Трансұлттық корпорациялардың Қазақстан экономикасының дамуына әсері

ЖОСПАР

Кіріспе3

1 ТРАНСҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕГІ СИПАТТАМАСЫ5

1. 1 Трансұлттық компаниялар түсінігі мен пайда болу себептері5

1. 2 Трансұлттық компаниялар типтері мен олардың құрылым ерекшеліктері8

1. 3 Қазіргі нарықта Халықаралық саудадағы трансұлттық компаниялардың алатын орны13

2 Трансұлттық компаниялардың қазіргі жағдайына талдау («ҚАЗПОЧТА ТРАНСҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ» материалы негізінде) 16

2. 1 Компания сипаттамасы мен қаржылық-экономикалық жағдайы16

2. 2. «Қазпочта трансұлттық компаниясының» инвестициялау процесін талдау21

3 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ТРАНСҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫ ДАМЫТУ басымдықтары26

3. 1 Трансұлттық корпорациялардың Қазақстан экономикасының дамуына әсері26

3. 2 Трансұлттық компаниялардың дамыту мәселелері және оларды шешу жолдары28

Қорытынды31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі33

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Экономиканы глобализациялау үрдістері әлемдік экономикалық және саяси аренада жаңа ойыншылардың - трансұлттық корпорациялардың пайда болуына әкелді.

Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін көптеген маңызды глобализация үрдістерінің белсенді қатысушысы болуға ұмтылды. Алайда елдің әлемдік қауымдастыққа сәтті интеграциялануы, оның барлық элементтері, оның ішінде оның негізгі субъектілері - ТҰК-мен оңтайлы әрекеттердің механизмінің қалыптасуын болжамдайды.

Бұл жағдайда ТҰК үшін жағымды факторлар ретінде Қазақстандағы мына жағдайлар атап өтуге болады: пайдалы қазбалардың мол қоры, әртүрлі биологиялық және бай рекреациялық ресурстары, білікті және арзан жұмыс күшінің болуы.

Қазақстан экономикасындағы ТҰК-ң мінез-құлық үлгісін таңдау осы шаруашылық жүргізуші субъектілерді басқа дамушы елдер экономикасына енгізу түрінен еш айырмашылығы жоқ және ол бірқатар нақты факторларға байланысты болады:

• корпорациялардың экономикалық мүдделері; шетелдік капиталдың қызмет ету саласы мен өнім түрін таңдау; жобаның ауқымы; шетелдік инвестицияларды тартудың стратегиялық мақсаттары.

ТҰК-ң қабылдаушы елдердегі қызметтері түрлерінің Қазақстанда анағұрлым дамыған түрі - бірлескен кәсіпорындар (БК) .

Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты ТҰК Қазақстан экономикасына өте терең енуде және еліміздің қоршаған табиғи ортасына, саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағдайына уақыт өте келе қатты әсер етіп келеді.

Əлемдiк экономикада шын мəнiсiнде дамыған елдердiң ұлттық компаниялары болып табылатын трансұлттық компаниялардың (ТҰК) мүдделерi үстемдiк етiп отыр. Қазiргi кезде ТҰК əлемдiк өнеркəсiп өндiрiсiнiң жартысына дерлiгiн бақылайды.

ТҰК-ның ерекше белгiлерi: нарықтарға ғаламдық тұрғыдан көз жiберу жəне бəсекенi əлемдiк ауқымда жүзеге асыру; əлемдiк нарықтарды бөлiсу; өз елдерiнiң мемлекеттiк аппаратын компаниялардың мүдделерiн iлгерiлету үшiн пайдалану; ТҰК жұмыс жүргiзiп отырған мемлекеттерге экономикалық жəне саяси ықпалды жүзеге асыру болып табылады.

Қазіргі күш ТҰК өндірістік, сауда, қаржылық және ғылыми-зерттеу профиліндегі компаниялардың трансұлттық топтарына айналып, дамыған елдердің экономикасының тірегі блоып қана қоймай, сонымен қатар әлем шаруашылығының негізгі күштерінің біріне айналады.

Жұмыстың зерттеу объектісі - трансұлттық компаниялар.

Зерттеу пәні - трансұлттық компаниялардың әлемдік және отандық экономика жүйесіндегі алатын орны мен маңызы.

Жұмыстың негізгі мақсаты - трансұлттық компаниялардың пайда болуы мен қазіргі әлемдік шаруашылықтағы жұмыс жасау ерекшеліктеріне талдау жасау.

Курстық жұмыстың міндеттері:

• трансұлттық компаниялар түсінігін теориялық сипатта ашу;
• трансұлттық компаниялар түрлері мен қызметтерін жетік меңгеру.

Курстық жұмыстың әдіснамалық негіздері - курстық жұмыстың теориялық бөлімі ғылыми-сілтеуші мына авторлардың: М. Б. Бисенғазин, А. Ш. Хамитов, Ж. О. Ихданов, Ә. О. Орманбеков, К. Б. Бердалиев секілді отандық авторлардың кітаптары мен Алешина И. В., Зайцева Н. А., Бикташева Д. Л., Косолапов А. Б., Котлер Ф., Мишурова, И. В., Лысенко, Н. А., Кулапина Г. М., Чапурина Е. В. секілді отандық және шетел әдебиеттері, оқу-әдістемелік оқулықтар көмегі негізінде, талдау бөлімі - «Қазхром трансұлттық компаниясы» АҚ материалдары мен мерзімдік басылымдар, арнайы сайттардың ақпараттары қолданылды.

1 ТРАНСҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕГІ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Трансұлттық компаниялар түсінігі мен пайда болу себептері

Тікелей шетел инвестициясының жылдам өсуінен технологолиялық еңбек бөлінісінің фирмадан тыс ортаға, салаларға, ұлттық шекарадан да асып жұмыс жүргізуі - алып халықаралық ғылыми-өндірістік кешендердің өз филиалдарымен қоса түрлі елдерде, тіпті, әр түрлі құрлықтарда пайда болуына әкелді.

ТҰК ҒТП-тің барлық бағыттарын, оның ішінде, техникалық деңгейі мен өнімнің сапасы, өндірістің тиімділігі, менеджмент формаларын жетілдіру мен кәсіпорынды басқару процестерінің үздіксіз дамуын қамтамасыз ете отырып, әлемдік экономиканы халықаралық өндіріске айналдырады. [2]

ТҰК түсінігі корпорациялардың өз филиалдары бар елдердің классификациялану дәрежесі, филиалдің жалпы сату көлемінің корпорацияның жалпы табысындағы айналым қаражатының және капиталдың ұлттқа тиісілі пайыздық үлесі процестері кіреді.

Р. Вернонның айтуынша, «көпұлттық корпорациялар сияқты, күрделі құрылымды және көпжақты инститтут бір ғана нақты іс-әрекетке ие анықтама беруге болмайды. Мұндай кәсіпорындар ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін бірігіп жұмыс жасайтын серіктес ретінде, ал түрлі басымдықтар(приоритет) үшін конфликтке(жанжалға) баратын қызығушылықтар коалициясынан тұрады. »[3]

Егер бұл жағынан қарайтын болсақ, мұндай қасиетке ие кәсіпорындарды ТҰК деңгейіне жатқызуға бола ма деген сұрақ туындайды.

Сондықтан, ТҰК ұғымына ортақ анықтама беру қиын. Әлемдік экономиканың инфрақұрылымының жылдан жылға күрделенуіне әкеледі. Бір жағынан, ортақ анықтаманың болуы тәжірибе жүзінде ТҰК-ға жұмыс жасау процесіне өте тиімді. Себебі, бұл кәсіпорындар «көпұлтты» бола тұра, «көпсалалы» қызметі де бар. Бұл корпорациялардың мамандану дәрежесі де ауқымды.

ТҰК ұлттық заңнамалардың әртүрлілігінің көмегімен, өздерінің әдістерін ашық түрде жүзеге асыра алмайтын ортада жасап, көпұлтты компаниялардың еркін түрде әрекет етеді, сонымен қатар, жауапкершілікті азайту ТҰК үшін ұтымды [5] .

Жоғарыда келтірілген мысал мен ТҰК-ға белгілі ресми анықамалықтың жоқтығы көптеген құқықтық сұрақтардың туындауына әкеледі, себебі, компанияларды ТҰК деңгейіне жатқызбасақ, олар заңи тіркелім ала алмайды. Сондықтан, ТҰК деп қандай компанияларды түсінеміз?

ТҰК - ортақ пайда табу және нәтижеге қол жеткізу мақсатында бір немесе бірнеше елдерде шаруашылық бөлімшелері бар, оларды басқаратын бірнеше нүктелерінің көмегімен шешім қабылдаушы, механизмі келісілген саясат пен ортақ стратегия рерурстарды, технология мен жауапкершілікті теңдей бөлетін халықаралық фирма [6] .

«Трансұлттық корпорация», «көпұлтты компания» (multinational corporation interprise, MNC) термині 1960 жылдан бастап қолдана бастады.

Трансұлттық компания - бұл өз тәжірибесінде халықаралық әдісті қолданатын, трансұлттық-өндірістік, сауда-саттық, қаржылық кешенін қалыптастырған, бір немесе бірнеше елдерде филиалдары бар, шешім қабылдаушы орталықтан тұратын базалық кешен. Базалық ел - ТҰК штаб-пәтері орналасқан мемлекет. Қабылдаушы елдер - ТҰК жеке меншігі орналасқан мемлекеттер. Халықаралық өндіріс - ТҰК шетелдегі меншігі. Соңғы уақытта БҰҰ трансұлттық корпорациялар критериін көп өзгеріске ұшыратып келеді. БҰҰ ТҰК қатарына, жылдық айналымы 100млн. Доллар және 6-дан кем емес филиалдары бар компанияларды жатқызады. Соңғы жылдары мынадай нақты қорытынды жасалды:

• шетелдік активтер көлемі мен олардың компанияның жалпы активіндегі үлесі;
• өнім сатылуының жалпы көлеміндегі шетел сатылымының үлесі мен компанияның жалпы тізіміндегі шетел персоналының үлесі;
• сонымен бірге, ТҰК еншілес компаниялардың активтік капиталын бақылау процесіне, деңгейіне байланысты еншілес компанияларды да жатқызуға болады. Активтерге бақылау орнату үшін қарапайым акциялардың 10% капитал үлесі болуы керек [4] .

БҰҰ Сауда және даму конференциясы(ЮНКТАД) - жыл сайын ірі ТҰК ранжирлеп, шетел активтері бойынша, олардың ТҰК деңгейін талдаумен айналысады.

Қызмет ету масштабына қарай ТҰК ірі және шағын болып бөлінеді. Жылдық капитал көлемі шартты критерийлерінің бірі. 1980жылдары шағын ТҰК жалпы активтер көлемі 1млрд. Доллардан артық болуы керек болса, орташа 3-4 шетелдік филиалы, ал ірі ТҰК оншақты тіптен, жүздеген филиалдары болу керектігі қадағаланды. ТҰК ерекше түрінің бірі, халықаралық масштабта ақшалай есептеуші ұйымдарды, бизнесті несиелеуші трансұлттық банктерді(ТҰБ) жатқызуға болады [7] .

ТҰК келесідей сапалық қасиеттерін атап айтуға болады:

• сату ерекшеліктері: фирма өнімнің белгілі бір бөлігін шетелге сату арқылы әлемдік рынокқа айтарлық әсер етеді;
• өндірістің орналасу ерекшеліктері: шетелдерде ТҰК еншілес кәсіпорындары мен филиалдары орналасқан;
• меншік құқығының ерешеліктері: мұндай компаниялардың иелері әр түрлі елдердің резиденттері болуы мүмкін.

ТҰК пайда болу себептері әртүрлі, бірақ, жоспарлау элементтерінің, пайдалану деңгейі «таза» рынокпен салыстырғанда ортақ басымдықтарға ие. ТҰК қызметін талдау мен тікелей шетел инвестициялар теориясы ТҰК іс-әрекетінің негізгі тиімді бағыттарын анықтауға көмектеседі(таза ТҰК салыстарғанда) :

-кәсіпкерлік қызметін бір ғана елде және шетелдік ресурстарға деген өз қажеттіліктерін экспорт-импорттық келісім-шарттармен ғана жүзеге асыра алатын фирмаларға қарағанда, табиғи ресурстарға иелену артықшылығын(пайдалану) капитал мен білімге, әсіресе, ҒЗТКЖ нәтижелеріне деген ерекше қолжетімділікке ие;

-корпорацияның өз кәсіпорындарының ішкі нарық ауқымы, экономикалық өсу қарқыны, баға мен жұмыс күшінің біліктілігі, басқа да экономикалық өсу ресурстардың қолжетімділігі мен бағасы, инфрақұрылымның дамуы, сонымен қатар, саяси тұрақтылық маңызды орын алатын саяси-құқықтық факторлары есепке ала отырып, елдерде тиімді орналастыру мүмкіндігі;

-ТҰК капиталының филиалдары орналасқан шетелдерге несиелік құралдар ретінде, компания үшін ұтымды орында және жағдайда салынуы;

-әлемнің барлық қаржылық рерурстарын өз мақсаттарына пайдалану; АҚШ Сауда министрлігінің мәліметтері бойынша, 90-жылдардың ортасында американдық корпорациялардың шетелдік филиалдарының жалпы актив қоры 2трлн. долларға бағаланды. Оларды қаржыландыру көздері тек қана американдық басты компаниялар ғана емес, сол компанияларды қабылдаушы елдердің жеке заңды тұлғаларының да үлесі мол. Ол үшін ТҰК шетелдік филиалдары бас компания мен еншілес компаниялар көмегімен қатар, коммерциялық және қаржылық институттардың, қабылдаушы мемлекеттер мен үшінші мемлекеттің де жалға беру қызметін бірге алу керек болды.

-Максималды пайда табу мен қаржылық ресурстарды минималды тәуекелмен орналастырылатын мемлекеттерге капитал ағынын жылдам аударып отыру үшін сол елдердің тауарлық, валюталық және қаржылық нарық ортасының конъюктурасы туралы тұрақты ақпараттандырылуы;

-Рационалды-ұйымдастырушылық құрылым ТҰК әкімшілігінің жіті назарында болатындықтан, олар тұрақты түрде өзін-өзі дамытады.

-өнімді шығару, өндірісті оптималды ұйымдастыру мен фирманың жоғарғы мәртебесінің тұрақтылығын сақтау мен қатар, халықаралық менеджмент тәжірибесін зерттеу; тиімді қызметтің өсуіне компания активтері көлемінің өсуі мен қызметтің диверсификациялануы. Бұл даму көздерінің жүзеге асуының қажетті алғышарттары бар, олар, ел заңнамасында көрсетілген мүмкіндіктерді тиімді қолдану, бас компанияның арзан және сенімді шетел филиалдарымен байланысы, қабылдаушы елдің жергілікті фирмалармен шетел филиалының кең іскерлік байланыс желісін орнату жатады.

-Жеке халықаралық өндірісі бар ұйым ТҰК-ға тауардың өмірлік циклін ұзартуға мүмкіндік беріп, тауардың моральды тозу мөлшеріне қарай шетелдік филиалдарды солардың өндірісінелицензия сата алады[3] .

Мемлекеттің «өз» кәсіпкерлеріне көмек көрсетіп, «бөгделерге» кедергі болу тактикасына қарамастан, ТҰК ынталануында мемлекет маңызды роль атқарады.

Біріншіден, үкімет «өзіндік» ТҰК қызметінің әлемдік әрекет етуіне шығару нарығын қамтамасыз ете отырып, саяси, экономикалық және сауда одақтары, халықаралық құралдар арқылы шетел инвестиция тартуға үлкен үлес қосады.

Екіншіден, «өзіндік» бизнесті шетел бәсекелестерінен сақтау үшін ұлттық тарифтік кедергілер тікелей шетел инвестицияларына үлкен стимул болады.

Осылайша, 1960жылы Еуропаға АҚШ-тан келген алғашқы тәкелей инвестициялар ағыны Еуропалық экономикалық қауымдастықтың қалыптастырған жоғары тарифтік бағамға байланысты қайтарылған болатын. Осы кедергіден өту үшін американдық трансұлттық корпорациялар дайын өнім экспортының орнына, өздерінің «жеке» өндірісін осы ЕЭҚ елдерінде қалыптастыра бастады [8] .

1. 2 Трансұлттық компаниялар типтері мен олардың құрылым ерекшеліктері

Қазіргі кезде әлем экономикасын сипаттайтын негізгі тендициялардың бірі жаһандану болып табылады. Мұнда, біртіндеп, экономикалық ресурстар мен өткізу нарықтарына мемлекетаралық және фирмалық бәсекелес күрес күшейеді, екіншіден әлем қарығында ортақ бәсекелестерден жаһанды артықшылықтарға жету мақсатымен құржатын шектес елдердің мемлекетарлық одақтарының сатып дамуы болады (ЕО, КАФТА, АСЕАН т. б) . Аймақтың, мемлекетарық деңгейлердегі интеграциялық үрдістер жеке ұлттық экономикалардың маңызын әлсіретеді. Бір жағынан, жаһандану көптеген салаларда жаңа стратегиялық көзқарастар әкеледі.

Сонымен қатар, дамудың қуатты қарқынын компания деңгейіндегі интерграциялық шаруашылық қызмет ете алады, халықаралық бәсекелестің деңгейінің өсуі компанияларды өмір сүру күресінде немесе жетекшілік күресінде потенциялдарды қосу мен серіктестің жаңа жолдарын іздеуге итермелейді. Әртүрлі интерграция дәрежесіндегі корпоративтік құрлымдар құру-бұл соңғы онжылдықтардағы кең тараған ұйымдастырушылық стратегилардың бірі.

Өзара бірлесе отырып, фирмалар жиі стратегиялық альянстар құрады. 1980 жж ортасынан бастап олардың саны жыл сайын 25%-ға өсіп отырды; АҚШ-ң 1000 ірі корпорациялары алатын барлық пайданың 6% альянстарға тиесілі.

Тереңірек интеграциялануға құштарлық соңғы онжылдықтарда пайда болды, яғни АҚШ, Еуропа және Азиядағы фирмалар мен банктердің бірігуіне байланысты мәліметтердің жасалуында, соның ішінде бірігу сатында да, олардың көлемінен де көрніс тпапты. Ең танымал мысал ретінде City bank және Travelers банк топтарының, worldcom және Mcl телекомуникациялық комуникациялардың Dаimler және Chrysler автогиганттарының, British Petroleum және Amoco мұнай компанияларының бірігуін жатқызуға болады. Мұндай мәлімелелер мен келісімшарттың маңызды ерекшелігі нәтижесінде трансұлттық корпорация құжатын олардың халықаралық, ұлтаралық сипаты болып табылады [10] .

Қазіргі халықаралық бизнестің тәжірибесінде әртүрлі, сонымен қатар халықаралық коорпарацияның иілмелі формалары жұмыс істеп жатыр оларға:

- лицензиялық келісімшарт-авторлық құқығын, тауар белгісін, патентті қолдану.

- бірлесіп өндіру-кешенді өнімді немесе оның компонентік шетел серіктестерінің бірінің жасауы.

- келісімшартты менеджмент-менеджмент аймағындағы нау-хауды бір серіктестің екіншісіне беруі.

- франчайзинг-қосымша басқару маркетинтік және техналогиялық қолдаубере отырып белгілі бір қызметке лицензия беру.

- стратегиялық альянс-қайта ұйымдастыру мәселелерін шешу, нарықтық тиімділікті арттыру үшін ресурстарды біріктіру мақсатында құрылатын формаларды немесе формалды емес одақ.

- бірлескен кәсіпорын-заңды және экономикалық бейтарап кәсіпорындардың жаңа компания құруымен байланысты стратегиялық альяныстың ең кең тараған формаларының бірі.

- көпұлтты компания-акционерлік қатысу және немесе басқа да корпоративтік басқару тәсілдері механизміне негізделген халықаралық серіктестіктің ең “қатаң” формаларының бірі.

Көпұлттық компания (КҰК) халықаралық бизнесті ұйымдастырудың ең күрделі формаларының бірі болып табылады. Мұндай компания шетелдік нарықты іздеуде және өндірісті орналастыруда халықаралық байланыстарды пайдаланады, сонымен қатар түпкі елде де, одан тыс елдерде де шаруашылық қызметті меңзейтін бизнестің кешенді жаһан философиясын да қарастырады.

Әртүрлі КҰК ұйымдасуы, формаларының және құрлымның ерекшеліктері әрқалай болуы мүмкін. Соның өзінде КҰК негізінде жатқан және бұл халықаралық бизнестің ұйымдасу формаларын басқа халықаралық бизнес формаларынан, мысалы ЖА-дан ажырататын негізгі принциптері бар:

- акционерлік қатысу принціпіне негізделген корпоративтік тұтастық

- КҰК компаниялары үшін бірдей стратегиялық мақсаттарға жетуге және ортақстратегиялық мәселелерді шешуге бағыттану.

- бірегей басқару вертикалы (әртүрлі қатаңдақтағы дәрежелері бар) және холдингтік компания, банк немесе өзара байланысқан компаниялар тобы түріндегі бірігей бақылау орталығының болуы.

- КҰК өмір сүруінің мерзімсіздігі.

Бизнесті анықтау үшін “көпұлтты” терминімен қатар “әлемдік” немесе “жаһандық” интеграцияланған тәсіл қолданылады.

- маңызды елдік (аймақтық) нарықтарда компанияның қатысуын тұрақтандыруға тырысады.

- әртүрлі географиялық нарықтарға тән ортақ нышандарды іздеуге бейімделген [11] .

Бұл көзқарас бойынша көпұлттық компания-бұл шаруашылық қызметін әртүрлі ұлттық нарықтарда іске асыратын және бағынышты бөлімшелер менеджерлері арқылы өзінің өнімдері мен маркетингтік стратегиясын жергілікті ерекшеліктерге бейімдеуге тырысатын холдинтік компанияларының бір түрі.

“Көпұлтты” және “жаһан” компаниясы терминдерімен қатар ғылым арнайы және іскерлік әдебиеттерде осыған ұқсас түсініктер қолданылады. Дәстүр бойынша БҰҰ және дамыған елдердің үкіметтік ұйымдары онжылдықтары бойы бірнеше елдерде бизнес жасайтын фирмаларға “трансұлттық” терминін (трансұлттық корпорация, ТҰК) қолданып келеді. Соңғы жылдары кейбір ғалымдар бұл терминді жаһанды да, көпұлттық та деп сипаттауға болатын компанияларға да қолданып жүр. Яғни жаһанды интеграция арқылы көлемдік эффектке жетуге тырысатын және ерекше сыртқы ортаға бейімделетін компанияларға қатысты айтып жүр (жаңа термин: “Көпмәдинетті КҰК”) . Көріп отырғанымыздай бұл анықтама ертеректе енгізілген жаһандық компания түсінігімен ұқсас. Ал бизнесмендер өзара бірдей көлемдегі, бірақ әртүрлі елдердің екі компаниясының қосылуы (бірлескен кәсіпорын немесе стратегиялық альяес құрмай) нәтижесінде пайда болған бизнеске қатысты “трансұлттық корпорация” терминін жиі қолданады. Ең танымал және сәтті бірігудің қатарына Unilever және Royal Dutch Shell ағылшын-голланд компанияларын, АВВ щвед-швейцар компаниясын, Deutche bank -Bankers Trust алман-американ банктік топтарын жатқызуға болады.

Қазіргі күш ТҰК өндірістік, сауда, қаржылық және ғылыми-зерттеу профиліндегі компаниялардың трансұлттық топтарына айналып, дамыған елдердің экономикасының тірегі блоып қана қоймай, сонымен қатар әлем шаруашылығының негізгі күштерінің біріне айналады. Мысалы, егер 1976 жылы ТҰК саны 11 мыңдай болса (86 мың шетел бөлімшелері бар), 1998жж олардың саны 35 мыңнан асты (147 мың шетел финалдары бар) . Қазіргі 40 мыңға жуық ТҰК, 130 елде 200 мыңнан астам бөлімшелері бар, жұмыс істейді.

Әлем экономикасында ТҰК әртүрлі көрсеткіштер бойынша алда келе жатыр. 2000 жылы ТҰК саудасының жалпы көлемі 5, 5 трлн доллар болды немесе әлемдік ЖІӨ\ң 25 %-ін құрады.

Қазіргі барлық ірі ТҰК\р өзінің құрамына қаржылық немесе өндірістік бағытағы бас компанияны және ТҰК орналасқан елде де, шетелде де орналасқан өнеркәсіп, логистика, сауда және маркетинг, қаржы және т. б салаларда жұмыс істейтін, онымен корпоративті (акционерлік) қатысу жүйесімен байланысқан көптеген бағынышты және ассиоцияланған фирмаларды енгізетін халықаралық қаржылық-өнеркәсіптік бірлестіктер болып табылады. Мұндай интеграцияланған корпоративті құрлымның формасы қаржылық-өнеркәсіптік топтар (ҚӨТ) деп атайды [12] .

Әртүрлі елдердегі интеграцияланған бірлестіктердің қызметінің құрлымы мен сипаты ұқсас та, әртүрлі де болып келеді. Мұндай айырмашылықтар ҚӨТ құрылуының нақты тарихи жағдайларына, корпаративті қатынастарды заңмен реттеу ерекшеліктеріне (монополияға қарсы заңдар), қор биржасының даму сатысына, корпоративтік меншік және басқару мәселесіндегі қаржылық ұйымдар мен мемлекеттің маңызына байланысты.

Кесте1 Халықаралық бизнестегі қаржылық - өнеркәсіптік топтардың негізгі сипаттамалары

1-кестеде әртүрлі елдердің КҰК-\ң негізгі сипаттамалары берілген, мұнда

КҰК не кіретін кәсіпорындардың капитал тарту формаларына, корпаративтивтік басқару механизіміне және олардың негізгі интеграциялану түріне көбірек тоқталған.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс