Оңтүстік Африка тау үстірті

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:
Кіріспе---------------------------- -----------------------------------
-------------------------------- 3
І Тарау Солтүстік Африка облысының ландшафтысының ерешеліктері------ 4
1.1 Атлас облысы----------------------------- --------------------------
--------------------------- 5
1.2 Сахара----------------------------- --------------------------------
------------------------------ 8
1.3 Судан------------------------------ --------------------------------
------------------------------ 12
ІІ Тарау Оңтүстік Африка облысының физикалық-географиялық жағдайы--14
2.1 Солтүстік Гвинея облысы----------------------------- --------------
------------------------15
2.2 Конго қазан шұңқыры және шеткі таулар----------------------------- -
----------------- 17
ІІІ Тарау Шығыс Африка облысының ландшафтысының ерешеліктері ----- 20
3.1 Эфиоп тау қыраты мен Сомали үстірті---------------------------- ----
------------------- 21
3.2 Шығыс Африка тау қыраты----------------------------- ---------------
--------------------- 23
ІҮ Тарау Оңтүстік Африка облысының орографиялық жағдайы----------------
- 25
4.1 Оңтүстік Африка тау үстірті---------------------------- -----------
------------------------ 26
4.2 Кап таулары---------------------------- ----------------------------
---------------------------- 28
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- -
-------------------------- 29
Пайдаланған әдебиеттер тізімі----------------------------- -------------
--------------------- 30

КІРІСПЕ
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі: Африка материгінің физикалық-
географиясына сипаттама беру, жер бетіндегі жаратылыс жағдайы әртүрлі
табиғат кешендерінің ерекшеліктерін, олардың құрамын, байланысын,
бір–біріне тигізетін әсерін, құрамдас бөліктерінің өзара орналасу
заңдылықтарын көрсету өзекті болып табылады. Африканың
физикалық–географиялық ланшафтысын сипаттау барысында, географиялық
кешендердің түрлендіру жолдары, табиғат байлықтарын тиімді пайдалану,
сонымен қатар Африка материгінің физикалық – географиялық аудандастыру
бойынша ландшафтысын ауқымды қарастыру өзекті болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Африка материгінің ландшафтысының таралу
ерекшеліктерін құрастырып, оларға сипаттама беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Алдымен әдебиеттермен танысу;
- Алынған әдебиеттерді жинақтау;
- Африка материгіне физикалық – географиялық аудандастыру бойынша
ландшафтысына сипаттама;
- Курстық жұмысқа байланысты суреттер, карталар, құрастыру.
Курстық жұмыстың құрылымы: Африка материгіне физикалық географиялық
сипаттама бере отырып, материктің табиғи қалыптасу кезеңдеріне, яғни
геологиясы сонымен қатар жер бедері, климаты, ішкі сулары, топырақ
жамылғысы және өсімдігі мен жануарлар дүниесі айтылып жалпы сипаттама
беріліп кетеді.
Курстық жұмыстың негізгі тақырыбын алатын негізгі мәліметтер әр
тарауда жазылған. Онда Африка материгінің физикалық – географиялық
аудандастыру бойынша ландшафтысына сипаттама беріледі.
Сахара шөлі, Атлас таулары, Шығыс Африка таулары, Эфиоп тау қыраты,
Оңтүстік Африка тау қыраты, Кап таулары ландшафтысының таралуы жайлы
мәліметтер қарастырылады.

І тарау СОЛТҮСТІК АМЕРИКА ОБЛЫСЫНЫҢ ЛАНДШАФТЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Солтүстік Африка түгелдей дерлік Сахара плитасының шегінде жатыр.
Рельефінде қазіргі климат жағдайларына сай келмейтін және өткендегі
плювиалдардан құрылған эрозиялық формалар кеңінен дамыған үстірттер мен
тау үстірттері басым. Солтүстік Африканың көпшілік бөлігі тропиктік және
субэкваторлық белдеулерде жатыр, міне осыған сәйкес оның шегінде екі
үлкен физикалық-географиялық облыс бөлінеді: Сахараның шөлді-тропиктік
облысы және Суданның саванналық облысы.
Солтүстік Африкада ерекше орынды оның солтүстік-батыс бөлігі – Атлас
облысы алады, ол субтропиктік белдеудің оңтүстік шегінде жатыр және Альпі
қатпарлы белдеуінің тау ғимараттарының жүйесіне кіреді. Ландшафт жағынан
бұл облыс әсіресе оның солтүстігі, Жерорта теңізі алқабының бір бөлігі
болып табылады. Бірақ Атлас облысының оңтүстік жартысында сахаралық
ландшафтқа өту байқалады. [1]

1.1 АТЛАС ОБЛЫСЫ
Атлас облысының табиғат ерекшеліктерінде Жерорта теңізі
субтропиктерін сахараның тропиктік шөлдері ландшафтарына өту сипаты
байқалады. Африканың солтүстік-батыс жағалауы көп жағдайда Испанияның
оңтүстік жағалауын еске түсірсе, ал оьлыстың ішкі аудандары өзінің
табиғаты жөнінен Сахараның солтүстік шет аймақтарына жақын.
Облыс солтүстігі мен шығысында Жерорта теңізімен, ал батысында Атлант
мұхитымен шектелген, оңтүстікте оның Сахарасымен шекарасы барлық жерде
бірдей айқын білінбеген. Тұтас алғанда ол Атлас тау жоталарының оңтүстік
етегімен сәйкес келеді, бірақ кейбір жерлерде сахаралық ландшафтар
тауаралық ояңдарды бойлап солтүстікке қарай облыс алабына енеді.
Атлас және Атлас таулары деген атаулар еуропада қабылданған, бірақ
жергілікті халыққа белгісіз. Жергілікті халықта жалпы осы барлық тау
жүйелері үшін бірыңғай атау жоқ, тек қана жекелеген тау жоталары мен
үстірттерінің аттары бар.
Жерорта теңізі жағалауы бойымен, жаға сызығына ілесе созылып жататын,
Оңтүстік Испания мен Сицилия тауларының тікелей жалғасы болып табылатын
биіктігі 2000-2500 м және қатпарлық жоталар бар. Бұл батыстағы Риф Атласы
немесе Эр-Риф, шығыстағы ТелльАтлас. Облыстың жерорта теңіздік жағалауы
жырымдалған әрі таулары кеме жүруге қолайлы қойнауларды жиектей отырып,
теңізге тік құлайды немесе теңізден жағалық жазықтардың енсіз өңірімен
бөлінген.
Облыстың оңтүстігінде Атлант мұхитынан солтүстік-шығысқа қарай Биік
Атлас жотасы созылып жатыр, оның едәуір бөлігі герцин циклі кезінде
қалыптасқа. Тубкаль массивінде ол 4165 м жетеді – бұл бүкіл облыстың
максимум биіктігі. Биік Атластың солтүстік-шығысқа қарайғы жалғасы болып
Сахара Атласы саналады. Биік Атластан біраз оңтүстікке қарай Антиатлас
жотасы көтеріліп тұр, ол платформаның кайнозой қозғалысымен көтерілген шет
аймағы болып табылады.[2]
Тау жоталарының екі зонасы аралығында тауаралық иіндерге сәйкес
келетін ішкі жазықтар мен биік үстірттер өңірі жатыр. Үстірттер Атлант бойы
шеткі ойпатынан сатылана көтеріледі де солтүстік-шығыста Жерорта теңізі
жағалауына дейін барады.
Биік таулы облыс, жас солтүстік жоталарды қоса неогеннің аяғында
вертикаль сипаттағы күшті қозғалыстарға ұшыраған бұл қозғалыстар оның
қазіргі қалпын анықтаған және Оңтүстік Еуропа тауларынан бөлген. Осы
вертикальдық ығысулар жеке тау жоталарының көтерілуіне әкеліп соқты және
вулкандық әрекеті қоса-қабат жүрді. Көптеген биік шыңдар, соның ішінде
Тубкаль да сөнген вулкандар болып табылады. Тектоникалық жанданудың
толастамағандығын жиі жер сілкінуден көруге болады.
Қазіргі рельефтің ерекшеліктері едәуір дәрежеде Атлас облысының
көпшілік бөліігнде басым түсетін құрғақ және шұғыл континенттік климатқа
байланысты болады. Пәрменді жүретін үгілу процестері тауларды бұзып,
олардың етегі мен ішкі үстірттерде қираған материалдың көп мөлшерде
жинақталуына себеп болады. Осындай қалың үйінділердің арасынан қия, жалаң
беткейлес және үшкір шыңды биік жоталар көтеріліп тұрады. Екінші жағынан,
рельеф қатты эрозиялық тілімделуімен ерекшеленеді. Терең шатқалдар тау
жоталарын кесіп өтеді, ішкі үстірттердің бетін тұрақты суы жоқ арналар
жүйесі тілгілейді. Мұндай тілімдену – қазіргі жағдайлардың нәтижесі емес,
осының алдындағы анағұрлым ылғалды дәуірдің мұрасы.
Атлант мұхиты мен Жерорта теңізі жағалауларына жазы құрғақ, ыстық, қыс
ыжұмсақ, ылғалды климат тән. Жауын-шашынның едәуір мөлшерін мұнда батыс
желдері Атлантикадан әкеледі де оларды таулардың батыс және солтүстік
беткейлері мен жағалық өңірде қалдырады. Батыста жауын-шашын 800 мм астам
жауады, шығысқа қарай олардың мөлшері күрт азайып, Сахель жазығында, Габес
шығанағы маңында 200-300 м дейін төмендейді. Қыс айларының орташа
температурасы Оңтүстік Еуропаға қарағанда жоғары болып, +12 – 15ºС-ге
жетеді. Жағалауға қар қте сирек түседі және жылдам еріп кетеді.
Жазға температурбатыстан шығысқа қарай +24-тен +24 ºС-ге дейін
жоғарылайды.жаз айлары мен өтпелі маусымдарда солтүстік жағалауда тауларда
сирокко соғады (фен типті жел), бұл кезде температура +34-40 ºС-ге дейін
көтеріледі.
Биік үстірттер мен тұйық аңғарлардың, сондай-ақ тау жоталарының ішкі
беткейлерінің климаты шұғыл континенттік, құрғақ және жергілікті жердің өте
биік болуына байланысты айтарлықтай қатал. Атлас облысының бұл бөліктерін
ыстық күнді суық ел деп атайды. Тау жоталары ылғалды ауа массаларының
ішкі аудандарға өтуіне бөгет жасайды, сондықтан онда жауын-шашын 500 мм аз
түседі. Жауын-шашын максимумы барлық жерде қыста, ал қысы барынша суық
болғандықтан (аяздар -10-17 ºС-ге дейін жететін кездер болады) қардың
қалыңдығы тауларда 2 м дейін баратын кездер жиі болады. Кейде кенет ерте
түскен қар тауда жайылып жүрген малды шығынға ұшыратады. Жазда үстірттің
үсті мен ішкі аңғарлар қатты ысып кетеді де, температура күндіз +26-28 ºС-
ге жетсе, максимум +50 ºС-ге дейін барды. Түні әдетте салқын, үсік жиі-жиі
болып тұрады. Облыстың барлық жерінде дерлік егістер қолдан суғаруды қажет
етеді.
Тек тікелей Атлант мұхитына жапсарлас аудандар ғана тұрақты арна
ағыстарымен суғарылады. Қысқа өзендер де солтүстік беткейлерден Жерорта
теңізіне құяды. Ішкі аудандардағы құрғап қалатын арналар оқта-текте жауған
жаңбырдан кейін ған суға толады. Көптеген арналар тұйық көлдер – шоттарға
қарай еңіс келеді, олар жылдың көп уақытында кеуіп жатады да, тұз
қабыршығымен жабылады. Су торабының қоректенуінде және егістерді
суарудағы таулардағы қардың көктемде еріген суының үлкен маңызы бар.
Дегенмен өте тез шығындалады да бүкіл жаз бойы дерлік шоттар мен өзен
арналары кеуіп жатады.[3]
Өсімдік және топырақ жамылғыларында, климаттағы сияқты, жағалық
аудандар мен ішкі аудандар арасында айырмашылықтар бар.
Жағалауда беткейлердің төменгі бөліктерінде қошқыл қоңыр топырақтар
басым, оларды маквис типті мәңгі жасыл қаулар, ергежейлі пальмалар тоғайы,
мәңгі жасыл тоз емені орманы, ал сәл жоғарыда - алып атлас самырсыны мен
қылқан тистен тұратын қылқан жапырақты ормандар өседі. 1500 м биікте мәңгі
жасыл ормандар жапырақ тастайтын орта еуропалық жалпақ жапырақты ормандарға
жол береді. Орманның жоғары шекарасы 3000 м биіктікте жатыр. Жағалық
өңірдег ітабиғи өсімдіктер өте құртылып жіберілген. Климаттық жағдайлары
субтропиктік дақылдардың өсуіне қолайлы. Жерорта теңізі мен Атлант мұхиты
жағалауларының суармалы тоғайлары, дәнді дақыл егістері алып жатыр.
Балшықтан соғылған үйлерден тұратын араб елді мекендері төңірегінде
абрикос, шабдалы және анар ағаштарының бақтарын жиі көруге болады. Ылғалды
жел жаққа қараған террасаланған тау жүзім беткейлерінде жүзім шыбығы
өсіріледі. Эвкалипт, атлас самырсыны және құрма пальмасы ағаштарының қолдан
отырғызылған екпелері бар.
Құнары аз сортаң, көбінесе сұр топырақты болып келетін ішкі үстірттер
мен аңғарлар құрғақ дала мен шөлейтке жатады.ондай жерлерге әлбетте
тікенекті селдір, жастық тәріздес кішкентай бұталар, шағын ююб ағашы,
қараған мен жабайы пісте, жусанның және жоғары сапалы, қағаз жасау үшін
бағалы шикізат болып табылатын биік, әрі қатаң астық тұқымдас альфа тән.
Жергілікті халық жабайы өсетін альфан жинайды, ал кей жерлерде оны арнайы
қолдан өсіреді. Облыстың ішкі аудандарындағы халықтың дені мал
шаруашылығымен айналысады және жартылай көшпелі күн көреді. Ұстайтын
малдары негізінен түйе мен қой, олар тау ішіндегі құрғақ жайылымдардың
жұтаң азығын қанағат тұтады.
3000 м биік тауларда өзінің түр құрамы жағынан Еуропаның тау
шалғындарынан көп кейін тұратын альпі шалғындарының біршама сирек
учаскелері кездесіп қалады. Ең биік жоталарының шыңдары өсімдіксіз болады
және жылдың көп уақытында қар жамылып жатады. Таудың оңтүстік етегінен
нағыз шөл басталады, ондағы әр жерде кездесетін оазистер құрма пальмасы
өсіріледі.
Атлас облысының жануарлар дүниесі Африка мен Оңтүстік Еуропа
түрлерінен тұрады. Оның құрамында кемірушілер көп, шөп қоректі
жануралардан, кемірушілерден тұяқтыларға өтпелі даман бар. Қояндай ғана
осынау бір ебедейсіз жануарлар тауда топ-тобымен жүреді, оның етін жейді.
Жыртқыштардан барлық жерге бірдей шие бөрілер, виверралар, жабайы мысық
және гиена тараған. Бұның оңтүстіктен келіп тұратын арыстандар қазір
кездеспейді, бұл Испанияның оңтүстігінде қандай түр кездессе, тап сол түр.
Кесіртке, жылан, әр түрлі жәндіктер көп-ақ. Ауыл – шаруашылығы оқтын-оқтын
көк қасқа шегірткелердің басым келуіне зардап шегеді. [7]

1.2 САХАРА
Тропиктік шөлдер Африканың солтүстігінде ұланғайыр территорияны алып
жатыр. Шөл және шөлейт ландшафттар Атлант мұхитынан Қызыл теңізге дейін,
Атлас тауларының етегі мен Жерорта теңізі жағалауынан Сенегал өзенінің
төменгі ағысынан бастап, Чад көлі арқылы Нілдегі Хартумға өтетін сызыққа
дейінгі жердің өн бойына созылып жатыр. Осынау 7 млн км2 орасан зор
кеңістікті Сахара деген жалпы географиялық атаумен біріктіріп атайды.
Сахараның географиялық шекарасы барынша айқын. Тек қана оңтүстікте,
табиғат жағдайлары шөлейттен саваннаға бірте-бірте ауысатын жерде анық
физикалық-географиялық шекара жоқ. Сахара оңтүстікте тұрақты жауын-шашынды
кезеңі бар жерде аяқталады.
Сахара түгелімен Африка платформасының шегінде орналасқан, оның
көпшілік бөлігі негізгі кристалдық және вулкандық жыныстардан түзіліп,
горизанталь тұнба шөгінді қабаттарымен көмкерілген үстірт болып табылады.
Кей жерлерде жер бетіне ежелгі қатпарлы негіз шығып жатады да биік таулы
қырат құрайды немесе күмбезтәріздес қыраттар түрінде ежелгі интруизиялар
шығып жатады. Жер беті шөгінді тау жыныстармен көмкеріліп жатқан жерлерге
нағыз төрткүл және куэсталық үстірттер мен тау жұрнақтары тән.
Сахараның қиыр шығысында, Қызыл теңіз бен Ніл аралығында кристалдық
негіз сәл көтеріңкі келіп, кей жерлері мезозой құмтастарының қабаттарымен
жабылған. Онда биіктігі 2000 м дейін баратын төрткүл үстірттер көтеріліп
тұрады, эрозиялық күшті тілімденудің болғандығын дәлелдейтін бұларды
терең, құрғақ шатқалдаркесіп өтеді. Облыстың бұл бөлігі Арабия және Нубия
шөлдері деген атаумен белгілі.
Нілден батысқа таман дүние жүзінде ұланғаыр құм жинақталған Ливия
шөлінің үстірті өтеді. Солтүстікте Сахараның беті бірте-бірте аласарады,
онда бірнеше терең ойыстар орналасқан, олардың кейбіреуі теңіз деңгейінен
төмен жатыр. Түбінің абсолюттік белгісі – 133 м. Каттар ойысы – Жердегі ең
терең құрғақ ойсытардың бірі.
Сахараның орталық бөлігін де кристалдық және вулкандық жыныстардан
түзіген биік тау қыраттары мен үстірттер түзеген. Олар: Тибести, Ахаггар,
Мфорас т.б. тау қыраттары. Тибести тау қыратының ең биік шыңы – сөнген Эми-
куси вулканы (3415м), кратерінің диаметрі 12 км, бұл бүкіл Сахара облысының
ең биік шыңы. Массивтердің рельефі қатты тілімденген, олардың беткейлері
құзды және жартасты, етектерін түрлі ірі қираған материалдар басып кеткен.
Сахараның қалған бөлігінде 300-400 м биіктіктер белең алған. Жер бетін
ізбес тасты, құм тас және сазды жыныстардың қабаттары жапқан.
Сахараның көп учаскелері моноклиналды құрылымды болып келеді де жақс
ыкөрінетін куэсталық кемерлер құрайды. Рельефтің мұндай типі солтүстік-
шығыстан Ахаггар тау қыратын қоршаған Тассилин-Адджер үстіртіне,
солтүстікке таман орналасқан Тадемоит үстіртіне, Антиаталасты жиектеген
Джебель-Бани таулы үстіртіне және басқаларға тән. Сахараның куэсталық
рельефінің құрылуында тектоникалық және мұз басудан кейінгі, қазіргі
заманға қарағанда анағұрлым ылғалды кезеңде орын алған эрозиялық
процестердің рөлі зор.
Сахараның шөлді үстірттерінің бетін арабтар уэд деп атайтын арналар
жүйесі торабы кесіп өтеді. Тек сирек жауатын жаңбырдан кейін ғана бұл
арналар суға толады, бірақ ары кетсе бірнеше еүннің ішінде, кейде бірнеше
сағаттан кейін ол сулардың жұрнағы да қалмайды. Уэдтердің көпшілік бөлігі
негізінен сахара тау қыраттарының беткейлерінен жан-жаққа салаланып
тарайды, бұлардың өзі Сахарада эрозиялық қолаттар торабынан пайда болған
плювиал кезеңінде суайрық қызметін атқарады. Қазіргі кезде олардың түбін
аллювийлік құм материалдар басып қалған немесе саз жыныстары қатайтқан.
Көптеген уэдтер көлемі мен тереңдігі әр түрлі тұйық ойыстарға
аяқталады, бұл да Сахара рельефі ерекшеліктерінің бірі болып саналады.
Жауыннан соң ойыстар азғана уақытқа суға толады. Кейбір ойыстардың түбін
тұз қабыршағы жауып жатады, ал жер асты ағыны барларының түбі тұзданбаған.
Ойыстардың пайда болуына тектоника, жер асты эрозиясы процестері, карст
түзілістері және үйінділерді жел үріп кетуі роль атқарған.
Үйілу процестерінің пәрменді түрде жүруі және олардың Сахарадан тыс
шықпауы ұлан-асыр кесек материалдардың шоғырланып қалуына әкеп соқты.
Шөлдің кейбір бөліктеріне, әсіресе куэста үстірттердің араларындағы
ояңдарға және кең-байтақ тұйық қазан шұңқырларға эрг деп аталатын орасан
зор мөлшерде дюна құмдарының жинақталуы тән. Қозғалыссыз өлі, құм
учаскелерімен қатар аумақты жерлері алып жатқан құм дюналары да баршылық,
бұлар үнемі басым желдің бағытына қарай көшумен болады. Құм әсіресе Ливия
шөлінде өте көп шоғырланған. Дюналардың салыстырмалы биіктігі онда 300 м
жетеді.
Сахараға малта тастан тұратын қабаттары бар, кейде бетін құм жапқан
орасан зор тегіс учаскелер тән.
Сахараның көп жерінде кристалдық жыныстардың қирауынан пайда болған
қиыршық тас түйіліп жатады. Мұндай тастақ алаптар хамада деп аталады.
Хамаданың қиыршық тасты үйінділерінің арасынан жартасты, қия беткейлі оқшау
үстірттер – гара көтеріліп тұрады.
Сахара болмысы жыл бойы құрғақ тропиктік ауаның үстем болуымен
байланысты. Оның көпшілік бөлігінің климаты шұғыл континенттік, жауын-
шашынның жылдық жиынтығы барлық жерде дерлік 50 мм аз. Ішкі аудандарда
жауын-шашын кейде қатарынан бірнеше жыл бойына жаумайды және жаңбырдың
жаууы кездейсоқ сипатта болады. Мұндайда кейде су басуын тудыратын нөсер
өтеді. Жауын-шашынның біршама артуы тек биік тау қыраттарының беткейлерінде
ғана байқалады, бірақ онда да оның жылдық жиынтығы 100 мм жетпейді. Шөлдің
солтүстік және оңтүстік шет алқаптарында жауын-шашын анағұрлым тұрақты
жауып тұрады және ол жылдың белгілі бір кезеңдеріне сай келеді.
Солтүстікте жаңбыр күзде, қыста және көктемде, ал оңтүстікте жазда жауады.
Азды-көпті тұрақты жауын-шашынды бұл өңірлер солтүстікте Сахарадан Атлас
облысына, ал оңтүстікте Суданға өтпелі орын алады.
Сахарада ауа әрдайым құрғақ және шаң тұнып тұрады, оның салыстырмалы
ылғалдылығы өте аз, кейде 25%-дан төмен. Аспан айналып ерге түсетіндей
ыстық күндері ауа өте қатты және әркелкі қызғанда көріну жағдайлары
бұрмаланады, сағым ойнап көк жиектен өмірде жоқ өзендер, көлдер және таулар
көрінеді. Сахарада жауын-шашынның аздығымен қатар дүние жүзідег ең күшті
буланушылық байқалады. Жыл ішінде осынау ыстық шөлде қалыңдығы 6 м баратын
су қабаты булана алады. Мейлінше тұрақты жазғы желдер - пассатар солтүстік
және солтүстік-шығыстан құрағқа және ыстық ауа алып келеді. Жазда өтетін
атмосфералық депрессиялар өт екүшті құм және шаң борандар туғызады – бұл
Сахарадағы басты апаттың бірі.
Облыс температурасының ағымына тәуліктік және жылдық күрт контрастар
тән. Жазда күннің ыстығы +50ºС-ге жетеді, ал шаң мен құм ала келетін ыстық
әрі құрғақ желдер оның үстіне жер апшысын қуыра түседі. Сахарада көлеңкенің
өінде болатын абсолют минимум бүкіл жер шарының абсолют максимумы болып
табылады. Топырақ беті +60-80 ºС дейін қызады. Жазда түннің өзінде
температура +30 ºСкем болмайды, тәуліктік ауытқулар 30-50 ºС жетуі
мүмкін.[4]
Қыс айларында ауа анағұрлым қоңыр салқын және бір қалыпты, өйткені бұл
кезде антициклондық ауа райы қалыптасады. күндіз температура +20-25 ºС
шамасында тұрса, түнде қатты жылу қайтару салдарынан 0 ºС-ге дейін
салқындайды, ал кейде үсік қатты соғатыны сондай, ыдыстар мен қолдан
жасалған су алқаптарындағы су қатып қалады. Тауларды -18 ºС-ге дейін аяздар
байқалған.
Сахараның Атлант мұхитының суық Канар ағысы өтетін жағасын алып жатқан
батыс шеті – шөлдің басқа бір жағалық типі болып табылады. Ондағы
температыра мұхиттың жақындығына байланысты бәсеңдеу, ауаның салыстырмалы
ылғалдылығы 75-80% жетеді, жағалауда жанды жайландыратын бриздер соғады,
бірақ жауын-шашын Сахараның ішкі аудандарына қарағанда онша көп жаумайды.
Сахарда жер беті суы жоқтың қасы, сумен қамтамасыз етудің көзі- жер
асаты суы адамдардың, малдардың және өсімдіктердің күн көріс көзі де ос
ысу. Жер асты суына құмды шөлдер бершама бай. Құм астының кейбір жерлерінде
жер асты суларының бұлақтарына бастаам беретін айтарлықтай қалың
горизонттары жатады. Көптеген уэдтердің жер асты ағындары болады. Сахарада
суды көпшілік жағдайда құдықтардан алады. Соңғы кездері сумен қамтамасыз
етуде наосостармен және қысымды горизонттардың сенімді де тұрақты суларын
пайдаланатын терең артезиан құдықтары үлкен роль атқарады.
Сахараның шеткі бөліктері мен кейбір таулы аудандарында соңғы плювиал
кезінен бері сақталып қалған және жер асты көздерінен қорек алатын суы
таза көлдер бар.
Облыс алабындағы бірден-бір ірі әрі тұрақты арна ағысы – Ніл. әлденеше
жүз километр бойы көбірсіген шөлді басып ағып, оған жан бітірген бұл өзен
Африка табиғатының тамаша құбылыстарының бірі болып танылады. әлбетте
Нілдің болмысы оның шөлден тыс жерлерден алатын су көздерімен байланысты.
Сахараның топрыақ жамылғысы үзік-үзік. Құмды және тасты шөлдердің
орасан зор алқабы топырақсыз десе де болады. Дегенмен де Сахара жерін
суарса, ол құнарлы аймаққа айналар еді, өйткені онда қоректі тұздар көп.
Бірақ жер бетіне жақын қабатқа су барса болады, артық тұз жинақталып сор
пайда болады.
Сахараның өсімдік жамылғысында өсімдіктің 1200 түрі бар. Олардың
басым көпшілігі ксерофиттер немесе эфемерлер. Тек аздаған учаскелері,
негізінен тастақ жерлер мүлде өлі сияқты болып көрінеді. Дегенмен оларда да
шөлдің қатал табиғатына биімділігімен таң қалдыратын өсімдіктер кездеседі.
Мысалы, тастардың арасынан немесе құмнан иерирхон райханы гүлін
кездестіруге болады, оның сабағы қысқа, бұтақтары саусақтар сияқты иіліп
тұрады, иілген жерлерінде тұқымдары болады. Жаңбыр кезінде бұтақтары
жайылып сала береді де тұқымдары жерге төгіледі және ылғалдың әрбір
тамшысын пайдалана отырып өсіп шығады. Басқа өсімдіктердің тұқымдары мен
түйнектері топырақта сақталады да бірнеше айда немесе бірнеше жылда жауатын
жаңбырдан соң өсіп-өнеді. Кейбір жерлерде құм мен тастақта ұсақ жапырақты
немесетікенекті жермен жексен немесе жатаған өсімдіктер өседі. Кейде
тастарды қалың қына қабыршығы басып кетеді. әр жерден ағаш тәріздес
сүттігенді де көруге болады. өсімдік жамылғысында сұр, жасыл, сұр және сары
рең басым, мұның өзі далаға қайғылы тіршіліксіз өң береді.
Сахараның оңтүстік шекарасына жақын маңда бұталар мен кейбір қатаң
астық тұқымдастардың қаулары кездеседі. Солтүстікте, Атлас облысымен
шекарада жабайы пісте, олеандра және ююбаны көруге болады.
Сахараның түрге кедей бірақ санға бай жануарлар дүниесі төзімді және
су мен азық іздеп тез көшіп жүретін немесе өзінің таралуында ылғалы көбірек
аудандармен немесе су көздерімен шектелетін жануарлардан тұрады. Сахараға
аддакс пен орикс бөкендері, Доркас пен Лодер газелдері, тау текелер өте
сипатты. Оларды еті мен терісіне бола қырып аулайды, сондықтан да олардың
кейбір түрлері құрып бітуге тақау. Жыртқыштардан ши бөрі, қорқау түлкі,
гепард көбірек мәлім.
Облыста жыл құсатры да, тұрақты мекендейтін құстар да бар. Соңғылардан
бұл жерге әсіресе шөл қарғасы тән. Рептилиялардан кесірткелер басым,
жыландар мен тасбақалар да баршылық. Сирек су алқаптарының өт ешектелген
тұрақта, плювиаль дәуірінің реликті – крокодилдер сақталған.
Сахараның халқы негізінен оазистерге шоғырланған, тек кейбір тайпалар
ғана шөлде көшіп жүреді. оазистер – Сахараның көрікті жерлерінің бірі,
ұланғайыр шөлдің ортасындағы жасыл дақтар. Олар жер бетінде немесе оғаг
таяуда суы бар жерлерге пайда болады. Кейбір оазистерде суды шағын
өзеншелерді қоректендіріп тұратын бұлақтардан, ал енді бір жерлерде
құдықтардан алады. Сахараның ең ірі оазистарі артезиан құдықтарының маңында
пайда болады. Көптеген оазистер онша ұзаққа бармайды, егер бұлақ көзі
таусылып қалса немесе құдықтар құрғап қалса, құрып кетеді. Дегенмен
жүздеген мыңдаған жылдар бойы жасап келе жатқан оазистер бар. Сазараның ең
байырғы және аса ірі оазисі – Ніл аңғары, оны Ніл суландырып тұрады және
егіншілік мәдениетінің аса ежелгі орталықтарының бірі болып табылады.
Оңтүстік-Батыс Азияның оазистеріндегі сияқты, сахара оазистерінің
басты мәденидақылы құрма пальмасы болып табылады, оның көлеңкелерінде
жеміс ағаштары мен бұталары өсіріледі, дәнді дақылдар егіледі. Кейбір
оазистердің тұрақты халқы жоқ, арбатар онда жылдың белгілі бір мерзімінде
құрама жинауға келеді. Құрма пальмасын сахарамен тығыз байланыстығын атай
кетіп, кейбір ғалымдар Сахараның географиялық облысы ретіндегі шекарасын
құрма пальмасы тоғайларының солтүстік шекарасындағымен жүргізуге болады деп
есептейді.
Сахараның шет жақтарында Бербер-арабтардың кейбір тайпалары көшпені
немесе жартылай көшпенді өмір сүріп, түйе мен қой өсіреді. Олар үлкен
шатырларда тұрады да үстеріне денелерін артық қызып кетуден сақтайтын ұзын,
етек-жеңі мол киім киеді.
Сахарада табылған жартастағы суреттер соңғы плювиаль кезінде Сахарада
су мол болып, жануарлар мен өсімдіктер дүниесі бай болғанын және онда
адамдар болғанын дәлелдейді.
Сахараны керуен және автомобиль жолдары кесіп өтеді. Күні бүгінге
дейін түйені күш-көлік ретінде пайдаланса да барған сайын автомобиль
транспорты зор маңызға ие болуда. Қазбалы байлықтар әсіресе газ бен мұнай
өндірілетін жерлерде қалта типтес поселкелер пайда болуда.
Сахара қойнауында қазба байлықтардың қоры мол. Оның күн қызуынан
орасан зор мөлшерде алатын энергиясы егін шаруашылығы үшін таптырмайтын
мүмкіндік көздері болып табылады; топырағында қоректік минералдық заттар
көп. Осы мүмкіндіктерді пайдалану үшін су жетіспейді. Сахараны оны
шекарасын бойлай орналасқан алқаптарын суат есебінен суландыру және суару
жобалары әлденеше рет жасалды. Сахараны Конго мен оның сағаларын бұру
суландыру мүмкіншілігі жайлы пікір көбірек айтылады. Сондай-ақ Сахараның
климаттық жағдайларын онда Жерорта теңізі суларын жіберу арқылы өзгертетін
жобалар да бар. Бірақ осындай ойлардың бәрі жүзеге аспай келеді. Африканың
солтүстігіндегі шөлдердің ауданы азаюдың орынына барған сайын ұлғайып
келуде. Қазіргі кезде шөлдің оңтүстікке, саваннаға қарай ілгерілеп бара
жатқаны байқалады. Бұл процесс өте жылдам жүруде. Шөлдің шекарасындағы
топтырақты малдың таптап тастауы, ағаш пен бұта шабу және өртеу топырақ
жамылғысының бұзылуына, құмның көшуіне және су алқаптарының құрғап кетуіне
әкеп соғуда. Кейбір деректерге қарағанда, Сахара оңтүстікке қарай шамамен
алғанда жылына 1 км жылжитын көрінеді.
Сахара алабының өзінде адамдардың әрекетімен байланысты өсімдіктердің
азып, топырақтың тозып бара жатқандары жайлы деректер де бар. Кейбір
ғалымдар Сахара шөлі адамдардың қолымен жасалған деген тұжырым жасайды,
дегенмен мұндай пайымдауларды асыра айтқандық деп есептеу керек.[5]

1.3 СУДАН
Бұл облыс жалпақ өңір түрінде бүкіл материк арқылы дерлік батыстан
шығысқа қарай, Атлант мұхитынан Эфиоп тау қыраттарына дейін созылады. Оның
оңтүстік шекарасы Сахарамен шекарасы сияқты зоналық жағдайлармен
анықталған, сондықтан онша айқын көрінбейді. Ол Гвинея және Камерун
қыраттарының солтүстік беткейлері арқылы өтіп, содан кейін Чад көлі
бассейнімен бір жағынан Нілдің сол жақ салаларының, екінші жағынан Конгоның
оң жақ салаларының аралығы арқылы жүреді.
Суданның рельефі бірсыдырғы және Африканың көршілес облыстарының
рельефінен айырмащылықтары аз. Жер беті құрылысының басты ерекшелігі –
қалың шөгінді қабаттармен жабылған көлемді жайдақ қазан-шұңқырлар мен
оларды бөліп тұратын кристалдың массивтердің алмасып келуі. Суданның қазан
шұңқырлары 400 м биіктікке сирек жетеді, олар бір-бірінен биіктігі 2000 м
асып түсетін қырқалармен бөлінген.
Қиыр батыста Атлант мұхитының маңында өзіне Сенегал мен Гамбия
өзендері бассейндерінің едәуір бөлігін қосып алатын Сенегамбия
аккумуляциялық ойпаттыжазығы жатыр. Оңтүстік-шығыстан оны Солтүстік Гвинея
қыратының беткейлері тұйықтап тұр, қырат Фута-Джаллон массивінде 1366 м
биіктікке жетеді. Осы қыраттан солтүстікке таман Батыс Судан үстірті
орналасқан. Платформаманың кристалдық фундаменті үстірт алабында құм
тастардың қалың қабаттарының асытнда жатыр. Өзен аңғарлары оларды
оқшауланған төрткі қабаттарға бөліп-бөліп тастайды. Шығыста үстірт
кемелер түрінде орта нигердің ауқымды қазан шұңқырларына ұласады. Нигер
жайылған кезде су басқанымен, бұл қыратты учаскелерді су баспайды. Нигер
қазн шұңқырының солтүстігінде өсімдік жапқан дюналық рельеф айқын
көрінеді.
Нигер қазан шұңқыры шығысынан кристалдық жанысытардан тұратын
массивтермен және үстіртпен шектелген, сонымен бірге ең биік үстірті – Буч
2000 м асады. Шығыста ол Чад көлінің қазан шұңқырына құлайды, оның ішінара
жауын-шашынға, жауу мөлшеріне қарай пішінін өзгертіп отыратын тайыз көл
айлып жатады. Қазан шұңқырдың ең төменгі бөлігі – Боделе ойысы 200 м төмен
жатыр. Шамасы, ертеректе бұл ойыста көл болса керек. Мұны оған қарай көрші
үстірттерден бағытталған құрғақ арналар жүйесі аңғартады.
Оңтүстіктен Чад өзенінің қазан шұңқыры Камерун массивінің
сілемдерімен, шығыста ең биік шыңы – Джебель-Марра 3000 м асатын Дарфур
кристалдың үстіртімен тұйықталған.
Суданның шығысына Ақ Ніл қазашұңқыры орналасқан. Оған шығыстан Эфиоп
тау қыратының қия беткейлері, оңтүстіктен – Шығыс Африка таулары жақындап
келеді. Чад көлі мен Ақ Ніл бассейндерін бөліп тұратын суайрық қырат,
барынша қатты жыныстардан тұратын жекелеген тау жұрнақтары бар биіктігі 500-
700 м үстірт болып келеді. Ақ Нілдің қазан шұңқырының беті жайпақ, өзен
арналары өте аз ойылған. Бүкіл қазан шұңқыр батпақтанған, ал өзен жайылған
кезде оның көпшілік бөлігі су астында қалады.[1]
Судан шегінде температуралық жағдайлар салыстырмалы түрде аз өзгеріп
тұрады, топырағы мен өсімдігінің сипаты ең алдымен жауын-шашын мөлшеріне
және оның жыл ішінде бөлінуіне байланысты болады. Сахараның шөл
жағдайларынан Суданның саванналарына өту жаңбырдың тұрақты маусымының орын
алуымен байланысты болады. Облыстың солтүстік шекарасы маңында осынау
ылғалды жаз маусымды екі айдан артыққа созылмайды, ал жалдық жауын-шашынның
жалпы мөлшері 300 мм артпайды. Оңтүстік шекарада ылғалды кезеңінің
ұзақтығы 10 айға жуық созылады, ал жауын-шашынның жылдық мөлшері батыста
2000 мм және шығыста 1000 мм дейін ұлғаяды. Жауын-шашынды оңтүстік-батыс
экваторлық муссон әкеледі, сондықтан оның мөлшері оңтүстік-батыстан
солтүстік-шығыықа қарай азаяды, жаңбырлар кезеңінде ауа ылғалды әрі қапырық
болады, адамдар тұратқы буланудан зардап шегеді. Қысы құрғақ кезеңде Сахара
жағынан ыстық әрі құрғақ харматтан соғады. Оның әсерімен ылғалдың орасан
зор мөлшері буланып кетеді де көптеген өсімдіктер қурап, жапырақтары түсіп
қалады, ал адамдар мен жануарлар үнемі судың жетіспеушілігін сезінумен
болады.
Суданда ешбір айда орташа температура +20 ºС-ден төмен түспейді. Ең
жоғары температуралар қуаңшылық пен ылғалды маусымдардың аралығында
байқалады. Чад көлі маңындағы және Ақ және Көгілдір Ніл өзендері
аралығындағы сәуір, мамырдағы орташа температура +30-35 ºС, ал орташа
максимум +40 ºС асады. Осындай өтпелі кезде ауа райы әдетте тұрақты
болмайды, көбінесе дауыл соғып, найзағай ойнайды.
Қуаңшылық кезінде дүркін-дүркін өрт шығып, ұланғайыр алқаптағы өсімдік
атаулыны тып-типыл қылып құртып кетеді. Жергілікті халық жаңбыр жауу
маусымы қарсаңында егістік алаптарлы тазарту үшін құрғақ шөптерді
өртейді. Жер пайдаланудың мұндай жүйесі өсімдіктердің флоралық құрамына көп
зиянын келтіреді де топырақ тозуына және су алқаптарының құрғауына әкеп
соғады.
Суданның шығыс және батыс бөліктері ірі өзендермен суарылады және су
мұхиттарға ағып шығады. Орталық Судан Чад көлінің ішкі ағын облысы болып
табылады. Батыс Судандағы басты өзен – Нигер, оның режим ерекшеліктері
жайлы жалпы шолуда айтылғанды. Нигердің орта ағысы мен оның тармақтары
жаңбырлы кездегі жайылуы барысында ұлан-асыр алқаптар суғарылады, мұның өзі
егін шаруашылығына, әсіресе күріш Фута-Джаллон массивінен ағып келетін
Сенегал мен Гамбия өзендерінің зор маңызы бар. Жаңбыр жауған кезде бұл
өзендер жайылады да біраз жерлерді су басып қалады, ал құрғақшылық кезеңде
бұлар өз суларын әрқашанда мұхиттарға жеткізе бермейді.
Чад көліне құятын ең ірі өзен – Шари жауын-шашын көп түстетін
оңтүстіктен ағып келеді. Жаңбырлы кезеңнен кейін Шари мен оның тармақтары
жайылады. Чад көлі де аумағын өте үлкейтеді. Осынау тереңдігі бірнеше м
ғана тайыз бассейн жыл ішінде ғана емес, бір жылдан екінші жылға жауын-
шашынның жаууына байланысты өзінің мөлшері мен пішінін өзгертіп отырады,
әрі үлкен мөлшерде өзгереді. Көлдің жағалары ойпатты, әрі үлкен учаскелерде
батпақты. Беткі ағыстың жүрмегеніне қарамастан оның суы тұзданбаған деуге
болады. [9]

ІІ тарау ОРТАЛЫҚ АМЕРИКА ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
Орталық Африканың табиғат жағдайларының қалыптасуына оның экваторлық
белдеудегі және субэкваторлық белдеулердің оңтүстік және солтүстік шет
аймақтарындағы орнының ерекше үлкен маңызы бар.
Ішкі табиғи айырмашылықтары рельефке және экваторға орай алып жатқан
орнымен байланысты. Экваторлық Африкаға саванналық учаскелермен ұштасып
жатқан тропиктік ормандардың әр түрлі типтерінің таралуы тән. Оның
алабында екі физикалық-географиялық облыс – Гвинея жағалауы және шеткі
таулары бар Конго қазан шұңқыры ерекшеленеді.[1]

2.1 СОЛТҮСТІК ГВИНЕЯ ОБЛЫСЫ
Облысқа Гвинея шығанағының солтүстік ойпаты жағаларының кең өңірі,
сондай-ақ Солтүстік Гвинея қыраты кіреді. Облыс климаты – субэкваторлықтан
экваторлыққа өтпелі болып келеді.
Солтүстік Гвинея қыраты Гвинея шығанағы көмкереді де оған қарай
сатылап түседі. Оның басым биіктіктері 500-600 м максимум биіктігі – 2000 м
дейін жетеді. Қыраттарды кристалды жыныстар құрайды, олар кейбір жерлерде
горизонталь жатқан құм тастармен жабылған. Қыраттың оңтүстік шеті
өзендермен тілімделген, олардың қысқа және терең ойылып кеткен аңғарларын
қыраттан жағалаудың төбелі бетінің арасында шошиып тұратын аласа тау
жұрнақтары бөліп тұрады.
Гвинея жағалауының Нигерден кейінгі ірі өзені – Вольта. Ганада оған
ірі су бөгені мен су электр станциясы салынған. Гвинея шығанағының жағасы
ойпатты, онда құрылқтың таяудағы шөгу іздері айқын көрініп жатыр.
Батыста ол шағын өзендердің эстуарийларымен жырымдалған және көптеген ұсақ
аралдар қоса қабаттасып отырады, оңтүстікте мүлдем дерлік жырымдалмаған
жағалау сызығын бойлап лагуналар, көлдер, құмқайырлар және дюналар қатары
созылып жатыр. Шығыста үлкен алаптарды Нигердің ауқымды атырау ойпаты алып
жатыр, оның шегінде өзен көптеген тарамдарға бөлініп кетеді. Шығыста
Нигердің төменгі ағысының аңғары Камерун тауларымен шектелген, ол жағаға
жетіп жығылып, вулкандық массивпен аяқталады. Оның ең басты шыңы – Фако, ол
конус түрінде 4070 м дейін көтеріліп тұрады, сонымен бірге бүкіл Батыс
Африкадағы ең биік шың болып табылады. 1909 және 1922 жылдары шағын
кратерлерден болған атқылаулар массив алабындағы вулкандық әрекеттер әлі
күнге дейін тоқтамағанын көрсетеді.
Облыстың қазба байлықтары – алтын, шашыранды алмас, қалайы рудалары
мен бокситтер – платформа фундаментінің кристалдық жыныстарының жер бетіне
шығып жатуымен байланысты.
Гвинея жағалауы жылдың көп уақытында тау беткейлеріне мол жауын-
шашын әкелетін оңтүстік-батыс муссонының ықпалында болады. Жағалаудың
оңтүстік бөлігінде және әсіресе Камерун массиві беткейлерінде жауын-шашын
бүкіл жыл бойына түседі, дегенмен максимумның екі кезеңі айрықша бөлініп
тұрады. Солтүстікке қарай олар бірте-бірте жаңбырдың ұзақ жауатын бір
кезеңіне қосылып кетеді, бұл муссонның барынша қуатты кезеңіне сай
келеді. Солтүстік-шығыс пассат Гвинея жағалауына тек қыста, оңтүстік-батыс
муссон әлсіреген кезде енеді. Жағалауға жеткен солтүстіктің құрғақ желі
ауаның салыстырмалы ылғалын төмендетеді. Де адамдар мен малдарға жақс
ыәсер етеді.
Камерун массивінің мұхитқа қарап тұрған беткейлеріне жауын-шашын 9000
мм астам түседі. Бұл – бүкіл Африканың максимум мөлшері. Мұндай көп жауын-
шашын жауған кезде Фако мен тау беткейлерінің экспозициясына қарай жауын-
шашынның жалпы мөлшері 2000 мм-ден 3000 мм-ге дейін ауытқып тұрады.
Оңтүстік-батыс муссон жағалауға қарай қиялай соқпай, оған параллель
соғатын кейбір жерлерде жауын-шашын мөлшері 1000 мм-ден артпайды. Мысалы,
жағаның дөңі жауып тұрған Аккара ауданында жылына 600-700 мм жауын-шашын
түседі. Органикалық дүниесінде, климаттағы сияқты Судан саванналарынан
Конго бассейнінің экваторлық ормандарына өтпелі белгілері білінеді.
Флорасының құрамында Оңтүстік Американың эндемик тұқымдасына жатады деп
есептелініп келген бромелия тұқымдасының шөптесін өсімдігі табылады. Осы
тұқымдас өкілінің Африкадан табылуының оңтүстік жарты шар материктерінің
даму тарихын анықтау үшін маңызы бар. Гвинея жағалауының тропиктік
ормандарында, сондай-ақ эпифитті рипсалис кактусы кездеседі – бұл Африка
флорасы құрамындағы Америкаға тән кактустар тұқымдасының жабайы өсетін
бірден-бір өкілі.[8]
Гвинея жағалауының толысу зонасы мен өзен атыраулары мангр
тоғайларымен белдеуленген, әсіресе Нигер атырауындағы тоғайлар өте бай.
Жағалық ойпат пен тау бөктерлерін, жауын-шашын аз түсетін Алтын
жағаның бөлігін қоспағанда, ылғалды тропиктік ормандар жауып жатады. Бұл
ормандар өзен аңғарларын бойлай отырып, облыстың түкпіріне оның ең шеткі
шекараларына дейін жетеді. Олардың құрамында әр түрлі биік ағаштар, бұталар
мен шөптер көп-ақ. Әр түрлі қанық бояулы гүлдері бар орхидеялар,
папоротниктер тағы басқалар көптеп кездеседі.
Гвинея жағалауының ормандарына сейба тұқымының алып ағаштары немесе
талшық беретін мақта ағаштары тән.
Ормандар тау массивтерінің ылғалды беткейлерін бойлап көтеріледіде
биіктеген сайын олардың құрамы бірте-бірте өзгере береді. Облыс алабындағы
биіктік белдеулік туралы толық түсінікті Камерун массиві береді. Оның
беткейлерінде 1800 м биіктікке дейін, әсіресе ылғалды желдерге қараған
беткейлер және сәнді тропиктік ормандар өседі. Оларды жоғарыда аласа және
түр байлығы кем, бірақ әр түрлі папоротниктерге бай кедейленген ормандар
алмастырады.
2700 м шамасындағы биіктікте Камерун массивінің беткейлерінен түр
жағынан өте бай тау шалғындары басталады. Олар нақ ең биік қарлы шыңдарға
дейін барады.
Гвинея жағалауының алғашқы ормандары отаудың және өртеудің
нәтижесінде қатты жойылған. Көптеген аудандарда олар қалың болғанымен
аласа, қайта шыққан ормандарға немесе мәдени өсімдіктерге орын береді.
Олардың арасында зәйтүн пальмалары, шоколад ағаштары және қант құрағы белең
алған. Кей жерлерде тропиктік ормандар о бастағы сәнді қалпында сақталғаг.
Ылғалды кезең мерзімі қысқарған сайын қалың тропиктік орман сирек
ксерофиттік ормандарға орын береді, көбіне бұлардың құрамындағы мәңгі жасыл
түрлер жылдың қуаңшылық кезінде жапырақ тастайтын түрлермен қосылып
кетеді. Басқа бір жағдайларда ылғалды тропиктік ормандар шекарасында
әдетте кигелия немесе колбаса ағашы өседі, ол бұл атты өзінің үлкен,
ұзындығы 1 м-ге дейін жететін және форма жағынан колбасаға ұқсайтындығы
үшін алған болатын; либерия кофе ағашы кезедеседі, оның отаны – Гвинея
жағалауы. Дақылдың бұл түрі кезінде тараған еді, бірақ қазір оны барынша
бағалы арабтық түр ығыстырып шығара бастады.
Кейбір ғалымдар Гвинея жағалауы облысындағы саванна адам әрекетінің
нәтижесі, өсімдік жамылғысының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.