Жастарға арналған бағдарламалар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I-тарау. . ҚР-ДАҒЫ ЖАСТАР ЖҰМЫССЫЗДЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПАЙДА
БОЛУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 ҚР-дағы жастар жұмыссыздығының
ерекшіліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 ҚР-дағы Жастар жұмыссыздығының пайда болуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
II-тарау. ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ҚОҒАМ ПРОБЛЕМАСЫ РЕТІНДЕ ЖӘНЕ ЖАСТАРҒА
АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАР
2.1 Жастар жұмыссыздығы әлеуметтік проблемасы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Жастарға арналған
бағдарламалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
III-тарау. ҚР-ДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ОНЫМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ
3.1 ҚР-дағы жұмыссыздықпен
күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.2 ҚР-дағы жастар арасындағы жұмыссыздықтың алдын алу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..39
К і р і с п е
Курстық жұмыстың өзектілігі Жұыссыздық – жалпы біздің елімізде ғана емес,
қаржылық дағдарысы кезіндегі барлық елді де есеңгіретіп отырған қауіпті
дерт. Біріккен Ұлттар Ұйымы 2009 жыл үшін экономикалық тарылудың
салдарынан жұмыссыздықтың да арта түсетінін айтқан болатын. Ал бүгінде
жаһандық экономика 2,6 пайыз тарылып отыр. Бұл көрсеткіш жылдың басынан
бергі болжамдардың барлығынан жоғары. Біріккен Ұлттар Ұйымының болжамы
бойынша, әлемдегі он миллиондаған адамды кедейшілік қинауы мүмкін. Тек бұл
көрсеткіштің біраз бөлігін біздің еліміз еншілеп кетпесін деп тілейміз.
Көршіміз Ресейде де жұмыссыздық деңгейі биыл соңғы 9 жылдағы
рекордтық көрсеткішке жетті. Ресей статистика агенттігінің мәліметтері
бойынша сәуір айының соңында елдегі нақты жұмыссыздық көрсеткіші 7,7
миллион адамды құраған, бұл экономикалық белсенді халықтың 10,2 пайызы. Ал
Еуропада жұмыссыздық 10 пайыздан асып кетті. Англияда жұмыссыздар екі
миллионға жетіпті.
Дамыған мемлекеттерде жұмыссыздық қаржы саласының қызметкерлерін
қамтыса, дамушы мемлекеттерде шикізатқа әлемдік сұраныстың төмендеуіне
байланысты осы саланың жұмыскерлерін қамтыған. Халықаралық еңбек ұйымының
(ХЕҰ) болжамы бойынша әлемде 2009 жылы жұмыссыздар саны 50 миллионға жетсе,
оның 23 миллионы Азия мемлекеттерінің тұрғындарына тиесілі делінген.
Испанияда да 2000 жылдың шарықтау шегін аттап, былтырғы жылдың соңында
мемлекеттің жұмысқа қабілетті тұрғындарының арасында жұмыссыздық көрсеткіші
13,91% өскен. Испаниядан кейін Словакия мемлекеті тұр – 10 пайыз. Соған
ұқсас жағдай Чехияда да 5,3 пайызды көрсетті. Қытай мемлеке-тінде де жаппай
жұмыссыздық, ресми тіркелген жұмыссыздар саны АҚШ-тан бес есе көп.
Азуы алты қарыс елдердің өзі жұмыссыздықпен жағаласып жатқанда біздің
елдің мәселесі орынды екен деуіңіз де мүмкін. Ол да дұрыс. Бұл тұрғыдан
біздің құзырлы орындар қол қусырып отырған жоқ. Мәселен, Үкімет осыдан екі
жыл бұрын республикалық және жергілікті бюджеттер есебінен
қаржыландырылатын әлеуметтік нысандар салу арқылы халықты жұмыспен қамту,
несиелендіру тәжірибесін кеңейту, жеке қосалқы шаруашылықтарды дамыту
тәрізді толып жатқан жұмыссыздыққа жүген салатын бағдарламаларды қабылдады.
Тіпті, ағымдағы жылдың аяғына таман Қазақстанда жұмыссыздық азая бастайды
деп мәлімдеген еді ҚР үкімет басшысының орынбасары Ербол Орынбаев
Президенттің қатысуымен өткен дағдарысқа қарсы шаралардың жүзеге асырылуы
жөніндегі кеңесте. Республика экономикасында 2009 жылғы I тоқсанда 7,8
млн. адам жұмыспен қамтылды. Жыл аяғына дейін әлі 250 мыңнан астам адам
жұмысқа орналасуы тиіс дейді мәліметтер. Бірақ мұның бәрі, Елбасының
алдында ақталуды көздеген жалаң деректер болмаса игі.
Курстық жұмыстың мақсаты Жұмыссыздық – еңбек нарығының біртұтас
элементі болып табылады. Жұмыссыздық өте күрделі құбылыс және қоғамның
дамуы барысында әр түрлі экономикалық мектептердің көзқарастары әр түрлі
болған. Қазіргі жағдайда монетарлық теория өзі туралы барынша айқын
көрсете білуде. Осы теорияны жақтайшылар жұмыссыздық себебін мемлекеттің
ақша саясатын дұрыс жүргізбеуінде екендігімен түсіндіреді. Ақша массасын
дұрыс басқара отырып, өндіріс процесін реттеуге болады. Олардың ойынша,
түзу инфляция өндірісті ынталандырады және жұмыссыздықты басады. Мысалы,
жаңа зеландиялық экономист Олбен Филлипс осы тәуелділікті математикалық
тілде қисық түрінде көрсетті, кейінірек ол Филлипс қисығы деп аталды.
Жұмыссыздық – бұл жұмыс күшіне деген сұраныс пен оның ұсынысының арасындағы
айырмашылықтан туындайтын нәтиже. Экономикады жұмыс күші жұмыспен қамтылған
және жұмыспен қамтылмағандардан құралады. Жұмыссыздық деңгейі –
экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы жұмыссыздар санының пайызбен
өлшенген үлесі. Шетелдік мамандар жұмыссыздың себептерін талдый отырып,
оның әр түрлі нысандарын тудыратын нақты факторларын қарайды.
Жұмыссыздықтың мынадай сан алуан нысандары болады: жасырын, фрикциондық,
маусымдық, құрылымдық, технологиялық, табиғи және т.б.Батыс елдерінің
мамандары жұмыссыздықды екі топқа бөледі:
· Жиынтық сұраныстың жетіспеуіне байланысты;
· Жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты.
Еңбек нарығының қажеттіліктері жастардың өмір құндылықтарына сәйкес
келмегені диссертацияда көрсетілген, сонымен қатар бұл сәйкессіздік
жастардың белсенді түрде жұмыс іздеуіне кедергі болады, сондықтан да
экономикалық жүйедегі жастарды жұмыспен қамту мәселесіне сәйкес келетін
жүйені қалыптастыру керек.
Бұл жүйе төмендегідей қалыптасу кажет: кәсіпорында, ұйымда және
мемлекеттік мекемелерде конкурстық сұрыптау негізінде жастарды жұмыспен
қамту және тәжірибелерді ұйымдастыру;
- жастар үшін жұмыс орындарын үлестіру мақсатымен аудандық арнайы
бюджеттік қорлар жасау;
- білім беру мекемелерінің түлектерін жұмыспен қамтамасыз ететін
жұмыс берушілердің ынталандыру жүйесін жетілдіру;
- жастармен мамандыққа бағытталған ескертпелі жұмыс жүргізу;
- жастар жұмыссыздығын алдын-ала ескерту жөнінде іс-шараларда
қалыптастыру және жүзеге асыру;
- жастарды баспа және электронды ауқымда ақпарат құралдары арқылы
ақпараттандыру, еңбек нарығы және жастарды қолдану шаралары
туралы анықтамалық және ақпараттық-әдістемелік әдебиеттерді
баспаға шығару;
- жас кәсіпкерлікті және жастар кәсіпкерлігін құру тәжірибесін
дамыту, жастардың бизнес-жоспарларын кеңеспен және
эксперттермен қамтамасыз ету.
I-тарау. ҚР-ДАҒЫ ЖАСТАР ЖҰМЫССЫЗДЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПАЙДА
БОЛУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. 1 ҚР-дағы Жастар жұмыссыздығының ерекшіліктері
Қазіргі қоғамдағы жастар ролі, жас буынның әлеуметтік қызметтері, оның
саяси позициясы мен көзқарасы, білімі мен кәсіби біліктілігі деңгейі,
адамгершілігі мен мәдени қажеттіліктері туралы мәселелерді зерттеудің
теориялық және практикалық мәні аса зор. Қоғамдық үрдістегі жастар рөлі,
оның қызметінің түрлері, құндылықтары, дүниетанымы, қызығушылығы,
қажеттіліктері мен психологиялық қасиеттері әлеуметтік және геосаяси даму
сипаты, қоғамдық қатынастар, тарихи жағдайлар сипатымен шарттасылған.
Халықтың осы тобын зерттеудің негізгі мәселелерінің біріне, біздің
ойымызша, жастар еңбегінің пайдаланылуын бағалау жататын сияқты. Бұл өз
негізінде жастардың еңбек ресурстарын, жастардың еңбек нарығын және оның
жұмыспен қамтылуы мен жұмыссыздық, көшіп-қону, табиғи өсу сияқты құрамдас
бөліктерін әлеуметтік, экономикалық, демографиялық, саяси және басқа
проблемалар мен факторлар аясында теориялық және практикалық зерттеу қажет
екенін көрсетеді.[3]
Жастардың орнын әлеуметтік-экономикалық жүйеде талдау қажеттілігі ең
аз дегенде екі маңызды шартпен негізднледі. Біріншіден, жастар шамамен
Қазақстанда еңбекке жарамды халықтың 25% құрайды; екіншіден, бұл аса
маңызды, олар – елдің болашағы, олардың қызметі оның әрі қарай дамуымен
байланысты. Бүгінде жастар көбінесе қоғамның саяси, экономикалық және
әлеуметтік құрылымын анықтайды. Сонымен бірге бұл дүние жүзіндегі еңбек
нарығында, әсіресе Қазақстанда қатты осал топтардың бірі болып табылады.
Аталған мәселелердің маңыздылығына қарамастан, оларға ғылыми зерттеулерде,
бұқаралық ақпарат құралдарынды, үкіметтік құжаттарда аз көңіл бөлінеді.
18-24 жас аралығындағы жастар, бұл – студенттер немесе кәсіптік
дайындықты аяқтаған жастар. Олар еңбек нарығына кіріп жатқан, жеткілікті
кәсіптік және әлеуметтік тәжірибесі жоқ, сонымен қоса төмен бәсеклестік
мүмкіндігі бар осал топ болып табылады.
25-29 жастағы жастар, негізінен, кәсіптік таңдау жасайды, қандай да
бір өмірлік және кәсіптік тәжірибесі бар топқа жатады. Олар не қажет
ететінін біледі, көбінесе өзінің жанұясы бар және ұсынылатын жұмысқа үлкен
талаптар қояды.[17]
Еңбек нарығындағы жағдайларда маңызды көрсеткіш болып жұмыссыздықтың
деңгей, сыйымдылығы және еңбек нарығының конъюнктурасы болып табылады.
Алайда мұндай статистика толығымен еңбек нарығындағы толық жағдайды
көрсетпейді. Жастар еңбек биржасында басқа жастағы адамдармен салыстырғанда
сирек тіркеледі. Нәтижесінде нарықтық қатынастың ерекшеліктерімен
байланысты, жасырын жұмыссыздық, жұмыспен қамтамасыз етудің жаңа
құбылыстарының барлығы есепке алынбайды. жылдам өсу үстінде, әсіресе жылдам
коммерциаланғандарда. Егер де қазіргі кездегі білікті мамандарды дайындау
және оларға деген сұраныс өзгермесе, жақын аралықта біліксіз мамандар халық
арасында жұмыссыздықтың ұлғаюын алып келуі мүмкін, ең алдымен жалпы орта
мектепті бітірген, әрі қарайғы оқуын жалғастырмаған, мамандығы немесе
қажетті біліктілігі жоқ – жастардың арасында. Сондықтан да жалпы білім
беруін және жастарды кәсіптік оқытуды ұтымды ұйымдастыру қажет.
Қазіргі заманғы құрылымында аграрлық, индустриалды, қызмет көрсету
және жұмыспен қамтамасыз етудің ақпараттық секторларында жастарды жұмыспен
қамтамасыз ету өте төмен, себебі кәсіби білімінің жоқтығына байланысты.
Аграрлық секторда жұмыспен жастардың аз бөлігі қамтамасыз етілген, себебі
еңбек ақысының төмен болуы. Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету ұйымдасқан -
экономикалық қатынастар жиынтығын көрсетеді деп есептейді, бұл басқару
объектісінің және субъектісінің әлеуметтік және экономикалық жетістіктеріне
бағытталған, жұмыспен қамтамасыз ету кепілдігін береді.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
жастар саясаты жөніндегі заңына сәйкес жастар - бұл 16 жастан бастап 29
жас аралығындағы Қазақстан Республикасының азаматтары, шет мемлекеттердің
азаматтары және Қазақстан Республикасы аумағында тұрақты өмір сүріп жатқан
азаматтығы жоқ тұлғалар.
Заңнамада анықталған еңбек ресурстарының төменгі шекарасы болып 16 жас
есептелетіндігін, сондай-ақ осы жасқа қарай жас адамда бұлшық ет пен сүйек
жүйесі қалыптасатындығын және оның белгіленген жұмысты орындай алатындығын
назарға ала отырып, осы жас жұмыс істеу кезеңінің заңды негізделген
бастапқы сатысы болып табылады.
Сонымен қатар, дәл осы жаста жастардың басым көпшілігі жалпы білім
мектебін аяқтайды және әр түрлі себептерге байланысты ЖОО-ға немесе басқа
білім мекемелеріне түсе алмағандары өзінің төмен біліктілігімен
ерекшеленетін белгілі бір еңбек түрімен айналыса бастайды.
Қазақстан Республикасында 1998 жылдан бастап 2001 жыл аралығында
Қазақстан Республикасының 1997 жылдың 20 маусымында қабылданған Қазақстан
Республикасында зейнеткерлікті қамтамасыз ету жөніндегі заңына сәйкес
зейнеткерлік жас өзгертілді. Қазіргі кезде олар әйелдер үшін 58 жас және
ерлер үшін 63 жас деп қабылданған.
Қазіргі таңда физиологтар былай деп тұжырымдайды, яғни отыз жастан
асқан жас адамның денесінің өсуі, бұлшық еттерінің ұлғаюы, басы мен бас
миының көлемінің өсуі өз жалғасын табады және осы процесс ер адамдарда
әйел адамдарға қарағанда ұзағырақ созылады.
