Ақша қаражаттарының шығуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 Ақша қозғалысы жөніндегі есептеменің қалыптасуының теориялық
негіздері

1.1 Ақша қаражаттары туралы түсінік, оның
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5

1.2 Ақша қаржылары қозғалысында қолданылатын есеп айырысу нысандары...8

1.3 №7 Ақшалай қаржылайдың қозғалысы жөніндегі есептеме ХКЕС-нің
қолданылу аясы
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .15

2 №7 Ақшалай қаржылайдың қозғалысы жөніндегі есептеме ХКЕС-нің
қолданылу ерекшелігі

2.1 Ақша қаражаттарының қозғалысының есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ...

2.2 Ақша қозғалысы жөніндегі есептіліктің құрылуы,
құрамы ... ... ... ... ... ... ... 2 3

2.3 Ақша қозғалысы жөніндегі есептемені құру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН АҚПАРАТ
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..37

КІРІСПЕ

Жылдам шешім қабылдаудың негізі – толық және маңызды ақпаратпен
қамтамасыз ету болып табылады. Бұған есепке алу мен есеп беру арқылы қол
жеткізіледі.
Есеп беру дегеніміз – меншіктің барлық түріндегі кәсіпорындардың қаржы-
шаруашылық қызметін және ұйымдық-құқықтық мәртебесін кешенді түрде
сипаттайтын жиынтық көрсеткіштер жүйесі.
Берілетін есептің деректеріне жабдықтаушылар, бәсекелестер, қазіргі
және келешектегі инвесторлар. Қызметкерлер сондай-ақ министрліктер,
ведомстволар, қалың көпшілік мүдделі. Қаржылық есепте инвестициялық саясат
ұсынуға және несие беру жөнінде шешім қабылдауға, болашақтағы ақша ағынын
бағалауға, кәсіпорындардың ресурстары мен міндеттемелерін және оның басшы
органдарының қызметін сараптауға қажетті ақпарат жинақталады.
Үкімет пен оның органдары берілген есеп ақпаратын сол кәсіпорынға
қатысты экономикалық саясат пен салық шараларын белгілеу үшін
пайдаланады.Оларға сондай-ақ субъектілер қызметін ретке келтіріп, салық
салу саясатын жүзеге асыру үшін және табыстарды кіріске алу мен әр алуан
статистикалық деректердің негізі үшін мәліметтер керек.
Қаржылық есеп негізінде субъектінің қаржылық жағдайының нашарлай бастау
тенденциясын дер уақытында аңдып, оның шаруашылық қызметіндегі жағымсыз
құбылыстардың алдын алуға болады, сондай-ақ пайданы молайту үшін ішкі
резервтерді анықтауға, соны жұмылдырып, тиімді пайдалану арқылы табысқа
жетуге болады. Кәсіпорындардағы қаржы қызметінің ойдағыдай барысы алға
қойған мақсатқа, жоспарланған көрсеткіштерге қол жеткізуге қажетті жағдай
жасайды, кәсіпорынның өндірістік қызметінің үздіксіздігі қаржылық жағдай
қалыпты тұрақтылығын қамтамасыз етеді, ал бұлар кәсіпорынның төлем
қабілетіне кепілдік береді.
Алайда субъектілердің қаржылық есебін пайдаланушылар мүдделерінің
айырмашылықтарына қарамастан, субъектінің өмір сүруінің басты шарты – оның
қызметіне қажетті капиталдың жеткіліктілігі болып табылады. Сондықтан
капитал иелері мен басқа да инвесторлар есептен алатын ақпаратқа
қанағаттануға тиісті мұндай жағдай ақпарат падаланушыларға ортақ сипат. Осы
талапқа жауап беретін қаржылық есеп жалпы мақсаты есеп деп аталады, ал
барлық тұтынушыларға арналған, бұлар үшін қаржылық есеп шаруашылық
жүргізуші субъект туралы ақпаратты негізгі көзі қызметін атқарады. Алайда,
тұтас алғанда есеп беру тұғырнамасы сыртқы тұтынушылардың жалпы қажетіне
қатысты және ол бұрын өз капиталын субъектінің қарамағына бергендердің
мүдделерін қорғауға бағытталады.
Қаржылық есепте ақша қаражаттары есебіне ерекше көңіл
бөлінеді. Кәсіпорынның өнідіріс процессінің және басты мақсатының
қорытындысы ретінде дайын өнімді қарастырамыз.
Курстық жұмыстың басты мақсаты – ақша қаражаттары есебіне,
ақша қаражаттары есебі бойынша құжат айналымына, ақша қаражаттарының
қаржылық есебінің ерекшеліктеріне жалпы сипаттама беру.
Курстық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру үшін келесідей талаптар
қойылды:
- ақша қаражаттары түсінігінің және есебінің теориялық аспектілерін
қарастыру;
- ақша қаражаттарының қаржылық есебінің ұйымдастырылыуын сипаттау;
- ақша қаражаттарының қаржылық есебінің ерекшеліктерін қарастыру.
Бұл курстық жұмыста бухгалтерлік есептің негізгі құрауыштардың
бірі –мәні, есептелуі, ұйымдастылуы қарастырылған. Курстық жұмыстың
негізгі мақсаты – ақша қаражаттары туралы жалпы түсінік бере отырып, оның
есебін, түгендеу тәсілдері туралы мәлімет беру.
Курстық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмысты жазу барысында отандық
авторлардың еңбектері мен баспасөз материалдары және халықаралық
бухгалтерлік стандарт ережелері пайдаланылды.

1 Ақша қозғалысы жөніндегі есептеменің қалыптасуының теориялық
негіздері

1. Ақша қаражаттары туралы түсінік, оның мәні
Ақша қаражаттарының баламалары – алдын ала белгілі ақша
қаражаттары сомасына тез айналатын және олардың құны шамалы тәуекелге
ұшырайтын қысқа мерзімді, жоғары өтімді салымдар. Ақша қаражаттарының
қозғалысы дегеніміз - ақша қаражаттары мен олардың баламаларының түсімдері
және төлемдері[1].
Операциялық қызмет – компанияның кіріс келтіретін негізгі қызметі және
инвестициялық және қаржы қызметінен айырмашылығы бар басқа қызмет.
Инвестициялық қызмет – ақша қаражаттарының баламаларына жатпайтын ұзақ
мерзімді активтер мен басқа да инвестицияларды сатып алу және сату.
Ақша қаражаттарының баламалары инвестициялар және басқа да мақсаттардан
гөрі, ең алдымен қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеуге арналған. Ақша
қаражаттарының баламалары ретінде жіктелетін инвестиция ақша қаражаттарының
белгілі бір сомасы оңай айналысқа түсуі және құн өзгерісінің шамалы
тәуекеліне ұшырауы тиіс. Осылайша, әдетте инвестиция ақша қаражаттарының
баламасы ретінде, оның қысқа мерзімі, айталық, үш ай немесе сатып алу
күнінен бастап одан аз өтеу мерзімі болған кезде ғана жіктеледі. Меншік
капиталына салынған инвестициялар, егер олар, негізінен, ақша
қаражаттарының баламалары болып табылмағанда ғана, мысалы, оларды өтеу
күніне дейін көп ұзамастан сатып алынған артықшылықты акциялары болған және
сатып алудың нақты күні көрсетілген жағдайда ақша қаражаттарының
баламаларынан алынып тасталады.
Компанияның ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат қаржы
есептілігін пайдаланушыларға компанияның ақша қаражаттарын жасау қабілеті
мен олардың баламаларын, сондай-ақ ақша қаражаттарына қажеттілікті бағалау
үшін негіз беретіндігімен пайдалы. Пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық
шешімдер ақша қаражаттары мен олардың баламаларын жасау қабілетін, сондай-
ақ оларды уақытқа қарай бөлу мен оларды жасау айқындылығын қажет етеді.
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып, тұрақты әлеуметтік-
экономикалық дамуды қамтамасыз ету, сыртқы қолайсыз факторларға тәуелді
болмау үшін Ұлттық қор құрды.
Бүгінгі күні ұлттық қорда 5,3 миллиард доллар жинақталып отыр. Ұлттық
қорды қоса есептегенде, еліміздің алтын-валюта резервтері, тұтас алғанда,
14 млрд. АҚШ долларына жетті. Бұл 1994 жылмен салыстырғанда 3 еседен астам
өсті деген сөз.
Ақша қаражаттары қызметтің келесі бағыттары бойынша жіктелінеді:
- операциялық;
- инвестициялық;
- қаржылық.
Ағындарды категориялар бойынша жіктеу пайдаланушыларға
компанияның қаржылық жағдайы мен ақша қаражаттары сомасына және олардың
эквиваленттеріне қызметтің әрбір түрінің әсерін бағалауға көмектесетін
ақпаратты ұсынуды қамтамасыз етеді[3].
Инвестициялық және қаржылық қызмет нәтижесінен алынған ақша
қаражаттары қозғалысын көрсететін көрсеткіштер осындай ақша қаражаттарымен
байланысты әрбір операция күніне баға индексін қолданумен түзетіледі. (2 -
кесте).
2 кесте
Алматы-Бетон ЖШС -нің 01.01.2010 жылғы ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп беруін түзету (мың теңге)
Баптар Түзетуге Түзету Түзетілген
дейінгі сомакоэффициентіқұн
I. Операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттары қозғалысы
1. Ақша қаражаттарының түсуі, 4305789,92 108,4:104,3 4475049,16
барлығы
оның ішінде онімді өткізуден 4305789,92 108,4:104,3 4475049,16
(жұмыс, қызмет)
2. Ақша қаражаттарының шығуы, 747731,24 - 782906,84
барлығы
оның ішінде:
коммерциялық, басқарушылық шығындар 568744,16 - 594421,01
операциялық шығындар 159399,93 - 168128,71
пайдаға салық 19587,15 108,4:104,3 20357,11
II. Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттары қозғалысы
1. Ақша қаражаттарының түсуі - - -
2. Ақша қаражаттарының шығуы, 3325,86 108,4:102,4 3520,74
барлығы
оның ішінде материалдық емес 3325,86 108,4:102,4 3520,74
активтерге кеткен шығындар
III. Қаржылық қызметтен түскен ақша қаражаттары қозғалысы
1. Ақша қаражаттарының түсуі - - -
2. Ақша қаражаттарының шығуы, 51855,18 108,4:105,9 53068,08
барлығы
оның ішінде ұзақ мерзімді 51855,18 108,4:105,9 53068,08
қаржылық инвестицияларға

Меншікті капиталдың өзгерісі туралы есеп беруді түзету. Меншікті
капиталдың өзгерісі туралы есеп берудің түзету енгізген көрсеткіштері
түзету енгізілген есептіліктің сәйкесінше көрсеткіштерін есепке ала отырып
бухгалтерлік есеп Ережесіне сәйкес анықталынады. Түзету енгізілген
есептіліктен (активтерді қайта бағалау, резервтік капиталға аударымдар)
тікелей алуға болмайтын көрсеткіштер балансқа енгізілген түзетуге ұқсас
тәртіпте түзетіледі.
Таза ақша жайғасымынан алынған пайда мен зиянды есептеп шығару.
Инфляция тек ақша құндылығы мен монетарлық активтерге ғана әсерін тигізіп,
монетарлық емес активтердің бағасына әсер етпейді. Демек, инфляциядан
алынған кез келген пайда (немесе зиян) компанияның таза монетарлық
жайғасымынан алынған пайдасы (зияны) болып табылады. Баланс баптарын бөлу
кезінде монетарлық және монетарлық емес активтердің арасындағы айырма әр
кез нөлге жақын болатынын көруге болады.

1.2 Ақша қаржылары қозғалысында қолданылатын есеп айырысу нысандары

Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле
(контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт
сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте
орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы
4000 АЕК-тен аспауы керке.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың
кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік
шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады[11].
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын
есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы
экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект
үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және
басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша
есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен
шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып
жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды
жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем
тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың
индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей
дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды;
инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген
басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары:
- төлем тапсырма;
- чек;
- вексель;
- тапсырма-талап төлемдері;
- кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып
табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда
көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет
көрсететін банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.
Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп
айырысу кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған
кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем
тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда
ғана орындауға қабылданады. Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз
ретінде де ұсынуы мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес
анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте
қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі, ал
екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері
(көрсеткіштері) көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күні;
- жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған)
- коды (ЖТК немесе ИИК)
- жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
- бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК
немесе КОд) – бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады:
біріншісі-резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың секторын
көрсетеді;
- бенефициар-аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
- банк-алушы-банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы
көрсетіледі;
- бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың
негізінде;
- жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген
(идентификацияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) –
филиаларалық айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
- төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын
кодтық белгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) тұрады;
- бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды – салықтарды
кері қайтаруда қойылатын код;
- валюттелген күні – ақша қаражатын бенефициардың (алушының)
- банктік шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының
нысанымен анықталады.
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат
етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері
бойынша төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі
кейінге қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдері.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер
шарттық қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян
келтірмейтіндей етіп жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент,
жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы) жекелеген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын,
оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол
орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір
аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп
жазылатын төлем құжатттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір
тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға
беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай
міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде
ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі –
депозитттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді
беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп
айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын
қояды және қолдарында кітапша иесінің нөмірінің таңбасы болуы керек. Чектер
жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге
болмайды. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және
чектің түбіртегінде қишағынан "бүлінген" деп жазу жазылады, мерзімі
қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және
төлеуге қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін
банкке ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте , 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына
болады, егер де мынадай жағдайлары анықталса:
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
- чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі
бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы
қолымен сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада тоқтатады.
Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
- біріншісі – банкте қалса;
- екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
- үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
- төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.

1.3 №7 Ақшалай қаржылайдың қозғалысы жөніндегі есептеме ХКЕС-нің
қолданылу аясы мақсаты

Негізгі мақсаты:
Компанияның ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат қаржы
есептілігін пайдаланушыларға компанияның ақша қаражаттарын жасау қабілеті
мен олардың баламаларын, сондай-ақ ақша қаражаттарына қажеттілікті бағалау
үшін негіз беретіндігімен пайдалы. Пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық
шешімдер ақша қаражаттары мен олардың баламаларын жасау қабілетін, сондай-
ақ оларды уақытқа қарай бөлу мен оларды жасау айқындылығын қажет етеді.

Бұл стандарттың мақсаты компанияның өткен кезең ішіндегі ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру арқылы ақша қаражаттары мен ақша
баламаларындағы тарихи өзгерістер туралы ақпарат беруін талап етуде болып
табылады, онда кезең ішінде операциялық, инвестициялық және қаржылық
қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімдері мен төлемдерін жіктеу
жүргізіледі.
Қолдану саласы:
1. Компания осы Стандарттың талаптарына сәйкес ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп дайындауға және оны қаржы есептілігі берілетін әрбір
кезең үшін өзінің қаржы есептілігінің құрамдас бөлігі ретінде ұсынуға
міндетті.
2. Осы стандарт 1977 жылғы шілде айында бекітілген 7-Қаржы
жағдайындағы өзгерістер туралы есеп IAS Халықаралық қаржы есептілігінің
стандартын ауыстырады.
3. Компанияның қаржы есептілігін пайдаланушылар компанияның ақша
қаражаттары мен ақша баламаларын қалай жасайтынына және пайдаланатынына
мүдделілік танытады. Бұл компания қызметінің сипатына қарамастан және ақша
қаражаттарының компания өнімі ретінде болатынына не болмайтынына
қарамастан, бұл қаржы институты жағдайында болуы мүмкін. Компаниялар,
олардың негізгі кіріс келтіретін қызметінің айырмашылығына қарамастан, шын
мәнінде бірдей себептер бойынша ақша қаражаттарына бірдей мұқтаж болады.
Олар ақша қаражаттарына өздерінің операцияларын жүргізу, міндеттемелерін
өтеу және өздерінің инвесторларына кірісті қамтамасыз ету үшін мұқтаж
болады. Тиісінше, осы Стандарт барлық компаниялардан ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп беруін талап етеді.
4. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп оны қаржы
есептілігінің қалған нысандарымен бірге пайдаланған кезде ақпарат береді,
онда өзгеріп отыратын жағдайлар мен мүмкіндіктерге бейімделу үшін
пайдаланушыларға компанияның таза активтеріндегі өзгерістерді, оның қаржы
құрылымын (өтімділігі мен төлем қабілетін қоса алғанда) және түсімдер мен
ақша қаражаттары төлемдерінің деңгейі мен мерзімдеріне әсер ету қабілетін
бағалауға мүмкіндік береді. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат
компанияның ақша қаражаттары мен баламаларын молайту қабілетін бағалау
кезінде пайдалы болады және пайдаланушыларға әр түрлі компаниялардағы ақша
қаражаттарының болашақтағы түсімдері мен төлемдерінің дисконтталған құнын
бағалауға және салыстыруға арналған үлгілерді әзірлеуге мүмкіндік береді.
Ол сондай-ақ әр түрлі компаниялардың операциялық көрсеткіштері туралы
есептіліктің салыстырмалығын ұлғайтады, бұл бірдей операциялар мен оқиғалар
үшін есептің әр алуан әдістерін қолданудан келтірілетін әсерін жояды.
5. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы тарихи ақпарат ақша
қаражаттарының болашақ ағындарының сомасының, уақытының және айқындығының
индикаторы ретінде жиі пайдаланылады. Ол сондай-ақ ақша қаражаттарының
болашақ ағындарының бұрынғы бағалауларының дәлме-дәлдігін тексеру кезінде
және пайдалылық пен ақша қаражаттарының таза қозғалысы және бағалар
өзгеруінің әсері арасындағы байланысты зерттеу кезінде пайдалы болады.

2 №7 Ақшалай қаржылайдың қозғалысы жөніндегі есептеме ХКЕС-нің
қолданылу ерекшелігі

2.1 Ақша қаражаттарының қозғалысының есебін ұйымдастыру

Кәсіпорынның қаржы есептілігін пайдаланушылар кәсіпорынның ақша
қаражаттары мен ақша баламаларын қалай жасауы мен пайдалануы туралы
хабарламаға мүдделілік танытады. Бұл кәсіпорын қызметінің сипатына
қарамастан және ақша қаражаттарының кәсіпорын өнімі ретінде болатынына
қарамастан, мысалы, қаржы мекемесінің жағдайына байланысты талап етіледі.
Кәсіпорындар олардың негізгі кіріс келтіретін қызметінің айырмашылығына
қарамастан, ақша қаражаттарына бірдей мұқтаж болады. Олар ақша
қаражаттарына өздерінің операцияларын жүргізу, міндеттемелерін өтеу және
өздерінің инвесторларына кірісті қамтамасыз ету үшін мұқтаж болады.
Тиісінше, осы стандарт барлық кәсіпорындардан ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп беруін талап етеді.

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп оны қаржы есептілігінің
қалған нысандарымен бірге пайдаланған кезде хабарлама береді, онда өзгеріп
отыратын жағдайлар мен мүмкіндіктерге бейімделу үшін пайдаланушыларға
кәсіпорынның таза активтеріндегі өзгерістерді, оның қаржы құрылымын
(өтімділігі мен төлем қабілетін қоса алғанда) және түсімдер мен ақша
қаражаттары төлемдерінің деңгейі мен мерзімдеріне әсер ету қабілетін
бағалауға мүмкіндік береді. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы хабарлама
кәсіпорынның ақша қаражаттары мен баламаларын молайту қабілетін бағалау
кезінде пайдалы болады және пайдаланушыларға әр түрлі кәсіпорындардағы ақша
қаражаттарының болашақтағы ағындарының келтірілген құнын бағалау мен
салыстыру үшін үлгілерді әзірлеуге мүмкіндік береді. Ол сондай-ақ мына
себептен де әр түрлі кәсіпорындар қызметінің нәтижелері туралы есептіліктің
салыстырмалығын жақсартады: хабарлама бірдей операциялар мен оқиғалар үшін
есептің әр алуан әдістерін қолданудан келтірілетін әсерін жояды[7].

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы тарихи хабарлама жиі ретте
деңгейіне, уақытына қарай бөлудің және болашақ ақша қаражаттарының
қозғалысы айқындығының қозғаушысы ретінде пайдаланылады. Ол сондай-ақ
болашақ ақша қаражаттарының қозғалысының бұрынғы бағалауларының дәлме-
дәлдігін тексеру кезінде және пайдалылық пен ақша қаражаттарының таза
қозғалысы мен бағалар өзгеруінің әсері арасындағы байланысты зерттеу
кезінде пайдалы болады.

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп кезең ішіндегі ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы деректерді оларды операциялық,
инвестициялық қызмет немесе қаржы қызметі бойынша жіктей отырып білдіруі
тиіс.
Компания операциялық, инвестициялық қызмет немесе қаржы қызметінен
түскен ақша қаражаттарының қозғалысы туралы деректерді өзінің қызметінің
сипатына неғұрлым сәйкес келетіндей береді. Қызмет түрлері бойынша жіктеу
пайдаланушыларға осы қызметтің компанияның қаржы жағдайына әсер етуін, оның
ақша қаражаттары мен ақша қаражаттарының баламаларының сомасын бағалауға
мүмкіндік беретін ақпаратты қамтамасыз етеді. Бұл ақпарат сонымен бірге
қызмет түрлері арасындағы өзара байланысты бағалау үшін де пайдаланылады.
Бір операцияға әр түрлі жіктелген ақша қаражаттарының түсімі және
төлемдері кіреді. Мысалы, кредитті ақшалай өтеуге пайыздар, сондай-ақ
борыштың негізгі сомасы да кірсе, онда пайыздарды құрайтын бөлігі
операциялық қызмет ретінде жіктелуі, ал негізгі соманы құрайтын бөлігі
қаржы қызметі ретінде жіктелуі мүмкін.
Операциялық қызмет
Операциялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының түсімдерінің және
төлемдерінің мөлшері компания операциялары кредиттерді өтеу, операциялық
мүмкіндіктерді сақтау, дивидендтер төлеу және қаржыландырудың сыртқы
көздеріне жүгінбестен жаңа инвестицияларды жүзеге асыруға жеткілікті
болатын ақша қаражаттарының түсімін қамтамасыз ететін дәрежедегі басты
индикатор болып табылады. Операциялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының
бастапқы операциялық түсімдер мен төлемдерінің негізгі құрамдас бөлігі
туралы ақпарат басқа ақпаратпен үйлесе отырып операциялық қызметтен түсетін
ақша қаражаттарының болашақ қозғалысын болжау үшін пайдалы болады.
Операциялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысы компанияның
кіріс келтіретін негізгі қызметіне тікелей байланысты. Сөйтіп, әдеттегідей,
олар таза пайданы және залалды айқындауға кіретін операциялар мен басқа да
оқиғалардың нәтижесі болып табылады. Операциялық қызметтен түсетін ақша
қаражаттары қозғалысының мысалдары мыналар болып табылады:
- тауарларды сатудан және қызмет көрсетулерден алынатын ақшалай
түcімдер;
- жалдаудан түсетін ақшалай түсімдер, қаламақылар, комиссиялық
сыйақылар және басқа да табыс;
- тауарлар мен қызмет көрсетулері үшін жеткізушілерге берілетін
ақшалай төлемдер;
- қызметшілерге және олардың атынан басқа тұлғаларға ақшалай
төлемдер;
- сақтандыру компаниясының сақтандыру сыйлықтары мен талап
арыздары, жылдық жарналар және басқа да сақтандыру сыйақылары
ретіндегі ақшалай түсімдері мен төлемдері;
- егер бұлар тек қаржы немесе инвестициялық қызметтермен
байланыстырылмайтын болса, ақшалай төлемдер немесе пайдаға
салынатын салық төлемі немесе пайдаға салынатын салық үшін
өтемақы; және
- коммерциялық немесе сауда мақсатында жасалатын келісім-шарттар
бойынша ақшалай түсімдер мен төлемдер[10].
Бір жабдық сату сияқты кейбір операциялар таза пайданың немесе залалдың
анықтамасына жататын пайданың немесе залалдың туындауына әкеп соқтыруы
мүмкін. Алайда, осындай операцияларға байланысты ақша қаражаттарының
қозғалысы инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысы
ретінде жіктеледі.
Компанияның коммерциялық немесе сауда мақсатында бағалы қағаздары мен
кредиттері болуы мүмкін, бұл кезде олар арнайы қайта сату үшін сатып
алынған босалқы ретінде қарастырылуы мүмкін. Сөйтіп, коммерциялық немесе
сауда бағалы қағаздарын сатып алуға және сатуға байланысты туындайтын ақша
қаражаттарының қозғалысы операциялық қызмет ретінде жіктеледі. Осыған
ұқсас, қаржы компаниялары беретін ақша аванстары мен кредиттер де әдетте
операциялық қызмет ретінде жіктеледі, өйткені олар қаржы компаниясының
кіріс келтіретін негізгі қызметіне жатады.
Инвестициялық қызмет
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
ақпаратты жеке ашудың зор маңызы бар, өйткені ол болашақ кіріс пен ақша
қаражаттарын молайтуға арналған ресурстарды қалыптастыру мақсатында
жүргізілген тиісті шығындар туралы айғақтайды. Инвестициялық қызметтен
түсетін ақша қаражаттары мысалдары мыналар болып табылады:
- негізгі құралдар, материалдық емес және басқа да ұзақ мерзімді
активтер сатып алуға арналған ақшалай төлемдер. Оларға
капиталдандырылған әзірлеу шығындарына және меншікті өндірістің
негізгі құрал-жабдықтарына байланысты төлемдер жатады;
- негізгі құралдар, материалдық емес және басқа да ұзақ мерзімді
активтер сатудан алынған ақшалай түсімдер;
- басқа компаниялардың үлестік немесе борыш құралдарын және
бірлескен қызметке қатысу үлестерін сатып алуға арналған ақшалай
төлемдер (ақша қаражаттарының баламалары ретінде қарастырылатын
осы құралдар үшін және коммерциялық немесе сауда мақсатына
арналған төлемдерден басқалары);
- басқа компаниялардың үлестік немесе борыш құралдарын және
бірлескен қызметке қатысу үлестерін сатудан алған ақшалай
түсімдер (ақша қаражаттарының баламалары ретінде қарастырылатын
осы құралдар үшін және коммерциялық немесе сауда мақсатына
арналған ақшалай түсімдерден басқалары);
- басқа тараптарға берілген аванстық ақшалай төлемдер мен
кредиттер (қаржы компаниялары берген аванстық төлемдер мен
кредиттерден басқалары);
- басқа тараптарға берілген аванстар мен кредиттер қайтарылымынан
алынған ақшалай түсімдер (қаржы институттарының аванстық
төлемдері мен кредиттерінен басқалары);
- келісім-шарттар коммерциялық немесе сауда мақсаты үшін жасалған
немесе төлемдер қаржы қызметі ретінде жіктелетін жағдайларды
қоспағанда, мерзімді келісім-шарттар, опциондар мен своптар
бойынша ақшалай төлемдер; және
- келісім-шарттар коммерциялық немесе сауда мақсаты үшін жасалған
немесе түсімдер қаржы қызметі ретінде жіктелетін жағдайларды
қоспағанда, мерзімді келісім-шарттар, опциондар мен своптар
бойынша ақшалай түсімдер.
Келісім-шарт белгілі бір позицияны хеджирлеу ретінде ескерілген
кезде, ол бойынша ақша қаражаттарының қозғалысы хеджирленетін позиция
бойынша ақша қаражаттарының қозғалысы сияқты бағаланады.
Қаржы қызметі
Қаржы қызметінен ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты жеке
ашудың зор маңызы бар, өйткені бұл ақпарат компанияға капитал беретін
инвесторлардың ақша қаражаттарының болашақ түсімдеріне қатысты талаптарын
болжау үшін қажетті. Қаржы қызметінен түсетін ақша қаражаттары қозғалысының
мысалдары мыналар болып табылады:
- акциялар эмиссиясынан немесе басқа да үлестік құралдардан түскен
ақша түсімдері;
- компанияның акцияларын сатып алу немесе өтеу үшін акция
иеленушілеріне ақшалай төлемдер;
- қамтамасыз етілмеген облигациялардан, заемдардан, вексельдерден,
қамтамасыз етілген облигациялардан, кепілдік және басқа да қысқа
мерзімді және ұзақ мерзімді кредиттерден ақшалай түсімдер;
- кредиттік сомаларды ақшалай өтеу; және
- қаржылық жалдау бойынша берешекті азайту үшін жалға алушының
ақшалай төлемдері.

2.2 Ақша қозғалысы жөніндегі есептіліктің құрылуы, құрамы

ХҚЕС Қаржылық есепті ұсыну (ХҚЕС-1) жалпы бағыттағы қаржылық есептің
барлық формаларын көрсеткенде қолданылады. Осы стандартқа сәйкес қаржылық
есептің толық кешені өзіне келесі құрамдас бөліктерді қосады:
- Бухгалтерлік баланс;
- Кіріс және шығыс туралы есеп;
- Ақша-қаражаттары қозғалысы туралы есеп;
- Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
- Түсініктеме жазба және есеп саясаты.
- Бухгалтерлік баланс келесі баптарды ашу керек:
- Негізгі құралдар;
- Материалдық емес активтер;
- Инвестициялар;
- Қорлар;
- Сауда және өзге де дебиторлық берешек;
- Салық міндеттемелері;
- Резервтер;
- Қысқа мерзімді міндеттемелер;
- Ұзақ мерзімді міндеттемелер;
- Аздық үлесі;
- Шығарылған капитал мен резервтер.
Мұнда ХҚЕС-1 баланстағы баптар берілгендердің тәртібін және
форматын анықтамайды, бірақ олардың бөлек ұсынылуын талап етеді.
ХҚЕС-на сәйкес ұсынылатын қаржылық есептілік өзінің ақтығымен
сыртқы қолданушыларын қызықтыратындығын, яғни инвестициялауға жол
салатындығы анық, ал бұл әрбір кәсіпорынның сыртқы экономикалық қызметінің
маңызды факторы екендігін білдіреді.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы Бугалтерлік есеп
және аудит әдістемесі Департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп деп аталатын бугалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілерді, ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебін пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының
келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы
жағдайындағы өзгерістерге бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы
стандарт екінші бабында: Заңды тұлғалар, субъектілер (банктер немесе
бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғаласы туралы есепті
осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы
нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады
делінген.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде өндірілген өнімді сату
барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе
бюджеттен басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі
операциялар пайда болады. Әрбір кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте
бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы
ретінде болатын болса, екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет
болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында
сатып алушы болып табылады. Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,
фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбіне қолма-қол ақша
және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі. Қолма-қол ақшамен
есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк-мекемесі белгіленген
ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшалай қаржылармен есеп
айырысу операцияларының бугалтерлік есебін жүргізу мен ұйымдастырудың
мақсаттары мыналар болып табылады:
Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде
есептеу;

Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс, тиімді
пайдалануды бақылау.
Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Операциялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысы
компанияның кіріс келтіретін негізгі қызметіне тікелей байланысты. Сөйтіп,
әдеттегідей, олар таза пайданы және залалды айқындауға кіретін операциялар
мен басқа да оқиғалардың нәтижесі болып табылады. Операциялық қызметтен
түсетін ақша қаражаттары қозғалысының мысалдары мыналар болып табылады:
- тауарларды сатудан және қызмет көрсетулерден алынатын ақшалай
түcімдер;
- жалдаудан түсетін ақшалай түсімдер, қаламақылар, комиссиялық
сыйақылар және басқа да табыс;
- тауарлар мен қызмет көрсетулері үшін жеткізушілерге берілетін
ақшалай төлемдер;
- қызметшілерге және олардың атынан басқа тұлғаларға ақшалай
төлемдер;
- сақтандыру компаниясының сақтандыру сыйлықтары мен талап
арыздары, жылдық жарналар және басқа да сақтандыру сыйақылары
ретіндегі ақшалай түсімдері мен төлемдері;
- егер бұлар тек қаржы немесе инвестициялық қызметтермен
байланыстырылмайтын болса, ақшалай төлемдер немесе пайдаға
салынатын салық төлемі немесе пайдаға салынатын салық үшін
өтемақы; және
- коммерциялық немесе сауда мақсатында жасалатын келісім-шарттар
бойынша ақшалай түсімдер мен төлемдер.
Бір жабдық сату сияқты кейбір операциялар таза пайданың немесе залалдың
анықтамасына жататын пайданың немесе залалдың туындауына әкеп соқтыруы
мүмкін. Алайда, осындай операцияларға байланысты ақша қаражаттарының
қозғалысы инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысы
ретінде жіктеледі.
Компанияның коммерциялық немесе сауда мақсатында бағалы
қағаздары мен кредиттері болуы мүмкін, бұл кезде олар арнайы қайта сату
үшін сатып алынған босалқы ретінде қарастырылуы мүмкін. Сөйтіп,
коммерциялық немесе сауда бағалы қағаздарын сатып алуға және сатуға
байланысты туындайтын ақша қаражаттарының қозғалысы операциялық қызмет
ретінде жіктеледі. Осыған ұқсас, қаржы компаниялары беретін ақша аванстары
мен кредиттер де әдетте операциялық қызмет ретінде жіктеледі, өйткені олар
қаржы компаниясының кіріс келтіретін негізгі қызметіне жатады.
Инвестициялық қызмет
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы ақпаратты жеке ашудың зор маңызы бар, өйткені ол болашақ кіріс пен
ақша қаражаттарын молайтуға арналған ресурстарды қалыптастыру мақсатында
жүргізілген тиісті шығындар туралы айғақтайды. Инвестициялық қызметтен
түсетін ақша қаражаттары мысалдары мыналар болып табылады:
- негізгі құралдар, материалдық емес және басқа да ұзақ мерзімді
активтер сатып алуға арналған ақшалай төлемдер. Оларға
капиталдандырылған әзірлеу шығындарына және меншікті өндірістің
негізгі құрал-жабдықтарына байланысты төлемдер жатады;
- негізгі құралдар, материалдық емес және басқа да ұзақ мерзімді
активтер сатудан алынған ақшалай түсімдер;
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.