Кәсіпорынның ішкі аудиті

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе4

1-тарау. Кәсіпорынның ішкі аудиті5

1. 1 Ішкі аудиттің мәні, принциптері және түрлері5

1. 2 Ішкі аудиттің кәсіпорынды басқару жүйесіндегі орны мен рөлі15

1. 3 Ішкі аудитте қолданылатын әдістер мен тәсілдердің жіктелуі19

2-тарау. Кәсіпорын ішкі аудиттің ұйымдастырылуы24

және стандарттау мәселелері24

2. 1 Ішкі аудитті жүргізу кезіндегі циклдік қағида24

2. 2 Аудиторлық процесті ұйымдастырудың кезекті сатылары26

2. 3 Стандарт ішкі аудиттің нормативтік және28

әдістемелік реттеу құралы ретінде28

Қорытынды30

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ31

Кіріспе

Ішкі аудитін жүргізудің нормативті-құқықтық негіздемесі үшін кәсіпорынның ішкі аудиті туралы Ережемен бірге оны жүргізетін критерийлері мен концепциясын қамтамасыз ететін ішкі аудит стандарттарын құру қажет.

Ішкі аудитінің мақсаты салықтық есептіліктің оған деген барЛ талаптарға сәйкес дайындалғанына аудитордың өз көзқрасын білдіру мүмкіндігімен сипатталады.

Сапа менеджментінің ішкі аудитін жургізудің критерийлерін нақты анықтау үшін 4 негізгі стандартты ұсынамыз:

1) «Сапа менеджменті жүйесінің ішкі аудитінің жауапкершілігі»;

2) «Сапа менеджменті жүйесінің ішкі аудитін жоспарлау»;

3) «Сапа менеджменті жүйесінің ішкі аудитін жүргізудегі аудиторлық дәлелдемелер»;

4) «Сапа менеджменті жүйесінің ішкі аудитын аяқтау».

Осы стандарттар сапа менеджменті жүйесінің ішкі аудитін жүргізудің критерийлері мен концепцияларын қамтамасыз етеді.

Сапа менеджменті жүйесінің ішкі аудитінің негізгі принциптері:

• тәуелсіздік принципі;

• объективтілік принципі;

• кәсіби сәйкестілік принципі;

• құпиялылық принципі.

Жоғарыда аталған принциптердің әрқайсысы сапа менеджменті жүйесінің ішкі аудиті сипатын анықтайды. Ішкі және сыртқы аудит принциптерінде ұқсастық болғанымен бірқатар ерекшеліктері де бар. Ішкі аудит үшін тәуелсіздік принципі негізін қалаушы болса, сыртқы аудит үшін тәуелсіздік түсінігі салыстырмалы түрде болады.

Курстық жобаны орындаудағы мақсат: осы сапа менджмент жүйесінде ішкі аудит тақырыбы бойынша зерттеген отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектерінен алған теориялық білімім мен тәжірибемді жинақтап, қорытқан ойымды сабақтап жеткізу.

Курстық жобаның міндеттері - жоғарыда аталған мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер орындалуы тиіс:

-ішкі аудитті өткізу мақсаттары мен талаптарын анықтау;

- ішкі аудитті жоспарлау, ішкі аудиттер бағдарламасын зерттеу;

-ішкі аудит стандарттары мен жүйесіне баға.

-ішкі аудит жүйесінің қарайтындарын анықтау осы жобаның міндеттері болып саналады.

Курстық жобаны орындау барысында осы бағытта зерттеген шетелдік және қазіргі отандық ғалымдардың еңбектері негізге алынды.

1-тарау. Кәсіпорынның ішкі аудиті

1. 1 Ішкі аудиттің мәні, принциптері және түрлері

Ішкі аудиттің тиімділігі сыртқы аудитпен салыстырғанда шығындарының төмендігінде (ішкі аудиторлық қызметінің құны 35-50 пайызға арзан) ; ішкі аудиторлардың кәсіпорын жағдайын, жұмыс ырғағын және басқару жүйесін терең білуінде; аудиторлардың тексеруге құрылымдық бөлімдердің жоғары білікті мамандарын тарту мүмкіндігінде; заң талаптарын сақтау кепілдігінде болып отыр.

Ішкі аудит мәні мен принциптерін анықтау, сыртқы аудит түсінігі мен принциптеріне негізделеді. Осыған байланысты сыртқы аудит мәнін қарастырып өтеміз.

Экономикалық әдебиетте ішкі аудиттің мәні, мақсаты және бағыты жөнінде біріңғай көзқарас жоқ. В. В. Нитецкий, Ф. В. Зайнетдинов сияқты авторлар аудит пен «бақылау» бірдей ұғым деп түсінеді. Біздің пікірімізше, аудит бақылау түрлерінің бірі болып табылады, яғни аудитке қарағанда неғұрлым кең ұғым.

Профессор К. Ш. Дюйсембаев аудиті сипаттайтын өте терең анықама берген: «Аудит - шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есебі мен оның шынайлығын анықтау мақсатында тәуелсіз тексеру және талдау, сондай-ақ клиентті қызықтыратын мәселелер бойынша кеңес беру және басқа да аудиторлық қызметтер көрсету».

Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңында (18. 12. 2000) келесі анықтама берілген: «Аудит - бұл қаржылық есепті оның шынайлылығын, толықтығын, заң талаптары мен белгіленген нормативтерге сәйкестігін анықтау мақсатында тексеру».

Біздің пікіріміз бойынша «Аудит - бұл экономикалық іс-әрекеттер бойынша берілген дәлелдердің шынайлылығын бағалау, олардың сәйкестік дәрежесін анықтау», -деген Ж. Леворштың көзқарасы неғұрлым дұрыстау сияқты. Барлық дәлелдер экономикалық ақпаратқа жатқызылмайды, сондықтан сандық тұрғыдан бағалануы тиіс, дегенмен сапалық бағалауға әсер етеді.

Ғылыми әдебиеттерде «ішкі аудит» түсінігіне өте аз көңіл бөлінеді немесе ол бақылаудың басқа түрлерінің құрамында көрсетіледі. Осы уақытқа дейін ішкі аудитті жіктеу белгілері және оның кәсіпорын басқару жүйесіндегі алатын орны анықталған. Ішкі аудиттің дамуындағы ең үлкен кемшілік - оның теориялық және әдістемелік негіздерінде біріңғай көзқарастың жоқтығында.

Орталықандырылған жоспарлық экономика кезеңінде өзінің экономикалық құрылымына сәйкес келмеуі себепті ішкі аудит кең дами алмады. Орталықтан басқарылатын және жалпы мемлекет мүддесін жүзеге асырылатын шаруашылықтағы ішкі бақылау, алға қойылған міндеттерді орындай алмады. Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты жағдай өзгереді, яғни ішкі аудит пайда болды және оның көмегімен өнімнің сапасын арттыру, оның бағасын төмендету, тұтынушылардың қажеттілігін түсіну арқылы нарықта еркін бәсекеге түсу.

Ішкі аудиттің мәнін түсіну үшін оның объектілерін анықтау қажет. Олардың ішіндегі маңыздыларының бірі есептік, жоспарлық және нормативтік-анықтамалық мәліметтерден тұратын ақпараттық объект болуы тиіс. Келесі - қабылданған басқарушылық шешімдердің деңгейін бағалау. Сонымен қатар ең соңғысы технологиялық объект болуы тиіс, себебі жоғарыда аталған объектілер есеп жүргізу қажеттілігінен туындайды.

Осылайша, ішкі аудит дегеніміз - кеңес беру, аудит көрсеткіштерін талдау жолымен оның белгіленген параметрлерге сәйкестігін сандық-сапалық бағалау процесі.

Ішкі және сыртқы аудит тәсілдерінің бір объектілерге байланысты болуына, ұқсастығына қарамастан, олардың арасында айтарлықтай айырмашылықтар бар (1-кесте) . Ең басты айырмашылығы - ішкі аудит қызметі кәсіпорынның, басқару жүйесінің құрамдас бөлігі болуында және әкімшіліктің тікелей нұсқауы және бақылауы бойынша қызмет атқаруында.

1. Ішкі аудит пен сыртқы аудиттің айырмашылығы

Ерекше сипаты

Сыртқы аудит

Ішкі аудит

Ерекше сипаты: 1

Сыртқы аудит: 2

Ішкі аудит: 3

Ерекше сипаты: Субъектілері және қызмет сипаты

Сыртқы аудит: Жасалған келісімшарттар негізінде аудиторлық фирмалармен немесе жеке тұлғалармен кәсіпкерлік қызмет ретінде жүзеге асырылады

Ішкі аудит: Ішкі бақылау жүйесінің құрамдас бөлімі болып табылатын және басқа құрылымдық бөлімдерден тәуелсіз қызметкерлерімен жүзеге асырылады

Ерекше сипаты: Мақсаты

Сыртқы аудит: Негізгі міндеті қаржылық есептің шынайлығын куәландыру, ақпараттық тәуекелдік деңгейін төмендету және иелері мен үшінші тұлғалардың (инвесторлар: үкімет органдары, әріптестер т. б. ) қажеттілігі үшін қаржылық есеп жөнінде пікір білдіру

Ішкі аудит: Басты міндеті - меншік иелерінің мүддесін қорғау мақсатында дербес бөлімшелер жұмысының сапасын бақылау, дамудың неғұрлым тиімді жолдарын анықтау және негізделген ұсыныстар мен кеңестер беру

Ерекше сипаты: Құқықтық қамтамасыз ету

Сыртқы аудит: Заңдар, Азаматтық кодекс, Президент Жарлықтары негізінде құқықтық реттеу.

Ішкі аудит: Мемлекеттік және жоғарыдағы органдардың бұйрығы және әкімшілік құқық негізге алынды

Ерекше сипаты: Басқарушылық байланыстары

Сыртқы аудит: Көлденең байланыстар, яғни жасалған келісімшарттар негізінде ерікті, тең құқылы қарым-қатынас

Ішкі аудит: Тік байланыстар, яғни әкімшілікке бағына отырып, жоспар негізінде үздіксіз жүзеге асырылады

Ерекше сипаты: Бақылау әрекеттерін жүзеге асыру тәртібі

Сыртқы аудит: Аудиторлық тексеру жүргізу процедуралары мен принциптері аудиторлық қызмет ережелерімен (сандарттарымен) анықталады

Ішкі аудит: Тексерудің әдістемесі, реті, тәртібі оларды жүзеге асыру жөніндегі нұсқаулармен анықталады

Ерекше сипаты: Атқаратын қызметі

Сыртқы аудит: Негізгі қызметтері аудиторлық фирманың жарғысымен анықталады

Ішкі аудит: Негізгі қызметтері, орны және өзара байланыстары ішкі құжаттарымен және әкімшілік бекіткен ішкі аудит қызметі жөніндегі ережелермен анықталады

Ерекше сипаты: Аудит түрлері

Сыртқы аудит: Ішкі аудит нәтижелеріне, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін жүйелі-бағытталған тұрғыдан тексеруге немесе тәуекелге неізделеді

Ішкі аудит: Растаушы аудитқа, бастапқы құжаттар мен есеп регистрлерін толық немесе ішінара тексеруге, бухгалтерлік есеп жүйесін жалпы мәліметтен жекеге қарай зерттеуге негізделеді

Ерекше сипаты: Есеп беру

Сыртқы аудит: Аудиторлық есеп тапсырыс берушісі, ал қорытынды барлық қызығушылық танытушы тұлғаларға ұсынылады

Ішкі аудит: Тексеру актісі және бұйрық жобасы (қаулы) қорытындылары және міндетті нұсқауларымен бірге тексеруді тағайындаған органға ұсынылады

Ішкі және сыртқы аудиттің айырмашылығы, ең алдымен, оларды жүзеге асырудың құқықық, ұйымдастырушылық және әдістемелік үлгісінде. Ішкі аудит ауқымында активтердің сақталуын қатаң бақылау, меншік иесінің мүддесін қорғау ғана емес, менеджмент сапасы мен саясатын бақылау да жүзеге асырылады.

Қаржылық-шаруашылық қызметті жетілдіру қажеттігі ішкі аудиттің көптеген бағыттарын анықтайды, бұл оның бірнеше түрлерге жіктелуіне әсер етеді.

Ішкі және сыртқы аудитті салыстыра отырып, көптеген авторлар олардың арасындағы айырмашылықты табуға тырысады. Мысалы, Ю. М. Иткин келесідей айырмашылықтарды айтады: объектілігі, біліктілігі, жүргізу шеңбері, әдісі, мақсаты және есеп беру үлгісі. Ал, К. Ш. Дүйсембаев объектілігін, мақсатын, міндетін, біліктілігін, өзара қарым-қатынастар түрін, әдісін, есеп беру үлгісін, төлемақысын, жауапкершілігін бөліп көрсетеді.

В. В. Бурцев та жоғарыдағы авторлар сияқты сол ерекше белгілерді атайды, бірақ оған тәуекелсіздік принципін, регламент және өкілеттік мерзімімен толықтырады. И. П. Ульянов объектілігін, міндетін, біліктілігін, мақсатын, тәуекелсіздік принципін, өкілеттік мерзімін және нәтижелердің пайдалануын атап отыр.

Ішкі аудит экономикалық субъектіде меншік иелерінің мүддесін қорғау мақсатында бухгалтерлік есепті жүргізудің белгіленген тәртібін сақтау, меншікті қорғау, ішкі бақылау жүйесінің сенімділігін арттыру бойынша ішкі құжаттармен бекітіліп, ұйымдастырылған сыртқы аудиттің құрамдас бөлігі.

Ішкі аудит институттарына экономикалық субъектінің меншік иелерімен тағайындалған ревизорлар, ревизиялық комиссиялар, ішкі аудиторлар жатады. Ішкі аудит кәсіпорын басшылығына тікелей бағынатын арнайы қызмет мамандарымен жүзеге асырылады. Дұрыс ұйымдастырылған жағдайда ішкі аудит кәсіпорынның құрылымдық бөлімдерінің басшылары мен материалды-жауапты тұлғалардың өз міндеттерін жауапты атқаруына ықпал етеді. Сонымен қатар, ішкі аудит заң талаптарына сәйкес міндетті түрде жүзеге асырылатын сыртқы аудиттің ақпараттық базасы болып табылады.

Ішкі аудит жүргізу қажеттілігі кәсіпкерлікпен айналысатын субъектілер арасындағы экономикалық қарым-қатынастар және басқару механизмдерін реттейтін заң актілерінің күрделуіне байланысты орта және ірі кәсіпорындарда жиі пайда болады. Сондай-ақ, аудит тиімсіз шығындарға жол бермеу, материалдық және ақшалай ресурстардың жоғалуының алдын алу, қаржылық қиындықтан шығу бойынша дер кезінде ұсыныстар өндеу үшін қажет. Басқаша айтқанда, ішкі - ұйымның және оның құрылымдық бөлімдерінің қызметін басқарудың тиімді жүзеге асыруда бақылау құралы.

Халықаралық тәжірибеде аудитті бірнеше түрге бөлетіні белгілі: операциялық аудит, сәйкестік аудит, қаржылық есеп аудиті.

Қазіргі кезде операциялық аудит кеңінен тараған, алайда ол жөнінде ғалымдар арасында біріңғай пікір жоқ.

Көптеген мамандар «шаруашылық қызмет аудиті» немесе «нәтижелер аудиті» терминін қолдануды ұсынады. Біздің пікірімізше, «операциялық аудит» ұғымын пайдаланған дұрыс, себебі оның қызметінің бағыты негізінен ресурстарды үнемді және тиімді пайдалану, өндіріс көлемі мен табыстылықты артыру, бағдарламалар мақсатына қол жеткізу бойынша ұсыныстар өңдеу мақсатында ұйым қызметін кешенді түрде жүйелі зерттеу болып табылады. Сонымен қатар, басқарушы органдардың тапсырысы бойынша ішкі аудиторлардың орындайтын жұмысының мақсаты мен көлемінің алуан түрлі болуына байланысты, біздің пікірімізше, операциялық аудитті үш санатқа бөлуге болады:

- функционалдық шаруашылық жүйесінің бір немесе бірнеше қызметін зерттейді;

- ұйымдастырушылық-кәсіпорынның (саланың, бөлімінің, бөлімшенің) бүкіл жұмысын тексеруді мақсат етеді;

- арнайы-әкімшіліктің ағымдағы қажеттіліктерімен анықталады.

Ішкі аудиттің маңызды бөлімі - басқарушылық аудит. «Басқарушылық аудит шеңберінде келесі бағыттар бойынша басқару технологиялары зерттеледі: стратегиялық жоспарлау (стратегиялық даму критерийлерін анықтау, ішкі және сыртқы жағдайларды жоспарлау және кешенді талдау, бәсекелестік күрес стратегиясын өңдеу т. б. ) ; жедел жоспарлау (функционалдық бағыттар және басқару жұмысы бойынша) ; қызметкерлерді басқару жүйесі (соның ішінде жұмыстың тиімділігін ынталандыру) ; жұмыстардың тиімділігін бақылау жүйесі.

Бірқатар Еуропалық елдерде еңбек саласындағы «Әлеуметтік аудит» кең тараған. Ол аудит әдістерін адам ресурстарын және қызметкерлерді басқару жүйесінің тиімділігі жөнінде жалпы пікір қалыптастыру үшін пайдалануға мүмкіндік береді. Әлеуметтік аудитке «кәсіпорынның кәсіби барысында пайда болатын әлеуметтік мәселелері басқару және реттеу қабілетін бағалауға мүмкіндік беретін, қаржылық және бухгалтерлік ревизия сияқты басқару және қадағалау құралы» деп анықтама беріледі. Т. В. Никонова.

Алайда, аудиторлық қызметтің қатаң ұйымдастыру үшін аудитті жүзеге асыру үлгілері мен бағыттары бойынша ғана емес, басқа да сипаты бойынша топтастыру қажет, ол үшін 2-кестені қарастырайық.

2. Ішкі аудитті жіктеу

Жіктелу сипаты

Жіктелу тобы

Жіктелу сипаты: 1. Аудит субъектілеріне байланысты

Жіктелу тобы:

1. 1. Кәсіпорынның ішкі аудит қызметі (бөлім)

1. 2. Кәсіпорынның ревизиялық комиссиялары

1. 3. Ішкі аудит мақсатында тартылатын сыртқы ұйымдар мен аудиторлар

1. 4. Министрліктердегі ішкі аудит бөлімдері

Жіктелу сипаты: 2. Тексерілетін қызмет саласына байланысты ішкі аудит түрлері

Жіктелу тобы:

2. 1. Қаржылық (бухгалтерлік) аудит

2. 2. Басқарушылық аудит

2. 3. Өндірістік аудит

2. 4. Шаруашылық аудит

2. 5. Әлеуметтік аудит

Жіктелу сипаты: 3. Бақылау объектісіне байланысты

Жіктелу тобы:

3. 1. Бухгалтерлік есеп жүйесін тексеру

3. 2. Ішкі бақылау механизмінің тиімділігін бағалау және тексеру

3. 3. Заң талаптары мен нормативтік актілердің, есеп саясатының, қаулылары мен нұсқаулардың сақталуын тексеру.

3. 4. Басқарудың түрлі буындарының қызметін тексеру.

3. 5. Кәсіпорын мүлкінің жағдайын, сақталуын тексеру.

3. 6. Ішкі бақылау құрылымының жекелеген элементтерін және арнайы мәселелерді тексеру.

Жіктелу сипаты: 4. Тексеру қажеттілігінің дәрежесіне байланысты

Жіктелу тобы:

4. 1. Жоспарды (міндетті) аудит

4. 2. Жоспардан тыс (бастамашылық) аудит

Жіктелу сипаты: 5. Аудиттің бағыттары бойынша

Жіктелу тобы:

5. 1. Ұйымдастырушылық-құқықтық

5. 2. Қаржылық-талдамалық

5. 3. Операциялық-өндірістік

5. 4. Компьютерлік

5. 5. Маркетингтік

Жіктелу сипаты: 6. меншік иесінің мүддесін тексеруді ұйымдастыру үлгісіне байланысы

Жіктелу тобы:

6. 1. Қаржылық-шаруашылық қызметті толық (кешенді) тексеру

6. 2. Арнайы (тақырыптық) аудит

6. 3. Балансты есептік-талдамалық тексеру

6. 4. Растаушы аудит

Жіктелу сипаты: 7. Құжаттарды тексеруді ұйымдастыру әдісіне байланысты

Жіктелу тобы:

7. 1. Жаппай (толық) аудит

7. 2. Ішінара тексеру

7. 3. Аралық аудит

7. 4. Шектеулі аудит

7. 5. Жүйелендірілген аудит

Жіктелу сипаты: 8. Уақыт кезеңдері бойынша

Жіктелу тобы:

8. 1. Алдын ала тексеру

8. 2. Кезекті аудит

8. 3. Болжамдық (стратегиялық)

Жіктелу сипаты: 9. Аудитті жүзеге асыру кезінде ақпарат алу әдісіне байланысты

Жіктелу тобы:

9. 1. Бастапқы құжаттар мен есептік регистрлерді құжаттық тексеру

9. 2. Нақы тексеру (түгендеу)

9. 3. Процедуралық аудиті (зерттеу және визуалдық бақылау)

Жіктелу сипаты: 10. Бастама көрсетушілерге (инициаторларға) байланысты

Жіктелу тобы:

10. 1. Меншік иелері мен акционерлік бастамасы бойынша аудит

10. 2. Ұйым басшылығының бастамасы бойынша аудит

10. 3. Құқықтық қорғау органдарының талабы бойынша аудит

Жіктелу сипаты: 11. Тексерілетін циклдерге байланысты

Жіктелу тобы:

11. 1. Жабдықтау қызметінің аудиті

11. 2. Өндірістік цикл аудиті

11. 3. Өткізу және қаржылық нәтижелер циклінің аудиті

11. 4. Қаржылық-инвестициялық цикл аудиті

Жіктелу сипаты: 12. Аудитті ұйымдастыру әдістемесіне байланысты

Жіктелу тобы:

12. 1. Сәйкестік тексеру

12. 2. Маңыздылығы бойынша тексеру

12. 3. Талдамалық тексеру

Жіктелу сипаты: 13. Тексеру жиілігіне байланысты

Жіктелу тобы: 13. 1. Үздіксіз аудит

Жіктелу сипаты: 14. Жүзеге асыру орнына байланысты

Жіктелу тобы:

14. 1. Камералдық тексеру

14. 2. Жылжымалы тексеру

Жіктелу сипаты:

15. Өткізілген тексерулердің санына байланысты

16. Аудит нәтижелерін ресімдеу үлгісіне байланысты

Жіктелу тобы:

15. 1. Бастапқы аудит

15. 2. Кезекті аудит

16. 1. Ревизия актісімен ресімделетін тексеру

16. 2. Аралық актімен ресімделетін тексеру

16. 3. Қорытындымен ресімделетін тексеру

16. 4. Арнайы қорытындымен ресімделетін тексеру

Жіктелу сипаты: 17. Аудитті жүзеге асыру деңгейіне байланысты

Жіктелу тобы:

17. 1. Министрліктердің бақылау қызметтерімен жүзеге асырылатын аудит

17. 2. Кәсіпорынның арнайы бақылау қызметтерімен жүзеге асырылатын аудит

17. 3. Кәсіпорын бөлімшелерінің қызметкерлерімен жүзеге асырылатын аудит

Жіктелу сипаты: 18. Аудиторлық тексерудің мақсаты мен көлеміне байланысты

Жіктелу тобы:

18. 1. Ұйымдастырушылық

18. 2. Функционалдық

18. 3. Арнайы

Жіктелу сипаты: 19. Ішкі аудиторлар жүзеге асыратын қызмет түрлеріне байланысты

Жіктелу тобы:

19. 1. Аудиторлық тексеру

19. 2. Аудитке сәйкес қызмет

Жіктелу сипаты: 20. Құрылымдық деңгейлеріне байланысты ішкі аудит

Жіктелу тобы:

20. 1. Кәсіпорын қызметін жалпы тексеру

20. 2. Кәсіпорын бөлімдерінің қызметін тексеру

20. 3. Жауапкершілік орталықтары бойынша тексеру

Жіктелу сипаты: 21. Мәліметтерді өңдеу жағдайында байланысты жүргізілетін аудит

Жіктелу тобы:

21. 1. Есепті

21. 2. Мәліметтерді электрондық өңдеу жағдайындағы аудит

Жіктелу сипаты: 22. Қателерді анықтау кезеңіне байланысты

Жіктелу тобы:

22. 1. Бастапқы аудит

22. 2. Кезекті аудит

Қазақсан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңында сыртқы аудиттің төрт негізгі принципі бекітілген: тәуелсіздік, кәсіби біліктілік, объективтілік, құпиялылық. Ішкі аудит үшін принциптерді дұрыс таңдау өте маңызды, себебі әр кәсіпорында өз ережелері бекітілген, сондықтан қандай да бір принциптің тиімділігін әр кәсіпорында әр алуан. Оған көптеген объективтік және субъективтік факторлар, сондай-ақ ұжымдағы қарым-қатынастардың материалдық және моральдық тұтастары әсер етеді.