Жоғарыдағы барлық айтылғандарды жалпылай отырып, Қазақстан
Республикасында жастардың еңбек ресурстарының жоғарғы шектері әйелдер үшін
16-32 жасты, ал ерлерде 16-34 жасты құрауы тиіс.
Бұған сәйкес, заңнамада және тәжірибелік қызметте жастардың еңбек
ресурстарының жас шектерінің ұлғаюы статистикалық материалдарды өте
объективті түрде өңдеуге және осы санаттағылар санын талдауға ғана ықпал
етіп қоймай, сонымен бірге зор ғылыми нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндігіне,
жастар өмірінің жағдайлары мен өмір сапасын жақсартуға, оның кәсіби және
шығармашылық әлеуетін дамытуға, сондай-ақ ұсынылатын жас аралығында өте
өнімді қызметті жүзеге асыруға ықпал етеді.
Бұл айтқанды қорта келе, жастар еңбек ресурстарының жастық есептік
кезеңін алтын кесік әдісін қолдана отырып дәлелдеуге болады. Леонардо да
Винчи 8 және 13 сандарының қатынасын алтын бөлік, ал заңның өзін – алтын
кесік заңы деп атаған.
Алтын кесік заңына сәйкес жастардың еңбек ресурстарын зерттеу 8
бөліктен тұрады (немесе 38,1% 8:13 қатынасында), бұл орайда 13 бөлік
(61,9%) – бұл қалған еңбек ресурстары. Соған сәйкес, барлық еңбек
ресурстары 21 бөлікті, яғни 100%-ды құрайды.
Жастардың еңбек ресурстарының төменгі жас шегі 16 жасты қабылдай
және алтын кесік әдістемесін қолдана, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында ерлер үшін еңбек белсенділік кезеңі 47 жасты құрайтындығын,
яғни 63-16 жас аралығын ескере отырып, келесідей әрекетті орындаймыз: 47 :
21 · 8 = 17,9 жас, бұл жастардың ерлер еңбек ресурстары үшін алтын
кесік екенін анықтаймыз.
Осылайша, еңбек ресурстарының төменгі шекарасы 16 жасты құрайды, яғни,
соған сәйкес, жас ерлердің еңбек ресурстары үшін жоғарғы шекара — 33,9
жас (16 + 17,9) немесе 34 жас болады.
Бұл жағдайда жастар арасындағы әйел еңбек ресурстарының жоғарғы
шекарасы, біздің есептеулерімізге сәйкес, ерлермен салыстырғанда басқаша
болады, яғни Қазақстан Республикасындағы әйел адамдардың еңбек ету
белсенділік кезеңі ерлерден өзгеше болады және 42 жасты құрайды, яғни 58-
16. Осындай есептеулерді жүргізгеннен соң, біз 32 жасқа тең жоғары шекараны
анықтаймыз (42 : 21 · 8 + 16).
Осы есептеулер және қорытындылар жастардың еңбек ресурстарының жас
шекараларының негіздемесі болып табылады, біздің анықтауымыз бойынша
әйелдер үшін 16 жастан 32 жасқа дейінгі және ерлер үшін 16 жастан 34 жасқа
дейінгі аралықта болады.
Қазақстанның нарыққа көшуi жұмыс iстеуге қабiлеттi адамдардың жұмыспен
қамтылуын төмендетiп жiбердi. Жұмыссыздық көбейiп кеттi. Жұмыс күшiнiң
көлеңкелi рыногы дамыды. Ресми түрде тiркелген жұмыссыздықтың деңгейi
немесе жұмыс iздеп жұмыспен қамту мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi органдарға
өтiнiш жасаған азаматтардың үлесi экономикалық белсендi халықтың 4,4 %-ын
құрайды. Еңбек рыногында белсендi түрде жұмыс iздеп жүрген азаматтардың
жұмысқа орналасуына жәрдемдесудiң негiзгi өлшемi - бос қызмет орындары
банкiн қалыптастыру, ұлғайту және пайдалану болып табылады. Белсендi жұмыс
iздеудiң нақты қадамдарына: халықты жұмыспен қамту жөнiндегi мемлекеттiк
уәкiлеттi органдарда немесе жеке меншік агенттiктерде тiркелу, жұмыс
берушiлерге өтiнiш жасау, бұқаралық ақпарат құралдарына жұмыс iздеу туралы
хабарландыру беру, өзiнiң жеке iсiн ұйымдастыруға әрекет ету немесе еңбек
рыногындағы сұраныстарды ескере отырып, кәсiби даярлықтан өту жатады.
Қалалар мен аудандардағы халықты жұмыспен қамту жөнiндегi уәкiлеттi
органдар мынадай қызметтердi көрсетедi:
1) азаматтарды жұмысқа орналастырудың мүмкiндiктерi туралы және осы немесе
басқа бiр жұмысқа орналасқысы келген адамдарға қойылатын талаптар жөнiнде
хабардар етедi;
2) жалпы бiлiм беру мекемелерiнiң
түлектерi мен әлеуметтiк қорғауға аса мұқтаж азаматтарға лайықты жұмыс
таңдауда, сондай-ақ жаңа жұмыс орындарына, вахталық әдiспен, шетелде
жұмысқа орналасуға жәрдемдеседi; 3) жұмыс iздеуде қиындық көрiп жүрген
азаматтарға консультация бередi;
4) қоғамдық жұмыстарды ұйымдастырады;
5) жұмыссыз азаматтарды оқытады және қайта оқытады;
6) шағын несие беру арқылы жұмыссыздарға өзiнiң жеке iсiн
ұйымдастыруға жәрдемдеседi;
7) кәсiби даярлауға, iскерлiк машықтарын үйретуге мемлекеттiк
тапсырысты кәсiби білім беру оқу орындарының желiсi арқылы анықтайды;
8) бастауыш және орта кәсiптiк оқу орындарының түлектерiн жұмысқа
орналастыруға жәрдемдеседi.
1.2 ҚР-дағы Жастар жұмыссыздығының пайда болуының алғышарттары
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясының шеңберінде 2005 жылы
кәсіпкерлікті одан әрі дамыту мақсатында Оңтүстік Қазақстан облысының
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2006-2008 жылдарға арналған аймақтық
бағдарламасы әзірленіп, қабылданды.
Бағдарламада көрсетілген іс-шараларды жүзеге асыру облыстың
әлеуметтік-экономикалық дамуына өзінің оң әсерін тигізуде.
Алдын ала деректер бойынша облыста тіркелген кәсіпкерлік жастар саны
142,2 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалардың саны 127,7 мың
бірлікті құрап 266,1 мың адам жұмыспен қамтылған. Заңды тұлға ретінде
тіркелген кәсіпорындардың саны 16,6 бірлікке жетіп, оның 13,0 мың бірлігі
жұмыс істеуде. Онда 72,1 мың адам қызмет атқарады. Өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда тіркелген кәсіпкерлік құрылымдарының саны 11,3
пайызға артқан. Облыс бойынша шағын бизнес саласында 338,2 адам жұмыспен
қамтылған немесе облыстағы экономикалық белсенді халықтың 31,1 пайызын
құрайды.
2007 жылы шағын кәсіпкерлік құрылымдары 130,9 млрд. теңгенің өнімін
(жұмысы, қызметі) өндіріп, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 6,5
пайызға артқан.
Облыста заңды тұлға ретінде 2008 жылдың 1 қаңтарына 1228 кәсіпорын
құрылып, 3547 жаңа жұмыс орны ашылды.
Кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік қолдаудың қозғаушы құралдарының
бірі кәсіпкерлікті шағын кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай көмек көрсету
болып табылады. Облыста кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай қолдау 3 деңгейде
- екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлар мен, микрокредиттік ұйымдар
арқылы жүргізілуде.
Жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдарына жалпы-74107,9млн.теңге,
оның ішінде екінші дәрежелі банктерден –66818,0 млн.теңге, “Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы –475,8 млн. теңге , “Несие
беру Қазақстандық қоры” – 4601,5 млн. теңге және “Фермерлер мен
кәсіпкерлерді қолдау қоры” қоғамдық қорымен – 117,4 млн теңге,
ауылшаруашылық несие серіктестіктері мен несиелік серіктестіктері-2096,0
млн. теңге. Барлық қаржылық институттардан шағын және орта кәсіпкерлік
құрылымдарына бөлінген несие қаражаттардың көлемі өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда 45,3 пайызға өскен.
Экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік тосқауылдарды жоюдың
тиімді механизмдерін әзірлеу мақсатында шағын кәсіпкерлікті дамыту
жөніндегі заңдардың және басқа да республикалық, облыстық деңгейдегі
нормативтік құқықтық актілердің жобаларына ұсыныстар әзірленді
2007 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасы индустрия және сауда
министрлігіне 2008-2010 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және
қолдау бағдарламасына Халықаралық Сауда Ұйымына кіру барысындағы отандық
тауарөндірушілерді кері әсерінен қорғау жолдары, ИСО–сериялы халықаралық
стандарттарды енгізуде кәсіпкерлерге жеңілдіктер беру, шағын және орта
бизнеске арналған оқыту бағдарламасының тұрақты жүйесін қалыптастыру туралы
ұсыныстар енгізілді.
“Атамекен” Одағымен бірлесе мемлекет пен бизнестің әлеуметтік-
әріптестікті стратегиясын және отандық бизнестің экспортқа бағытталған
жүйесін қалыптастыру бойынша 2007 жылға арналған негізгі бағыттары
белгіленіп, облыстың әлеуметтік саласындағы қаржылық және тағы басқа
мәселелерді шешуге кәсіпкерлерді тарту бойынша ұсыныстар енгізілді.
Қазақстан Республикасы Үкіметіне Мемлекеттік-жеке серіктестік
негізінде 100 мектеп пен аурухананың құрылысын жүргізу жобасын жүзеге
асыру бойынша бірінші кезектегі іс-шаралар жоспарына бірқатар ұсыныстар
енгізілді олар: құрылысқа және құрылыс материалдарын өндіретін
кәсіпорындарды кеңейтуге қатысты жобаларды шұғыл түрде несиелендіру
мәселесі бойынша Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры АҚ-мен тығыз байланыста
жұмыс жүргізу, отандық құрылыс индустриясының өнімдерін өндіретін
кәсіпорындардың өндірісі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету туралы және тағы
басқа.
Жастар белсенділігі артып келеді
Талдықорған қаласында Парламент Мәжілісінің депутаты, “Жас Отан” жастар
қанаты республикалық кеңесінің төрағасы Тәңірберген Бердіоңғаров облыс
аумағындағы аудандық және қалалық жастар көшбасшылары-мен кеңес өткізді.
Оны Алматы облыстық “Жас Отан” жастар қанаты және “Жетісу жастары”
жастар орталығы ұйымдастырды.
Жиынды “Нұр Отан” ХДП облыстық филиалы төрағасының орынбасары
Айтбай Сейітов ашып, жастар тәрбиесі мен олардың қоғамдағы орны жайлы
әңгімеледі. Одан соң облыстық “Жетісу жастары” жастар орталығының директоры
Қуаныш Тұрсынбаев сөз алып, “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар
саясаты туралы” Заңның аясында атқарылған жұмыстар мен оның орындалуын,
түйінді мәселелерді шешу жолдарын ортаға салды. Сонымен қатар, ол
жастарды “Қазақстан – 2030” Стратегиясының 10 жылдығымен құттықтады.
Өткен мерзім ішінде аталған ұйымның ұйытқы болуымен “Жетісу жастары”
атты бос орындар жәрмеңкесі өткізіліп, нәтижесінде 16-29 жас аралығындағы
1551 жұмыссыз жастың 1163-і жұмыспен қамтылды және 137 адам тұрақты жұмысқа
орналасты. Сондай-ақ “Менің ауылым” үгіт автопойызы елді мекендер
тұрғындарымен Отанды сүю, құрметтеу бағытында кездесулер, акциялар өткізіп,
аталған шараға 10 000-нан астам жастар қамтылды. Президент Н. Ә.
Назарбаевтың “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” Жолдауын басшылыққа алу арқылы
жаз айларында 150 студент “Ауыл құрылысы”, “Даубек” және “АЛЖТМ”, “Газ-
маркет” құрылыс отрядтарында еңбек етіп, 124 млн. теңгенің құрылыс
жұмыстарын жүзеге асырды. Осылайша жұмыссыздық мәселесін шешу барысында
мүмкіндіктері шектеулі жастарға нысаналы көмек көрсетіп, олардың бос
уақытын ұтымды ұйымдастыру қолға алынды.
– Бүгінде елімізде жастарға жоғары сенім көрсетіліп, олар биліктің әр
тармағына келе бастады. Жастардың ұшқыр ой-пікірі осылайша еліміздің
өркендеуіне негіз қалауда. Бүгінгі кездесуді Парламент пен жастар
арасындағы байланыстың алғашқы қадамы деуге болады. Жастар өмірі, оқуы,
тұрмысы, әлеуметтік жағдайына байланысты мәселелер көпшілікті толғандырады.
Жастарға деген облыс әкімінің ағалық қамқорлығы әрдайым сезіледі, – деді
Т.Бердіоңғаров.
Кеңесте облыстық жастар мәслихатының спикері Қимәділ Бекболат,
Қапшағай қалалық “Жас Отан” жастар қанатының төрағасы Арыстанғали
Сансызбаев, облыстық ішкі саясат департаменті директорының орынбасары
Ғалиасқар Сарыбаев сөз алып, “Жастар саясаты туралы” Заң аясында атқарылған
істер мен өмірге келген тың мәселелерді ортаға салды. Әсіресе, Қапшағай
қаласындағы “Жастар-2030” қоғамдық бірлестігінің жұмыстары ерекше атап
өтілді.
Жастар – жас адамдардың әлеуметтік жағдайы, қоғамның әлеуметтік
құрылымындағы олардың орны мен атқаратын іс-әрекеті, ерекше қызығушылықтары
мен құндылықтарының жас мөлшерімен анықталатын әлеуметтік-демографиялық
топҚазақстанда жас мөлшері 14-тен 29-ға дейінгі адамдар жастар қатарына
жатқызылады. Бүгінгі таңда жастар еліміздің халқының 30% құрап, қоғамның
маңызды бөлігі болып табылады.
Осыған сәйкес, жастар саясатының қазіргі жағдайы мен оның
болашағын айқындау мәселесі үлкен өзектілікке ие. Жастардың бәсекеге
қабілеттілігін қолдау және дамыту Қазақстан Республикасының мемлекеттік
саясатының стратегиялық маңызы бар басымдықтарының бірі. Жыл сайынғы
Елбасының жолдауларында әлеуметтік-хабардар мемлекеттің құрылуы мен
дамытылуына айрықша көңіл бөлінеді. Мұндай әлеуметтік мемлекеттің
қалыптасуы мен алдағы уақытта тұрақты дамуының шешуші факторы – жаһандану
жағдайындағы қазіргі халықаралық талаптар мен стандарттарға сәйкес келетін
отандық бәсекеге қабілетті жастар қатарын қалыптастыру және дамыту болып
табылады. Осындай жастарымыздың болуы – ұлттың гүлденуі мен дамыған
азаматтық қоғамның кепілі, яғни, еліміздің демократия институтының тірегі.
14-29 жас аралығындағы әрбір қазақстандық жас бала өмірінің маңызды бөлігін
жұмыспен қамтылу мәселесі құрайды. Жоғарыда айтылып өткендей, өздерінің жас
мөлшеріне байланысты жас адамдар қандай да бір салада үлкен тәжірибеге ие
болмағанымен, ірі көлемді инновациялық және шығармашылық мүмкіндіктер,
сондай-ақ жемісті еңбек етуге деген айрықша құлшынысқа ие. Саясаттанушы
Гүлден Жоламанованың мақаласы Қазақстан Республикасындағы жастардың
жұмыспен қамтылу мәселесіне арналған. Өзінің Қазақстан Республикасының
жастар нарығындағы жағдайың сараптамасы атты мақаласында ол жоғары оқу
орындары түлектерінің жұмыспен қамтылу деңгейінің төмен болу себептерін
келтіреді: Біріншіден, жоғары оқу орындарына белгілі
бір мамандықты оқуға түскен жастар еңбек нарығындағы ағымдағы сұранысқа
назар аударады. Ал оқуларын аяқтаған жастар заман талабына сәйкес
мамандықтарға деген сұраныстың да өзгеріп кеткенін түсінеді.
Екіншіден, техникалық мамандықтар, ақпараттық
технологиялар саласындағы мамандар, сондай-ақ, био және нанотехнология
салаларындағы мамандықтарға бөлінетін мемлекеттік гранттар санының арту
үдерісіне қарамастан, білім беретін оқу ордаларының професорлық-оқытушылық
құрамы мүлдем өзгермейді, осыған байланысты, студенттерге берілетін білім
нарықтағы жұмыс берушілердің талаптарына сай келмей, бұрынғы сабақтастығын
сақтап қалады. Айта кететін жайт, жоғары оқу орны түлектерінің оқу
үрдісінде алатын теориялық білімі, іс жүзіндегі дағды мен ептілікті былай
қойғанда, еңбек нарығындағы жұмыс берушілердің талаптарына мүлдем сәйкес
келмей жататын жасырудың қажеті жоқ. Осылайша, Қазақстанның жоғары оқу
орындарындағы студенттердің мамандану деңгейі шынайы өмір ағымы мен
талаптарына жауап бермейді деуге толық негіз бар. Бұл университет
қабырғаларында білім беретін профессорлық-оқытушылық құрамның өзгермеуі мен
берілетін білімдердің бұрынғы сарынмен, жаңа үрдерістерге сәйкес болмауына
байланысты. Ағымдағы өмір көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орындарының
түлектері өз мамандықтары бойынша жұмыс таба алмай, басқа кәсіппен
айналысады немесе сұранысқа ие мамандықты алу мақсатында қайта оқуға түсуге
мәжбүр. Бұл мәселенің шешімін табудың өзіндік жолы ретінде Дипломмен
ауылға акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл шаруашылығы министрлігінің
мәліметтері бойынша, 2009 жылы әлеуметтік саланың 6 582 маманы ауылдық
жерлерге көшіп жұмысқа тұрды. Ауыл шаруашылығы вице-министрі Оразаев М.
айтуы бойынша,, олардың 78% – мұғалімдер, ал қалғандары – денсаулық сақтау,
әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет пен спорт салаларында жұмыс істейтін
мамандар. Оразаев М. сөзіне сенсек, бұл бағдарлама осы жылы да жалғасын
таппақ. Сонымен қатар,, көтерме жәрдемақы ретінде төленетін ақшаға қосымша
бюджеттік несие беру мақсатында 3,5 млрд. теңге бөлінетін болады”, деп атап
өтті вице-министр. Бұл акция 6 582 жас маманның жұмыспен қамтылу мәселесін
шешті, алайда бұл 600 000 жас маманның небары 1 % құрап отыр.
Игерілген мамандықтың қыр-сырын іс жүзінде шыңдай түсуге университет
қабырғасынан жаңа шыққан жастарды жұмыс берушілердің қабылдамауы да кедергі
болып отыр. Тіпті жолы болып, сынау мерзімінен сүрінбей өтіп жұмысқа
қабылданған жас түлектің жалақысы оның қажеттіліктері мен талаптарына жауап
бермейтіні анық.
Сонымен қатар, елімізде мамандануға бағыттау, жастарға еліміздің
экономикалық талаптарын ескере отырып мамандықтың түрін таңдауға көмектесу
жұмыстарын реттеумен айналысатын арнайы қызметтің жоқтығын да ерекше атап
өткен жөн.Жастардың қызметтік мансапты жылдам өсіруді көздеп, жұмысты
әлеуметтік лифт ретінде қарастыратындарын жасырудың қажеті жоқ. Ал жұмыс
берушілердің көпшілігі жас кадрларды қосымша оқытуға қаражат шығындауға
әркез дайын бола бермейді. Сонымен қатар, жұмысқа орналасқан жоғары оқу
орындарының түлектері үшін ешқандай әлеуметтік көмек, ең алдымен, тұрғын үй
алу мәселесі қарастырылмаған. Өздігінен аяғынан тік тұруды көздеген жас
мамандар үйлі-баранды болуға да асықпайды. Осылайша, бүгінгі таңда
Қазақстандағы ер адамдардың некеге тұру жасы 28-30 құраса, әйел адамдардың
ішінде – 27 жасты құрайды . Сол себептен де, жұбайлардың жасы 29 аспайтын,
сондай-ақ балалары бар жас отбасына арналған мемлекеттік бағдарлама бойынша
пәтер алу мүмкіндігі де өте төмен. Мемлекеттік бағдарлама бойынша пәтер
алатын жас мамандардың қатарынан жастарды көру мүмкін емес, ал қазіргі
жағдайда олардың басым бөлігінің жалақысы отбасын асырауға де жетпей
жатады. Сондай-ақ, Алматы қаласында пәтер жалдап тұруды әрбір мемлекеттік
қызметкердің қалтасы көтере бермейді.
II-тарау. ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ҚОҒАМ ПРОБЛЕМАСЫ РЕТІНДЕ
2.1 Жастар жұмыссыздығы әлеуметтік проблемасы ретінде
Біз, тәуелсіздік бесігінде тербеліп өскен бақытты қазақ елінің
ұландары, мемлекетіміздің қазіргі жетістіктері – бұл партиямыздың басшысы,
әлем таныған ірі саяси қайраткер, Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен жүргізіліп жатқан сан алуан
реформалардың заңды нәтижесі екенін мақтан тұтамыз. Себебі, елімізде
қазіргі таңда әр жас азаматтың толыққанды дамуына арналған жан-жақты
тетіктер жасақталғандығы айқын көрініс табуда. Қазақстан Республикасының
индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік
Стратегиясының шеңберінде 2005 жылы кәсіпкерлікті одан әрі дамыту
мақсатында Оңтүстік Қазақстан облысының кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың
2006-2008 жылдарға арналған аймақтық бағдарламасы әзірленіп, қабылданды.
Бағдарламада көрсетілген іс-шараларды жүзеге асыру облыстың
әлеуметтік-экономикалық дамуына өзінің оң әсерін тигізуде.
Алдын ала деректер бойынша облыста тіркелген кәсіпкерлік жастар саны
142,2 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалардың саны 127,7 мың
бірлікті құрап 266,1 мың адам жұмыспен қамтылған. Заңды тұлға ретінде
тіркелген кәсіпорындардың саны 16,6 бірлікке жетіп, оның 13,0 мың бірлігі
жұмыс істеуде. Онда 72,1 мың адам қызмет атқарады. Өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда тіркелген кәсіпкерлік құрылымдарының саны 11,3
пайызға артқан. Облыс бойынша шағын бизнес саласында 338,2 адам жұмыспен
қамтылған немесе облыстағы экономикалық белсенді халықтың 31,1 пайызын
құрайды.
2007 жылы шағын кәсіпкерлік құрылымдары 130,9 млрд. теңгенің өнімін
(жұмысы, қызметі) өндіріп, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 6,5
пайызға артқан.
Облыста заңды тұлға ретінде 2008 жылдың 1 қаңтарына 1228 кәсіпорын
құрылып, 3547 жаңа жұмыс орны ашылды.
Кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік қолдаудың қозғаушы құралдарының
бірі кәсіпкерлікті шағын кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай көмек көрсету
болып табылады. Облыста кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай қолдау 3 деңгейде
- екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлар мен, микрокредиттік ұйымдар
арқылы жүргізілуде.
Жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдарына жалпы-74107,9млн.теңге,
оның ішінде екінші дәрежелі банктерден –66818,0 млн.теңге, “Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы –475,8 млн. теңге , “Несие
беру Қазақстандық қоры” – 4601,5 млн. теңге және “Фермерлер мен
кәсіпкерлерді қолдау қоры” қоғамдық қорымен – 117,4 млн теңге,
ауылшаруашылық несие серіктестіктері мен несиелік серіктестіктері-2096,0
млн. теңге. Барлық қаржылық институттардан шағын және орта кәсіпкерлік
құрылымдарына бөлінген несие қаражаттардың көлемі өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда 45,3 пайызға өскен.
Экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік тосқауылдарды жоюдың тиімді
механизмдерін әзірлеу мақсатында шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
заңдардың және басқа да республикалық, облыстық деңгейдегі нормативтік
құқықтық актілердің жобаларына ұсыныстар әзірленді
2007 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасы индустрия және сауда
министрлігіне 2008-2010 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және
қолдау бағдарламасына Халықаралық Сауда Ұйымына кіру барысындағы отандық
тауарөндірушілерді кері әсерінен қорғау жолдары, ИСО–сериялы халықаралық
стандарттарды енгізуде кәсіпкерлерге жеңілдіктер беру, шағын және орта
бизнеске арналған оқыту бағдарламасының тұрақты жүйесін қалыптастыру туралы
ұсыныстар енгізілді.
“Атамекен” Одағымен бірлесе мемлекет пен бизнестің әлеуметтік-әріптестікті
стратегиясын және отандық бизнестің экспортқа бағытталған жүйесін
қалыптастыру бойынша 2007 жылға арналған негізгі бағыттары белгіленіп,
облыстың әлеуметтік саласындағы қаржылық және тағы басқа мәселелерді шешуге
кәсіпкерлерді тарту бойынша ұсыныстар енгізілді.
Қазақстан Республикасы Үкіметіне Мемлекеттік-жеке серіктестік негізінде
100 мектеп пен аурухананың құрылысын жүргізу жобасын жүзеге асыру бойынша
бірінші кезектегі іс-шаралар жоспарына бірқатар ұсыныстар енгізілді олар:
құрылысқа және құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындарды кеңейтуге
қатысты жобаларды шұғыл түрде несиелендіру мәселесі бойынша Шағын
кәсіпкерлікті қолдау қоры АҚ-мен тығыз байланыста жұмыс жүргізу, отандық
құрылыс индустриясының өнімдерін өндіретін кәсіпорындардың өндірісі туралы
ақпаратпен қамтамасыз ету туралы және тағы басқа.
Жастар белсенділігі артып келеді
Кеше Талдықорған қаласында Парламент Мәжілісінің депутаты, “Жас Отан”
жастар қанаты республикалық кеңесінің төрағасы Тәңірберген Бердіоңғаров
облыс аумағындағы аудандық және қалалық жастар көшбасшылары-мен кеңес
өткізді. Оны Алматы облыстық “Жас Отан” жастар қанаты және “Жетісу жастары”
жастар орталығы ұйымдастырды.
Жиынды “Нұр Отан” ХДП облыстық филиалы төрағасының орынбасары Айтбай
Сейітов ашып, жастар тәрбиесі мен олардың қоғамдағы орны жайлы әңгімеледі.
Одан соң облыстық “Жетісу жастары” жастар орталығының директоры Қуаныш
Тұрсынбаев сөз алып, “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар
саясаты туралы” Заңның аясында атқарылған жұмыстар мен оның орындалуын,
түйінді мәселелерді шешу жолдарын ортаға салды. Сонымен қатар, ол жастарды
“Қазақстан – 2030” Стратегиясының 10 жылдығымен құттықтады.
Өткен мерзім ішінде аталған ұйымның ұйытқы болуымен “Жетісу жастары” атты
бос орындар жәрмеңкесі өткізіліп, нәтижесінде 16-29 жас аралығындағы 1551
жұмыссыз жастың 1163-і жұмыспен қамтылды және 137 адам тұрақты жұмысқа
орналасты. Сондай-ақ “Менің ауылым” үгіт автопойызы елді мекендер
тұрғындарымен Отанды сүю, құрметтеу бағытында кездесулер, акциялар өткізіп,
аталған шараға 10 000-нан астам жастар қамтылды. Президент Н. Ә.
Назарбаевтың “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” Жолдауын басшылыққа алу арқылы
жаз айларында 150 студент “Ауыл құрылысы”, “Даубек” және “АЛЖТМ”, “Газ-
маркет” құрылыс отрядтарында еңбек етіп, 124 млн. теңгенің құрылыс
жұмыстарын жүзеге асырды. Осылайша жұмыссыздық мәселесін шешу барысында
мүмкіндіктері шектеулі жастарға нысаналы көмек көрсетіп, олардың бос
уақытын ұтымды ұйымдастыру қолға алынды.
– Бүгінде елімізде жастарға жоғары сенім көрсетіліп, олар биліктің әр
тармағына келе бастады. Жастардың ұшқыр ой-пікірі осылайша еліміздің
өркендеуіне негіз қалауда. Бүгінгі кездесуді Парламент пен жастар
арасындағы байланыстың алғашқы қадамы деуге болады. Жастар өмірі, оқуы,
тұрмысы, әлеуметтік жағдайына байланысты мәселелер көпшілікті толғандырады.
Жастарға деген облыс әкімінің ағалық қамқорлығы әрдайым сезіледі, – деді
Т.Бердіоңғаров.
Кеңесте облыстық жастар мәслихатының спикері Қимәділ Бекболат, Қапшағай
қалалық “Жас Отан” жастар қанатының төрағасы Арыстанғали Сансызбаев,
облыстық ішкі саясат департаменті директорының орынбасары Ғалиасқар
Сарыбаев сөз алып, “Жастар саясаты туралы” Заң аясында атқарылған істер мен
өмірге келген тың мәселелерді ортаға салды. Әсіресе, Қапшағай қаласындағы
“Жастар-2030” қоғамдық бірлестігінің жұмыстары ерекше атап өтілді.
Жастар – жас адамдардың әлеуметтік жағдайы, қоғамның әлеуметтік
құрылымындағы олардың орны мен атқаратын іс-әрекеті, ерекше қызығушылықтары
мен құндылықтарының жас мөлшерімен анықталатын әлеуметтік-демографиялық
топҚазақстанда жас мөлшері 14-тен 29-ға дейінгі адамдар жастар қатарына
жатқызылады. Бүгінгі таңда жастар еліміздің халқының 30% құрап, қоғамның
маңызды бөлігі болып табылады. Осыған сәйкес, жастар саясатының
қазіргі жағдайы мен оның болашағын айқындау мәселесі үлкен өзектілікке ие.
Жастардың бәсекеге қабілеттілігін қолдау және дамыту Қазақстан
Республикасының мемлекеттік саясатының стратегиялық маңызы бар
басымдықтарының бірі. Жыл сайынғы Елбасының жолдауларында әлеуметтік-
хабардар мемлекеттің құрылуы мен дамытылуына айрықша көңіл бөлінеді. Мұндай
әлеуметтік мемлекеттің қалыптасуы мен алдағы уақытта тұрақты дамуының
шешуші факторы – жаһандану жағдайындағы қазіргі халықаралық талаптар мен
стандарттарға сәйкес келетін отандық бәсекеге қабілетті жастар қатарын
қалыптастыру және дамыту болып табылады. Осындай жастарымыздың болуы –
ұлттың гүлденуі мен дамыған азаматтық қоғамның кепілі, яғни, еліміздің
демократия институтының тірегі.
14-29 жас аралығындағы әрбір қазақстандық жас бала өмірінің
маңызды бөлігін жұмыспен қамтылу мәселесі құрайды. Жоғарыда айтылып
өткендей, өздерінің жас мөлшеріне байланысты жас адамдар қандай да бір
салада үлкен тәжірибеге ие болмағанымен, ірі көлемді инновациялық және
шығармашылық мүмкіндіктер, сондай-ақ жемісті еңбек етуге деген айрықша
құлшынысқа ие.
1-кесте.
Жұмыссыздар
мың адам
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 624,0 601,8 583,9 578,8 597,2
2008 573,8 557,2 540,6 559,3 557,8
2009 583,1 568,2 535,7 531,8 554,5
2010 526,2 503,8 481,7 474,7 496,6*
Жұмыссыздық деңгейі
пайызда
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 7,7 7,3 7,0 7,0 7,3
2008 6,9 6,6 6,4 6,6 6,6
2009 6,9 6,7 6,3 6,3 6,6
2010 6,2 5,8 5,6 5,5 5,8*
Жастар жұмыссыздығының деңгейі
пайызда
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 11,0 9,6 8,6 8,2 9,4
2008 8,1 7,4 7,0 7,1 7,4
2009 7,7 7,2 5,9 6,0 6,7
2010 6,1 5,2 4,7 4,7 5,2*
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі
пайызда
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 3,5 3,3 3,2 3,2 3,3
2008 2,9 2,7 2,6 2,7 2,8
2009 2,7 2,6 2,5 2,3 2,5
2010 2,3 2,2 2,1 2,1 2,2*
http:www.kaz.stat.kzdigitalUZHN _kzPagesdefault.aspx
Талдау. Саясаттанушы Гүлден Жоламанованың мақаласы Қазақстан
Республикасындағы жастардың жұмыспен қамтылу мәселесіне арналған. Өзінің
Қазақстан Республикасының жастар нарығындағы жағдайың сараптамасы атты
мақаласында ол жоғары оқу орындары түлектерінің жұмыспен қамтылу деңгейінің
төмен болу себептерін келтіреді: Біріншіден, жоғары
оқу орындарына белгілі бір мамандықты оқуға түскен жастар еңбек нарығындағы
ағымдағы сұранысқа назар аударады. Ал оқуларын аяқтаған жастар заман
талабына сәйкес мамандықтарға деген сұраныстың да өзгеріп кеткенін
түсінеді. Екіншіден, техникалық
мамандықтар, ақпараттық технологиялар саласындағы мамандар, сондай-ақ, био
және нанотехнология салаларындағы мамандықтарға бөлінетін мемлекеттік
гранттар санының арту үдерісіне қарамастан, білім беретін оқу ордаларының
професорлық-оқытушылық құрамы мүлдем өзгермейді, осыған байланысты,
студенттерге берілетін білім нарықтағы жұмыс берушілердің талаптарына сай
келмей, бұрынғы сабақтастығын сақтап қалады.
Айта кететін жайт, жоғары оқу орны түлектерінің оқу үрдісінде алатын
теориялық білімі, іс жүзіндегі дағды мен ептілікті былай қойғанда, еңбек
нарығындағы жұмыс берушілердің талаптарына мүлдем сәйкес келмей жататын
жасырудың қажеті жоқ.. Осылайша, Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы
студенттердің мамандану деңгейі шынайы өмір ағымы мен талаптарына жауап
бермейді деуге толық негіз бар. Бұл университет қабырғаларында білім
беретін профессорлық-оқытушылық құрамның өзгермеуі мен берілетін
білімдердің бұрынғы сарынмен, жаңа үрдерістерге сәйкес болмауына
байланысты. Ағымдағы өмір көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орындарының
түлектері өз мамандықтары бойынша жұмыс таба алмай, басқа кәсіппен
айналысады немесе сұранысқа ие мамандықты алу мақсатында қайта оқуға түсуге
мәжбүр. Бұл мәселенің шешімін табудың өзіндік жолы ретінде
Дипломмен ауылға акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл шаруашылығы
министрлігінің мәліметтері бойынша, 2009 жылы әлеуметтік саланың 6 582
маманы ауылдық жерлерге көшіп жұмысқа тұрды. Ауыл шаруашылығы вице-министрі
Оразаев М. айтуы бойынша,, олардың 78% – мұғалімдер, ал қалғандары –
денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет пен спорт салаларында
жұмыс істейтін мамандар. Оразаев М. сөзіне сенсек, бұл бағдарлама осы жылы
да жалғасын таппақ. Сонымен қатар,, көтерме жәрдемақы ретінде төленетін
ақшаға қосымша бюджеттік несие беру мақсатында 3,5 млрд. теңге бөлінетін
болады”, деп атап өтті вице-министр. Бұл акция 6 582 жас маманның жұмыспен
қамтылу мәселесін шешті, алайда бұл 600 000 жас маманның небары 1 % құрап
отыр.
2.2 Жастарға арналған бағдарламалар
Игерілген мамандықтың қыр-сырын іс жүзінде шыңдай түсуге университет
қабырғасынан жаңа шыққан жастарды жұмыс берушілердің қабылдамауы да кедергі
болып отыр. Тіпті жолы болып, сынау мерзімінен сүрінбей өтіп жұмысқа
қабылданған жас түлектің жалақысы оның қажеттіліктері мен талаптарына жауап
бермейтіні анық. Сонымен қатар, елімізде мамандануға
бағыттау, жастарға еліміздің экономикалық талаптарын ескере отырып
мамандықтың түрін таңдауға көмектесу жұмыстарын реттеумен айналысатын
арнайы қызметтің жоқтығын да ерекше атап өткен жөн.
Жастардың қызметтік мансапты жылдам өсіруді көздеп,
жұмысты әлеуметтік лифт ретінде қарастыратындарын жасырудың қажеті жоқ.
Ал жұмыс берушілердің көпшілігі жас кадрларды қосымша оқытуға қаражат
шығындауға әркез дайын бола бермейді. Сонымен қатар, жұмысқа орналасқан
жоғары оқу орындарының түлектері үшін ешқандай әлеуметтік көмек, ең
алдымен, тұрғын үй алу мәселесі қарастырылмаған. Өздігінен аяғынан тік
тұруды көздеген жас мамандар үйлі-баранды болуға да асықпайды. Осылайша,
бүгінгі таңда Қазақстандағы ер адамдардың некеге тұру жасы 28-30 құраса,
әйел адамдардың ішінде – 27 жасты құрайды . Сол себептен де, жұбайлардың
жасы 29 аспайтын, сондай-ақ балалары бар жас отбасына арналған мемлекеттік
бағдарлама бойынша пәтер алу мүмкіндігі де өте төмен. Мемлекеттік
бағдарлама бойынша пәтер алатын жас мамандардың қатарынан жастарды көру
мүмкін емес, ал қазіргі жағдайда олардың басым бөлігінің жалақысы отбасын
асырауға де жетпей жатады. Сондай-ақ, Алматы қаласында пәтер жалдап тұруды
әрбір мемлекеттік қызметкердің қалтасы көтере бермейді. ҚР
Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен 2009 жылы ҚР Үкіметінің жанындағы
техникалық және кәсіби білім беруді дамыту және кадрларды даярлау жөніндегі
Ұлттық кеңес құрылды. Нәтижесінде, әкімшіліктер мен орта және кіші бизнес
субъектілерінің арасында 16,2 мың келісімге қол қойылды. 2009 жылы
өндірістік іс-тәжірибеден өтуге 48 мың жұмыс орны берілген болатын.
ҚР статистика Агенттігінің
мәліметтері бойынша, жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 2005 жылғы 13,4%
көрсеткіштен 2009 жылы 5,9% төмендеген. 2010 жылдың 3 ақпанында өткен ҚР
білім және ғылыми министрлігінің кеңейтілген отырысында Министр Ж.Түймебаев
2009-2011 жылдарға арналған Ауыл жастары, Дипломмен ауылға, Жастардың
кадрлық қоры, Жастар – Отанға және Жастар практикасы жалпы ұлттық
бастамалық жобалардың іске асырылып жатқанын мәлімдеді. Ж.Түймебаевтың
есебінде жобалардың берген қорытындылары туралы ақпарат берілмеді, сол
себептен де әрбір жобаның нәтижесін өзіміз сараптап көрелік.
Жастардың кадрлық қоры жобасының нәтижелері бойынша,2009 жылы 1000
үміткердің 32 тіркеуге алынып, барлығы дерлік оқыту мен іс-тәжірибеден
өтті. Жас Отан ЖҚ атқарушы хатшысы Н.Утешевтің айтуы бойынша, іріктеу
сындарының ең соңында кадрлар қоры 300 адамнан тұратын болады. Байқау
сынының барлық кезеңдерінен өтіп, ең жоғары деңгейдегі көрсеткіштерге
жеткен 300 үміткердің ішіндегі 70 адам республикалық деңгейдегі кадрлық
қорға тіркеледі. Ал қалған 230 үміткер аймақтық деңгейдегі кадрлар қорына
тіркелетін болады. Кадрлық қорға тіркеу – үміткердің одан да биік лауазымға
ұсынылуы немесе мемлекеттік қызметке тұруына өзіндің ұсыныс хат болып
саналады. Сонымен қатар, бұл жоба мемлекеттік және жергілікті басқару,
саясаттану мамандықтары бойынша білім алған студенттердің жұмыспен
қамтылуына аз да болса үлес қосты.
Өзіміз білетіндей, бұл бағдарлама 2008-2010 жылдарға арналған, бірқатар іс-
шаралар кешенін жүргізу арқылы жастардың қатарынан партиялық кадрлар,
қоғамдық жас саясаткерлер мен мемлекеттік апарат қызметкерлерін тәрбиелеу,
анықтау және олардың қызметтік ілгерілеуіне жол ашуға мүмкіндік бар. Бұл
бағдарлама Қазақстанның болашағы зор жастарының бәрін дерлік қамтыды.
Осылайша, 2008-2010 жылдар аралығында бағдарламаны іске асыру барысында
3000 астам жас мамандарды мемлекеттік қызметтің түрлі салаларына жұмысқа
тарту жоспарланып отыр. Ауыл жастары бағдарламасы бойынша, мысал үшін,
Жамбыл облысында 200 жас маман жұмысқа орналастырылды. Олардың әрбіреуіне
70 айлық есептік көрсеткіш көлемінде көтерме жәрдемақы төленді.
Педагогика мамандары үшін жұмыс орындарын табу қиынға соқпағанымен, жас
дәрігерлердің мәселесі сол ашық күйінде қалды. Ауыл жастары ҚБ төрағасы
Ихтияр Мурзахметов өзінің баяндамасында жастардың ауылдық жерлерде жұмыс
істеуден бас тартуының негізгі екі себебін атап көрсетті: жалақысы жоғары
жұмыс пен қазіргі заман талабына сай инфрақұрылымның жоқтығы. Бұл
мәселелерді мемлекеттің жастарға көрсетілетін қолдауынсыз шешу мүмкін
емес, – деді И. Мурзахметов. Оның ойынша, мемлекеттік қолдаумен қатар,
жергілікті билік органдарының батыл әрекеттері ауадай қажет. Атап айтқанда,
аудандық бюджеттерді бекіту кезінде жастарды ауылдық жерлерде үлкен
сұранысқа ие мамандықтар бойынша оқыту үшін қосымша қаражаттың бөлінуін
қарастыру қажет. Сонымен қатар, жас мамандарға жеңілдіктер бойынша тұрғын
үй беру, мал мен жер телімдерін сатып алуда көмек көрсету, қажет жағдайда –
жас мамандардың балаларының мектепке дейінгі мекемелерге орналастырылуын
қамтамасыз ету сияқты механизмдерді қолданып, аудандық бюджеттерден қосымша
қаражат бөлу қажет. Мұндай мәселелерді шешудің тағы бір жолы
ретінде Дипломмен ауылға акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл
шаруашылығы Министрлігінің мәліметі бойынша 2009 жылы әлеуметтік саланың 6
582 маманы ауылдық жерлерге көшіп, жұмысқа тұрды. Бұл жоба 6 582 маманның
қызметке тұрып, үлкен өмірге қадам басуына жасалған үлкен көмек болды. Дей
тұрсақ та, бұл 600 000 жуық жас маманның 1 % сәл ғана артық болып отыр.
Жастар практикасы жобасы 2009 жылы Жол картасы бағдарламасының аясында
басталып, бірқатар жетістіктерге жетіп үлгерді. Бұл жоба оқу орындарының
түлектеріне игерілген мамандық бойынша іс-тәжірибе жинақтақтап, кәсіпқой
мамандармен бәсекеге түсуге мүмкіндік береді. Іс-тәжірибеден өту мерзімі 6
айды құрайды.
