрі қарай әр түрлі салаларда жемісті әрекет етуге мүмкіндік беретіндей
кәсіптік білім мен еңбек тәрбиесіндегі сабақтастық олардың қабілеттерінің
дамуының негізін қалайтын жетекші функциялар негізінде қарайды
Кәсіби қызығу – неғұрлым өнімді, азырақ жалықтыратын, қызығуы жоқ
объектілерге қарақанда психикалык белсенділік тууына көп күш жұмсауды қажет
етпейтін психикалық іс-әрекет, оқушылардың кәсіби бағыттылығының маңызды
компоненттерінің бірі. Қызығу жеке адамдық қасиеттер тобына кіреді, олардың
негізгі қасиеттері — жеке адамның оқу - танымдық және кәсіби - еңбектік іс
- әрекетіне итермелейтін белсендіргіш (белсенділік) функциясы. Субъективті
бағыттылық осы қызығулардан көрінеді.
Л.Х.Мажитова кәсіби қызығуды күрделі психикалық құбылыс белгілі еңбек
әрекетінде көрінетін таңдаулы жеке тұлғаның бағыттылығының бірі деп таныды.
Бұл жұмыста қызығуды түсінуде, жеке адам бағыттылығымен тығыз байланысты
психикалық қасиеттердің, күрделі комплексі, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.