Жастардың еңбек нарығындағы жағдайы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Негізгі бөлім

I бөлім . Жастардың кәсіби өзін-өзі анықтауының психологиялық ерекшеліктері . . . 6

1. 1. Кәсіби өзін-өзі анықтау процесі . . . 6

1. 2. Жастардың мамандық таңдауындағы қиындықтар және әсер етуші факторлар . . . 9

II бөлім. Еңбек нарығындағы жастар . . . 12

2. 1. Жастардың еңбек нарығындағы жағдайы . . . 12

2. 2. Жұмыссыз жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстар . . . 18

III бөлім. Зерттеу жұмысы . . . 25

Жоғарғы оқу орны студенттерінің өз мамандықтарына қатынасын анықтауға арналған сауалнама жұмысы . . . 25

Қорытынды . . . 27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 28

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі. Бүгінгі таңда қоғам алдына қойылған негізгі міндеттердің бірі жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Қазіргі жаңа кезеңдерде ғылымдар жүйесінде, кәсіби өзіндік анықталу мәселесін зерттеу өзектілігі қоғам талаптарына орай еңбек сипаты мен мазмұнының аумақты, жылдам өзгеруіне байланысты кәсіби бағдар мен мамандық таңдауға психологиялық дайындықты қалыптастырудың теориялық және әдіснамалық өңдеулерін жүзеге асыру мәнді сұрақтардың бірі. Кәсіби бағдарлану мен кәсіби анықталу, соған байланысты іс-әрекетті саналы өзіндік реттеу мәселелерінде дәстүрлі және диагностикалық зерттеуді қолдану, психологиялық, педагогикалық, практикалық кеңес беруді, мамандыққа дайындауды, еңбек субьектісі ретінде болашаққа бағыт бағдар беруді кеңінен қолдануды күшейтіп негіздейді.

Қазіргі қоғамда жоғарғы сынып оқушыларының кәсіби іс-әрекет пен мамандық таңдауға саналы дайындығының ішкі субьективті факторын зерттеу қажеттілігі психология және әлеуметтік ғылымдар үшін әрқашан маңызды болып табылады.

Алайда, кәсіби бағдарлану жүйесінің білімдер сферасында жетіспей жатқан жастарының бірі оқушылардың ішкі әлемін, олардың қызығуын, білімділігін, қабілеттерін зерттеу және өзіндік бағалауларын, мамандық таңдауға байланысты зерттеу мәселелері әлі де жеткіліксіз. Сондықтан да курстық жұмыстың негізгі мәселесі, кәсіби өзіндік анықталу процесіндегі тұлғаның іс-әрекетті психикалық өзіндік реттеу жүйелерінің қалыптасу ерекшеліктері, тұлғаның кәсіби өзіндік анықталуының позитивті жақтарын дұрыс ашып көрсете алу.

Алғашқылардың бірі ретінде оқушылардың мамандық таңдау себептерін арнайы зерттеген Петербург университетінің профессоры Н. И. Кареев болды. Оның жұмыстарында жастардың мамандық таңдаудағы түсініктері төмен, және олар болашақ мамандықтың айналасындағы адамдардың ақылымен таңдайды деп көрсетілген. Мамандық таңдау себептерін тереңнен зерттеген Н. А. Рыбников болды, ол себептерді дифференциалды қарастырды, яғни жасына, жынысына, тұрмыс жағдайына, ата-анасының мамандығына т. б. байланысты.

И. В. Дубровина болса жасөспірім кезеңдегі негізгі психологиялық өзгеріс өзін-өзі анықтау емес, сол өзін-өзі анықтауға психологиялық дайындық деп есептейді. Мұндағы өзін-өзі анықтауға психологиялық дайындық дегеніміз:

-Сана сезімінің жоғарғы дәрежеде қалыптасуы;

-Тұлғалық қажеттіліктің дамуы;

-Жоғарғы сынып оқушыларының әрқайсысының өзіндік қызығушылығымен қол жетерлік табыстары.

Қазіргі жағдайда өзін-өзі анықтау мәселесін мамандықталған өзін-өзі анықтаусыз толық деп айту қиын. Өзін-өзі анықтау мәселесіндегі барлық сұрақтар ішінде психологияда мамандықталған өзін-өзі анықтауда толық жауаптар берілген С. П. Крягже алғашқы этапта мамандықталған өзін-өзі анықтау екі түрге бөлінеді деп көрсетеді, яғни белгілі мамандық таңдау немесе мамандырылған мектеп таңдау.

С. Л. Рубинштейн бойынша өзіндік анықталу сыртқы себептің ішкі әсерге байланысты болып табылады. Сыртқы себептелу “сыртқы детерминация” әлеуметтік шарт, жеке тұлғаның әлеуметтік детерминациясын анықтайды. Бұл жағдайда жеке анықтама жеке детерминация болып табылады.

Сондай-ақ, Л. И. Божович жұмыстары да өзін-өзі анықтауға психологиялық анықтама береді. Біріншіден, өзін-өзі анықтау қажеттілігі онтогенез өзегінде яғни жасөспірім кезеңі мен жастық шақ кезеңінде пайда болады. Екіншіден, өзін-өзі анықтау қажеттілігі тұлғаның өзі және айналасы туралы түсінігін жүйелеу ретінде қарастырылады. Үшіншіден, өзін-өзі анықтау болашақта мамандық таңдауға байланысты. Осылайша, Л. И. Божович өзін-өзі анықтауда екі жақтылықты көрсетеді, бір жағынан ол мамандық таңдауда, болашағын жоспарлауда қажет болса, екінші жағынан өзінің өмір сүру мағынасын іздеу болып табылады.

Оқушылардың жас ерекшелігіне қарай және олардың кәсіби қызығушылығының қалыптасу дәрежесіне қарай, өмірлік жоспары мен үлгерім дәрежесіне қарай дифференциалды және жеке қатынас болып табылады. Оқушыларды топқа дифференциалды түрде бөлу әр топтың мамандық таңдаудағы әсер ету жағдайларын толық әрі нақты анықтауға мүмкіндік береді, яғни бір топқа әсер ету жағдайлары нәтижелі болса, келесі бір топқа нәтижесіз болуы мүмкін. Сондай-ақ дифференциация жеке қатынастың іске асуына жағдай туғызады.

Кәсіби бағдардың әдістеме түсінігі ретінде кәсіби өзін-өзі анықтауды ғылыми зерттеу мәселесінің әдісі, құрылымы және негізгі жағдайы туралы сондай-ақ жастарға болашақ мамандығын таңдауға тұлғалық және қоғам көзқарастарының практикалық әдісі деп қарастыруға болады.

Кәсіби бағдар жұмысының құрылымының негізіне концептуалды идеялар сипаты жатады. Соның бірі-мамандықты дұрыс таңдау үшін тұлғаны диагностикалық зерттеу, қызығушылығы мен қабілетінің ескеру идеясы. Бұл идея 30-шы жылдардың ортасына дейін таралып, “диагностикалық концепсия” деп аталды. Мұнда тест кеңіннен қолданылды. Осы тесттердің дұрыс қолданылмауы, дұрыс құрылмауы тағы да басқа себептер диагностикалық зерттеу идеясының “тәрбиелік концепсиясы” болып өзгеруіне әкелді. Алайда сол кездің өзінде-ақ диагностикада, тәрбиеде оқушыларды кәсіби бағдарлауда өзара байланысты және негізгі бағыттар екендігі түсінікті болды. Қазіргі кезде диагностиканың маңызы мектеп реформасының қабылдауынан кейін өсе түсті, онда кәсіби бағдар орталықтарының ашылуы қарастырылған еді. Бұл орталықтардың негізгі функцияларының бірі-оқушылардың қабілеттілігі мен қызығушылығы диагностикасын ұйымдастыру жұмысы.

Әдістемелік сипат идеясына оқушыларға кәсіби бағдар беру жұмысына дифференциалды қатынас жатады. Мұнда оқушыларды өмірлік және кәсіби жоспарларына орай алдын-ала топтарға классификациялау және осы топтардағы сәйкес тәрбие жұмыстары қарастырылады. Дифференциялды қатынас кәсіби бағдар жұмысын дұрыс әрі жемісті болуына септігін тигізеді.

Сондай-ақ кәсіби бағдардың әдістемелік сұрақтарына кәсіби бағдар жүйесін дамыту мен анықтау сұрақтары да жатады. Жалпы білім беретін және кәсіби мектептердің реформасының негізгі бағытының көптеген мақсаттарының ішінде оқушылардың кәсіби бағдарын жақсарту мақсаты да көзделген.

Курстық жұмыстың мақсаты : Жастар ретіндегі жоғарғы сынып оқушыларының болашақтағы кәсіби мамандық таңдауындағы қабілеттілігін анықтау.

Курстық жұмыстың міндеттері:

-Алдын-ала тұлғаның белгілі бір мамандыққа деген қызығушылығы мен қабілеттілігінің кәсіби диагностикасын анықтау.

-Жастардың бойында ішкі психологиялық-әлеуметтік мәнділікті реттейтін қызмет түрлеріне түсінік беру.

-Кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке ала отырып таңдау бағытын жетілдіріп, тірбиелеу.

Курстық жұмыстың пәні: Тұлғалық және кәсіптік өзін-өзі анықтауы, мамандық таңдау себептерінің актуалды мәселелері.

Курстық жұмыстың объектісі: Жоғарғы сынып оқушылары мен жоғары оқу орны студенттері.

I Жастардың кәсіби өзін-өзі анықтауының психологиялық ерекшеліктері

Кәсіби өзін-өзі анықтау проц

Кәсіби өзін-өзі анықтау процесі адам өмірінің ұзақ уақытты периодын қамтиды - кәсіби қызығушылықтың кішкене талшығы пайда болғаннан және балалық шақтағы белгілі бір мамандық саласын таңдап, бейімделуінен бастап ұлғайған кездегі белгілі мамандықты таңдау дәрежесіне жетуіне дейін. Осы период аралығында тұлғаның тек кәсіби ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік және өзінің өмірдегі орнын анықтау процесі де қатар жүреді. Әлеуметтік әдебиеттерде аса кең тараған өзін-өзі анықтау түсінігі бойынша тұлғаның өзіндік өмір жолы мен кәсіби бағдарын анықтау сияқты маңызды мәселелер белгіленген. Бұл мәселеге М. Х. Титма ерекше назар аударған. Ол «дайындық», «тәрбиелеу» түсініктерінен «қосылу» және «өзін-өзі анықтау» түсініктеріне алмасатынын байқаған, және осы аралықта тұлға әлеуметтік іс-әрекет барысында пассивті объект ретіндегі рөлінен белсенді субъект рөліне алмаса бастайды. Расында да, жеке тұлғаға сыртқы ортасынан жиі қарама-қайшылық тудыратын әр-түрлі кең көлемді іс-әрекеттер әсер етеді. Сондықтан, тұлға осы әрекеттерді белсенді қалыпқа келтіріп, өзіне қалыптастыру арқылы өз қызығушылығы бойынша кәсіби және өмірлік жолын анықтай алады[1] .

Өзін-өзі анықтау өзіндік детерминациядан құралады. Өзіндік детерминацияның кілттік позициясын - болашаққа деген детерминация - өмірлік мақсат-армандар, жоспарлар мен бағдарлар орын алады. Осындай жағдайда өмірлік мұратты зерттеу мәселесі кәсіби өзін-өзі анықтаудың көп санды мәселесін зерттеудегі маңызды бағыт болып табылады.

Жастардың кәсіби өзін-өзі анықтау облысындағы жұмыстың қазіргі заманғы жағдайына үңіле отырып, зерттеушілер ағымдағы үдерістің (процесс) көп өлшемділігі мен көп сатылылығын көрсетеді. Ол үдеріс қалыптасып жатқан тұлғаның алдындағы қоғамның міндеттерімен; кәсіби іс-әрекет бір бөлігі болып табылатын жеке өмірлік стильдің қалыптасу үдерісімен; жеке тұлғалық талғамдары мен икемділіктерінің белгілі бір үлесі (баланс) және еңбекті бөлістіру жүйесіндегі кейбір нақтылықтар орнатылуы шарт болатын шешім қабылдаумен байланысты бірнеше аспектілерін қарастырады. Соңғы аспект кәсіби өзін-өзі анықтаудың әлеуметтік және психологиялық факторларының қиылысу нүктесі болып табылады және жастардың мамандық пен өмірлік жолын таңдаудағы ең өткір мәселелерін тиімді шешу үшін аса кең ауқымды мүмкіндіктерді белгілейді. Бұл туралы В. А. Ядов, тұлғаның өзін-өзі анықтауын зерттеу барысында мәселеге салааралық келістің жемістілігі байқалатынын айтқан. Расында да, әлеуметтанушылардың зерттеулері жалпы әлеуметтік ортадағы жеке тұлғалардың өмірлік жолдарын анықтау мен олардың құндылық-нормативтік санасының құрылымы мен күнделікті іс-әрекетінде нақты шарттар үлкен мағына беретінін көрсетеді. Бірақ бұл жұмыстардан біз осы үдеріске жеке тұлғалардың өздерінің белсенділіктерінің әсерін біле алмаймыз. Ал психологтардың зерттеулері, керісінше, тұлға мінез-құлығын реттеу мен өзін-өзі реттеудегі индивидуалды-психикалық ерекшеліктердің қаншалықты маңызды екенін көрсетеді . . . Мұндай зерттеулерде әлеуметтік шарттар не абстрактілі «деректер» үшін қолданылады, не олар экспериментальды жағдайларды нақты сипаттауда ескеріледі.

Кәсіби өзін-өзі анықтаудың әр түрлі кезеңінде тұрған жастардың өмірлік мұратын зерттеу салааралық келістің іске асыруын кең көлемді мүмкіндіктерін ашады. Сондықтан өмірлік мұрат мазмұнында жеке тұлғаның қалыптасып жатқан әлеуметтік ортасының құндылықтары мен нормалары жинақталады. Кәсіби өзін-өзі анықтаудың әрбір кезеңіне арнаулы әлеуметтік жағдай, өзінің ортасы мен атмосферасы сәйкес келеді. Тұлғаның кәсіби қалыптасу үдерісінде төрт негізгі кезең ажыратылады: кәсіби ойдың қалыптасуы; кәсіби оқу, үйрену; кәсіби бейімделу; тұлғаның кәсіби еңбекте толық немесе ақырындап кірігуі. Бұл ұзақ уақыттық үдерістің негізгі сәті мамандықты таңдау сәті болып табылады. Дәл осы кезеңде «өзін-өзі анықтау - бір уақытта және өзін-өзі шектеу» мағынасын береді. Өзін-өзі анықтаудың мамандық таңдаумен тікелей байланысты осы фазасында анализді мамандық таңдау өте маңызды болып табылатын орта мектептің жоғары сынып ұлдары мен қыздары объектісі ретінде қарастырады. Бұл фазаның бастамасы балалықтан бозбалалыққа, орта мектеп жасынан жоғарыға өтуімен сай келеді. 9-сыныптан соң колледж бен техникумдарға түскен оқушылар 14-15 жасында өзінің кәсіби және өмірлік жолдарын анықтап қойғандар. Ал оқуын мектепте жалғастырғандар он жеті жасына таман бірден таңдау жасауға жол тартады. Орта білім алған тұлғаның алдында таңдауы қажет болатын кәсіби жол көп болғандықтан, олар мектепте арнайы кәсіби дайындықты алса да, бұл жағдайдың күрделілігі түспейді. Бұл жағдайда қоғам мен тұлға кәсіби өзін-өзі анықтау үдерісінің «байқау мен қателік», сәтсіздік пен түңілу, материалдық және моральдық шығын сияқты созылмалы серияға айналып кетпеуіне бірдей қызығушылық танытады. Бірақ балалықты ересектіктен, шешім қабылдау мен әрекет жасаудағы бағыныштылықты тәуелсіздіктен ажырататын кезеңді әлі практикалық түрде өткермеген мектеп уақытында жауапкершілікті талап ететін шешімді қабылдау кезінде қателік пен қиындықтардан қалай қашуға болады?

Әрине, жастық шақтың арнайы басымдылығы алда тұрған жауапкершілікті талап ететін қиын таңдауды күдіктенбей шешім қабылдауында тұр. Егер, ол 15-17 жасында алдындағы бар өмірі мамандықты дұрыс таңдауына байланысты екенін түсінсе, онда ол шамадан тыс эмоционалдық шиенеліспен түйіндес деп есептелінбейді.

Мамандықты таңдау жағдайын бағалай отырып, таңдау дегеніміздің өзі - оқушының тек жақын арадағы өмірлік мұратты қозғайтын шешімді қабылдайтын маңызды уақыт болып табылатынын ескеру керек. Ол қабылданған шешім жырақ болашақтағы салдарын есепке алып, не есепке алмай жүзеге асырылуы мүмкін. Егер оны есепке алмай шешім қабылдаса, оның алдағы мақсаттары мен мамандығы сай келмей қалуы мүмкін. Ондай жағдайда, ер бала немесе қыз жастар мамандығында қиындық пайда болған уақытта, ол кәсіпке не үшін қажет екенін және мамандық оған қандай мүмкіндік беретінін түсінбейді. Осы уақытта тұлғада бірден түсінбеушілік пайда болады және мамандықты ауыстыру ойына келуі мүмкін. Бұл жағдай, көбінесе, 1-курс студенттері мен өндірісте мамандық алу мерзімі аз жұмыскерлерде байқалады. Әлеуметтік зерттеулердің куәландыруы бойынша, бұл қателіктің пайда болуына ЖОО-ғы оқыту сапасының төмендігі мен жас жұмыскерлердің білімі мен біліктілігінің кәсіпорынның жұмысымен сай келмеуі әсер етеді. Алайда, жұмыскерлерді идеалды түрде дайындау мен қолдану тұлға өзінің ойланбай шешім қабылдап, кездейсоқ кәсіп иесі болу мәселесін шеше алмайтындығын да ескеру керек. Өте жиі мамандық таңдаудың факторы болып мына «жағдайлар» табылады - жұмыс орнының үй-жайына жақындығы, жолдасына еліктеу, жеке таңдауының дұрыстығына жоғары сенімділік, ата-анасының табанды ұсыныстары, үй-жай немесе қалада тіркеу жасайтын жұмысты таңдау т. с. с. Сонымен, Аитованың дерегі бойынша, жұмысшылардың 52%-ы мамандық таңдауға кездейсоқ жағдайлар әсер етті деп санаған.

Демек, жас адам мамандық таңдау кезінде тек жақын арадағы өмірлік мұраттарын есепке алып қоймай, сонымен бірге сол таңдалынған мамандығы арқылы жететін алыстағы мұраттарын да есепке алуы қажет. Осымен байланыстыра отырып, алдағы назарды әлеуметтік өмір тіршілігінің әр түрлі саласындағы кәсіби жоспарлар мен өмірлік мақсат-мұраттар мен жақын арадағы және алыстағы өмірлік мұраттарының қиысуы мәселесіне тоқталатын боламыз. Жеткілікті маңызды қиындықтар мамандық таңдаумен байланысты жағдайда пайда болады, және әлеуметтік қоғамдағы кәсіби насихаттаулар өздерінің күштерін өзіндік кәсіби және өмірлік жолдарын іздеудегі әрбір адамға шексіз мүмкіндіктерді көрсетуге жұмсауы жағдайында пайда болады. «Жастарға барлық жол ашық» деген ұран - көптеген жас адамдар үшін ерекше қызығушылықты тартады. Ол біздің қоғамдағы мәнді құбылыс болып табылады және тұлғаның дамуына, қоғамдық қарым-қатынастардың жетілуіне мүмкіндік береді. Бірақ бұл дегеніміз нақты адамдардың мамандық таңдауымен байланысты орындалатын проблемалар мен қиындықтарды жасыру керек деген сөз емес. Мұнда таңдалынған кәсіптің адамның қабілеттілігі мен икемділігіне, сонымен қатар арнаулы профиль мамандарына халық шаруашылығы талаптарының сәйкес келуі қажеттілігіне қатысты белгілі ережелер көмектесуі екіталай. Сонымен, әлеуметтанушылардың зерттеулері мектепте оқитындар мен кәсіби дайындықтағы және еңбек ету кезіндегі жалғасымды табыстылықтарының арасындағы тікелей тәуелділікті көрсетеді. Сондықтан, жас адам кәсіби және өмірлік талаптарын сөзсіз оқу іс-әрекетіне көзқарасымен қиыстыруы міндет. Қабілетті және адал адам жұмыс істеудің аса жауапкершілікті талап ететін, психологиялық жағынан да, физикалық жағынан да оған сай келмейтін саласын таңдайтындықтан, В. С. Магун бұл талаптарды «адами ресурс» деп атайды. Мамандық таңдай отырып, жас адам оның алдында барлық жол ашық екені туралы ғана ақиқатты емес, сонымен қатар, «қиын сапарға жеңіл жолдануға болмайтынын» да білуі керек. Тіпті жоғары өмірлік мақсаттар, егер олар өткен және қазіргі өмірінде жиналып қуаттанбаған болса, тұлғаның өзін-өзі тиімді жетілдіруіне көмектесе алуы екіталай. Сондықтан, кәсіби өзін-өзі анықтау үдерісіндегі өмірлік мұраттың қалыптасу проблемасын зерттеудің мәселесінің бірі ретінде алыс өмірлік мұраттарының негізін құрайтын жастардың өзекті өмірлік жағдайлары мен өмірлік мақсаттарының арақатынасын қарастырады[2] .

1. 2. Жастардың мамандық таңдауындағы қиындықтар және әсер етуші факторлар

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.