Жастар практикасына жоғары және орта кәсіби білім беретін мекемелердің
түлектері жіберілді. Ал оның ұзақтығы, жоғарыда аталып өткендей, алты айдан
аспауы тиіс. Бұл бағдарламаның жүзеге асуы мен бөлінген қаражаттың қайда
жұмсалғаны туралы ақпарат БАҚ таратылмады. Жалпы алғанда, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I-тарау. . ҚР-ДАҒЫ ЖАСТАР ЖҰМЫССЫЗДЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПАЙДА
БОЛУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 ҚР-дағы жастар жұмыссыздығының
ерекшіліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 ҚР-дағы Жастар жұмыссыздығының пайда болуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
II-тарау. ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ҚОҒАМ ПРОБЛЕМАСЫ РЕТІНДЕ ЖӘНЕ ЖАСТАРҒА
АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАР
2.1 Жастар жұмыссыздығы әлеуметтік проблемасы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Жастарға арналған
бағдарламалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
III-тарау. ҚР-ДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ОНЫМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ
3.1 ҚР-дағы жұмыссыздықпен
күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.2 ҚР-дағы жастар арасындағы жұмыссыздықтың алдын алу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..39
К і р і с п е
Курстық жұмыстың өзектілігі Жұыссыздық – жалпы біздің елімізде ғана емес,
қаржылық дағдарысы кезіндегі барлық елді де есеңгіретіп отырған қауіпті
дерт. Біріккен Ұлттар Ұйымы 2009 жыл үшін экономикалық тарылудың
салдарынан жұмыссыздықтың да арта түсетінін айтқан болатын. Ал бүгінде
жаһандық экономика 2,6 пайыз тарылып отыр. Бұл көрсеткіш жылдың басынан
бергі болжамдардың барлығынан жоғары. Біріккен Ұлттар Ұйымының болжамы
бойынша, әлемдегі он миллиондаған адамды кедейшілік қинауы мүмкін. Тек бұл
көрсеткіштің біраз бөлігін біздің еліміз еншілеп кетпесін деп тілейміз.
Көршіміз Ресейде де жұмыссыздық деңгейі биыл соңғы 9 жылдағы
рекордтық көрсеткішке жетті. Ресей статистика агенттігінің мәліметтері
бойынша сәуір айының соңында елдегі нақты жұмыссыздық көрсеткіші 7,7
миллион адамды құраған, бұл экономикалық белсенді халықтың 10,2 пайызы. Ал
Еуропада жұмыссыздық 10 пайыздан асып кетті. Англияда жұмыссыздар екі
миллионға жетіпті.
Дамыған мемлекеттерде жұмыссыздық қаржы саласының қызметкерлерін
қамтыса, дамушы мемлекеттерде шикізатқа әлемдік сұраныстың төмендеуіне
байланысты осы саланың жұмыскерлерін қамтыған. Халықаралық еңбек ұйымының
(ХЕҰ) болжамы бойынша әлемде 2009 жылы жұмыссыздар саны 50 миллионға жетсе,
оның 23 миллионы Азия мемлекеттерінің тұрғындарына тиесілі делінген.
Испанияда да 2000 жылдың шарықтау шегін аттап, былтырғы жылдың соңында
мемлекеттің жұмысқа қабілетті тұрғындарының арасында жұмыссыздық көрсеткіші
13,91% өскен. Испаниядан кейін Словакия мемлекеті тұр – 10 пайыз. Соған
ұқсас жағдай Чехияда да 5,3 пайызды көрсетті. Қытай мемлеке-тінде де жаппай
жұмыссыздық, ресми тіркелген жұмыссыздар саны АҚШ-тан бес есе көп.
Азуы алты қарыс елдердің өзі жұмыссыздықпен жағаласып жатқанда біздің
елдің мәселесі орынды екен деуіңіз де мүмкін. Ол да дұрыс. Бұл тұрғыдан
біздің құзырлы орындар қол қусырып отырған жоқ. Мәселен, Үкімет осыдан екі
жыл бұрын республикалық және жергілікті бюджеттер есебінен
қаржыландырылатын әлеуметтік нысандар салу арқылы халықты жұмыспен қамту,
несиелендіру тәжірибесін кеңейту, жеке қосалқы шаруашылықтарды дамыту
тәрізді толып жатқан жұмыссыздыққа жүген салатын бағдарламаларды қабылдады.
Тіпті, ағымдағы жылдың аяғына таман Қазақстанда жұмыссыздық азая бастайды
деп мәлімдеген еді ҚР үкімет басшысының орынбасары Ербол Орынбаев
Президенттің қатысуымен өткен дағдарысқа қарсы шаралардың жүзеге асырылуы
жөніндегі кеңесте. Республика экономикасында 2009 жылғы I тоқсанда 7,8
млн. адам жұмыспен қамтылды. Жыл аяғына дейін әлі 250 мыңнан астам адам
жұмысқа орналасуы тиіс дейді мәліметтер. Бірақ мұның бәрі, Елбасының
алдында ақталуды көздеген жалаң деректер болмаса игі.
Курстық жұмыстың мақсаты Жұмыссыздық – еңбек нарығының біртұтас
элементі болып табылады. Жұмыссыздық өте күрделі құбылыс және қоғамның
дамуы барысында әр түрлі экономикалық мектептердің көзқарастары әр түрлі
болған. Қазіргі жағдайда монетарлық теория өзі туралы барынша айқын
көрсете білуде. Осы теорияны жақтайшылар жұмыссыздық себебін мемлекеттің
ақша саясатын дұрыс жүргізбеуінде екендігімен түсіндіреді. Ақша массасын
дұрыс басқара отырып, өндіріс процесін реттеуге болады. Олардың ойынша,
түзу инфляция өндірісті ынталандырады және жұмыссыздықты басады. Мысалы,
жаңа зеландиялық экономист Олбен Филлипс осы тәуелділікті математикалық
тілде қисық түрінде көрсетті, кейінірек ол Филлипс қисығы деп аталды.
Жұмыссыздық – бұл жұмыс күшіне деген сұраныс пен оның ұсынысының арасындағы
айырмашылықтан туындайтын нәтиже. Экономикады жұмыс күші жұмыспен қамтылған
және жұмыспен қамтылмағандардан құралады. Жұмыссыздық деңгейі –
экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы жұмыссыздар санының пайызбен
өлшенген үлесі. Шетелдік мамандар жұмыссыздың себептерін талдый отырып,
оның әр түрлі нысандарын тудыратын нақты факторларын қарайды.
Жұмыссыздықтың мынадай сан алуан нысандары болады: жасырын, фрикциондық,
маусымдық, құрылымдық, технологиялық, табиғи және т.б.Батыс елдерінің
мамандары жұмыссыздықды екі топқа бөледі:
· Жиынтық сұраныстың жетіспеуіне байланысты;
· Жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты.
Еңбек нарығының қажеттіліктері жастардың өмір құндылықтарына сәйкес
келмегені диссертацияда көрсетілген, сонымен қатар бұл сәйкессіздік
жастардың белсенді түрде жұмыс іздеуіне кедергі болады, сондықтан да
экономикалық жүйедегі жастарды жұмыспен қамту мәселесіне сәйкес келетін
жүйені қалыптастыру керек.
Бұл жүйе төмендегідей қалыптасу кажет: кәсіпорында, ұйымда және
мемлекеттік мекемелерде конкурстық сұрыптау негізінде жастарды жұмыспен
қамту және тәжірибелерді ұйымдастыру;
- жастар үшін жұмыс орындарын үлестіру мақсатымен аудандық арнайы
бюджеттік қорлар жасау;
- білім беру мекемелерінің түлектерін жұмыспен қамтамасыз ететін
жұмыс берушілердің ынталандыру жүйесін жетілдіру;
- жастармен мамандыққа бағытталған ескертпелі жұмыс жүргізу;
- жастар жұмыссыздығын алдын-ала ескерту жөнінде іс-шараларда
қалыптастыру және жүзеге асыру;
- жастарды баспа және электронды ауқымда ақпарат құралдары арқылы
ақпараттандыру, еңбек нарығы және жастарды қолдану шаралары
туралы анықтамалық және ақпараттық-әдістемелік әдебиеттерді
баспаға шығару;
- жас кәсіпкерлікті және жастар кәсіпкерлігін құру тәжірибесін
дамыту, жастардың бизнес-жоспарларын кеңеспен және
эксперттермен қамтамасыз ету.
I-тарау. ҚР-ДАҒЫ ЖАСТАР ЖҰМЫССЫЗДЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПАЙДА
БОЛУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. 1 ҚР-дағы Жастар жұмыссыздығының ерекшіліктері
Қазіргі қоғамдағы жастар ролі, жас буынның әлеуметтік қызметтері, оның
саяси позициясы мен көзқарасы, білімі мен кәсіби біліктілігі деңгейі,
адамгершілігі мен мәдени қажеттіліктері туралы мәселелерді зерттеудің
теориялық және практикалық мәні аса зор. Қоғамдық үрдістегі жастар рөлі,
оның қызметінің түрлері, құндылықтары, дүниетанымы, қызығушылығы,
қажеттіліктері мен психологиялық қасиеттері әлеуметтік және геосаяси даму
сипаты, қоғамдық қатынастар, тарихи жағдайлар сипатымен шарттасылған.
Халықтың осы тобын зерттеудің негізгі мәселелерінің біріне, біздің
ойымызша, жастар еңбегінің пайдаланылуын бағалау жататын сияқты. Бұл өз
негізінде жастардың еңбек ресурстарын, жастардың еңбек нарығын және оның
жұмыспен қамтылуы мен жұмыссыздық, көшіп-қону, табиғи өсу сияқты құрамдас
бөліктерін әлеуметтік, экономикалық, демографиялық, саяси және басқа
проблемалар мен факторлар аясында теориялық және практикалық зерттеу қажет
екенін көрсетеді.[3]
Жастардың орнын әлеуметтік-экономикалық жүйеде талдау қажеттілігі ең
аз дегенде екі маңызды шартпен негізднледі. Біріншіден, жастар шамамен
Қазақстанда еңбекке жарамды халықтың 25% құрайды; екіншіден, бұл аса
маңызды, олар – елдің болашағы, олардың қызметі оның әрі қарай дамуымен
байланысты. Бүгінде жастар көбінесе қоғамның саяси, экономикалық және
әлеуметтік құрылымын анықтайды. Сонымен бірге бұл дүние жүзіндегі еңбек
нарығында, әсіресе Қазақстанда қатты осал топтардың бірі болып табылады.
Аталған мәселелердің маңыздылығына қарамастан, оларға ғылыми зерттеулерде,
бұқаралық ақпарат құралдарынды, үкіметтік құжаттарда аз көңіл бөлінеді.
18-24 жас аралығындағы жастар, бұл – студенттер немесе кәсіптік
дайындықты аяқтаған жастар. Олар еңбек нарығына кіріп жатқан, жеткілікті
кәсіптік және әлеуметтік тәжірибесі жоқ, сонымен қоса төмен бәсеклестік
мүмкіндігі бар осал топ болып табылады.
25-29 жастағы жастар, негізінен, кәсіптік таңдау жасайды, қандай да
бір өмірлік және кәсіптік тәжірибесі бар топқа жатады. Олар не қажет
ететінін біледі, көбінесе өзінің жанұясы бар және ұсынылатын жұмысқа үлкен
талаптар қояды.[17]
Еңбек нарығындағы жағдайларда маңызды көрсеткіш болып жұмыссыздықтың
деңгей, сыйымдылығы және еңбек нарығының конъюнктурасы болып табылады.
Алайда мұндай статистика толығымен еңбек нарығындағы толық жағдайды
көрсетпейді. Жастар еңбек биржасында басқа жастағы адамдармен салыстырғанда
сирек тіркеледі. Нәтижесінде нарықтық қатынастың ерекшеліктерімен
байланысты, жасырын жұмыссыздық, жұмыспен қамтамасыз етудің жаңа
құбылыстарының барлығы есепке алынбайды. жылдам өсу үстінде, әсіресе жылдам
коммерциаланғандарда. Егер де қазіргі кездегі білікті мамандарды дайындау
және оларға деген сұраныс өзгермесе, жақын аралықта біліксіз мамандар халық
арасында жұмыссыздықтың ұлғаюын алып келуі мүмкін, ең алдымен жалпы орта
мектепті бітірген, әрі қарайғы оқуын жалғастырмаған, мамандығы немесе
қажетті біліктілігі жоқ – жастардың арасында. Сондықтан да жалпы білім
беруін және жастарды кәсіптік оқытуды ұтымды ұйымдастыру қажет.
Қазіргі заманғы құрылымында аграрлық, индустриалды, қызмет көрсету
және жұмыспен қамтамасыз етудің ақпараттық секторларында жастарды жұмыспен
қамтамасыз ету өте төмен, себебі кәсіби білімінің жоқтығына байланысты.
Аграрлық секторда жұмыспен жастардың аз бөлігі қамтамасыз етілген, себебі
еңбек ақысының төмен болуы. Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету ұйымдасқан -
экономикалық қатынастар жиынтығын көрсетеді деп есептейді, бұл басқару
объектісінің және субъектісінің әлеуметтік және экономикалық жетістіктеріне
бағытталған, жұмыспен қамтамасыз ету кепілдігін береді.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
жастар саясаты жөніндегі заңына сәйкес жастар - бұл 16 жастан бастап 29
жас аралығындағы Қазақстан Республикасының азаматтары, шет мемлекеттердің
азаматтары және Қазақстан Республикасы аумағында тұрақты өмір сүріп жатқан
азаматтығы жоқ тұлғалар.
Заңнамада анықталған еңбек ресурстарының төменгі шекарасы болып 16 жас
есептелетіндігін, сондай-ақ осы жасқа қарай жас адамда бұлшық ет пен сүйек
жүйесі қалыптасатындығын және оның белгіленген жұмысты орындай алатындығын
назарға ала отырып, осы жас жұмыс істеу кезеңінің заңды негізделген
бастапқы сатысы болып табылады.
Сонымен қатар, дәл осы жаста жастардың басым көпшілігі жалпы білім
мектебін аяқтайды және әр түрлі себептерге байланысты ЖОО-ға немесе басқа
білім мекемелеріне түсе алмағандары өзінің төмен біліктілігімен
ерекшеленетін белгілі бір еңбек түрімен айналыса бастайды.
Қазақстан Республикасында 1998 жылдан бастап 2001 жыл аралығында
Қазақстан Республикасының 1997 жылдың 20 маусымында қабылданған Қазақстан
Республикасында зейнеткерлікті қамтамасыз ету жөніндегі заңына сәйкес
зейнеткерлік жас өзгертілді. Қазіргі кезде олар әйелдер үшін 58 жас және
ерлер үшін 63 жас деп қабылданған.
Қазіргі таңда физиологтар былай деп тұжырымдайды, яғни отыз жастан
асқан жас адамның денесінің өсуі, бұлшық еттерінің ұлғаюы, басы мен бас
миының көлемінің өсуі өз жалғасын табады және осы процесс ер адамдарда
әйел адамдарға қарағанда ұзағырақ созылады.
Жоғарыдағы барлық айтылғандарды жалпылай отырып, Қазақстан
Республикасында жастардың еңбек ресурстарының жоғарғы шектері әйелдер үшін
16-32 жасты, ал ерлерде 16-34 жасты құрауы тиіс.
Бұған сәйкес, заңнамада және тәжірибелік қызметте жастардың еңбек
ресурстарының жас шектерінің ұлғаюы статистикалық материалдарды өте
объективті түрде өңдеуге және осы санаттағылар санын талдауға ғана ықпал
етіп қоймай, сонымен бірге зор ғылыми нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндігіне,
жастар өмірінің жағдайлары мен өмір сапасын жақсартуға, оның кәсіби және
шығармашылық әлеуетін дамытуға, сондай-ақ ұсынылатын жас аралығында өте
өнімді қызметті жүзеге асыруға ықпал етеді.
Бұл айтқанды қорта келе, жастар еңбек ресурстарының жастық есептік
кезеңін алтын кесік әдісін қолдана отырып дәлелдеуге болады. Леонардо да
Винчи 8 және 13 сандарының қатынасын алтын бөлік, ал заңның өзін – алтын
кесік заңы деп атаған.
Алтын кесік заңына сәйкес жастардың еңбек ресурстарын зерттеу 8
бөліктен тұрады (немесе 38,1% 8:13 қатынасында), бұл орайда 13 бөлік
(61,9%) – бұл қалған еңбек ресурстары. Соған сәйкес, барлық еңбек
ресурстары 21 бөлікті, яғни 100%-ды құрайды.
Жастардың еңбек ресурстарының төменгі жас шегі 16 жасты қабылдай
және алтын кесік әдістемесін қолдана, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында ерлер үшін еңбек белсенділік кезеңі 47 жасты құрайтындығын,
яғни 63-16 жас аралығын ескере отырып, келесідей әрекетті орындаймыз: 47 :
21 · 8 = 17,9 жас, бұл жастардың ерлер еңбек ресурстары үшін алтын
кесік екенін анықтаймыз.
Осылайша, еңбек ресурстарының төменгі шекарасы 16 жасты құрайды, яғни,
соған сәйкес, жас ерлердің еңбек ресурстары үшін жоғарғы шекара — 33,9
жас (16 + 17,9) немесе 34 жас болады.
Бұл жағдайда жастар арасындағы әйел еңбек ресурстарының жоғарғы
шекарасы, біздің есептеулерімізге сәйкес, ерлермен салыстырғанда басқаша
болады, яғни Қазақстан Республикасындағы әйел адамдардың еңбек ету
белсенділік кезеңі ерлерден өзгеше болады және 42 жасты құрайды, яғни 58-
16. Осындай есептеулерді жүргізгеннен соң, біз 32 жасқа тең жоғары шекараны
анықтаймыз (42 : 21 · 8 + 16).
Осы есептеулер және қорытындылар жастардың еңбек ресурстарының жас
шекараларының негіздемесі болып табылады, біздің анықтауымыз бойынша
әйелдер үшін 16 жастан 32 жасқа дейінгі және ерлер үшін 16 жастан 34 жасқа
дейінгі аралықта болады.
Қазақстанның нарыққа көшуi жұмыс iстеуге қабiлеттi адамдардың жұмыспен
қамтылуын төмендетiп жiбердi. Жұмыссыздық көбейiп кеттi. Жұмыс күшiнiң
көлеңкелi рыногы дамыды. Ресми түрде тiркелген жұмыссыздықтың деңгейi
немесе жұмыс iздеп жұмыспен қамту мәселелерi жөнiндегi уәкiлеттi органдарға
өтiнiш жасаған азаматтардың үлесi экономикалық белсендi халықтың 4,4 %-ын
құрайды. Еңбек рыногында белсендi түрде жұмыс iздеп жүрген азаматтардың
жұмысқа орналасуына жәрдемдесудiң негiзгi өлшемi - бос қызмет орындары
банкiн қалыптастыру, ұлғайту және пайдалану болып табылады. Белсендi жұмыс
iздеудiң нақты қадамдарына: халықты жұмыспен қамту жөнiндегi мемлекеттiк
уәкiлеттi органдарда немесе жеке меншік агенттiктерде тiркелу, жұмыс
берушiлерге өтiнiш жасау, бұқаралық ақпарат құралдарына жұмыс iздеу туралы
хабарландыру беру, өзiнiң жеке iсiн ұйымдастыруға әрекет ету немесе еңбек
рыногындағы сұраныстарды ескере отырып, кәсiби даярлықтан өту жатады.
Қалалар мен аудандардағы халықты жұмыспен қамту жөнiндегi уәкiлеттi
органдар мынадай қызметтердi көрсетедi:
1) азаматтарды жұмысқа орналастырудың мүмкiндiктерi туралы және осы немесе
басқа бiр жұмысқа орналасқысы келген адамдарға қойылатын талаптар жөнiнде
хабардар етедi;
2) жалпы бiлiм беру мекемелерiнiң
түлектерi мен әлеуметтiк қорғауға аса мұқтаж азаматтарға лайықты жұмыс
таңдауда, сондай-ақ жаңа жұмыс орындарына, вахталық әдiспен, шетелде
жұмысқа орналасуға жәрдемдеседi; 3) жұмыс iздеуде қиындық көрiп жүрген
азаматтарға консультация бередi;
4) қоғамдық жұмыстарды ұйымдастырады;
5) жұмыссыз азаматтарды оқытады және қайта оқытады;
6) шағын несие беру арқылы жұмыссыздарға өзiнiң жеке iсiн
ұйымдастыруға жәрдемдеседi;
7) кәсiби даярлауға, iскерлiк машықтарын үйретуге мемлекеттiк
тапсырысты кәсiби білім беру оқу орындарының желiсi арқылы анықтайды;
8) бастауыш және орта кәсiптiк оқу орындарының түлектерiн жұмысқа
орналастыруға жәрдемдеседi.
1.2 ҚР-дағы Жастар жұмыссыздығының пайда болуының алғышарттары
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясының шеңберінде 2005 жылы
кәсіпкерлікті одан әрі дамыту мақсатында Оңтүстік Қазақстан облысының
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2006-2008 жылдарға арналған аймақтық
бағдарламасы әзірленіп, қабылданды.
Бағдарламада көрсетілген іс-шараларды жүзеге асыру облыстың
әлеуметтік-экономикалық дамуына өзінің оң әсерін тигізуде.
Алдын ала деректер бойынша облыста тіркелген кәсіпкерлік жастар саны
142,2 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалардың саны 127,7 мың
бірлікті құрап 266,1 мың адам жұмыспен қамтылған. Заңды тұлға ретінде
тіркелген кәсіпорындардың саны 16,6 бірлікке жетіп, оның 13,0 мың бірлігі
жұмыс істеуде. Онда 72,1 мың адам қызмет атқарады. Өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда тіркелген кәсіпкерлік құрылымдарының саны 11,3
пайызға артқан. Облыс бойынша шағын бизнес саласында 338,2 адам жұмыспен
қамтылған немесе облыстағы экономикалық белсенді халықтың 31,1 пайызын
құрайды.
2007 жылы шағын кәсіпкерлік құрылымдары 130,9 млрд. теңгенің өнімін
(жұмысы, қызметі) өндіріп, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 6,5
пайызға артқан.
Облыста заңды тұлға ретінде 2008 жылдың 1 қаңтарына 1228 кәсіпорын
құрылып, 3547 жаңа жұмыс орны ашылды.
Кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік қолдаудың қозғаушы құралдарының
бірі кәсіпкерлікті шағын кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай көмек көрсету
болып табылады. Облыста кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай қолдау 3 деңгейде
- екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлар мен, микрокредиттік ұйымдар
арқылы жүргізілуде.
Жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдарына жалпы-74107,9млн.теңге,
оның ішінде екінші дәрежелі банктерден –66818,0 млн.теңге, “Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы –475,8 млн. теңге , “Несие
беру Қазақстандық қоры” – 4601,5 млн. теңге және “Фермерлер мен
кәсіпкерлерді қолдау қоры” қоғамдық қорымен – 117,4 млн теңге,
ауылшаруашылық несие серіктестіктері мен несиелік серіктестіктері-2096,0
млн. теңге. Барлық қаржылық институттардан шағын және орта кәсіпкерлік
құрылымдарына бөлінген несие қаражаттардың көлемі өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда 45,3 пайызға өскен.
Экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік тосқауылдарды жоюдың
тиімді механизмдерін әзірлеу мақсатында шағын кәсіпкерлікті дамыту
жөніндегі заңдардың және басқа да республикалық, облыстық деңгейдегі
нормативтік құқықтық актілердің жобаларына ұсыныстар әзірленді
2007 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасы индустрия және сауда
министрлігіне 2008-2010 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және
қолдау бағдарламасына Халықаралық Сауда Ұйымына кіру барысындағы отандық
тауарөндірушілерді кері әсерінен қорғау жолдары, ИСО–сериялы халықаралық
стандарттарды енгізуде кәсіпкерлерге жеңілдіктер беру, шағын және орта
бизнеске арналған оқыту бағдарламасының тұрақты жүйесін қалыптастыру туралы
ұсыныстар енгізілді.
“Атамекен” Одағымен бірлесе мемлекет пен бизнестің әлеуметтік-
әріптестікті стратегиясын және отандық бизнестің экспортқа бағытталған
жүйесін қалыптастыру бойынша 2007 жылға арналған негізгі бағыттары
белгіленіп, облыстың әлеуметтік саласындағы қаржылық және тағы басқа
мәселелерді шешуге кәсіпкерлерді тарту бойынша ұсыныстар енгізілді.
Қазақстан Республикасы Үкіметіне Мемлекеттік-жеке серіктестік
негізінде 100 мектеп пен аурухананың құрылысын жүргізу жобасын жүзеге
асыру бойынша бірінші кезектегі іс-шаралар жоспарына бірқатар ұсыныстар
енгізілді олар: құрылысқа және құрылыс материалдарын өндіретін
кәсіпорындарды кеңейтуге қатысты жобаларды шұғыл түрде несиелендіру
мәселесі бойынша Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры АҚ-мен тығыз байланыста
жұмыс жүргізу, отандық құрылыс индустриясының өнімдерін өндіретін
кәсіпорындардың өндірісі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету туралы және тағы
басқа.
Жастар белсенділігі артып келеді
Талдықорған қаласында Парламент Мәжілісінің депутаты, “Жас Отан” жастар
қанаты республикалық кеңесінің төрағасы Тәңірберген Бердіоңғаров облыс
аумағындағы аудандық және қалалық жастар көшбасшылары-мен кеңес өткізді.
Оны Алматы облыстық “Жас Отан” жастар қанаты және “Жетісу жастары”
жастар орталығы ұйымдастырды.
Жиынды “Нұр Отан” ХДП облыстық филиалы төрағасының орынбасары
Айтбай Сейітов ашып, жастар тәрбиесі мен олардың қоғамдағы орны жайлы
әңгімеледі. Одан соң облыстық “Жетісу жастары” жастар орталығының директоры
Қуаныш Тұрсынбаев сөз алып, “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар
саясаты туралы” Заңның аясында атқарылған жұмыстар мен оның орындалуын,
түйінді мәселелерді шешу жолдарын ортаға салды. Сонымен қатар, ол
жастарды “Қазақстан – 2030” Стратегиясының 10 жылдығымен құттықтады.
Өткен мерзім ішінде аталған ұйымның ұйытқы болуымен “Жетісу жастары”
атты бос орындар жәрмеңкесі өткізіліп, нәтижесінде 16-29 жас аралығындағы
1551 жұмыссыз жастың 1163-і жұмыспен қамтылды және 137 адам тұрақты жұмысқа
орналасты. Сондай-ақ “Менің ауылым” үгіт автопойызы елді мекендер
тұрғындарымен Отанды сүю, құрметтеу бағытында кездесулер, акциялар өткізіп,
аталған шараға 10 000-нан астам жастар қамтылды. Президент Н. Ә.
Назарбаевтың “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” Жолдауын басшылыққа алу арқылы
жаз айларында 150 студент “Ауыл құрылысы”, “Даубек” және “АЛЖТМ”, “Газ-
маркет” құрылыс отрядтарында еңбек етіп, 124 млн. теңгенің құрылыс
жұмыстарын жүзеге асырды. Осылайша жұмыссыздық мәселесін шешу барысында
мүмкіндіктері шектеулі жастарға нысаналы көмек көрсетіп, олардың бос
уақытын ұтымды ұйымдастыру қолға алынды.
– Бүгінде елімізде жастарға жоғары сенім көрсетіліп, олар биліктің әр
тармағына келе бастады. Жастардың ұшқыр ой-пікірі осылайша еліміздің
өркендеуіне негіз қалауда. Бүгінгі кездесуді Парламент пен жастар
арасындағы байланыстың алғашқы қадамы деуге болады. Жастар өмірі, оқуы,
тұрмысы, әлеуметтік жағдайына байланысты мәселелер көпшілікті толғандырады.
Жастарға деген облыс әкімінің ағалық қамқорлығы әрдайым сезіледі, – деді
Т.Бердіоңғаров.
Кеңесте облыстық жастар мәслихатының спикері Қимәділ Бекболат,
Қапшағай қалалық “Жас Отан” жастар қанатының төрағасы Арыстанғали
Сансызбаев, облыстық ішкі саясат департаменті директорының орынбасары
Ғалиасқар Сарыбаев сөз алып, “Жастар саясаты туралы” Заң аясында атқарылған
істер мен өмірге келген тың мәселелерді ортаға салды. Әсіресе, Қапшағай
қаласындағы “Жастар-2030” қоғамдық бірлестігінің жұмыстары ерекше атап
өтілді.
Жастар – жас адамдардың әлеуметтік жағдайы, қоғамның әлеуметтік
құрылымындағы олардың орны мен атқаратын іс-әрекеті, ерекше қызығушылықтары
мен құндылықтарының жас мөлшерімен анықталатын әлеуметтік-демографиялық
топҚазақстанда жас мөлшері 14-тен 29-ға дейінгі адамдар жастар қатарына
жатқызылады. Бүгінгі таңда жастар еліміздің халқының 30% құрап, қоғамның
маңызды бөлігі болып табылады.
Осыған сәйкес, жастар саясатының қазіргі жағдайы мен оның
болашағын айқындау мәселесі үлкен өзектілікке ие. Жастардың бәсекеге
қабілеттілігін қолдау және дамыту Қазақстан Республикасының мемлекеттік
саясатының стратегиялық маңызы бар басымдықтарының бірі. Жыл сайынғы
Елбасының жолдауларында әлеуметтік-хабардар мемлекеттің құрылуы мен
дамытылуына айрықша көңіл бөлінеді. Мұндай әлеуметтік мемлекеттің
қалыптасуы мен алдағы уақытта тұрақты дамуының шешуші факторы – жаһандану
жағдайындағы қазіргі халықаралық талаптар мен стандарттарға сәйкес келетін
отандық бәсекеге қабілетті жастар қатарын қалыптастыру және дамыту болып
табылады. Осындай жастарымыздың болуы – ұлттың гүлденуі мен дамыған
азаматтық қоғамның кепілі, яғни, еліміздің демократия институтының тірегі.
14-29 жас аралығындағы әрбір қазақстандық жас бала өмірінің маңызды бөлігін
жұмыспен қамтылу мәселесі құрайды. Жоғарыда айтылып өткендей, өздерінің жас
мөлшеріне байланысты жас адамдар қандай да бір салада үлкен тәжірибеге ие
болмағанымен, ірі көлемді инновациялық және шығармашылық мүмкіндіктер,
сондай-ақ жемісті еңбек етуге деген айрықша құлшынысқа ие. Саясаттанушы
Гүлден Жоламанованың мақаласы Қазақстан Республикасындағы жастардың
жұмыспен қамтылу мәселесіне арналған. Өзінің Қазақстан Республикасының
жастар нарығындағы жағдайың сараптамасы атты мақаласында ол жоғары оқу
орындары түлектерінің жұмыспен қамтылу деңгейінің төмен болу себептерін
келтіреді: Біріншіден, жоғары оқу орындарына белгілі
бір мамандықты оқуға түскен жастар еңбек нарығындағы ағымдағы сұранысқа
назар аударады. Ал оқуларын аяқтаған жастар заман талабына сәйкес
мамандықтарға деген сұраныстың да өзгеріп кеткенін түсінеді.
Екіншіден, техникалық мамандықтар, ақпараттық
технологиялар саласындағы мамандар, сондай-ақ, био және нанотехнология
салаларындағы мамандықтарға бөлінетін мемлекеттік гранттар санының арту
үдерісіне қарамастан, білім беретін оқу ордаларының професорлық-оқытушылық
құрамы мүлдем өзгермейді, осыған байланысты, студенттерге берілетін білім
нарықтағы жұмыс берушілердің талаптарына сай келмей, бұрынғы сабақтастығын
сақтап қалады. Айта кететін жайт, жоғары оқу орны түлектерінің оқу
үрдісінде алатын теориялық білімі, іс жүзіндегі дағды мен ептілікті былай
қойғанда, еңбек нарығындағы жұмыс берушілердің талаптарына мүлдем сәйкес
келмей жататын жасырудың қажеті жоқ. Осылайша, Қазақстанның жоғары оқу
орындарындағы студенттердің мамандану деңгейі шынайы өмір ағымы мен
талаптарына жауап бермейді деуге толық негіз бар. Бұл университет
қабырғаларында білім беретін профессорлық-оқытушылық құрамның өзгермеуі мен
берілетін білімдердің бұрынғы сарынмен, жаңа үрдерістерге сәйкес болмауына
байланысты. Ағымдағы өмір көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орындарының
түлектері өз мамандықтары бойынша жұмыс таба алмай, басқа кәсіппен
айналысады немесе сұранысқа ие мамандықты алу мақсатында қайта оқуға түсуге
мәжбүр. Бұл мәселенің шешімін табудың өзіндік жолы ретінде Дипломмен
ауылға акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл шаруашылығы министрлігінің
мәліметтері бойынша, 2009 жылы әлеуметтік саланың 6 582 маманы ауылдық
жерлерге көшіп жұмысқа тұрды. Ауыл шаруашылығы вице-министрі Оразаев М.
айтуы бойынша,, олардың 78% – мұғалімдер, ал қалғандары – денсаулық сақтау,
әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет пен спорт салаларында жұмыс істейтін
мамандар. Оразаев М. сөзіне сенсек, бұл бағдарлама осы жылы да жалғасын
таппақ. Сонымен қатар,, көтерме жәрдемақы ретінде төленетін ақшаға қосымша
бюджеттік несие беру мақсатында 3,5 млрд. теңге бөлінетін болады”, деп атап
өтті вице-министр. Бұл акция 6 582 жас маманның жұмыспен қамтылу мәселесін
шешті, алайда бұл 600 000 жас маманның небары 1 % құрап отыр.
Игерілген мамандықтың қыр-сырын іс жүзінде шыңдай түсуге университет
қабырғасынан жаңа шыққан жастарды жұмыс берушілердің қабылдамауы да кедергі
болып отыр. Тіпті жолы болып, сынау мерзімінен сүрінбей өтіп жұмысқа
қабылданған жас түлектің жалақысы оның қажеттіліктері мен талаптарына жауап
бермейтіні анық.
Сонымен қатар, елімізде мамандануға бағыттау, жастарға еліміздің
экономикалық талаптарын ескере отырып мамандықтың түрін таңдауға көмектесу
жұмыстарын реттеумен айналысатын арнайы қызметтің жоқтығын да ерекше атап
өткен жөн.Жастардың қызметтік мансапты жылдам өсіруді көздеп, жұмысты
әлеуметтік лифт ретінде қарастыратындарын жасырудың қажеті жоқ. Ал жұмыс
берушілердің көпшілігі жас кадрларды қосымша оқытуға қаражат шығындауға
әркез дайын бола бермейді. Сонымен қатар, жұмысқа орналасқан жоғары оқу
орындарының түлектері үшін ешқандай әлеуметтік көмек, ең алдымен, тұрғын үй
алу мәселесі қарастырылмаған. Өздігінен аяғынан тік тұруды көздеген жас
мамандар үйлі-баранды болуға да асықпайды. Осылайша, бүгінгі таңда
Қазақстандағы ер адамдардың некеге тұру жасы 28-30 құраса, әйел адамдардың
ішінде – 27 жасты құрайды . Сол себептен де, жұбайлардың жасы 29 аспайтын,
сондай-ақ балалары бар жас отбасына арналған мемлекеттік бағдарлама бойынша
пәтер алу мүмкіндігі де өте төмен. Мемлекеттік бағдарлама бойынша пәтер
алатын жас мамандардың қатарынан жастарды көру мүмкін емес, ал қазіргі
жағдайда олардың басым бөлігінің жалақысы отбасын асырауға де жетпей
жатады. Сондай-ақ, Алматы қаласында пәтер жалдап тұруды әрбір мемлекеттік
қызметкердің қалтасы көтере бермейді.
II-тарау. ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ҚОҒАМ ПРОБЛЕМАСЫ РЕТІНДЕ
2.1 Жастар жұмыссыздығы әлеуметтік проблемасы ретінде
Біз, тәуелсіздік бесігінде тербеліп өскен бақытты қазақ елінің
ұландары, мемлекетіміздің қазіргі жетістіктері – бұл партиямыздың басшысы,
әлем таныған ірі саяси қайраткер, Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен жүргізіліп жатқан сан алуан
реформалардың заңды нәтижесі екенін мақтан тұтамыз. Себебі, елімізде
қазіргі таңда әр жас азаматтың толыққанды дамуына арналған жан-жақты
тетіктер жасақталғандығы айқын көрініс табуда. Қазақстан Республикасының
индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік
Стратегиясының шеңберінде 2005 жылы кәсіпкерлікті одан әрі дамыту
мақсатында Оңтүстік Қазақстан облысының кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың
2006-2008 жылдарға арналған аймақтық бағдарламасы әзірленіп, қабылданды.
Бағдарламада көрсетілген іс-шараларды жүзеге асыру облыстың
әлеуметтік-экономикалық дамуына өзінің оң әсерін тигізуде.
Алдын ала деректер бойынша облыста тіркелген кәсіпкерлік жастар саны
142,2 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалардың саны 127,7 мың
бірлікті құрап 266,1 мың адам жұмыспен қамтылған. Заңды тұлға ретінде
тіркелген кәсіпорындардың саны 16,6 бірлікке жетіп, оның 13,0 мың бірлігі
жұмыс істеуде. Онда 72,1 мың адам қызмет атқарады. Өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда тіркелген кәсіпкерлік құрылымдарының саны 11,3
пайызға артқан. Облыс бойынша шағын бизнес саласында 338,2 адам жұмыспен
қамтылған немесе облыстағы экономикалық белсенді халықтың 31,1 пайызын
құрайды.
2007 жылы шағын кәсіпкерлік құрылымдары 130,9 млрд. теңгенің өнімін
(жұмысы, қызметі) өндіріп, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 6,5
пайызға артқан.
Облыста заңды тұлға ретінде 2008 жылдың 1 қаңтарына 1228 кәсіпорын
құрылып, 3547 жаңа жұмыс орны ашылды.
Кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік қолдаудың қозғаушы құралдарының
бірі кәсіпкерлікті шағын кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай көмек көрсету
болып табылады. Облыста кәсіпкерлік құрылымдарын қаржылай қолдау 3 деңгейде
- екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлар мен, микрокредиттік ұйымдар
арқылы жүргізілуде.
Жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдарына жалпы-74107,9млн.теңге,
оның ішінде екінші дәрежелі банктерден –66818,0 млн.теңге, “Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы –475,8 млн. теңге , “Несие
беру Қазақстандық қоры” – 4601,5 млн. теңге және “Фермерлер мен
кәсіпкерлерді қолдау қоры” қоғамдық қорымен – 117,4 млн теңге,
ауылшаруашылық несие серіктестіктері мен несиелік серіктестіктері-2096,0
млн. теңге. Барлық қаржылық институттардан шағын және орта кәсіпкерлік
құрылымдарына бөлінген несие қаражаттардың көлемі өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда 45,3 пайызға өскен.
Экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік тосқауылдарды жоюдың тиімді
механизмдерін әзірлеу мақсатында шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
заңдардың және басқа да республикалық, облыстық деңгейдегі нормативтік
құқықтық актілердің жобаларына ұсыныстар әзірленді
2007 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасы индустрия және сауда
министрлігіне 2008-2010 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және
қолдау бағдарламасына Халықаралық Сауда Ұйымына кіру барысындағы отандық
тауарөндірушілерді кері әсерінен қорғау жолдары, ИСО–сериялы халықаралық
стандарттарды енгізуде кәсіпкерлерге жеңілдіктер беру, шағын және орта
бизнеске арналған оқыту бағдарламасының тұрақты жүйесін қалыптастыру туралы
ұсыныстар енгізілді.
“Атамекен” Одағымен бірлесе мемлекет пен бизнестің әлеуметтік-әріптестікті
стратегиясын және отандық бизнестің экспортқа бағытталған жүйесін
қалыптастыру бойынша 2007 жылға арналған негізгі бағыттары белгіленіп,
облыстың әлеуметтік саласындағы қаржылық және тағы басқа мәселелерді шешуге
кәсіпкерлерді тарту бойынша ұсыныстар енгізілді.
Қазақстан Республикасы Үкіметіне Мемлекеттік-жеке серіктестік негізінде
100 мектеп пен аурухананың құрылысын жүргізу жобасын жүзеге асыру бойынша
бірінші кезектегі іс-шаралар жоспарына бірқатар ұсыныстар енгізілді олар:
құрылысқа және құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындарды кеңейтуге
қатысты жобаларды шұғыл түрде несиелендіру мәселесі бойынша Шағын
кәсіпкерлікті қолдау қоры АҚ-мен тығыз байланыста жұмыс жүргізу, отандық
құрылыс индустриясының өнімдерін өндіретін кәсіпорындардың өндірісі туралы
ақпаратпен қамтамасыз ету туралы және тағы басқа.
Жастар белсенділігі артып келеді
Кеше Талдықорған қаласында Парламент Мәжілісінің депутаты, “Жас Отан”
жастар қанаты республикалық кеңесінің төрағасы Тәңірберген Бердіоңғаров
облыс аумағындағы аудандық және қалалық жастар көшбасшылары-мен кеңес
өткізді. Оны Алматы облыстық “Жас Отан” жастар қанаты және “Жетісу жастары”
жастар орталығы ұйымдастырды.
Жиынды “Нұр Отан” ХДП облыстық филиалы төрағасының орынбасары Айтбай
Сейітов ашып, жастар тәрбиесі мен олардың қоғамдағы орны жайлы әңгімеледі.
Одан соң облыстық “Жетісу жастары” жастар орталығының директоры Қуаныш
Тұрсынбаев сөз алып, “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар
саясаты туралы” Заңның аясында атқарылған жұмыстар мен оның орындалуын,
түйінді мәселелерді шешу жолдарын ортаға салды. Сонымен қатар, ол жастарды
“Қазақстан – 2030” Стратегиясының 10 жылдығымен құттықтады.
Өткен мерзім ішінде аталған ұйымның ұйытқы болуымен “Жетісу жастары” атты
бос орындар жәрмеңкесі өткізіліп, нәтижесінде 16-29 жас аралығындағы 1551
жұмыссыз жастың 1163-і жұмыспен қамтылды және 137 адам тұрақты жұмысқа
орналасты. Сондай-ақ “Менің ауылым” үгіт автопойызы елді мекендер
тұрғындарымен Отанды сүю, құрметтеу бағытында кездесулер, акциялар өткізіп,
аталған шараға 10 000-нан астам жастар қамтылды. Президент Н. Ә.
Назарбаевтың “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” Жолдауын басшылыққа алу арқылы
жаз айларында 150 студент “Ауыл құрылысы”, “Даубек” және “АЛЖТМ”, “Газ-
маркет” құрылыс отрядтарында еңбек етіп, 124 млн. теңгенің құрылыс
жұмыстарын жүзеге асырды. Осылайша жұмыссыздық мәселесін шешу барысында
мүмкіндіктері шектеулі жастарға нысаналы көмек көрсетіп, олардың бос
уақытын ұтымды ұйымдастыру қолға алынды.
– Бүгінде елімізде жастарға жоғары сенім көрсетіліп, олар биліктің әр
тармағына келе бастады. Жастардың ұшқыр ой-пікірі осылайша еліміздің
өркендеуіне негіз қалауда. Бүгінгі кездесуді Парламент пен жастар
арасындағы байланыстың алғашқы қадамы деуге болады. Жастар өмірі, оқуы,
тұрмысы, әлеуметтік жағдайына байланысты мәселелер көпшілікті толғандырады.
Жастарға деген облыс әкімінің ағалық қамқорлығы әрдайым сезіледі, – деді
Т.Бердіоңғаров.
Кеңесте облыстық жастар мәслихатының спикері Қимәділ Бекболат, Қапшағай
қалалық “Жас Отан” жастар қанатының төрағасы Арыстанғали Сансызбаев,
облыстық ішкі саясат департаменті директорының орынбасары Ғалиасқар
Сарыбаев сөз алып, “Жастар саясаты туралы” Заң аясында атқарылған істер мен
өмірге келген тың мәселелерді ортаға салды. Әсіресе, Қапшағай қаласындағы
“Жастар-2030” қоғамдық бірлестігінің жұмыстары ерекше атап өтілді.
Жастар – жас адамдардың әлеуметтік жағдайы, қоғамның әлеуметтік
құрылымындағы олардың орны мен атқаратын іс-әрекеті, ерекше қызығушылықтары
мен құндылықтарының жас мөлшерімен анықталатын әлеуметтік-демографиялық
топҚазақстанда жас мөлшері 14-тен 29-ға дейінгі адамдар жастар қатарына
жатқызылады. Бүгінгі таңда жастар еліміздің халқының 30% құрап, қоғамның
маңызды бөлігі болып табылады. Осыған сәйкес, жастар саясатының
қазіргі жағдайы мен оның болашағын айқындау мәселесі үлкен өзектілікке ие.
Жастардың бәсекеге қабілеттілігін қолдау және дамыту Қазақстан
Республикасының мемлекеттік саясатының стратегиялық маңызы бар
басымдықтарының бірі. Жыл сайынғы Елбасының жолдауларында әлеуметтік-
хабардар мемлекеттің құрылуы мен дамытылуына айрықша көңіл бөлінеді. Мұндай
әлеуметтік мемлекеттің қалыптасуы мен алдағы уақытта тұрақты дамуының
шешуші факторы – жаһандану жағдайындағы қазіргі халықаралық талаптар мен
стандарттарға сәйкес келетін отандық бәсекеге қабілетті жастар қатарын
қалыптастыру және дамыту болып табылады. Осындай жастарымыздың болуы –
ұлттың гүлденуі мен дамыған азаматтық қоғамның кепілі, яғни, еліміздің
демократия институтының тірегі.
14-29 жас аралығындағы әрбір қазақстандық жас бала өмірінің
маңызды бөлігін жұмыспен қамтылу мәселесі құрайды. Жоғарыда айтылып
өткендей, өздерінің жас мөлшеріне байланысты жас адамдар қандай да бір
салада үлкен тәжірибеге ие болмағанымен, ірі көлемді инновациялық және
шығармашылық мүмкіндіктер, сондай-ақ жемісті еңбек етуге деген айрықша
құлшынысқа ие.
1-кесте.
Жұмыссыздар
мың адам
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 624,0 601,8 583,9 578,8 597,2
2008 573,8 557,2 540,6 559,3 557,8
2009 583,1 568,2 535,7 531,8 554,5
2010 526,2 503,8 481,7 474,7 496,6*
Жұмыссыздық деңгейі
пайызда
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 7,7 7,3 7,0 7,0 7,3
2008 6,9 6,6 6,4 6,6 6,6
2009 6,9 6,7 6,3 6,3 6,6
2010 6,2 5,8 5,6 5,5 5,8*
Жастар жұмыссыздығының деңгейі
пайызда
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 11,0 9,6 8,6 8,2 9,4
2008 8,1 7,4 7,0 7,1 7,4
2009 7,7 7,2 5,9 6,0 6,7
2010 6,1 5,2 4,7 4,7 5,2*
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі
пайызда
1тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан жыл
2007 3,5 3,3 3,2 3,2 3,3
2008 2,9 2,7 2,6 2,7 2,8
2009 2,7 2,6 2,5 2,3 2,5
2010 2,3 2,2 2,1 2,1 2,2*
http:www.kaz.stat.kzdigitalUZHN _kzPagesdefault.aspx
Талдау. Саясаттанушы Гүлден Жоламанованың мақаласы Қазақстан
Республикасындағы жастардың жұмыспен қамтылу мәселесіне арналған. Өзінің
Қазақстан Республикасының жастар нарығындағы жағдайың сараптамасы атты
мақаласында ол жоғары оқу орындары түлектерінің жұмыспен қамтылу деңгейінің
төмен болу себептерін келтіреді: Біріншіден, жоғары
оқу орындарына белгілі бір мамандықты оқуға түскен жастар еңбек нарығындағы
ағымдағы сұранысқа назар аударады. Ал оқуларын аяқтаған жастар заман
талабына сәйкес мамандықтарға деген сұраныстың да өзгеріп кеткенін
түсінеді. Екіншіден, техникалық
мамандықтар, ақпараттық технологиялар саласындағы мамандар, сондай-ақ, био
және нанотехнология салаларындағы мамандықтарға бөлінетін мемлекеттік
гранттар санының арту үдерісіне қарамастан, білім беретін оқу ордаларының
професорлық-оқытушылық құрамы мүлдем өзгермейді, осыған байланысты,
студенттерге берілетін білім нарықтағы жұмыс берушілердің талаптарына сай
келмей, бұрынғы сабақтастығын сақтап қалады.
Айта кететін жайт, жоғары оқу орны түлектерінің оқу үрдісінде алатын
теориялық білімі, іс жүзіндегі дағды мен ептілікті былай қойғанда, еңбек
нарығындағы жұмыс берушілердің талаптарына мүлдем сәйкес келмей жататын
жасырудың қажеті жоқ.. Осылайша, Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы
студенттердің мамандану деңгейі шынайы өмір ағымы мен талаптарына жауап
бермейді деуге толық негіз бар. Бұл университет қабырғаларында білім
беретін профессорлық-оқытушылық құрамның өзгермеуі мен берілетін
білімдердің бұрынғы сарынмен, жаңа үрдерістерге сәйкес болмауына
байланысты. Ағымдағы өмір көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орындарының
түлектері өз мамандықтары бойынша жұмыс таба алмай, басқа кәсіппен
айналысады немесе сұранысқа ие мамандықты алу мақсатында қайта оқуға түсуге
мәжбүр. Бұл мәселенің шешімін табудың өзіндік жолы ретінде
Дипломмен ауылға акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл шаруашылығы
министрлігінің мәліметтері бойынша, 2009 жылы әлеуметтік саланың 6 582
маманы ауылдық жерлерге көшіп жұмысқа тұрды. Ауыл шаруашылығы вице-министрі
Оразаев М. айтуы бойынша,, олардың 78% – мұғалімдер, ал қалғандары –
денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет пен спорт салаларында
жұмыс істейтін мамандар. Оразаев М. сөзіне сенсек, бұл бағдарлама осы жылы
да жалғасын таппақ. Сонымен қатар,, көтерме жәрдемақы ретінде төленетін
ақшаға қосымша бюджеттік несие беру мақсатында 3,5 млрд. теңге бөлінетін
болады”, деп атап өтті вице-министр. Бұл акция 6 582 жас маманның жұмыспен
қамтылу мәселесін шешті, алайда бұл 600 000 жас маманның небары 1 % құрап
отыр.
2.2 Жастарға арналған бағдарламалар
Игерілген мамандықтың қыр-сырын іс жүзінде шыңдай түсуге университет
қабырғасынан жаңа шыққан жастарды жұмыс берушілердің қабылдамауы да кедергі
болып отыр. Тіпті жолы болып, сынау мерзімінен сүрінбей өтіп жұмысқа
қабылданған жас түлектің жалақысы оның қажеттіліктері мен талаптарына жауап
бермейтіні анық. Сонымен қатар, елімізде мамандануға
бағыттау, жастарға еліміздің экономикалық талаптарын ескере отырып
мамандықтың түрін таңдауға көмектесу жұмыстарын реттеумен айналысатын
арнайы қызметтің жоқтығын да ерекше атап өткен жөн.
Жастардың қызметтік мансапты жылдам өсіруді көздеп,
жұмысты әлеуметтік лифт ретінде қарастыратындарын жасырудың қажеті жоқ.
Ал жұмыс берушілердің көпшілігі жас кадрларды қосымша оқытуға қаражат
шығындауға әркез дайын бола бермейді. Сонымен қатар, жұмысқа орналасқан
жоғары оқу орындарының түлектері үшін ешқандай әлеуметтік көмек, ең
алдымен, тұрғын үй алу мәселесі қарастырылмаған. Өздігінен аяғынан тік
тұруды көздеген жас мамандар үйлі-баранды болуға да асықпайды. Осылайша,
бүгінгі таңда Қазақстандағы ер адамдардың некеге тұру жасы 28-30 құраса,
әйел адамдардың ішінде – 27 жасты құрайды . Сол себептен де, жұбайлардың
жасы 29 аспайтын, сондай-ақ балалары бар жас отбасына арналған мемлекеттік
бағдарлама бойынша пәтер алу мүмкіндігі де өте төмен. Мемлекеттік
бағдарлама бойынша пәтер алатын жас мамандардың қатарынан жастарды көру
мүмкін емес, ал қазіргі жағдайда олардың басым бөлігінің жалақысы отбасын
асырауға де жетпей жатады. Сондай-ақ, Алматы қаласында пәтер жалдап тұруды
әрбір мемлекеттік қызметкердің қалтасы көтере бермейді. ҚР
Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен 2009 жылы ҚР Үкіметінің жанындағы
техникалық және кәсіби білім беруді дамыту және кадрларды даярлау жөніндегі
Ұлттық кеңес құрылды. Нәтижесінде, әкімшіліктер мен орта және кіші бизнес
субъектілерінің арасында 16,2 мың келісімге қол қойылды. 2009 жылы
өндірістік іс-тәжірибеден өтуге 48 мың жұмыс орны берілген болатын.
ҚР статистика Агенттігінің
мәліметтері бойынша, жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 2005 жылғы 13,4%
көрсеткіштен 2009 жылы 5,9% төмендеген. 2010 жылдың 3 ақпанында өткен ҚР
білім және ғылыми министрлігінің кеңейтілген отырысында Министр Ж.Түймебаев
2009-2011 жылдарға арналған Ауыл жастары, Дипломмен ауылға, Жастардың
кадрлық қоры, Жастар – Отанға және Жастар практикасы жалпы ұлттық
бастамалық жобалардың іске асырылып жатқанын мәлімдеді. Ж.Түймебаевтың
есебінде жобалардың берген қорытындылары туралы ақпарат берілмеді, сол
себептен де әрбір жобаның нәтижесін өзіміз сараптап көрелік.
Жастардың кадрлық қоры жобасының нәтижелері бойынша,2009 жылы 1000
үміткердің 32 тіркеуге алынып, барлығы дерлік оқыту мен іс-тәжірибеден
өтті. Жас Отан ЖҚ атқарушы хатшысы Н.Утешевтің айтуы бойынша, іріктеу
сындарының ең соңында кадрлар қоры 300 адамнан тұратын болады. Байқау
сынының барлық кезеңдерінен өтіп, ең жоғары деңгейдегі көрсеткіштерге
жеткен 300 үміткердің ішіндегі 70 адам республикалық деңгейдегі кадрлық
қорға тіркеледі. Ал қалған 230 үміткер аймақтық деңгейдегі кадрлар қорына
тіркелетін болады. Кадрлық қорға тіркеу – үміткердің одан да биік лауазымға
ұсынылуы немесе мемлекеттік қызметке тұруына өзіндің ұсыныс хат болып
саналады. Сонымен қатар, бұл жоба мемлекеттік және жергілікті басқару,
саясаттану мамандықтары бойынша білім алған студенттердің жұмыспен
қамтылуына аз да болса үлес қосты.
Өзіміз білетіндей, бұл бағдарлама 2008-2010 жылдарға арналған, бірқатар іс-
шаралар кешенін жүргізу арқылы жастардың қатарынан партиялық кадрлар,
қоғамдық жас саясаткерлер мен мемлекеттік апарат қызметкерлерін тәрбиелеу,
анықтау және олардың қызметтік ілгерілеуіне жол ашуға мүмкіндік бар. Бұл
бағдарлама Қазақстанның болашағы зор жастарының бәрін дерлік қамтыды.
Осылайша, 2008-2010 жылдар аралығында бағдарламаны іске асыру барысында
3000 астам жас мамандарды мемлекеттік қызметтің түрлі салаларына жұмысқа
тарту жоспарланып отыр. Ауыл жастары бағдарламасы бойынша, мысал үшін,
Жамбыл облысында 200 жас маман жұмысқа орналастырылды. Олардың әрбіреуіне
70 айлық есептік көрсеткіш көлемінде көтерме жәрдемақы төленді.
Педагогика мамандары үшін жұмыс орындарын табу қиынға соқпағанымен, жас
дәрігерлердің мәселесі сол ашық күйінде қалды. Ауыл жастары ҚБ төрағасы
Ихтияр Мурзахметов өзінің баяндамасында жастардың ауылдық жерлерде жұмыс
істеуден бас тартуының негізгі екі себебін атап көрсетті: жалақысы жоғары
жұмыс пен қазіргі заман талабына сай инфрақұрылымның жоқтығы. Бұл
мәселелерді мемлекеттің жастарға көрсетілетін қолдауынсыз шешу мүмкін
емес, – деді И. Мурзахметов. Оның ойынша, мемлекеттік қолдаумен қатар,
жергілікті билік органдарының батыл әрекеттері ауадай қажет. Атап айтқанда,
аудандық бюджеттерді бекіту кезінде жастарды ауылдық жерлерде үлкен
сұранысқа ие мамандықтар бойынша оқыту үшін қосымша қаражаттың бөлінуін
қарастыру қажет. Сонымен қатар, жас мамандарға жеңілдіктер бойынша тұрғын
үй беру, мал мен жер телімдерін сатып алуда көмек көрсету, қажет жағдайда –
жас мамандардың балаларының мектепке дейінгі мекемелерге орналастырылуын
қамтамасыз ету сияқты механизмдерді қолданып, аудандық бюджеттерден қосымша
қаражат бөлу қажет. Мұндай мәселелерді шешудің тағы бір жолы
ретінде Дипломмен ауылға акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл
шаруашылығы Министрлігінің мәліметі бойынша 2009 жылы әлеуметтік саланың 6
582 маманы ауылдық жерлерге көшіп, жұмысқа тұрды. Бұл жоба 6 582 маманның
қызметке тұрып, үлкен өмірге қадам басуына жасалған үлкен көмек болды. Дей
тұрсақ та, бұл 600 000 жуық жас маманның 1 % сәл ғана артық болып отыр.
Жастар практикасы жобасы 2009 жылы Жол картасы бағдарламасының аясында
басталып, бірқатар жетістіктерге жетіп үлгерді. Бұл жоба оқу орындарының
түлектеріне игерілген мамандық бойынша іс-тәжірибе жинақтақтап, кәсіпқой
мамандармен бәсекеге түсуге мүмкіндік береді. Іс-тәжірибеден өту мерзімі 6
айды құрайды.
Жастар практикасына жоғары және орта кәсіби білім беретін мекемелердің
түлектері жіберілді. Ал оның ұзақтығы, жоғарыда аталып өткендей, алты айдан
аспауы тиіс. Бұл бағдарламаның жүзеге асуы мен бөлінген қаражаттың қайда
жұмсалғаны туралы ақпарат БАҚ таратылмады. Жалпы алғанда, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz