Менеджменттің Классикалық мектебі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 3
I Бөлім. Менджменттің даму эволюциясы. 5
1.1. Менеджмент эволюциясы 5
1.2. Менеджменттің “Классикалық” мектебі 8
II Бөлім Классикалық мектептерде басқарудың методикалық және экономикалық
негіздері 15
2.1 Классикалық басқару мектебінің өкілдері, негізгі идеялары 15
А.Файоль ұсынған әкімшілік басқару қағидалары 20
III Бөлім. Қазақстандағы менеджменттің қалыптасуының саяси алғы шарты және
оны дамыту. 22
3.1. Қазақстандағы менеджменттің қалыптасуының экономикалық алғы шарты 22
IV Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 28

Кіріспе

“Менеджмент” (басқару) ағылшын сөзі, оның түп төркіні гректің
“манус”, яғни “қол күші” деген сөзінен шығып, алғашында мал бағу саласында,
дәлірек айтқанда ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберлігін білдірген. Кейіннен
бұл атау адам қызметінің саласына ауысып, адамдарды басқарудың және
ұйымдастырудың ғылыми, практикалық мәнін білдіретін болды.
Ағылшын тіліндегі Оксфорд сөздігінде бұл ұғымға мынадай түсінік
беріледі:
1. адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі, үлгісі;
2. билік және басқару өнері;
3. шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;
4. басқару органы, әкімшілік бөлігі.
Менеджмент теориясын алғашқы жасаушылардың бірі Ф.Тейлордың пікірінше
менеджмент – іргелі дәл ғылымға, ережелер мен принциптерге негізделген
шынайы ғылым деп есептесе, Дракердің түсіндіруінше – менеджмент ғылымнан
немесе кәсіптен гөрі, практикаға жуықтау.
Менеджмент ұғымына Э.Петерсон мен Э.Плоумен кеңірек түсінік берді.
Бұлар батыстағы іскерлік әлемге “Бизнес пен менеджментті” ұйымдастыру
кітабының авторы ретінде танымал.
Менеджментке алуан түрде түсінік бергенімен, классиктердің бұл
жөніндегі тұжырымдары көп жағдайда ұқсас келеді. Гальвецияның пікірінше,
басқару процесі - өнер, оның басты мәні мен мазмұны нақты жағдайға қарап
ғылымды қолдану.
Менеджмент – нарықтық экономика жағдайында өндірісті тиімді басқарудың
теориясы мен практикасы.
М.Х. Мескон, М.Альберт, Х.Хедоури Менеджмент негіздері: басқарудағы
ой-пікірдің дамуы кітабында мектептің төрт түрін белгіледі:
1. Ғылыми басқару мектебі (1885-1920жж.),
2. Классикалық немесе әкімшілік басқару мектебі (1920-1950жж.),
3. Психология және адамдар қарым-қатынасының мектебі (1930 – қазіргі
уақытқа дейін),
4. Басқару ғылымының мектебі немесе сандық мектеп (1950 – қазіргі
уақытқа дейін).
Мұнда басқару төрт түрлі көзқараста қарастырылады.
Осы жұмыста біз классикалық немесе әкімшілік басқару мектебінің
тоқталып, оның өкілдерінің негізгі идеяларына, ойларына тоқталамыз.

I Бөлім. Менджменттің даму эволюциясы.

1.1. Менеджмент эволюциясы

Өндіріс көптеген бөлшектерден, ұйымдардан тұрады.Оның ойдағыдай жұмыс
істеуі оңай емес, себебі оған әсер ететін көптеген айнымалы факторлардың
жағдайымен әрқашан санасу керек. Бұл қиындықты жеңілдетудің бір жолы,
өндірісті жүйелі басқару тұрғысынан қарау керек. Жүйе белгілі бір
элементтер жиынынан тұратын, өзінің олардан айырмашылығы бар тұтас құрылым.
Жүйенің негізгі ерекшелігі оны құрастырушы элементтің қосындысына
байланыссыз өз сапасының болуында. Элементер өз алдына дербес тәуелсіз
болады.
Жүйе бірнеше бөліктерден тұрады:
1.Ашық жүйе
2.Жабық жүйе
Ашық жүйелер-сыртқы ортамен, заттар, энергия және информацияны
айырбастап, байланыс жасайтын жүйе.
Жабық жүйелер-сыртқы ортадан зат, энергия және ақпарат түсетін жүйе
түрі. Жүйенің элементтері әрқашанда бір-бірімен қозғалыста, қарым-қатынаста
болады. Осы байланыстың мазмұнына, пәніне, түрлеріне қарай жүйенің жұмыс
істеу қабілеті қалыптасады.
Өндірісті заттық тұрғыдан қарасақ ол өндіріс құрылымдарымен еңбек
заттарын дайын өнімге айналдыратын өндіріс процестерінің жиынтығы.
Ақпараттық жүйе екі бөлімнен тұрады:
.Басқарушы жүйе құрамында барлық жұмыскерлері мен байланыс құрылғылары
түріндегі техникалық құралдар, сигнализация, есептеу құралдарынан т.б
тұратын басқару аппараты.
Экономикадағы басқарылушы жүйе бұл белгілі жұмыс орындарынан тұратын
бөлімдер, өндірістік және көмекші участоктардан құралған цехтар; негізгі
және көмекші цехтардан тұратын, басқа да шаруашылықтарға қызмет көрсететін
кәсіпорындар.
Әр бір кәсіпорын елдің экономикалық жүйесінің бір бөлігі болып табылады.
Сондықтан өндірісті басқару кәсіпорындардың басқа өндірістік және
тұтынушылық қоғамдық ұйымдармен бірлікте болуын қарастыру арқылы
анықталады.
Әр бір өнеркәсіптік фирма товарлар мен қызметтер өндіретін іс-
әрекеттер мен функциялар жиынтығынан тұратын өндірістік жүйесін
иеленеді.Фирманың өндірістік қызметінің толық жүйесі операциялық деп
аталады.
Өндірістік жүйе өндірістік бөлімшелерден тұратын өндірістік
бірліктерден құралады.
Өндірістік бірлік (production unit) –кәсіпорын тапсырмасын орындауға
бағытталған жұмысшылар, құрал жабдықтар, өндірістік участоктер.
Бөлімше ( subunit) ұймдағы белгілі бір тапсырмалар жиынтығының
орындалуына жауап беретін ұйымдағы формальды топ.
Бөлімше, цех, участок, бөлім ( department) –бұл нақты бір қызметке
немесе техникалық, ұйымдастырушылық функцияға жауап беру үшін құрылған
ұйымдастырушылық бірлік.
Фирманың өндірістік құрылымын келесілер сипаттайды:
➢ Кәсіпорын құрамы (өндірістік қуат, мамандану мен кооперциялану
формалары);
➢ Фирманың салалық құрылымында бейнеленетін өндірілетін өнім сипаты.
3.Басқару жүйелері орнықты да дұрыс жұмыс істеуі үшін келесі талаптарға
жауап беру қажет:
-өз құрылымы болу керек;
-белгілі бір деңгейі болу қажет;
-жүйе сыртқы ортадан әр түрлі әсерді алып, оларға да өз ықпалын
тигізе алуы керек.
Жүйелі тәсіл бойынша басқару – жүйенің өзінің құрылымын сақтап, ішкі
байланыстарын нығайтып, санын әрқашанда одан әрі жетілдіріп отыратын
мақсатты даму процесі.
Басқару жүйелі болу үшін мына шарттар орындалу қажет:
-жүйе арасында тығыз себепті салдарлы байланыс болуы қажет. Әсіресе
басқарушы мен басқарылушы жүйе арасында.
-Жүйе әрқашанда динамикалық жағдайда болуы керек;
-жүйеде жүріп жатқан процестерді өзгертуге мүмкіндік туғызатын бір
параметр болуы қажет;
-басқарушылық ықпалын сезіну мен қатар оны күшейту керек;
-басқару жүйесінде басқару ақпаратын қабылдап, қайта өзгерте алу
қабілетін иелену керек.
Жүйені мұнсыз басқару мен бақылау мүмкін емес. Экономикалық жүйелер алдымен
әлеуметтік бағыттағы жүйе ретінде ең басты рольді адамға береді. Себебі
адам материалдық және рухани игіліктерді өндіруші де тұтынушы да өзі.
Экономикалық жүйе ашық жүйелердің қатарына жатады.

1.2. Менеджменттің “Классикалық” мектебі

1.Классикалық мектептің негізін қалаушы Американдық Фридрих
Тейлор(1856-1915). Ол 1911 жылы өзінің жазған еңбегін “Ғылыми менеджменттің
принциптері” деп атады. Ф.Тейлор еңбек процесін жеке элементтерге бөліп,
оның дамуының озат әдісін анықтап, жұмысшыларды соларды сақтауға үйреткен.
Оның мақсаты:
1.Оқып үйрету.
2.Ынталандыру.
3.Достық қарым-қатынасты орнату болды.
Анри Файл басқаруды жетілдіруді дамытудың негізі ретінде ұйымды тұтасымен
алып, тұтас жүйе ретінде қарайды. Бұл мектептің негізгі мақсаты
менеджменттің ортақ принциптерін ойлап табу. А.Файл: “Басқару –бұл қолдағы
бар мүмкіндікті, қорларды барынша пайдаланып, кәсіпорындарды алдарына
қойған мақсатарына алып бару” дейді. А.Файл басқарудың бірнеше принциптерін
ұсынады:
1. Билік жауапкершілікпен бірге әрқашанда бірге айырылмас болады.
2.Мамандандыру мен қатар еңбекті бөлшектеу қажет.
3.Жарлық бірлігі.
4.Тәртіп принципі. Тәртіп барлығына бірдей болуы қажет. Жұмысшыдан бастап
басқарушыға дейін.
5.Басқару бірлігі.
6.Жеке бастың мүддесін жалпы мүддеге бағындыру.
7.Сіңірген еңбегі үшін сый беру.
8. Бір орталықтан басқару.
9.Төменгі сатыдан жоғарғы сатыға бағыттау тәртібі.
10.Рет, жөн, тәртіп принципі.
11.Әділеттілік принципі
12.Жұмыскерлердің тұрақтлығы.
13.Ынталылық, ықластылық принципі.
14.Корпорациялық рух.
Классикалық-әкімшілік мектептің дамуы екі бағытта болды.
1.Өндірісті жеңілдету бағыты.
2.Басқарудың жалпы проблемаларын зертеу.
Бұл бағытта Эморсон, Урвик, Вербер және Фордтың еңбектерін айтып өткен жөн.
Әсіресе басқару ілімінің теориясы мен тәжрибесіне үлкен еңбек сіңірген
инженер-механик Эморсонның ролі өте зор. Ол 1911 жылы “Еңбек өнімділігін
арттырудың 12 принциптері ” деген ғылыми еңбегін жазған. Менеджменттің
принцитеріне:
1.Алға мақсатты айқын қою.
2.Дұрыс мағына болу керек.
3.Толық жеткілікті кеңес беру
4.Тәртіп.
5.Қызметктерлерге әділеттілік көрсету.
6.Жылдам, толық сенімді, дәл есеп беру.
7.Диспетчерлік
8.Нормалар мен кестелер болу керек.
9.Операцияларды нормалау.
10.Жағдайды тұрақтандыру керек.
11.Үлгі нұсқауларды жазбаша дайындау.
12.Еңбек өнімділігінің өсуін ынталандыру, сый беру.
2.Адамдар арасындағы қатынастар мектебі - психология, адамның мінез-
құлқын зерттеп, оның өндіріске деген көзқарасын анықтайды. Бұл мектептің
негізін салушы Эдуард Мейо. Ол өндірістегі жұмысшының еңбек жағдайын
зерттеп, келесідей қорытынды шығарды:
Жұмысшының еңбек өнімділігі тек қана әкімшіліктің жұмысына, жалақының
мөлшеріне байланысты емес. Ол жұмысшылар ортасының психологиясына және
әлеуметтік жағдайына байланысты. Эдуардо Мейо бейресми деген топты басқару
теориясына енгізді. Жұмысшылар кей-кезде басшылардың ықпалынан гөрі топтың
әсеріне бағынады. Осыған сәйкес, егер басшылар өз қарамағындағы
жұмысшылардың жағдайларын ескеріп, оларға әр дайым қамқорлық жасаса, онда
жұмысшының еңбекке деген ынтасы өсіп, еңбек өнімділігін көтеруге
мүмкіндік береді.
1.Басқару субъектісі шешімдерді дайындау, қабылдау және орындаудың
негізін қалайды. Ал, бұл осы ақпараттарды өндеп, ыңғайлау арқылы
күрделі ақпараттарға айналдыру процесінде келеді.
Сондықтан да, басқару шешімдері дегеніміз — басшылардың, мамандардың,
арнайы басқару мәселелерін, шешудегі творчестволық іс-әрекеттерінің
нәтижелері.
Басқару әрқашанда тұрақтандыру, үйлестіру жөне жаңалықтарды
енгізу мәселелеріне арналған шешімдер қабылдайды.
Тұрақтандыру қабылданған тәртіпті (режимді) басқару құрылымын,
еңбекті бөлуді ұстауға бағытталады.
Үйлестіру процесі жалпы еңбекті басқаруда қажет. Жаңалықтарды
енгізу (иновациялық қызмет) ісі — басшының ең негізгі міндеті болуға
тиіс. Ол кәсіпорыннның даму болашағы, технологиялық базасын жаңарту,
еңбекті ұйымдастыруды өзгерту, өндіріс құрылымын дамыту жағдайын
қамтамасыз еткені жөн.
Өмірде әр бір адам көптеген шешімдер қабылдайды. Көбінесе олар
асығыста қате болады. Бірақ та, ол жеке адам мен оның жанұясына
байланысты мәселелерді қамтиды.
Басқару шешімдері көптеген адамдардың, кәсіпорындар тағдырын шешуге
бағытталады. Сондықтан да, басқару шешімдерін қабылдау өте жауапты іс. Ол
шешімінің соңы болғандықтан экономикалық, әлеуметтік, экологиялық әсерлері
қалай болады, соны да ескерген жөн. Сондықтан да, басқару шешімі жүйелі
бағытталған процесске жатады, оны қабылдауға өте жоғары шеберлік қажет.
2. Шешімді мынадай жағдайларда қабылдайды:
1.Интуицияға сүйенген, негізделген шешімдер (6-сезім).
2.Арнайы пікірлерге негізделген шешімдер.
3.Мәселені талдау арқылы қабылданған рационалды, ұтымды шешімдер.
1.Интуицияға (болжауларға) негізделген шешімдер әрқашан дұрыс болады
деу қате, себебі ол үшін үлкен тәжрибе мен кең де терең білім қажет.
Бірақ та, табысқа жетіп жүрген менеджерлер интуицияны өздерінің шешім
қабылдауда негізгі серігі деп санайды.
Қазіргі экономикалық жағдайда кәсіпорын үшін шығаратын өнімнің
ассортименттік, оны өткізу рыногын таңдауда қабылданатын ұйымдастыру
шешімдерінің жүздеген түрлері болады. Қаржысы мол кәсіпорын қандай өнім
болса да, шығаруға мүмкіндігі мол. Бірақ та, оған пайданы кейде бір өнімдер
ғана әкеле алады. Сондықтан да жан-жақты ойлап, санап барып шешімге келген
жөн. Интуиция қателікке апаруы мүмкін. Мұнда ғылыми әдістермен іс-әрекет
жасаған жөн. Маркетингтік зерттеулер, жүйелеп талдау, биржалық операциялар,
іскерлік контрактілер жасау және т.б.
2.Арнайы пікірлерге сүйенген шешімдер көптеген басқару шешімдерінің
негізін қалайды, себебі басшы өткен өзінің тәжрибесіне, таныстарының өмір
жолдарына қарайды. Мұндай шешімдерді алдын-ала бағдарланған шешімдер деп
атайды, себебі оларды қабылдау реті, алгоритмі бұрыннан белгіленіп
қойылады. Бұл машинаға салынып қойылады немесе адам есінде болады. Шешімдр,
егер сыртқы ортада тұрақты, орнықты жағдайда болып, ешқандай өзгерістерге
түспесе, заң жүйесінде, жабдықтаудан басқа да құжаттарда өзгерістер
болмаған күнде өте тиімді қолданылады. Мысалы, жобалау жұмыстарында
қабылданған әдістеме бойынша өнімнің өзіндік құнын, еңбек өнімділігін
қолданады. Бұл көрсеткіштер жоба ескіргенше, біршама уақыт негізгі
көрсеткіштер болып пайдаланады. Бірақ та, басшыға тек қана тәжрибеге сүйене
беруге болмайды, себебі өмір өзгеріс үстінде болады, сондықтан да, дайын
стандарттық шешімдер мынадай себептермен сәтсіздікке апаруы мүмкін:
а)өте ыңғайлы сәтті өткізіп алудың арқасында мол пайда мен жаңа рыноктан
айырылып қалу.
б)кейбір жағдайлар, бір қарағанда өте бір қарапайым құбылыс сықылды.
Өз тәжрибесіне сүйену арқылы, сіз мәселені терең көрмей үстіртін
құбылыстарына көңіл аударып, өз уақытысында сапалы шешім қабылдай алмайсыз.
Сондықтан да, шешімді тек қана бастан өткен тәжрибеге сүйеніп қабылдау
тиімді бола бермейді. Сол себептен шешім қабылдаудың рационалдық түріне
көңіл аударған жөн.
Релевативтік мәлімет дегеніміз осы іске қатысы немесе тек қана бір
мәселеге байланысты ақпараттарды айтады.
Мұндай ақпаратты кәсіпорындардың есеп беру мәліметтерінен, мемлекеттік
ресми ұйымдардың статистикалық мағлұматтарынан, рыноктың сұранысы туралы
материалдан алуға болады. Өз тарапынан жүргізген бақылаулардың (анкета
жүргізу, интервью алу, сұрау) маңызы зор.
3.Мәселе — бұл жүйедегі керексіз ауытқуды сипаттайтын жағдай.
Мысалы: транспорт проблемасы - транспорт жүйесіндегі қиындықтар,
бұзылуы.
Мәселені ұтымды шешу мынадай ретте орындалады:
1.Мәселені анықтау, диагноз қою.
2.Шектеулер мен көрсеткіштерді анықтап алу (тұжырымдап алу).
3.Альтернативтерді іздестіріп табу.
4.Альтернативтерді бағалау.
5.Соңғы қорытынды.
Диагноз қою үшін медицинадағыдай алдымен ұйымның ауруының белгілерін
анықтау қажет. Басқарудағы бұған жататын белгілер: аз табыс, пайда, өтпеу,
жоғары өзіндік құн, төмен еңбек өнімділігі және т.б. Медицинада дәрігер
анализдердің нәтижесінен кейін диагноз қоятындай, басқаруда да ең кемінде
соңғы үш жылдық экономикалық көрсеткіштерін талдау жасау арқылы, табыстылық
есептің өзгеру себептерін табуға болады. Мәселенің диагнозын анықтағаннан
кейін ғана тиімділік жолын нақтылауға, сонымен қатар тиімділіктің критериін
анықтап алуға болады. Критерий — мәселенің сапалық сипаттамасының
көрсеткіші.
4.Шешімнің өзі ақпаратқа сүйену арқылы қабылданатын болғасын, шешім
қабылдау ортасы дегеніміз ақпараттың көлеміне және сапасына баға беруді
айтамыз. Осыған байланысты мынадай орталар бар:
а)нақты-айқын, белгілі орта.
б)қауіп-қатерлі, тәуекелдік орта.
в)белгісіз, екі ұшты орта.
а)Белгілі ортадағы қабылданатын шешімдер басшы жұмысындағы көп
кездесетін, қайталанатын басқару процесстері.
Мысалы: мәжілістер, кеңестер, презентациялар өткізу. Мұндай ортада
-тұрақты ақпарат, әрқашанда қанша қаражат керек мұны өткізуге, қандай
нәтижелер болады. Бұрыңғы жоспарлық шаруашылықта экономикалық шешімдер
көбінесе тұрақты өзгермейтін көрсеткіштерге сүйенетін: баға, өзіндік құн,
банк пайызы, тарифтер және т.б.
б)Қауіп-қатерлік ортада қабылданатын шешімдерге стратегиялық, болашаққа
бағытталған, жаңа келісімдер, жаңа технологияны игеру әрекеттері және т.б.
жатады.
в)Белгісіз ортада қабылданатын шешімдер — ақпарат жоқ немесе өте аз
шешімдер.
Экономикалық, қоғамдық өмірдің әр саласы әртүрлі деңгейде белгісіз болады.
Ең жоғары белгісіздік-саяси, әлеуемттік және әскери салаларда болады.
5.Басқару мәселелерін шешудегі дұрыс жолдар табу басқаруды
ұйымдастырудың тиімділігін сипаттамайды.
Басшы әрқашанда қол астындағы қызметкерлердің (ынталандыру)
функцияларын атқаратын болғандықтан, мәселенің диагностикасын анықтау
кезеңінде, қызметкерлерді оны шешуге араластырғаны дұрыс. Бұл жерде жүйелік
талдау мамандарының жұмыс істегені жөн. Себебі олар арнайы дайындықтан
өткен, мәселені шешуде әртүрлі ғылыми әдістерді қолдана біледі. Басшының
жүйелік талдау мамандарының жұмысына қатысқаны жөн.

II Бөлім Классикалық мектептерде басқарудың методикалық және
экономикалық негіздері

2.1 Классикалық басқару мектебінің өкілдері, негізгі идеялары

Ұйымдағы басқару процесі көптеген ғалымдардың еңбектерінде
қарастырылды.
Ғылыми басқару мектебі өкілдері негізінен өндіріс процесінің
тиімділігін арттыру жолдарын ізденумен шұғылдана отырып, сонымен бір
мезгілде ұйымдағы жалпы басқару проблемаларына көңіл бөлмеді.
Бұл кемшілікті жеңу жолдары әкімшілік басқару мектебінде қарастырылды.
Бұл мектептің менеджмент практикасына қосқан үлесі анағұрлым жоғары,
себебі, осы мектеп барлық ұйым типтерінде басқарудың барлық деңгейлері үшін
жарамды әмбебап принциптерін ұсынды. Бұл принциптерді қалыптастырушы Анри
Файоль (1841-1925жж.), қазіргі заманғы менеджменттің өкіл атасы деп
саналады. Ол 1916 жылы тұңғыш рет менеджменттің толық теориясын ұсынды
және оның негізгі принциптерін қалыптастырды.
Классикалық басқару мектебінің дамуына біршама үлесін қосқан
ғалымдарды атап өтуге болады, олар Л. Урвик, Д. Муни.
Әкімшілік басқару концепциясының дамуына белгілі үлесін қосқан Ч.
Бернард болды. Психология мен социология бойынша өте жақсы білімдерін
игере отыра, ол бірінші болып, адам факторының коммуникация жүйесіне, шешім
қабылдау, және ұйым ортасына әсер ету маңыздылығын білді.
1938 жылы Әкімшілік функциясы кітабында, жүйелік ыңғай тұрғысынан,
Ч. Бернард ұйым жүйесін қалыптастыру жағдайын, сонымен қатар сол жүйедегі
менеджер функциясын анықтап көрсетті. Ұйым индивид болған жағдайда ғана
өмір сүре алады, олар өзара бір-бірімен іс-әрекетте болып, өз үлестерін
топтың іс-қимылына қосады. Әр ұйым бірнеше элементтер кешенін құрайды:
құрылымдық және функционалды бөліну жүйесі, бөлек адамдардың топ қызметіне
ұтымды үлесін қосудың тиімді ынталандыру механизмі, билік және авторитет
жүйесі, шешім қабылдау жүйесі.
Осыған орай, Ч. Бернард менеджердің негізгі функцияларын тұжырымдады:
ұйымдық құрылым көмегімен ұйымдық байланысты қолдау, өз ұйымына берілген
жауапты және қабілетті кадрларды таңдау.
Әкімшілік мектеп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.