«Сондықтан Қазақстандағы аудиторлық қызметтің маңызды міндеттерінің бірі аудиттің принциптері мен міндеттерін терең ұғынатын және аудиттің шетелдік тәжірибесін тиімді қолдана білетін аудиторлар даярлау», -деп жазады өзінің монографиясында Ф. С. Сейдахметов.

Ішкі аудиттің тәуелсіздік принципіне байланысты аудиторлардың өз пікірін білдіруге үшінші тұлғалардың ықпал етпеуін атап өтуге болады.

Аудиторлардың жоғары кәсіби біліктілігі, біріншіден, көп жылдық жұмыс тәжірибесімен (мамандық бойынша 5 жылдан кем емес), экономика, бухгалтерлік есеп, юриспруденция саласындағы жоғары білімнің болуымен; екіншіден, біліктіліктің жоғары деңгейін растайтын бағдарламалар мен емтихандардың тапсырылуы жөніндегі лицензиямен негізделеді.

Экономикалық жағдайы бағалаудағы объективтілік бір жағынан аудиторлардың кәсіби біліктілігіне байланысты болса, екінші жағынан оның тәуелсіздігіне байланысты, себебі аудиттің нәтижелеріне түрлі факторлар әсер етуі мүмкін.

Ішкі аудиттегі құпиялылық принципі - кәсіпорынның коммерциялық құпиясын сақтаудағы ең маңыздысы. Кәсіпорын жағдайының артықшылығы мен кемшіліктері, бухгалтерлік және қаржылық ақпаратты біле отырып, аудитор құпия мәліметтінің жариялануына септігін тигізуі мүмкін. Сондықтан, деп жазады С. А. Стуков, Германияда клиент құпиясын жарияланғаны үшін аудиторларға үлкен мөлшерде айыппұл салу, қамауға алу шаралары қарастырылған. Кейбір елдерде кәсіби принциптерді сақтау жөнінде ант қабылдау рәсімдері жүргізіледі. Біздің пікірімізше, осы шаралар аудитті ұйымдастыруда бүгінгі таңда да өзекті болып табылады.

Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет жөнінде» Заңымен бекітілген принциптердің ішіндегі ең әлсіз буыны ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі деуге болады. Сыртқы аудиторлар өз қызметінде тәуелсіздікті сақтау үшін алдын ала шаралар қолдана алады. Мысалы, аудиторлық тексеру жөнінде келісімшарт жасау алдында кәсіпорындағы іскерлік, туыстық, әріптестік және т. б. байланыстар жөнінде анықтама жинайды. Егер қандай да бір жағдай аудиторлардың көңілінен шықпаса, келісімшарт жасаудан бас тарта алады.

Ал осы кәсіпорынның штаттық қызметкері болып есептелетін ішкі аудитор басшылардан және қызметтестерінен тәуелсіз бола алмайды, сондықтан осы құрылымды бекіткен кезде, алғашқы кезекте, оның статусын анықтау қажет. Ішкі аудиторды тікелей меншік иесіне ғана есеп беретін ету керек, себебі ақпаратты тұтынушылар арасында аудит нәтижесіне ең терең қызығушылық танытушылар меншік иелері болып табылады.

Ішкі аудитор өзінің барлық нұсқаулары мен ұсыныстарының орындалуын талап ете алмайды, сондықтан олардың енгізілуі дәрежесіне және нәтижесіне жауапты болмайды. Сондай-ақ, ол өзі анықталған ауытқуларды түзетуге қатыспауы тиіс. Ішкі аудит нәтижесіне ең алдымен кәсіпорынның жоғары басшылығы мүдделі болғандықтан, ішкі аудиторлардың бақылау үшін қажеті кез келген ақпаратты алуға мүмкіндігі болуы керек.

Аудиттің келесідей ерекше үлгілері бар: сараптама, технологияның сақталуын тексеру, тауарлы-материалдық қорлардың босатылуы негізділігін тексеру, ресурстардың сақталуын тексеру, бекіттелген стандарттарға сәйкестікті тексеру, шолу жасау, зерттеу, рейдтер ұйымдастыру және т. б. Оларды жүзеге асыру тәсілдерін қарастырайық. Заң талаптарын бұзу мен ауытқуларды объектісімен алғаш танысу кезінде территорияны, қойма бөлмелерін, цехтарды, бөлімдерді, филиалдарды т. б. бақылау барысында анықтауға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.