Орталық Азия одағы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I БӨЛІМ. ОРТА АЗИЯ ЕЛДЕРІНІҢ ЖАҺАНДАНУ ҮРДІСІНЕ
ТАРТЫЛУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... . 2
1.1. Орталық Азия интеграция
жолында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.2. Тәуелсіз Орта Азия елдері аймақтық қауіпсіздік жүйесінде...5

I І БӨЛІМ. ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ҰЛЫ ДЕРЖАВАЛАРДЫҢ
ОРТА АЗИЯДА ҰСТАНҒАН САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.1. Ірі көршілер Ресей мен Қытайдың аймақтағы сыртқы
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 8
2.2. Орталық Азия одағы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

ІІІ БӨЛІМ. ОРТА АЗИЯ: XXI Ғ.ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР
ЖҮЙЕСІНДЕ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 12
3.1. Бүгінгі геосаяси өзгерістер жағдайындағы жаңа интеграциялық
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .14
3.2. Қазақстан Республикасының Орта Азиядағы негізгі
ұстанымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 17

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .19
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... 22

І.Орталық Азия елдерінің жаһандану үрдісіне тартылуы

Орталық Азиядағы жаңа тәуелсіз мемлекеттерінің қалыптасу кезеңі жалпылай
аяқталды. Бірақ оларға әлі де болашақта жаңа глобалды қауіптердің пайда
болуы мен жаһандану жағдайында ұлттық даму мен қауіпсіздіктің маңызды
мәселелер қатарын шешуі алдыңғы мақсатта тұр. Дамудың объективті заңы
жаһандану процесінің пайда болуына әкеледі, деп белгілеу қажет. Сонымен
қатар, маңызды әлемдік әлеуметтік кеңістікті құрастырушы ретіндегі
трансконтиненталды құрылым көбінесе белсенді және ерекше рөлде бола
бастады. Орталық Азиялық елдердің тәуелсіздік жылдары, бұл елдердің
мүдделерімен ешқашанда сәйкес келмейтін, тек қарама-қарсы болатын, Батыс
және Шығыс мемлекеттер қатарының назарының орталығында болды. Сонымен
қатар, сыртқы күштер арасында Орталық Азиядағы геосаяси және
геоэкономикалық ықпал сферасы және оның табиғи ресурстары үшін күрес
айналысы пайда бола бастады.Жақында аймақ арқылы аймақтағы шарасыз
экономикалық процесімен қоса саяси процесті қарқындататын, Оңтүстік-
Солтүстік және Шығыс-Батыс транспорттық коридоры өтуі керек. Орталық
Азия аймағына тек мемлекеттер мен шетелдік компаниялар ғана көңіл аударған
жоқ. Орталық Азиялық елдері және халықтары, тағы да ауқымды қарама-қайшы
жоспарының жүзеге асыруы мақсатында,осы жерде өзінің стратегиялық
плацдармдарын құруға үміттенген, түрлі экстремистік исламдық ұйымдардың
шабуылына ұшыраған еді. Айқын болатыны, ол Орталық Азияның қатыстық
изоляциядан үзілді-кесілді және тез түрде шығады және бұдан барлық жағымды
және жағымсыз нәтижемен шығатын әлемдік саясатқа тікелей қосылады. Аймақ
елдері әлемдік интеграциялық процеске, аймақішілік өзара қарым-қатынас
сипатындағы,сонымен қатар, өзінің жақын көршілестерімен басқа да
мемлекеттермен қатысты мәселелерді шешуінде тығыз қатысуында мүдделі болып
табылады. Жаңа шынайылықтар жас мемлекеттердің саяси басшыларынан өзінің
танылуын, ұлттың қауіпсіздік және даму стратегиясының барабарлық формуласын
іздеуін және танылуын талап етті. Сонымен қатар, егерде бұрын КСРО
құрылымында ортаазиялық кеңестік республикалардың ұлттық даму мен
қауіпсіздік мәселесі күшті жоғарғы державалық одақтас мемлекеттері
шеңберінде шешілсе, онда тәуелсіздік алғаннан кейін және қажетті
ресурстардың жоқ болуында, көрсетілген мәселелер ерекше өзектілігіне ие
болады және өз бетінше сонымен қатар, жаһанданудың өзгешелік күштерінде
жаңа қауіптің пайда болуына әкеледі. Орталық азиялық мемлекеттердің
әлеуметтанушылары мен саясаттануышулары, аймақ мемлекеттерінің қазіргі
сыртқы саясатын қалыптастырылуы әлемдік пен аймақтық ауқымды күштер
орталығы арасында балансталған және дамудың сыртқы шаралары өте қиын
жағдайда өтіп жатыр деп белгілеген. Өз кезегінде, бұл аймақтық
ынтымақтастыққа себепші болады. Аналитиктер ең алдымен, қауіпсіздік үшін
құрылымдық ынтымақтастыққа мемлекеттердің дайындығы мен қажетілігіне
шартталған, аймақішілік диалогтың дамуында бірқатар позитивті қозғалыстарды
белгілейді. Қауіпсіздік идеясы Орталық Азияның жас мемлекеттерінің
интеграциясына түрткі болған дәлел бола бастады.
Таңдалған тақырып жұмысының ғылыми өзектілігі мен практикалық маңыздылығы
КСРО ыдырағаннан кейін Орталық Азияның жаһандану процессінде белсенді
кірісе бастағанында, сонымен қатар, Орталық Азия аймағындағы өзінің
экономикалық және геосаяси жағынан қатысуының кеңеюіндегі Шығыс пен
Батыстың түрлі елдерінің мүддесінің пайда болуының байқалуында. Сонымен
бірге, Орталық Азия елдеріне деген идиологиялық ықпалдастықтың активзациясы
өтіп жатты. Түрлі мақсатты көздейтін, түрлі саяси күштері - Орталық Азия
халықтарының мүддесімен санаспай, тек өзінің мүдделеріне сәйкес жаңа
тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасу процессіне өзінің ықпалын көрсетуге
үміттенеді. Бұл күштердің арасында экстремистік мағынадағы күштер
бар,сонымен қатар әскерленген террористік ұйымдар ретіндегі күштер де бар.
Аталынғандардың барлығы жиналған сыртқы саяси тәжирибемен жария
етілген,барлық аймақтың басты мәселелерінің анализін және белгілеуін өзекті
етеді.
Әскери-саяси одақтармен ұлы державалардың дөрекі қол сұғушылығы мен
бәсекелестіктің нәтижесінде әлемдік саясаттың күн тәртібінде әлі де тұрған,
аймақтық шиеленістер қатарының пайда болуына және күшеюіне әсер еткен,
көршілес жатқан таяу Шығыс пен Ауғанстанның жолын қайталамауы маңызды болып
табылады.
Зерттеу барысында мына әдебиеттерге сүйеніп жаздым. Негізінен бұл
тақырып,әсіресе батыс ғалымдарының зерттеулерінде ауқымды түрде
қарастырылған. Зерттеу барысында ТМД елдерінің атақты саясатшылар мен
халықаралық - әлеуметтанушылардың еңбектеріне сүйендім: А.Ақаев,
А.Асанованың, А.Г.Арбатов, Е.П.Бажанов, А.В.Бурсов, К.С.Гаджиев, А.Д.
Джекшенкулов, А.Г.Задохин, М.Иманалиев,Г.Г.Қадымов, К.Н.Құлматов,
Д.Н.Назарбаеваның, В.Ф.Ли, В.В.Наумкин,Э.Салахитдинов, К.К.Тоқаев,
Т.Тоқтомушев, К.Шыналиев, А.Д.Шутов, Г.С.Яскинаның,М.Т. Лаумулиннің және
тағы да басқа.
Қ.Тоқаевтың еңбектері негізінен Қазақстанның сыртқы саясатына арналған.
Олар күштердің геосаяси орталықтары қатарына жататын мемлекеттермен ҚР-ның
байланыстарына қатысты мәселелерді терең қамтуымен ерекшеленеді. Қ.Тоқаев
Қазақстанның ТМД, ЕҚЫҰ, ШЫҰ, КҚКҰ және басқа да көпжақты қауіпсіздік
ұйымдары мен жүйелеріне қатысуына ерекше көңіл бөледі.
Р.Мукимджанованың Страны Центральной Азии:Азиатскии вектор внешней
политики.(2005) ,атты еңбегінде,Орталық Азия оңтүстік шек периметрі
бойынша ынтымақтастық және тату - көршілес аймақ құру – бұл аймақтағы
елдердің саясатындағы азиялық вектордың приоритетті міндеттері болып
табылады.Кітапта Орталық Азияның бес
мемлекеттерінің(Қазақстан,Қырғызста н,Тәжікстан,Түркіменстан,Өзбекстан)
Қытай және шектес Орта Шығыс елдерімен қатынасының эволюциясы қарастырылды.
Жақтастардың геосаясат саласындағы мүдделерінің қайшылықтары
қарастырылады.
Орталық Азияға арналған геосаяси сипаттағы басылымдар арасында
М.Лаумулиннің Казахстан в современных
международных,отношениях:безопаснос ть,геополитика,политология (2000) атты
монографиясы, С.Көшкімбаевтың Центральная Азия на путях интеграции:
геополитика, этничность, безопасность (2002) атты еңбектері ерекше орын
алады.
С.Л.Көшкумбаевтың Центральная Азия на путях   интеграции:
геополитика,этничность,безопасность ( 2002) атты ұжымдық еңбегі келесі
мәселеге негізделеді: анализ үшін негізгі критериі аймақ елдерінің өзара
және сыртқы ортамен экономикалық және саяси байланыс сипатында болуы
мүмкін. Қызық болатын жайт, сыртқы экономикалық серіктестермен жетекшілік
ететін Қазақстан және Өзбекстан сияқты аймақтың ірі елдері аймақтан тыс
елдері бола бастайды. Бұл тенденция әлі де Түрікменстанға да қатысты. Аймақ
елдерінің өзара сыртқы сауда көлемі жалпы айналымның 10%-тінен
жоғарыламайды, бұл әрине аймақ елдерінің экономикалық интеграциясының
өсуіне өте аз болып табылады. Мысалға, көршілес Қырғызстанның Сыртқы
саудасындағы Тәжікстанның бөлігі АҚШ-ң немесе Қытайдың бөлігінен бірнеше
есе аз. Бұл аспектілер көбінесе геосаяси фактор қатарында негізделген
аймақтағы интеграциялық тенденцияның ерекшелігін көрсетеді. Бұл факторлар
біріктіру үрдісін негіздейді және белгілі бір шамада шектейді. Шектеу
ретінде оларды бөлу құралы немесе сыртқы ойыншыларға қысым ретінде
қолдануында қатысады.
Қазақстан үшін жетекші сыртқы серіктесі болып Ресей,Қытай және АҚШ болып
табылады. Түрікменстанның ұқсастығына қарай, Астана ірі экспорттық бағытты
дәл осы аталған екі еуразиялық державамен байланыстыруды жоспарлап отыр.
Олармен бәсекелес елдер қатарының қысымына қарамастан, (біріншіден, АҚШ)
басқа жобалардың маңызды саяси және экономикалық қолдауын , Қазақстанға
объективті түрде геосаяси және экономикалық жағдайда түбегейлі түрде
басымдылық етуін олар жасай алмады.

ІІ.Қазіргі таңдағы ұлы державалардың Орта Азияда ұстанған саясаты

ҚХР мен энергоресурстар саудасын кеңейту және энергоресурстарын
транспорттаудағы ресейлік маршруттың жүзеге асыру жоспарының жетістікті
түрде қозғалуымен дәлелденеді.
Өзбекстан Ресеймен тығыз қатынаста, бірақ экономикалық әлсіздік
арқасында, Мәскеу ТМД-дан Өзбекстанның белгілі дистанцияға әкелетін әскери
- стратегиялық ықпалдың экономикалық механизмнің жетіспеушілігінінің орнын
толтыруға үміттенеді. ТМД-ң ұжымдық қауіпсіздік жөніндегі келісімшарттан
шығуындағы ірі индикатор Ташкенттің көбінесе тәуелсіз ойынды жүргізетінін
көрсетеді. Менің ойымша, Ташкенттің екінші ірі серіктесі жоқ болып
табылады, сондықтан аймақтық баланста белгілі тұрақсыздық жағдайын
туғызады. Мүмкін,Ташкенттің өзінің стратегиялық мүдделердің бағыттанушылығы
үшін Вашингтон,Тегеран және Пекин бәсеке болады.
Қырғызстанның бес бағыты бар, олар - Қазақстандық, Өзбекстандық,
Қытайлық, Ресейлік және шартты түрде батыстық (американдық) бағыттар.
Соңғы вектор Бішкектің технологиялық серіктестікте және Вашингтонның
қатысушылығы арқасында баланстаудың нүктесін ұлғайту мүмкіншілігінің
үмітімен байланысты. Менің ойымша, бұл баланстың болашақта өзгеруі
мүмкіндігі төменгі дәрежеде деп есептеймін.
Тәжікстан ТМД-да маңызды стратегиялық серіктеске ие, ол Ресей болып
табылады. Елдің тұрақты түрде дамуына, әрине бұл жеткілікті емес. Душанбе
басқа державалармен өзінің байланыстарын маңызды түрде кеңейтеді деген
үлкен мүмкіндік бар. Тәжікстанда тағы да бір немесе екі серіктестің пайда
болу мүмкін. Бұл орын үшін Иран, Қытай белгіленген шамада АҚШ
бәсекелесетіні айқын болып табылады.
Түрікменстанның приоритетті серіктесі ретінде Тегеран және Мәскеу болып
табылады. Субаймақтық деңгейде олардың позицияларын кеміту, сәйкесінше
өзінің позициясын кеңейтуге Астанадан гөрі, мүмкіншілік қатарына ие болатын
Ташкент үміттенуі мүмкін. Түркімендік экономикалық энергитикалық секторында
инвестициялар ірі хаттары арқылы Вашингтон Ашхабадтың сыртқы- саяси
стратегиясына ықпалын тигізеді.
Сонымен, геосаяси үстемнің лидері Ресей болып табылады. Барлық бес
орталық азиялық елдерінде осы Ресейлік фактор маңызды болып табылады.
Еуразияның бұл аймағында геосаяси конфигурациясының аяқталмауына
қарамастан, екінші фактор Қытай факторы болуы мүмкін дейді, бұл фактор
нақты түрде Қазақстан мен Қырғызстанда көрсетілген Қытайлық вектор
потенциалы өзінің ықпалының ұлғайту тенденциясына ие, Пекинді Тәжікстандағы
шиеленстік жағдайға қобалжытады.
Континенттік державалардың ішінен аймақ үшін үшінші
күшті полюс ретінде Иран болуы мүмкін. Тегеран маңызды түрде алдыңғы екі
державалардан қалуда, бірақ өзінің қызметін айқын түрде белсендіруде. Иран
Түркіменстанда нақты түрде көрсетілген сонымен қатар Тәжікстанның жетекші
серіктестерінің бірі болуына үміті бар. Этникалық жақындық факторы бұл
жерде белгілі рөлді атқарса да, бірақ менің көзқарасымша, иран - тілдес
мемлекеттердің және Орта Шығыстық халықтарының ішінен лингвистикалық
негізде альянс құру мүмкіншілігінің аздығында.
М.Т. Лаумулиннің Центральная Азия в зарубежной политологии и мировой
геополитике:Центральная Азия и Казахстан в современной политологии
(2005)   атты еңбегінде Қазақстанның Орталық Азиядағы үстемдігі
қарастырылады. Қазақстанның сыртқы саясаты және ірі державалардың
қызығушылығы қарастырылады.
Орталық Азия елдеріне қатысы бойынша батыс мемлекеттерінің саясатының
қисынын түсіну мақсатында Батыс елдер авторларының басылымдары зерттелінді.
Батыс ғалымдарының еңбектерін ТМД ғалымдарының зерттеулерімен
салыстырғанда, мынадай қорытындыға келуге болады: Орталық Азиядағы Батыс
мемлекеттерінің қазіргі таңдағы саясаты тек қана өз пайдасын көздейді және
ірі ұлттық бизнес қолдауына бағытталған. Қытай мен Иран сияқты көршілес
екі елдің ғалымдарының тәмілдері қызықты болып көрінеді. Барлығына мәлім
болғандай,осы екі ел орталықазиялық мемлекеттерге ерекше мүдделері бар және
көп басылымдары бойынша,бұл аймақты зер салып зерттеуде. Қытай мен Иран
өз мүдделері бола тұра, орталықазиялық бағытында АҚШ-тың және басқа да
батыс мемлекеттерінің белсенділігін сақты түрде қабыл алуда.
Бұл тақырыпты жазу барысында алғашқы зерттеулерге сүйендім,олар - БАҚ
және ақпараттық басылымдарда жарияланған орталықазиялық мемлекеттердің
түрлі ведомстваларының кезекті және ресми материалдары мен құжаттары.
Сондай-ақ, РАН-ның Шығыстану Институтында ,РФ-ның МГИМО мен Дипломатиялық
академияларында ,Орталық Азия елдерінің басқа да институттарында, сонымен
бірге Таяу және Орта Шығыстың бірқатар   елдеріндегі институттарында
өткізілген, қазіргі таңдағы  дамудың теориялық мәселелеріне
қатысты бірқатарконференциялардың мәліметтерімен танысу мүмкіндігіне ие
болды. Қорытындылар, гипотезаның түрлі бағыттары мен теориялық
жағдайы, жай ғана пікірлердің бір-бірімен алмасуы жаңа мыңжылдықтың
басында Орталық Азия елдерінде жүріп жатқан процестерді түсінуге
үлкен көмегін тигізді.
Зерттеудің деректік көзін, Орталық Азияның сыртқы саясатының, оның
халықаралық құқықтың басқа субьектілерімен екіжақты және көпжақты қарым-
қатынасының басылымдары ,сөз сөйлеулер,жобалар мен жолдаулар құрайды.
Мұндай басылымдар Орталық Азия елдерінің тәуелсіздігінің алғашқы
жылдарында жариялана бастады. Олардың қатарында, Орталық Азияның аймақтық
қауіпсіздік және сыртқы факторлардың мүдделер мәселесі бойынша жазылған
көптеген ғалымдардың еңбектері куә.

Өткен жылғы ақпан айындағы Елбасының халыққа жолдаған дәстүрлі Жолдауына
да бір жылдай уақыт болып қалды. Елбасы Жолдауындағы маңызды бір мәселе –
Орта Азия мемлекеттері одағын құру идеясы болған. Әрине, бұл идея жан-жақты
талқыланды. Сарапшылар оны құрудың алғышарттарының бізде бар екенін де
тілге тиек етті. Бірақ, сең қозғалар емес. Әлі күнге дейін көршілер
тарапынан Назарбаев идеясын қолдап оған тілектестік танытқан бірде-
біреуі,байқалмайды.
Жақында Алматыда Отан саяси партиясының ұйымдастыруымен Біздің
тамырымыз бір атты халықаралық симпозиум болып өтті. Бұған Қырғызстан,
Тәжікстан және Әзірбайжан мен Түркия елдерінен өкілдер қатысты. Ал,
Өзбекстан мен Түркімения өкілдері шақыру алса да, келмей қалды. Халықаралық
деп үкілеген бұл симпозиумда талқыланған басты мәселелер Орталық Азия
елдері одағын құрудың алғышарттарын жасақтау болған еді. Бірақ, аталған
форум алдына қойған мақсатын орындай алды ма?! Орталық Азия мемлекеттері –
Қазақстан, Өзбекстан, Түркіменстан, Қырғызстан және Тәжікстанның өзара одақ
құруының алғы шарттары бізде толық бар. Ол ең әуелі – басқасының бәрін
ысырып қойғанда, түркілік менталитет. Тәжікстаннан өзгесінің бәрі
түркітілді халықтар. Демек, ту бастағы
мәдениеті тәңірлік ұғымдар аясында қалыптасқан. Ал, мәдениет – халықтарды
біріктіруші ең басты фактор.Ортақ мәдениет,ортақ,құндылықтарға,жетеле йді.
Бұдан кейін бұл мемлекеттердің басын қосатын тағы бірі ірі фактор –
дәстүрлі Ислам дінін ұстануы.Ал, үшінші алғышарт – бұл мемлекеттердің қай-
қайсысы да Кеңес империясының құрамында болды. Жалпыға ортақ кеңестік
идеологиямен тәрбиеленді. Бұның бәрі Орталық Азия мемлекеттерінің бір
одаққа бас қосуына негіз бола аларлық,алғышарттар,екені,рас.
Бірақ, дәл осы Кеңес империясының қол астында болғаны, Орталық Азия
мемлекеттерінің бір одаққа бірігуінің басты кедергісі сияқты. Өйткені,
бірнеше ғасырлық бодандық қамыты бұл елдерді империялық үрей құшағында
қалдырғаны рас. Оның үстіне Кеңестер Одағы Батыс елдерінің Еуропалық одағы
сияқты тіліне, діліне, мәдениеті мен менталитетіне кесірін тигізбей тек
экономикалық, саяси тұрғыдан интеграциялық процеске бармай, тікелей
империялық саясат жүргізгені салдарынан қай-қайсының да алдында осы
мыңжылдықта ұлттық бет-бейнемізді сақтай аламыз ба? деген мәселенің
тұрғаны айқын. КСРО-ның аяқ асты құлауы олардың бұл мәселесін өзінен-өзі
шешіп бергендей. Сөйтіп, бұғалықтан енді босаған халықтар алдына тағы бір
жаңа одақ идеясын қою тым үрейлі сияқты сезілері айқын. Оның үстіне КСРО
құлағаннан кейін жасақталған ТМД құрылымы да берері аз, өлі құрылымға
айналды. Тәуелсіз мемлекеттер достастығы деген айдар тағылғанымен бұл
мемлекеттерге Ресейдің саяси әрі экономикалық қысымы әлі де үстемдік етеді.
Бірін газымен, екіншісін басқа да энергетикалық ресурстарымен қорқытып
отырған Ресей посткеңестік кеңістіктегі ықпалы арқылы бұл елдердегі орыс
тілі мен орыс мәдениетінің сақталуын тым қадағалап кетті. Өзбекстан бір
кездері ТМД-дан бойын аулақ салып ГУУАМ-ға қосылып еді, Америкадан жаны
түршіккенде Ресейдің қолтығының астына қайта барып тығылды. Сөйтіп, ол 25-
қаңтарда ЕурАзЭҚ құрылымына қайта мүше болды. Ал, Түркімения ешқандай
одаққа мүше болмайтындығын мәлімдеп, былтырғы ТМД мемлекеттерінің Қазанда
өткен саммитінде оның құрамынан шығатындығын жария етті. Демек, аталған екі
мемлекет те Орталық Азия мемлекеттері одағына енуге тым құлықты емес. Сол
себептен де олар бұл жолғы Қазақстандағы ең ірі саяси партия өткізген
форумға,келмей,қалды.
Яғни, басты алғышарттары қалыптасқан бұл мемлекеттер алдында тұрған ең
үлкен кедергі – кеңестік иллюзия немесе империялық үрей. Бұл мемлекеттердің
қай-қайсысы да қандай да бір одақты тең дәрежедегі мемлекеттер одағы емес,
үлкеннің кішіге көрсетер қысымы ретінде қабылдайды.

Өзбекстан ТМД мемлекеттері ұжымдық қауіпсіздік келісім-шартынан бас
тартқаннан кейін Орталық Азия мемлекеттерінің өзара іс-қимылы атты
құрылым дүниеге келген болатын. Бұл құрылымның алға қойған мақсаттары
аталған елдер арасында жылда дау-жанжал шығарып жататын су, энергетика және
экология мәселелерін бір жолға қою болған еді. Өкінішке қарай, бұл
мақсаттардың бірде-біреуі әлі күнге дейін жүзеге асқан жоқ. Ендеше Орта
Азия мемлекеттерінің бұған дейінгі одақ құру талпыныстары нәтижесіз
аяқталып отыр. Оның үстіне Өзбекстанның ЕурАзЭҚ-қа мүше болуы бұл
мемлекеттердің аталған құрылымының іске аспайтындығынан хабар берсе керек.
Бұл жердегі басты фактор тағы да экономикалық ала-құлалықтан туындап отыр.
Егер, бес мемлекеттің экономикалық даму деңгейі бір қалыпта, тұрғындарының
әл-ауқаты бірдей болған жағдайда кедей мемлекеттердің одағы ретінде бұл
құрылым сақталып қалуы да ғажап емес еді. Алайда, Қазақстанның
экономикасының қарыштап дамуы, өз көршілерінен анағұрлым ілгері кетуі –
мұндай одақтың өмір сүруіне кесірін тигізді. Бес мемлекеттің ішінде
халқының саны жағынан ең ірісі Өзбекстан болса, территориялық ауқымы мен
экономикалық мүмкіндіктері жағынан Қазақстан бәрінен озық тұр. Ал,
Тәжікстан мен Қырғызстан, Өзбекстан мемлекеттері кедейлік қамытын бұзып
шыға алмады. Түркімения табиғи ресурстарды пайдалану арқылы коммунальдық
шығындар мен мұнай өнімдерін өз халқына арзан сатып нарықтық дағдарыстан
шығып келеді. Бұның барлығы Орта Азия мемлекеттерінің интеграциялық қандай
да бір одақ құруына кедергі.
Тағы бір кедергі – лидерлік пиғыл. Сарапшылар Орта Азия мемлекеттері одағы
құрыла қалған жағдайда Өзбекстан лидерлік жасауы мүмкін дегенді айтады.
Алайда, өзінің ішкі проблемаларын шеше алмай отырған Өзбекстан 5
мемлекеттің одағына төрағалық ете алмайтын болды. Ендеше ендігі төрағалық,
әрине, экономикалық жағдайы әлдеқайда ілгері кеткен Қазақстанның қолына
тиюі керек. Оның үстіне идеяны бірінші бастаған да Қазақстан Президенті
Нұрсұлтан Назарбаев. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.