Инвестициялық стратегия - табыс стратегиясы
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Қаржылық инвестиция портфелінің қалыптасу теориялары 6
1.1 Қаржылық инвестициялар портфелінің қалыптасуы және құрылу қағидалары
мен тәртібі 6
1.2 Бағалы қағаздар портфелін басқару: мақсаттары мен міндеттері 10
1.3 Инвестициялық портфельдің табыстылығы мен тәуекелділігі 18
2 Бағалы қағаздар және олардың табыстылығы мен тәуекелділігін талдау 20
2.1 Кәсіпорынның инвестициялық портфелінің табыстылығын бағалау 20
2.2 Облигациялардың табыстылығын талдау 27
2.3 Қазпочта АҚ-ның инвестициялық портфелі және акцияларды шығару
проспектісін талдау 35
3 Қазақстан Республикасының қаржылық инвестициялар табыстылығын басқаруды
жетілдіру 43
3.1 Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын дамыту 43
3,2 Банктің инвестициялық портфелін басқаруды жетілдіру 45
Қорытынды 49
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 51
Қосымша №1 53
Қосымша №2 54
Қысқартылған сөздер тізімі
ҚР – Қазақстан Республикасы;
АҚШ –Америка Құрама Штаты;
АҚ – Акционерлік қоғам;
ААҚ – Ашық акционерлік қоғам;
ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
БҚР – Бағалы қағаздар рыногы;
IPO – бірінші акцияларды орналастыру.
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасында қалыптасып келе
жатқан бағалы қағаздар нарығындағы үлгісіне нақты бірыңғай көзқарас жоқ.
Сондықтан бағалы қағаздар нарығына уақыт талабына сай әлі де біраз
өзгерістер енгізу.
Бағалы қағаздар нарығы қаржылық жүйенің ажырамас бөлігі. Акционерлік
капиталды және борыштық бағалы қағаздарды қолайлы аумаққа қайта
орналастыруды жүргізеді, инвестиция өтімділігін және бәсекелестік қабілетін
көтереді. Капиталды (акция, облигация, банктік депозиттер және т.б.) тиімді
орналастыру білімді инвесторды қажет етеді, ол есеп айырысатын аумақта
табыстың түсу және түспеу тәуекелін баланстайды. Бір жағынан меншік иесі
дәл уақытында қажетті шешім қабылдау үшін әрқашан өз кәсіпорнының қаржылық
жағдайына талдап жасап отыруы керек.
Қаржылық инвестициялау дегеніміз – ақша қаражаттарын, акция, облигация
және т.б. бағалы қағаздарға үдерісі. Бағалы қағаздарға салатын тұлғалар
эмитенттер болып саналады. Инвестор салым жасаған кезде бірнеше мақсат
қояды: салымның қауіпсіздігі, салымның табыстылығы, өсуі, өтімділігі.
Инвестициялық протфель – инвестициялық обьектілерге, анықталған
инвестициялық стратегияға сәйкес мақсатты құрылған салымдар жиынтығы.
Осыдан шыққанда инвестициялық портфельдің құрылуының негізгі мақсаты аса
тиімді және сенімді инвестициялық салымдарды іріктеу жолымен жасалған
инвестициялық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету ретінде құрылуы
мүмкін.
Қазақстанның бағалы қағаздар рыногының негізгі институты болып оның
техникалық инфрақұрылымының қажетті деңгейін қамтамасыз ететін Қазақстан
қор биржасы АҚ, Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі АҚ, сондай-ақ
брокерлер-дилерлерді, тіркеушілерді жəне банк кастодиандарды қоса отырып
рыноктың кəсіби қатысушылары.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Қаржылық инвестициялардың табыстылығы мен
тәуекелі.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы қаржылық
инвестициялардың табыстылығы мен тәуекелін талдай отырып, олардың қазіргі
жағдайын бағалау.
Курстық жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей міндеттер көрсетіледі:
• Қаржылық инвестициялар портфелінің қалыптасуын сипаттау;
• Бағалы қағаздарға инвестициялар, олардың табыстылығы мен тәуекелдерін
талдау;
• Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар мен инвестициялық
портфельді басқаруды жетілдіру.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде, бағалы қағаздар және иинвестициялар портфельдерінің
табыстылығы мен тәуекелдігі, мақсаттары мен міндеттері туралы жазылған.
Екінші бөлімде, кәсіпорындағы инвестициялық портфелінің табыстылығы
талданған.
Үшінші бөлімде, бағалы қағаздар нарығының дамуы сипатталған.
Бүгінгі бағалы қағаздар нарығы тиімді инфрақұрылыммен экономикалық
қарым-қатынастағы дамыған елдердегі инвестицияны жинақтауды түрлендіруде ең
негізгі рольді атқаратын, ақша қаражаттарын қайта бөлудегі ең негізгі
механизм болып қатысады.
Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының
бүгінгі кездегі сатысында Қазақстан халқының жас буыны алдында жаңа тіпті
ерекше бағыт, яғни бағалы қағаздарды шығару және сол қағаздар нарығындағы
операцияларды меңгеру міндеті пайда болғанын айқындайды.
Курстық жұмысты жазу барысында ҚР Инвестициялар туралы Қазақстан
Республикасының Заңы, ҚР Бағалы қағаздар нарығы туралы Қазақстан
Республикасының Заңы және ҚР Ұлттық банкінің шығарған нормативтері,
шектеулері мен ережелері, сонымен қатар шетелдік және отандық авторлардың
еңбектері, бұхааралық ақпарат көздерінен алынған мәліметтер, статистикалық
көрсеткіштер пайдаланылды.
1 Қаржылық инвестиция портфелінің қалыптасу теориялары
1.1 Қаржылық инвестициялар портфелінің қалыптасуы және құрылу қағидалары
мен тәртібі
Бағалы қағаздар нарығы қаржылық жүйенің ажырамас бөлігі. Акционерлік
капиталды және борыштық бағалы қағаздарды қолайлы аумаққа қайта
орналастыруды жүргізеді, инвестиция өтімділігін және бәсекелестік қабілетін
көтереді. Капиталды (акция, облигация, банктік депозиттер және т.б.) тиімді
орналастыру білімді инвесторды қажет етеді, ол есеп айырысатын аумақта
табыстың түсу және түспеу тәуекелін баланстайды. Бір жағынан меншік иесі
дәл уақытында қажетті шешім қабылдау үшін әрқашан өз кәсіпорнының қаржылық
жағдайына талдап жасап отыруы керек.
Кәсіпорынның акцияларын шығару және сату, сонымен бірге бағалы қағаздар
нарығының басқа да қаржылық құралдарын сатып алу жолымен жүзеге асырылатын
қаржылық инвестиция инвестициялаудың ерекше формасы болып табылады.
Бірінші реттегі шығарылған акциялардан алынған қаражаттар жарғылық
капиталдың қалыптасуына бағытталады.
Қосымша шығарылған акциялар мен артықшылықты акцияларды сатудан алынған
қаражаттар меншікті капиталды арттыру мен қызметті кеңейтуге бағытталады.
Корпоративтік облигацияларды сатудан алынған қаражаттар өндірістік
қызметті қаржыландыру мен басқа эмитенттердің жоғары табысты бағалы
қағаздарын сатып алуға бағытталады.
Қосымша табыс көзі мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылады.
Инвестициялық белсенділікті жоғары деңгейге көтеру бағалы қағаздар
нарығының даму деңгейіне тәуелді. Дамыған мемлекеттерде бағалы қағаздар
нарығы халық жинағын нығайтады және қаржылық секторды тартады.
Біздің экономикаға қаржылық инвестициялаудың ішкі көздерінің әлеуеті
жеткілікті дәрежеде (әр түрлі зейнетақы қорларымен тартылған банктік сектор
мен халықтың қаражаттары).
Инвестициялық үдерістің бұл кезеңі – бағалы қағаздар портфелін
қалыптастыру кезеңі болып табылады. Осыған байланысты инвесторлар іріктеу
проблемаларымен қақтығысады, бұл іріктеу микроболжамдар деп аталады.
Қаржылық инвестициялау дегеніміз – ақша қаражаттарын, акция, облигация
және т.б. бағалы қағаздарға үдерісі. Бағалы қағаздарға салатын тұлғалар
эмитенттер болып саналады. Инвестор салым жасаған кезде бірнеше мақсат
қояды: салымның қауіпсіздігі, салымның табыстылығы, өсуі, өтімділігі.
Инвестициялық протфель – инвестициялық обьектілерге, анықталған
инвестициялық стратегияға сәйкес мақсатты құрылған салымдар жиынтығы.
Осыдан шыққанда инвестициялық портфельдің құрылуының негізгі мақсаты аса
тиімді және сенімді инвестициялық салымдарды іріктеу жолымен жасалған
инвестициялық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету ретінде құрылуы
мүмкін.
Таңдалған инвестициялық саясаттың бағытталуына және инвестициялық
қызметті жүзеге асыруды қамтамасыз ету ретінді құрылуы мүмкін:
• капитал өсімінің максимизациясы;
• табыс өсімінің максимизациясы;
• инвестициялық тәуекелдердің минимизациясы;
• инвестициялық портфельдің талап етілетін өтімділігін қамтамасыз ету.
Инвестициялық портфельдің құрылуының берілген мақсаттары маңызды
дәрежеде баламалы болып табылады. Осылай, капиталдың нарықтық құнының өсімі
инвестициялық портфельдің ағымдағы табысының белгілі бір төмендеуімен
байланысты. Капиталдық құнның өсімі және табыстың жоғарлауы инвестициялық
тәуекелдің жоғарлауына алып келеді. Қажетті өтімділікке жету міндеті
инвестициялық портфельге капиталдық құнның өсіун және жоғары табысты
қамтамасыз ететін, бірақ төмен өтімділікпен сипатталатын обьектілерді
қосуға бөгет жасауы мүмкін. Қарастырылатын мақсаттардың бағытталығына
байланысты инвестор инвестициялық портфельді құрған кезде олардың
басымдылықтарын анықтайды немесе жасалған инвестициялық саясаттың
бағытталуына шыққанда бөлек мақсаттардың тең болғанын көздейді.
Инвестициялық портфельдің құрамындағы обьектілердің, инвестициялау
мақсаттарының, басқа факторлардың айырмашылығы табыстың және тәуекелдің
белгілі бір қатынасымен сипатталатын инвестициялық портфель типтерінің көп
түрлілігімен түсіндіріледі. Бұл өзінің инвестициялық портфельдің жіктелуіне
табады.
Инвестициялық портфельдің инвестициялау обьектілері жіктелуінің ең
алдымен инвестициялық қызметтің бағытталуы мен көлеміне байланысты.
Өндірістік қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін құрылатын портфельдің
негізгі типі нақты инвестициялық жобалардың портфелі, ал институционалдық
инвесторлар үшін – қаржылық құралдар портфелі болып табылады.
Бұл инвестициялық обьектілердің түрлерімен және оларды басқару
әдістерімен сипатталатын дербес портфельдердің түрлерін біріктіретін аралас
инвестициялық портфельдердің құрылуының мүмкіндігін жоққа шығармайды. Осы
кезде арнайы инвестициялық портфельдер инвестициялау обьектілері сияқты
жеке критерийлеріне (салалық немесе аймақтық), инвестициялардың мерзіміне,
тәуекел түрлеріне және т.б. байланысты құрылуы мүмкін.
Инвестициялаудың басымды бағыттарына тәуелді келесілерді бөлуге болады.
• өсу портфелі;
• табыс портфелі;
• консервативті портфель.
Өсу портфелі курстық құны өсетін компаниялардың акцияларын сатып алудын
құрылады. Курстық құнның өсу қарқындары портфельдердің бірнеше типтерін
сипаттайды.
1) агрессивті өсу портфелі – капиталдың максималды өсіміне бағытталған.
Оның құрамына тез өсетін жаңадан құрылған компаниялардың акциялары
жатады. Берілген портфель типіне салатын инвестициялар аса тәуеклді
болып табылады, бірақ сонымен қатар олар ең жоғары табыс алып келе
алады.
2) консервативті өсім портфелі берілген топтың ішіндегі төмен тәуекелді
портфель болып табылады. Негізінен курстық құны жоғары емес, бірақ
тұрақты өсімімен сипатталатын жақсы танымал ірі компаниялардың
акцияларынан тұрады, капиталды сақтауға бағытталған;
3) орта өсім портфелі – сенімді бағалы қағаздармен қатар тәуекелді бағалы
қағаздар жатады. Ол капиталдың орташа өсімін және біркелкі тәуекел
дәрежесін қамтамасыз етеді.
Табыс портфелі жоғары ағымдағы табысты алуға пайыздық және дивидендтік
төлемдерге бейімделген. Курстық құнның біркелкі өсімі бар және жоғары
дивидентті акциялардан, облигациялардан және жоғары ағымды төлемдері бар
басқа бағалы қағаздрдан тұрады. Берілген топқа кіретін портфельдердің
түрлері:
1) тұрақты табыс портфелі – жоғары сенімді бағалы қағаздардан тұрады және
тәуекелдің минималды деңгейінде орташа табыс алып келеді;
2) табысты қағаздар портфелі – тәуекелдің орташа деңгейінде жоғары табыс
алып келетін бағалы қағаздар мен корпорациялардың жоғары табысты
облигацияларынан құрылады.
Инвестициялау мақсаттарының сәйкес келу дәрежесі бойынша балансталған
және балансталмаған портфельдер деп бөлуге болады. Балансталған портфель
оның құрылуы кезінде қойылған сипатына сәйкес келетін табыстар мен
тәуекелдердің балансталуымен сипатталады. Оның құрамына әр түрлі
инвестициялық обьектілер жатқызылуы мүмкін: тез өсетін нарықтық құн,
қатынасы нарықтық конъюнктурамен анықталатын жоғары табысты және басқа
обьектілер. Осы кезде әр түрлі инвестициялық салымдардың комбинациясы
капиталдың өсіміне жетуге және жиынтық тәуекелдерді төмендету кезінде
жоғары табысты алуға мүмкіндік береді.
Балансталмаған портфель оның құрылуы кезінде қойылған мақсаттарға
сәйкес келмейтін портфель болып табылады.
Инвестициялық портфельдің құрамындағы обьектілерді іріктеу
инвесторлардың қалауына сәйкес жүзеге асырылатындықтан, инвестор және
портфель типі арасындағы байланыст бар болады. Осылай, консервативті
инвесторға жоғары сенімді, бірақ төмен табысты портфель, орта біркелкіге –
әртараптанған портфель, агрессивті инвесторға – жоғары табысты, бірақ
тәуекелді портфель сәйкес келеді.
Инвестициялық портфельдің құрылу негізіне салынған негізгі қағидалар:
• инвестициялық портфельдің құрылуы жасалған және қабылданған
инвестициялық саясаттың сәйкес мақсаттарына жетудің қажеттілігінен
туындайтын инвестициялық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету;
• кәсіпорынның өтімділігін және тұрақтылығын ұстап түру мақсатында
инвестициялық портфельдің көлемі мен құрылымының, оны құрайтын
көздердің көлемі мен құрылымына сәйкестігін қамтамасыз ету;
• кәсіпорын қаражаттарының және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету
үшін табыстылықтың, тәуекелділіктің және өтімділіктің оңтайлы
қатынасына жету;
• инвестициялық портфельді әртараптандыру, оның құрамына әр түрлі
инвестициялық обьектілерді, соның ішінде салымдардың сенімділігі мен
табыстылығын көтеру және тәуекелді төмендету үшін баламалы
инвестицияларды қосу;
• инвестициялық портфельдің басқарылуын қамтамасыз ету, ол
инвестициялардың негізгі сипаттамаларын бақылау бойынша инвестордың
мүмкіндіктеріне сәйкес инвестициялардың санын щектеуді және
күрделілігін білдіреді.
Инвестициялық портфельдің құрылуы инвестициялық саясаттың,
инвестициялық климаттың және нарық конъюнктурасының қалыптасқан жағдайларын
есепке алғанда инвестициялық портфельдің құрылуының басымды мақсаттары
анықталғаннан кейін жүзеге асырылады.
Инвестициялық портфельдің құрылуының бастапқы нүктесі баланстың
пайдалылығы мен өтімділігіндегі тәуекелдің тиімді деңгейін анықтау
мақсатында сыртқы ортаның инвестициялық тартымдылығын және инвестордың өз
мүмкіндіктерін өзара байланыста талдау болып табылады. Осындай талдаудың
нәтижесінде инвестициялық портфельдің негізгі сипаттамалары (жіберілетін
тәуекел дәрежесі, күтілетін табыс мөлшері) белгіленеді, инвестициялық
ресурстардың көлемі мен құрылымын есепке алғанда бүкіл инвестициялық
портфельдің шегінде инвестиция түрлерінің пропорцияларын онтайландыру
жүзеге асырылады.
Инвестициялық портфельдің құрылуының маңызды кезеңі оңтайлы портфельдің
құрылуы мен инвестициялық обьектілердің қасиеттерін бағалау негізінде
инвестициялық портфельге қосу үшін нақты инвестициялық обьектілерді таңдау
болып табылады. Нарықта ұсынылған бағалы қағаздардың ішінен портфельге
әдетте акциялар мен облигациялар жатқызылады. Оның себебі – портфельге
бағалы қағаздарды іріктеу критерийлерінде. Осылай, портфельге кіретін
бағалы қағаздар инвестор үшін қол жетерлік болуы керек, инвестормен
бекітілген табысты алып келіуі, ал табыстың ықтималды өзгерістері болжамды
болуы қажет.
1.2 Бағалы қағаздар портфелін басқару: мақсаттары мен міндеттері
Бағалы қағаздар нарығында сүйенетін негізгі принцип Барлық жұмыртқаны
бір портфельге салма деген даналыққа сәйкес келеді. Бағалы қағаздар
нарығына қатысты бұл инвестордың барлық қаражатын бағалы қағаздың бір ғана
түріне немесе бір қаржы құралына салмауы инвестицияламауы) тиіс дегенді
білдіреді. Салымдарды әртараптандыру қажет, яғни инвестицияланатын бағалы
қағаздар номенклатурасын кеңейту керек. Кері жағдайда инвестор өзінің
инвестицияларын жоғары тәуекелге және төменгі тиімділікке әкеледі.
Инвестициялау тәуекелі (жүйелік емес) болашақта бағаларды болжау мүмкін
еместігіне негізделген, келісім-шарт жасау уақытындағы операциялардың
анықталамағандығымен байланысты. Бір компанияның акциясына ақша салған
инвестор оның бағамдық құнының өзгеруіне тәуелді болады. Егер де ол
қаражатын бірнеше компанияның акциясына салған болса, онда ол бір акция
бағасының өзгерінен емес, барлық акциялардың орташаланған бағамына тәуеклді
болады. Ортша бағам аз өзгереді, себебі бір акцияның бағасының өсуіне
байланыты орнын толтырып отырады және тербеліс өзара жаылуы мүмкін.
Сондықтан да тәжірибелі инвестор бағалы қағаздың бір түрін ғана емес,
бағалы қағаз портфелінің бірнешеуін иеленуші болып табылады.
Осыған сүйене отырып, институционалды инвестор ұжымдық инвесторлар
ретінде ақша қаражаттарын әртараптандыруды іске асырады және бағалы
қағаздар портфелін қалыптастырады.
Инвестициялауды жүзеге асыруда қорлар белгілі бір мақсатты бағдарға
сүйенеді, осының негізінде инвестициялық стратегияны құрайды.
Инвестициялық стратегия – бұ негізгі мақсатты бағытқа сүйене отырып,
портфельді басқару және инвестициялауды жүзеге асырудың жалпы жоспары.
Кесте 1 - Инвесторлар типі және оларды инвестициялау мақсаты
Инвестор типі Инвестициялау мақсаты
Консервативті Салымдар қауіпсіздігі
Бірыңғай агрессияшыл Салымдар қауіпсіздігі + табыстылық
Агрессияшыл Табыстылық + салымдардың өсуі
Тәжірибелі Табыстылық + салымдардың өсуі + өтіміділік
Алғыр (айлақор) Максималды табыстылық
Қорлар ұжымдық инвесторлар ретінде шыққандықтан, олардың мақсатты
бағыттары көп жағдайда анықталады және салымшының типіне, сипатына
байланысты болады.
Сонымен өзінің инвестициялық стратегиясын жүзеге асыруда қорлар әр
түрлі мақсатты бағыттарға сүйенуі мүмкін: жоғары немес аз және тұрақты
ағымдағы табыс немесе дивидендтер алуы не болмаса бағалы қағаздар нарығының
бағасының өсуі, яғни салынған капиталдың өсуі. Соңында осы екі мақсатты да
үйлесіруі мүмкін.
Сондықтан барлық стратегияларды үш негізгі түрге бөлуге болады:
Кесте 2 - Инвестициялық стратегияның түрлері
Инвестициялық Сипаттама
стратегия
Өсу портфелі Салынған капиталды тез өсімін беретін құралдарға
инвестициялау, ағымдағы табыс – қосымша фактор
Табыс портфелі Акционерлерге жоғары ағымдағы табысты қамтамасыз ету
Табыс және өсу Бір уақытта дивидендтер және капитал өсімін беруші
портфелі құралдарға инвестициялау
Жүргізілетін стратегияның сипатына сәйкес барлық қорларды келесідей
категорияларға шартты түрде бөлуге болады:
Бірінші категорияға мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алушы қорлар
жатқызылады. Мұндай қорларға жеке зейнетақы қорлары, қордың активтеріне
салынған (инвестицияланған) ақша қаражаттарымен тәуекелге барғысы келмейтін
және мемлекеттік зейнетақы мөлшерінің жоғарлауына үміттенетін салымшылар.
Екінші категорияға ұзақ мерзімді инвестициялауды жүзеге асырушы
қорларды жатқызамыз. Олар акциялар, облтгациялар жанама бағалы қағаздарды
сатып алады және мемлекеттік бағалы қағаздарға қарағанда, осы бағалы
қағаздар арқылы анағұрлым жоғары табыс алуға мүмкіндік береді. Мұндай
қорлар үшін тәуекел екінші ретті фактор болып табылады.
Үшінші топқа өзінің активтерін максималды түрде, тәуекелді азайту
мақсатымен әртараптандыруға баратын, алайда бірінші топтағы қорларға
қарағанда жоғары табыс алуды көздеген коммерциялар кіреді. Мұндай қорлардың
портфелі тіркелген және өзгермелі болып келеді. Тіркелген портфельдер
белгілі мерзім аралығында құрылымын сақтайды және оның ары қарай қызмет
етуі өзіне кіретін бағалы қағаздарды өтеу мерзіміміен анықталады. Өзгермелі
және басқарылатын портфельдер құрылымы ауыспалы, ондағы бағалы қағаздар
құрамы әр түрлі қаржылық құралдарды үйлестіру арқылы жоғары тиімділікке қол
жеткізу мақсатымен әрдайым өзгеріп отырады.
Төртінші топқа өте қысқа мерзімге инвестициялаумен, тіпті бір күндік
келісімдермен айналысатын қорлар жатады. Мұндай қорлардың клентуралық
базасы алуана түрлі: банктік депозиттер бойынша пайыз қарағанда
инвестицияланған қаражаттан анағұрлым жоғары пайыз алуды қалайтын жеке
тұлғалар және уақытша бос ақша қаражатын пайдалы және қысқа мерзімге
орналастыру мүмкіндігін іздеуші фирмалар құрайды.
Бесінші топқа нақты анықталған өсу стратегиясы бар қорлар кіреді. Бұл
қорлар әрдайым өзінің табысын қайта капитализациялауға маманданған, яғни
алынған табысты (пайдалы) қайтадан бағалы қағаздарға инвестициялай алатын,
соның нәтижесінде қор активтерінің тұрақты өсуі болады. Өте маңызды факт,
қор стратегиясы бойынша өзінің акционерлеріне акциялар бойынша
дидидендтерді төлеуді емес, қаражаттарды қайта инвестициялауды көздейді.
Стратегиялық шарттарды анықтайды, мысалы, белгілі бір уақыт аралығында және
сол уақыт басталғанда қайта инвестициялау бойынша операциялар тоқтатылады
да, қордың барлық активтері сатылып, алынған қаражаттар акционерлер
арасында тартылады. Одан ары қарай өтімді болуы мүмкін немесе сол
акционерлер жаңа салымдар енгізіп, осы үдеріс қайталанып отырады.
Алтыншы топқа тек бір ғана салаға маманданған қорлар кіреді. Олар
қаражаттарды инвестициялаудың стратегиясымен анықталған тек бір ғана саланы
инвестициялайды. Бұл перспективті, болашағы бар, енді көтеріліп келе жатқан
сала. Осындай қор бұл саланы бақылауды өзіне алады және белгілі бір саланы
бақылаушы холдингтік құрылымға айналуы мүмкін.
Инвестициялық стратегия өзінің портфелінің ғаламдық сипатын анықтап
қана қоймай: өсу портфелі, табыс портфелі және аралас портфель, сондай-ақ
портфельмен байланысты операцияларды нақтылауды, қандай бағалы қағаздарды
сатып алу керектігіне дейін анықтайды.
Мысалы, Pensylvania Portfolio инвестициялық қоры өзінің инвестициялық
стратегиясын келесідей анықтайды.
Инвестициялық стратегия – табыс стратегиясы. Инвестициялық саясаттың
мақсаты – инвестицияланған қаражаттардан табыс алу және оны максималды
түрде өсіру. Инвестициялар қоғамдық жобаларды қаржыландыруға қосымша
қаражаттарды тарту мақсатымен шығарылатын муниципалды облигацияларға
жұмсалуы қажет. Қаржының үштен екі бөлігі А класынан (Standart & Poor’s
Service) төмен емес кластағы облигациялар болуы тиіс. Қалған облигациялар
ВВВ класынан төмен емес класты құрауы қажет. Активтерінің 100%-80%-ы табыс
салығы салынбайтын облигациялардан тұруы тиіс. Олардың 65%-ы Пенсильвация
штатының, сондай-ақ жеке тұлғаларына жеке табыс салығы салынбайтын
облигациялары болуы қажет. Облигациялар тікелей муниципалды биліктен немесе
андеррайтерлерден сатып алынуы тиіс.
Managed Growth Fund инвестициялық қоры өзінің стратегиясын өсу
стратегиясы ретінде анықтайды. Қор негізінде бағалы қағаздарды және жай
акцияларды сатып алу көзделінеді, соның ішінде жай акцияларға
конвертацияланатын қарыздық (міндеттемелік) бағалы қағаздар. Ағымдық бағасы
төмендетілген, дұрыс бағаланбаған, қазіргі таңда әйгілі (атақты) емес
бағалы қағаздар сатып алынуы тиіс. Сонымен қатар, басқарушы артықшылығы бар
акцияларды және басқа да нұсқаларды, егер де олардың бағасының жоғарлауы
күтіледі деп есептесе сатып алуға құқығы бар. Уақыт өте келе фьючерстік
келісімдерді, опциондарды, басқа да жанама қаржылық құралдарды сатып алуы
мүмкін, бірақ олардың жалпы бағасы қор активтерінің 10%-ынан аспауы тиіс.
Бір қор бірнеше портфельді басқара алатын жағдайда болуы мүмкін.
Мысалға, Rodney Square Multi-Manager Fund қоры екі портфельді басқарады,
сонымен бірге әр портфельдің өзінің стратегиясы бар: өсуу портфелі және
табыс портфелі. Екі портфельдің инвестициялық стратегиясы корпоративті
бағалы қағаздарға (портфель активтерінің 65%-ы дейін) қаражаттарды
инвестициялауды көздейді, сондай-ақ конвертацияланатын облигацияларға да
инвестициялауы мүмкін. Бірінші портфельдің стратегиясы бағамдық бағасының
өсуі үдерісі бар бағалы қағаздарға инвестициялаудф болжайды, ал екінші
портфель – жоғары пайыздар алып келетін қағаздарға, қалған 35%-ы ақша
қаражаттарын мемлекеттік, сондай-ақ, корпоративтік қарыздық міндеттемелерге
инвестициялауы мүмкін.
Осы инвестициялық стратегиялардан басқа тағы бір маңызды стратегия бар.
Бұл венчурлік стратегиясы. Бұл стратегияны ұстанушы қор өзінің қаражаттарын
кәсіпорындардың шектеулі санына, олардың бақылау пакетіне инвестициялайды,
сол арқылы оларды басқаруына алады. Қор Директорлар кеңесініәң құрамына
енеді және осы кәсіпорындарды белсенді басқарумен айналысады. Қаражат баяу
дамушы, бірақ перспективті кәсіпорындарға немесе жобаларға инвестицияланады
және оларды басынан бастап, кәсіпорын таза табыс ала бастаған уақытқа дейін
жүреді. Бірнеше уақыттан өте келе кәсіпорын қызметі тиімділігінің
жоғарлауына жеткен соң және оның акцияларының бағамының бағасы өсуіне
жеткеннен кейін қор өзінің активтерін сатады, яғни кәсіпорынның акцияларын
немесе жаңа иеленушілерге немесе кәсіпорын басшыларына сатады.
Инвестициялық қызметтің мұндай түрі тәуекелді венчурлік деп аталады, себебі
бұл инвестициялық қызметтің барлық түрлеріне қарағанда анағұрлым тәуекелді
болып келеді.
Қор басқа қаражаттарды ғылыми идеялар мен ойлап табуларға немесе
осындай қызметпен айналысатын компанияларға инвестициялауды жүзеге асырады,
себебі мұндай идеялар жетістікке жеткен жағдайында өзінің иесіне үлкен
табыс алып келеді. Мұндай инвестициялық қызметке мысал ретінде Чехияда
жекещелендіру басталғанда, 80-жылдардың аяғында құрылған Garvard Group
International чех инвестициялық қорын келтіруге болады. Қор басынан бастап
венчурлік инвестициялау стратегиясын таңдады және анағұрлым болашағы бар
перспективті, бірер уақыт өте келе үлкен табыс алып келі мүмкіндігі бар 10
кәсіпорынға тоқталды. Жекешелендіру үдерісінде қор осы кәсіпорындардың
бақылау пакетін сатып алып, оларды басқаруына алды.
Инвестициялық стратегияны өңдеп, яғни қордың дамуының жаһандық
бағыттарын белгілей отырып, басқарушы мақсаттар мен міндеттерді қою арқылы
стратегияны нақтылауға көшуге болады.
Қорлардың мақсаттары барлығына бірдей – максималды табыс алу. Алайды,
бұл жағдайда табыс түсінігі инвестициялық стратегияның әрбір түріне
арнайы және негізгі болады. Мысалы, өсу стратегиясы үшін табыс активтердің
өсуі ретінде анықталады, сондықтан қор алдында тұрған мақсат активтердің
өсуі болып табылады. Сондай-ақ, табыс стратегиясы бойынша қызмет етуші
қордың мақсаты бағамдық табыс және дивиденд түрінде табыстың өсуі болады.
Аралас типті стратегиямен қызмет етуші қордың негізгі мақсаты – табыс және
активтер өсімінің тиімді нұсқасын қамтамасыз ету.
Қор мақсатына қойылған міндеттерді орындау арқылы көз жеткізуіне
болады. Анығында, барлық қорлардың алдында бір міндет – бағалы қағаздар
портфелін тиімді басқару тұрады.
Бағалы қағаздар портфелін басқару түсінігіне байланысты бағалы
қағаздардың әр түрлі портфель жиынын басқару шеберлігі түсіндіріледі,
себебі олар тек өзінің бағасын ғана жоғалтып қоймай, сондай-ақ инфляция
деңгейіне тәуелсіз және қомақты табыс алып келетін бағалы қағаздар болып
табылады.
Портфельді басқару портфельдің жақсы сапасын қамтамасыз ету үшін және
оның бағасының өсуін қамтамасыз ету үшін бағалы қағаздармен әрдайым
операциялар жүргізуді қажет етеді. Мысалы, егер де қандай да бір компания
акциялары бағамының төмендеу үдерісі байқалса, басқарушы (келісім берілген
жағдайда өзі немесе брокер арқылы) оларды тез арады сатуы және жоғары
деңгейде дамушы компанияның акцияларын сатып алуы тиіс. Егер акциялар
бағамының қарқынында сенімсіздік пайда болса, онда басқарушы оларды сатып,
анағұрлым бағамы тұрақты облигациялар сатып алады.
Егер несие бойынша пайыздық мөлшерлеменің төмендеуі болжанған болса,
онда осы жағдайда бағамы жылдам өсетін купондар бойынша төменгі табыспен
және ұзақ мерзімді облигацияларды сатып алу ұсынылады. Сонымен қор
қызметтерінің жоғары қарқыны портфельде орналасқан бағалы қағаздар бойынша
ағымдағы бағамын есепке ала отырып, олардың активтерін әрдайым қайта
бағалап отыруды талап етеді. Қайта бағалау апта сайын және тіпті күн сайын
жүргізіледі.
Портфельді басқару үдерісінің келесідей негізгі құрамдас бөліктерін
бөліп көрсетуге болады:
• инвестициялау мақсаты, инвесторлар қалауы, яғни инвестициялық
стратегияның детерминанттары;
• бағалы қағаздардың әр түрлі түрлерінің табыстылық деңгейі туралы
болжау;
• таңдалған қаражатарды тиімді үйлестіруді құрау үшін инвестицялау
мақсаттарын интеграциялау;
• портфельдің құрамдас бөлігінде өзгерсітер туғызуы мүмкін факторларды
талдау және зерттеу;
• портфель қызметін бағалау, яғни тәуекелге қатысты портфельдегі табысты
бағалау.
Сонымен бірге басқару үдерісінің барлық құрамдас бөліктері бір-бірімен
тығыз байланысты.
Бағалы қағаздар портфелін басқарудың екі негізгі әдістері бар: активтік
және пассивтік.
Әрқайсысын жеке-жеке қарастырып өтейік.
Активтік басқару қордың инвестициялық стратгиясын жүзеге асыруда
маңызды құрал ретінде рөл атқарады. Активтік басқаруда негізгі сипаттамалар
болып келесілер табылады:
• инвестициялық стратегия негізінде портфельді құрау үшін тиімді бағалы
қағаздарды таңдау;
• қаржылық құралдары сату және сатып алу мерзімін анықтау.
Активтік басқарудағы негізіг міндет инвестицияланған қаражаттаран түсуі
мүмкін табыс мөлшерін болжау. Мұнда басқарушы қаржы нарығына қарағанда
жылдам қимылдау, яғни болатын жағдайларды алдын ала болжай білу маңызды.
Бірақ бұл мұнымен біткен жоқ. Басқарушы бағалы қағаздар нарығы мониторингі
және талдауы көрсеткендей, оны нақты өмірде жүзеге асыра алуы керек.
Активтік басқарушылар кез келген портфельді қолға ұстау уақытша іс
болып табылады деп есептейді. Нарықтық жағдайлардың өзгеріне байланысты кез
келген сәтте, не қателік жіберілген шешімнің нәтижесінде алынған, күтілетін
табыстағы айырмашылық жоғалады, барлық портфель не құрамдас бөліктері
басқалармен орын аламастырады.
Белсенді тактика бір жағынан анағұрлым тиімді бағалы қағаздарды сатып
алуды және тиянақты қадағалауды, екінші жағынан, аз табыс әкелетін
активтерден арылуы көздейді.
Мұндай тактикаға қаржы нарығы арқылы бағалы қағаздарды ротациялау,
тұрақты айырбастауды білдіретін свопинг деп аталатын активтік басқарудың
арнайы әдісі сәйкес келеді.
Активтік бсқарудың төрт негізіг нысаны бар:
1. Ең қарапайым – бұл таза табыс деп аталатын жиынтық, мұнда уақытша
нарықтың тиімсіз қызмет етуіне байланысты аздап номиналы бойынша
ерекшеленетін екі бірдей бағалы қағаздар бағалары бойынша
айырбасталады. Нәтижесінде анағұрлым аз табысты облигация сатылып,
жоғары табысты облигациялар сатылып алынады.
2. Келесі форма алмастырушы деп аталады. Берілген жағдайда екеуі ұқсас,
бірақ бірдей емес бағалы қағаздар айырбасталады. Мысалы, химия
зауытының 15 жалға 10% табыспен облигациясы бар. Бірінші облигация
екіншіге қарағанда 20 пунктіне қымбат сатылады. Екінші облигацияны
иеленуші химиялық компанияның облигацияларын айырбастауды мүмкін деп
бағалайды, себебі бір жылға дейін облигациялардың қызмет ету мерзімін
ұзарту арқылы 20 пунктіне қосымша табыс алу жеткілікті болып табылады.
3. Сваопингтің анағұрлым қиын формасы сектор-своп деп аталады,
экономиканың әр түрлі секторларының облигацияларын айырбастау, қызмет
етунің әр түрлі мерзімі, табыс және тағы басқалар арқылы жүзеге
асырылады. Қазіргі уақытта дұрыс емес (бұрыс) облигацияларды
іздеумен арнайы айналысатын компаниялардың саны көбейді, олардың
көрсеткіштері орташа деңгейден айтарлықтай ерекшеленеді. Дұрыс емес
(келеңсіз) жағдайда туғызатын факторлар қорытынды шешім алынғаннан
кейін жоғалып кетуі мүмкін. Көрсетілген фирмалар дұрыс емес (бұрыс)
облигациялармен сату және сатып алу актілерін жүргізеді.
4. Свопингтің төртінші формасы есеп мөлшерлемесін алдын ала болжауға
негізділген операциялар болып табылады. Бұл форманың идеясы мөлшерлеме
төмендетілген жағдайда портфельдің қызмет ету мерзімін ұзартуға және
керісінше мөлшерлеме жоғарылағанда қызмет ету мерзімін қысқартуға
бағытталуға негізделеді. Портфельдің қызмет ету мерзімі ұзарған сайын
портфель бағасы соншалықты есеп мөлшерлемесінің өзгерісін қабылдайды.
Кейінгі уақытта тиімді свопингтің таңдау бойынша компьютерлік
бағдарлама кең таралуда. Компьютер көптеген факторларды есепке ала отырып,
акциялардың немесе облигациялардың болашақтағы бағасын есептеуге,
портфельдің ағымдағы бағасының төмендеуі жағдайында анағұрлым табыс алып
келуге мүмкіндік беруші портфель құрамын өзгертуге қабілетті.
Компьютер болашақтағы есеп мөлшерлемелерінің портфельдерге әсерін
анықтайды, енгізілетін мәліметтер негізінде портфель құрылымын болжайды. Ол
портфельдің қызмет етуіне тұрақты бақылау жасауға, өзгеретін экономикалық
және инвестициялық факторларға шолу жасауға, яғни моноторингін жүргізуге
мүмкіндік береді.
Пассивтік басқару уақытты есепке алуда немесе бағалы қағаздарды
таңдауды жетістікке жету үшін қордың тиімді қызмет етіп жатқандығын
болжауға негізделген. Пассивтік тактиканың маңыздылығы алдын ала анықталған
тәуекел деңгейімен әртараптандырылған портфельді құруда және оны ары қарай
өзгермейтін жағдайда ұстап қалуда болады. Пассивтік портфельдер төменгі
айналыммен, қосымша шығыстардың минималды деңгейімен және арнайы тәуекелдің
төменгі деңгейімен сипатталады. Берілген тексерулер көрсеткендей, батыс
менеджерлерінің тек 4 % -ы ғана өзінің қызметінде пассивтік тактиканы
ұстанады.
Пассивтік басқаруда маңызды элемент индекстік қор деп аталады. Ол
портфельдің жақсы қызмет етуні қамтамасыз ету үшін және тәуекелді бақылау
үшін қызметін жүзеге асырады. Бағалы қағаздар нарығының жағдайын
сипаттаушы, таңдап алынған индекс қозғалысын қадағалау үшін құрылған
портфель. Егер де қандай да бір фирманың үлесі индексті есептеу кезінде 7%-
ды құраса, онда портфельдің жай акцияларын құраушы және бағалы қағаздар
нарығының жағдайы оның портфелінде көрініс табуын қалаушы инвестор
акциялардың жалпы санынан осы фирманың 7% акциясын өзінің портфеліне
иемденуі тиіс.
Бағалы қағаздар портфелін пассивтік басқару индекстік қорларды құрумен
ғана шектелмейді. Сонымен бірге портфельді ұстап қалу әдісі де қолданылады.
Оның маңыздылығы тиімді емес бағалы қағаздарға инвестициялаудан тұрады.
Сонымен қатар анағұрлым бағаның табысқа қатынасымен акциялар таңдалып
алынады, ол биржада спекулятивті операциялардан табыс алуға мүмкіндік
береді. Басында акция бағасы түскен кезде, оларды сатып алады да, баға
қалыпты деңгейге жеткенде оларды сата бастайды.
1.3 Инвестициялық портфельдің табыстылығы мен тәуекелділігі
Инвестициялық порфельді құра отырып, оның тәуекелі мен табыстылығын
бағалау қажет.
n кезеңінің соңында N көлеміндегі бағалы қағаздардан тұратын
портфельдің табыстылығын анықтау үшін, келесі формауланы пайдалануға
болады:
Rn = Di ( ri .
мұнда: Di - портфельдің құрылуы сәтіндегі оның құрамындағы бағалы
қағаздың нақты түрінің үлесі;
ri – i- бағалы қағаздың күтілетін (немесе нақты) табыстылығы;
N - портфельдегі бағалы қағаздардың саны.
Портфельдің тәуекелі портфельдің нақты табыстылығының күтілетін
табыстылықтан орташа квадратты ауытқуымен өлшенеді және келесі формуламен
анықталады:
(n = j ( COVj
мұнда: (n - портфельдің орташа квадраттық ауытқуы;
Di Dj - порфельдің бастапқы құнындағы i және j-активтердің үлесі;
COVj – i және j-активтердің күтілетін табыстылығының ковариациясы
(өзара әрекет ету немесе өзара тәуекелділік).
Күтілетін табыстылықтардың ковариациясы келесі фомуламен есептеледі:
COVij = Corij ( (i ( (j
мұнда: Corij - активтердің күтілетін табыстылығы арасындағы корреляция
коэффициенті;
(I , (j - i және j-активтер табыстылығының орташа квадраттық
ауытқулары.
Инвестициялық портфельдің тәуекелін бағалау оның құрамына тәуелсіз
активті енгізу (тәуекелсіз активтер мемлекет эмиссиялайтын бағалы қағаздар
болып табылады) арқылы бағалауға болады, ол келесі формуламен есептеледі:
(тәуеклсіз ( Dn ( (n
мұнда: (тәуеклсіз - портфельдің құрамына тәуекелсіз активті енгізу
нәтижесінде портфельдің тәуекелі;
Dn - бұрынғы портфельдің құрылатын портфельдегі үлесі;
(n – бұрынғы портфельдің тәуекелі.
Келтірілген формула портфельге тәуекелсіз активті енгізуде портыельдің
жиынтық тәуекелін төмендетеді (бірақ осымен қатар табыстылық төмендейді).
Сондықтан тәуекелге негативті қарайтын инвестор инвестициялық портфельде
тәуекелсіз активтердің үлкен үлесінің болуын таңдайды, осы үшін төлем
табыстылықтың белгілі бір көлемін жоғалтады.
Неғұрлым инвестор жобаның тәуекелін жоғары бағаласа, соғұрлым ол оның
табыстылығына жоғары талаптарды қояды. Бұл есептемелерге сәйкес дисконт
нормасының (яғни тәуекел үшін сыйақыны қосу) ұлғаюы көрініс табуы мүмкін.
Әдістердің екі тобы бар – агрессивті және фактор бойынша (кумулятивті),
олар тәуекелді толығымен және тәуекелдің әрбір түрін бөлек есепке алады.
Дисконт нормасын есептеу үшін бета-коэффициентінің әдісін капиталдық
активтерді бағалау моделі (САРМ) қолданылады:
R = R( + ( ( Rm- R(),
мұнда: R - инвестордың талап етілген табыс мөлшерлемесі (өзінің
капиталына);
R( - табыстың тәуекелсіз мөлшерлемесі;
( - бета коэффициенті;
Rm - нарықтың жалпы табыстылығы (бағалы қағаздардың ортақ нарықтық
портфелі).
2 Бағалы қағаздар және олардың табыстылығы мен тәуекелділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның инвестициялық портфелінің табыстылығын бағалау
Бағалы қағаздар портфелін басқарудағы тиімділікті бағалау, өткен жылғы
инвестициялық басқарудың сапасы және менеджердің шеберлігіне қорытынды
жасауға мүмкіншілік береді.
Портфельді басқарудың тиімділігін бағалау 4 жылда немесе одан көп уақыт
аралығында жүргізіледі. Бұл уақыт аралығы бірнеше (айларға, кварталдарға)
кезеңдерге бөлінеді және табыстылықты әр кезең сайын анықтайды.
Егер, клиент қарастырылған кезеңдерде портфельге ақша қаражаттарын
салмаса, не алмаса, онда бұл кезеңдегі табыстылық мына формуламен
анықталады:
ap,t=S – Р Р,
мұнда, ap,t – қарастырылған кезеңдегі t портфель құны;
S – кезең соңындағы портфель құны;
Р – кезең басындағы портфель құны.
Портфельге кіретін бағалы қағаздардың ( нарықтық құны) құны сома
бойынша анықталады:
P = Σ PjNj ,
мұнда, Pj – бір бағалы қағаз түрінің j құны ;
Nj – портфельде орналасқан бағалы қағаздар түрлерінің саны;
J – портфельде орналасқан түрлі бағалы қағаздар саны.
Мысалы: 3 түрлі акциядан құралған портфель берілген.
Кесте 3 - Портфельдің табыстылығын анықтау
Акция типі Акция саны Акцияның құны, теңге
Кезең басында Кезең соңында
1 120 9 000 9 200
2 200 8 000 10 150
3 150 18 0000 20 300
Шешуі: P = 9 000 · 120 + 8 700 · 200 + 18 500 · 150 = 5 595 000 тг.;
S = 9 200 · 120 + 10 150 · 200 + 20 300 · 150 =6 179 000
тг.;
at,p= 6 179 000 – 5 595 000 5 595 000 = 0,104 немесе
10,4%
Қарастырылған зерттеу кезеңі аралығында портфельге салынатын немесе
алынатын ақшалар , яғни тиімділікті анықтау үшін табыстылықтың ішкі
ставкасын және уақытпен өлшенген табыстылық қолданылады. Анализ кезінде
зерттелетін кезең t, бірнеше уақыт бөліктеріне L бөлінеді. Уақыт
бөліктерінің соңында сома p1 салынады немесе алынады ( минус таңба) 1=
1,2,..., L – бөлік нөмірі.
Табыстылықтың ішкі ставкасы кезеңінде 1 теңдікте тұрады, себебі, кезең
басындағы Р портфель құны және барлық салымдардың p1 дисконттық құны, кезең
соңындағы портфельдің дисконттық құнына теңеседі:
P+Σpl (1+qB)l=S(1+qB)L,
мұнда, qB – табыстылықтың ішкі ставкасы.
Барлық кезеңдерде бойынша табыстылықтың ішкі ставкасы мына формула
арқылы анықталады:
at,p =(1+qB)L – 1 .
Уақытпен өлшенген табыстылық, зерттелетін кезеңдегі әрбір уақыт
бөліктеріндегі табыстылықта болады. Уақыт бөліктеріндегі l табыстылық мына
формуламен анықталады:
al=Sl - Pl Pl ,
мұнда, al – уақыт бөліктеріндегі табыстылық;
Pl – уақыт бөліктерінің басында портфельге салынған немесе
алынған салымдардан кейінгі портфель құны;
Sl - уақыт бөліктерінің соңында портфельге салынған немесе
алынған салымдардан кейінгі портфель құны.
Уақытпен өлшенген табыстылық кезең бойынша мына формуламен анықталады:
1 + at,p = П (1+ al ).
Жыл бойғы портфельдің табыстылығын аналитакалық формуламен анықталады:
1+ і = П (1+ ар,к),
мұнда, к – зерттелетін кезең нөмірі;
К – жыл бойындағы кезеңдер саны.
Портфельді басқарудың сапалығын бағалау үшін ,оның мінездемесін
эталонды портфель мінездемесімен салыстыру керек, себебі, портфельді
басқарудың тиімділігін бағалау абсолюттік емес, тек қана қатынастық шкалада
жүргізілуі керек. Мысалы, жыл бойғы портфельдің табыстылығы 20% құрайды.
Бұл жақсы көрсеткіш екенін ескеру керек, себебі, бұл көрсеткіш жылдық
ппайыздық ставкадан асып тұр. Ал егер, ставкадан төмен болса, онда
қанағаттанарсыздық пайда болады. Эталонды портфель клиенттің мақсатына
бағытталуы керек. Егер клиенттің мақсаты ірі кәсіпорындардың акцияларын
инвестициялау арқылы максимальды табыс алу болса, онда эталонды портфельге
сәйкес индекс таңдалуы керек, яғни барлық ірі компаниялардың жиынтығына
кіретін зерттелетін портфельдің акциясы ескерілуі керек. Сонымен қатар
зерттелетін және эталонды потфельдер тәуекелдерінің деңгейі бірдей болу
керек.
Көптеген тиімді портфельдер минимальды тәуекел нүктесінде емес тиімді
шекарада орналасады.
Қазақстан Республикасының нарыққа ену процесі кәсіпорындардың
атқарымының өзгеруімен жарияланды. Олардың көпшілігі негізінен
жекешелендірудің арқасында жаңа статусқа, яғни жеке меншіктің жаңа
түрлеріне ие болды, олар: акционерлік, кооперативтік, аралас және т.б.
кәсіпорындар.
Сонымен қатар, ҚР-ның экономикасында көптеген мемлекеттік
кәсіпорындарда өз жұмыстарын атқаруда. Жоғары да аталған кәсіпорындардың
барлық түрлері жаңа экономикалық жағдайда толық дербестікте жұмыс істеуде.
Нарықтық жағдайда кәсіпорындардың әрекеттері толық өзгеріп, олардың қарым-
қатынасы нарықтық экономикаға бейімделген.
Қазіргі кезде, кооперативтік, акционерлік және аралас кәсіпорындардың,
мемлекеттік кәсіпорындардың бос ақша қаражаттарын нарықта бағаламасы бар
әртүрлі бағалы қағаздар түріне жұмсауға мүмкіншіліктері бар. Сондықтан
кәсіпорын басшыларының , әсіресе қаржы менеджерінің мақсаты, құнды
қағаздарға қаржы жұмсауды ұтымды басқаруда немесе кәсіпорынның
инвестициялық портфелін дұрыс басқаруда. Қаржы менеджерінің білетін нарықта
қандай құнды қағаз бағалы екендігін, инвестициялық қоржынның пайдалылығын
бағалауында.
Сонымен бірге, ол нарықта қатысушылар туралы ақпаратты болуы керек,
мемлекеттің реттеу жүйесін, заңдарды, қор биржалары, брокерлік фирмалардың
жұмыс істеу механизмін жақсы болуы тиіс. Одан басқа қаржы менеджері құнды
қағаз шығарушы кәсіпорын – эмитент туралы толық ақпаратты білуі керек.
Сонымен қатар, қаржы менеджері республикадағы құнды қағаздар нарығының даму
ағымын бақылап тұрғаны жөн.
Кәсіпорынның инвестициялық портфелін бағалау.
Қаржы менеджментінде тәуекелдік және табыс әлбетте екі өзара әрекеттес
элементтер ретінде қаралады.
Мемлекеттік құнды қағаздардың тәуекелділігі өте үлкен емес, өйткені
оның табысының ауытқылығы онша көп болмайды. Керісінше, жеке меншік
қағаздар мысалы жай акциялар, ең тәуекелдік активке жатады, онан түсетін
табыс әртүрлі факторлардың әсерінен барынша ауытпалы болады.
Алынған құнды қағаздардың табысы екі элементтен құралады: құнды
қағаздардың құнының өзгеруінен алынатын табыс және дивиденд түрінде түсетін
пайыз (облигацияға) немесе пайда.
Құнды қағаздың бастапқы құнына пайызбен есептелінген табыс – құнды
қағаздың табыстылығы немесе табыс мөлшері деп аталады. Мысалы, кәсіпорын
басқа заңды тұлғаның акциясын 15,0 мың.тг. сатып алады. Сол кездегі
ағымдағы нарықтық баға 16,7 мың.тг, ал дивиденд 1 мың.тг. Бұл жағдайда
сатып алған кәсіпорынға аталған қағаздың табыстылығы Д:
Д = [1+(16,7-15,0)]\15=18% жетеді.
Қаржы менеджері өз жұмысында тәуекелділікті есепке алуы керек. Бұл
жайда менеджердің басшылыққа алатын негізгі идеясы қажетті табыс және
тәуекелдік, бір бағытқа, яғни бір-біріне үйлесімді түрде өзгереді. Осыған
байланысты әлбетте бір құнды қағаздың тәуекелдігін және барлық
инвестициялық портфельдің тәуекелдігін көрсетеді.
Бірінші жағдайда болжаланылған тәуекелдік қаралады, сондықтан оның
сандық өлшемі бірдей болмайды. Оның көлемі тәуекелдікті есептеу
әдістемесіне байланысты өзгерісте болады.
Құнды қағаздардың тәуекелдігі, әлбетте кеңістікте қаралады. Бірақ та
ұзақ мерзімге жоспарланған жағдайда, құнды қағаздың табыстылығын болжап
айту қиынға түседі, өйтекні табыстың және коэффициент түрлендірмесінің
өзгеру деңгейі артады.
Сондықтан,бұл құнды қағазға тәуекелдік уақыт өткен сайын арта түседі.
Соныменен, құнды қағаз неғұрлым ұзақ мерзімді болса, солғұрлым тәуекелдік
жоғары болады.
Осыған байланысты кәсіпорын және оның қаржы менеджері әртүрлі құнды
қағаздардың: акциялардың, жекеменшік және мемлекеттік облигациялардың
табыстылығын және тәуекелдігін ажырата білген жөн.
Сонымен бірге, барлық инвестициялық портфель тәуекелдікте
болатындығында білген жөн, өйткені құнды қағаздардың бір түрінің
тәуекелдігі жеке дара бөлек қаралмайды.
Инвестициялық портфелді тиімді пайдалану үшін кәсіпорынның қаржы
менеджері келесі принциптерді пайдалана отырып, инвестициялық портфелді
қалыптастыру керек:
1. Құнды қағаздарға салымның табысы қаражатты активтер типтеріне дұрыс
бөлуге, яғни 94% (ірі компаниялардың акциясы, мемлекеттің қысқа
мерзімді қағаздарын) таңдауға байланысты.
2. Белгілі құнды қағаздарға салым тәуекелдігі – пайданың күткен
мағынадан мүмкінді ауытқуына байланысты.
Пайда өткен кезең бойынша құнды қағаздар пайдасының серпіні туралы
стастикалық мәлімет негізінде болжамдалады, ал тәуекелдік-күткен пайданың
орташа квадратының ауытқуы ретінде қаралады.
3. Жалпы табыс және портфель тәуекелдігі оның құрылымының өзгеру
нәтижесіне байланысты өзгеруі мүмкін.
4. Инвестициялық портфельді қалыптстыруда қолданылатын барлық бағалау,
мүмкінді сипатта болады. Портфельдің өзін қалыптастыруы келесі
факторлар болған жағдайда ғана мүмкін: дамыған құнды қағаздар
нарығының белгілі кезеңдегі жұмысы, ол нарық туралы статистикалық
мәлімет.
Кәсіпорынның инвестициялық портфелін қалыптастыру келесі үш кезеңге
бөлінеді:
• Оны қалыптастыру мақсатын анықтау;
• Компанияларды ,кәсіпорынды, банкті, үкіметті, кімнің құнды қағаздарын
алу керектігін таңдау;
• Инвестициялық портфельдің есебі жүргізуші коммерциялық банкті таңдау.
Кәсіпорының қаржы менеджелері инвестициялық портфельді басқарғанда
портфель тоериясын қолданады. Бұл тоерия төрт элементтен тұрады: активтерді
бағалау, инвестициялық шешім қабылдау, портфельді оптималдау, нәтижелерді
бағалау.
Тәуекелдік және табысқа қарай портфель келесі түрлерге бөлінеді:
• Агрессивті;
• Нарықтық;
• Консервативті.
Қазіргі кезде портфель жоғарғы қор нарығында көп таратылуда – көптеген
кәсіпорындар бұл әдісті жеке меншік инвесторларды жұмысқа тарту үшін
қолданады. Дұрыс шешім қабылдау үшін бұл жерде ақпаратбасты рөлді атқарады.
Талдауда аса көңіл бөлетін фактордың бірі өзгерісі. Осы өзгерістерді талдай
отырып , қаржы менеджері қай қағазға инвестиция салу керектігіне шешім
қабылдайды.
Халықаралық практикада арнайы рейтингтік агенттік нарық айналымындағы
бағалы қағаздардың инвестициялық сапасын талдайды. Біздің елде мұндай
практика әлі іске асырылмаған.
Құнды қағаздар портфелін қалыптастыру келесі кезең арқылы жүргізіледі:
• Оптималды портфель типін таңдау;
• Қолайлы портфель тәуекелдігі және табыстың үйлестірілуін бағалау;
• Алғашқы портфель құрамын анықтау;
• Алдағы уақытта портфельді басқару тәсілін таңдау.
Ойластырған инвестиция объектісінің қаржысын талдау барлық кезеңдегі
инвестициялық процестің бір бөлігі болып есептелінеді.
Бірінші жағдай. Мысал: Егер, бірнеше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 4
1 Қаржылық инвестиция портфелінің қалыптасу теориялары 6
1.1 Қаржылық инвестициялар портфелінің қалыптасуы және құрылу қағидалары
мен тәртібі 6
1.2 Бағалы қағаздар портфелін басқару: мақсаттары мен міндеттері 10
1.3 Инвестициялық портфельдің табыстылығы мен тәуекелділігі 18
2 Бағалы қағаздар және олардың табыстылығы мен тәуекелділігін талдау 20
2.1 Кәсіпорынның инвестициялық портфелінің табыстылығын бағалау 20
2.2 Облигациялардың табыстылығын талдау 27
2.3 Қазпочта АҚ-ның инвестициялық портфелі және акцияларды шығару
проспектісін талдау 35
3 Қазақстан Республикасының қаржылық инвестициялар табыстылығын басқаруды
жетілдіру 43
3.1 Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын дамыту 43
3,2 Банктің инвестициялық портфелін басқаруды жетілдіру 45
Қорытынды 49
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 51
Қосымша №1 53
Қосымша №2 54
Қысқартылған сөздер тізімі
ҚР – Қазақстан Республикасы;
АҚШ –Америка Құрама Штаты;
АҚ – Акционерлік қоғам;
ААҚ – Ашық акционерлік қоғам;
ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
БҚР – Бағалы қағаздар рыногы;
IPO – бірінші акцияларды орналастыру.
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасында қалыптасып келе
жатқан бағалы қағаздар нарығындағы үлгісіне нақты бірыңғай көзқарас жоқ.
Сондықтан бағалы қағаздар нарығына уақыт талабына сай әлі де біраз
өзгерістер енгізу.
Бағалы қағаздар нарығы қаржылық жүйенің ажырамас бөлігі. Акционерлік
капиталды және борыштық бағалы қағаздарды қолайлы аумаққа қайта
орналастыруды жүргізеді, инвестиция өтімділігін және бәсекелестік қабілетін
көтереді. Капиталды (акция, облигация, банктік депозиттер және т.б.) тиімді
орналастыру білімді инвесторды қажет етеді, ол есеп айырысатын аумақта
табыстың түсу және түспеу тәуекелін баланстайды. Бір жағынан меншік иесі
дәл уақытында қажетті шешім қабылдау үшін әрқашан өз кәсіпорнының қаржылық
жағдайына талдап жасап отыруы керек.
Қаржылық инвестициялау дегеніміз – ақша қаражаттарын, акция, облигация
және т.б. бағалы қағаздарға үдерісі. Бағалы қағаздарға салатын тұлғалар
эмитенттер болып саналады. Инвестор салым жасаған кезде бірнеше мақсат
қояды: салымның қауіпсіздігі, салымның табыстылығы, өсуі, өтімділігі.
Инвестициялық протфель – инвестициялық обьектілерге, анықталған
инвестициялық стратегияға сәйкес мақсатты құрылған салымдар жиынтығы.
Осыдан шыққанда инвестициялық портфельдің құрылуының негізгі мақсаты аса
тиімді және сенімді инвестициялық салымдарды іріктеу жолымен жасалған
инвестициялық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету ретінде құрылуы
мүмкін.
Қазақстанның бағалы қағаздар рыногының негізгі институты болып оның
техникалық инфрақұрылымының қажетті деңгейін қамтамасыз ететін Қазақстан
қор биржасы АҚ, Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі АҚ, сондай-ақ
брокерлер-дилерлерді, тіркеушілерді жəне банк кастодиандарды қоса отырып
рыноктың кəсіби қатысушылары.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Қаржылық инвестициялардың табыстылығы мен
тәуекелі.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы қаржылық
инвестициялардың табыстылығы мен тәуекелін талдай отырып, олардың қазіргі
жағдайын бағалау.
Курстық жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей міндеттер көрсетіледі:
• Қаржылық инвестициялар портфелінің қалыптасуын сипаттау;
• Бағалы қағаздарға инвестициялар, олардың табыстылығы мен тәуекелдерін
талдау;
• Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар мен инвестициялық
портфельді басқаруды жетілдіру.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде, бағалы қағаздар және иинвестициялар портфельдерінің
табыстылығы мен тәуекелдігі, мақсаттары мен міндеттері туралы жазылған.
Екінші бөлімде, кәсіпорындағы инвестициялық портфелінің табыстылығы
талданған.
Үшінші бөлімде, бағалы қағаздар нарығының дамуы сипатталған.
Бүгінгі бағалы қағаздар нарығы тиімді инфрақұрылыммен экономикалық
қарым-қатынастағы дамыған елдердегі инвестицияны жинақтауды түрлендіруде ең
негізгі рольді атқаратын, ақша қаражаттарын қайта бөлудегі ең негізгі
механизм болып қатысады.
Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының
бүгінгі кездегі сатысында Қазақстан халқының жас буыны алдында жаңа тіпті
ерекше бағыт, яғни бағалы қағаздарды шығару және сол қағаздар нарығындағы
операцияларды меңгеру міндеті пайда болғанын айқындайды.
Курстық жұмысты жазу барысында ҚР Инвестициялар туралы Қазақстан
Республикасының Заңы, ҚР Бағалы қағаздар нарығы туралы Қазақстан
Республикасының Заңы және ҚР Ұлттық банкінің шығарған нормативтері,
шектеулері мен ережелері, сонымен қатар шетелдік және отандық авторлардың
еңбектері, бұхааралық ақпарат көздерінен алынған мәліметтер, статистикалық
көрсеткіштер пайдаланылды.
1 Қаржылық инвестиция портфелінің қалыптасу теориялары
1.1 Қаржылық инвестициялар портфелінің қалыптасуы және құрылу қағидалары
мен тәртібі
Бағалы қағаздар нарығы қаржылық жүйенің ажырамас бөлігі. Акционерлік
капиталды және борыштық бағалы қағаздарды қолайлы аумаққа қайта
орналастыруды жүргізеді, инвестиция өтімділігін және бәсекелестік қабілетін
көтереді. Капиталды (акция, облигация, банктік депозиттер және т.б.) тиімді
орналастыру білімді инвесторды қажет етеді, ол есеп айырысатын аумақта
табыстың түсу және түспеу тәуекелін баланстайды. Бір жағынан меншік иесі
дәл уақытында қажетті шешім қабылдау үшін әрқашан өз кәсіпорнының қаржылық
жағдайына талдап жасап отыруы керек.
Кәсіпорынның акцияларын шығару және сату, сонымен бірге бағалы қағаздар
нарығының басқа да қаржылық құралдарын сатып алу жолымен жүзеге асырылатын
қаржылық инвестиция инвестициялаудың ерекше формасы болып табылады.
Бірінші реттегі шығарылған акциялардан алынған қаражаттар жарғылық
капиталдың қалыптасуына бағытталады.
Қосымша шығарылған акциялар мен артықшылықты акцияларды сатудан алынған
қаражаттар меншікті капиталды арттыру мен қызметті кеңейтуге бағытталады.
Корпоративтік облигацияларды сатудан алынған қаражаттар өндірістік
қызметті қаржыландыру мен басқа эмитенттердің жоғары табысты бағалы
қағаздарын сатып алуға бағытталады.
Қосымша табыс көзі мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылады.
Инвестициялық белсенділікті жоғары деңгейге көтеру бағалы қағаздар
нарығының даму деңгейіне тәуелді. Дамыған мемлекеттерде бағалы қағаздар
нарығы халық жинағын нығайтады және қаржылық секторды тартады.
Біздің экономикаға қаржылық инвестициялаудың ішкі көздерінің әлеуеті
жеткілікті дәрежеде (әр түрлі зейнетақы қорларымен тартылған банктік сектор
мен халықтың қаражаттары).
Инвестициялық үдерістің бұл кезеңі – бағалы қағаздар портфелін
қалыптастыру кезеңі болып табылады. Осыған байланысты инвесторлар іріктеу
проблемаларымен қақтығысады, бұл іріктеу микроболжамдар деп аталады.
Қаржылық инвестициялау дегеніміз – ақша қаражаттарын, акция, облигация
және т.б. бағалы қағаздарға үдерісі. Бағалы қағаздарға салатын тұлғалар
эмитенттер болып саналады. Инвестор салым жасаған кезде бірнеше мақсат
қояды: салымның қауіпсіздігі, салымның табыстылығы, өсуі, өтімділігі.
Инвестициялық протфель – инвестициялық обьектілерге, анықталған
инвестициялық стратегияға сәйкес мақсатты құрылған салымдар жиынтығы.
Осыдан шыққанда инвестициялық портфельдің құрылуының негізгі мақсаты аса
тиімді және сенімді инвестициялық салымдарды іріктеу жолымен жасалған
инвестициялық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету ретінде құрылуы
мүмкін.
Таңдалған инвестициялық саясаттың бағытталуына және инвестициялық
қызметті жүзеге асыруды қамтамасыз ету ретінді құрылуы мүмкін:
• капитал өсімінің максимизациясы;
• табыс өсімінің максимизациясы;
• инвестициялық тәуекелдердің минимизациясы;
• инвестициялық портфельдің талап етілетін өтімділігін қамтамасыз ету.
Инвестициялық портфельдің құрылуының берілген мақсаттары маңызды
дәрежеде баламалы болып табылады. Осылай, капиталдың нарықтық құнының өсімі
инвестициялық портфельдің ағымдағы табысының белгілі бір төмендеуімен
байланысты. Капиталдық құнның өсімі және табыстың жоғарлауы инвестициялық
тәуекелдің жоғарлауына алып келеді. Қажетті өтімділікке жету міндеті
инвестициялық портфельге капиталдық құнның өсіун және жоғары табысты
қамтамасыз ететін, бірақ төмен өтімділікпен сипатталатын обьектілерді
қосуға бөгет жасауы мүмкін. Қарастырылатын мақсаттардың бағытталығына
байланысты инвестор инвестициялық портфельді құрған кезде олардың
басымдылықтарын анықтайды немесе жасалған инвестициялық саясаттың
бағытталуына шыққанда бөлек мақсаттардың тең болғанын көздейді.
Инвестициялық портфельдің құрамындағы обьектілердің, инвестициялау
мақсаттарының, басқа факторлардың айырмашылығы табыстың және тәуекелдің
белгілі бір қатынасымен сипатталатын инвестициялық портфель типтерінің көп
түрлілігімен түсіндіріледі. Бұл өзінің инвестициялық портфельдің жіктелуіне
табады.
Инвестициялық портфельдің инвестициялау обьектілері жіктелуінің ең
алдымен инвестициялық қызметтің бағытталуы мен көлеміне байланысты.
Өндірістік қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін құрылатын портфельдің
негізгі типі нақты инвестициялық жобалардың портфелі, ал институционалдық
инвесторлар үшін – қаржылық құралдар портфелі болып табылады.
Бұл инвестициялық обьектілердің түрлерімен және оларды басқару
әдістерімен сипатталатын дербес портфельдердің түрлерін біріктіретін аралас
инвестициялық портфельдердің құрылуының мүмкіндігін жоққа шығармайды. Осы
кезде арнайы инвестициялық портфельдер инвестициялау обьектілері сияқты
жеке критерийлеріне (салалық немесе аймақтық), инвестициялардың мерзіміне,
тәуекел түрлеріне және т.б. байланысты құрылуы мүмкін.
Инвестициялаудың басымды бағыттарына тәуелді келесілерді бөлуге болады.
• өсу портфелі;
• табыс портфелі;
• консервативті портфель.
Өсу портфелі курстық құны өсетін компаниялардың акцияларын сатып алудын
құрылады. Курстық құнның өсу қарқындары портфельдердің бірнеше типтерін
сипаттайды.
1) агрессивті өсу портфелі – капиталдың максималды өсіміне бағытталған.
Оның құрамына тез өсетін жаңадан құрылған компаниялардың акциялары
жатады. Берілген портфель типіне салатын инвестициялар аса тәуеклді
болып табылады, бірақ сонымен қатар олар ең жоғары табыс алып келе
алады.
2) консервативті өсім портфелі берілген топтың ішіндегі төмен тәуекелді
портфель болып табылады. Негізінен курстық құны жоғары емес, бірақ
тұрақты өсімімен сипатталатын жақсы танымал ірі компаниялардың
акцияларынан тұрады, капиталды сақтауға бағытталған;
3) орта өсім портфелі – сенімді бағалы қағаздармен қатар тәуекелді бағалы
қағаздар жатады. Ол капиталдың орташа өсімін және біркелкі тәуекел
дәрежесін қамтамасыз етеді.
Табыс портфелі жоғары ағымдағы табысты алуға пайыздық және дивидендтік
төлемдерге бейімделген. Курстық құнның біркелкі өсімі бар және жоғары
дивидентті акциялардан, облигациялардан және жоғары ағымды төлемдері бар
басқа бағалы қағаздрдан тұрады. Берілген топқа кіретін портфельдердің
түрлері:
1) тұрақты табыс портфелі – жоғары сенімді бағалы қағаздардан тұрады және
тәуекелдің минималды деңгейінде орташа табыс алып келеді;
2) табысты қағаздар портфелі – тәуекелдің орташа деңгейінде жоғары табыс
алып келетін бағалы қағаздар мен корпорациялардың жоғары табысты
облигацияларынан құрылады.
Инвестициялау мақсаттарының сәйкес келу дәрежесі бойынша балансталған
және балансталмаған портфельдер деп бөлуге болады. Балансталған портфель
оның құрылуы кезінде қойылған сипатына сәйкес келетін табыстар мен
тәуекелдердің балансталуымен сипатталады. Оның құрамына әр түрлі
инвестициялық обьектілер жатқызылуы мүмкін: тез өсетін нарықтық құн,
қатынасы нарықтық конъюнктурамен анықталатын жоғары табысты және басқа
обьектілер. Осы кезде әр түрлі инвестициялық салымдардың комбинациясы
капиталдың өсіміне жетуге және жиынтық тәуекелдерді төмендету кезінде
жоғары табысты алуға мүмкіндік береді.
Балансталмаған портфель оның құрылуы кезінде қойылған мақсаттарға
сәйкес келмейтін портфель болып табылады.
Инвестициялық портфельдің құрамындағы обьектілерді іріктеу
инвесторлардың қалауына сәйкес жүзеге асырылатындықтан, инвестор және
портфель типі арасындағы байланыст бар болады. Осылай, консервативті
инвесторға жоғары сенімді, бірақ төмен табысты портфель, орта біркелкіге –
әртараптанған портфель, агрессивті инвесторға – жоғары табысты, бірақ
тәуекелді портфель сәйкес келеді.
Инвестициялық портфельдің құрылу негізіне салынған негізгі қағидалар:
• инвестициялық портфельдің құрылуы жасалған және қабылданған
инвестициялық саясаттың сәйкес мақсаттарына жетудің қажеттілігінен
туындайтын инвестициялық саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету;
• кәсіпорынның өтімділігін және тұрақтылығын ұстап түру мақсатында
инвестициялық портфельдің көлемі мен құрылымының, оны құрайтын
көздердің көлемі мен құрылымына сәйкестігін қамтамасыз ету;
• кәсіпорын қаражаттарының және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету
үшін табыстылықтың, тәуекелділіктің және өтімділіктің оңтайлы
қатынасына жету;
• инвестициялық портфельді әртараптандыру, оның құрамына әр түрлі
инвестициялық обьектілерді, соның ішінде салымдардың сенімділігі мен
табыстылығын көтеру және тәуекелді төмендету үшін баламалы
инвестицияларды қосу;
• инвестициялық портфельдің басқарылуын қамтамасыз ету, ол
инвестициялардың негізгі сипаттамаларын бақылау бойынша инвестордың
мүмкіндіктеріне сәйкес инвестициялардың санын щектеуді және
күрделілігін білдіреді.
Инвестициялық портфельдің құрылуы инвестициялық саясаттың,
инвестициялық климаттың және нарық конъюнктурасының қалыптасқан жағдайларын
есепке алғанда инвестициялық портфельдің құрылуының басымды мақсаттары
анықталғаннан кейін жүзеге асырылады.
Инвестициялық портфельдің құрылуының бастапқы нүктесі баланстың
пайдалылығы мен өтімділігіндегі тәуекелдің тиімді деңгейін анықтау
мақсатында сыртқы ортаның инвестициялық тартымдылығын және инвестордың өз
мүмкіндіктерін өзара байланыста талдау болып табылады. Осындай талдаудың
нәтижесінде инвестициялық портфельдің негізгі сипаттамалары (жіберілетін
тәуекел дәрежесі, күтілетін табыс мөлшері) белгіленеді, инвестициялық
ресурстардың көлемі мен құрылымын есепке алғанда бүкіл инвестициялық
портфельдің шегінде инвестиция түрлерінің пропорцияларын онтайландыру
жүзеге асырылады.
Инвестициялық портфельдің құрылуының маңызды кезеңі оңтайлы портфельдің
құрылуы мен инвестициялық обьектілердің қасиеттерін бағалау негізінде
инвестициялық портфельге қосу үшін нақты инвестициялық обьектілерді таңдау
болып табылады. Нарықта ұсынылған бағалы қағаздардың ішінен портфельге
әдетте акциялар мен облигациялар жатқызылады. Оның себебі – портфельге
бағалы қағаздарды іріктеу критерийлерінде. Осылай, портфельге кіретін
бағалы қағаздар инвестор үшін қол жетерлік болуы керек, инвестормен
бекітілген табысты алып келіуі, ал табыстың ықтималды өзгерістері болжамды
болуы қажет.
1.2 Бағалы қағаздар портфелін басқару: мақсаттары мен міндеттері
Бағалы қағаздар нарығында сүйенетін негізгі принцип Барлық жұмыртқаны
бір портфельге салма деген даналыққа сәйкес келеді. Бағалы қағаздар
нарығына қатысты бұл инвестордың барлық қаражатын бағалы қағаздың бір ғана
түріне немесе бір қаржы құралына салмауы инвестицияламауы) тиіс дегенді
білдіреді. Салымдарды әртараптандыру қажет, яғни инвестицияланатын бағалы
қағаздар номенклатурасын кеңейту керек. Кері жағдайда инвестор өзінің
инвестицияларын жоғары тәуекелге және төменгі тиімділікке әкеледі.
Инвестициялау тәуекелі (жүйелік емес) болашақта бағаларды болжау мүмкін
еместігіне негізделген, келісім-шарт жасау уақытындағы операциялардың
анықталамағандығымен байланысты. Бір компанияның акциясына ақша салған
инвестор оның бағамдық құнының өзгеруіне тәуелді болады. Егер де ол
қаражатын бірнеше компанияның акциясына салған болса, онда ол бір акция
бағасының өзгерінен емес, барлық акциялардың орташаланған бағамына тәуеклді
болады. Ортша бағам аз өзгереді, себебі бір акцияның бағасының өсуіне
байланыты орнын толтырып отырады және тербеліс өзара жаылуы мүмкін.
Сондықтан да тәжірибелі инвестор бағалы қағаздың бір түрін ғана емес,
бағалы қағаз портфелінің бірнешеуін иеленуші болып табылады.
Осыған сүйене отырып, институционалды инвестор ұжымдық инвесторлар
ретінде ақша қаражаттарын әртараптандыруды іске асырады және бағалы
қағаздар портфелін қалыптастырады.
Инвестициялауды жүзеге асыруда қорлар белгілі бір мақсатты бағдарға
сүйенеді, осының негізінде инвестициялық стратегияны құрайды.
Инвестициялық стратегия – бұ негізгі мақсатты бағытқа сүйене отырып,
портфельді басқару және инвестициялауды жүзеге асырудың жалпы жоспары.
Кесте 1 - Инвесторлар типі және оларды инвестициялау мақсаты
Инвестор типі Инвестициялау мақсаты
Консервативті Салымдар қауіпсіздігі
Бірыңғай агрессияшыл Салымдар қауіпсіздігі + табыстылық
Агрессияшыл Табыстылық + салымдардың өсуі
Тәжірибелі Табыстылық + салымдардың өсуі + өтіміділік
Алғыр (айлақор) Максималды табыстылық
Қорлар ұжымдық инвесторлар ретінде шыққандықтан, олардың мақсатты
бағыттары көп жағдайда анықталады және салымшының типіне, сипатына
байланысты болады.
Сонымен өзінің инвестициялық стратегиясын жүзеге асыруда қорлар әр
түрлі мақсатты бағыттарға сүйенуі мүмкін: жоғары немес аз және тұрақты
ағымдағы табыс немесе дивидендтер алуы не болмаса бағалы қағаздар нарығының
бағасының өсуі, яғни салынған капиталдың өсуі. Соңында осы екі мақсатты да
үйлесіруі мүмкін.
Сондықтан барлық стратегияларды үш негізгі түрге бөлуге болады:
Кесте 2 - Инвестициялық стратегияның түрлері
Инвестициялық Сипаттама
стратегия
Өсу портфелі Салынған капиталды тез өсімін беретін құралдарға
инвестициялау, ағымдағы табыс – қосымша фактор
Табыс портфелі Акционерлерге жоғары ағымдағы табысты қамтамасыз ету
Табыс және өсу Бір уақытта дивидендтер және капитал өсімін беруші
портфелі құралдарға инвестициялау
Жүргізілетін стратегияның сипатына сәйкес барлық қорларды келесідей
категорияларға шартты түрде бөлуге болады:
Бірінші категорияға мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алушы қорлар
жатқызылады. Мұндай қорларға жеке зейнетақы қорлары, қордың активтеріне
салынған (инвестицияланған) ақша қаражаттарымен тәуекелге барғысы келмейтін
және мемлекеттік зейнетақы мөлшерінің жоғарлауына үміттенетін салымшылар.
Екінші категорияға ұзақ мерзімді инвестициялауды жүзеге асырушы
қорларды жатқызамыз. Олар акциялар, облтгациялар жанама бағалы қағаздарды
сатып алады және мемлекеттік бағалы қағаздарға қарағанда, осы бағалы
қағаздар арқылы анағұрлым жоғары табыс алуға мүмкіндік береді. Мұндай
қорлар үшін тәуекел екінші ретті фактор болып табылады.
Үшінші топқа өзінің активтерін максималды түрде, тәуекелді азайту
мақсатымен әртараптандыруға баратын, алайда бірінші топтағы қорларға
қарағанда жоғары табыс алуды көздеген коммерциялар кіреді. Мұндай қорлардың
портфелі тіркелген және өзгермелі болып келеді. Тіркелген портфельдер
белгілі мерзім аралығында құрылымын сақтайды және оның ары қарай қызмет
етуі өзіне кіретін бағалы қағаздарды өтеу мерзіміміен анықталады. Өзгермелі
және басқарылатын портфельдер құрылымы ауыспалы, ондағы бағалы қағаздар
құрамы әр түрлі қаржылық құралдарды үйлестіру арқылы жоғары тиімділікке қол
жеткізу мақсатымен әрдайым өзгеріп отырады.
Төртінші топқа өте қысқа мерзімге инвестициялаумен, тіпті бір күндік
келісімдермен айналысатын қорлар жатады. Мұндай қорлардың клентуралық
базасы алуана түрлі: банктік депозиттер бойынша пайыз қарағанда
инвестицияланған қаражаттан анағұрлым жоғары пайыз алуды қалайтын жеке
тұлғалар және уақытша бос ақша қаражатын пайдалы және қысқа мерзімге
орналастыру мүмкіндігін іздеуші фирмалар құрайды.
Бесінші топқа нақты анықталған өсу стратегиясы бар қорлар кіреді. Бұл
қорлар әрдайым өзінің табысын қайта капитализациялауға маманданған, яғни
алынған табысты (пайдалы) қайтадан бағалы қағаздарға инвестициялай алатын,
соның нәтижесінде қор активтерінің тұрақты өсуі болады. Өте маңызды факт,
қор стратегиясы бойынша өзінің акционерлеріне акциялар бойынша
дидидендтерді төлеуді емес, қаражаттарды қайта инвестициялауды көздейді.
Стратегиялық шарттарды анықтайды, мысалы, белгілі бір уақыт аралығында және
сол уақыт басталғанда қайта инвестициялау бойынша операциялар тоқтатылады
да, қордың барлық активтері сатылып, алынған қаражаттар акционерлер
арасында тартылады. Одан ары қарай өтімді болуы мүмкін немесе сол
акционерлер жаңа салымдар енгізіп, осы үдеріс қайталанып отырады.
Алтыншы топқа тек бір ғана салаға маманданған қорлар кіреді. Олар
қаражаттарды инвестициялаудың стратегиясымен анықталған тек бір ғана саланы
инвестициялайды. Бұл перспективті, болашағы бар, енді көтеріліп келе жатқан
сала. Осындай қор бұл саланы бақылауды өзіне алады және белгілі бір саланы
бақылаушы холдингтік құрылымға айналуы мүмкін.
Инвестициялық стратегия өзінің портфелінің ғаламдық сипатын анықтап
қана қоймай: өсу портфелі, табыс портфелі және аралас портфель, сондай-ақ
портфельмен байланысты операцияларды нақтылауды, қандай бағалы қағаздарды
сатып алу керектігіне дейін анықтайды.
Мысалы, Pensylvania Portfolio инвестициялық қоры өзінің инвестициялық
стратегиясын келесідей анықтайды.
Инвестициялық стратегия – табыс стратегиясы. Инвестициялық саясаттың
мақсаты – инвестицияланған қаражаттардан табыс алу және оны максималды
түрде өсіру. Инвестициялар қоғамдық жобаларды қаржыландыруға қосымша
қаражаттарды тарту мақсатымен шығарылатын муниципалды облигацияларға
жұмсалуы қажет. Қаржының үштен екі бөлігі А класынан (Standart & Poor’s
Service) төмен емес кластағы облигациялар болуы тиіс. Қалған облигациялар
ВВВ класынан төмен емес класты құрауы қажет. Активтерінің 100%-80%-ы табыс
салығы салынбайтын облигациялардан тұруы тиіс. Олардың 65%-ы Пенсильвация
штатының, сондай-ақ жеке тұлғаларына жеке табыс салығы салынбайтын
облигациялары болуы қажет. Облигациялар тікелей муниципалды биліктен немесе
андеррайтерлерден сатып алынуы тиіс.
Managed Growth Fund инвестициялық қоры өзінің стратегиясын өсу
стратегиясы ретінде анықтайды. Қор негізінде бағалы қағаздарды және жай
акцияларды сатып алу көзделінеді, соның ішінде жай акцияларға
конвертацияланатын қарыздық (міндеттемелік) бағалы қағаздар. Ағымдық бағасы
төмендетілген, дұрыс бағаланбаған, қазіргі таңда әйгілі (атақты) емес
бағалы қағаздар сатып алынуы тиіс. Сонымен қатар, басқарушы артықшылығы бар
акцияларды және басқа да нұсқаларды, егер де олардың бағасының жоғарлауы
күтіледі деп есептесе сатып алуға құқығы бар. Уақыт өте келе фьючерстік
келісімдерді, опциондарды, басқа да жанама қаржылық құралдарды сатып алуы
мүмкін, бірақ олардың жалпы бағасы қор активтерінің 10%-ынан аспауы тиіс.
Бір қор бірнеше портфельді басқара алатын жағдайда болуы мүмкін.
Мысалға, Rodney Square Multi-Manager Fund қоры екі портфельді басқарады,
сонымен бірге әр портфельдің өзінің стратегиясы бар: өсуу портфелі және
табыс портфелі. Екі портфельдің инвестициялық стратегиясы корпоративті
бағалы қағаздарға (портфель активтерінің 65%-ы дейін) қаражаттарды
инвестициялауды көздейді, сондай-ақ конвертацияланатын облигацияларға да
инвестициялауы мүмкін. Бірінші портфельдің стратегиясы бағамдық бағасының
өсуі үдерісі бар бағалы қағаздарға инвестициялаудф болжайды, ал екінші
портфель – жоғары пайыздар алып келетін қағаздарға, қалған 35%-ы ақша
қаражаттарын мемлекеттік, сондай-ақ, корпоративтік қарыздық міндеттемелерге
инвестициялауы мүмкін.
Осы инвестициялық стратегиялардан басқа тағы бір маңызды стратегия бар.
Бұл венчурлік стратегиясы. Бұл стратегияны ұстанушы қор өзінің қаражаттарын
кәсіпорындардың шектеулі санына, олардың бақылау пакетіне инвестициялайды,
сол арқылы оларды басқаруына алады. Қор Директорлар кеңесініәң құрамына
енеді және осы кәсіпорындарды белсенді басқарумен айналысады. Қаражат баяу
дамушы, бірақ перспективті кәсіпорындарға немесе жобаларға инвестицияланады
және оларды басынан бастап, кәсіпорын таза табыс ала бастаған уақытқа дейін
жүреді. Бірнеше уақыттан өте келе кәсіпорын қызметі тиімділігінің
жоғарлауына жеткен соң және оның акцияларының бағамының бағасы өсуіне
жеткеннен кейін қор өзінің активтерін сатады, яғни кәсіпорынның акцияларын
немесе жаңа иеленушілерге немесе кәсіпорын басшыларына сатады.
Инвестициялық қызметтің мұндай түрі тәуекелді венчурлік деп аталады, себебі
бұл инвестициялық қызметтің барлық түрлеріне қарағанда анағұрлым тәуекелді
болып келеді.
Қор басқа қаражаттарды ғылыми идеялар мен ойлап табуларға немесе
осындай қызметпен айналысатын компанияларға инвестициялауды жүзеге асырады,
себебі мұндай идеялар жетістікке жеткен жағдайында өзінің иесіне үлкен
табыс алып келеді. Мұндай инвестициялық қызметке мысал ретінде Чехияда
жекещелендіру басталғанда, 80-жылдардың аяғында құрылған Garvard Group
International чех инвестициялық қорын келтіруге болады. Қор басынан бастап
венчурлік инвестициялау стратегиясын таңдады және анағұрлым болашағы бар
перспективті, бірер уақыт өте келе үлкен табыс алып келі мүмкіндігі бар 10
кәсіпорынға тоқталды. Жекешелендіру үдерісінде қор осы кәсіпорындардың
бақылау пакетін сатып алып, оларды басқаруына алды.
Инвестициялық стратегияны өңдеп, яғни қордың дамуының жаһандық
бағыттарын белгілей отырып, басқарушы мақсаттар мен міндеттерді қою арқылы
стратегияны нақтылауға көшуге болады.
Қорлардың мақсаттары барлығына бірдей – максималды табыс алу. Алайды,
бұл жағдайда табыс түсінігі инвестициялық стратегияның әрбір түріне
арнайы және негізгі болады. Мысалы, өсу стратегиясы үшін табыс активтердің
өсуі ретінде анықталады, сондықтан қор алдында тұрған мақсат активтердің
өсуі болып табылады. Сондай-ақ, табыс стратегиясы бойынша қызмет етуші
қордың мақсаты бағамдық табыс және дивиденд түрінде табыстың өсуі болады.
Аралас типті стратегиямен қызмет етуші қордың негізгі мақсаты – табыс және
активтер өсімінің тиімді нұсқасын қамтамасыз ету.
Қор мақсатына қойылған міндеттерді орындау арқылы көз жеткізуіне
болады. Анығында, барлық қорлардың алдында бір міндет – бағалы қағаздар
портфелін тиімді басқару тұрады.
Бағалы қағаздар портфелін басқару түсінігіне байланысты бағалы
қағаздардың әр түрлі портфель жиынын басқару шеберлігі түсіндіріледі,
себебі олар тек өзінің бағасын ғана жоғалтып қоймай, сондай-ақ инфляция
деңгейіне тәуелсіз және қомақты табыс алып келетін бағалы қағаздар болып
табылады.
Портфельді басқару портфельдің жақсы сапасын қамтамасыз ету үшін және
оның бағасының өсуін қамтамасыз ету үшін бағалы қағаздармен әрдайым
операциялар жүргізуді қажет етеді. Мысалы, егер де қандай да бір компания
акциялары бағамының төмендеу үдерісі байқалса, басқарушы (келісім берілген
жағдайда өзі немесе брокер арқылы) оларды тез арады сатуы және жоғары
деңгейде дамушы компанияның акцияларын сатып алуы тиіс. Егер акциялар
бағамының қарқынында сенімсіздік пайда болса, онда басқарушы оларды сатып,
анағұрлым бағамы тұрақты облигациялар сатып алады.
Егер несие бойынша пайыздық мөлшерлеменің төмендеуі болжанған болса,
онда осы жағдайда бағамы жылдам өсетін купондар бойынша төменгі табыспен
және ұзақ мерзімді облигацияларды сатып алу ұсынылады. Сонымен қор
қызметтерінің жоғары қарқыны портфельде орналасқан бағалы қағаздар бойынша
ағымдағы бағамын есепке ала отырып, олардың активтерін әрдайым қайта
бағалап отыруды талап етеді. Қайта бағалау апта сайын және тіпті күн сайын
жүргізіледі.
Портфельді басқару үдерісінің келесідей негізгі құрамдас бөліктерін
бөліп көрсетуге болады:
• инвестициялау мақсаты, инвесторлар қалауы, яғни инвестициялық
стратегияның детерминанттары;
• бағалы қағаздардың әр түрлі түрлерінің табыстылық деңгейі туралы
болжау;
• таңдалған қаражатарды тиімді үйлестіруді құрау үшін инвестицялау
мақсаттарын интеграциялау;
• портфельдің құрамдас бөлігінде өзгерсітер туғызуы мүмкін факторларды
талдау және зерттеу;
• портфель қызметін бағалау, яғни тәуекелге қатысты портфельдегі табысты
бағалау.
Сонымен бірге басқару үдерісінің барлық құрамдас бөліктері бір-бірімен
тығыз байланысты.
Бағалы қағаздар портфелін басқарудың екі негізгі әдістері бар: активтік
және пассивтік.
Әрқайсысын жеке-жеке қарастырып өтейік.
Активтік басқару қордың инвестициялық стратгиясын жүзеге асыруда
маңызды құрал ретінде рөл атқарады. Активтік басқаруда негізгі сипаттамалар
болып келесілер табылады:
• инвестициялық стратегия негізінде портфельді құрау үшін тиімді бағалы
қағаздарды таңдау;
• қаржылық құралдары сату және сатып алу мерзімін анықтау.
Активтік басқарудағы негізіг міндет инвестицияланған қаражаттаран түсуі
мүмкін табыс мөлшерін болжау. Мұнда басқарушы қаржы нарығына қарағанда
жылдам қимылдау, яғни болатын жағдайларды алдын ала болжай білу маңызды.
Бірақ бұл мұнымен біткен жоқ. Басқарушы бағалы қағаздар нарығы мониторингі
және талдауы көрсеткендей, оны нақты өмірде жүзеге асыра алуы керек.
Активтік басқарушылар кез келген портфельді қолға ұстау уақытша іс
болып табылады деп есептейді. Нарықтық жағдайлардың өзгеріне байланысты кез
келген сәтте, не қателік жіберілген шешімнің нәтижесінде алынған, күтілетін
табыстағы айырмашылық жоғалады, барлық портфель не құрамдас бөліктері
басқалармен орын аламастырады.
Белсенді тактика бір жағынан анағұрлым тиімді бағалы қағаздарды сатып
алуды және тиянақты қадағалауды, екінші жағынан, аз табыс әкелетін
активтерден арылуы көздейді.
Мұндай тактикаға қаржы нарығы арқылы бағалы қағаздарды ротациялау,
тұрақты айырбастауды білдіретін свопинг деп аталатын активтік басқарудың
арнайы әдісі сәйкес келеді.
Активтік бсқарудың төрт негізіг нысаны бар:
1. Ең қарапайым – бұл таза табыс деп аталатын жиынтық, мұнда уақытша
нарықтың тиімсіз қызмет етуіне байланысты аздап номиналы бойынша
ерекшеленетін екі бірдей бағалы қағаздар бағалары бойынша
айырбасталады. Нәтижесінде анағұрлым аз табысты облигация сатылып,
жоғары табысты облигациялар сатылып алынады.
2. Келесі форма алмастырушы деп аталады. Берілген жағдайда екеуі ұқсас,
бірақ бірдей емес бағалы қағаздар айырбасталады. Мысалы, химия
зауытының 15 жалға 10% табыспен облигациясы бар. Бірінші облигация
екіншіге қарағанда 20 пунктіне қымбат сатылады. Екінші облигацияны
иеленуші химиялық компанияның облигацияларын айырбастауды мүмкін деп
бағалайды, себебі бір жылға дейін облигациялардың қызмет ету мерзімін
ұзарту арқылы 20 пунктіне қосымша табыс алу жеткілікті болып табылады.
3. Сваопингтің анағұрлым қиын формасы сектор-своп деп аталады,
экономиканың әр түрлі секторларының облигацияларын айырбастау, қызмет
етунің әр түрлі мерзімі, табыс және тағы басқалар арқылы жүзеге
асырылады. Қазіргі уақытта дұрыс емес (бұрыс) облигацияларды
іздеумен арнайы айналысатын компаниялардың саны көбейді, олардың
көрсеткіштері орташа деңгейден айтарлықтай ерекшеленеді. Дұрыс емес
(келеңсіз) жағдайда туғызатын факторлар қорытынды шешім алынғаннан
кейін жоғалып кетуі мүмкін. Көрсетілген фирмалар дұрыс емес (бұрыс)
облигациялармен сату және сатып алу актілерін жүргізеді.
4. Свопингтің төртінші формасы есеп мөлшерлемесін алдын ала болжауға
негізділген операциялар болып табылады. Бұл форманың идеясы мөлшерлеме
төмендетілген жағдайда портфельдің қызмет ету мерзімін ұзартуға және
керісінше мөлшерлеме жоғарылағанда қызмет ету мерзімін қысқартуға
бағытталуға негізделеді. Портфельдің қызмет ету мерзімі ұзарған сайын
портфель бағасы соншалықты есеп мөлшерлемесінің өзгерісін қабылдайды.
Кейінгі уақытта тиімді свопингтің таңдау бойынша компьютерлік
бағдарлама кең таралуда. Компьютер көптеген факторларды есепке ала отырып,
акциялардың немесе облигациялардың болашақтағы бағасын есептеуге,
портфельдің ағымдағы бағасының төмендеуі жағдайында анағұрлым табыс алып
келуге мүмкіндік беруші портфель құрамын өзгертуге қабілетті.
Компьютер болашақтағы есеп мөлшерлемелерінің портфельдерге әсерін
анықтайды, енгізілетін мәліметтер негізінде портфель құрылымын болжайды. Ол
портфельдің қызмет етуіне тұрақты бақылау жасауға, өзгеретін экономикалық
және инвестициялық факторларға шолу жасауға, яғни моноторингін жүргізуге
мүмкіндік береді.
Пассивтік басқару уақытты есепке алуда немесе бағалы қағаздарды
таңдауды жетістікке жету үшін қордың тиімді қызмет етіп жатқандығын
болжауға негізделген. Пассивтік тактиканың маңыздылығы алдын ала анықталған
тәуекел деңгейімен әртараптандырылған портфельді құруда және оны ары қарай
өзгермейтін жағдайда ұстап қалуда болады. Пассивтік портфельдер төменгі
айналыммен, қосымша шығыстардың минималды деңгейімен және арнайы тәуекелдің
төменгі деңгейімен сипатталады. Берілген тексерулер көрсеткендей, батыс
менеджерлерінің тек 4 % -ы ғана өзінің қызметінде пассивтік тактиканы
ұстанады.
Пассивтік басқаруда маңызды элемент индекстік қор деп аталады. Ол
портфельдің жақсы қызмет етуні қамтамасыз ету үшін және тәуекелді бақылау
үшін қызметін жүзеге асырады. Бағалы қағаздар нарығының жағдайын
сипаттаушы, таңдап алынған индекс қозғалысын қадағалау үшін құрылған
портфель. Егер де қандай да бір фирманың үлесі индексті есептеу кезінде 7%-
ды құраса, онда портфельдің жай акцияларын құраушы және бағалы қағаздар
нарығының жағдайы оның портфелінде көрініс табуын қалаушы инвестор
акциялардың жалпы санынан осы фирманың 7% акциясын өзінің портфеліне
иемденуі тиіс.
Бағалы қағаздар портфелін пассивтік басқару индекстік қорларды құрумен
ғана шектелмейді. Сонымен бірге портфельді ұстап қалу әдісі де қолданылады.
Оның маңыздылығы тиімді емес бағалы қағаздарға инвестициялаудан тұрады.
Сонымен қатар анағұрлым бағаның табысқа қатынасымен акциялар таңдалып
алынады, ол биржада спекулятивті операциялардан табыс алуға мүмкіндік
береді. Басында акция бағасы түскен кезде, оларды сатып алады да, баға
қалыпты деңгейге жеткенде оларды сата бастайды.
1.3 Инвестициялық портфельдің табыстылығы мен тәуекелділігі
Инвестициялық порфельді құра отырып, оның тәуекелі мен табыстылығын
бағалау қажет.
n кезеңінің соңында N көлеміндегі бағалы қағаздардан тұратын
портфельдің табыстылығын анықтау үшін, келесі формауланы пайдалануға
болады:
Rn = Di ( ri .
мұнда: Di - портфельдің құрылуы сәтіндегі оның құрамындағы бағалы
қағаздың нақты түрінің үлесі;
ri – i- бағалы қағаздың күтілетін (немесе нақты) табыстылығы;
N - портфельдегі бағалы қағаздардың саны.
Портфельдің тәуекелі портфельдің нақты табыстылығының күтілетін
табыстылықтан орташа квадратты ауытқуымен өлшенеді және келесі формуламен
анықталады:
(n = j ( COVj
мұнда: (n - портфельдің орташа квадраттық ауытқуы;
Di Dj - порфельдің бастапқы құнындағы i және j-активтердің үлесі;
COVj – i және j-активтердің күтілетін табыстылығының ковариациясы
(өзара әрекет ету немесе өзара тәуекелділік).
Күтілетін табыстылықтардың ковариациясы келесі фомуламен есептеледі:
COVij = Corij ( (i ( (j
мұнда: Corij - активтердің күтілетін табыстылығы арасындағы корреляция
коэффициенті;
(I , (j - i және j-активтер табыстылығының орташа квадраттық
ауытқулары.
Инвестициялық портфельдің тәуекелін бағалау оның құрамына тәуелсіз
активті енгізу (тәуекелсіз активтер мемлекет эмиссиялайтын бағалы қағаздар
болып табылады) арқылы бағалауға болады, ол келесі формуламен есептеледі:
(тәуеклсіз ( Dn ( (n
мұнда: (тәуеклсіз - портфельдің құрамына тәуекелсіз активті енгізу
нәтижесінде портфельдің тәуекелі;
Dn - бұрынғы портфельдің құрылатын портфельдегі үлесі;
(n – бұрынғы портфельдің тәуекелі.
Келтірілген формула портфельге тәуекелсіз активті енгізуде портыельдің
жиынтық тәуекелін төмендетеді (бірақ осымен қатар табыстылық төмендейді).
Сондықтан тәуекелге негативті қарайтын инвестор инвестициялық портфельде
тәуекелсіз активтердің үлкен үлесінің болуын таңдайды, осы үшін төлем
табыстылықтың белгілі бір көлемін жоғалтады.
Неғұрлым инвестор жобаның тәуекелін жоғары бағаласа, соғұрлым ол оның
табыстылығына жоғары талаптарды қояды. Бұл есептемелерге сәйкес дисконт
нормасының (яғни тәуекел үшін сыйақыны қосу) ұлғаюы көрініс табуы мүмкін.
Әдістердің екі тобы бар – агрессивті және фактор бойынша (кумулятивті),
олар тәуекелді толығымен және тәуекелдің әрбір түрін бөлек есепке алады.
Дисконт нормасын есептеу үшін бета-коэффициентінің әдісін капиталдық
активтерді бағалау моделі (САРМ) қолданылады:
R = R( + ( ( Rm- R(),
мұнда: R - инвестордың талап етілген табыс мөлшерлемесі (өзінің
капиталына);
R( - табыстың тәуекелсіз мөлшерлемесі;
( - бета коэффициенті;
Rm - нарықтың жалпы табыстылығы (бағалы қағаздардың ортақ нарықтық
портфелі).
2 Бағалы қағаздар және олардың табыстылығы мен тәуекелділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның инвестициялық портфелінің табыстылығын бағалау
Бағалы қағаздар портфелін басқарудағы тиімділікті бағалау, өткен жылғы
инвестициялық басқарудың сапасы және менеджердің шеберлігіне қорытынды
жасауға мүмкіншілік береді.
Портфельді басқарудың тиімділігін бағалау 4 жылда немесе одан көп уақыт
аралығында жүргізіледі. Бұл уақыт аралығы бірнеше (айларға, кварталдарға)
кезеңдерге бөлінеді және табыстылықты әр кезең сайын анықтайды.
Егер, клиент қарастырылған кезеңдерде портфельге ақша қаражаттарын
салмаса, не алмаса, онда бұл кезеңдегі табыстылық мына формуламен
анықталады:
ap,t=S – Р Р,
мұнда, ap,t – қарастырылған кезеңдегі t портфель құны;
S – кезең соңындағы портфель құны;
Р – кезең басындағы портфель құны.
Портфельге кіретін бағалы қағаздардың ( нарықтық құны) құны сома
бойынша анықталады:
P = Σ PjNj ,
мұнда, Pj – бір бағалы қағаз түрінің j құны ;
Nj – портфельде орналасқан бағалы қағаздар түрлерінің саны;
J – портфельде орналасқан түрлі бағалы қағаздар саны.
Мысалы: 3 түрлі акциядан құралған портфель берілген.
Кесте 3 - Портфельдің табыстылығын анықтау
Акция типі Акция саны Акцияның құны, теңге
Кезең басында Кезең соңында
1 120 9 000 9 200
2 200 8 000 10 150
3 150 18 0000 20 300
Шешуі: P = 9 000 · 120 + 8 700 · 200 + 18 500 · 150 = 5 595 000 тг.;
S = 9 200 · 120 + 10 150 · 200 + 20 300 · 150 =6 179 000
тг.;
at,p= 6 179 000 – 5 595 000 5 595 000 = 0,104 немесе
10,4%
Қарастырылған зерттеу кезеңі аралығында портфельге салынатын немесе
алынатын ақшалар , яғни тиімділікті анықтау үшін табыстылықтың ішкі
ставкасын және уақытпен өлшенген табыстылық қолданылады. Анализ кезінде
зерттелетін кезең t, бірнеше уақыт бөліктеріне L бөлінеді. Уақыт
бөліктерінің соңында сома p1 салынады немесе алынады ( минус таңба) 1=
1,2,..., L – бөлік нөмірі.
Табыстылықтың ішкі ставкасы кезеңінде 1 теңдікте тұрады, себебі, кезең
басындағы Р портфель құны және барлық салымдардың p1 дисконттық құны, кезең
соңындағы портфельдің дисконттық құнына теңеседі:
P+Σpl (1+qB)l=S(1+qB)L,
мұнда, qB – табыстылықтың ішкі ставкасы.
Барлық кезеңдерде бойынша табыстылықтың ішкі ставкасы мына формула
арқылы анықталады:
at,p =(1+qB)L – 1 .
Уақытпен өлшенген табыстылық, зерттелетін кезеңдегі әрбір уақыт
бөліктеріндегі табыстылықта болады. Уақыт бөліктеріндегі l табыстылық мына
формуламен анықталады:
al=Sl - Pl Pl ,
мұнда, al – уақыт бөліктеріндегі табыстылық;
Pl – уақыт бөліктерінің басында портфельге салынған немесе
алынған салымдардан кейінгі портфель құны;
Sl - уақыт бөліктерінің соңында портфельге салынған немесе
алынған салымдардан кейінгі портфель құны.
Уақытпен өлшенген табыстылық кезең бойынша мына формуламен анықталады:
1 + at,p = П (1+ al ).
Жыл бойғы портфельдің табыстылығын аналитакалық формуламен анықталады:
1+ і = П (1+ ар,к),
мұнда, к – зерттелетін кезең нөмірі;
К – жыл бойындағы кезеңдер саны.
Портфельді басқарудың сапалығын бағалау үшін ,оның мінездемесін
эталонды портфель мінездемесімен салыстыру керек, себебі, портфельді
басқарудың тиімділігін бағалау абсолюттік емес, тек қана қатынастық шкалада
жүргізілуі керек. Мысалы, жыл бойғы портфельдің табыстылығы 20% құрайды.
Бұл жақсы көрсеткіш екенін ескеру керек, себебі, бұл көрсеткіш жылдық
ппайыздық ставкадан асып тұр. Ал егер, ставкадан төмен болса, онда
қанағаттанарсыздық пайда болады. Эталонды портфель клиенттің мақсатына
бағытталуы керек. Егер клиенттің мақсаты ірі кәсіпорындардың акцияларын
инвестициялау арқылы максимальды табыс алу болса, онда эталонды портфельге
сәйкес индекс таңдалуы керек, яғни барлық ірі компаниялардың жиынтығына
кіретін зерттелетін портфельдің акциясы ескерілуі керек. Сонымен қатар
зерттелетін және эталонды потфельдер тәуекелдерінің деңгейі бірдей болу
керек.
Көптеген тиімді портфельдер минимальды тәуекел нүктесінде емес тиімді
шекарада орналасады.
Қазақстан Республикасының нарыққа ену процесі кәсіпорындардың
атқарымының өзгеруімен жарияланды. Олардың көпшілігі негізінен
жекешелендірудің арқасында жаңа статусқа, яғни жеке меншіктің жаңа
түрлеріне ие болды, олар: акционерлік, кооперативтік, аралас және т.б.
кәсіпорындар.
Сонымен қатар, ҚР-ның экономикасында көптеген мемлекеттік
кәсіпорындарда өз жұмыстарын атқаруда. Жоғары да аталған кәсіпорындардың
барлық түрлері жаңа экономикалық жағдайда толық дербестікте жұмыс істеуде.
Нарықтық жағдайда кәсіпорындардың әрекеттері толық өзгеріп, олардың қарым-
қатынасы нарықтық экономикаға бейімделген.
Қазіргі кезде, кооперативтік, акционерлік және аралас кәсіпорындардың,
мемлекеттік кәсіпорындардың бос ақша қаражаттарын нарықта бағаламасы бар
әртүрлі бағалы қағаздар түріне жұмсауға мүмкіншіліктері бар. Сондықтан
кәсіпорын басшыларының , әсіресе қаржы менеджерінің мақсаты, құнды
қағаздарға қаржы жұмсауды ұтымды басқаруда немесе кәсіпорынның
инвестициялық портфелін дұрыс басқаруда. Қаржы менеджерінің білетін нарықта
қандай құнды қағаз бағалы екендігін, инвестициялық қоржынның пайдалылығын
бағалауында.
Сонымен бірге, ол нарықта қатысушылар туралы ақпаратты болуы керек,
мемлекеттің реттеу жүйесін, заңдарды, қор биржалары, брокерлік фирмалардың
жұмыс істеу механизмін жақсы болуы тиіс. Одан басқа қаржы менеджері құнды
қағаз шығарушы кәсіпорын – эмитент туралы толық ақпаратты білуі керек.
Сонымен қатар, қаржы менеджері республикадағы құнды қағаздар нарығының даму
ағымын бақылап тұрғаны жөн.
Кәсіпорынның инвестициялық портфелін бағалау.
Қаржы менеджментінде тәуекелдік және табыс әлбетте екі өзара әрекеттес
элементтер ретінде қаралады.
Мемлекеттік құнды қағаздардың тәуекелділігі өте үлкен емес, өйткені
оның табысының ауытқылығы онша көп болмайды. Керісінше, жеке меншік
қағаздар мысалы жай акциялар, ең тәуекелдік активке жатады, онан түсетін
табыс әртүрлі факторлардың әсерінен барынша ауытпалы болады.
Алынған құнды қағаздардың табысы екі элементтен құралады: құнды
қағаздардың құнының өзгеруінен алынатын табыс және дивиденд түрінде түсетін
пайыз (облигацияға) немесе пайда.
Құнды қағаздың бастапқы құнына пайызбен есептелінген табыс – құнды
қағаздың табыстылығы немесе табыс мөлшері деп аталады. Мысалы, кәсіпорын
басқа заңды тұлғаның акциясын 15,0 мың.тг. сатып алады. Сол кездегі
ағымдағы нарықтық баға 16,7 мың.тг, ал дивиденд 1 мың.тг. Бұл жағдайда
сатып алған кәсіпорынға аталған қағаздың табыстылығы Д:
Д = [1+(16,7-15,0)]\15=18% жетеді.
Қаржы менеджері өз жұмысында тәуекелділікті есепке алуы керек. Бұл
жайда менеджердің басшылыққа алатын негізгі идеясы қажетті табыс және
тәуекелдік, бір бағытқа, яғни бір-біріне үйлесімді түрде өзгереді. Осыған
байланысты әлбетте бір құнды қағаздың тәуекелдігін және барлық
инвестициялық портфельдің тәуекелдігін көрсетеді.
Бірінші жағдайда болжаланылған тәуекелдік қаралады, сондықтан оның
сандық өлшемі бірдей болмайды. Оның көлемі тәуекелдікті есептеу
әдістемесіне байланысты өзгерісте болады.
Құнды қағаздардың тәуекелдігі, әлбетте кеңістікте қаралады. Бірақ та
ұзақ мерзімге жоспарланған жағдайда, құнды қағаздың табыстылығын болжап
айту қиынға түседі, өйтекні табыстың және коэффициент түрлендірмесінің
өзгеру деңгейі артады.
Сондықтан,бұл құнды қағазға тәуекелдік уақыт өткен сайын арта түседі.
Соныменен, құнды қағаз неғұрлым ұзақ мерзімді болса, солғұрлым тәуекелдік
жоғары болады.
Осыған байланысты кәсіпорын және оның қаржы менеджері әртүрлі құнды
қағаздардың: акциялардың, жекеменшік және мемлекеттік облигациялардың
табыстылығын және тәуекелдігін ажырата білген жөн.
Сонымен бірге, барлық инвестициялық портфель тәуекелдікте
болатындығында білген жөн, өйткені құнды қағаздардың бір түрінің
тәуекелдігі жеке дара бөлек қаралмайды.
Инвестициялық портфелді тиімді пайдалану үшін кәсіпорынның қаржы
менеджері келесі принциптерді пайдалана отырып, инвестициялық портфелді
қалыптастыру керек:
1. Құнды қағаздарға салымның табысы қаражатты активтер типтеріне дұрыс
бөлуге, яғни 94% (ірі компаниялардың акциясы, мемлекеттің қысқа
мерзімді қағаздарын) таңдауға байланысты.
2. Белгілі құнды қағаздарға салым тәуекелдігі – пайданың күткен
мағынадан мүмкінді ауытқуына байланысты.
Пайда өткен кезең бойынша құнды қағаздар пайдасының серпіні туралы
стастикалық мәлімет негізінде болжамдалады, ал тәуекелдік-күткен пайданың
орташа квадратының ауытқуы ретінде қаралады.
3. Жалпы табыс және портфель тәуекелдігі оның құрылымының өзгеру
нәтижесіне байланысты өзгеруі мүмкін.
4. Инвестициялық портфельді қалыптстыруда қолданылатын барлық бағалау,
мүмкінді сипатта болады. Портфельдің өзін қалыптастыруы келесі
факторлар болған жағдайда ғана мүмкін: дамыған құнды қағаздар
нарығының белгілі кезеңдегі жұмысы, ол нарық туралы статистикалық
мәлімет.
Кәсіпорынның инвестициялық портфелін қалыптастыру келесі үш кезеңге
бөлінеді:
• Оны қалыптастыру мақсатын анықтау;
• Компанияларды ,кәсіпорынды, банкті, үкіметті, кімнің құнды қағаздарын
алу керектігін таңдау;
• Инвестициялық портфельдің есебі жүргізуші коммерциялық банкті таңдау.
Кәсіпорының қаржы менеджелері инвестициялық портфельді басқарғанда
портфель тоериясын қолданады. Бұл тоерия төрт элементтен тұрады: активтерді
бағалау, инвестициялық шешім қабылдау, портфельді оптималдау, нәтижелерді
бағалау.
Тәуекелдік және табысқа қарай портфель келесі түрлерге бөлінеді:
• Агрессивті;
• Нарықтық;
• Консервативті.
Қазіргі кезде портфель жоғарғы қор нарығында көп таратылуда – көптеген
кәсіпорындар бұл әдісті жеке меншік инвесторларды жұмысқа тарту үшін
қолданады. Дұрыс шешім қабылдау үшін бұл жерде ақпаратбасты рөлді атқарады.
Талдауда аса көңіл бөлетін фактордың бірі өзгерісі. Осы өзгерістерді талдай
отырып , қаржы менеджері қай қағазға инвестиция салу керектігіне шешім
қабылдайды.
Халықаралық практикада арнайы рейтингтік агенттік нарық айналымындағы
бағалы қағаздардың инвестициялық сапасын талдайды. Біздің елде мұндай
практика әлі іске асырылмаған.
Құнды қағаздар портфелін қалыптастыру келесі кезең арқылы жүргізіледі:
• Оптималды портфель типін таңдау;
• Қолайлы портфель тәуекелдігі және табыстың үйлестірілуін бағалау;
• Алғашқы портфель құрамын анықтау;
• Алдағы уақытта портфельді басқару тәсілін таңдау.
Ойластырған инвестиция объектісінің қаржысын талдау барлық кезеңдегі
инвестициялық процестің бір бөлігі болып есептелінеді.
Бірінші жағдай. Мысал: Егер, бірнеше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz