ТМД елдерінің таңбасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ТМД елдерінің құрылу тарихына
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1 ТМД елдерінің ішкі және сыртқы экономикалық байланыстары...6-10
1.2 ТМД - ның Қазақстанға әсері және ҚР - ның ТМД шеңберіндегі
ынтымақтастығы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..11-13

2. ТМД - ның табиғи жағдайы және табиғат
ресурстары ... ... ... ... ... .14
2.1 Ресей Федерациясы, табиғат ресурстары және экономикасы ... ...14-16
2.2 Беларусь республикасы, табиғаты және табиғат ресурстары ... ... .16
2.3 Украина, табиғат жағдайлары мен
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... .16-18
2.4 Молдова республикасы, табиғат жағдайлары мен ресурстары ... 18
2.5 Кавказ елдері, табиғат жағдайлары мен
ресурстары ... ... ... ... ... .19-2 0
2.6 Орта Азия елдері, табиғаты және
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... 21-23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...24-2 5
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Кіріспе
1. ТМД елдерінің құрылу тарихына шолу

Кеңес Одағының жетпіс жыл бойы жүргізген саясаты сексенінші жылдардың
орта кезінде шайқала бастады. Яғни, халық шаруашылығының экономикалық,
саяси, әлеуметтік салаларында тек тоқталу, тоқырау ғана емес, сонымен қатар
құлдырау да етек ала бастады. Алғашқы оның нышаны ретінде Кеңес Одағы
коммунистік партиясының XXVII съезінде сол заман бас хатшысы болған
М.С.Горбачев мырзаның баяндамасынан-ақ қоғамды қайта жаңартуға бет алған
негізгі қағидалар белгіленді. Олар: қайта құру, демократия, жариялылық, көп
пікір таластығы т.б. болатын. Одан кейінгі уақыттарда біздің ойымызша,
Кеңес одағының ыдырауына негіз болған экономикалық себептермен қатар, саяси
себептерде бар еді. Оған Қазақстанда 1986 жылдың желтоқсан айында Кеңес
Одағы коммунистік партиясы саяси бюросының ел басшысы етіп Қазақстанда
бұрын тұрмаған және халық салт-дәстүрінен хабары жоқ немесе аз Г. В. Колбин
мырзаны тағайындауын, Таудағы Карабахтағы ұлт аралық шиеленісін немесе
Балтика Республикаларының экономикалық және саяси тәуелсіздікке жету
жолындағы қозғалыстарын жатқызуға болады. Екінші жағынан алғанда Кеңес
Одағының экономикалық жағдайы да мәз еместін. Жалпы алғанда, сексенінші
жылдардың екінші жартысындағы экономикалық, саяси жағдайлар Кеңес Одағының
тоқырауы мен күйреуіне негіз болса тоқсаныншы жылдарды бұрыңғы Кеңес Одағы
республикаларының жаңа тәуелсіз мемлекеттер ретінде құрылуының алғашқы
сатысы деп қарастыруға болады.
80-інші жылдардың аяғы мен 90-ыншы жылдардың басында бірқатар
республикаларда қабылданған "егемендік туралы декларациялар" мен
"экономикалық дербестік туралы" заңдар Кеңес Одағының федеративтік құрылым
нысанына тосқауыл қойды. 1991 жылдың август айында Кеңес Одағының болашақ
құрылымы туралы келісімнің соңғы варианты дайындалғанды және ол барлық
республикалар ойынан шығатындай-ақ еді.
Бірақ, сол жылдың август айында Мәскеу қаласында болған көтеріліс бұл
келісімге қол қоюға мүмкіндік бермеді.
Осыдан кейін-ақ Кеңес Одағының мемлекет ретінде жойылуының соңғы
сатылары жүзеге аса бастады. Литва, Латвия, Эстония өздерінің тәуелсіздігін
жариялап, ресми түрде Кеңес Одағы құрамынан шығып, халықаралық қауымдастық
тарапынан егемен мемлекеттер ретінде танылды. Ал, 1991 жылдың 7-8
желтоқсанында Ресей, Белорус және Украина басшылары ұзақ уақыт
келіссөздерден кейін "Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру" туралы
келісімге қол жеткізді. Бұл оқиғаның тарихи факт ретінде қалыптасуына
бұрынғы Кеңес Одағындағы экономикалық, саяси, әлеуметтік себептер негіз
болатын.
ТМД құруға экономикалық негіз болған жағдайлар мыналар: сексенінші
жылдардың ішінде КСРО экономикасының құлдырауы өз шегіне жетіп, халық
шаруашылығының әр саласында төмендеу нышандары байқала бастады.
ТМД құруға ниет білдірген мемлекеттер мынандай айғақтарды;
- жаңа Одақ шартын дайындау туралы келіссөздердің тұйыққа тірелгенін,
республикалардың КСРО құрамынан шығу және тәуелсіз мемлекеттер құру
процесінің шынайы факторға айналғанын;
- орталықтың алысты болжамайтын саясаты экономикалық және саяси
дағдарысқа, өндірістің құлдырауына, қоғамның бүкіл салалары бойынша өмір
деңгейінің күрт төмендеуіне әкеп соққанын;
- бұрыңғы КСРО кеңістігінің көптеген аймақтарында әлеуметтік
шиеленісушіліктің өсуі, адамдардың өліміне әкеп соққан ұлтаралық
қақтығыстарға ұласқанын басшылыққа алған болатын.
Осы және басқа да мәселелерді шешу мақсатында Беларусъ, Ресей және
Украина басшылары "халықтардың тарихи бірлігі және олардың арасында
орныққан байланыстарды негізге ала отырып, демократиялық құқықтық
мемлекеттер орнатуға ұмтыла отырып және өзара қарым-қатынастарды дамытуға
бағыт ала отырып Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құруға шешім қабылдады".

Сурет 1. ТМД елдерінің таңбасы
Бұл құжаттың ТМД-ға мүше боламын деген мемлекеттер (бұрыңғы КСРО
мүшелері де бар) үшін ашық екені көрсетілген. Үш мемлекеттің 1991 жылдың 8
желтоқсанында жариялаған арызының соңғы тармағында ТМД мемлекеттері
халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, бұрыңғы КСРО шарттары
мен келісімдерінен тарайтын халықаралық міндеттемелердің орындалуын
қамтамасыз етуге, ядролық қару және оның таралмауын қажағалауға бағыт
ұстайтынын да ашық айтқан.
Тәуелсіз мемлекеттер достастығының құрылу уақыты екіге бөлінеді.
Алғашқысы ретінде 1991 жылдың 8 желтоқсаны Белорусь, Ресей және Украина
болса, екіншісі ретінде 1991 жылдың 21 желтоқсаны белгіленген.
ТМД құрылтай құжаттарына келетін болсақ, олар үшеу - 1991 жылдың 8
желтоқсанындағы ТМД құру туралы келісім, 21 желтоқсандағы осы Келісімге
деген Хаттама және Декларация. Бұл құжаттар өз нысандары және заңи
міндеттері бойынша әртүрлі. Себебі, "келісім барлық қатысушы тарапынан
бекітілетін ратификация жасалатын болса, декларация үшін оған қол
қойылса жеткілікті". Дегенмен, бұл үш құжат толық біртұтастықты құрайды.
ТМД өзінің құрылу сатысында сөз жоқ жағымды рөлін де атқарды, яғни КСРО
республикаларының қирап, тоқтаусыз дағдарысқа ұшырауынан құтқарды.
Дегенмен, мемлекеттердің экономикалық дербестігі олардың әрқайсысының ішкі
мәселесі еместігі де айқын болды. Қазіргі дүниеде әр мемлекеттің
әрқайсысының жеке, дербес дамуы қиын да болса шындық. Басқа ешқандай елмен
қарым-қатынас жасамай мемлекеттің тек қана өзі өмір сүру талпыныстары бізге
тарихтан мәлім және оның немен аяқталып, қандай нәтижеге жеткені де аян.
Тек қана басқа елдермен бірігіп өзара ынтымақтастықта және дүние жүзі
экономикалық қатынастарында болатын қоғамның өміршең болатындығы айдан
анық.

1.1 ТМД елдерінің ішкі және сыртқы экономикалық байланыстары

1991 ж. желтоқсанның 8-інде Минскіде (Беловеж) Ресей, Беларус және
Украина басшылары кездесіп, 1922 жылғы КСРО құрылуы туралы Келісімнің
істен жойылғандығы және ТМД құрылғандығы туралы келісімге қол қойды.
1991 ж. желтоқсаннның 13-інде Орта Азия мен Қазақстан басшылары
Ашхабатта кездесіп, Беловеж келісімін қолдайтындықтарын мәлімдеді.
1991 ж. желтоқсаннның 20-ында Әзірбайжан, Армения, Беларус, Украйна,
Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан
басшылары Алматыда 21 желтоқсанда ТМД-ны құру туралы Келісім хаттамасына
қол қойды. Кездесуге қатысушылар ішкі және сыртқы саясаттың әртүрлі
салаларында ынтымақтастыққа бейімділігін растайтын, бұрынғы КСР Одағының
халықаралық міндеттемелерін орындауға кепілдік жариялайтын Алма-Ата
Декларациясын қабылдады.
1993 жылғы желтоқсанда Достастыққа Грузия қосылды, ал 2009 жылғы 18
тамызда аталған бірлестіктен шықты. Түрікменстан ТМД-ның қауымдастырылған
мүшесі болып табылады. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекет болып
табылмайды және ұлтүстілік өкілеттікке ие емес. Ол өзінің барлық
мүшелерінің егеменді теңдігіне негізделген және 1993 жылғы 22 қаңтардағы
Жарлығы бойынша іс-әрекет жасайды. Достастықтың мүше мемлекеттері
халықаралық құқықтың дербес және теңқұқылы субъектілері болып табылады.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы 1991 жылы құрылды. Достастықтың құрылуы
тәуелсіз мемлекеттердің бір мемлекеттен өркениетті формаға өтуін қамтамасыз
етіп, олардың арасында толық егеменді мемлекет және халықаралық құқық
принципінің негізінде жаңа қатынасты құруға көмектесті. Мұндай
мемлекеттердің кеңесінде республикалар арасында еңбек бөлінісі қолайлы,
яғни олардың әр қайсысы өнім түрлерін оларға қолайлы жағдайда өндіру үшін.
Белгілі салада арнайы территориялар арқылы өнімді орналастыру қоғамдық
еңбек үнемді болады. Бұл ТМД елдерінде жақсы іске асырылып отыр. ТМД – ға
кіретін әрбір мемлекет өз бағыты бойынша машықтануда.
Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихы 20 –жыл шамасымен есептеледі және
Қазақстанның орны мен рөлін жаһандық экономикада толығымен айталамыз.
Әлемдік экономиканың концентрациясының көлемі келесі көрсеткіштерге әсер
етеді. Әлемдегі ішкі өнімнің жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) - нің көп бөлігі 29
дамыған мемлекетке 54,6 % тиесілі, оның ішінде үлкен жетілікке – 43,0%
тиесілі, АҚШ – 20,9%, Евроодақ – 15,3% құрайды.
Ал 2000 жылдан бастап Қазақстан әлемдік ЖІӨ - мі тұрақты өсуде. Бірақ
өсу қарқыны бойынша Қазақстанды әлемдегі көптеген мемлекеттер озуда. 90
жылдармен салыстырғанда қазіргі таңда Қазақстандағы ЖІӨ - нің өсуі ірі
мұнай экспортының дамуымен байланысты. Экспорттық кірісте көмірсутегі
шикізаты негізі қайнар көзі болып есептелетін мемлекеттерде экономика
динамикасының өсіуі экспортық кірісте энегетика тауары емес мемлекеттермен
салыстырғанда төмен. Әлемдік тауар және қызмет экспорты дамыған
мемлекеттерде 71,8% құрайды, оның ішінде, осы көрсеткіштің 42,3% әлемдегі
7 жетекші мемлекеттің үлесіне кіреді әлемдегі тауарлар мен қызмет
экспортының 21,2% дамушы мемлекеттерге қатысты, транзиттік экономика
мемлекеттерінің үлесіне 7%, оның ішінде ТМД мемлекеттеріне 2,7% кіреді.
Қазіргі Қазақстанның әлемдік шаруашылықпен бірігіуінде сыртқы сауда маңызды
болып отыр. Соңғы 10 – жылда Қазақстанның тауар экспорты мен қызметі 2 –
есеге артты. Бұл 3 фактормен түсіндіріледі:
Біріншіден, шетел инвестициясы ағымының көлеміне қолайлы инвестициялық
климат құру ықпалын тигіп отыр, оның үлесі мемлекеттегі мұнай өндіру
саласының дамуына бағытталады. Өз кезегінде, бұл газ және мұнай өндірудің
өсіміне әкеледі.
Екіншіден, әлемдік нарықтағы көмірсутегінің шикізатының қолайлы
экспорттық потенциалдың өсуіне ықпалын тигізді.
Үшіншіден, соңғы он жылда, Қазақстандық тауар және қызмет экспортының
үлесі әлемдік сауданың қарқынды дамуымен салыстырғанда өсті.
Соңғы жылдарда минералды өнімдерді экспорттау үлесі ұлғаюда. Сол
сияқты, метал өнеркәсібінің салыстырмалы салмағы белгіленуде.
ТМД - ға импорт өнімін негізгі жеткізушілері болып: Германия, Қытай,
АҚШ, Италия, Жапония, Түркия, Франция, Ұлыбритания, Корея, Нидерланды болып
табылады.
ТМД мемлекеттері Қазақстандық нарықта өнімді импорттаушы болып
табылады. Европа мемлекетіндегі импорттың жалпы 28,9 % түсуінен 50 % әр
түрлі машина түрлерін әкелуден, Германия және Италиядан әкелінетін бөлшек
құралдардан, жеңіл автокөліктер, Италия жиһазы есебінен өсіп отыр.
Азия импортының өсуіне Жапония көлігі, Индия шайы, Қытай және Жапония
құбыры, Қытай және Түркияның алюмин заттары әсерін тигізді.
2003 жылмен салыстырғанда АҚШ – тің импорты 30 % өсті. Тауардың негізгі
бөлігі АҚШ-тан түседі.
1994 жылы ТМД алдында баламалы екі мәселе тұрды. Біріншісі, оның
қызметін тоқтату болса, екіншісі ТМД-ны дұрыс жұмыс істейтін ұйымға,
бірлестікке қайта өзгерту. Соңғы ой, бірлестіктің қажеттігі бұрыңғы заманды
көксеу мақсатынан немесе субъективтік ойлардан емес, экономикалық
пайдалылығы тұрғысынан туғанды. Бұл кезеңде бұрыңғы Кеңес Одағы
кеңістігіндегі республикалардың даму бағытының салаларын анық та айқын әрі
шынайы белгілеудің қажеттілігі туындады. Осы кезеңде Қазақстан Президенті
Н.Назарбаев "Мемлекеттердің евразиялық одағын құру" идеясын ұсынды.
ТМД елдерінің экономикалық жақындасу мәселелерін шешетін құжат ретінде
1995 жылдың 6 қаңтарында Ресей Федерациясы мен Беларусь Республикасы
арасындағы, кейіннен 1995 жылдың 20 қаңтарында Қазақстан республикасы қол
қойған "Кеден одағы туралы" келісімді айтуға болады. Кеден одағын құрушы
тараптар өздерінің мақсаттары ретінде мыналарды атап көрсетті:
- Кеден одағына мүше мемлекеттердің шаруашылық субъектілері арасындағы
еркін экономикалық өзара ынтымақтастықты дамыту үшін қолдан келетін бар
мүмкіндіктерді пайдалану;
- экономиканың, тауар алмасудың және әділетті бәсекелестіктің тұрақты
дамуына кепілдік ету;
- өз елдерінің экономикалық саясатын ұйымдастыруды нығайту және ұлттық
шаруашылықтың жан-жақты дамуын қамтамасыз ету;
- ортақ экономикалық кеңістіктің қалыптасуы үшін жағдайлар жасау;
- Кеден одағы мүше-мемлекеттерінің дүние жүзі нарығына шығуы үшін
қолдан келетін бар жағдайды жасау. Жоғарыда айтып өткен Келісімнің
бастауында мемлекеттер "Экономикалық Одақ құру туралы" шарттың ережелерін
жүзеге асыруға талпынады, делінгенді. Сонымен қатар, тараптар Кеден одағын
— ортақ кеден территориясы мен шаруашылықтың нарықтық экономикасына ұқсас
механизммен реттеуге негізделген, мемлекеттердің экономикалық бірлестігі
ретінде анықтайтындарын растайды.
Кеден одағын құруға бағытталған шаралар екі сатыға бөлінеді.
Бірінші саты — 1994 жылдың 15 сәуіріндегі "Еркін сауда аймағын құру
туралы" Келісім бойынша, өзара саудадағы тариф пен сан бойынша кездесетін
шектеулерді алып тастау, сыртқы экономикалық қызметке қатысты сыртқы сауда,
кеден, валюталық-қаржылық, салық және басқа да ұлттық зандарды бір қалыпқа
келтіру болып табылады.
Екінші саты — мемлекеттердің кеден территорияларын ортақ кеден аймағына
біріктіру және Кеден одағының халықаралық құқық субъектілігі туралы сұрақты
шешу болатын.
Кеден одағын және Ортақ экономикалық кеңістік туралы шарттың құқықтық
негізі болып жалпыға танымал болған халықаралық құқықтың нормалары мен
қағидалары, сонымен қатар, тараптардың ұлттық заңдары табылады. Алғашқыда
Ресей, Беларусь арасында жасалған Шартқа, кейіннен Қазақстан, Қырғызстан
және Тәжікстан қосылды. Кеден одағы туралы Шарт жобасы дайындалып жатқан
кезде Ресей жағы қосымша "Ортақ экономикалық кеңістік шеңберінде
қабылданатын шарттар мен шешімдерді дайындау, қабылдау және жүзеге асыру
механизмін" ұсынған болатын. Бұл актінің негізгі мақсаты Кеден одағы мен
Ортақ экономикалық кеңістік көлемінде қабылданатын заң актілерінің орындалу
механизмін жүзеге асыру болатын, себебі, ТМД шеңберінде қабылданып, бірақ
та іс жүзінде орындалмай жатқан келісім-шарттар аз емес.
"Ортақ экономикалық кеңістік" ұғымы қайдан пайда болды деген сұрақ
туындауы мүмкін. 1998 жылдың қаңтар айында "төрттік" (Беларусь, Қазақстан,
Қырғызстан және Ресей) мәжілісіне Қазақстан Президенті Н.Назарбаев
"қарапайым адамдарға деген 10 қадам" идеясын ұсынды және бұл идея төрт
елдің үкіметтері тарапынан қолдау да тапты.
Қазақстан тарапынан 1998 жылдың ақпан айында "Ортақ экономикалық
кеңістік құру туралы шарт" жобасы ұсынылған болатын. Интеграциялық комитет
бұл жобаны талдай келе 1998 жылдың маусым айында Шарттың мәтінін негізінен
қолдай отырып "Кеден одағы мен Ортақ экономикалық кеңістік (КО және ОЭК)
туралы" Шарт ретінде мақұлдады. Мұндай шартты қабылдауға алып келген
оқиғалар желісі былай сипатталады: 1993 жылдың қыркүйек айында —
"Экономикалық одақ туралы" Шартты және 1994 жылғы сәуірде "Еркін сауда
аймағын құру туралы" Келісімді 12 мемлекет қабылдады.
1996 жылдың наурыз айында - "Экономикалық және гуманитарлық салаларда
интеграцияны тереңдету туралы" Шартты Беларусь, Қазақстан, Ресей қабылдап
тауарлар, қызметтер, еңбек және капиталдың ортақ рыногын құруды басты
мақсат ретінде алға қойды. 1998 жылдың аяғында Кеден одағы мен Ортақ
экономикалық кеңістік Шартына Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және
Тәжікстан қол қойды. Бұл құжаттардың негізгі мақсаты, ортақ экономикалық
интеграцияны дамыту болып табылады. Қауіпсіздік алдыңғы орынға шықты. Сол
кездердегі қателіктердің бірі ретінде - ұлттық мемлекеттілік пен
интеграцияны бір-біріне қарама-қарсы қоюды айтуға болады. Олар, бір-біріне
сыйымсыз, қарама-қайшы ұғымдар ретінде қарастырылды. Дегенмен, экономикалық
жағдай, сонымен қатар сананың бірте-бірте өзгеруі бұрынғы Кеңес
кеңістігінде орналасқан республикалардың ары қарай даму мәселелеріне басқа
көзқараспен қарау қажеттігін де туғызды. Бұл тұрғыдан келгенде,
интеграцияны жүзеге асырудың бір сатысы ретінде Қазақстан, Қырғызстан және
Өзбекстанның Орталық Азия Одағын құруын алуға болады. Мысалыға, бұл
мемлекеттер арасындағы азаматтық алу мәселелерін тез арада шешу, басқа мүше-
мемлекет аумағында жылжымайтын мүлікті сатып алу-сату сұрақтарына қатысты
келісімдердің қабылдануы адамдар арасындағы психологиялық кедергі мен басқа
да көптеген мәселелерді оң шешуге бағыт берді. Әлеуметтік экономикалық,
ғылыми-техникалық және мәдени ынтымақтастық салалары бойынша сұрақтар да оң
шешімін табуда. Қазақстан, Қырғызстан жөне Өзбекстан арасында қабылданған
мұндай құжаттар ТМД қағидаларына еш қайшы келмейді.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің экономикалық ынтымақтастық
аясында қол жеткізген жетістіктердің бар екендігі белгілі. Өндірістік және
ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өңдеу көлемі ұлғая түсуде.

Кесте 1
ТМД елдерінде маңызды өнеркәсіп өнімдерін өндіру, 2004

№ Елдер Электр Табиғи Қара метал Цемент,
энергиясы, газ, млрд прокаты, мыңмың т
млрд кВтсағм3 т
1 Қазақстан 66,8 21,9 5400 3 млн
2 Армения 6,0 - - 501
3 Әзірбайжан 24,0 4,9 - 1,4 млн
4 Беларусь 31,2 0,2 1920 2,7 млн
5 Грузия 6,9 0,01 - 425
6 Қырғызстан 15,1 0,07 - 870
7 Молдова 1,0 - - 440
8 Ресей 931 362 65600 45,6 млн
9 Тәжікстан 16,5 0,04 0,03 194
10 Украина 181 19,9 30300 10,6 млн

1.2 ТМД - ның Қазақстанға әсері және ҚР - ның ТМД шеңберіндегі
ынтымақтастығы

ТМД мемлекеттерімен қатынастың дамуы, соның ішінде көпжақты
интеграциялы өзара әрекет – Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының ең
маңызды бағыттарының бірі.
ТМД шеңберіндегі көпжақты ынтымақтастықтың қазақстандық әдістемесінің
негізінде тығыз интергациясы астасып жатқан елдердің шағын тобын
қалыптастыру мүмкіндігінен туындайтын қарқыны әрқилы интеграция
тұжырымдамасы жатыр. Қазақстан Достастық кеңістігіндегі субаймақтық
бірлестіктер әрекетінің ашық түрде жүргізілуін, ал олардың мақсаттары мен
практикалық әрекеттері ТМД дамуының ортақ арнасында ұштасуын қолдайды.
Қазақстан мен ТМД елдері арасында қарым - қатынастың ең айқын көрінісі
- сыртқы сауда айналымы. 2000 жылғы Қазақстанның ТМД елдерімен сыртқы сауда
айналымы 5147,7 млн АҚШ долларын құрайды.
2000 жылы ТМД елдерінің Қазақстан сыртқы саудасындағы жалпы көлемі
36,3 %-ға өсті.
Қазақстанның ТМД елдеріне кететін экспорт құрамы мыналар: астық, бидай
және қара бидай ұны, темір кені, тас көмір, мұнай және газ конденсаты,
алюминий, қара металл прокаты, әр түрлі құрал жабдықтар, тыңайтқыштар.
Олардың ішінен энергетикалық ресурстар жалпы өнімнің 54 %-ын құрайды, тамақ
өнімдері - 22 %, ал химия өнімдері 12 %-н құрайды.
ТМД елдерінен Қазақстанға келетін импорт құрамы өсімдік майынан, кокс
және мұнай өнімдерінен, табиғи газ, электр энергиясы, жарылғыш заттар,
дөңгелектер, темір жол тетіктері, құбырлар, машина және оның жабдықтары,
жеңіл және ауыр автокөліктер, карбонат өнімдерінен тұрады. Оның ішінде
машина жабдықтары мен приборлар 29%, электр энергиясы 29%, металлургия
өнімдері 12%, химия өнімдері 16 %-ды құрайды.
Сонымен қатар ТМД елдері мен Қазақстан арасын жалғастырып жатқан ортақ
теміржол желілері мен автомагистральдар елдер арасындағы тату көршілік пен
тұрақты экономикалық, саяси - әлеуметтік байланыстарды одан әрі нығайту мен
дамытуды қажет етеді.
ТМД әрекетінің тиімділігін арттыру, құрылымын жетілдіру мақсатында
Қазақстан тарапының бастамалық етуімен шын мәнінде ынтымақтастықтың барлық
бағытын қамтитын ТМД-ны одан әрі даму тұжырымдамасы мен оны жүзеге асыру
жөніндегі іс-шаралар жоспары әзірленіп, ол 2007 жылғы қазанда Душанбеде
мақұлданды.
Олардың негізінде ТМД-ның 2020 жылға дейінгі Экономикалық дамуы
стратегиясы әзірленіп, қабылданды. Еркін сауда аймағын құру, сауда,
ауылшаруашылық, электрэнергетика және т.б. нарықтарды қалыптастыру
жұмыстарын аяқтау жоспарлануда. Саяси, гуманитарлық, көлік, қауіпсіздік
және көші-қон салаларында өзара әрекеттестік жалғасуда. Аталған Жоспарда
бірлестік әрекетін жетілдіру жөніндегі нақты шаралар тізбесі көрініс
тапқан. Атап айтқанда, осы құжатқа сәйкес 2008 жылғы қазанда ТМД-да
төрағалық ету туралы, Ұлттық үйлестірушілер туралы ережелер қабылданды.
Достастықтың салалық органдарын оңтайландыру бойынша жұмыс жүргізілуде,
ТМД Жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу, ТМД-ның Жоғарғы
органдарындағы рәсімдеудің жаңа ережесін қабылдау жоспарлануда. Бір жыл -
бір тақырып формуласы бойынша жұмыс принципін ескере отырып, 2007 жылы
келісілген көші-қон саясаты жөніндегі ұсыныстарды дайындауға арналса (2007
жылғы 5 қазанда Душанбеде тиісті Декларация қабылданды), 2008 жыл
келісілген көлік саясаты саласындағы ынтымақтастық жөнінде ұсыныстар
дайындау жылы, ал 2009 жыл – энергетика саласындағы ынтымақтастық жылы
болып табылды.
ТМД елдерінің сыртқы шекараларын қорғау, Достастық елдерінің
территорияларындағы қақтығыстардың алдын алу мен реттеу, ТМД елдерінің
Кеден одағы салаларында және құқықтық ынтымақтастық пен қылмыспен күрес
саласындағы бірігіп қызмет атқару жөніндегі келісімдердің алар орны ерекше.
Аймақтық ынтымақтастық келісімдердің қатарына 1999 жылдың 25 тамызында
Бішкек декларациясына қол қойған "Шанхай бестігі" атауына ие болған
Қазақстан Республикасы, Қытай Халық Республикасы, Қырғыз Республикасы,
Ресей Федерациясы және Тәжікстан Республикасы басшыларының ғаламдық және
аймақтық қауіпсіздікті нығайтуды мақсат тұтқан декларацияны жатқызуға
болады. Мұның өзі, бұрыңғы жеке-дара өркендеу мен қауіпсіздік мәселелерінің
қазіргі уақытта ұжымдық, дәлірек айтсақ, аймақтық сипатқа айналуда екенін
байқаймыз.
Ал екі жақты келісімдерге келетін болсақ, олардың жалпы саны мыңнан
асып кетеді, солардың қатарына 1997 жылғы 14 қазанда жасалған Қазақстан
Республикасы мен Украина Үкіметі арасындағы ғарыш кеңістігін зерттеу және
пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы келісімді, 1997 жылғы 11
қарашада жасалған Қазақстан Республикасы мен Грузия Үкіметі арасындағы
өнеркәсіптік меншікті қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы келісімді
немесе 1997 жылғы 10 маусымда жасалған жазасын әрі қарай өтеу үшін бас
бостандығынан айыруға сотталған адамдарды тапсыру туралы Қазақстан
Республикасы мен Әзербайжан Республикасы арасындағы шартты (бұл
келісімдерді Қазақстан Республикасы 1999 жылдың 30 желтоқсанында бекітті)
және тағы да басқа көптеген келісім шарттарды жатқызуға болады.
1999 жылдың 8 желтоқсаныңда Беларусь Республикасы мен Ресей Федерциясы
арасында "Одақтық мемлекет құру" жөніндегі шартқа қол қойылды. Бұл шарттың
негізгі мазмұнын екі тарауға бөлуге болады. Біріншісі саяси болса, екіншісі
экономикалық сала болып табылады. Одақтық шарттың 6 бабына сай екі ел
арасындағы саяси ынтымақтастыққа келетін болсақ, әр мемлекет өзінің
егемендігі мен тәуелсіздігін, территориялық бүтіндігін, мемлекеттік
Құрылымын, конституциясын, мемлекеттік жалау, елтаңбаларын және басқа да
мемлекеттік нышандарын сақтай отырып, екі мемлекет арасында келісілген
өкілеттіктерді одақтық мемлекетке береді. Яғни, бұл ынтымақтастық негізінде
(екі ел халықтарының тіл, дін, тарих, мәдениет, т.б. ортақтығы арқасында)
мемлекеттік ынтымақтастықтан ортақ ұлттық жүйе ынтымақтастығына көшу ниеті
жатыр. Осы екі мемлекет арасындағы экономикалық ынтымақтастық Кеден одағына
мүше бес мемлекет арасындағы 1999 жылдың 26 ақпанында қол қойылған шарт
мақсаттары мен міндеттеріне ұқсас. Яғни, олар тауар, қызмет, капитал мен
еңбектің ортақ рыногын құру, ортақ баға, көлік, энергетика, экономикалық
саясат жүргізу болып келеді.
Себебі, 1999 жылдың шілде айында Қырғызстанның Баткен ауданына қарасты
тау өңірін жайлап, терроршылдық қызметтерін жүзеге асыруға кіріскен
терроршылдардың ұйымдасқан ерекеттері, бұл мәселеге де ТМД елдерінің көңіл
бөлуі қажет екендігін көрсетті. Қазіргі күнде ТМД-ның терроршылдыққа қарсы
Орталығы құрылды. Мұның өзі, терроршылдықтың дүние жүзінің дамыған
мемлекеттеріне ғана күрделі мәселе емес, сонымен қатар, жаңадан аяқтарына
тұрып экономикалық дәуірлеу сатысында тұрған ТМД елдері үшін де ауыр да
қиын, бірақ шешімін табу міндетті болып табылатын мәселе екенін көрсетеді.
ТМД-ны халықаралық құқық субъектісі ретінде тану ешкімнің де күманын
туғызбасы анық. Себебі, Достастық Біріккен Ұлттар ұйымында бақылаушы
мәртебесіне ие. Бұл тұрғыдан келгенде, ТМД елдерінің саяси ынтымақтастығы
ретінде Мемлекеттер басшыларының Кеңесі мен Үкіметтер басшыларының Кеңесін
жатқызуға болады.

2. ТМД - ның табиғи жағдайы және табиғат ресурстары

ТМД - Еуразиялық кеңістігіндегі өзара көмек және ынтымақтастық одағы
ретінде құрылды. Бұл ұйымға мүше елдердің үлесіне дүние жүзінде өндірілетін
ұлттық табыстың 25 % -ы, өнеркәсіп өнімінің 30 %-дан астамы, ауыл
шаруашлылығы өнімінің 20 %-ы тиесілі болған.

Сурет 1. ТМД елдерінің қамып жатқан аумағы

2.1 Ресей Федерациясы, табиғат ресурстары және экономикасы

Ресейдің табиғат жағдайлары алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Ол алдымен
алып жатқан аумағының кеңдігімен байланысты.
Ресей жері табиғат ресурстарының барлық түрлеріне бай, әсіресе
минералдық ресурстар құрамы алуан түрлі. Елде 20 мыңнан астам аса маңызды
кен орындары барланған. Оның 40 %-дан астамы өндірісте игерілуде.
Ресей дүние жүзі бойынша жер қоры, ағаш сүрегі теңіздердің толысу
энергиясы, өзендердің су - энергетикалық әлеуеті жөнінен 1 - ші орынды, ал
өңделетін жер үлесі жөнінен 3 орынды иеленеді.
Елдегі минералдық ресурстардың 70 %-дан астамы отын - энергетикалық
ресурстар (мұнай, газ, көмір), 15 % - ын кенсіз пайдалы қазбалар, 13 % -н
металдар, 1 %-н алмас пен бағалы металдар (алтын, платина, күміс) құрайды.

1 сызба-нұсқа. Ресейдің әлемдік табиғат ресурстарындағы үлесі
Жер ресурстарының жалпы қоры жөнінен Ресей дүние жүзіндегі ең алдыңғы
қатарлы ел. Жан басына шаққандағы жер үлесі - 11,5 га. Алайда жер қорының
13 ғана пайдалануға жарамды.
Агроклиматтық ресурстар Ресей жерінде ауыл шаруашылығының барлық
салаларын дерлік өркендетуге мүмкіндік береді. Көпшілік бөлігі егіншілікті
дамытуға қолайлы, топырағы құнарлы, жоғарғы ылғалдылық пен қарқынды
температуралар жиынтығы жеткілікті қоңыржай белдеуде орналасқан. Мұндай
агроклиматтық жағдайда бидай, қарабидай, арпа, бұршақ, зығыр, қарақұмық,
картоп, кейбір көкөніс түрлерін, малазықтық дақылдарды өсіруге мүмкіндік
бар.
Ресей жері орман ресурстарына өте бай. Дүние жүзіндегі орманның 20 %
Ресейге тиесілі. Жан басына шаққандағы орманмен қамтамасыз етілуі - 5,3 га.
Орман аумағының көп бөлігі балқарағайдан, қарағай, самырсын ағаштары басым.

Ресей су ресурстарына да өте бай. Ресейде 2,5 млн-нан астам өзен, 2 млн-
ға жуық көл бар. Ресейде жан басына шаққандағы сумен қамтамасыз етілуі 30
мың м3 . алайда бұл көрсеткіш барлық аймақтарға бірдей тән емес.
Ресей жер асты суларына да бай, негізгі пайдаланылатын ресурс Еуропалық
бөліктегі артезиан алаптарына тән.
Ресей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.