Туристік экскурсиялық поездар маршруттары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Бет
КІРІСПЕ 3
1 Көлік және туризмнің өзара байланысы 6
1.1 Туристерді көліктік қамтамасыз ету 6
1.2 Туризмде автокөлік және теміржол көлігін жоспарлау және 10
ұйымдастыру

2 Әлемдегі және ҚР-дағы көліктің жалпы сипаттамасы 15
2.1 Қазақстан Республикасындағы көлік жүйесі 15
2.2 ҚР-сы туризмдегі көлік инфрақұрылымы дамуы мен болашағы 18
Туристік экскурсиялық поездар маршруттары 21

ҚОРЫТЫНДЫ 29
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 31

Кіріспе

Қазіргі уақытта көлік саяхаттары туризмнің жеке бір түріне айналды.
Жалпы айтқанда көлік саяхаттары – бұл алдын-ала құрастырылған маршрут
бойынша жолдамасы бар ұйымдастырылған туристердің көлікті пайдалану мен
түрлі қызметтер көрсету (тамақтану, орналасу, экскурсиялық және т.б.)
арқылы саяхаттары.
Көлік саяхаттарының топтастырылуында негізгі мінездемелерінің бірі –
маршрут типі. Туризмде қозғалудың әуе, жер, су және аралас түрлері
пайдаланады. Жер көлігі өз кезегінде темір жол және автомобильді, ал су –
теңіз және өзен болып бөлінеді.
Көлік кешені – экономиканың инфрақұрылымын қалыптастыратын салалардың
бірі. Көліктің ел экономикасындағы рөлі айрықша маңызды. Тасымалдауға
ұсынылатын негізгі тауар өнімі – көмір, астық, мұнай, кентас, минаралдық
тыңайтқыштар.
Қазақстан Республикасының көлігі – сол аумақта тіркелген темір жол,
теңіз, ішкі су, әуе, қалалық электр, соның ішінде метрополитен, сондай-ақ
Қазақстан Республикасы аумағындағы магистралдық құбыр көлігі.
Жалпы түрде көліктік саяхат - бұл жолдама болған жағдайда туриспен
алдын – ала ұйымдастырылған тамақтану, тұру, экскурсия және т.б.
қолданылатын қызметтер және белгіленген бағдарлы сапар.
Көліктік саяхат - әртүрлі көлік құралдарын қолдауымен өңделген бағыт
бойынша жолдамасы бар ұйымдастырылған туристер тобының саяхаты.
Курстық жұмыстың өзектілігі: көптеген мемлекеттер Қазақстанның
ежелгі және жаңа өркениеттің куәсі ретінде әртүрлі табиғи байлықтарын
өздерімен салыстырады. Туристік объектілерге қызығушылық тудырған
қонақтарға туристік компаниялар қызмет көрсету жағдайында саяхаттау
бағыттарын ұсынады: табиғи, танымдық, этнографиялық т.б. Курстық жұмыстың
осы бөлімшесінде, яғни Қазақсатан Республикасының туристік фирмаларынан
тапқан материалдарымнан көліктік сахаттарға сипаттама жасалған, яғни
автокөлік арқылы мәдени - танымдық және Алматы-Астана теміржолы
бағытындағы саяхаттарды қарастырамын.
Маусымдық көлік түріне және аймақтың табиғи – климаттық жағдайына
байланысты. Әсіресе көліктің навигациялық периодқа байланысты су түрлері
маусымды болып табылады. Турфирмалар тәжірибесінде көлікті негізінен
бірретті тапсырыс бойынша пайдаланады.
Жұмысымның мақсаты: мақсатқа жалпы тасымалдау түрлеріне мағлұмат
беріп, көліктік саяхаттың туризм үшін қаншалықты маңызды екендігін
жеткізіп,оны толық сипаттау алынған.Оның ішінде әуе тасымалдарының дүние
жүзіндегі жағдайы, реттелу,ұйымдастырылу сұрақтары қарастырылады.
Жұмыстың міндеті: Көлік кешені – экономиканың инфрақұрылымын
қалыптастыратын салалардың бірі. Көліктің ел экономикасындағы рөлі айрықша
маңызды, сондықтан да Қазақстанда туризмдегі көлік түрлерінің саяхатын
жоспарлап, оның инфрақұрылымын қарастыру.
Теміржол туристік экскурсиялық маршруттар әр станциядан басталуы
мүмкін. Маршруттағы қалалар топтарға бөлінеді. Бұл поездарда келесідей
қызмет түрлері көрсетіледі: орналастыру, тамақтандыру, экскурсиялық, мәдени
көпшілік, спорттық сауықтыру қызметтері. Қызмет көрсету сапасы жоғары,
қызмет көрсетуші персонал мамандандырылған болуын ескеру керек. Жол бойы
ақпарат пен ойын сауық түнгі және күндізгі уақытта жасалады.
Туристік экскурсиялық поездарды құру турфирма мен теміржол басқару
арасында келісім жасаумен басталады. Жеке түрде мейрамхана вагонымен шарт
жасалады. Келісімдерді жасағаннан кейін және шығу мерзімін анықтаған соң
туристерді қабылдау мен қызмет көрсету жүргізіледі. Туристердің уақыт
мерзіміне байланысты экскурсиялар таңдалады. Турпоезд құрылымына 12 купе
вагон, 3 вагон ресторан қосылады. Вагон штабы негізнен теміржол мен
туристік экскурсиялық қызметкерлерінен тұрады.
Жоғары жылдамдықты теміржол қозғалысы шетелде үш бағыт бойынша
жүргізіледі. Мысалы, Ұлыбритания мен Германияда поездардың жылдамдығын
арттыру үшін жылжымалы құрама конструкция жетілдіріліп, рельстік жол
күшейді. Франция мен Италияда бар теміржол жүйесімен қиылысатын жылдамдық
жолдары жасалса, Жапонияда магистралдар құрастырылды.
Теміржол көлігін жоспарлау, әртүрлі мемлекеттердің және әртүрлі
аудандар арасында байланыстарды орнату үшін теміржол көлігі айрықша орын
алады және туристер көп қолданатын көлік түрі болып табылады.
Көлік қызмет көрсету сферасында теміржол тасымалдауларының бірқатар
ерекшеліктері бар:
- тасымалдау мүмкіншілігінің жоғары болуы;
- бір пункттен екінші пунктке дейінгі жоғары жылдамдық;
- метео жағдайларға байланыссыз тасымалдаудың тұрақтылығы;
- жергілікті жерді кең түрде көру мүмкіншілігі;
Теміржол көлігін жоспарлау, әртүрлі мемлекеттердің және әртүрлі
аудандар арасында байланыстарды орнату үшін теміржол көлігі айрықша орын
алады және туристер көп қолданатын көлік түрі болып табылады.
Көлік қызмет көрсету сферасында теміржол тасымалдауларының бірқатар
ерекшеліктері бар:
- тасымалдау мүмкіншілігінің жоғары болуы;
- бір пункттен екінші пунктке дейінгі жоғары жылдамдық;
- метео жағдайларға байланыссыз тасымалдаудың тұрақтылығы;
- жергілікті жерді кең түрде көру мүмкіншілігі;
Қазіргі кезде туристік экскурсиялық мекемелер теміржол саяхаттарын
келесідей түрде жүргізеді:
- бір немесе бірнеше жолда жүретін, шеңберлік маршруттар мен шетелге
шығатын арнайы туристік–экскурсиялық поездар;
- жергілікті немесе қала маңы байланыс поездары;
- алыс арақашықтықта жүретін тұрақты поездар.
Бұл көлік түрін жоспарлау және ұйымдастыру маршрутты таңдаудан
басталады. Көлік құралдарының саяхат мақсаты, жолдама бағасына тәуелді.
Әрбір туристік маршрут бағдарламасы саяхат мақсатына сәйкес келуі қажет.
Негізінен туристерді қызықтыратын объектілер таңдалады, мәселен, Алматы
қаласынан басталатын Орта Азия Республикалары бойынша Ташкент- Самарканд -
Ферғана-Ашхабад-Душанбе-Ургенч сияқты қалаларымен өтеді. Балтық теңізі
жағалауына келесідей маршрут бойынша Мәскеу- Смоленск -Минск-Вильнюс-
Каунас-Рига-Таллин-Санкт-Петербург қалаларын көріп өту кірді.

1. Көлік және туризмнің өзара байланысы

1.1 Туристерді көліктік қамтамасыз ету

Туристерді көліктік қамтамасыз ету – туристік индустрияның құрамдас
бөліктерінің бірі. Бүгінгі күні туризмге қызмет көрсететін ортақ көлік
жүйесі жоқ, ал тасымалдаудуғы қажеттілік әрбір көлік түріне қарай
сұраныспен реттеледі.
Міндеттері: көліктің әртүрлі бойынша қызмет көрсету сапасын жақсарту,
көліктік саяхаттар ұйымдастыру, жаңа технологияларда қолдану; көліктегі
көрсетілетін қызмет түрлкрі т.б.
Көліктік саяхат - әртүрлі көлік құралдарын қолдауымен өңделген маршрут
бойынша жолдамасы бар ұйымдастырылған туристер тобының саяхаты.
Көлік саяхаты бірнеше негізгі белгілері бойынша жіктеледі:
- маршруттағы қозғалыс тәсілі
- қоданатын көлік түріне
- маршрут трассасының құрылуына
- саяхат ұзақтығына
- маусымдылығына
басқа да факторлар
Халықаралық туристтік саяхаттар үшін негізгі көлік құралдарын бағалау
10 балдық рейтингпен қолданады. Көлік құқралының негізгі талаптарында
өзгешелік аз болады, бұл жерде белгілі – бір орында қарама – қарсы
факторлар алады:
- құны
- экплуанттың жылдамдығы
- сыйымдылығы
- капитал шығындары және т.б.
Туристтік саяхаттағы көлік құралдарын қолданатын статусы:
- олардың әйгілілік рейтингісінен
- көлік жүйесі даму деңгейінен
- саяхат түрімен
- маршрут ұзақтығымен
- халықтың тұрмыс жағдайымен
- туристік рекреация ресурстарымен
- ұлттық салт – дәстүрлермен
- халықтың демографиялық құрамымен
- басқа да факторлармен байланысты.
Туристік көлік саяхаты бірнеше көлік түрлерімен жүзеге асырылады
теміржол және автомобиль (автобус және жеңіл автокөлік( әуе және автокөлік:
су, темір жол автокөлік [1, 23б.].
Туристтік авто көлік түрі – автобус пен жеңіл атокөлік – туристерді
аэропорттан қонақ үйге және кері қайтуда жеке маршрут немесе қосымша көлік
түрінде қолданады.
Ең көп қолданатын автобус, теміржол саяхаттары (90( жуық(, өзінің
саяхаты ұйымдастыратын турист келесідей факторларды есепке алады:
- сапарға жету жылдамдығы
- саяхат қолайлылығы
- құны
- жүк тасымалдау мүмкіндігі және оның салмағы
- жүру жолындағы аялдама мүмкіндігі
- тамақтану жағдайы
- шу және вибрация деңгейі
- ұйықтау және демалыс үшін жағдай
- сапар уақытындағы кең мүмкіндіктер
- қолайсыз экологиялық факторлардың болуы
- қауіпсіздік
Бұл талаптар басыидылығына қарай келесідей жүйеде орналасады:
- саяхат қауіпсіздігі
- құны және әртүрлі жеңілдіктердің болуы
- қолайлылық
- жеткізу жылдамдығы және т.б факторлар
Оң факторлар жиыны көп болған сайын көлік саяхатының құны соншалықты
жоғары болады, алайда ешбір көлік құралы барлық талаптар жиынын
қанағаттандыра алмайды.
Теңіз және өзен судаларында жоғары тасымалдаушы сыйымдылығы мен
саяхат қолайлығына олардың жоғары емес байланысы мен қатынас жылдамдығы
қарама – қайшылық тудырады.
Самолеттей жоғары жылдамдықтағы жеткізу жоғары сервис деңгейінде.
Жоғары тариф деңгейімен байланысты [2, 34б.].
Жоғары байланыс автокөлік көлігіне жоғары емес тасымалдаушы
сыйымдылығы мен төмен деңгейімен қауіпсіздік қарама – қайшылық тұрады.
Әуе тасымалы бекітілген төлемге, әуе көлігіндегі кәсіпорынмен
орындалатын, сонымен қатар жер үсті тасымалдаушы көлік құралымен
жүргіншілер мен жүкті тасымалдауды ұсынады.
Ішкі ауа тасымалы – ауа тасымалы яғни кету тағайындалған орын және
барлық тоқтау пунктері бір мемлекет территориясында орналасады.
Халықаралық ауа тасымалы – ауа тасымалы, яғни 2 мемлекет
территориясында. Тасымалдау мерзіміне кіреді: пассажир тасымалдауда – ауа
суднасына отырғызылуға дейінгі пассажирдің аэропорт перронына кіру
уақытынан бастап, тасымдаушының өкілетті органдары бақылауынан перронынан
кеткенше; жүк тасымалдауда – тасымалдауға жүкті қабылдағаннан алушыға
немесе белгіленген ережелерге сәйкес басқа ұйымға бергенге дейін.
Әуе көлігімен тасымалдауды реттеу халықаралық немесе ұлттық заңдарға
сәйкес жүзеге асырылады.
Әуе тасымалы жолаушы , жүжәне тасымалдаушымен шартқа отыру негізінде
жүзеге асырылады.
Тасымалдаушы – жолаушылар, жүк немесе почтаны әуе тасымалымен жүзеге
асырылатын лицензиясы бар эксплуатант.
Жолаушының әуеде тасымалдау шарты бойынша тасымалдаушы міндеті:
билеттен көрсетілген рейспен, ұсынылған орнында таңайындалған пункке
жеткізу; ал жүкті тасымалдауда – көрсетілген пункке жеткізу немесе жүкті
алушы тұлғаға беру.
Жолаушы немесе жүкті жеткізу мерзімі бекітілген әуе тасымалындағы
тасымалдаушы ережелермен анықталады.
Әуе тасымалының әрбір шарты және жағдайы тасымалдаушы немесе оның
агентімен берілетін тасымал құжаттарымен куәландырады. Тасымалдау құжатқа
жатады:
- жолаушы билеті (Passenger Ticket( - жолаушы немесе жүкті әуе көлігімен
тасымалдау шартын куәландыратын құжат
- жүк квитанциясы (Baggage Check( - жолаушымен тапсырылған
тасымалдаушымен берілетін жүкке қол хатретіндегі тапсырылған жүк
кассасымен орын саны белгіленген билеттің бір бөлігі.
- ақылы жүк квитанциясы (Excess Baggage Ticket(.
Әуе жүгі накладная (Аir Waybill( - тасымалдаушы маршруты бойынша жүк
тасымалдауға жүк жіберуші мен тасымалдаушы арасындағы келісім құжаты [3,
65б.].
Тасымалдауға шарт жағдайын орындау тікелей немесе чартерлік
тасымалдау түріне міндетті болып табылады. Оның мынадай ережелері бар:
1. Кесте жене билетке көрсетілетін кету уақыты шарттың міндетті жағдайы
болмаса және тасымалдауға кепілдеме берілмейді. Ұшу қауіпсіздігін
қамтамасыз ету мақсатында рейс өзгеруі, ауысуы, кешігуі болады. Бұндай
өзгерістердің себебі, ауа – райының жаман жағдайы т.б.
2. Тасымалдаушы әуе көлігі ауыстыру, тасымалдау маршруты мен отырғызылу
пунктерін өзгертуге құқық алады.бұл форс – можорлық жағдайда да құқық бар.
Кез – келген жағдайда тасымалдаушы жолаушының заңды мүдделерін
ескере отырып міндетті:
- кесте өзгерісі туралы ескерту
- тасымалдауды басқа рейспен немесе басқа тасымалдаушы рейспен орындау
- тіркелген жолаушыларға қызмет көрсетуді ұйымдастыру немесе қызмет
қамтамасыз ету. Егер жолаушы кесте өзгеруіне байланысты тасымалдаудан
бас тартса, оған ақшасын қайтару керек.
3. Тасымалдаушы жолаушы құжаттарын дұрыс рәсімдемеген жағдайда және
толық көлемде ұсынылмағанда одан бас тарта алады.өйткені құжаттарды
рәсімдеудің айқындылығы мен дұрыстығына сол құжаттарды берген мемлекеттік
органдар мен азаматтардың өздеріне байланысты.
4. Жолаушы егер онда тоқтау көрсетілсе, кез – келген аралық аэропортта
аялдама жасай алады. Бұндай аялдама Stopover деп аталады.
Жолаушы тисілі мемлекет органдарының барлық заңдары, ережелері,
қаулыларын орындауы тиіс, бұған жатады:
- арнайы бақылау
- кеден
- паспорт
- виза
- санитарлық және т.б. формалдықтар.
Әуе көлігінде жолаушы құқығы:
- ел заңдылығына сәйкес жеңілдік жағдайы н
- көрсетілген нормадан аспайтын тегін жүк алу (бір адамнан 10 кг. аз
емес(
- 2 жасқа дейінгі балаға тегін
- тасымалдаушы немесе әуе көлігінің еріксіз тоқтауы кезінде демалыс
бөлмелерін тегін қолданатын және ана мен бала бөлмесі (қонақ үйдегі
орын(
Тасымалдаушы мен жолаушымен бір жақты шартты бұзылады егер:
1. заңдылықтарды бұзса
2. әуе ережесін орындамаса
3. жолаушы денсаулығы өзіне және басқаларға қауіп төндірсе
4. жүк үшін төлемесе
5. борттағы жүріс – тұрыс ережесін бұзса
6. әуе көлігінде тыйым салынатын заттардың болуы
Егер шарт іс - әрекеті тасымадаушы жағынан тоқтаса, жолаушыға төленген
сомма қайтарылады, егер борттағы ережелерді бұзғанға дейін, жолаушы
әуежайда немесе жолда бас тарта алады [4, 44б.].
Сонымен бірге, ол тасымалдау үшін кері ақшасын алады немесе
қолданғанда қаралған ережеге сейкес жолдың қолданған бөлігін алады.
Жолаушының тасымалдаудан бас тартуы ерікті және еріксіз сипатқа ие.
Еріксіз бас тарту – келесідей себептерге байланысты:
- билетті көрсететін рейс өзгерісі немесе кешігуі
- брондау кезінде кеткен қателіктен рейсте орын және қызмет ткөрсету
класының болмауы.
- төтенше жағдайға байланысты аэропортта тоқтау мүмкінсіздігі
- аталмыш рей жүзеге асырылатын әуе көлігі типінің ауысуы
- жолаушының өзі немесе жанұя мүшесінің біреуінің ауырып қалуы
- жол жүру құжатын тасымалдаушының дұрыс толтырылуы
- әуе көлігінің кешігуі немесе рейс өзгерісіне байланысты аэропорт
трансферіне келу мүмкінсіздігі
Еріксіз бас тартуда - тасымалдаушы міндетті кезекті рейстерге отырғызу
немесе ақшасын айыпқұлсыз қайтару.
Ерікті бас тарту – жеке жолаушы себептеріне байланысты тасымалдаушы
бұл жағдайда уақыт бірлігіне қарай ақшасынан алып қалады.

1.2 Туризмде автокөлік және теміржол көлігін жоспарлау және
ұйымдастыру

Әртүрлі мемлекеттердің және әртүрлі аудандар арасында байланыстарды
орнату үшін теміржол көлігі айрықша орын алады және туристер көп қолданатын
көлік түрі болып табылады.
Көлік қызмет көрсету сферасында теміржол тасымалдауларының бірқатар
ерекшеліктері бар:
– тасымалдау мүмкіншілігінің жоғары болуы;
– бір пункттен екінші пунктке дейінгі жоғары жылдамдық;
– метео жағдайларға байланыссыз тасымалдаудың тұрақтылығы;
– жергілікті жерді кең түрде көру мүмкіншілігі;
Қазіргі кезде туристік экскурсиялық мекемелер теміржол саяхаттарын
келесідей түрде жүргізеді:
– бір немесе бірнеше жолда жүретін, шеңберлік маршруттар мен шетелге
шығатын арнайы туристік–экскурсиялық поездар;
– жергілікті немесе қала маңы байланыс поездары;
– алыс арақашықтықта жүретін тұрақты поездар.
Бұл көлік түрін жоспарлау және ұйымдастыру маршрутты таңдаудан
басталады. Көлік құралдарының саяхат мақсаты, жолдама бағасына тәуелді.
Әрбір туристік маршрут бағдарламасы саяхат мақсатына сәйкес келуі қажет.
Негізінен туристерді қызықтыратын объектілер таңдалады, мәселен, Алматы
қаласынан басталатын Орта Азия Республикалары бойынша Ташкент – Самарканд –
Ферғана – Ашхабад – Душанбе – Ургенч сияқты қалаларымен өтеді. Балтық
теңізі жағалауына келесідей маршрут бойынша Мәскеу – Смоленск – Минск –
Вильнюс – Каунас – Рига – Таллин – Санкт - Петербург қалаларын көріп өту
кірді.
Теміржол туристік экскурсиялық маршруттар әр станциядан басталуы
мүмкін. Маршруттағы қалалар топтарға бөлінеді. Бұл поездарда келесідей
қызмет түрлері көрсетіледі: орналастыру, тамақтандыру, экскурсиялық, мәдени
көпшілік, спорттық сауықтыру қызметтері. Қызмет көрсету сапасы жоғары,
қызмет көрсетуші персонал мамандандырылған болуын ескеру керек. Жол бойы
ақпарат пен ойын сауық түнгі және күндізгі уақытта жасалады [5, 56б.].
Туристік экскурсиялық поездарды құру турфирма мен теміржол басқару
арасында келісім жасаумен басталады. Жеке түрде мейрамхана вагонымен шарт
жасалады. Келісімдерді жасағаннан кейін және шығу мерзімін анықтаған соң
туристерді қабылдау мен қызмет көрсету жүргізіледі. Туристердің уақыт
мерзіміне байланысты экскурсиялар таңдалады. Турпоезд құрылымына 12 купе
вагон, 3 вагон ресторан қосылады. Вагон штабы негізнен теміржол мен
туристік экскурсиялық қызметкерлерінен тұрады.
Жоғары жылдамдықты теміржол қозғалысы шетелде үш бағыт бойынша
жүргізіледі. Мысалы, Ұлыбритания мен Германияда поездардың жылдамдығын
арттыру үшін жылжымалы құрама конструкция жетілдіріліп, рельстік жол
күшейді. Франция мен Италияда бар теміржол жүйесімен қиылысатын жылдамдық
жолдары жасалса, Жапонияда магистралдар құрастырылды.
Туристік көлік саяхаты бірнеше көлік түрлерімен жүзеге асырылады
теміржол және автомобиль (автобус және жеңіл автокөлік( әуе және автокөлік:
су, темір жол автокөлік.
Туристтік авто көлік түрі – автобус пен жеңіл атокөлік – туристерді
аэропорттан қонақ үйге және кері қайтуда жеке маршрут немесе қосымша көлік
түрінде қолданады.
Ең көп қолданатын автобус, теміржол саяхаттары (90( жуық(, өзінің
саяхаты ұйымдастыратын турист келесідей факторларды есепке алады:
- сапарға жету жылдамдығы
- саяхат қолайлылығы
- құны
- жүк тасымалдау мүмкіндігі және оның салмағы
- жүру жолындағы аялдама мүмкіндігі
- тамақтану жағдайы
- шу және вибрация деңгейі
- ұйықтау және демалыс үшін жағдай
- сапар уақытындағы кең мүмкіндіктер
- қолайсыз экологиялық факторлардың болуы
- қауіпсіздік
Бұл талаптар басыидылығына қарай келесідей жүйеде орналасады:
- саяхат қауіпсіздігі
- құны және әртүрлі жеңілдіктердің болуы
- қолайлылық
- жеткізу жылдамдығы және т.б факторлар
Оң факторлар жиыны көп болған сайын көлік саяхатының құны соншалыұты
жоғары болады, алайда ешбір көлік құралы барлық талаптар жиынын
қанағаттандыра алмайды [6, 38б.].
Теңіз және өзен судаларында жоғары тасымалдаушы сыйымдылығы мен саяхат
қолайлығына олардың жоғары емес байланысы мен қатынас жылдамдығы қарама –
қайшылық тудырады.
Самолеттей жоғары жылдамдықтағы жеткізу жоғары сервис деңгейінде.
Жоғары тариф деңгейімен байланысты.
Жоғары байланыс автокөлік көлігіне жоғары емес тасымалдаушы
сыйымдылығы мен төмен деңгейімен қауіпсіздік қарама – қайшылық тұрады.
Әрбір нақты жағдайларда туристердің жарақат алуы, қозғалмалы
механизмдермен байланыс кезінде төнетін қауіптерді болдырмау шараларын
қарастыру қажет.
Жарақат алуды болдырмау үшін туроператорлар, ең алдымен, көлік
компанияларының қауіпсіздікке қатысты рейтингтерін қадағалап отыруы және
тасымалдау кездерінде жеке қауіпсіздік шараларын сақтау туралы
ақпараттандыру жұмыстарын жүргізу қажет.
Әрбір көлік жүйесі шегінде жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз
етудің ережелері мен нормалары бар.
Авиатасымалдау кезіндегі жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Авиатасымалдау қауіпсіздігі – авиакомпанияларының өздерінің сөзсіз
ерекше хұқы. Бұндай көпсалалы міндеттер көптеген мамандандырылған қызметтер
көмегімен шешіледі (қарапайым техникалық мәселелерден терроризмді
болдырмауға дейін). Сонымен қатар, бір мезгілде ұшу қауіпсіздігі көптеген
жағдайларда жолаушылардың өздеріне байланысты болады.
Туристік фирмалар жұмысшылары жолаушыларды, жүктерді авиалинияларда
тасымалдаудың ережелерін, ұшу қауіпсіздігі ережесін білуі және ұшу кезінде
жеке және қоғамдық қауіпсіздікті қаматамасыз ету шаралары туралы туристерді
ақпараттандыруы керек.
Туристер өздерімен бірге тіркелмейтін жүктер ретінде қандай заттарды алып
жүруге рұқсат етілетінін білулері қажет. Бұл заттардың салмағы 5 кг аспауы
шарт. Кейбір жағдайларда (авиакомпания рұқсатымен) тіркелмеген заттар
ретінде тасымалдауда ерекше абайлылықты талап ететін заттарға рұқсат
етіледі.
Ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету, жолаушылар мен экипаж мүшелерінің
өмірі мен денсаулықтарын қорғау мақсатында азаматтық авиация, милиция,
кеден мекемелері мен шекара орындарының жолаушылардың жеке және жүктерді
тексеруге құқылары бар [7, 67б.].
Туристер тексеру жүргізудің мақсаты, ұшу көліктерінде тасымалдауға
рұқсат етілмейтін заттар және тасымалдау ережелерін бұзған жағдайлардағы
жауапкершіліктер туралы алдын ала ақпараттандырылуы керек.
Жүк ретінде мына заттарды тасымалдауға рұқсат етілмейді:
-   суық қару-жарақтардың барлық түрлері;
-   жарылғыш заттар мен жару құралдары;
-   қауіпті тудыратын газдар;
-   уландырғыш заттар;
-   коррозиялы заттар.
Жолаушы тасымалдауға рұқсат етілмеген заттарды алып жүргені және оның
ерекше жағдайларын сақтамай өткізгені үшін жауапқа тартылады. Ережелерді
бұзғандары туралы барлық жағдайларда акттер жасалады. Тасымалдауға рұқсат
етілмеген заттар мемлекеттік орындарға беріледі немесе жойылады.
Өткір қатты заттары бар (шегелер, сымдар т.б.) және дұрыс салынып
оралмаған жүктер тасымалдауға жіберілмейді.
Әуежайда, ұшу алаңы мен ұшу кездерінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету
мақсатында туристерді мыналар туралы ақпараттандыру қажет:
-   бөгде адамдардан тасымалдау үшін заттар мен жүктер алудың рұқсат
етілмеуі;
-   турист заттарын өзінің салуы немесе өзінің жеке қарауымен салдыруы;
-   ұшу көліктерінде темекі шегуге рұқсат етілмеуі;
-   жүктерді тексеру кезінде жолаушының болмауынан оның жүктерінің
тасымалға жіберілмеуі;
-   жолаушының мас болуынан ұшуға жіберілмеуі;
-   жүкке өзінің фамилиясы, аты және әкесінің атын жазып қоюы.
Жолаушы өзінің тіркелмеген жүктерін тексеруге бермеуі және шекара
аймағына шығу кезінде құжаттарының болмауынан ұшуға жіберілмейді.
Жолаушылар ұшақ бортында отырғанда авиакөліктерде ұшу қауіпсіздігін қатаң
түрде сақтаулары және ұшақ командирінің барлық бұйрықтарын орындаулары
қажет.
Апаттар мен құрбандар саны бойынша көліктің ең қауіпті түрі
автомобиль көлігі болып отыр. Бұл автокөлік жолдарында қауіптердің көп
болуынан болады.
Автокөлік оқиғаларының анализдері бойынша алсақ, көптеген апаттар
жүргізушілердің жолда жүру ережелерін бұзуынан болатынын көрсетеді.
Қозғалыс қауіпсіздігі автокөліктің дұрыс техникалық жағдайы, жүргізушінің
квалификациясы мен саяхатқа апарған елдің жол қозғалыс ережелерін білуімен
қаматамасыз етіледі.
Бірнеше елдің территориясынан өтетін автобус саяхаттарын ұйымдастыру
кезінде туроператорлар көлік таңдауына, жүргізушілерді таңдау мен олардың
дайындылығына аса назар аударуы қажет. Туристерді тасымалдауға қолданылатын
автобустарының бекітілген талаптарға сай сертификаттары болуы керек [8,
39б.].
Автобус техникалық жағынан дұрыс жөндеуден өткізілген, қалыпты жылу
және вентиляция жүйелерінің болуы, жанар жағар маймен толық толтырылған,
қатты сөйлеуге арналған құралдармен жабдықталған, ішкі және сыртқы
тазалығының сақталуы, дәрі-дәрмек жәшікшелерінің болуы тиіс. Автобусты
қолдану ережелері айқын көрінетін жерлерде болуы керек. Автобустың дұрыс
жұмыс істеп тұрғаны оның сапарға шығар алдында жүргізуші мен механиктің
қолдарымен жол қағазында бекітіледі.
Еуропалық конвенцияның көліктердің жұмыстары бойынша қабылданған
шешіміне сәйкес халықаралық тасымалдауға жүргізілетін 9 орыннан асатын
барлық автобустар міндетті түрде тахографтармен жабдықталуы керек делінген.
Егер онымен жабдықталмаса, онда автобус жұмысқа жіберілмейді.
Тахограф дегеніміз – бұл автобус пен жүргізуші жұмысын есепке алып
бақылау жүргізуге арналған құрал. Ол автоматты түрде қозғалыс жылдамдығын,
жүрген уақытты, автобустың жүрісін, жүргізушінің еңбек және демалыс
уақыттарын көрсетіп және жазып тұрады. Жазбалар диаграммалы дисктерде
жазылып, жүргізушінің жұмыс күнінің толық суреттемесін береді.
Автобус жүргізушілері қозғалысты ұйымдастыру және маршрутта
қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы ақпараттары бар құжаттың мазмұнын білуі
тиіс. Онда мыналар көрсетіледі:
-   жол маршруты:
-   маршруттың графикалық сызбасы;
-   маршрут бойынша жол құрылыстарының болуы;
-   аялдама пунктері, олардың арақашықтықтары;
-   автобустың қозғалыс уақытының есебі;
-   жол түрлері мен жағдайы және т.б.
Жүргізушіге бір қатар талаптар қойылады. Туристік маршруттарда
автобусты жүргізуге 20 жастан жас адамдарға рұқсат етілмейді, ерекше
абайлылықты талап ететін жол бөліктерін, қозғалыс трассасын білетін,
маршрут сызбасын мұқият қарайтын бірінші класты жүргізушілер болуы керек.
Маршруттарды жоспарлау кезінде жанар жағар май станцияларының болуын ескеру
абзал.
Шетелге сапарға шығар алдында әрбір автобусқа сапар кезінде болған
шығындарды өтеп беруге кепілдік беретін автоазаматтық жауапкершілікке
сақтандыру құжаты болуы керек.
Егер автобустың өзі сақтандырылса, яғни автомобильді ассистанция ресімделсе
тиімді болады. Ол жол-көлік апаттарының болуы, сынып қалған кездерінде және
ұрдап кеткен жағдайда автокөлік иесіне шығындарды төлеттіріп алуға кепілдік
береді.
Бірге жұмыс істейтін әріптестермен маршрут бойынша барлық аялдама
пунктерінде автобустарға қорғаныс мекендерінің болуы туралы келісім жасау
қажет.
Автобус маршрутқа шығар алдында барлық механизм және құрылғыларының
дұрыс жұмыс істейтіндігі мұқият тексерілуі қажет.
Автобустық турлардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында
жүргізушіге мыналар рұқсат етілмейді:
-   маршрутқа ауырған немесе шаршаған күйінде шығуға;
-   тіпті ең аз мөлшерде ішімдік ішкен немесе есірткі қабылдаған
күйінде көлікті айдауға;
-   қозғалыс графигі мен жол қағазында көрсетілген маршруттан бөлек
өзгеріс жасап жүріп кетуге, маршрутты тек жол немесе климаттық жағдайларға
байланысты ғана өзгертуге болады;
-   жол құжаттарында көрсетілмеген адамдарға көлікті жүргізуге беріп
қоюға;
-   жұмыс істеу уақытында демалуға немесе ұйықтауға.
Автобус саяхаттарын түнгі 12 сағаттан таңғы 4-ке дейінгі аралықтарда
өткізбеген дұрыс болады, себебі бұл уақытта адамның физиологиялық жұмыс
істеу қабілеттері төмендейді [9, 67б.].
Туристік маршруттарды әзірлеген кездерде автобустың қозғалыс графигін
жылдамдықты 70кмсағ мөлшерлеп құрастыру керек.

2. Әлемдегі және ҚР-дағы көліктің жалпы сипаттамасы

2.1 Қазақстан Республикасындағы көлік жүйесі

Әлемдік ЖІӨ (Жалпы Ішкі Өнім) де транспорттың үлесі 4 - 9% арасында
қарастырылады. Жылына дүниежүзі бойынша барлық транспорт түрлерімен 100
млрд.т. жүк және 1 трлн.жолаушылар тасымалданады. Бұл тасымалдамаларда 650
млн.автомобил, 40мың теңіз кемелері, 10 мың рейстік ұшақтар, 200 мың
локомативтер. Бұл транспорттар саны өсу үстінде.
Барлық жол желілерімен транспорт құралдары жиынтық ретінде
дүниежүзілік транспорт жүйесін құрайды. Бұларды дамыған және дамушы елдер
транспорт желісі және аймақтық транспорттық жүйе деп бөлуге болады.

Сурет 1 – Аймақтық транспорт жүйесінің негізгі айырмашылықтары

Даму деңгейі жағынан ең жоғары нәтижеге Солтүстік Американың
транспорттық жүйесін келтіуге болады. Дүниежүзілік транспорт желілерінің
30% осы елге тиесілі, ал автомобиль және құбыр желілері бойынша одан да
жоғары көрсеткіштерге ие.
ТМД мүше елдер аймақтық жүйесіне дүниежүзілік транспорт желілерінің
10% келеді, алайда жүкайналымы көлемі бойынша бірінші орынға ие.
АҚШ және Батыс Еуропада соңғы жылдары темір жол желілері автомобил
көлігі жағынан бәсекелестікке шыдамай қысқару байқалуда. Жалпы санды емес
сонымен қатар дүниежүзілік транспорт желілерінде сапалы өзгерістер де
жиілеп жатыр: электрлендірілген темір жол ұзақтығы, қатты қабатты
автомагистралдар, үлкен диаметрлі құбыр желілері өсуде [10, 57б.].
Халықаралық жолаушылар қатынасы. XXғ. екінші жартысындағы сыртқы
сауданың, туристік, ғылыми, мәдени, әлеуметтік және басқа да байланыстың
тереңдеудің нәтижесінде халықаралық жолаушылар тасымалы бірден өсіп кетті.

Жолаушылар тасымалында жеке қолданыстағы жеңіл автомобил көлігі
алғашқы болып тұр, мұның үлесі 56,8 дан 61% өсті.
Дамыған елдердің транспорт жүйесі дүниежүзілік транспорт желілері
ұзындығының 78%, дүниежүзілік жүк айналымының 74% құрайды; транспорттық
желінің тығыздығы – 100 шаршы км. территорияға 50-60 км.
Дамушы елдердің транспорт жүйесі дүниежүзілік транспорт желілері
ұзындығының 22%, дүниежүзілік жүк айналымының 26% құрайды; транспорттық
желінің тығыздығы – 100 шаршы км. территорияға 5-10 км.
Транспорт түрлері бойынша келесідей топтастырылады: құрлықтағы
(автомобиль, теміржол және трубопровод), судағы (теңіз және өзен) және
әуедегі.
Дүниежүзілік жүк және жолаушылар тасымалы құрылымы бойынша автомобиль
транспорты алдыңғы орында, оған келетін үлес жалпы дүниежүзілік көлемнің
жүк айналымының 8% және жолаушылар айналымының 80% құрайды. Теміржол
транспорты жүк айналымының 16% және жолаушылар айналымының 11%, сәйкесінше
теңізде 62 және 1%, су 3 және 1%, әуе 1 және 8%. Трубопровод арқылы жүк
айналымының 11% қамтамсыз етілуде.
Дүниежүзінде транспортты дамытудың жаңа талаптарын қалыптастыру.
Жоғары технологияларды қолдану транспорттық жолдардың өткізу мүмкіндігін,
жүру жылдамдығын арттырды[11, 86б.].
Қазақстан Республикасының транспорты – бұл оның территориясында
тіркелген жеміржол, автомобиль, теңіз, ішкі су, әуе, қалалық
электендірілген және де ел территориясындағы магистралдық құбыр
транспорттары.
Қазақстан Республикасының Статистика Агентігінің мәліметіне сәйкес
2010 ж. теміржол транспортының үлесі барлық транспорт түрлерінің
жүкайналымының 57,4%, жолаушылар тасымалының 11,9% құраған.
Қазақстандағы теміржолдардың жалпы ұзындығы 15,1мың км. оның ішінде
екіжолдық линия 5,3 мың км. көбі, электр жүйесімен линиялар 3,7мың км.
Қазақстанда жалпы жолдар байланысының ұзындығы 2010ж. аяғынада 111,2
мың км.)

1-кесте – Қазақстандағы жолдар байланысының ұзындығы мың км.

Теміржол 14,6 14,6 15,1 15 15,1
Оның ішінде – қатты төсенішпен

Құрлық жол байланысының негізгі үлесі автомобил және теміржолға
тиесілі (сәйкесінше 91,6 және 15,1 мың км). Қолданыстағы су жолдары
ұзындығы 61 мың км., құбырлар – 16,8 мың км.
Қазақстан Республикасының темір жол саласының негізгі көрсеткіштері
мәліметтерге сүйене бүгінгі ақуалға талдау жасауға негіз бар.
Транспорт желілерінің 1000 шары км территорияға тығыздығы 40,8 км.
Теміржол тығыздығы – 5,5 км, қатты төсеммен автомобил жолдары – 30,7 км,
ішкі су жолдары – 1,5 км. Дамыған елдермен салыстырсақ, транспорт желілер
тығыздығының орташа көрсеткіші 500-600 км, дамушы елдерде 50-100 км 1000
шаршы км территорияға [12, 37б.].
2010 жылы теміржолмен көрсетілген қызмет көлемі 458,8 млрд. теңге
құрады. Теміржол транспортының табысының негізгі көлемі жүк тасымалынан
қалыптасады (Сурет 2).

Сурет 2 – Теміржол транспортының табысының құрылымы (%)

Теміржол транспортының дамуын тежеуші мәселелерге мыналарды жатқызуға
болады:
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.