Мемлекет - саяси ұйым

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3
1 Мемлекеттің түсінігі және мәні 5
1.1Мемлекеттің шығуының жалпы заңдылықтары 5
1.2Мемлекеттің белгі нышандары 12
1.3Мемлекеттің функциялары (қызмет істеу бағыттары) 12
2 Мемлекеттің типологиясының сипаттамасы 15
2.1Мемлекет типологиясының түсінігі, оны жіктеудің әдіс-тәсілдері 15
2.2Мемлекетті жіктеудің тарихи хронологиялық түрлері 17
2.3Мемлекет нысаны 21
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер тізімі 31

Кіріспе

Мемлекеттің қалыптасуы - әртүрлі халықтарда түрліше жүзеге асқан ұзақ
үдеріс. Шығыста өндірістің азиялық тәсілі (Египет, Вавилон, үндістан,
қытай және т.б.) нысаны кеңінен таралды. Бұл жерде рулық құрылымның
әлеуметтік-экономикалық бөліктері – жердік үлес, ұжымдық меншік және т.б.
тұрақты сипатты иеленді. Ежелгі Шығыста пайда болған алғашқы мемлекеттер
ауылдық қауымдастықтарды қанай отырып, оларды басқарды, яғни, өндірісті
ұйымдастырушы ролін атқарды.
Афины мен Римде мемлекеттің пайда болу бағыты басқаша жолмен жүзеге
асырылды, бұларда құлиеленушілік мемлекет меншіктің пайда болуы және
қоғамның таптарға бөлінуі негізінде пайда болды. Афины - мемлекеттің пайда
болуының ең таза, классикалық нысаны, себебі, мемлекет рулық құрылым
ішіндегі таптық қарама-қайшылыктардың негізінде пайда болады. Римде
мемлекеттің пайда болуы плебейлердің римдік аристократтар -патрицийлерге
қарсы күресінің нәтижесінде тездетілді.
Ежелгі герман мемлекетінің пайда болуы көптеген жерлерді алып жатқан
бөтен аумадтарды жаулап алумен байланысты, бұл жерлерге үстемдік орнатуда
рулық қоғам әлсіз болды, сол себепті, мемлекеттің пайда болу қажеттігі
туды.
Барлық нысандағы мемлекеттердің пайда болуына негіз болып 10-12 мың жылдар
бұрынғы неолиттік революция табылды. Оның мәні мынада: өз қажеттіктерін
қанағаттандыру мақсатында адам дайын өсімдік және жануарлық нысандарын
иемденумен байланысты құралдық қызметтен табиғатты өзгертумен және азық
дайындаумен байланысты шынайы еңбек қызметіне ауысты, яғни, иемденушіден
өндіруші экономикаға өту орын алды.
Сонымен, мемлекет объективтік түрде, сырттан емес, ішкі факторлардың
негізінде пайда болады.
Мемлекет - бұл арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты бар, қоғамның
өкілі бола тұра, оны басқаратын және оның дамуын қамтамасыз ететін, бұқа-
ралық биліктің саяси-аумақтық, егеменді ұйымы.
Мемлекетті рулық құрылымдағы әлеуметтік биліктен ажырататын
төмендегідей белгілері болады:
1) Бұкаралық биліктің болуы. Міндетті түрде мемлекеттің басқару және
мәжбүрлеу аппараты болуы тиіс, себебі, бұқаралық билік - бұл шенеуніктер,
әскер, полиция, турме мен басқа да мекемелер.
2) Аумақтық бөлініс. Мемлекет өз
аумағында өмір сүруші барлық адамдарды өз билігімен және қорғау арқылы
біріктіреді.
3) Салықтар жүйесі. Олар мемлекеттік аппараттың өмір сүруін
қамтамасыз ету үшін қажет.
4) Егемендік. Бұл мемлекетке тән өз аумағындағы үстемдік пен
халықаралық қатынастардағы тәуелсіздік.
5) Құқықтың болуы. Мемлекет кұқықсыз өмір сүре алмайды, себебі, құқық
мемлекеттік билікті заңдастырады.
Мемлекеттің мәнін түсіну мемлекет және құқық теориясының негізгі
міндеттерінің бірі болып табылады. Мемлекеттің мәні - бұл оның мазмұнын,
мақсаттарын, қызмет етуін анықтайтын басты қасиеті. Мемлекеттің мәнін бұл
түсініктің кең және тар мағынасында анықтауға болады.
Жоғарыда аталғандардың негізінде, мемлекеттің мәнін қарастыруда екі
аспектіні ескерудің маңызы зор:
1) формальды - кез-келген мемлекеттің саяси биліктің ұйымы екендігі;
2) мазмұнды - осы үйымның кімнің мүдделеріне қызмет ететіндігі.
Мемлекеттің мәнін анықтауда келесі бағыттарды атап етуге болады:
- класстық, бұған сәйкес мемлекетті экономикалық үстемдік құрушы
топтың саяси билігінің ұйымы ретінде анықтауға болады;
- жалпы әлеуметтік, бұган сәйкес мемлекетті әртүрлі класстар мен
әлеуметтік топтардың мүдделерін ескеру үшін жағдай жасайтын саяси биліктің
ұйымы ретінде анықтауға болады. Сонымен, мемлекеттің мәні саяси билік
аппаратының көмегімен қоғамның тұтастығын және қалыпты қызмет етуін
қамтамасыз етуден көрінеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мемлекеттің типологиясының мәнін ашып толық
сипаттама беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- мемлекеттің түсінігін беріп мәнін ашу;
- мемлекеттің шығуының жалпы заңдылықтарын көрсету;
- мемлекеттің белгі нышандарын сипаттау;
- мемлекеттің функцияларын (қызмет істеу бағыттарын айқындау;
- мемлекет типологиясының түсінігін беріп оны жіктеудің әдіс-
тәсілдерін сипаттау;
- мемлекет жіктеудің тарихи хронологиялық түрлерін сипаттау;
- мемлекет нысанын белгілеу;
- мемлекет және қоғам арақатынастарын сипаттау;
- құқықтық мемлекетке сипаттама беру.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Мемлекет пен құқық өте тығыз байланысты.
Құқықсыз мемлекет өмір де сүре алмайды. Сондықтан мемлекет пен құқықтың
пайда болу заңдылықтары да ұқсас. Бірақ мемлкет – ерекше, бүкіл қоғамды
қамтып, негізінен, соның атынан, қоғам үшін қызмет істейтін саяси ұйым.
Сондықтан мемлекеттің қоғам өміріне тікелей және жанамалай әсер ететін
ерекше органдары және басқа саяси ұйымдардан оны ажырататын белгілері бар.
Оларға жататындар мыналар: мемлекеттік егемендік, билеуші органдар, арнаулы
материалдық қоры бар, мемлекеттің өзінің тұрағы, аумағы болады, мемлекетте
құқықтық жүйе қалыптасады. Курстық жұмыстың зерттеу деңгейі: аталған
тақырыпқа келесі шетел және қазақстандық заң ғылымдар көп көңіл бөлген;
Алексеев с.С, Венгеров А.Б, Лившиц Р.З, Булгакова Д.А., Жоламан Қ.Д.,
Сапаргалиев Ғ.С., және т.с.с. заңгерлер.

1 Мемлекеттің түсінігі және мәні

1. 1 Мемлекеттің шығуының жалпы заңдылықтары

Мемлекет - бұл арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты бар, қоғамның
өкілі бола тұра, оны басқаратын және оның дамуын қамтамасыз ететін, бұқа-
ралық биліктің саяси-аумақтық, егеменді ұйымы.
Мемлекетті рулық құрылымдағы әлеуметтік биліктен ажырататын
төмендегідей белгілері болады:
1) Бұкаралық биліктің болуы. Міндетті түрде мемлекеттің басқару және
мәжбүрлеу аппараты болуы тиіс, себебі, бұқаралық билік - бұл шенеуніктер,
әскер, полиция, турме мен басқа да мекемелер.
2) Аумақтық бөлініс. Мемлекет өз
аумағында өмір сүруші барлық адамдарды өз билігімен және қорғау арқылы
біріктіреді.
3) Салықтар жүйесі. Олар мемлекеттік аппараттың өмір сүруін
қамтамасыз ету үшін қажет.
4) Егемендік. Бұл мемлекетке тән өз аумағындағы үстемдік пен
халықаралық қатынастардағы тәуелсіздік.
5) Құқықтың болуы. Мемлекет кұқықсыз өмір сүре алмайды, себебі, құқық
мемлекеттік билікті заңдастырады [1, 17 б.].
Сонымен бірге мемлекеттік билікке сипаттама берместен бұрын әлеу-
меттік билікке анықтама беріп алу қажет. Әлеуметтік билік - бұл адамдарың
кез-келген бірігуіне тән үстемдік пен бағынушылық қатынастары, бұл кезде
бір тұлғалардың - билік құрушылардың -еркі мен әрекеттері басқа тұлғалардың
- бағынушылардың - еркі мен әрекеттеріне үстемдік құрады. Әлеуметтік билік
кез-келген үйымдасқан, белгілі бір дәрежеде тұрақты адамдар тобына - руға,
тайпаға, отбасына, қоғамдық ұйымға, партияға, мемлекетке, қоғамға және т.б.
тән.
Мемлекеттік билік әлеумеітік биліктің ерекше бір түрі ретінде көрініс
табады. Бұл мемлекеттік мәжбүрлеуге сүйенген, субъектілер арасындағы
үстемдік және бағынушылық сипаттағы бұқаралық-саяси қатынас. Мемлекеттік
биліктің ерекшеліктері:
1) Бұқаралық билік. Ол бүкіл қоғамның, халықтың атынан қызмет етеді
және өз қызметінде бұқаралық негізге - қазына мүлкіне, өз кірістеріне,
салықтарға ие.
2) Аппараттық билік. Ол аппаратқа, мемлекеттік органдар жүйесіне
сүйенеді және олар арқылы жүзеге асырылады.
3) Заң қолдайтын билік. Сол себепті, ол аппарат пен заң нормаларының
көмегімен елдегі барлык халық үшін міндетті сипатты иеленеді.
4) Егеменді билік-ол кез-келген биліктен дербес және тәуелсіз.
5) Заңдастырылған билік. Яғни, ол заңды негізді және қоғамдық тануды
иеленген.
Мемлекетте еңбек бөлінісі болған жағдайда ғана, яғни, ерекше қызмет
түріне негізделген дербес билік түрлері қалыптасқан жағдайда ғана,
мемлекеттік биліктің тиімділігі артады. Мұндай биліктің үш түрі бар: заң
шығарушы билік, атқарушы билік және сот билігі.
Мемлекеттің мәнін түсіну мемлекет және құқық теориясының негізгі
міндеттерінің бірі болып табылады. Мемлекеттің мәні - бұл оның мазмұнын,
мақсаттарын, қызмет етуін анықтайтын басты қасиеті. Мемлекеттің мәнін бұл
түсініктің кең және тар мағынасында анықтауға болады.
Кең мағынада мемлекеттің әлеуметтік мәнін биліктік-саяси үйымдасқан
қоғам, құқықтық заңдарға бағынған көптеген адамдар бірлестігі ретінде
анықтауға болады. Мұндай бірлестіктердің тұтастығы сәйкес мемлекеттік-
құқықтық институттар мен катынастарда көрініс тапқан бұқаралық-биліктік
құрылымдар негізінде қалыптасады.
Тар мағынада мемлекеттің әлеуметтік табиғатын қоғамнан бөлектенген,
жекелеген класстар мен әлеуметтік топтардың да, қоғамның да мүддесін
білдіруші әрі қорғаушы басқару аппараты, бұқаршіық биліктің әртүрлі
мекемелерінің жүйесі ретінде аныктайды.
Жоғарыда аталғандардың негізінде, мемлекеттің мәнін қарастыруда екі
аспектіні ескерудің маңызы зор:
1) формальды - кез-келген мемлекеттің саяси биліктің ұйымы екендігі;
2) мазмұнды - осы үйымның кімнің мүдделеріне қызмет ететіндігі.
Мемлекеттің мәнін анықтауда келесі бағыттарды атап етуге болады:
- класстық, бұған сәйкес мемлекетті экономикалық үстемдік құрушы
топтың саяси билігінің ұйымы ретінде анықтауға болады;
- жалпы әлеуметтік, бұган сәйкес мемлекетті әртүрлі класстар мен
әлеуметтік топтардың мүдделерін ескеру үшін жағдай жасайтын саяси биліктің
ұйымы ретінде анықтауға болады.
Сонымен, мемлекеттің мәні саяси билік аппаратының көмегімен қоғамның
тұтастығын және қалыпты қызмет етуін қамтамасыз етуден көрінеді.
Ру дәуірінде адамдар тек жаратылыстың даяр өнімдерін жинап қорек
етіп, өмір сүрген. Келе-келе адамдар өндіріс құралдарын жасап алып, өздері
шаруашылыққа кіріседі. Сөйтіп, жинау-терімшілік шаруашылығынан өндіру
шаруашылығына ауыса бастайды. Мал өнімдерімен күнелтуден диқаншылыққа
ауысады. Диқаншылықтың нәтижесінде отырықшылық қалыптасып, елді мекендер,
қалалар салына бастайды. Қалаларда қол өнері пайда болып, ол мал
шаруашылығы және диқаншылық сияқты табыс көзіне айналады. Экономиканың
аталған салалары бірінен-бірі бөлініп шығып, дербес өмір сүре бастағаннан
кейін, бірінің өндірген өніміне бірі мүқтаж екендігі байқалады. Диқандарға
мал өнімі, малшыларға жер өнімі, қоленершілерге тамақ қажет болады. Сөйтіп,
соларға делдалдық жасайтын алып сатарлар бөлініп шығады.
Құрал-саймандардың жетілдірілуіне байланысты еңбек өнімділігі де
өседі. Соның нәтижесінде ортақ өнім пайда болады. Рулық қауымда барлық
жиналған, табылған өнім ру мүшелерінің жалпы меншігі болған еді. Енді еңбек
өнімділігінің өсуіне байланысты артық өнім жеке адамдардың, жеке отбасы-
ларының меншігіне айнала бастайды. Сөйтіп, малға, жерге, қолөнер
бұйымдарына жекелеген иелер пайда болады. Ақырында ру қауымының жалпы
меншігінің орнына жеке адамдардың меншігі пайда болып, меншіктің айрықша
түрі — жеке меншік қалыпта-сады. Жеке меншіктің пайда болуына байланысты
қоғам таптарға бөліне бастайды. Бір жағынан, құрал-жабдықтар, өндірілген
бұйымдар, мүлік-дәулет адамдардың бір тобының қолында шоғырланады да,
байлар пайда болады. Екінші жағынан, кедейлер, жарлылар пайда болады.
Сөйтіп, рулық қауым өзіне тән белгілерінен айрылып, құлдырайды. Оның орнына
жеке меншікке негізделген, айрықша екі үлкен әлеуметтік топтан тұ-ратын
қоғам қалыптасады. Мүндай жағдайда рулық қоғамдағы барлық ру мүшелерінің
игілігін көздеп, еркін білдіретін қауымдық билеу құрылымы өз міндетін,
қызметін атқара алмайды [2, 28б.].
Меншік иелерінің - байлардың айрықша мүдделері болғандыктан, басқа ру
мүшелерімен, кедей-жарлылармен қатар отырып, мәселелерді тең негізде шешуге
бармайды. Содан байлар мен кедейлердің арасында қайшылықтар пайда бола
бастайды. Қоғамдағы осындай түбегейлі экономикалық-әлеуметтік өзгерістердің
нәтижесінде қоғамды билеу, басқару жүйесі де өзгере бастайды. Рулық
биліктің орнын саяси билік, саяси кұрылым баса бастайды. Сөйтіп, қоғамның
белгілі бір сатысында мемлекет және құқық пайда болады.
Мемлекет пен құқықтың шығуы туралы түрлі теориялар бар. Осы
құбылыстардың пайда болуын олар түрліше түсіндіреді. Марксизм-ленинизм
мемлекет пен құқықтың пайда болуын таптық теория тұрғысынан түсіндіреді.
Рулық қауым құлдырап, жеке меншік пайда болып, қоғам екі тапқа — қанаушы
және қаналушы таптарға белінген соң, олардың арасында шешілмейтін қай-
шылықтар, ымырасыздық орын алады. Сол екі тап нәтижесіз, тоқтаусыз күресте
бірін-бірі жойып жібермеуі үшін рулық биліктің орнына жаңа саяси құрылым
мемлекет пайда болады. Мемлекет аталған қайшылықтарды шешу үшін емес, кедей
тапты байлардың еркіне көндіріп, оны қанауға, езуге жағдай туғызу үшін
құрылған. Сондықтан қандай да мемлекет болсын тек қанауды мақсат тұтып,
бай, үстем таптың игілігін кездеп, мүдцесін қорғайды. Социалистік мемлекет
те таптық мемлекет. Бірақ ол сан жағынан қоғамның басым кепшілігін құрайтын
еңбекші таптың мүддесін қорғайды.
Мемлекеттің дамуы - мемлекет қоғамдық еңбек бөлісінің, жеке меншіктің
пайда болуы нәтижесінде алғашқы қауымдық құрылыс тапқа бөлінуінің туындысы.
Мемлекет жария өкіметтің пайда болуы мен іс-әрекетінің нәтижесі ретінде
қалыптасатын, қоғам өмірін ұйымдастырудың нысаны және оның негізгі
салаларына басшылық ететін, қажетті жағдайларда өкіметтің күш-қуатына
сүйенетін басқару жүйесі.
Шығыс елдерінде (Иран, Индия, Қытай, Араб елдерінде) мемлекеттің
қалыптасуы басым түрде қоғамдық меншікті қорғауға байланысты. Себебі, бұл
елдерде алғашқы қоғам ыдырау кезінде күрделі құрылыстар болды: ірі су
каналдарын жасау, суармалы ирригациялық жүйелер қалыптастыру,
құрғақшылықпен күресу. Міне, осы күрделі жұмыстарды жақсы жүргізу үшін
қоғамдық мемлекеттік меншік қалыптасты. Сол меншіктің иелері: мемлекеттің
басшылары, чиновниктер, ру, тайпа басшылары, король, императорлар болды.
Король-императорлар жердегі құдай дәрежесінде болды. Сөйтіп, бұл елдерде,
көбінесе мемлекетте деспотизм орнады. Бұл елдердің экономикасы, әлеуметтік
жағдайы, демократиясы өте бәсең дамыды. Мемлекеттік биліктің, қоғамдық
меншіктің басында - абсолюттік монархия болды, одан теменгі - екінші
дәрежедегі билік уәзір министрлердің қолында, одан төменгі билік
-чиновниктерде. Осы сатылық биліктер – бәрі бірігіп қалың бұқараны қанауда
болды. Қоғамдық меншікпен қатар жеке меншік те дамыды.
Шығыс типті (азиятипті) мемлекеттер кейінгі ғасырларда Шығыс Ев-ропа,
Африка, Оңтүстік Америка елдерінде де қалыптасты.
Сонымен Азия типті мемлекеттердің қалыптасу себептері:
- ірі ирригациялық жүйелерді жасау;
- оны іске асыру үшін құлдарды, жұмысшыларды жүйелі түрде топтастыру
- біріктіру;
- барлық жұмысты бір орталықтан басқару.
Мемлекеттік басқару аппараты бұрынғы ру-тайпаны басқарған аппа-раттан
өсіп қалыптасты. Жаңа аппарат қалың бұқарадан алыстай түсіп әділетсіздікті,
қанаушылықты күшейтті. Азия типті мемлекеттер өте бәсең дамып, ХІХ-ХХ
ғасырларға дейін көп өзгермей сақталып келді (Қытай, Иран т.б.)
Европалық елдерде мемлекет жеке меншіктің, күрделі дамуы, қоғамның
тапқа бөлінуі аркылы калыптасты.
Афина мен Римде алғашқы қоғамның ыдырауы кезінде экономикалық күшті
топтар мен таптар мемлекетті өз қолдарына алып, өз мүдде-мақсаттарын
орындайтын мемлекеттік аппарат орнатты. Бұл мемлекеттер көбінесе
демократиялық жүйедегі саяси бірлестік болып қалыптасты. Спарта
аристократиялық республика болып қалыптасты. Мұнда құлдардың саны
жергілікті халықтан бірнеше есе көп болып, жаңа мемлекеттік басқару
аппараты құрылды. Жергілікті халықтың арасында қайшылыққа жол бермеу
саясаты қалыптасты. Республикада қатаң заңдылық, құықтык тәртіп орналды.
Германияда мемлекеттің қалыптасуы басқаша болды. Мұнда құл иелену кеп
дамымады. Қалың бұқара байларға тәуелді болды, феодалдық қатынастар дами
бастады. Рим империясының біраз жерін Германия өзіне қаратып феодалдық
мемлекеттің дамуын тездетті. Осы типті мемлекеттер Европаның бірнеше
елдерінде, Ресейде, Ирландияда, Азияда, Орта Азия елдерінде калыптасты [4,
15б.].
Мемлекеттің алғашқы қоғамдағы биліктен айырмашылығы:
1) Халықты туысқандығына қарамай, территориясына сәйкес біріктіру,
басқару.
2) Қоғамдағы басқаратын арнаулы аппараттың құрылуы. Бұл аппарат
үстемдік топтың мүдде-мақсатын орындау үшін қалыптасты.
3) Салық жүйесінің болуы. Арнаулы мемлекетті басқаратын аппаратта
қызмет жасайтын адамдарды әлеуметтік қамтамасыз ету үшін салық қалыптасты.
Мемлекеттің пайда болу, даму себептері:
- Қоғамды басқаруды, жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысының көлемі де,
шеңбері де молайып, кеңейіп ескі басқару аппараты тиісті дәрежеде жұмыс
жасай алмады. Жаңа мемлекеттік аппарат қажет болды;
- Қалың бұқараның, қаналушы таптың үстемдік тапқа, топқа қарсы іс-
әрекетін әлсірету, жою үшін күшті мемлекеттік аппарат керек болды;
- Қоғамды, экономиканы дамыту үшін, әлеуметтік жағдайды жақсарту үшін
басқарушы аппаратты нығайту керек болды;
- Қоғамның қорғанысын күшейту үшін, заңдылықты, құқықтық тәртіпті
қатаң сақтау үшін мемлекет керек болды.
Мемлекеттің негізгі белгілері:
1) Басқару органдары мен мекемелерінің ерекше жүйесі болуы (армия,
полиция, сот, т.б.). Қоғамдық өмірдің дамып, күрделене түсуіне байланысты
мемлекеттің механизмі де күрделене түседі.
2) Үстем таптың мүдделері мен мақсаттарына сәйкес қоғамдық қарым-
қатынас ережелерін белгілейтін құқықтың болуы.
Мемлекеттің билік жүргізетін белгілі территориясының болуы, халықты
руына қарай емес жеріне сәйкес бөлу. Аймақтық үйым ретінде мемлекет сол
көлемде белгілі бір ұлттың, ұлттық мемлекеттің қалыптасуы процесіне әсер
етеді. Дамыған қоғамда мемлекеттік органдармен қатар әр түрлі партиялар,
одақтар, бірлестіктер т.б., бұлардың жиынтығы қоғамның жалпы саяси ұжымын
құрайды. Таптық қоғамдағы басқа саяси институттардан мемлекеттің ерекшелігі
қоғамдағы жоғарғы өкімет билігіне (суверендік құкыққа) иелігі. Мемлекеттік
өкімет билігінің күші сол елдегі бүкіл халықты және барлық қоғамдық
үйымдарды қамтиды, Мемлекеттің қоғамдағы бірлестіктерден, үйымдардан
айырмашылық белгілері:
- мемлекет қоғамдык көлемде бірден-бір билік жүргізетін үйым; басқа
бірлестіктердің билігі барлық халықты қамти алмайды, мемлекет қана барлық
қоғамға күші бар нормативтік акты қабылдай алады;
- мемлекет қоғамдағы барлық құқықтық нормалардың дұрыс, уақытында
іске асуын, орындалуын қадағалап, заңдылықты, тәртіпті бақылап отырады:
- мемлекеттің ішкі-сыртқы істердегі тәуелсіздігі, басымдылығы,
үстемдігі.
Адам қоғамы мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Жеке адамдар тиісті
мемлекеттің азаматы болып, сол мемлекеттің билігіне, құқықтық тәртібіне
бағынып, өзінің іс-әрекетін, мінезін, тәртібін қоғамдық мүдде-мақсатты
орындауға жұмсап келеді. Көне заманнан адамдар мемлекет пен құқык қашан
пайда болды, қалай дамып келеді? - деген мэселелер-мен шүғылданып, ғылыми
зерттеу жасап келді. Енді мемлекеттің пайда болуы туралы теориялардың
мазмұнына қысқаша тоқталып өтейік.
Теологиялық теория - мемлекет пен кұкық Алланың әмірімен қалыптасып,
дамып келеді деп түсіндіреді, бұл теория дүрыс-бұрыс деуге болмайды.
Мәселені дінмен бірге зерттеу керек. Себебі бұл теория адамдардың сенімі,
иманы ретінде қалыптасқан ұғым, көне заманнан дамып, нығайып келеді. Бұл
теорияны ғылыми түрде уағыздаған Фома Аквинский, Жак Маритен т.б.
Патриархалдық теория - мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен
қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске
асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді. Күрделі ірі патриархалдық отбасы
басшысы бірте-бірте мемлекеттің басшысына айналған. Отбасы басшысы - әке,
мемлекеттің басшысы - монарх. Бұл теорияның өкілі және дамытқан зерттеушісі
Аристотель, оны жақтаушылар орта, жаңа ғасырларда болды (Фильмер,
Михайловский т.б.).
Органикалық теория - бұл пікірді Платон көне дәуірде уағыздаған (б.з.
IV - III ғ.). Бірақ теория толық түрде XIX ғасырда қалыптасты. Өкілдері:
Блюнчли, Г. Спенсер, Вормс, Прейс т.б.
XIX ғасырдағы ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, бұл теория -
адам қоғамы да табиғаттың объективтік даму заңдарына сәйкес эволюциялы
жолмен мемлекетті құрады. Мемлекеттің Үкіметі - адамның басы - миы сияқты
қоғамды басқарады. Қанаушы тап қоғамның экономикасын дамытады. Ол қоғамды
қорғайды деп түсіндіреді [5, 14б.].
Табиғи құқықтық теория - ХҮІІ-ХУШ ғғ. қалыптасқан теория. Өкілдері:
Г. Гроцкий, Т. Гоббс, Д. Локк, Ж.Ж Руссо, Б. Спиноза, А.И.Радищев т.б.
Теорияның мазмұны: адамдардың өздерінің табиғи құқықтары болады (бостандық,
теңдік, еңбек жасау т.б.). Оны ешкім жоя алмайды, оған зиян келтіре
алмайды. Қоғамның тарихи даму процесінде адамдардың ара қатынасында
қайшылықтар басталды. Сондықтан, қоғамда бостандықты, әділеттілікті,
теңдікті сақтау үшін адамдар өзара шарт жасап мемлекетті құрды. Бұл шарттың
мазмұны көп елдің Конституциясына кірді деп түсіндіреді.
Психологиялық теория - XIX ғ. бұл теорияны уағыздаған:
Ч. Тард, Л.И. Петражицкий. Қоғам мен мемлекетті бұл теория адамдардың
психологиялық біріккен көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі –бәрі келісіп
ұжымдық түрде басқаруы. Қоғам мен мемлекет адамдардың табиғи психологиялық
даму заңдылық процесінің нәтижесінде пайда болды деп түсіндіреді.
Күштеу теориясы - XIX ғ. қалыптасқан пікір. Окілдері:
Л. Гумплович, К. Каутский, Е. Дюринг т.б. Мазмұны: күшті рулар, тайпалар
өздерімен шектес әлсіз руларды, тайпаларды күштеп, зорлық, озбырлық жасап
өзіне бағындырып, бақылауды жақсарту үшін мемлекет құрады - деп
түсіндіреді.
Материалистік теория - Мемлекет пен қүқықтың пайда болуын
экономикалық тұрғыдан түсіндіреді, себептері: қоғамдық еңбектің болінуі,
қосымша өнімнің, жеке меншіктің пайда болуы, қоғамның қарама-қарсы екі
тапқа бөлінуі, қайшылық күресінің басталуы. Мемлекет пен қүқықтың
мазмұнының тарихи өзгеріп отыруы қоғамдық мүдде-мақсатты қорғауы.
Мемлекет қоғамның көп салалы, коп жүйелі кұбылыстарына сәйкес дамып,
өмірге келген бірлестік. Оның себептерін қоғамдағы болып жатқан объективтік
факторлар құрастырады: биологиялық, психологиялық, эко-номикалық,
әлеуметтік, діни, ұлттық т.б. құбылыстар. Сондықтан, бір теорияның
көлемінде мемлекет пен құқықтың пайда болуын ғылыми түрғыдан толық түсінуге
болмайды.
Жоғарыда корсетілген теориялардың бәрінде де кемшіліктер мен
жетістіктері бар. Оны ғалымдар пайдаланады. Мемлекет және құқықтың пайда
болуы, ғылыми тұрғыдан дұрысырақ түсіндіретін - тарихи материалистік
теория. Бұл теория мемлекет және құқық тарихи туынды - қоғамның
антагонистік тапқа бөлінуінің нәтижесі болып табылады деп түсіндіреді. Ол
дұрыс.
Кемшілігі - мемлекет пен құқықты тек экономикалық базиспен шектеуі,
жалпы теорияның атқаратын жұмысын бір жақты түсінуі (қоғамдық маңызын
шектеуі) және олардың келешегін болжаудағы жіберген кателіктері.

1. 2 Мелекеттің белгі нышандары

Мемлекет - саяси ұйым. Қоғамда көптеген саяси ұйымдар болуы мүмкін.
Бірақ мемлекет - ерекше, бүкіл қоғамды қамтып, негізінен, соның атынан,
қоғам үшін қызмет істейтін саяси ұйым. Мемлекет қоғамның атынан қоғамның
ішінде де, басқа мемлекеттермен қатынастарда да қызмет атқарады. Сондықтан
мемлекеттің қоғам өміріне тікелей және жанамалай әсер ететін ерекше
органдары және баска саяси ұйымдардан оны ажырататын белгілері бар. Оларға
жататындар мыналар:
1) Мемлекеттік егемендік. Мемлекеттің негізгі белгілерінің бірі - ол
басқа мемлекеттерден тәуелсіз болады, оларға бағынышты емес. Мемлекет
өзінің ішкі және сыртқы саясатын өзі қалыптастырып, өз еркімен жүзеге
асырады. Былайша айтқанда, басқа мемлекеттерге жалтақтамай, өзінің ішкі
және сыртқы істерін өзі атқарады [6, 17б.].
2) Билеуші органдар. Мемлекеттің ерекше билеуші, басқарушы органдары
болады. Мемлекет органдарында тек басқару кызметімен шұғылданатын
чиновниктер (қызметкерлер) болады. Қоғамда заңи тәртіпті қамтамасыз ету
үшін мемлекет әскер, полиция құрады. Сыртқы жаулардың жансыздарынан сақтану
үшін қарсы барлау ұйымдастырады.
3) Мемлекет органдарын, оларда істейтін қызметкерлерді
қаражаттандыратын оның арнаулы материалдық қоры болады. Ол қорды жасау үшін
мемлекет алым-салық белгілейді және оны жинайды.
4) Мемлекеттің өзінің тұрағы, аумағы болады. Сол аумақта мемлекет
құрылады, өз қызметін атқарады, билік жүргізеді. Өз аумағының тұтастығын
мемлекет барлық күш-қуатымен сақтап, қорғауға тынымсыз әрекет жасайды.
Мемлекеттер арасындағы қайшылықтар, келіспеушіліктер, соғыстар көбінесе осы
жер, аумақ мәселесіне байланысты. Мемлекеттің аумағы басқаруды тиімді
жүзеге асыру үшін әкімшіліктерге бөлінеді. Халық әкімшілік-аумақтық
бөліктерге бөлініп тұрғандықтан олардың құқықтық жағдайы соған байланысты
болады.
5) Мемлекеттің күрделі белгілерінің бірі - құқықтық жүйенің
қалыптасуы. Басқарылатын қоғамдық қатынастарды реттеп, оларды қажетті
қалыпқа салып, тәртіп орнату үшін құқықтық нормалар жасалынады. Оларды
жасап, қабылдайтын мемлекеттің тиісті өкілеттігі бар органдар болады. Сол
құқықтық нормалардың жиынтығы мемлекеттің құқықтық жүйесін құрайды.

1. 3 Мемлекеттің функциялары (қызмет істеу бағыттары)

Мемлекеттің негізгі мақсаты - қоғам үшін, қоғамдағы адамдардың
топтары үшін, қоғамның дамып өркеңдеуі үшін қызмет атқару. Қоғам өте
күрделі құбылыс. Қоғамның негізгі тірегі - өндіріс. Өндірісті ұйымдастырып,
дамыту үшін мемлекет те, адамдардың бірлестіктері де, жекелеген адамдар да
қажетті іс-әрекет жасап отырады. Бұл салада мемлекеттің істейтін қызметі
сан алуан. Мемлекет өзіне қарайтын кәсіпорындарды тікелей басқарып, олардың
жұмысын реттеп отырады. Мемлекеттің меншігінде табиғи байлықтар да болуы
мүмкін. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес жер және оның
қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи
ресурстар мемлекет меншігінде болады. Меншіктің басқа түрлерінің
қалыптасуына, пайдалану әдістеріне мемлекет нем-құрайды қарай алмайды.
Себебі меншік міндет жүктейді, оны пайдалану иесімен қатар қоғам игілігіне
де қызмет етуі тиісті. Сондықтан мемлекет өз меншігіне жататын объектілерді
тікелей басқарып, реттейді, ал мемлекеттік емес меншік түрлерін жанамалап
реттейді. Демек, қалай да болса шаруашылықты ұйымдастыру және реттеумен
шұғылданады. Осыған байланысты мемлекеттің экономиканы ұйымдастыру,
басқару, реттеу функциясы болады.
Қандай да болсын қоғам түрлі таптар мен әлеуметтік топтардан тұрады.
Кейбір елдерде, мысалы Қазақстанда, көптеген ұлттар тұрады. Олардың
арақатысын реттеу - негізінен, мемлекеттің міндеті. Оларға қамқорлық
жасауды, олардың арасындағы қатынастарды, пайда болатын қайшылықтарды
реттеу, шешу, жөнге салу, тек қана мемлекеттің қолынан келетін іс. Ол үшін
мемлекетте күш те, қаражат та, басқа да мүмкіндіктер бар. Осыған сәйкес
мемлекет әлеуметтік функция атқарады. Егер де мемлекеттің осы қызметі кең
өріс алып, үздіксіз жүргізілетін болса, оны әлеуметтік мемлекет дейді.
Қандай қоғам болса да ғылымсыз, білімсіз, мәдениетсіз өркендеп, дами
алмайды. Бұл салада да мемлекет зор қызмет атқаруы керек. Мысалы, Қазақстан
мемлекетінде Мемлекеттік ғылыми-зерттеу, білім беру, мәдениет мекемелері
бар. Оларды мемлекет қаржыландырып, жұмысын реттеп, басқарып, бағыт беріп
отырады. Мемлекеттік емес оқу, мәдениет орындарының жұмысын заң жүзіңде
реттеу арқылы оларға да өсер етеді. Демек, мемлекеттің гылымды, білім
беруді, мәдениетті басқарып, дамытып отыратын функциясы болады.
Аталғаңдар мемлекеттің ішкі функциясына жатады. Мемлекет басқа
мемлекеттермен түрлі, сан алуан қатынастарға түседі. Алдымен мемлекет
өзінің тәуелсіздігін, егемендігін, аумағының тұтастығын басқа елдердің қол
сұғуынан қорғауға, сақтауға әрекет жасайды. Ол өзінің шекарасын бекітеді,
күзетеді. Сол үшін қажетті қарулы күштер құрады, басқа мемлекеттермен
осыған байланысты шарттар жасасады. Осы міндеттерді атқару мемлекеттің өзін-
өзі қоргау функциясы деп аталады [7, 24б.].
Мемлекеттер бір-бірімен экономикалық, сауда, мәдени, ғылыми, саяси,
құқықтық, т.б. түрлі қатынастарда болуға талпынады. Мұндай қатынастар тең
негізде қалыптасатын болса әр елдің дамуына қолайлы жағдайлар туғызады. Осы
салада мемлекеттің басқа елдермен қатынас жасау функциясы жүзеге асырылады.
Бейбітшілікте, тыныштықта өмір сүру үшін мемлекеттер өзара келісім-
шарттарға отырады, әскери одақтар құрады, т.с.с. ерекеттер жасап отырады.
Қазіргі тарихи жағдайда соғыс, әскери шиеленістер адамзаттың өмір сүруіне
шексіз қауіп төндіреді. Сондықтан адамгершілік жолмен дамығысы келетін
мемлекеттер соғыстың алдын алу әрекеттерін жасауға тырысады. Демек,
мемлекетке бейбітшілік функциясын атқару да тән көрініс болу керек.
Осы айтылғандар мемлекеттің сыртқы функциясына жатады.
Аталған мемлекеттің ішкі және сыртқы функциялары түрлі жолдармен,
тәсілдермен жүзеге асырылады. Олар екі топқа болінеді: 1) құқықтық; 2)
ұйымдастырушылық.
Құқықтық тәсілге жататындар: заң, басқа да нормативтік-құқықтық
актілер жасау, жедел-орындау, іздестіру қызметі, құқық қолдану қызметі,
құқық қорғау қызметі. Ұйымдастырушылық тәсіліне жататындар: ұйымдастыру-
реттеу қызметі, экономиканы ұйымдастыру қызметі, ғылымды, білім беруді
ұйымдастыру қызметі, әскери-ұйымдастыру қызметі.
Мемлекеттің сан қилы қызметін атқаратын механизмі (аппараты) болады.
Мемлекеттің механизмі - белгілі түрде ұйымдастырылған, ішкі тұтастығымен
және езара байланыстылығымен сипатталатын мемлекет оргаңдарының жүйесі. Әр
мемлекеттің механизмі оның тарихи, әлеуметтік, ұлттық, экономикалық,
географиялық, т.б. ерекшеліктеріне байланысты құрылады. Дегенмен, барлық
мемлекеттерге бірдей тән органдар болады. Негізінен, олар – құқықтық
тәртіпті сақтайтын, мемлекеттің ішкі қауіпсіздігін, сыртқы тәуелсіздігін
қорғайтын органдар. Мұңдай органдар әр дәрежеде, әр көлемде барлық
мемлекеттерде болады. Мемлекет механизміне тән заңдылық - оның органдары
тек мемлекет қызметін атқаруға қажет болғанда ғана құрылады. Екінші
заңдылығы - бірінің қызметін бірі қайталайтын органдардың болмауы.
Демократиялық құқықтық, әлеуметтік мемлекет ғасырлар сынағынан еткен
принциптерге негізделіп құрылады. Мұндай мемлекеттердің механизмі мынадай
органдардан тұрады: 1. Өкілдік органдар. Қазақстан Республикасыңда өкілдік
органдар екіге белінеді:
1) Жоғарғы өкілдік орган - Парламент. Пар-ламент сонымен қатар бірден-
бір заң шығаратын орган;
2) Жергілікті өкілдік органдар - облыстық, аудандық, қалалық
мәслихаттар. 2. Мемлекет басшысы. Қазақстанда мемлекет басшысы - Президент.
Президент мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және
өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді. 3. А
тқарушы орган. Қазақстанда жоғары аткарушы орган - Үкімет. Жергілікті
атқарушы органдар - әкімшіліктер. 4. Орталық басқару органдары. Қазақстанда
оларға: министрліктер, мемлекеттік комитеттер, комиссиялар, ведомстволар
жатады. 5. Сот органдары. Қазақстанда оларға: Жоғарғы Сот, жергілікті
соттар, әскери соттар жатады. 6. Прокуратура. Ол заңдарды: біркелкі
орындалуын қадағалайтын орган. 7. Әскер. Оған; мемлекеттің әр саладағы
қарулы күштері жатады. 8. Барлау, қарсы барлау органдары. 9. Абақты, бас
бостандығынан айырылған адамдарды ұстап тұратын орындар.

2 Мемлекеттің типологиясының сипаттамасы

2.1 Мемлекет типологиясынын түсінігі, оны жіктеудің әдіс-тәсілдері

Мемлекеттерді жіктеу процестері олардың тарихи дамуын дұрыс түсіну
үшін қажет. Типология - коғамның тарихи дамуының негізгі мазмұны мен
нышандарын түсіну үшін қолданатын әдістер мен тәсілдер. Мемлекеттің даму
процесі бүкіл дүние жүзі дамуының бір бөлімі. Оны анықтап түсінгеніміз
бүкіл тарихты жақсы білгеніміз. Мемлекеттің дамуы үздіксіз объективтік
процесс.
Бұл даму процесі мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, мәдени, саяси
мазмұнымен және алдында тұрған мақсаттарымен байланысты. Мемлекеттің тарихи
типін белгілейтін экономикалық жағдай, жеке меншіктің түрі, сонымен
байланысты қоғамның дифференциациялау процестері жатады. Ал тарихи типтің
дамуы, мемлекет қай топтардың мүддесін қорғайды, халықтың қандай
демократиялық құқықтары мен бостандықтарын қорғайды, баскару процесінде
қандай демократиялық әдістер мен тәсілдер қолданатынын көрсетуге тиіс.
Мемлекет пен құқықтың тарихи типі коғамның, экономиканың дамуымен
байланысты болса да, мемлекеттің ерекше даму заңдары бар. Мысалы: Рим
құқығы туралы айтатын болсақ, Корпус Юрис Цивилис деген ірі кодификациялық
заң қабылданған кезде мемлекет ыдырап басқа халыкпен жауланып, экономикасы
терең дағдарысқа ұшыраған еді. Батыс Рим империясын франктер басып алып
өздерінің Франк империясын құрған кезде, Византия императоры Юстиниан
жүйелеу жұмыстарын басқарып, айткан құқықтық кодекстің жазуын басқарды. Бұл
кезеңде экономиканың, мемлекеттің және құқықтың дамуы бір-біріне сәйкес
болған жоқ. Құқықтың дамуы мемлекеттен көп жоғары болды [8, 31 б.].
Мемлекетті типтерге бөлудін марксистік әдісі:
Бұл пікір қоғамды зерттеуде таптык мәселесімен байланысты. К.Маркс,
Ф.Энгельс, В.И.Ленин мемлекет үстемдік таптың мүддесін қорғайтын құрал деп
түсіндіреді. Марксистік түрғыдан қарағанда тарихтағы мемлекеттер төрт;
түрге бөлінді: құлиеленушілік, феодалдық, буржуазиялық және социалистік
мемлекеттер. Бірінші рулық коғамда мемлекет әлі болған жоқ, ал соңғы
коммунистік коғамда мемлекеттің орнына коммунистік өзін-өзі баскару жүйесі
келуге тиіс. Бір тарихи типтен екіншісіне революция арқылы өтеді.
Мемлекеттің негізгі мақсаты - бір таптың диктатурасын орнату. Таптық
мінездеме экономикалық, әлеуметтік жағдаймен байланысты. Марксизм
мемлекетті - бір таптың екінші тапты қанау аппараты деп анықтады. Типті
осылай бөлудің прогрессивтік те, негативтік те жақтары бар. Бір жағынан
мемлекет таптың құрылуымен байланысы анық көрінеді, топтар және таптар
құрылмаған қоғамдарда мемлекет болмайды. Негізінде мемлекеттің алдындағы
мақсат екіге бөлінеді: бір жағынан бүкіл қоғамның мүдделерін қорғап, жалпы
қоғамдық мәселелерді шешу, ал екінші жағынан - таптардың арасындағы
қайшылықтарды бәсеңдету. Қоғамда таптар анық құралмаған кезде де мемлекет
пайда болған жағдайлар кездеседі. Мысалы, шығыс мемлекеттерді марксизм
құлиеленушілік мемлекеттерге жатқызады, ал негізінде бұл мемлекеттерде
құлиеленушілік қарым-қатынастар әлі қалыптасқан жоқ еді. Мемлекеттерді
туғызған басқа жағдай - географиялық жағдайлармен қоғамның жалпы
экономикалық функциялары мен қызметтері (мысалы, Египет мемлекетінде - Ніл
өзенімен байланысты жер суару жұмыстары). Сонымен, марксистік
типологиясының негізін қалыптастыратын қоғамның экономикалық базисі мен
таптық құрылысы. Марксизм мемлекеттің тарихи типтерін қоғамның даму
құрылысымен жәәне экономикалық формация деген түсінікпен байланыстырады.
Экономикалық формация базис (бұл қоғамның белгілі бір даму дәуіріндегі
экономикалық құрылыс) пен қондырмадан (әрбір базистің өзінің қондырмасы
болады) тұрады. Базисті өндірістің тәсілі белгілейді. Өндіріс - өндірістік
қатынастар мен өндіруші күштерден түрады. Осы формацияларға марксизм
құлиеленушілік, феодалдық, буржуазиялық және социалистік мемлекеттерді
сәйкес келтіреді. Мемлекеттің тарихи типтері осы эконо-микалық-қоғамдық
формациямен тығыз байланыста дамуға тиісті.
Бұлардан басқа марксизмде өтпелі дәуірдің мемлекеті деген ұғым бар.
Бұл типтерге рулық қоғамнан құлиеленушілік қоғам арасындағы, құлиеленушілік
және феодалдық қоғам арасындағы, феодалдық және буржуазиялық типтің
арасындағы, буржуазиялық пен социалистік типтердің арасындағы өтпелі
мемлекеттер жатады. Қазіргі дәуірді алатын болсақ, бірнеше континенттердің
мемлекеттері осы өтпелі мемлекеттің типтеріне жатады. Латын Америкасының,
Азияның, Африканың XX ғасырда тәуелсіздігін алған мемлекеттер осы өтпелі
тарихи типке кірді. Олардың тарихи типтері социалистік те емес,
буржуазиялық та емес, олар тек қана социалистік немесе капиталистік бағытта
болуы анықталады.
1991 жылдан кейінгі социалистік мемлекеттерде социалистік жүйе
ыдырап, нарықтық экономикалық елдерге айналып, демократиялық қоғам құру
саясатына көшті. Кейбір мемлекеттер социалистік жолынан тайған жоқ (Куба,
Солтүстік Корея, Қытай, Вьетнам).
Мемлекеттерді цивилизациялық, өркениеттік критериймен де бөлу қазір
жиі кездеседі. Цивилизациялық әдістің және формациялық бөлудің
айырмашылықтары көп. Формациялық критерий көбіне қоғамның таптық құрылысы
мен өндірістік тәсіліне көңіл аударады. Бұл типологияны сыңар жақ
түсіндірілуі. Мемлекеттердің ерекшеліктерін білу үшін қоғамның барлық
салаларының жағдайларына ықылас салу қажет. Мемлекеттің экономикалық
базисін зерттеген де оған қоса қоғамның мәдени, рухани деңгейін зерттеп,
орнын көрсету қажет және қанаушы таптан басқа қоғамды құрған барлық
топтарды зерттеп орындарын, рөлін, маңызын түсінген дұрыс. Қоғамның әдет-
ғұрыптарын, әр топтың саналары мен құқықтарының деңгейін білу өте қажет.
Ал, зерттеудің ең маңызды мақсаты - жеке адамның, бостандығы мен
құқықтарын, әлеуметтік жағдайын және еңбектегі қарым-қатынастарын жақсы
білу - мемлекетке мінездеме беру үшін өте керек нәрселер. Қоғам бірнеше
топтарға бөлінетін болса да, мемлекеттің алдында тұрған мақсат - сол
топтардың арасындағы қайшылыктарды бәсендетіп бүкіл халыктың мүддесін
қорғау. Осы әдісті бізде цивилизациялық әдіс деп атайды. Цивилизациялық
әдіс мемлекет өзінің елінде тұратын адамдар үшін қандай жақсылық істеді,
экономикалық, саяси, әлеуметтік, өнегелі қоғамның дамуы үшін қандай шара
қолданды деген сұрақтарға жауап береді.
Сонымен, цивилизациялық пікір бойынша мемлекеттің тарихи типі өзгеру
үшін экономикалық базисқа қосымша қоғамның мәдени және рухани сана-сезімі
жоғары деңгейде болуы қажет.

2. 2 Мемлекетті жіктеудің тарихи хронологиялық түрлері

Бұл әдістің бірнеше түрлері бар. Мысалы, иллюстрациямен істелген
дүниежүзілік тарих кітабында ағьшшын тарихшысы Маргарет Олифант бүкіл
тарихты былай бөледі: Ежелгі цивилизациялар, орта ғасырлар, ғылыми жаңалық
ашу кезеңдері (1555-1650), өзгеріс және дағдарыс кезендері (1650-1800),
одан кейін XIX ғасьф және қазіргі дәуір. Сонымен, мемлекеттің дамуын бүл
тарихшы сегіз кезеңге беледі. Ал, кейбір шет елдердің ғалымдары мемлекеттің
дамуын келесі кезеңдерге бөлетіні жақсы мәлім: 1) Ежелгі мемлекеттердің
тарихы, бұл кезең екіге бөлінеді: Шығыс мемлекеттердің тарихы оған - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.