Өзін өзі тану
1. тақырып. Студенттік өмір . қайталанбас сәт
2. тақырып. Менің жан дүнием
3. тақырып. Менің жан дүнием.
4. тақырып. Mенің жүрек қалауым
2. тақырып. Менің жан дүнием
3. тақырып. Менің жан дүнием.
4. тақырып. Mенің жүрек қалауым
Оқу - әдістемелік кешені - " өзін-өзі тану " пәні бойынша 0518000 «есеп және аудит» мамандарын дайындауға арналып, барлық қажетті оқу-әдістемелік материалдардан кұралып, осы курс бойынша дәріс беруші мұғалімнің жұмысын тиімді ұйымдастыруға арналған. Өзін - өзі тану курсы кажетті мөлшерде өмірге субъективті көзкарас калыптастырады және олар тұлғаны жетілдіруге бағытталғандығымен ерекшеленеді.
Табиғат - дүниедегі барлык орын алған құбылыстардың бастауы, күллі тіршілік атауының коныс мекені, алтын үясы бесігі, кұт берекесі. өмірдің алғашкы бастауы да содан басталған. Адам оның тылсым касиетгері мен күштеріне әруакытта үнілген, соны білсем, түсінсем деп армандаған. Тек үздіксіз, тұракты акыл- ой әрекеті аркылы ғана бір ой- екінші ойды тудырады, яғни екінші бір ой пайда болады. Сана мен ақыл процесінің ен жоғарғы баспалдағы, тек осы касиеттер ғана дамиды, жан иесі ете алады. Акыл адамнын барлык касиеттерін басқарады, онын баска да адами касиеттері акылға бағынышты. Сана, акыл аркылы ғана обьективті шындыкты таниды, ғылымды меңгереді, кас пен досты, ізгілік пен залымдыкты ажыратады: санасыз немесе акылсыз ешнәрсе танылмайды, білінбейді. Сана адаммен бірге туылмайды,ол онын практикалык іс-әрекетінде пайда болып, өсіп жетіледі. Абайдың ілімі бойынша акылды адам көргенін, білгенін сынап, орындысын, орынсызын үнемі тауып, өзінен-өзі есеп алып отырады, өзіне-өзі ылғи баға беріп отырады.
Бүл курс тұлғаның студент ретіндегі жаңа рөліне бейімделуіне, толыкканды азамат болуға және адами касиеттері мен өзіндік сана- сезімінің жетілуіне кемектесуге багытталған. Сонымен катар өзін - өзі тану курсы әлеуметтенудін дәл осы сатысында тұлғанын саналы таңдау мен өзін - озі жетілдіруіне орай накты ұстанымдар калыптастыруына көмектеседі.
Бағдарламаның мақсаты - Студенттерді жалпы адамзаттык құндылыктар жүйесімен өзінің тағдырына, мінез - кұлкына, іс - әрекеттері арасындағы байланысты түсінуге және де айналадағы болып жаткан кұбылыстарға жауапкершілікпен карауға көмектеседі. Пәннің міндеттері: Өзін -өзі тану мен және әлеуметтік ортасын түсінуге және өмірдегі өзгеріп жаткан жагдайларға бейімделуге көмектеседі.
Бағдарламаның міндеті – тұлға аралық және топтық қарым-қатынас туралы білімдерін молайтады;
- құндылык танымның түрлі үғымдарын тануға үйретеді;
- жанжалсыз, келісті карым-катынас жасауға үйретеді, тұлғаның өзін- өзі жетілдіруге бағытталғандығымен ерекшеленеді.
Табиғат - дүниедегі барлык орын алған құбылыстардың бастауы, күллі тіршілік атауының коныс мекені, алтын үясы бесігі, кұт берекесі. өмірдің алғашкы бастауы да содан басталған. Адам оның тылсым касиетгері мен күштеріне әруакытта үнілген, соны білсем, түсінсем деп армандаған. Тек үздіксіз, тұракты акыл- ой әрекеті аркылы ғана бір ой- екінші ойды тудырады, яғни екінші бір ой пайда болады. Сана мен ақыл процесінің ен жоғарғы баспалдағы, тек осы касиеттер ғана дамиды, жан иесі ете алады. Акыл адамнын барлык касиеттерін басқарады, онын баска да адами касиеттері акылға бағынышты. Сана, акыл аркылы ғана обьективті шындыкты таниды, ғылымды меңгереді, кас пен досты, ізгілік пен залымдыкты ажыратады: санасыз немесе акылсыз ешнәрсе танылмайды, білінбейді. Сана адаммен бірге туылмайды,ол онын практикалык іс-әрекетінде пайда болып, өсіп жетіледі. Абайдың ілімі бойынша акылды адам көргенін, білгенін сынап, орындысын, орынсызын үнемі тауып, өзінен-өзі есеп алып отырады, өзіне-өзі ылғи баға беріп отырады.
Бүл курс тұлғаның студент ретіндегі жаңа рөліне бейімделуіне, толыкканды азамат болуға және адами касиеттері мен өзіндік сана- сезімінің жетілуіне кемектесуге багытталған. Сонымен катар өзін - өзі тану курсы әлеуметтенудін дәл осы сатысында тұлғанын саналы таңдау мен өзін - озі жетілдіруіне орай накты ұстанымдар калыптастыруына көмектеседі.
Бағдарламаның мақсаты - Студенттерді жалпы адамзаттык құндылыктар жүйесімен өзінің тағдырына, мінез - кұлкына, іс - әрекеттері арасындағы байланысты түсінуге және де айналадағы болып жаткан кұбылыстарға жауапкершілікпен карауға көмектеседі. Пәннің міндеттері: Өзін -өзі тану мен және әлеуметтік ортасын түсінуге және өмірдегі өзгеріп жаткан жагдайларға бейімделуге көмектеседі.
Бағдарламаның міндеті – тұлға аралық және топтық қарым-қатынас туралы білімдерін молайтады;
- құндылык танымның түрлі үғымдарын тануға үйретеді;
- жанжалсыз, келісті карым-катынас жасауға үйретеді, тұлғаның өзін- өзі жетілдіруге бағытталғандығымен ерекшеленеді.
6. Өзін-өзі тану. Хрестоматия. Алматы, 2007ж.
7. Өзін-өзі тану. 1 курс студент дәптері. Алматы, 2007ж.
8. «Өзін-өзі тану» пәніне кіріспе. Оқу құралы. Алматы, 2007ж.
9. Өзін-өзі тану. Оқытушыларға арналған әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
10. Жоғарға оқу орындарында «Өзін-өзі тану» пәнін оқыту әдістемесі. Мұғалімдерге арналған оқу-әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
Қосымша:
1. С. Назарбаева. Әтика жизни. Алматы, 2001ж.
Өзін-өзі тану. Ақиқатты тани біл... Даналық әр күнде. Алматы, 2005ж
7. Өзін-өзі тану. 1 курс студент дәптері. Алматы, 2007ж.
8. «Өзін-өзі тану» пәніне кіріспе. Оқу құралы. Алматы, 2007ж.
9. Өзін-өзі тану. Оқытушыларға арналған әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
10. Жоғарға оқу орындарында «Өзін-өзі тану» пәнін оқыту әдістемесі. Мұғалімдерге арналған оқу-әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
Қосымша:
1. С. Назарбаева. Әтика жизни. Алматы, 2001ж.
Өзін-өзі тану. Ақиқатты тани біл... Даналық әр күнде. Алматы, 2005ж
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Колледж
Қоғамдық пәндерПЦК
ПӘННІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
0518000 Есеп және аудит (салалар бойынша)
Өзін өзі тану
Павлодар
Тәртіппен қамтамасыз ету әдістемелік картасы
Өзін өзі тану
0705002 Есеп және аудит
Құжат атаулары Авторы Өнделген жылы Ескерту
1 2 3 4
Титулдық парақ Шакарманова М.П. 2011
Жұмыс тәртібінің Шакарманова М.П. 2011
бағдарламасы
Лекциялар Шакарманова М.П. 2011
Өзін-өзі тану пәнінің оқулық және оқулық-әдістеме әдебиетпен
қамтамасыздандыру картасы
Негізгі және қосымша әдебиет тізімдемесі Сем
(аты, автор, баспа, баспа жылы) естДана саны
р
КітапханаҚажетт
ілік
Негізгі әдебиет
Өзін-өзі тану. Хрестоматия. Алматы, 2007ж. 1-215 8
Өзін-өзі тану. 1 курс студент дәптері. 1-22 23
Алматы, 2007ж.
Өзін-өзі тану пәніне кіріспе. Оқу құралы. 1-2 10
Алматы, 2007ж.
Өзін-өзі тану. Оқытушыларға арналған 1-220 10
әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
Кәсіптік оқу орындарында Өзін-өзі тану 1-230 12
пәнін оқыту әдістемесі. Мұғалімдерге арналған
оқу-әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
Қосымша әдебиет
6. С. Назарбаева. Әтика жизни. Алматы, 2001ж.1-230 23
7. Өзін-өзі тану. Ақиқатты тани біл... 1-23 5
Даналық әр күнде. Алматы, 2005ж
Пәндер бойынша мамандандырылған аудиториялар, кабинеттер, лабораториялар
тізімі
Өзін өзі тану пәні
Аудиторияның Мамандырылған аудиторияның атауы Бекітілген
нөмірі аудитория
316 Қазақстан тарихы Қаржы
Бөлім меңгерушісі М.П.Шакарманова
_______ ________________20____ж.
Түсінік хат
Оқу - әдістемелік кешені - " өзін-өзі тану " пәні бойынша 0518000
есеп және аудит мамандарын дайындауға арналып, барлық қажетті оқу-
әдістемелік материалдардан кұралып, осы курс бойынша дәріс беруші
мұғалімнің жұмысын тиімді ұйымдастыруға арналған. Өзін - өзі тану курсы
кажетті мөлшерде өмірге субъективті көзкарас калыптастырады және олар
тұлғаны жетілдіруге бағытталғандығымен ерекшеленеді.
Табиғат - дүниедегі барлык орын алған құбылыстардың бастауы, күллі
тіршілік атауының коныс мекені, алтын үясы бесігі, кұт берекесі. өмірдің
алғашкы бастауы да содан басталған. Адам оның тылсым касиетгері мен
күштеріне әруакытта үнілген, соны білсем, түсінсем деп армандаған. Тек
үздіксіз, тұракты акыл- ой әрекеті аркылы ғана бір ой- екінші ойды
тудырады, яғни екінші бір ой пайда болады. Сана мен ақыл процесінің ен
жоғарғы баспалдағы, тек осы касиеттер ғана дамиды, жан иесі ете алады. Акыл
адамнын барлык касиеттерін басқарады, онын баска да адами касиеттері акылға
бағынышты. Сана, акыл аркылы ғана обьективті шындыкты таниды, ғылымды
меңгереді, кас пен досты, ізгілік пен залымдыкты ажыратады: санасыз немесе
акылсыз ешнәрсе танылмайды, білінбейді. Сана адаммен бірге туылмайды,ол
онын практикалык іс-әрекетінде пайда болып, өсіп жетіледі. Абайдың ілімі
бойынша акылды адам көргенін, білгенін сынап, орындысын, орынсызын үнемі
тауып, өзінен-өзі есеп алып отырады, өзіне-өзі ылғи баға беріп отырады.
Бүл курс тұлғаның студент ретіндегі жаңа рөліне бейімделуіне,
толыкканды азамат болуға және адами касиеттері мен өзіндік сана- сезімінің
жетілуіне кемектесуге багытталған. Сонымен катар өзін - өзі тану курсы
әлеуметтенудін дәл осы сатысында тұлғанын саналы таңдау мен өзін - озі
жетілдіруіне орай накты ұстанымдар калыптастыруына көмектеседі.
Бағдарламаның мақсаты - Студенттерді жалпы адамзаттык құндылыктар
жүйесімен өзінің тағдырына, мінез - кұлкына, іс - әрекеттері арасындағы
байланысты түсінуге және де айналадағы болып жаткан кұбылыстарға
жауапкершілікпен карауға көмектеседі. Пәннің міндеттері: Өзін -өзі тану мен
және әлеуметтік ортасын түсінуге және өмірдегі өзгеріп жаткан жагдайларға
бейімделуге көмектеседі.
Бағдарламаның міндеті – тұлға аралық және топтық қарым-қатынас туралы
білімдерін молайтады;
- құндылык танымның түрлі үғымдарын тануға үйретеді;
- жанжалсыз, келісті карым-катынас жасауға үйретеді, тұлғаның өзін- өзі
жетілдіруге бағытталғандығымен ерекшеленеді.
0518000 Есеп және аудит (салалары бойынша)
Өзін-өзі тану пәні бойынша
оқу жұмыс жоспарынан үзінді көшірме.
№ ОқуБақылауБар1 семестр 2 семестр 3 семестр
түртүрі лық
і сағ
ат
емтихсынақ барл
ан ығы
1-такырып. Бақыттың кілті өз қолында
1 Студенттік өмір- 2 2
қайталанбас сәт
2 Менің жан дүнием 2 2
3 Менің жүрек қалауым 2 2
4 Болашақ бүгіннен басталады 2 2
5 Адам тарих ағымында 2 2
2-тақырып. Адами құндылықтар
6 Тілдесу мәдениеті 1 1
7 Өзара түсіністік және достық 1 1
8 Ата-ананың қараша шаңырағы 1 1
9 Махаббат шуағы 1 1
10Махаббат-ер жүректің үрдісі 1 1
11Мен және Сен 1 1
12Рухани келісім 1 1
13Қазақстан- біздің ортақ мекеніміз 2 2
14Біз Жер шарының ұрпағымыз 2 2
3-тақырып. Өмір әдебі
15Әлемді Қайрымдылықпен 2 2
сақтайық
16Байлық пен кедейлік туралы диалог 2 2
17Қазіргі бұқаралы мәдениет және жеке 2 2
тұлға
18Замандастарымыз-мақтанышымыз 2 2
19Еркін болу құқығы 2 2
4-такырып. Әлем неткен әсем ең!
20Табиғат әлемі 2 2
21Өнердің таңғажайып күші 2 2
22Айналаңа көз салсаң 2 2
23Шығармашылық қуанышы 2 2
Барлығы 39 39
1- тақырып. Студенттік өмір - қайталанбас
сәт
Қазақтың ұлы ойшылы Абай жастарға "Өзге халықтардың білгенін білу
үшін, солармен тең болу үшін, өз халқыңның қорғаны мен тірегіне айналу үшін
оқу керек" деп өсиет еткен. Бүгінгі күннің жастары Қазақстанның әлемдегі
барынша дамыған 50 мемлекеттің қатарына кіру жөніндегі аға ұрпақтың барлық
ойлары мен жоспарларын қисынды қорытындысына жеткізетін ұрпақ болып
табылады. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігі материалдық баюға ғана емес,
сонымен бірге үлттың рухани баюына жеткізуі тиіс.
Қазақстан Президенті Н.Ә.Ыазарбаев Астанада Л.Н.Гумилев атындағы
Еуразия үлттық университетінде осы оқу орнының студенттеріне арнап оқыған
"Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім әкономикасына" атты
лекциясында жеке түлғаны функционалдық әзірлеу түжырымдамасынан жеке
тұлғаны дамыту тұжырымдамасына көшу кажеттілігін айрықша атап өтті. Бүл
тұжырымдама білім берудің даралық сипатын көздейді және "әрбір нақты
адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске асыруы мен өзін-өзі дамытуға
қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді".
Үздіксіз білім беру, ересектердің білім алуы барған сайын үлкен мәнге
ие болып отыр. Жақсы да терең білім қарттыққа дейінгі тыныш та, қамсыз
өмірдің кепілі болғанына көп уақыт өте қойған жоқ. Соңғы онжылдықтарға адам
қызметінің түрлі салаларындағы технологиялар мен білімнің жаңару жеделдігі
тән. Бүгінде тіпті жоғарғы білімнің өзі де кепке жетпейді.
2- тақырып. Менің жан дүнием
Сәтті адам туралы көбінe жулдызы жанды дейді, ал сәтсіздікке ұшыраған
адам өзінен тағдыры бет бұрғанын айтады. Бipaқ жауапкершіліктің бәрін
тағдырға артып, 6iз өз кeмшiлiктepiмiздi жасыруға тырысамыз. Танымал жазушы
Роберт Әнтонидің ойынша, 6iздің сәттілікке жетуіміз немесе сәтсіздікке
ұшырауымыз санамыздың табиғатына байланысты. Ойымыз бен ic-әрекетімізді өз
өміріміздің шығармашылық мақсатына багындыра бiлceк қана, шын мәнінде
тагдырымыздың иeci бола аламыз. Егер ойымызды мақсатымызға "байлап" қоя
алсак, eш6ip күмәнсіз 6iз тағдырымыздың иeci боламыз. Дегенмен, 6iз
өзіміздің iшкi мумкіндіктерімізге сенуге дайын емеспіз. Өзіміздің және
басқалардың ой-niкipiнe, ecкi қылықтарымызға жүгінуді жөн көреміз.
Жұмысымыз ойдағыдай болмаған соң, тағдырымызды, жұлдыздарды т.б. кінәлауға
дайын тұрамыз.
Өмip сүру үшін және өмірге куану үшін адам өз күшінe ceнyi қажет, қоршаған
шындықты оңды қабылдауы керек, өзгерістен қорықпауы керек және ол тек
жақсылық әкелетіне ceнyi керек.
3- тақырып. Менің жан дүнием.
Кітап дегеніміз - қағаз бен таңбалардың жиынтығы емес, ол -белгілі бір
идея, айтылған ой. Өмірімізде осылай болмай ма? Біз өмірдің қағазы мен
сиясына: тыныс алу, тамақтану, жұмыс, ұйқы т.с.с. қараймыз. Өмірдің
күнделікті көріністеріне қараймыз да, жай ғана: "Бүл - өмір" дейміз. Мүның
мәнісі де, қагаз бен басылған әріптерге қарап: "Бү_л - кітап" деген сияқты.
Бірақ біздің бәріміз білеміз, біздің өміріміздің де, кітап сияқты, мәні
бар; ал өмірдің мәні, мақсаты -оның қағазы мен сиясында емес, оның мәнінде.
Біздің өмір, ең алдымен, мәнді болуы керек. Өз өміріңіздің қағазы мен
сиясына тағы бір рет қараңызшы. Біз қағаз бен сиясыз кітаптың идеясын
жеткізе алмас едік, ал өмірдің күнделікті ірілі-үхақты жақтарына мән
бергенде, олардың нақты мазмұнын, мәнін түсінеміз. Өздеріңіздің не істеп,
не қойып жүргендеріңізді түсінте тырысыңыздар. Өз өміріңіздің көрінетін
жағының мәніне үңіліңіз, өткен өміріңіздің жарқын жақтарын еске түсіріңіз.
Жалғыз осы идеямен бүкіл өмір кітабын түсінуге қадам жасайсыз. Осының өзі
сізді өмірдің мәніне анағұрлым тереңірек үңілуге мүмкіндік береді. Бұл
ізденіс, үмтылыс әрқашан да өз жемісін береді: ол сізді толық жауаптар
алуға даярлап, анағұрлым терең және мәнді де мазмұнды өмірге жетелейді.
4- тақырып. Mенің жүрек қалауым
Адамның өмірінде дер кезінде өзінің бейімділігін, бір нәрсеге
икемдігін, өзінің жолын тауып, дүрыс бағытын анықтауы өте маңызды. Өзін
неге, қандай іске арнағанын біреу ерте, біреу кеш түсінеді. "Осы өмірде
менің немен айналысқым келеді және менің неге икемім, ебім бар?" Біреулер
бүл сұраққа 10-12 жасынан бастап жауап іздей бастаса, кейбіреулер қырыққа
келгенде де ғана бүған көңіл аударады екен. Бірақ сіз қанша жаста болсаңыз
да, өз өміріңізді жақсы жаққа бүруға ешқашан кеш болмайды. Тек қана тура
жолды, өмір жолын тандауды адамның өзі жасайды: оның өзі әрқашан кім болуға
талаптанса, сол болады. Бірақ кейде жас жігіттер де, бойжеткендер де өз
өмірін неге арнап, бағыттайтынын әлі білмейді, өмір жолын айқындамайды.
Олардың таңдауы өте көп, қайсысын жүректері қалайтынын өздері де анық
сезінбейді. Не болмаса, керісінше, олар өздерін еш нәрсе қолынан келмейді
деп есептеп, не істерін білмейді. Бүл жағдайда не істеу керек? Жастарға өз
тандауын жасап, өмірден өз орнын табуына қалай көмектесуге болады?
Ең алдымен, әркімнің есінде болатын нәрсе - әр істің мақсаты туралы
ойлаған дұрыс, ал өмірдің мақсаты - алға ұмтылу ғой. "Өмірдің мәні мақсатқа
жету жолындағы әрекеттің парасаттылығы мен пәрменділігінде, ендеше тұрмыс-
тіршіліктің әрбір сәтінде алда үлкен мақсат тұруға тиіс", - деп А.Горький
айтқандай, мақсатымыз -өмір жолын табу үшін оқу мақсат, өзіңмен жұмыс істеу
мақсат, өзіңці тәрбиелеу мақсат. Көпжылдық ізденіс пен қажырлы еңбектің
нәтижесінде ғана белгілі бір нәтижеге жетіп, белестен асуға мүмкіндік
туады.
5- тақырып. Адам тарих ағымында
Адамның өзін-өзі тануындағы тарихтың маңызын Х.Ортега-и-Гассеттің
"Өткеніміз басқа бір жерде, өз дәуірінде қалған емес, дәл осында, менде.
Өткен дегеніміз - бүл мен, бүл менің өмірім" деген сөздері айқын бейнелеп
береді. Тарихи сана мен өзін-өзі тану қоғам өміріндегі болашақ дамуы үшін
тиімді жол тандау тәрізді шешуші кезеңцерде өте өзекті болады.
В.О.Ключевскийдің айтуынша, "тарих - өткеннің болашаққа жолды айқындап
көрсетіп отыратын сәулесі".
Біз кім болдық? Қазір кімбіз? Болашақта кім боламыз? Қазіргі әлемде
жүріп жатқан жаһандану үдерісі әрбір үлт үшін осы сұрақтардың өзектілігін
тағы да айқындап, нақтылай түседі. Қоғамымызға бүкіләлемдік тарих
арнасындағы аса ірі окиғалар тұрғысынан өзіңді сенімді сезінуге мүмкіндік
беретін ақпарат алуда тарихи-мәдени мұраларды зерттеп-білу, оқып-танысудың
маңызы зор.
Туысқаншыл, бауырмал халықтардың бірі - казақтар кімдер? Олар қалай
туысады? Алыс-жақынын қалай ажыратады? Халықтың езілген еңсесі, тапталған
рухы, намысы көтеріліп, өшуге айналған сананы оятып, үлтгық салт-дәстүрді
жаңғыртып, барымызды түгендеп, жоғымызды жоқтап жатқан кезде өзімізді,
шыққан тегімізді танып, білу кажеттігі де айқын. Қоңыр қазақтың өзіне тән
барша қасиетін ана сүтімен, жусан иісімен, күйдің күмбірімен, саумал иісті
самалдьщ лебімен бойына дарытқан, көкірегі ояу, көзі ашық, халқының
тарихын, енері мен мәдениетін, тұмса түнық әдебиетін, ғұрпын, салтын
білетін, "Мен қазақпын!" дей алатын азамат өзінің шыққан тегін, кіндік
кесіп, кір жуған ата жүртын қастерлеп, жеті атасын жадында түлуы шарт.
"Жеті атасын білген ү_л жеті рулы елді біледі" дегенді сөз салмақтап, ой
баққан атамыз қазақ тегін айтпаған болар. "Қырық рулы елміз, қарға тамырлы
қазақпыз" деген сөз де баяғыдан келе жатыр. Бүл қазақтың аралас-кұралас,
алыс берісті, құда-жекжат, жамағайын жұрағаттығын аңғартатын сонау іргеміз
сөгіліп, қаймағымыз бұзылмаған заманадан жеткен ұғым. Өткенімізді қарап
отырсақ, ел бастаған көсем де, ділмар шешен де, ақиық ақын, ел қорғаны
батыр да осы сөзді жиі айтқан. Алысты жақын тұтқан, жақынды бауыр түтқан.
Туыстық желіні үзбеген. Береке-бірлікті бұзбаған. Үлкені сөз бастаған,
кішісі ағаның сөзін қостаған. Сүттей ұйып ғұмыр кешкен. Ел шетіне жау
келсе, даңқты бабаларының атын ұран ғып шақырып, қанымыз, жанымыз бір,
руымыз, туымыз бір, тегіміз, кегіміз бір, еліміз, жеріміз бір, суымыз,
нуымыз бір Ер Түріктің ұрпағы, алаштың азаматымыз десіп бәтуаласып,
баталасып, бес қаруын асынып, ат құйрығын түйісіп, бір байрақтың астынан
табылған.
6- тақырып. Тілдесу мәдениеті
Тілдесу - бұл қазіргі адам өміріндегі күнделікті ең маңызды
құрамаларының бірі. Тілдесу мәдениеті әр адамға қажет. Тілдесу арқылы біз
жаңа ақпарат аламыз, басқа адамдармен қатынасымызды ретке келтіреміз, дос
табамыз, отбасын қүрамыз, еңбек етеміз, оқимыз, өмірімізге керектінің бәрін
табамыз. Адам әлеуметтік мәніс екені белгілі, сондықтан қоғамнан тыс ол
нағыз адамдық қасиетке ие бола алмайды. Осы орайда жануарлар асыраған
"Маугли" секілді балалар туралы оқиғаларды еске түсіруге болады. Мүлде
қарым-қатынассыз өскен бүл балалардың жануарлар әлемінен бөлетін қасиеттері
жетілмеген.
Тілдесудің вербальды және вербальды емес жақтарын қарастыруға болады
(1-сызба). Вербальды емес тілдесу арқылы, мысалы, әңгіме барысында біз
барлық мағлұматты аламыз. Адам бізді көргеніне қуанышты ма, көңіл күйі
жақсы ма, өзі қазір айтып тұрған нәрсені, шын ойлап тү_р ма, ол өз сөзіне
қандай мән береді, міне, осының бәрін ұғыну үшін бізге әр сөздің мағынасы
керек емес. Осы және тағы да басқа көп мәліметтерді вербальды емес
сигналдар арқылы тілдесу барысында қабылдаймыз. Сөздер және оның мағынасы
шамалы, кейде маңызды емес мәлімет береді.
7- тақырып. Махаббат шуағы
Қазақ халқының рухани бастауларының бірі - шығыс мүсылман әдебиетінде
махаббат жайлы жырлар ғасырлар бойы жалпы жұртшылыққа жол тауып,
әстетикалық-көркемдік, әтикалық-ғнбраттык зор маңызға ие болды.
Орта ғасырларда махаббат үғымы көркем шығарманың ғана емес,
дүниетаным, дін, философия, әстетика салаларының өзекті мәселелері бастау
алатын кәусар бүлақ саналды. Ортағасырлық мүсылман және христиан
теологиясында, діни әдебиетте, сондай-ақ шығыс поәзия-сында да басты
тақырып махаббат болды, көптеген онтологиялық, аксиологиялық,
гносеологиялық мәселелердің шешуін табар түйіні осы махаббат категориясы
еді.
Махаббат үғымының сырлы әлемін жүрек пен көкейкөздің (интуицияның)
үлесіне қалдырып, оның тылсым бейсаналық табиғатын мойындағанның өзінде,
ғалам жаратылысының мәні, хақты тану мүмкіндігі, адам рухани ізденісінің
түп мақсатына қатысты ақыл-ой деңгейіндсгі толганыстарды шешуде де махаббат
философиялық категория қызметін атқарды. Бүл бойынша махаббат - ғаламның,
адамзат жаралуының телеологиялық себебі оның рухани жетілуінің, әстетикалық
лоззапануының, әтикалық ғибраттануының негізі.
8- тақырып. Мен және Сен
Ерлер үшін жеке табыстарын жоғары бағалау, әлеуметтік мәртебесі,
беріктігі, өктемдігі, шешімділік, батылдық маңызды орын алады. Ал әйелдер
үшін келісімге келуге ұмтылыс, басқаларға қам-қорлық жасау, сезімге берілу,
ішкі түйсік, абайлағыштық, нәзіктік, оң-тайлылық қасиеттер тән болып
табылады. Бірақ бүл қасиеттердің бар-лығы да абсолютті емес, салыстырмалы
күйде орын алады. Адамның нақты күнделікті өмірінде бүл қасиеттер әр түрлі
керініс береді.
Қоғамдағы әйелдер мен ерлердің мәртебесі ғылымда "гендер" үғымьшен
белгіленеді және төмендегідей бағыттары айқындалады: жыныстық рөлдерінің
әлеуметтік негізі болуы; белгілі бір әлеуметтік және мәдени нормалардың
биологиялық жынысына байланысты болуы;
- мінез-қүлықтың "ерлер" және "әйелдер" модельдері туралы гендерлік
стереотиптерінің полярлы болуы.
Ерлер мен әйелдер отбасын құру міндетін атқарады, ал отбасы еркек мен
әйелдің одағы ретінде танылады. Бүл одақта махаббат, нәзіктік, қамқорлық,
әмоционалдық және психологиялық қолдау, ертеңгі күніне сенім, рухани бірлік
орын алады.
9- тақырып. Рухани келісім
Діннің адамзат тарихында алатын орны ерекше. Дін дегеніміз қоғамның
рухани мәдениетінің бір бөлшегі. Адамның кез келген дінді үстану немесе
ұстанбау қү_қығы (шр. Үлтаралық, дінаралық келісім, төзімділік дегеніміз -
өзге үлттар мси діни сенім-нанымдағы және мәдениеттегі адамдарға деген
курметпен қараушылық.
Біздің еліміз жер көлемі бойынша әлемде 9-ыншы орынды псмденетін ірі
мемлекет. Қазақстан Еуразия құрлығының қақ о)і'асында орналасқан. Осы үлан-
байтақ өлке Батыс пен Шығыстың сан түрлі халықтарының тоғысқан жері болды
деп айтуға болады. Әлемдік және дәстүрлі діндер съезінде Қазақстан
Президенті Н.Ә.Назарбаев "Сан ғасырлар бойында Үлы Даланың аумағы әр алуан
діндерді - тәңіршілдік, зороастризм, буддизм, христиандық, иудаизм, ислам
және тағы басқаларды ұстанған көптеген халықтардың ықпалдаса өмір сүруімен
ерекшеленеді" деп атап көрсетті. Осы ерскшелік қазақтардың жақсы деп
танылған құндылықтарды бойына дарытуына, жаңалықтарға бейімделуіне, түрлі
халықтардың дәстүрлеріне түсіністікпен қарап, керек дегендерін қабылдауына
мүмкіпдік берді. Осы Съезде Израильдің бас раввині Иона Мецгер өз сөзінде
"Қазақстанда 100-ден астам халықтар татулықта әрі келісімде өмір сүруде.
Біз бүл елден үйренуіміз керек, мұның өзі барлық діндерге де қатысты" деп
атап өтті.
10- тақырып. Қазақстан - ортақ мекеніміз
Қазақстан - 130-дан астам үлттар мен үлт өкілдері мекендейтін
полиәтникалық мемлекет. Қазақстан қоғамының мәні - әр түрлі улт өкілдерінің
өзара төзімділік және рухани, мәдени қүндылықтарына қарау және қабылдау.
Республикадағы тұрақтылық, азаматтық татулық және үлтаралық келісім - бүл,
біріншіден, бүкіл қазақстандықтардың ділінің, толеранттылығының,
достығының, тілектес, мұраттастығының көрінірі болса, екіншіден,
мемлекеттік үлт саясаты көрегенділігінің айғағы.
Қазақстандықтар халықтар достығының қол жетпес байлық, қазына
екендігін жақсы үғынады. Әр түрлі үлттар арасында түсініспеушілік болмаса,
заң алдында барлық адамның тендігі болмайынша, мемлекеттің өсіп-өркендеуі,
демек, бақытты өмірдің болмайтынын жақсы ұғынып, түсінеді.
Қазақстанның әрбір азаматы біздің бірлігіміз -көпжақтылығымызды
сақтауда екенін түсінеді. Еліміздің Негізгі Заңының да "Біз, Қазақстан
халқы..." деп басталуы тегіннен - тегін емес. Қазақстан халқы - бүл
біртұтас қауым, сонымен бірге әрбір үлт қайталанбас ұғым, өзінің тілі, әдет-
ғұрыптары мен дәстүрлері бар. Осыған орай, Каталон үкіметінің Президенті
Жорди Пужольдің мына сөздерінің көкейкестілігін атап өту керек: "Біздер
испандықтармыз, бірақ барлық басқа испандықтарға қарағанда біз өзіміздің
өзгеше екендігімізді түсінеміз. Біз испандықтармыз, сонымен
бірге
түсіністік, қүрметпен каіалондықтармыз. Біздің испандықтар болып қала
бергіміз келеді, өз ііліміздің, мәдениетіміздің, дәстүрлі саяси
институттарымыздың оолғанын қалаймыз және біздің басқа халық екендігімізді
Испанияда кабылдаса дейміз".
11- тақырып. Біз - Жер шарының ұрпағымыз
Адамның өзін-өзі тануы оның бүкіл адамзатқа, біздің ортақ үйіміз Жер
планетасына қатыстылығын сезіну болып табылады. Әрбір адам Жерде болып
жатқанның о.ірі үшін өзінің жауапкершілігін түсінуі қажет.
Қазіргі уақыгга күн тәртібінде шешілуі тиіс адамзат тағдыры, Жер уітінде
өмірді, тіршілікті сақтап қалу тәрізді жаһандық мәселелер тұр. Атап
айтқанда: бейбітшілікті сақтау, соғыстарды болғызбау, и микалық және діни
қақтығыстарға жол бермеу, әкология мәселелері, нісргияның жаңа көздерін
табу, демография, кедейшілікпен күрес, чилықаралық терроризм, әлеумеггік
сипаттағы аурулардың кеңінен ітек алуы (есірткіге тәуелділік, СПИД,
туберкулез т.б.) сияқты млсслелер. Бұл мәселелерді, бәлкім, бүкіләлемдік
қауымдастықтың (іірлесіп күш жұмсауының арқасында ғана жеңуге болатын
шығар.
Халықаралық үкіметгік емес ұйым - Рим клубының негізін Һііпаушы, қазіргі
заманның жаһандық мәселелерін зерттеумен және Оолжаумен айналысушы А.Печчеи
антропогендік фактордың адамзат дамуының болашағына әсерін былайша
сипаттайды: "Біздің бүкіл проблемаларымыз адамның бойында, онда біздің
барлық ұмтылыстарымыз бен мүдделеріміз.
12- тақырып. Әлемді қайырымдылықпен сақтайық
Жақсы адам пайдалы заттарды, өнер туындыларын және ой жүйелерін тудыра
алғанымен, бүл игіліктің ең маңыздысы оның өзі болып табылады.
Аристотельдің айтуынша, ізгілікті адам мақсатын назарға алу арқылы
анықтауға болады. Жақсы адам - бүл ақыл-ойдың көмегімен өз әрекетінде адам
бойына тән мүмкіндіктерге жол аша алатын адам. Спиноза да "ізгілік адамның
өз күшін пайдалануды білдіреді, ал күнәһарлық - өз күшін пайдалана
алмаушылық, зүлымдықтың мәні - әлсіздік", - деген. Бүл айтылғандардан
шығатыны - "қайырымдылықтың" анықтамасы - бүл қалыпты әлеуметтік
құндылықтарды білдіретін жалпы әтикалық ұғым ғана емес, адамдар
қылықтарында жүзеге асатын адамгершілік.
Жүсіп Баласағұнның қисыны бойынша, әлемнің өзі -қайырымдылық.
Қараңғылық - жарықтың болмауын басады, ал адам шыр етіп дүниеге келгенде
кайырымды да, зүлым да емес бір жан ғой, ол бірақ негізінде қайырымды
болуға тиіс. Ғүлама зүлымдықты білімсіздіктің белгісі, ызаны адамның бұл
өмірден жақсылық күтпей, қарама-қарсы топтар мен таптарға бөлінген күрес
майданындағы қорғаныс құралы деп білді. Қайырымдылық мәңгі, ал зұлымдық
уақытша, өйткені ол бір сәт парасатгылықтың болмауынан пайда болады.
Қайырымдылық сүйіспеншіліктен басталады. Тіптен жануарларга да сүю
тән. Яғни, "глас генома" - генетикалық сәйкес жүптардыц табысуы. Махаббат
сүлулықпен ұштаса жүреді. Махаббат өмірдіц кемелденуіне бастайды, ол алға
дамудың қуатты күші. Сүйген адам мейірбан, ал сүймеген немесе сүйікті
болмаған адам томаға-түйық және лас ойларға бейім. Тек мемлекеттік
өктемдікке негізделгем таптық қоғамда ғана зүлымдық белең алады.
13- тақырып. Байлық және кедейлік туралы диалог
Америка психологы А.Маслоу адам өмірі қажеттіліктерінің иерархиясын
анықтаған. Оның пирамидасының негізінде адамның физиологиялық
қажетгіліктері (аштық, шөл, киім, баспана) жатса, ең басында - өзін-өзі
дамытуы мен өзін-өзі көрсетудегі қажеттіліктері орналасқан.
Қазіргі заманда көптеген адамдардың пікірінше, бақыттың басты шарты -
материалдық байлық. Шын мәнінде солай ма?
Бір аңызда ш2кірт баланың өз ұстазынан былай деп сұрағаны туралы
айтылады: "Бақыт ақшада емес деген қаншалықты дұрыс?". ¥стаз бүл сұраққа
былай деп жауап беріпті: "Ақшаға төсек-орын сатып алуға болады, бірақ
ұйқыны сатып ала алмайсың; тамақ аласың, бірақ тәбет алмайсың; дәріні
аласың, бірақ денсаулықты емес; күтушіні сатып аласың, бірақ достарды емес;
әйелдерді сатып аласың, бірақ махаббатты емес; баспана сатып аласың, бірақ
отбасын емес; көңілді көтере аласың, бірақ қуанышты емес; мұғалімді сатып
аласың, бірақ ақылды сатып ала алмайсың".
Көріп отырғаньшыздай, материалдық байлық - өмірдің мұраты емес, ол адамның
өзін-өзі көрсету құралы, толық бақытқа жету. Материалдық ауқаттылыққа
қарамастан, ақшаны бірінші орынға қоятын адамдар басқаларға қарағанда
анағұрлым бақытсыз. Адамның байлығы ақшаның санымен өлшенбейді, адамның
нағыз капиталы оның білімі, оның кәсіби компетенттілігі, рухани байлыгы
және бвсекеге қабілеттілігі.
Осыған байланысты Конфуций, адамға көмектесу үшін оған "балық емес, кармақ"
беру керек деген. Мұның мәнісі - адамға дайын игілікті, байлықты беріп, оны
асыраушысына қарап көмек күтетіндей етіп қалыптастырмай, оның орнына
өздігінше өмір сүруге қажет норсені өзі табуына үшін қүрал, кілт беру керек
дегені.
14- тақырып. Еркін болу қуқығы
Адамзаттың аспанында жарқырап тұратын жұлдыздар сияқты өте биік
сөздердің арасында "еркіндік" сөзінің орны ерекше. Адамға еркіндіктің
ауадай қажет екенін барлық адамдар түсінеді және келіседі, ол керемет
құндылық, байлық: еркіндіксіз өзің бола алмайсың, өз қылықтарың үшін жауап
бермейсің, өзіңці езің көрсете де алмайсың. Бірақ осы "азаттық","еркіндік",
"бостандық" дегеннің езі не, оны қалай түсінуге болады? "Еркіндік" және
"жауапкершілік" ұғымдарының бір-біріне қандай қатысы бар, қандай байланысы
бар? "Сөз бостандығы", "ар бостандығы", "баспасөз бостандығы",
"демократиялық бостандық", "ерікті, азат қоғам" - біз бұл сөздерді үнемі
естиміз және пайдаланамыз. Бірақ бостандық, азаттық деген не? Ол шын
мәніндегі байлық, игілік пе?
Көпшілік кейде адамның күші, байлығы, билігі және де басқа ресурстары
қаншалық көп болса, ол кез келген мәжбүрлеуден азат, тағдырдың кез келген
сынынан соншалықты азат деп ойлайды. Алайда билік пен байлық кей жағдайда
өзін өзі қолдаудың жүйесіне, қүралына айналады. Адам оларды өзі үшін сақтап
қалуға қаншамакүш, жігер, көп уақыт жұмсайды, мүндайда азаттық,
еркіндік, бостандық туралы ой миыңа кіріп те шықпайды. Бенедикт Спиноза
бостандықты санамен, оқу-ағартумен, адамның білімділігімен байланыстырып,
еріксіздікті, тәуелділікті надандықтың көрінісі, соның салдары деп санаған.
Орыс философы Н.А.Бердяев адамды азат, ерікті жасайтын оның таңдауға,
шығармашылыққа, өзі мен қоршаған ортасын өзгерту мүмкіндіктері деп
есептеді. Өз тағдырын, іс-әрекетін өзі анықтай алатын адамды ғана азат деп
атауға болады. Г.Спенсер "Еркіндіктің не екенін ете түсінбейтін адамдар оны
өте тез жоғалтып алуы мүмкін" деп ескерткен. Нағыз адамгершілікті әрекет
жақсылық пен жамандықты еркін айыра алусыз мүмкін емес, сондықтан да бүкіл
әтикалық жүйелер адам еркінің бостандығын мойындайды.
15- тақырып. Өнердің таңғажайып күші
"Өнер" ұғымының халық шығармашылығы, көркем әдебиет, живопись,
мүсіндеу, музыка, кино, театр, сәулет т.б. қамтитыны белгілі. Бірақ картина
мен музыкалық шығарманың, роман мен статуяның, кинофильм мен ғимараттың
арасында оларды біріктіретін, жалпы не, қандай күш бар? Бүлардың барлығын
неліктен бір ғана "өнер" үғымымен танып, біріктіреміз?
Мұның себебі, жақсы романды оқу да, әдемі өнер туындысын, мысалы картина
немесе мүсінді тамашалау да, жақсы музыканы тың-дау да жүректі тербетіп,
жылатады да, күлдіреді; қуанышқа бөлейді де, қайғыға батырады, толғанысқа
түсіріп, шаттыққа бөлейді; олар адамды жазушының, суретшінің, композитордың
т.б. соңынан ертіп, солармен бірге суреткерлердің мүсіндеген, туғызған
әлеміне жетелейді.
Адам танымның, қоршаған әлемді игерудің әр түрлі тәсілдерін ойлап
тапты. Мысал ретінде ғылымды алайық. Ғылым да, өнер тәрізді, біз өмір сүріп
отырған бізден тәуелсіз әлемді бейнелейді. Әрбір ғылым саласы әлемнің
зандылықтарын, күлияларын зерттеп, ғылым тілімен бейнелейді: астрономия -
аспан денелерін, геология - Жердің құрылымын, зоология - жануарлар әлемін,
лингвистика - адамдар сөйлейтін тілдерді зерттейді. Бірақ барлық ғылымдарды
біріктіретін бір нәрсе - олар әлемнің әр алуан шексіз бояулары мен
дыбыстарын, табиғаттағы затгар мен ұғымдардың бәрін түгел қарастырмайды.
Ғылым құбылыстардың барлығына тән, олардың бағынатын жалпы заңдылықтарын
анықтауға ұмтылады.
Сіз өзіңіз ауырлық күшін немесе тұқым қуалаушылықты, рулық кұрылыстың
ыдырауы мен әлемнің шексіздігін көріп, байқауға немесе естуге тырысыңыз.
Өнер әлемді тек өзіне ғана тән тәсілмен бейнелейді. Суреткердің өмірді
бейнелеуі мен өзінің ойын, сезімдерін білдіру тәсілі көркем образ деп
аталады. Образды, ғылыми үғымнан ерекшелейтін нәрсе -оны әр түрлі сезім
арқылы кабылдап, көруге және естуге болады. Шын суреткер - бір қалыптан
шыққандай өз тегі, өз заманының ортақ үлы ғана емес, ол - қайталанбас
дарынды дара тұлғасымен, шеберлігімен, ерекше қатынас-көзқарасымен өзі
жасаған туындыға өз қолтаңбасын қалдыра алатын адам.
16 тақырып. Өзіңді өзің билей біл.
Әмоция мен сезімсіз өмірді елестету өте қиын.Әмоциялар өмірімізге неше
түрлі бояулар береді.Болып жатқан оқиғаларға мән береді. Егер әмоциялар
болмаса,болып жатқан оқиғалар құрғақ фактілерге ғана айналар еді.
- Әмоциялық мәдениет деген не? Оған қалай үйрену керек?
Тақтада В.А.Сухомлинскийдің сөзі Жақсы сөз адамға қуаныш береді, ал
дөрекі, ақылсыз сөз-қайғы береді
Бұл сөздің шындығын өмірдегі мысалдармен дәлелдеп беріңіз.
Зейнеткер А.Н. Алексееваның астана газетіне шығарған хатын оқып
,талқылау(28-29 бет)
Өз қалаңызда сөз тазалығы акциясын өткізудің жоспарын жасаңыздар.
17 тақырып. Сенім – менің серігім
Оқушыларды бүгінгі сабақтың тақырыбымен таныстырып, шаттық шеңберге
шақыру. Жеңіл әуенді, көңілді ән қосылады да, балалар өздерінің ең жақын,
әрі сенімді досын биге шақырады. Би аяқталған соң, мұғалім шеңберде тұрып,
Ә. Табылдиевтің өлеңімен таныстырады. Оқушылар терең тыныс алып, көз
алдарына достарымен бірге болған қызықты күндерді елестетеді. Жеңіл әуен
ойналып тұрады. Олар өздерінің кімге сенуге болады, кімге сенуге
болмайтындығын сезінеді.
18 тақырып. Өмір, қымбатсың маған!
Мұғалім оқушылардың назарын Оқып үйренейік айдарына аударады.
Сабақтың тақырыбы бойынша берілген ақпаратты дауыстап оқу оқушылардың өмір
туралы ойларын бір жүйеге түсіруге көмектеседі. Ақпаратта айтылған әр ойды
тиянақтап, оны мысалмен дәлелдеуіне мұғалім жетекшілік етеді. Адам өмір
бойы өзін-өзі тану, құндылықтарды пайымдау, жақсы қасиеттерді өз бойына
дарыту арқылы кемелденуге талпынады. Халқымыз:
Жақсының жақсылығын айт – нұры тасысын,
Жаманның жамандығын айт – құты қашсын – дейді.
Адам жаман-жақсыны ажырата біліп, жаманнан бойын аулақ ұстап, бойына
жақсы қасиеттерді дарыта алғанда ғана дұрыс өмірлік айқындамасын таба
алады. Суреттермен жұмыс істеу оқушылардың өмірге бейнелі түрде қарауына,
өмірдің әр сәтінен ләззат ала білуіне ықпал етеді. Оқушылардың қоршаған
ортаға, онда өмір сүріп жатқан адамдарға, олардың өмірінде болып жатқан
түрлі оқиғалар мен жағдайларға жаңаша қарауын, әсемдікті түсіне білуін
дамытуда тапсырманың алатын орны ерекше. Суретшілердің өмірді осылай
бейнелеуіне не шабыт берді деп ойлайсыңдар? Суретшілер өмірдің қандай
сәттерін көрсетеді?
19 тақырып.
Азамат боп мен ертең,
Отанға қызмет етемін
Балалардың санасында Азамат, Қазақстандық деген түсініктерді
қалыптастыру,баланың жақсы адам болуға деген ынта-ықыласын дамыту.
Қазақстанға деген патриоттық сезімдерін тәрбиелеу, Республикамыздың өткен
қазіргі болашақ өміріне қызығушылығын қалыптастыру, туған еліне, жеріне
деген сүйіспеншілігін арттыру, әскердегі борышын өтеуге дағдыландыру.
Болашақта өз Отанын сүйетін, қорғайтын патриоттар бар екендігін көрдік.
Осымен сабағымыз аяқталды.
Отан үшін отқа түс, күймейсің
Арың үшін алыссаң өлмейсің.
20 тақырып. Қызға- нәзіктік, ұлға- батылдық
Әңгімелесу. Мәтінмен жұмыс істеу: Неге ұялды? Ә .Хасенова.
-Нәзікеннің бойыннан қыздарға тән қандай қасиеттерді байқадыңдар?
Мұрат неліктен өз ойын жүзеге асыра алмады?
Дәйексөзбен жұмыс істеу:
Озар елдің қызы мінезді,ұлы өнерлі келеді . Халық мақалы.
Мақалдың мағынасын қалай түсінесіңдер?
Мәтінмен жұмыс істеу:
Жайма –шуақ С. Сарғасқаев. Оқулықтың 53-57 беті.
Мұрат пен Жаннұрдың татуласуына не себепкер болды?
Достық сезімі адамға қандай жауапкершілік жүктейді?
Қыз бала мен ер баланың арасында нағыз достық болуы мүмкін бе?
Қыздарды қандай қасиеттері үшін сыйлайды? Ұлдарды ше?
Қыздар мен ұлдардың арасында сыйластыққа қалай қол жеркізуге болады?
Сахналау : Мәтінді рөлге бөліп сахналаңдар. Оқулықтың 57 беті.
Жаңа ақпарат:
Қыз балаларға табиғатынан нәзіктік пен ұяңдық , ер балаларға –
батылдық пен ұстамдылық тән.Осыны түсіне білсе, олар күнделікті өмірде
бір-біріне көмектесуге дайын тұрады.
Ер балалар мен қыз балалар арасындағы достық өзара түсіністік, келісім
және сыйластықтан басталады.
Үйге тапсырма оқулықтың 58 беті.
Суретке қарап, Біз қалай достасып кеттік Тақырыбына әңгіме
құрастырыңдар.
Студенттердің дайындық деңгейіне қойылатын талаптар:
Бақыттың кілті өз қолыңда, Адами құндылықтар, Өмір әдебі, Өмір
неткен әсем ең бөлімдері бойынша сұрақтарға жауап дайындау:
1. Өзін-өзі тану пәні нені зерттейді ?
2. Сіз үшін студент болудың мәні неде?
3. Түсінетін және Сезінетін Адам ұғымының мәні неде деп ойлайсіз?
4. Сіз Жеңімпаздар мен Жеңілгендер ұғымын қалай түсінесіз?
5. Темперамент ұғымын қалай түсінесіз?
6. Оптимист және Пессимист категориясына анықтама бер?
7. Адамдар бір- бірін неге алдайды?
8. Неге бір қасиет жаманға да жақсығада жатады?
9. Ғылым, мәдениет, өнер немесе тарих қайраткерін өмірде өз орнын тауып,
өзін-өзі толық іске асырған деп айта аласыз ба? Ол тұлғаларды атаныз.
10. Сіз тарихи жады ұғымын қалай түсінесіз?
11. Тарихта сіздің орныңыз қандай болады деп ойлайсыз?
12. Тілдесу мәдениеті дегеніміз не?
13. Сіздің түсінігіңізше стереотип деген не?
14. Өз достарыңыздың қандай қасиеттерін сіз ерекше бағалайзыз?
15. Отбасы дегенді қалай түсінеміз?
16. Махаббатта соншама көзсіз, соқыр болу қажет пе? Қалай ойлайсыз?
17. Рухани қажеттілікке нені жатқызуға болады?
18. Материалдық қажеттілікке нені жатқызуға болады?
19. Сіз үшін патриот болу деген нені білдіреді?
20. Ұлтық сәйкестік дегенді қалай түсінесіз?
21. Қандай адам, сіздіңше, нағыз бақытты адам?
22. Қажеттіліктер қандай құндылықтармен байланысты?
23. Байлық ұғымы- көпжақты ұғым. Сіз қалай түсінесіз?
24. Сіз қалай ойлайсыз, бұқаралық мәдениет бүкіл әлемде кең тараған ба,
әлде кейбір дамыған мемлекеттерге ғана тән құбылыс па?
25. Еркіндікті қалай түсінуге болады?
26. Өнер адамға қалай әсер етеді?
27. Шығармашылық деген не?
28. Махаббат сезімдері-махаббат және ғашықтық, әйел мен ерлерге тән
қасиеттер.
29. Классикалық өнер деп қандай өнер түрін айтамыз?
30. Әрбір адамға әстетикалық білім қажет деп ойлайсыз ба?
31. Біздің әрқайсымыз табиғатты таза күйінде сақтау үшін не істей аламыз?
32. Адамдар өмірге не үшін келеді?
-
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Колледж
Қағамдык пәндер ПЦК
0518000 Есеп және аудит (салалары бойынша) мамандығында білім алушылар
үшін
Өзін-өзі тану пәні бойынша
теориялық КЕШЕНІ
Павлодар
1 -сабақ
Студенттік өмір - қайталанбас сәт
Лекция-әңгіме
Болмасаң да үқсап бақ,
Бір ғалымды көрсеңіз.
Ондай болмақ қайда деп,
Айтпа ғылым сүйсеңіз.
Абай
Сабақтың мақсаты: адамның өзі мен қоршаған ортаны тану, бағалау қабілетін
дамыту.
Міндеттер:
- тұлғаның өзін-өзі тануға және өзін толықтай іс жүзінде көрсете алуы а
ұмтылыстарын одан әрі дамытуына көмектесу;
- қазіргі әлемде адамның рөлі мен оның өзін шығармашылықпен іске асыру
мүмкіндіктері туралы түсініктерін терендету;
- рефлексия мен өзін өзі таныстыру дағдыларын қалыптастыру.
Сабақтың жабдықталуы: студент дәптері, хрестоматия, "Өзін-озі тану" пәніне
кіріспе" оқу құралы, "Студенттер" өлеңі.
Лекция-әңгіме
Қазақтың ұлы ойшылы Абай жастарға "Өзге халықтардың білгенін білу
үшін, солармен тең болу үшін, өз халқыңның қорғаны мен тірегіне айналу үшін
оқу керек" деп өсиет еткен. Бүгінгі күннің жастары Қазақстанның әлемдегі
барынша дамыған 50 мемлекеттің қатарына кіру жөніндегі аға ұрпақтың барлық
ойлары мен жоспарларын қисынды қорытындысына жеткізетін ұрпақ болып
табылады. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігі материалдық баюға ғана емес,
сонымен бірге үлттың рухани баюына жеткізуі тиіс.
Қазақстан Президенті Н.Ә.Ыазарбаев Астанада Л.Н.Гумилев атындағы
Еуразия үлттық университетінде осы оқу орнының студенттеріне арнап оқыған
"Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім әкономикасына" атты
лекциясында жеке түлғаны функционалдық әзірлеу түжырымдамасынан жеке
тұлғаны дамыту тұжырымдамасына көшу кажеттілігін айрықша атап өтті. Бүл
тұжырымдама білім берудің даралық сипатын көздейді және "әрбір нақты
адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске асыруы мен өзін-өзі дамытуға
қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді".
Үздіксіз білім беру, ересектердің білім алуы барған сайын үлкен мәнге
ие болып отыр. Жақсы да терең білім қарттыққа дейінгі тыныш та, қамсыз
өмірдің кепілі болғанына көп уақыт өте қойған жоқ. Соңғы онжылдықтарға адам
қызметінің түрлі салаларындағы технологиялар мен білімнің жаңару жеделдігі
тән. Бүгінде тіпті жоғарғы білімнің өзі де кепке жетпейді.
Дженерал Моторс корпорациясының Президенті бұл туралы былай дейді:
"Бізге төрт және тіпті алты жылдық емес, кырық жылдық білімі бар мамандар
қажет". Бүгінде жаңа білімдерді үздіксіз меңгеру мамандар үшін біліктілікті
сақтаудың бірінші дәрежелі шартына айналуда.
Ақпараттық қоғамда компьютерлер немесе байланыс сызықтары емес, станоктар
да емес, қайта білім мен творчестволық ойлау әлеуеті шешуші мәнге ие
болады. Қазір айтып жүргеніндей, креативтілік шешуші мәнге ие болады.
Президент Джон Кеннеди айтқанындай: "Бізге ешқашан болмаған нәрсе туралы
армандауға қабілетті адамдар керек!" Ал мұндай адамдар тек өмір бойы,
үздіксіз оқығанда ғана үйреніп, ақылға салғанда және оның ішінен ең
қажеттісін тандап алуға қабілеті жеткенде ғана ие болады. Осыған орай,
ЮНЕСКО-ның Халықаралық комиссиясының Төрағасы Жак Делор өзінің 21 ғасыр
адамының өміріндегі өзекті компетенцияларын анықтап, белгілеген баяндамасын
"Білім - кұпия қазына" деп атауы да тепн емес. Компетенция дегеніміз барльқ
нәрсе ұмыт болғанда сақталатын адамның кұзыреттілігі. Бүл тіпті де
абстрактілі әнциклопедиялык, білімдердің қоры емес, "Түсінетін және
Сезінетін Адам" болудың интегралды компетенциясы болып табылады, тұлғаның
басқа адамдардың, қогам және табиғаттың алдындағы жауапкершілігін сезіну
кабілеті.
Білімге байланысты айтылған пікірлерінің ішінде С.И.Гессен былай
деген: "Білім өзінің мәні бойынша ешқашан да аяқталған болуы мүмкін емес.
Біз өмір бойы білім аламыз, менің өзімнің жеке білім алу мәселем шешілді
деп нақты айтатын кезең еш уакытта да болмайды. Тек надан адам ғана өзінің
білімін толык, алдым деп айтатын шығар". "Білімге қарағанда надандық
әркашан өзіне аса сенімді келеді сондықтан тек надандар ғана қайсыбір
проблеманы шешу ешқашан ғылымның қолынан келмейді деп сеніммен айта алады
"Ч.Дарвин.
Елбасының айтуынша, білімді, сауатты адамдар - бүл XXI ғасырдағы
адамзат дамуының негізгі қозғаушы күші. Сондықтан да күні ертең ғалымдар
және қазақстандық компаниялардың менеджерлері болатын жастар мұны өте
жак,сы түсінуі тиіс.
Кім дамымаса, алға қарай жүрмесе, өз орнын басқаға, бәсекеге әлдеқайда
қабілетті маманға беруше тура келеді
Жетекші халыкаралық консалтингтік "МакКинси"
компаниясының консультанттары айтатындай: "Алға карай жүр, немесе жол бер".
К,азіргі бәсекелі дүниеде нак, осы қағидат басшылық етеді және бүл қағидат
көп ретге жастардың өмірлік ұстанымдарын анықгауы тиіс. Елімізде жүргізіліп
жатқан реформалардың алдыңғы шебінде жастар болуы тиіс және сол жастардың
күш-жігері мен бастамашылдығы, олардың болашакка үмтылысы - көп ретге
реформалардың табыстылығының кепіліне айналады.
Жас ұрпақ жаңа идеяларға ашық, олар жаһандык, тұрғыда пайымдап, болашактың
категорияларымен ойлайды. К,азакстанның жаһаидык дүниеде даралануы туралы
біз байыпты түрде ойлай басгагаи бүгінгі таңда жастардың бүл касиеті к,ай
кездегіге карағанда да кажет болып отыр.
Жаңа міндеттерді іске асыру осы замангыша ойлайтындардьң, ескірген
касаңдықгар мен жөнсіз кауіптер мен шектеулерден ада адамдардың ғана
колынан келеді. Бүпнгі үрпактың өзін танытуы үшін мүмкіндіктер коп.
Бүгінгі күн - талантты, жігерлі, өзіне сенетін адамдардың, арманға бай
және оларды жүзеге асыруга ерік-жігері бар адамдардың уақыты..
Мемлекет олар үшін барлық жагдайды жасап отыр. Бернард Шоу
айткандай:"Жастық шак - бүл тамаша нәрсе; оны рәсуа ету - кылмыс...",
сондыктан, тек оку, күш-куатгы аямастан еңбек ету, өзіңмен жүмыс істеу
керек. Үлы Абайдьң төмендегі сөздерін жадымызда сақтап жүруіміз кажет:
"Тегінде адам баласы адам баласынан акыл, гылым, ар, мінез деген
нәрселермен озады. Одан басқа нәрсемен оздым гой демектің бәрі де
акымакшыльҗ".
Пікірлесу үшін сұрақтар:
1.С13Д1Ң
ойыңызша, "Білім-өм1рл1к азық" және "Үздксіз, өмір бойы білім алу"
багдарларын ерекшеленд1рет1н не?
2."Түсінетін және Сез1нет1н Адам" үгымының мәнң неде деп ойлайсыз?
З.С13Д1Ң ойыңызша, адамның кәсіби біліктілігін не күрайды?
Хрестоматиядан оқу, білімге байланысты материалдармен ("Жастық", "Адам
баласының к,адір-к,асиеті біліммен, ақылмен екендігі туралы", "Білім,
акылдың қасиеттері, пайдасы туралы", Өзінді-өзі тани біл", "Өзін-өзі
тәрбиелеу", А.Байтүрсынов. "Әдебиет танытқышы"т.б.) танысыңыздар. Окылған
материалдар бойынша қандай қорытынды жасауга болатынын айтыңыздар.
2-сабақ
Менің жан
дүнием
Лекция-
әңгіме -1
Әp6ip адам - өз тагдырын жасаушы.
Саллюстий
Сабақтын мақсаты: адамның рухани дуниесін бағалай білуге баулу.
Міндеттері
- жағымды ой, ішкi үйлесімдік сезімін қалыптастыру;
- адамның iшкi мүмкіндіктері туралы ұғымды кеңейту және терендету;
- өз күшіне сену және өз-өзіне оң баға беруді дамытуына ыкпал ету.
Сабақтын жабдықталуы: студент дәптері, хрестоматия.
Ciз өзіңізді cәттi адам деп санайсыз ба? Өміріңіздe ciзгe cәттi жагдайлар
жиі кездесе ме? Орындалмаган армандарымыз бен іске аспаған орасан
жоспарларымызды ойлаганда 6iз көбінe тагдырды немесе сәтсіздікті
кінәлаймыз. Бұл қаншалыкты дурыс? Сәтті адам туралы көбінe жулдызы жанды
дейді, ал сәтсіздікке ұшыраған адам өзінен тағдыры бет бұрғанын айтады.
Бipaқ жауапкершіліктің бәрін тағдырға артып, 6iз өз кeмшiлiктepiмiздi
жасыруға тырысамыз. Танымал жазушы Роберт Әнтонидің ойынша, 6iздің
сәттілікке жетуіміз немесе сәтсіздікке ұшырауымыз санамыздың табиғатына
байланысты. Ойымыз бен ic-әрекетімізді өз өміріміздің шығармашылық
мақсатына багындыра бiлceк қана, шын мәнінде тагдырымыздың иeci бола
аламыз. Егер ойымызды мақсатымызға "байлап" қоя алсак, eш6ip күмәнсіз 6iз
тағдырымыздың иeci боламыз. Дегенмен, 6iз өзіміздің iшкi мумкіндіктерімізге
сенуге дайын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Колледж
Қоғамдық пәндерПЦК
ПӘННІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
0518000 Есеп және аудит (салалар бойынша)
Өзін өзі тану
Павлодар
Тәртіппен қамтамасыз ету әдістемелік картасы
Өзін өзі тану
0705002 Есеп және аудит
Құжат атаулары Авторы Өнделген жылы Ескерту
1 2 3 4
Титулдық парақ Шакарманова М.П. 2011
Жұмыс тәртібінің Шакарманова М.П. 2011
бағдарламасы
Лекциялар Шакарманова М.П. 2011
Өзін-өзі тану пәнінің оқулық және оқулық-әдістеме әдебиетпен
қамтамасыздандыру картасы
Негізгі және қосымша әдебиет тізімдемесі Сем
(аты, автор, баспа, баспа жылы) естДана саны
р
КітапханаҚажетт
ілік
Негізгі әдебиет
Өзін-өзі тану. Хрестоматия. Алматы, 2007ж. 1-215 8
Өзін-өзі тану. 1 курс студент дәптері. 1-22 23
Алматы, 2007ж.
Өзін-өзі тану пәніне кіріспе. Оқу құралы. 1-2 10
Алматы, 2007ж.
Өзін-өзі тану. Оқытушыларға арналған 1-220 10
әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
Кәсіптік оқу орындарында Өзін-өзі тану 1-230 12
пәнін оқыту әдістемесі. Мұғалімдерге арналған
оқу-әдістемелік құрал. Алматы, 2007ж.
Қосымша әдебиет
6. С. Назарбаева. Әтика жизни. Алматы, 2001ж.1-230 23
7. Өзін-өзі тану. Ақиқатты тани біл... 1-23 5
Даналық әр күнде. Алматы, 2005ж
Пәндер бойынша мамандандырылған аудиториялар, кабинеттер, лабораториялар
тізімі
Өзін өзі тану пәні
Аудиторияның Мамандырылған аудиторияның атауы Бекітілген
нөмірі аудитория
316 Қазақстан тарихы Қаржы
Бөлім меңгерушісі М.П.Шакарманова
_______ ________________20____ж.
Түсінік хат
Оқу - әдістемелік кешені - " өзін-өзі тану " пәні бойынша 0518000
есеп және аудит мамандарын дайындауға арналып, барлық қажетті оқу-
әдістемелік материалдардан кұралып, осы курс бойынша дәріс беруші
мұғалімнің жұмысын тиімді ұйымдастыруға арналған. Өзін - өзі тану курсы
кажетті мөлшерде өмірге субъективті көзкарас калыптастырады және олар
тұлғаны жетілдіруге бағытталғандығымен ерекшеленеді.
Табиғат - дүниедегі барлык орын алған құбылыстардың бастауы, күллі
тіршілік атауының коныс мекені, алтын үясы бесігі, кұт берекесі. өмірдің
алғашкы бастауы да содан басталған. Адам оның тылсым касиетгері мен
күштеріне әруакытта үнілген, соны білсем, түсінсем деп армандаған. Тек
үздіксіз, тұракты акыл- ой әрекеті аркылы ғана бір ой- екінші ойды
тудырады, яғни екінші бір ой пайда болады. Сана мен ақыл процесінің ен
жоғарғы баспалдағы, тек осы касиеттер ғана дамиды, жан иесі ете алады. Акыл
адамнын барлык касиеттерін басқарады, онын баска да адами касиеттері акылға
бағынышты. Сана, акыл аркылы ғана обьективті шындыкты таниды, ғылымды
меңгереді, кас пен досты, ізгілік пен залымдыкты ажыратады: санасыз немесе
акылсыз ешнәрсе танылмайды, білінбейді. Сана адаммен бірге туылмайды,ол
онын практикалык іс-әрекетінде пайда болып, өсіп жетіледі. Абайдың ілімі
бойынша акылды адам көргенін, білгенін сынап, орындысын, орынсызын үнемі
тауып, өзінен-өзі есеп алып отырады, өзіне-өзі ылғи баға беріп отырады.
Бүл курс тұлғаның студент ретіндегі жаңа рөліне бейімделуіне,
толыкканды азамат болуға және адами касиеттері мен өзіндік сана- сезімінің
жетілуіне кемектесуге багытталған. Сонымен катар өзін - өзі тану курсы
әлеуметтенудін дәл осы сатысында тұлғанын саналы таңдау мен өзін - озі
жетілдіруіне орай накты ұстанымдар калыптастыруына көмектеседі.
Бағдарламаның мақсаты - Студенттерді жалпы адамзаттык құндылыктар
жүйесімен өзінің тағдырына, мінез - кұлкына, іс - әрекеттері арасындағы
байланысты түсінуге және де айналадағы болып жаткан кұбылыстарға
жауапкершілікпен карауға көмектеседі. Пәннің міндеттері: Өзін -өзі тану мен
және әлеуметтік ортасын түсінуге және өмірдегі өзгеріп жаткан жагдайларға
бейімделуге көмектеседі.
Бағдарламаның міндеті – тұлға аралық және топтық қарым-қатынас туралы
білімдерін молайтады;
- құндылык танымның түрлі үғымдарын тануға үйретеді;
- жанжалсыз, келісті карым-катынас жасауға үйретеді, тұлғаның өзін- өзі
жетілдіруге бағытталғандығымен ерекшеленеді.
0518000 Есеп және аудит (салалары бойынша)
Өзін-өзі тану пәні бойынша
оқу жұмыс жоспарынан үзінді көшірме.
№ ОқуБақылауБар1 семестр 2 семестр 3 семестр
түртүрі лық
і сағ
ат
емтихсынақ барл
ан ығы
1-такырып. Бақыттың кілті өз қолында
1 Студенттік өмір- 2 2
қайталанбас сәт
2 Менің жан дүнием 2 2
3 Менің жүрек қалауым 2 2
4 Болашақ бүгіннен басталады 2 2
5 Адам тарих ағымында 2 2
2-тақырып. Адами құндылықтар
6 Тілдесу мәдениеті 1 1
7 Өзара түсіністік және достық 1 1
8 Ата-ананың қараша шаңырағы 1 1
9 Махаббат шуағы 1 1
10Махаббат-ер жүректің үрдісі 1 1
11Мен және Сен 1 1
12Рухани келісім 1 1
13Қазақстан- біздің ортақ мекеніміз 2 2
14Біз Жер шарының ұрпағымыз 2 2
3-тақырып. Өмір әдебі
15Әлемді Қайрымдылықпен 2 2
сақтайық
16Байлық пен кедейлік туралы диалог 2 2
17Қазіргі бұқаралы мәдениет және жеке 2 2
тұлға
18Замандастарымыз-мақтанышымыз 2 2
19Еркін болу құқығы 2 2
4-такырып. Әлем неткен әсем ең!
20Табиғат әлемі 2 2
21Өнердің таңғажайып күші 2 2
22Айналаңа көз салсаң 2 2
23Шығармашылық қуанышы 2 2
Барлығы 39 39
1- тақырып. Студенттік өмір - қайталанбас
сәт
Қазақтың ұлы ойшылы Абай жастарға "Өзге халықтардың білгенін білу
үшін, солармен тең болу үшін, өз халқыңның қорғаны мен тірегіне айналу үшін
оқу керек" деп өсиет еткен. Бүгінгі күннің жастары Қазақстанның әлемдегі
барынша дамыған 50 мемлекеттің қатарына кіру жөніндегі аға ұрпақтың барлық
ойлары мен жоспарларын қисынды қорытындысына жеткізетін ұрпақ болып
табылады. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігі материалдық баюға ғана емес,
сонымен бірге үлттың рухани баюына жеткізуі тиіс.
Қазақстан Президенті Н.Ә.Ыазарбаев Астанада Л.Н.Гумилев атындағы
Еуразия үлттық университетінде осы оқу орнының студенттеріне арнап оқыған
"Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім әкономикасына" атты
лекциясында жеке түлғаны функционалдық әзірлеу түжырымдамасынан жеке
тұлғаны дамыту тұжырымдамасына көшу кажеттілігін айрықша атап өтті. Бүл
тұжырымдама білім берудің даралық сипатын көздейді және "әрбір нақты
адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске асыруы мен өзін-өзі дамытуға
қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді".
Үздіксіз білім беру, ересектердің білім алуы барған сайын үлкен мәнге
ие болып отыр. Жақсы да терең білім қарттыққа дейінгі тыныш та, қамсыз
өмірдің кепілі болғанына көп уақыт өте қойған жоқ. Соңғы онжылдықтарға адам
қызметінің түрлі салаларындағы технологиялар мен білімнің жаңару жеделдігі
тән. Бүгінде тіпті жоғарғы білімнің өзі де кепке жетпейді.
2- тақырып. Менің жан дүнием
Сәтті адам туралы көбінe жулдызы жанды дейді, ал сәтсіздікке ұшыраған
адам өзінен тағдыры бет бұрғанын айтады. Бipaқ жауапкершіліктің бәрін
тағдырға артып, 6iз өз кeмшiлiктepiмiздi жасыруға тырысамыз. Танымал жазушы
Роберт Әнтонидің ойынша, 6iздің сәттілікке жетуіміз немесе сәтсіздікке
ұшырауымыз санамыздың табиғатына байланысты. Ойымыз бен ic-әрекетімізді өз
өміріміздің шығармашылық мақсатына багындыра бiлceк қана, шын мәнінде
тагдырымыздың иeci бола аламыз. Егер ойымызды мақсатымызға "байлап" қоя
алсак, eш6ip күмәнсіз 6iз тағдырымыздың иeci боламыз. Дегенмен, 6iз
өзіміздің iшкi мумкіндіктерімізге сенуге дайын емеспіз. Өзіміздің және
басқалардың ой-niкipiнe, ecкi қылықтарымызға жүгінуді жөн көреміз.
Жұмысымыз ойдағыдай болмаған соң, тағдырымызды, жұлдыздарды т.б. кінәлауға
дайын тұрамыз.
Өмip сүру үшін және өмірге куану үшін адам өз күшінe ceнyi қажет, қоршаған
шындықты оңды қабылдауы керек, өзгерістен қорықпауы керек және ол тек
жақсылық әкелетіне ceнyi керек.
3- тақырып. Менің жан дүнием.
Кітап дегеніміз - қағаз бен таңбалардың жиынтығы емес, ол -белгілі бір
идея, айтылған ой. Өмірімізде осылай болмай ма? Біз өмірдің қағазы мен
сиясына: тыныс алу, тамақтану, жұмыс, ұйқы т.с.с. қараймыз. Өмірдің
күнделікті көріністеріне қараймыз да, жай ғана: "Бүл - өмір" дейміз. Мүның
мәнісі де, қагаз бен басылған әріптерге қарап: "Бү_л - кітап" деген сияқты.
Бірақ біздің бәріміз білеміз, біздің өміріміздің де, кітап сияқты, мәні
бар; ал өмірдің мәні, мақсаты -оның қағазы мен сиясында емес, оның мәнінде.
Біздің өмір, ең алдымен, мәнді болуы керек. Өз өміріңіздің қағазы мен
сиясына тағы бір рет қараңызшы. Біз қағаз бен сиясыз кітаптың идеясын
жеткізе алмас едік, ал өмірдің күнделікті ірілі-үхақты жақтарына мән
бергенде, олардың нақты мазмұнын, мәнін түсінеміз. Өздеріңіздің не істеп,
не қойып жүргендеріңізді түсінте тырысыңыздар. Өз өміріңіздің көрінетін
жағының мәніне үңіліңіз, өткен өміріңіздің жарқын жақтарын еске түсіріңіз.
Жалғыз осы идеямен бүкіл өмір кітабын түсінуге қадам жасайсыз. Осының өзі
сізді өмірдің мәніне анағұрлым тереңірек үңілуге мүмкіндік береді. Бұл
ізденіс, үмтылыс әрқашан да өз жемісін береді: ол сізді толық жауаптар
алуға даярлап, анағұрлым терең және мәнді де мазмұнды өмірге жетелейді.
4- тақырып. Mенің жүрек қалауым
Адамның өмірінде дер кезінде өзінің бейімділігін, бір нәрсеге
икемдігін, өзінің жолын тауып, дүрыс бағытын анықтауы өте маңызды. Өзін
неге, қандай іске арнағанын біреу ерте, біреу кеш түсінеді. "Осы өмірде
менің немен айналысқым келеді және менің неге икемім, ебім бар?" Біреулер
бүл сұраққа 10-12 жасынан бастап жауап іздей бастаса, кейбіреулер қырыққа
келгенде де ғана бүған көңіл аударады екен. Бірақ сіз қанша жаста болсаңыз
да, өз өміріңізді жақсы жаққа бүруға ешқашан кеш болмайды. Тек қана тура
жолды, өмір жолын тандауды адамның өзі жасайды: оның өзі әрқашан кім болуға
талаптанса, сол болады. Бірақ кейде жас жігіттер де, бойжеткендер де өз
өмірін неге арнап, бағыттайтынын әлі білмейді, өмір жолын айқындамайды.
Олардың таңдауы өте көп, қайсысын жүректері қалайтынын өздері де анық
сезінбейді. Не болмаса, керісінше, олар өздерін еш нәрсе қолынан келмейді
деп есептеп, не істерін білмейді. Бүл жағдайда не істеу керек? Жастарға өз
тандауын жасап, өмірден өз орнын табуына қалай көмектесуге болады?
Ең алдымен, әркімнің есінде болатын нәрсе - әр істің мақсаты туралы
ойлаған дұрыс, ал өмірдің мақсаты - алға ұмтылу ғой. "Өмірдің мәні мақсатқа
жету жолындағы әрекеттің парасаттылығы мен пәрменділігінде, ендеше тұрмыс-
тіршіліктің әрбір сәтінде алда үлкен мақсат тұруға тиіс", - деп А.Горький
айтқандай, мақсатымыз -өмір жолын табу үшін оқу мақсат, өзіңмен жұмыс істеу
мақсат, өзіңці тәрбиелеу мақсат. Көпжылдық ізденіс пен қажырлы еңбектің
нәтижесінде ғана белгілі бір нәтижеге жетіп, белестен асуға мүмкіндік
туады.
5- тақырып. Адам тарих ағымында
Адамның өзін-өзі тануындағы тарихтың маңызын Х.Ортега-и-Гассеттің
"Өткеніміз басқа бір жерде, өз дәуірінде қалған емес, дәл осында, менде.
Өткен дегеніміз - бүл мен, бүл менің өмірім" деген сөздері айқын бейнелеп
береді. Тарихи сана мен өзін-өзі тану қоғам өміріндегі болашақ дамуы үшін
тиімді жол тандау тәрізді шешуші кезеңцерде өте өзекті болады.
В.О.Ключевскийдің айтуынша, "тарих - өткеннің болашаққа жолды айқындап
көрсетіп отыратын сәулесі".
Біз кім болдық? Қазір кімбіз? Болашақта кім боламыз? Қазіргі әлемде
жүріп жатқан жаһандану үдерісі әрбір үлт үшін осы сұрақтардың өзектілігін
тағы да айқындап, нақтылай түседі. Қоғамымызға бүкіләлемдік тарих
арнасындағы аса ірі окиғалар тұрғысынан өзіңді сенімді сезінуге мүмкіндік
беретін ақпарат алуда тарихи-мәдени мұраларды зерттеп-білу, оқып-танысудың
маңызы зор.
Туысқаншыл, бауырмал халықтардың бірі - казақтар кімдер? Олар қалай
туысады? Алыс-жақынын қалай ажыратады? Халықтың езілген еңсесі, тапталған
рухы, намысы көтеріліп, өшуге айналған сананы оятып, үлтгық салт-дәстүрді
жаңғыртып, барымызды түгендеп, жоғымызды жоқтап жатқан кезде өзімізді,
шыққан тегімізді танып, білу кажеттігі де айқын. Қоңыр қазақтың өзіне тән
барша қасиетін ана сүтімен, жусан иісімен, күйдің күмбірімен, саумал иісті
самалдьщ лебімен бойына дарытқан, көкірегі ояу, көзі ашық, халқының
тарихын, енері мен мәдениетін, тұмса түнық әдебиетін, ғұрпын, салтын
білетін, "Мен қазақпын!" дей алатын азамат өзінің шыққан тегін, кіндік
кесіп, кір жуған ата жүртын қастерлеп, жеті атасын жадында түлуы шарт.
"Жеті атасын білген ү_л жеті рулы елді біледі" дегенді сөз салмақтап, ой
баққан атамыз қазақ тегін айтпаған болар. "Қырық рулы елміз, қарға тамырлы
қазақпыз" деген сөз де баяғыдан келе жатыр. Бүл қазақтың аралас-кұралас,
алыс берісті, құда-жекжат, жамағайын жұрағаттығын аңғартатын сонау іргеміз
сөгіліп, қаймағымыз бұзылмаған заманадан жеткен ұғым. Өткенімізді қарап
отырсақ, ел бастаған көсем де, ділмар шешен де, ақиық ақын, ел қорғаны
батыр да осы сөзді жиі айтқан. Алысты жақын тұтқан, жақынды бауыр түтқан.
Туыстық желіні үзбеген. Береке-бірлікті бұзбаған. Үлкені сөз бастаған,
кішісі ағаның сөзін қостаған. Сүттей ұйып ғұмыр кешкен. Ел шетіне жау
келсе, даңқты бабаларының атын ұран ғып шақырып, қанымыз, жанымыз бір,
руымыз, туымыз бір, тегіміз, кегіміз бір, еліміз, жеріміз бір, суымыз,
нуымыз бір Ер Түріктің ұрпағы, алаштың азаматымыз десіп бәтуаласып,
баталасып, бес қаруын асынып, ат құйрығын түйісіп, бір байрақтың астынан
табылған.
6- тақырып. Тілдесу мәдениеті
Тілдесу - бұл қазіргі адам өміріндегі күнделікті ең маңызды
құрамаларының бірі. Тілдесу мәдениеті әр адамға қажет. Тілдесу арқылы біз
жаңа ақпарат аламыз, басқа адамдармен қатынасымызды ретке келтіреміз, дос
табамыз, отбасын қүрамыз, еңбек етеміз, оқимыз, өмірімізге керектінің бәрін
табамыз. Адам әлеуметтік мәніс екені белгілі, сондықтан қоғамнан тыс ол
нағыз адамдық қасиетке ие бола алмайды. Осы орайда жануарлар асыраған
"Маугли" секілді балалар туралы оқиғаларды еске түсіруге болады. Мүлде
қарым-қатынассыз өскен бүл балалардың жануарлар әлемінен бөлетін қасиеттері
жетілмеген.
Тілдесудің вербальды және вербальды емес жақтарын қарастыруға болады
(1-сызба). Вербальды емес тілдесу арқылы, мысалы, әңгіме барысында біз
барлық мағлұматты аламыз. Адам бізді көргеніне қуанышты ма, көңіл күйі
жақсы ма, өзі қазір айтып тұрған нәрсені, шын ойлап тү_р ма, ол өз сөзіне
қандай мән береді, міне, осының бәрін ұғыну үшін бізге әр сөздің мағынасы
керек емес. Осы және тағы да басқа көп мәліметтерді вербальды емес
сигналдар арқылы тілдесу барысында қабылдаймыз. Сөздер және оның мағынасы
шамалы, кейде маңызды емес мәлімет береді.
7- тақырып. Махаббат шуағы
Қазақ халқының рухани бастауларының бірі - шығыс мүсылман әдебиетінде
махаббат жайлы жырлар ғасырлар бойы жалпы жұртшылыққа жол тауып,
әстетикалық-көркемдік, әтикалық-ғнбраттык зор маңызға ие болды.
Орта ғасырларда махаббат үғымы көркем шығарманың ғана емес,
дүниетаным, дін, философия, әстетика салаларының өзекті мәселелері бастау
алатын кәусар бүлақ саналды. Ортағасырлық мүсылман және христиан
теологиясында, діни әдебиетте, сондай-ақ шығыс поәзия-сында да басты
тақырып махаббат болды, көптеген онтологиялық, аксиологиялық,
гносеологиялық мәселелердің шешуін табар түйіні осы махаббат категориясы
еді.
Махаббат үғымының сырлы әлемін жүрек пен көкейкөздің (интуицияның)
үлесіне қалдырып, оның тылсым бейсаналық табиғатын мойындағанның өзінде,
ғалам жаратылысының мәні, хақты тану мүмкіндігі, адам рухани ізденісінің
түп мақсатына қатысты ақыл-ой деңгейіндсгі толганыстарды шешуде де махаббат
философиялық категория қызметін атқарды. Бүл бойынша махаббат - ғаламның,
адамзат жаралуының телеологиялық себебі оның рухани жетілуінің, әстетикалық
лоззапануының, әтикалық ғибраттануының негізі.
8- тақырып. Мен және Сен
Ерлер үшін жеке табыстарын жоғары бағалау, әлеуметтік мәртебесі,
беріктігі, өктемдігі, шешімділік, батылдық маңызды орын алады. Ал әйелдер
үшін келісімге келуге ұмтылыс, басқаларға қам-қорлық жасау, сезімге берілу,
ішкі түйсік, абайлағыштық, нәзіктік, оң-тайлылық қасиеттер тән болып
табылады. Бірақ бүл қасиеттердің бар-лығы да абсолютті емес, салыстырмалы
күйде орын алады. Адамның нақты күнделікті өмірінде бүл қасиеттер әр түрлі
керініс береді.
Қоғамдағы әйелдер мен ерлердің мәртебесі ғылымда "гендер" үғымьшен
белгіленеді және төмендегідей бағыттары айқындалады: жыныстық рөлдерінің
әлеуметтік негізі болуы; белгілі бір әлеуметтік және мәдени нормалардың
биологиялық жынысына байланысты болуы;
- мінез-қүлықтың "ерлер" және "әйелдер" модельдері туралы гендерлік
стереотиптерінің полярлы болуы.
Ерлер мен әйелдер отбасын құру міндетін атқарады, ал отбасы еркек мен
әйелдің одағы ретінде танылады. Бүл одақта махаббат, нәзіктік, қамқорлық,
әмоционалдық және психологиялық қолдау, ертеңгі күніне сенім, рухани бірлік
орын алады.
9- тақырып. Рухани келісім
Діннің адамзат тарихында алатын орны ерекше. Дін дегеніміз қоғамның
рухани мәдениетінің бір бөлшегі. Адамның кез келген дінді үстану немесе
ұстанбау қү_қығы (шр. Үлтаралық, дінаралық келісім, төзімділік дегеніміз -
өзге үлттар мси діни сенім-нанымдағы және мәдениеттегі адамдарға деген
курметпен қараушылық.
Біздің еліміз жер көлемі бойынша әлемде 9-ыншы орынды псмденетін ірі
мемлекет. Қазақстан Еуразия құрлығының қақ о)і'асында орналасқан. Осы үлан-
байтақ өлке Батыс пен Шығыстың сан түрлі халықтарының тоғысқан жері болды
деп айтуға болады. Әлемдік және дәстүрлі діндер съезінде Қазақстан
Президенті Н.Ә.Назарбаев "Сан ғасырлар бойында Үлы Даланың аумағы әр алуан
діндерді - тәңіршілдік, зороастризм, буддизм, христиандық, иудаизм, ислам
және тағы басқаларды ұстанған көптеген халықтардың ықпалдаса өмір сүруімен
ерекшеленеді" деп атап көрсетті. Осы ерскшелік қазақтардың жақсы деп
танылған құндылықтарды бойына дарытуына, жаңалықтарға бейімделуіне, түрлі
халықтардың дәстүрлеріне түсіністікпен қарап, керек дегендерін қабылдауына
мүмкіпдік берді. Осы Съезде Израильдің бас раввині Иона Мецгер өз сөзінде
"Қазақстанда 100-ден астам халықтар татулықта әрі келісімде өмір сүруде.
Біз бүл елден үйренуіміз керек, мұның өзі барлық діндерге де қатысты" деп
атап өтті.
10- тақырып. Қазақстан - ортақ мекеніміз
Қазақстан - 130-дан астам үлттар мен үлт өкілдері мекендейтін
полиәтникалық мемлекет. Қазақстан қоғамының мәні - әр түрлі улт өкілдерінің
өзара төзімділік және рухани, мәдени қүндылықтарына қарау және қабылдау.
Республикадағы тұрақтылық, азаматтық татулық және үлтаралық келісім - бүл,
біріншіден, бүкіл қазақстандықтардың ділінің, толеранттылығының,
достығының, тілектес, мұраттастығының көрінірі болса, екіншіден,
мемлекеттік үлт саясаты көрегенділігінің айғағы.
Қазақстандықтар халықтар достығының қол жетпес байлық, қазына
екендігін жақсы үғынады. Әр түрлі үлттар арасында түсініспеушілік болмаса,
заң алдында барлық адамның тендігі болмайынша, мемлекеттің өсіп-өркендеуі,
демек, бақытты өмірдің болмайтынын жақсы ұғынып, түсінеді.
Қазақстанның әрбір азаматы біздің бірлігіміз -көпжақтылығымызды
сақтауда екенін түсінеді. Еліміздің Негізгі Заңының да "Біз, Қазақстан
халқы..." деп басталуы тегіннен - тегін емес. Қазақстан халқы - бүл
біртұтас қауым, сонымен бірге әрбір үлт қайталанбас ұғым, өзінің тілі, әдет-
ғұрыптары мен дәстүрлері бар. Осыған орай, Каталон үкіметінің Президенті
Жорди Пужольдің мына сөздерінің көкейкестілігін атап өту керек: "Біздер
испандықтармыз, бірақ барлық басқа испандықтарға қарағанда біз өзіміздің
өзгеше екендігімізді түсінеміз. Біз испандықтармыз, сонымен
бірге
түсіністік, қүрметпен каіалондықтармыз. Біздің испандықтар болып қала
бергіміз келеді, өз ііліміздің, мәдениетіміздің, дәстүрлі саяси
институттарымыздың оолғанын қалаймыз және біздің басқа халық екендігімізді
Испанияда кабылдаса дейміз".
11- тақырып. Біз - Жер шарының ұрпағымыз
Адамның өзін-өзі тануы оның бүкіл адамзатқа, біздің ортақ үйіміз Жер
планетасына қатыстылығын сезіну болып табылады. Әрбір адам Жерде болып
жатқанның о.ірі үшін өзінің жауапкершілігін түсінуі қажет.
Қазіргі уақыгга күн тәртібінде шешілуі тиіс адамзат тағдыры, Жер уітінде
өмірді, тіршілікті сақтап қалу тәрізді жаһандық мәселелер тұр. Атап
айтқанда: бейбітшілікті сақтау, соғыстарды болғызбау, и микалық және діни
қақтығыстарға жол бермеу, әкология мәселелері, нісргияның жаңа көздерін
табу, демография, кедейшілікпен күрес, чилықаралық терроризм, әлеумеггік
сипаттағы аурулардың кеңінен ітек алуы (есірткіге тәуелділік, СПИД,
туберкулез т.б.) сияқты млсслелер. Бұл мәселелерді, бәлкім, бүкіләлемдік
қауымдастықтың (іірлесіп күш жұмсауының арқасында ғана жеңуге болатын
шығар.
Халықаралық үкіметгік емес ұйым - Рим клубының негізін Һііпаушы, қазіргі
заманның жаһандық мәселелерін зерттеумен және Оолжаумен айналысушы А.Печчеи
антропогендік фактордың адамзат дамуының болашағына әсерін былайша
сипаттайды: "Біздің бүкіл проблемаларымыз адамның бойында, онда біздің
барлық ұмтылыстарымыз бен мүдделеріміз.
12- тақырып. Әлемді қайырымдылықпен сақтайық
Жақсы адам пайдалы заттарды, өнер туындыларын және ой жүйелерін тудыра
алғанымен, бүл игіліктің ең маңыздысы оның өзі болып табылады.
Аристотельдің айтуынша, ізгілікті адам мақсатын назарға алу арқылы
анықтауға болады. Жақсы адам - бүл ақыл-ойдың көмегімен өз әрекетінде адам
бойына тән мүмкіндіктерге жол аша алатын адам. Спиноза да "ізгілік адамның
өз күшін пайдалануды білдіреді, ал күнәһарлық - өз күшін пайдалана
алмаушылық, зүлымдықтың мәні - әлсіздік", - деген. Бүл айтылғандардан
шығатыны - "қайырымдылықтың" анықтамасы - бүл қалыпты әлеуметтік
құндылықтарды білдіретін жалпы әтикалық ұғым ғана емес, адамдар
қылықтарында жүзеге асатын адамгершілік.
Жүсіп Баласағұнның қисыны бойынша, әлемнің өзі -қайырымдылық.
Қараңғылық - жарықтың болмауын басады, ал адам шыр етіп дүниеге келгенде
кайырымды да, зүлым да емес бір жан ғой, ол бірақ негізінде қайырымды
болуға тиіс. Ғүлама зүлымдықты білімсіздіктің белгісі, ызаны адамның бұл
өмірден жақсылық күтпей, қарама-қарсы топтар мен таптарға бөлінген күрес
майданындағы қорғаныс құралы деп білді. Қайырымдылық мәңгі, ал зұлымдық
уақытша, өйткені ол бір сәт парасатгылықтың болмауынан пайда болады.
Қайырымдылық сүйіспеншіліктен басталады. Тіптен жануарларга да сүю
тән. Яғни, "глас генома" - генетикалық сәйкес жүптардыц табысуы. Махаббат
сүлулықпен ұштаса жүреді. Махаббат өмірдіц кемелденуіне бастайды, ол алға
дамудың қуатты күші. Сүйген адам мейірбан, ал сүймеген немесе сүйікті
болмаған адам томаға-түйық және лас ойларға бейім. Тек мемлекеттік
өктемдікке негізделгем таптық қоғамда ғана зүлымдық белең алады.
13- тақырып. Байлық және кедейлік туралы диалог
Америка психологы А.Маслоу адам өмірі қажеттіліктерінің иерархиясын
анықтаған. Оның пирамидасының негізінде адамның физиологиялық
қажетгіліктері (аштық, шөл, киім, баспана) жатса, ең басында - өзін-өзі
дамытуы мен өзін-өзі көрсетудегі қажеттіліктері орналасқан.
Қазіргі заманда көптеген адамдардың пікірінше, бақыттың басты шарты -
материалдық байлық. Шын мәнінде солай ма?
Бір аңызда ш2кірт баланың өз ұстазынан былай деп сұрағаны туралы
айтылады: "Бақыт ақшада емес деген қаншалықты дұрыс?". ¥стаз бүл сұраққа
былай деп жауап беріпті: "Ақшаға төсек-орын сатып алуға болады, бірақ
ұйқыны сатып ала алмайсың; тамақ аласың, бірақ тәбет алмайсың; дәріні
аласың, бірақ денсаулықты емес; күтушіні сатып аласың, бірақ достарды емес;
әйелдерді сатып аласың, бірақ махаббатты емес; баспана сатып аласың, бірақ
отбасын емес; көңілді көтере аласың, бірақ қуанышты емес; мұғалімді сатып
аласың, бірақ ақылды сатып ала алмайсың".
Көріп отырғаньшыздай, материалдық байлық - өмірдің мұраты емес, ол адамның
өзін-өзі көрсету құралы, толық бақытқа жету. Материалдық ауқаттылыққа
қарамастан, ақшаны бірінші орынға қоятын адамдар басқаларға қарағанда
анағұрлым бақытсыз. Адамның байлығы ақшаның санымен өлшенбейді, адамның
нағыз капиталы оның білімі, оның кәсіби компетенттілігі, рухани байлыгы
және бвсекеге қабілеттілігі.
Осыған байланысты Конфуций, адамға көмектесу үшін оған "балық емес, кармақ"
беру керек деген. Мұның мәнісі - адамға дайын игілікті, байлықты беріп, оны
асыраушысына қарап көмек күтетіндей етіп қалыптастырмай, оның орнына
өздігінше өмір сүруге қажет норсені өзі табуына үшін қүрал, кілт беру керек
дегені.
14- тақырып. Еркін болу қуқығы
Адамзаттың аспанында жарқырап тұратын жұлдыздар сияқты өте биік
сөздердің арасында "еркіндік" сөзінің орны ерекше. Адамға еркіндіктің
ауадай қажет екенін барлық адамдар түсінеді және келіседі, ол керемет
құндылық, байлық: еркіндіксіз өзің бола алмайсың, өз қылықтарың үшін жауап
бермейсің, өзіңці езің көрсете де алмайсың. Бірақ осы "азаттық","еркіндік",
"бостандық" дегеннің езі не, оны қалай түсінуге болады? "Еркіндік" және
"жауапкершілік" ұғымдарының бір-біріне қандай қатысы бар, қандай байланысы
бар? "Сөз бостандығы", "ар бостандығы", "баспасөз бостандығы",
"демократиялық бостандық", "ерікті, азат қоғам" - біз бұл сөздерді үнемі
естиміз және пайдаланамыз. Бірақ бостандық, азаттық деген не? Ол шын
мәніндегі байлық, игілік пе?
Көпшілік кейде адамның күші, байлығы, билігі және де басқа ресурстары
қаншалық көп болса, ол кез келген мәжбүрлеуден азат, тағдырдың кез келген
сынынан соншалықты азат деп ойлайды. Алайда билік пен байлық кей жағдайда
өзін өзі қолдаудың жүйесіне, қүралына айналады. Адам оларды өзі үшін сақтап
қалуға қаншамакүш, жігер, көп уақыт жұмсайды, мүндайда азаттық,
еркіндік, бостандық туралы ой миыңа кіріп те шықпайды. Бенедикт Спиноза
бостандықты санамен, оқу-ағартумен, адамның білімділігімен байланыстырып,
еріксіздікті, тәуелділікті надандықтың көрінісі, соның салдары деп санаған.
Орыс философы Н.А.Бердяев адамды азат, ерікті жасайтын оның таңдауға,
шығармашылыққа, өзі мен қоршаған ортасын өзгерту мүмкіндіктері деп
есептеді. Өз тағдырын, іс-әрекетін өзі анықтай алатын адамды ғана азат деп
атауға болады. Г.Спенсер "Еркіндіктің не екенін ете түсінбейтін адамдар оны
өте тез жоғалтып алуы мүмкін" деп ескерткен. Нағыз адамгершілікті әрекет
жақсылық пен жамандықты еркін айыра алусыз мүмкін емес, сондықтан да бүкіл
әтикалық жүйелер адам еркінің бостандығын мойындайды.
15- тақырып. Өнердің таңғажайып күші
"Өнер" ұғымының халық шығармашылығы, көркем әдебиет, живопись,
мүсіндеу, музыка, кино, театр, сәулет т.б. қамтитыны белгілі. Бірақ картина
мен музыкалық шығарманың, роман мен статуяның, кинофильм мен ғимараттың
арасында оларды біріктіретін, жалпы не, қандай күш бар? Бүлардың барлығын
неліктен бір ғана "өнер" үғымымен танып, біріктіреміз?
Мұның себебі, жақсы романды оқу да, әдемі өнер туындысын, мысалы картина
немесе мүсінді тамашалау да, жақсы музыканы тың-дау да жүректі тербетіп,
жылатады да, күлдіреді; қуанышқа бөлейді де, қайғыға батырады, толғанысқа
түсіріп, шаттыққа бөлейді; олар адамды жазушының, суретшінің, композитордың
т.б. соңынан ертіп, солармен бірге суреткерлердің мүсіндеген, туғызған
әлеміне жетелейді.
Адам танымның, қоршаған әлемді игерудің әр түрлі тәсілдерін ойлап
тапты. Мысал ретінде ғылымды алайық. Ғылым да, өнер тәрізді, біз өмір сүріп
отырған бізден тәуелсіз әлемді бейнелейді. Әрбір ғылым саласы әлемнің
зандылықтарын, күлияларын зерттеп, ғылым тілімен бейнелейді: астрономия -
аспан денелерін, геология - Жердің құрылымын, зоология - жануарлар әлемін,
лингвистика - адамдар сөйлейтін тілдерді зерттейді. Бірақ барлық ғылымдарды
біріктіретін бір нәрсе - олар әлемнің әр алуан шексіз бояулары мен
дыбыстарын, табиғаттағы затгар мен ұғымдардың бәрін түгел қарастырмайды.
Ғылым құбылыстардың барлығына тән, олардың бағынатын жалпы заңдылықтарын
анықтауға ұмтылады.
Сіз өзіңіз ауырлық күшін немесе тұқым қуалаушылықты, рулық кұрылыстың
ыдырауы мен әлемнің шексіздігін көріп, байқауға немесе естуге тырысыңыз.
Өнер әлемді тек өзіне ғана тән тәсілмен бейнелейді. Суреткердің өмірді
бейнелеуі мен өзінің ойын, сезімдерін білдіру тәсілі көркем образ деп
аталады. Образды, ғылыми үғымнан ерекшелейтін нәрсе -оны әр түрлі сезім
арқылы кабылдап, көруге және естуге болады. Шын суреткер - бір қалыптан
шыққандай өз тегі, өз заманының ортақ үлы ғана емес, ол - қайталанбас
дарынды дара тұлғасымен, шеберлігімен, ерекше қатынас-көзқарасымен өзі
жасаған туындыға өз қолтаңбасын қалдыра алатын адам.
16 тақырып. Өзіңді өзің билей біл.
Әмоция мен сезімсіз өмірді елестету өте қиын.Әмоциялар өмірімізге неше
түрлі бояулар береді.Болып жатқан оқиғаларға мән береді. Егер әмоциялар
болмаса,болып жатқан оқиғалар құрғақ фактілерге ғана айналар еді.
- Әмоциялық мәдениет деген не? Оған қалай үйрену керек?
Тақтада В.А.Сухомлинскийдің сөзі Жақсы сөз адамға қуаныш береді, ал
дөрекі, ақылсыз сөз-қайғы береді
Бұл сөздің шындығын өмірдегі мысалдармен дәлелдеп беріңіз.
Зейнеткер А.Н. Алексееваның астана газетіне шығарған хатын оқып
,талқылау(28-29 бет)
Өз қалаңызда сөз тазалығы акциясын өткізудің жоспарын жасаңыздар.
17 тақырып. Сенім – менің серігім
Оқушыларды бүгінгі сабақтың тақырыбымен таныстырып, шаттық шеңберге
шақыру. Жеңіл әуенді, көңілді ән қосылады да, балалар өздерінің ең жақын,
әрі сенімді досын биге шақырады. Би аяқталған соң, мұғалім шеңберде тұрып,
Ә. Табылдиевтің өлеңімен таныстырады. Оқушылар терең тыныс алып, көз
алдарына достарымен бірге болған қызықты күндерді елестетеді. Жеңіл әуен
ойналып тұрады. Олар өздерінің кімге сенуге болады, кімге сенуге
болмайтындығын сезінеді.
18 тақырып. Өмір, қымбатсың маған!
Мұғалім оқушылардың назарын Оқып үйренейік айдарына аударады.
Сабақтың тақырыбы бойынша берілген ақпаратты дауыстап оқу оқушылардың өмір
туралы ойларын бір жүйеге түсіруге көмектеседі. Ақпаратта айтылған әр ойды
тиянақтап, оны мысалмен дәлелдеуіне мұғалім жетекшілік етеді. Адам өмір
бойы өзін-өзі тану, құндылықтарды пайымдау, жақсы қасиеттерді өз бойына
дарыту арқылы кемелденуге талпынады. Халқымыз:
Жақсының жақсылығын айт – нұры тасысын,
Жаманның жамандығын айт – құты қашсын – дейді.
Адам жаман-жақсыны ажырата біліп, жаманнан бойын аулақ ұстап, бойына
жақсы қасиеттерді дарыта алғанда ғана дұрыс өмірлік айқындамасын таба
алады. Суреттермен жұмыс істеу оқушылардың өмірге бейнелі түрде қарауына,
өмірдің әр сәтінен ләззат ала білуіне ықпал етеді. Оқушылардың қоршаған
ортаға, онда өмір сүріп жатқан адамдарға, олардың өмірінде болып жатқан
түрлі оқиғалар мен жағдайларға жаңаша қарауын, әсемдікті түсіне білуін
дамытуда тапсырманың алатын орны ерекше. Суретшілердің өмірді осылай
бейнелеуіне не шабыт берді деп ойлайсыңдар? Суретшілер өмірдің қандай
сәттерін көрсетеді?
19 тақырып.
Азамат боп мен ертең,
Отанға қызмет етемін
Балалардың санасында Азамат, Қазақстандық деген түсініктерді
қалыптастыру,баланың жақсы адам болуға деген ынта-ықыласын дамыту.
Қазақстанға деген патриоттық сезімдерін тәрбиелеу, Республикамыздың өткен
қазіргі болашақ өміріне қызығушылығын қалыптастыру, туған еліне, жеріне
деген сүйіспеншілігін арттыру, әскердегі борышын өтеуге дағдыландыру.
Болашақта өз Отанын сүйетін, қорғайтын патриоттар бар екендігін көрдік.
Осымен сабағымыз аяқталды.
Отан үшін отқа түс, күймейсің
Арың үшін алыссаң өлмейсің.
20 тақырып. Қызға- нәзіктік, ұлға- батылдық
Әңгімелесу. Мәтінмен жұмыс істеу: Неге ұялды? Ә .Хасенова.
-Нәзікеннің бойыннан қыздарға тән қандай қасиеттерді байқадыңдар?
Мұрат неліктен өз ойын жүзеге асыра алмады?
Дәйексөзбен жұмыс істеу:
Озар елдің қызы мінезді,ұлы өнерлі келеді . Халық мақалы.
Мақалдың мағынасын қалай түсінесіңдер?
Мәтінмен жұмыс істеу:
Жайма –шуақ С. Сарғасқаев. Оқулықтың 53-57 беті.
Мұрат пен Жаннұрдың татуласуына не себепкер болды?
Достық сезімі адамға қандай жауапкершілік жүктейді?
Қыз бала мен ер баланың арасында нағыз достық болуы мүмкін бе?
Қыздарды қандай қасиеттері үшін сыйлайды? Ұлдарды ше?
Қыздар мен ұлдардың арасында сыйластыққа қалай қол жеркізуге болады?
Сахналау : Мәтінді рөлге бөліп сахналаңдар. Оқулықтың 57 беті.
Жаңа ақпарат:
Қыз балаларға табиғатынан нәзіктік пен ұяңдық , ер балаларға –
батылдық пен ұстамдылық тән.Осыны түсіне білсе, олар күнделікті өмірде
бір-біріне көмектесуге дайын тұрады.
Ер балалар мен қыз балалар арасындағы достық өзара түсіністік, келісім
және сыйластықтан басталады.
Үйге тапсырма оқулықтың 58 беті.
Суретке қарап, Біз қалай достасып кеттік Тақырыбына әңгіме
құрастырыңдар.
Студенттердің дайындық деңгейіне қойылатын талаптар:
Бақыттың кілті өз қолыңда, Адами құндылықтар, Өмір әдебі, Өмір
неткен әсем ең бөлімдері бойынша сұрақтарға жауап дайындау:
1. Өзін-өзі тану пәні нені зерттейді ?
2. Сіз үшін студент болудың мәні неде?
3. Түсінетін және Сезінетін Адам ұғымының мәні неде деп ойлайсіз?
4. Сіз Жеңімпаздар мен Жеңілгендер ұғымын қалай түсінесіз?
5. Темперамент ұғымын қалай түсінесіз?
6. Оптимист және Пессимист категориясына анықтама бер?
7. Адамдар бір- бірін неге алдайды?
8. Неге бір қасиет жаманға да жақсығада жатады?
9. Ғылым, мәдениет, өнер немесе тарих қайраткерін өмірде өз орнын тауып,
өзін-өзі толық іске асырған деп айта аласыз ба? Ол тұлғаларды атаныз.
10. Сіз тарихи жады ұғымын қалай түсінесіз?
11. Тарихта сіздің орныңыз қандай болады деп ойлайсыз?
12. Тілдесу мәдениеті дегеніміз не?
13. Сіздің түсінігіңізше стереотип деген не?
14. Өз достарыңыздың қандай қасиеттерін сіз ерекше бағалайзыз?
15. Отбасы дегенді қалай түсінеміз?
16. Махаббатта соншама көзсіз, соқыр болу қажет пе? Қалай ойлайсыз?
17. Рухани қажеттілікке нені жатқызуға болады?
18. Материалдық қажеттілікке нені жатқызуға болады?
19. Сіз үшін патриот болу деген нені білдіреді?
20. Ұлтық сәйкестік дегенді қалай түсінесіз?
21. Қандай адам, сіздіңше, нағыз бақытты адам?
22. Қажеттіліктер қандай құндылықтармен байланысты?
23. Байлық ұғымы- көпжақты ұғым. Сіз қалай түсінесіз?
24. Сіз қалай ойлайсыз, бұқаралық мәдениет бүкіл әлемде кең тараған ба,
әлде кейбір дамыған мемлекеттерге ғана тән құбылыс па?
25. Еркіндікті қалай түсінуге болады?
26. Өнер адамға қалай әсер етеді?
27. Шығармашылық деген не?
28. Махаббат сезімдері-махаббат және ғашықтық, әйел мен ерлерге тән
қасиеттер.
29. Классикалық өнер деп қандай өнер түрін айтамыз?
30. Әрбір адамға әстетикалық білім қажет деп ойлайсыз ба?
31. Біздің әрқайсымыз табиғатты таза күйінде сақтау үшін не істей аламыз?
32. Адамдар өмірге не үшін келеді?
-
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Колледж
Қағамдык пәндер ПЦК
0518000 Есеп және аудит (салалары бойынша) мамандығында білім алушылар
үшін
Өзін-өзі тану пәні бойынша
теориялық КЕШЕНІ
Павлодар
1 -сабақ
Студенттік өмір - қайталанбас сәт
Лекция-әңгіме
Болмасаң да үқсап бақ,
Бір ғалымды көрсеңіз.
Ондай болмақ қайда деп,
Айтпа ғылым сүйсеңіз.
Абай
Сабақтың мақсаты: адамның өзі мен қоршаған ортаны тану, бағалау қабілетін
дамыту.
Міндеттер:
- тұлғаның өзін-өзі тануға және өзін толықтай іс жүзінде көрсете алуы а
ұмтылыстарын одан әрі дамытуына көмектесу;
- қазіргі әлемде адамның рөлі мен оның өзін шығармашылықпен іске асыру
мүмкіндіктері туралы түсініктерін терендету;
- рефлексия мен өзін өзі таныстыру дағдыларын қалыптастыру.
Сабақтың жабдықталуы: студент дәптері, хрестоматия, "Өзін-озі тану" пәніне
кіріспе" оқу құралы, "Студенттер" өлеңі.
Лекция-әңгіме
Қазақтың ұлы ойшылы Абай жастарға "Өзге халықтардың білгенін білу
үшін, солармен тең болу үшін, өз халқыңның қорғаны мен тірегіне айналу үшін
оқу керек" деп өсиет еткен. Бүгінгі күннің жастары Қазақстанның әлемдегі
барынша дамыған 50 мемлекеттің қатарына кіру жөніндегі аға ұрпақтың барлық
ойлары мен жоспарларын қисынды қорытындысына жеткізетін ұрпақ болып
табылады. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігі материалдық баюға ғана емес,
сонымен бірге үлттың рухани баюына жеткізуі тиіс.
Қазақстан Президенті Н.Ә.Ыазарбаев Астанада Л.Н.Гумилев атындағы
Еуразия үлттық университетінде осы оқу орнының студенттеріне арнап оқыған
"Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім әкономикасына" атты
лекциясында жеке түлғаны функционалдық әзірлеу түжырымдамасынан жеке
тұлғаны дамыту тұжырымдамасына көшу кажеттілігін айрықша атап өтті. Бүл
тұжырымдама білім берудің даралық сипатын көздейді және "әрбір нақты
адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске асыруы мен өзін-өзі дамытуға
қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді".
Үздіксіз білім беру, ересектердің білім алуы барған сайын үлкен мәнге
ие болып отыр. Жақсы да терең білім қарттыққа дейінгі тыныш та, қамсыз
өмірдің кепілі болғанына көп уақыт өте қойған жоқ. Соңғы онжылдықтарға адам
қызметінің түрлі салаларындағы технологиялар мен білімнің жаңару жеделдігі
тән. Бүгінде тіпті жоғарғы білімнің өзі де кепке жетпейді.
Дженерал Моторс корпорациясының Президенті бұл туралы былай дейді:
"Бізге төрт және тіпті алты жылдық емес, кырық жылдық білімі бар мамандар
қажет". Бүгінде жаңа білімдерді үздіксіз меңгеру мамандар үшін біліктілікті
сақтаудың бірінші дәрежелі шартына айналуда.
Ақпараттық қоғамда компьютерлер немесе байланыс сызықтары емес, станоктар
да емес, қайта білім мен творчестволық ойлау әлеуеті шешуші мәнге ие
болады. Қазір айтып жүргеніндей, креативтілік шешуші мәнге ие болады.
Президент Джон Кеннеди айтқанындай: "Бізге ешқашан болмаған нәрсе туралы
армандауға қабілетті адамдар керек!" Ал мұндай адамдар тек өмір бойы,
үздіксіз оқығанда ғана үйреніп, ақылға салғанда және оның ішінен ең
қажеттісін тандап алуға қабілеті жеткенде ғана ие болады. Осыған орай,
ЮНЕСКО-ның Халықаралық комиссиясының Төрағасы Жак Делор өзінің 21 ғасыр
адамының өміріндегі өзекті компетенцияларын анықтап, белгілеген баяндамасын
"Білім - кұпия қазына" деп атауы да тепн емес. Компетенция дегеніміз барльқ
нәрсе ұмыт болғанда сақталатын адамның кұзыреттілігі. Бүл тіпті де
абстрактілі әнциклопедиялык, білімдердің қоры емес, "Түсінетін және
Сезінетін Адам" болудың интегралды компетенциясы болып табылады, тұлғаның
басқа адамдардың, қогам және табиғаттың алдындағы жауапкершілігін сезіну
кабілеті.
Білімге байланысты айтылған пікірлерінің ішінде С.И.Гессен былай
деген: "Білім өзінің мәні бойынша ешқашан да аяқталған болуы мүмкін емес.
Біз өмір бойы білім аламыз, менің өзімнің жеке білім алу мәселем шешілді
деп нақты айтатын кезең еш уакытта да болмайды. Тек надан адам ғана өзінің
білімін толык, алдым деп айтатын шығар". "Білімге қарағанда надандық
әркашан өзіне аса сенімді келеді сондықтан тек надандар ғана қайсыбір
проблеманы шешу ешқашан ғылымның қолынан келмейді деп сеніммен айта алады
"Ч.Дарвин.
Елбасының айтуынша, білімді, сауатты адамдар - бүл XXI ғасырдағы
адамзат дамуының негізгі қозғаушы күші. Сондықтан да күні ертең ғалымдар
және қазақстандық компаниялардың менеджерлері болатын жастар мұны өте
жак,сы түсінуі тиіс.
Кім дамымаса, алға қарай жүрмесе, өз орнын басқаға, бәсекеге әлдеқайда
қабілетті маманға беруше тура келеді
Жетекші халыкаралық консалтингтік "МакКинси"
компаниясының консультанттары айтатындай: "Алға карай жүр, немесе жол бер".
К,азіргі бәсекелі дүниеде нак, осы қағидат басшылық етеді және бүл қағидат
көп ретге жастардың өмірлік ұстанымдарын анықгауы тиіс. Елімізде жүргізіліп
жатқан реформалардың алдыңғы шебінде жастар болуы тиіс және сол жастардың
күш-жігері мен бастамашылдығы, олардың болашакка үмтылысы - көп ретге
реформалардың табыстылығының кепіліне айналады.
Жас ұрпақ жаңа идеяларға ашық, олар жаһандык, тұрғыда пайымдап, болашактың
категорияларымен ойлайды. К,азакстанның жаһаидык дүниеде даралануы туралы
біз байыпты түрде ойлай басгагаи бүгінгі таңда жастардың бүл касиеті к,ай
кездегіге карағанда да кажет болып отыр.
Жаңа міндеттерді іске асыру осы замангыша ойлайтындардьң, ескірген
касаңдықгар мен жөнсіз кауіптер мен шектеулерден ада адамдардың ғана
колынан келеді. Бүпнгі үрпактың өзін танытуы үшін мүмкіндіктер коп.
Бүгінгі күн - талантты, жігерлі, өзіне сенетін адамдардың, арманға бай
және оларды жүзеге асыруга ерік-жігері бар адамдардың уақыты..
Мемлекет олар үшін барлық жагдайды жасап отыр. Бернард Шоу
айткандай:"Жастық шак - бүл тамаша нәрсе; оны рәсуа ету - кылмыс...",
сондыктан, тек оку, күш-куатгы аямастан еңбек ету, өзіңмен жүмыс істеу
керек. Үлы Абайдьң төмендегі сөздерін жадымызда сақтап жүруіміз кажет:
"Тегінде адам баласы адам баласынан акыл, гылым, ар, мінез деген
нәрселермен озады. Одан басқа нәрсемен оздым гой демектің бәрі де
акымакшыльҗ".
Пікірлесу үшін сұрақтар:
1.С13Д1Ң
ойыңызша, "Білім-өм1рл1к азық" және "Үздксіз, өмір бойы білім алу"
багдарларын ерекшеленд1рет1н не?
2."Түсінетін және Сез1нет1н Адам" үгымының мәнң неде деп ойлайсыз?
З.С13Д1Ң ойыңызша, адамның кәсіби біліктілігін не күрайды?
Хрестоматиядан оқу, білімге байланысты материалдармен ("Жастық", "Адам
баласының к,адір-к,асиеті біліммен, ақылмен екендігі туралы", "Білім,
акылдың қасиеттері, пайдасы туралы", Өзінді-өзі тани біл", "Өзін-өзі
тәрбиелеу", А.Байтүрсынов. "Әдебиет танытқышы"т.б.) танысыңыздар. Окылған
материалдар бойынша қандай қорытынды жасауга болатынын айтыңыздар.
2-сабақ
Менің жан
дүнием
Лекция-
әңгіме -1
Әp6ip адам - өз тагдырын жасаушы.
Саллюстий
Сабақтын мақсаты: адамның рухани дуниесін бағалай білуге баулу.
Міндеттері
- жағымды ой, ішкi үйлесімдік сезімін қалыптастыру;
- адамның iшкi мүмкіндіктері туралы ұғымды кеңейту және терендету;
- өз күшіне сену және өз-өзіне оң баға беруді дамытуына ыкпал ету.
Сабақтын жабдықталуы: студент дәптері, хрестоматия.
Ciз өзіңізді cәттi адам деп санайсыз ба? Өміріңіздe ciзгe cәттi жагдайлар
жиі кездесе ме? Орындалмаган армандарымыз бен іске аспаған орасан
жоспарларымызды ойлаганда 6iз көбінe тагдырды немесе сәтсіздікті
кінәлаймыз. Бұл қаншалыкты дурыс? Сәтті адам туралы көбінe жулдызы жанды
дейді, ал сәтсіздікке ұшыраған адам өзінен тағдыры бет бұрғанын айтады.
Бipaқ жауапкершіліктің бәрін тағдырға артып, 6iз өз кeмшiлiктepiмiздi
жасыруға тырысамыз. Танымал жазушы Роберт Әнтонидің ойынша, 6iздің
сәттілікке жетуіміз немесе сәтсіздікке ұшырауымыз санамыздың табиғатына
байланысты. Ойымыз бен ic-әрекетімізді өз өміріміздің шығармашылық
мақсатына багындыра бiлceк қана, шын мәнінде тагдырымыздың иeci бола
аламыз. Егер ойымызды мақсатымызға "байлап" қоя алсак, eш6ip күмәнсіз 6iз
тағдырымыздың иeci боламыз. Дегенмен, 6iз өзіміздің iшкi мумкіндіктерімізге
сенуге дайын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz