Түйнектер және көкөніс түсуі жемістеріне түсуі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
1.Негізгі бөлім
1.1.Картоптың, көкөністің және жемістің физикалық қасиеттері
1.2.Картопты, көкөністі және жемісті сақтаған кездегі жүретін

физиологиялық процестер
1.3.Картопты, жемісті және көкөністі сақтау кезінде нематодтың,
кенелердің және жәндіктердің әсері
1.4.Картоп, көкөніс және жемістердің сақтау режимдері мен
тәсілдері
1.5.Картоп, жеміс және картопты стационарлы қоймада сақтау

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер.

Кіріспе
Картоптың,көкөніс және жемістің құрамында 60%-дан (сарымсақта),96%дейін
(қиярда) су болады.Сондықтан бұларды шырынды топтың өніміне және шырынды
өсімдік шикізатына жатқызады.Картоп және көкөністер ауылшаруашылық
малдардың тамақтануы мен адамның тамақтануында маңызды роль атқарады.
Көкөніс пен жемістің құрамына көмірсулары(қант,пектин,крахмал)
және ақсылдан басқа әр түрлі дәмді және хош иісті заттар(органикалық
қышқылдар,эфир майы және т.б.) кіреді,олар жасалған тамаққа дәм мен хош иіс
береді және тамақтың сіңірілуіне мүмкіндік жасайды.
Өсімдіктердің шырынды өнімдері маңызды витаминдердің көзі,ал С, Р,
Вс (фолий қышқылы) витаминдері бойынша тіпті жалқы болып саналады.В1, В2,
В3, В5, В6, В12, В15, ВС, Н, Р, U. A. D. E. K- осы аталған витаминдердің
біруінің жетіспеуі мен жоқтығының әсерінен авитаминоз және гиповитаминоз
ауруына ұшырайды.
Көкөніс пен жемістер минералды заттарға және калий тұздарына бай
және ұлпалардың су ұстау қабілетін төмендетуге бейім.Жаңадан жиналған
көкөністерде қоймалжың элементтер:кабачкада 0,4%, укропта 2,3%, бұршақта
2,8% құрайды.Кейбір көкөністер мен жемістер арнайы емделу қабілетімен
ерекшеленеді.Алайда осы топтағы өнімдерде энергетикалық құндылықтары аса
жоғары емес.Олар қиярда 42 кДж, алмада 192 кДж, картопта 347 кДж. Ал
финикиде энергетикалық құндылығы 1176 кДж құрайды.
Қазіргі заманғы тамақтану ғылымының негізі әр түрлі мал тағамдары
мен өсімдік тағамдарының организмге қажеттілігінің үйлесімділігіне ,
адамның жасы мен денсаулығына, оның мінезі мен еңбек ету шарттарына
байланысты.Бір адамға бір жылда картоп 110 кг, көкөніс 122 кг және жидек
106 кг қажет етеді.
Көкөніс, жеміс және картоп сақтау объектісі ретінде жақсы
зерттелген.Оларды сақтаудың жаңа теориялық негізі жасалған.Бұл топты
сақтауды ұйымдастырудың қиындығының негізгі себебі жасуша мен тканьдағы зат
алмасуын күшейтеді.Зат алмасуын азайту үшін картопты, көкөністі және
жемісті температураға жақын, яғни психроанабиоз жағдайында сақтайды және
ауаның салыстырмалы ылғалдылығы (85-98%) жоғары болуы керек.
Ұзақ және қысқа мерзімде сақтауда 60-тан астам түрлі көрініс
көкөніс пен 40-тан астам түрлі жемісті өнімдер мен жидек келіп
түседі.Тағамның ішкі құрылысының әр түрлілігіне қарамастан ( ботаникалық
түр, түрдің әртүрлілігі, сорты мен сапасы) оларды объект ретінде сақтау
бәрінде бірдей.Бұл жұмыстағы барлық принциптерде, яғни санитарлық
тазалауда, қайтадан өңдеуде және оларды сақтауға дайындалуға мүмкіндік
береді.
Әр партияда картоптың, көкөністің және жемістің қандай тобы болса
да, біркелкі болуы сирек кездеседі.Үйіндіде түйнектер, тамыржеміс және
жемістермен қатар әртүрлі қоспалар(жапырақ, сабақ, сағақтар, топырақ
бөліктері т.б.)кездеседі, әрбір сұрыпталмаған топта зақымданған жемістер,
түйнектер, тамыр жемістері, қаудан т.б. кездеседі.Өнімде көптеп
микроорганизмдер де болады.
Картоп, көкөніс және жемістер тығыз үйілмейді.Олардың аралығында
әр уақытта саңлау болады.Аралықтарындағы ауа бүкіл компоненттеріне әсер
етеді және құрамы, температурасы, дымқылдығы бойынша атмосфералықтан өзгеше
болуы керек.
Сақтауға қойылған шырынды шикізатта, кейде кене(пияз, сарымсақ),
жуанқұрт өнімдерді зақымдау түрлері бойынша жүйеленетін және жәндіктер,
көбінесе даму кезеңіндегі личинка шыртылдақ қоңыз(сымқұрт) тұқым жегіш т.б
кездеседі.Сонымен, картоп, көкөніс және жеміс топтары биоценоз
қалыптастырады.Сақтау кезінде оларда физиологиялық, биохимиялық процестер
өтіп жатады.

Негізгі бөлім
1.1. Картоптың, жемістің және көкөністің физикалық қасиеттері.
Сусымалылық. Астыққа қарағанда көкөністердің, жемістердің және
картоптың сусымалылықтары төмен.Сүйіктілер(жидек, шие, өрік, шабдалы,
алхоры) пішін дөңгелек және беті тегіс болғандықтан, өте сусымалы болып
келеді.Картоп пен көкөністерді үйіндіде сақтағанда оны табиғи көлбеу бұрышы
бойынша салады, ол 40-450C шамасында өзгереді.Көлбеу бұрышы көп, яғни
үйкеліс бұрышынан артық болса, картоп пен көкөністер қоймаға толтыра салған
кезде, көлбеу жазықтықпен домалайды.
Картоп көкөністерді транспортер таспасымен жылжыту үшін, көлбеу
бұрышы, үйкеліс бұрышынан кем болуы керек, әйтпесе жемістер мен көкөністер
транспортер таспасынан қарсы бағытта жылжиды.Транспортер таспасының ең
жоғары көлбеу бұрышы 18-240C
Өздігінен іріктелу.қоймаға картоп пен көкөністерді қоймаларға
орналастыруды механикалық құралдарды қолданғанда байқалады.Меншікті салмағы
жоғары ірілеу қаудандар, тамыр жемістер және түйнектер түсу(құлау) орнына
жақын , ал уақтары үйіндіден шашыла орналасады.Толтыра салған үйіндіде ,
өте ұсақ түйнектер, қаудандар және көп қоспалары бар, сондықтан саңлаулығы
аз, ауамен қамтамасыз етілу шамалы учаскілер пайда болады. Өздігінен
іріктелудің сақтану үшін, түйнектерді, тамыр жемістерін, қаудандарды,
жемістерді пішіні мен мөлшері бойынша алдын ала іріктеп, сорттау қажет.
Өнімді қоспалардан тазартудың да маңызы зор.
Саңылаулылық (қуыстылық).Саңлаулармен жылжыған ауа жылудың
конвекциямен және дымқылдың түйнек, қаудан арасындағы кеңістіктермен бу
күйінде ауысуына мүмкіндік жасайды.
Саңылаулылықтың арқасында белсенді желдетуді қолдануға немесе газ
немесе залалсыздандыру үшін, әр түрлі уландырғыш заттарды жіберуге
мүмкіндік туындайды.Қоймаға салу биіктігі өнімнің түріне, пішініне,
ірілігіне, бет өзгешелігіне, қоспаның болуына байланысты.Үйіндінің
биіктеген сайын оның саңылаулылығы кемиді.
Өнімде топырақтың, жапырақтардың т.б. болуы, саңылаулылықты күрт
кемітеді және белсенді желдеткенде ауа ағынына кедергіні күшейтеді.
Көптеген көкөністердің саңылаулылығының деңгейі 45-550 болады.
Механикалық беріктілік, түйнектің, тамыржемістің, қауданның,
жемістің меншікті кедергісімен сипаттталады.Оны күш салып, жаншу екі
пластинаның аралығында қысу арқылы анықтайды.
Меншікті кедергі объекті құрамының беріктігіне, оның мөлшеріне және
салмағына байланысты болады.Мысалы, картоптың меншікті кедергісі 17-25
кгсм2 аралығында, жаншуға жұмсалатын күш 30-90 кг тең.
Ірі түйнектер, орташа және ұсақ түйнектерге қарағанда тезірек
жарақаттанады.Картоптың және көкөністердің зақымдануы тек қана механикалық
әсер ету мөлшеріне ғана емес, сонымен қатар олардың жарақаттануға
сезімталдығына, қабығының сипаты мен беріктілігіне де байланысты болады.
Картоп пен көкөністердің жарылуы жинаған кезде көліктің конструкциясына
соғылғанда және іріктегенде, немесе қоймаға төккен кезде, жоғарыдан
құлағанда жүреді.Кейде каротоп түйнектерінің жарылуы даму кезеңінде
біркелкі механикалық жарақаттануының нәтижесінде біркелкі өспеуінен де
болады.
Құлау (түсу) биіктігінің шегі белгіленген, егер шектік биіктен
жоғары болса, ол зақымдалуға әкеп соғады.(1-кесте).

Көкөніс және картоптың құлау биіктігінің шегі, мм.

өнім Металл шыбыққа Түйнектер және көкөніс
түсуі жемістеріне түсуі
Жаңа жиылған азық-түліктік 300
Картоп 100-200

Асхана сәбізі 300-400
100-300
Асхана қызылшасы 400-500
200-400
500-1000 1000-1500
Пияз (піскен сәбіз)

Механикалық зақымдалудың кемуіне мүмкіндік туғызу үшін , арнайы
көлік құралын, транспортерлерді қолданады.Түсіру биіктігі ыдыстың толуына
қарай биіктігін өзгертеді және резеңке маталы жылжу жолы соққыны
баяулатады, сұрыптағыш машиналардың шыбықтарын қабатталған резеңкемен, не
болмаса пластмассамен жабу соққыны жұмсартады.Механикалық беріктілік
айтарлықтай деңгейде өнімдер үйіндісінің сақтау биіктігін
анықтайды.Түйнекті қоймаға салған кезде биіктігі төмен аспағаны дұрыс.
Сорбциялық (сіңіру) қасиеті(булану және тершу).Түйнектердің,
жемістердің және көкөністердің салмағы тасымалдағанда және сақтағанда
кемиді, негізінен дақылдың буланғанында.Жасуша және жасуша аралықтарының
тым үлкендігі, жасушаның жоғарғы түкті қабатының жұқалығы, цитоплазманың
ылғалды нашар ұстау қабілеті (бұл ақсыл және басқа да коллоидтардың аз
болуының себебі),меншікті бетінің (сыртының) үлкендігі , ауа қоймада және
қоршаған ортада ауа ылғалының төмен болуы,ылғалдың тез булануына және
көкөністер мен жемістердің солуына мүмкіндік туғызады.Неғұрлым объектінің
меншікті беті үлкен (кең) болса, тіпті бірыңғай сыртқы жағдайдың өзінде
булану қарқыны жоғары болады.Сондықтан, түрі мен сорты бірыңғай ұсақ
түйнектердің, жемістердің және көкөністердің, басқа жағдайлары бірдейде,
ірілерге қарағанда ылғалы тезірек буланады.
Өнімнің тауарлық түрін жоғалтуы үшін судың ең жоғары кему шегі
мынаған тең(%) : жапырақты саумалдық, жапырақтарымен бір байлам сәбіз 3-4%,
бүлдірген, таңқурай, қарақат, қызылша және жапырағымен бір байлам шалқан,
асбұршақ және үрме бұршақ жемісімен 5-6 сәбізде және
қызылшада(сақталатындары), аққаудануы қырыққабатта, картопта, жасыл
бұрышта, қызанақта 7-8. Неғұрлым ауа құрғақ болса, соғұрлым ылғал тез
кемиді, сақтағанда шырынды өнімдердің сапасы кемиді.Негізгі жемістер мен
көкөністер үшін қоймадағы ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 90-95%, жапырақты
және байлам өнімдер үшін 96-98%болу керек.Басты пияз бен асқабақ үшін
ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 70-75%болғанда жақсы сақталады.
Қоймадағы ауаның жоғары салыстырмалы ылғалдылығы өнімді тершітіп,
микробиологиялық бүлінудің салдарынан көп шығынға әкеп соғады.Тамшы
сулардың (көкшалу, шіру, бактериоз ) таралуына жақсы жағдай
туғызады.Көкөністер мен жемістердің құрғақ және сау беттерінде фитопатоген
ұрықтарының өсіп өнуіне мүмкіншілік болмайды.
Сақтаудағы өнімдердің терлемеуі және бүлінбеуі үшін белсенді
желдетуді қолданады.Егер қондырғылар болмаса, өнімдерді жоңқа, жөке,,
сабанмен және тағы басқа жылу өткізбейтін , су сіңіргіш қасиеті жоғары
заттармен жабады.
Үсікке шалынғыштық.Көкөністер мен жемістер көбінесе -0,50С-дан
(қияр мен қызанақ) -30С-дағы (қант қызылшасы, сәбіз тағы басқалар ) үсікте,
үсіп кетеді, сондықтан да өнімдерді жаңа күйінде сақтау мүмкіншілігі
шектеулі.
Шағын ыдыстарда және бос (төгіп) сақталған жемістер, көкөністер
қалың қабатта немесе үлкен ыдыстарда сақталғандармен салыстырғанда ,
әлдеқайда тезірек салқындайды.
Буып түйілген, оралмаған алма, оралғанға қарағанда тезірек
суыйды.Кейбір көкөністер мен жемістер ұзақ уақыт 00-тан аз ғана төмен
температураға шыдайды, мысалы, ақ қауданды қырыққабат және қызыл қауданды
қырыққабат -10С, бастап пияз -30,-10 С.Өнімді тез екі тәулік ішінде
суытады.Камераға салып болғаннан кейін, ауаның температурасы белгіленген
режимге келтіреді.Көкөністер мен жемістерді оң және теріс температурада
сақтағаннан кейін міндетті түрде бірте бірте тәулік ішінде жылытады.Бұл
физиологиялық бұзылуды болдырмау үшін керек (жемістің ішкі жұмсағының
қараюы). Жылытуды атмосфералық ауамен жүргізеді және егер өнімнің
температурасы күндізгі атмосфералық температурадан 4-50С-дан төмен болса
жылытуды тоқтатады.Сақталғаннан кейін өнімді жылытуды дефростация дейді.
Жылулық-физикалық қасиеттер.Көкөністердің, жемістердің және
картоптың жылу және температура өткізу қабілеттері төмен. Олар баяу
салқындайды және баяу жылынады.Бұл процестердің қарқының баяулауы сақтау
объектісінің жоғары саңылаулылығының салдары, себебі ауа жылуды нашар
өткізеді.
Картоптың, сәбіздің, қырыққабаттың және қант қызылшасының жылу
өткізгіштік коэффициенті 0,34-0,52 Втм.К, ал сол дақылдардың температура
өткізгіштік коэффициенті-12,24×10-8, -18,04×10-8м2с.
Аталынған объектілердің жылу мен температураны нашар өткізу
салдарынан , көкөніс, жеміс және картоп массаларының тірі компоненттері
бөліп шығарған жылу, үйіндіде жиналады да, микрофлора жанданады және
өнімнің сапасын жартылай немесе толығымен жоятын өздігінен қызу пайда
болады.

1.2.Картопты, көкөністі және жемісті сақтаған кездегі жүретін физиологиялық
процестер.
Тыныс алу.Көкөністердің , жемістердің және картоптың тканьдарында
астық дәндеріндегідей тыныс алу процестері жүреді, тек қарқыны олардан
жоғары.Бірақ қарастырылып отырған өнім топтарында тыныс алу қарқыны әр
түрлі және ол туысына , түріне, әр түршесіне , сортына , пісу деңгейіне ,
механикалық және басқа да жарақатттарының болуына , айналадағы ортаның
жағдайына (температураға, салыстырмалы ылғалдылыққа және ауаның , газдың
құрамына) байланысты. Сәбізді 6 ай сақтағанда оның шығындалуы 2,1% құраса,
ал картопты 8 ай сақтағанда тек қана 0,74% құрайды. Бір сағатта 1 кг.сәбіз
16,1 мг оттегін жұтады да және 17,3 мг көміртек диоксидін шығарады.Дәл
осыған байланысты картопта 9,4 мг ауаны жұтады да және 10,1 мг диоксид
көміртегін шығарады, ал лимон 3,3 және 4,4 мг болады.
Барлық өнімдерде тыныс алу коэффициенті бірден сәл жоғары, бұл
анаэробты процестің бар екенін көрсетеді.Тыныс алу процесінде көп жылу
бөлінеді.Көкөністер (қырыққабат, сәбіз, пияз) мен картоптың шығарған жылуы
1008-3780 КДжт.тәулік болады.Шығарылған жылу мөлшері сақтауға салынған
өнімнің түріне және сақтау мерзіміне байланысты болады. Мысалы, ақ қауданды
қырыққабаттың жылу шығаруы күзде 1680-3780 кДжт.тәулік, жазғы тұрым 1470-
3360, қыста 1218-1470 кДжт.тәулік.Сәбізде және пиязда ол төменірек, ал
картопта одан да төмен. Сондықтан да күз мезгілінде картопты салқындату
жеңілдеу, ал қырыққабатты салқындату күрделілеу болады. Көкөністің,
жемістің және картоптың тыныс алу және булану процесінде едәуір ылғал 170-
800 кгт.тәулік бөлініп шығады.Ылғал мөлшерінің елеулі өзгеруі өнімнің түрі
мен сақтау маусымына байланысты болады.
Әр түрлі сортта тыныс алу қарқындылығы бірдей емес. Бойкен алма
сортына қарағанда Кальвиль алма сортының тыныс алу қарқындылығы 15% төмен,
ал Ренет Симиренко алма сортына қарағанда Кальвиль алма сортының тыныс алу
қарқындылығы 20% жоғары.Басқа да және сол органның бөлек тканьдері әр
түрлі тыныс алады. Мысалы, цитрусты жемістің қабығының ткані ішіндегі
жұмсағының тканіне қарағанда тыныс алу қарқындылығы 8-9 есе болады.
Тыныс алу қарқындылығына көп себептер әсер етеді. Жемістер мен
көкөністерде барынша қарқынды тыныс алу егін жинағаннан кейінгі алғашқы
күндерде байқалады, бұл олардың аналық өсімдіктерден жұлынуына (жиналуына)
реакциясымен байланысты. Алма жиналған күні, кейінгі бес күнге қарағанда,
екі есе қарқынды тыныстайды. Картоп жиналғаннан кейін қарқынды тыныс алады
да кейін бұл процесс саябырлайды ( физиологиялық тыныштық күйі кезеңінде)
және көктемге қарай қайтадан күшейеді. Бастапқы есею фазада кейбір
жемістердің (алмалар, алмұрттар, алхорылар, шабдалылар, өріктер және т.б.)
тыныс алу қарқындылығы тез өсетіні байқалады, кейін бұл процесс
төмендейді.Бұл процесті климактерикалық немесе климактерикалық тыныс алу
нүктесі деп атаймыз.Лимондар, апельсиндер, грейпфруттар, қауындар,
ананастар, қиярлар, шиелер, черешнялар, финикилер және земляника
климактерикалық периодқа қатысы жоқ. Үшке бөлінген түйнек екіге бөлінгенге
қарағанда пәрмендік тыныстайды.
Сақтау кезеңіндегі температура ауытқулары да тыныс алу қарқынына
әсер етеді.Ауаның дымқылдығы биохимиялық процестердің қарқындылығына жанама
әсер етеді. Сонымен бірге тыныс алудағы газ алмасуға да осылай. Картоп,
көкөніс және жеміс қоймаларындағы ауа дымқылдығының төмендігі сақтаудағы
өнімнің солуына ұрындырады, жасушалардың тургорын жоғалтуын және тыныс алу
қарқынын күшейтеді. Тыныс алу қарқындылығына ауаның құрамы айтарлықтай әсер
етеді. Оттегінің азюы және көміртегі диоксидінің көбеюі жемістер ен
көкөністер жасушаларында тыныс алуды тежейді де солу процесін бәсеңдетеді,
әрі сақтау мерзімін ұзартады.
Сақтаудағы көкөніс, жеміс және картоптың ұзақ сақтау мүмкіндігі
мен ауруларға төзімділігі тыныс алумен тығыз байланысты. Картоп пен тамыр
жемістердің жарақаттануы мен тыныс алуының арасында белгілі бір байланыс
байқалады. Жемістердің пісіп жетілуі мен солуы, түйнектердің, басты пияз,
тамыр жемістер мен қаудандардың тыныштық күйі мен өне бастауы да тыныс алу
процесіне байланысты.
Жарақаттық реакциялар.Жаңа жиналған түйнектердегі механикалық
жарақаттар айтарлықтай тез беріштеліп бітеді және жарақат орнында
жарақаттық перидерма қалыптасады. Жарақаттық перидерма 18-20 0С
температурада, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 95% шамасында болғанда және
оттегі еркін енгенде қалыптасады. Егер температура 100С-дан, ауаның
салыстырмалы ылғалдылығы 80%-дан, ал ауаның құрамындағы оттегі 10%-дан
төмен болса жарақаттық перидерма нашар құрылады.
Сәбіз тамыр жемістерінде жарақаттық реакциялар ауаның
температурасы 10-120С және дымқылдығы 90-95% шамасында он тәулік мерзімде
өтеді. Қызылша тамыр жемістерінде де жарақаттық реакция осындай жағдайларда
жүреді.
Пісіп жетілу және солу(қартаю) Толығымен дамыған және піскен
жемістер мен көкөністер жинағаннан кейін азықтық және дәмдік құндылығына
жетуге мүмкіндігі бар. Одан әрі сақтау олардың сапасының төмендеуі мен
солуына әкеліп соғады. Көптеген жемістер мен көкөністерде төмендегідей пісу
деңгейі ажыратылады: жинап алу, техникалық, тұтыну.
Жинап алғандағы пісу деңгейі толығымен дамыған және қалыптасқан
кезеңінде жиналған жемістер мен көкөністер әрі қарай пісіп жетіледі де
тұтыну деңгейіне жетеді. Техникалық пісіп жетілу деңгейінде олар белгілі
бір өнімге өңдеуге жарамды күйге жетеді. Тұтыну деңгейіне жеткен жемістер
мен көкөністер сыртқы түрі, дәмі және жұмсағының концентрациялары бойынша
барынша жоғары сапаға ие болады. Алғашқы пісу деңгейіне жеткен жемістер
жинап алуға, буып түюге, алыс қашықтыққа тасымалдауға және сақтауға қоюға
жарамды. Екінші деңгейі өнімнің технологиялық өңдеуге жарамдылығын, ал
үшіншісі жас күйінде тұтынуға болатындығын көрсетеді. Пісіп жетілудің
бірінші кезеңінің екіншісіне ауысуы жемістердің құрылымы мен химиялық
құрамының өзгеруімен сипатталады.
Кейбір өнім түрлерінің пісіп жетілу деңгейі бір уақытқа келеді.
Оларға: жүзім, шие, қарбыз, мандарин, апельсин жатады. Көптеген жемістерде
жинап алудан тұтыну деңгейіне жеткенге дейін бірнеше тәулік, тіпті айлар
өтеді. Алманың жаздық сорттарының пісіп жетілуі тіпті ағашта тұрғанда
немесе жиналу деңгейіне бірнеше тәуліктен кейін аяқталады. Тасымалдауға
және сақтауға арналған алма мен алмұрттың күзгі және қысқы сорттарын
абрикос, лимон, қыанақ, қауындарды пісіп жетілудің басында жинайды.
Алмалардың және басқа тұқымды жемістердің жинап алу деңгейіне
жеткен мерзімін анықтағанда бір көрсеткіш емес, олардың жиынтығын, әсіресе
қабығы мен тұқымының негізгі түсін, жұмсағының тығыздығын, жинау
қарсаңындағы шашылып қалуға бейімділігін ескереді. Жемістердің қалыптасуына
метеорологиялық жағдайлар әсер ететіндіктен гүлдеудің соңынан оңтайлы жинап
алу мерзіміне дейінгі температура жиынтығын, гидротермиялық коэффициенті
есепке алған дұрыс. Картоптың, қызылшаның, сәбіздің, шалқанның, тарнаның
т.б. пәлектерін жинау алдында түйнектің жоғарғы бөлігінің өскіндерінің
дамуын тежейтін, тамыржемістілер мен басты пияздың қайтадан өсуін басатын
олейн қышқылы гидрозидінің натрий тұзымен өңдеп, өнудің нәтижесінде болатын
шығындардың алдвн алуға болады. Бұл препарат картоптың, тамыржемістерінің,
пияздың, сарымсақтардың сақтау мерзімдерін ұзартуға мүмкіндік береді, әрі
азықтық сапасын сақтайды. Жинауға он апта қалғанда 0,25% ерітіндінің 1000 л
бір гектарға бүркеді. Сортқа тән сапа көрсеткіштері айғақталғанда және әр
түрлі ауруларға барынша төзімді болғанда, оңтайлы мерзімде жиналған
жемістер ұзақ және аз шығынмен сақталады.
Тыныштық күйі мен өнудің алдын алу тәсілдері. Тыныштық күй
өсімдіктердің тіршілік цикліндегі белгілі бір кезең, бұл уақытта көптеген
физиологиялық процестердің қарқындылығы өте төмендейді және көрінетіндей
өсуі байқалмайды. Тыныштық күйінің ұзақтығы сорттың генетикалық белгісіне
байланысты.
Қорлық тканьдар тыныштық күйі кезеңінде механикалық жарақаттарға
немесе инфекцияға қарсы жауап ретінде биохимиялық процестерді белсендіру
қабілетіне ие болады. Осының нәтижесінде жаңа жиналған түйнектер жарақаттық
перидерманы белсендірек қалыптастырады және тыныштық күйден өткен
түйнектерге қарағанда патогенді микроорганизмдерге жоғары төзімділігімен
ерекшеленеді. Түйнектердің ұзындығына өсуі тоқтаған уақытты тыныштық
күйінің басталуы деп есептейді.
Сақтау кезеңіндегі температура тыныштық күйінің ұзақтығын
анықтайтын маңызды фактор. Егер картоп сақтаудағы температураны 60С-да
ұстаса Лорх сортының түйнектері тыныштық күйін қаңтарда, приекульский
ранний сорты желтоқсанда аяқтайды. 40С температурада екі сорттың да
тыныштық күйі ақпанға дейін, ал 20С-да наурызға дейін созылады. Картоптың,
қызылшаның, сәбіздің, шалқанның, тарнаның т.б. пәлектерін жинау алдында
түйнектің жоғарғы бөлігінің өскіндерінің дамуын тежейтін, тамыржемістілер
мен басты пияздың қайтадан өсуін басатын малейн қышқылы гидрозидінің
натрий тұзымен өңдеп, өңдеудің нәтижесінде болатын шығындардың алдын алуға
болады.
Физиологиялық бұзылу табиғи физиологиялық қызметтің, ең алдымен
әрбір жасуша мен бүкіл ағзаның тыныстауының бүлінуінен туындайды. Оларды
өсімдіктердің өсу, егін жинау, тасымалдау және өнімді сақтау кезеңдеріндегі
қолайсыз сыртқы жағдайлар туындатады.
Картоп түйнегі өзігінің қоңырлануы көптеген сорттарында 0°С да
ұзақ сақтағаннан кейін байқалады. Қоңырлануға механикалық әсерлер де
мүмкіндік жасайды. Картоп плантаациясына көп мөлшерде азот тыңайтқышын
енгізгенде және оны төмен температурада сақтағанда ауру күшейе түседі.
Түйнектердің қоңырлануын егіншілік мәдениетін көтеру, калий тыңайтқышын
енгізу, дер кезінде пәлектерін аластату т.б. қолдану арқылы төмендетуге
болады. Қоңырлануға бейімділігін 25 түйнекте анықтайды, ол үшін оларды 1м
биіктіктен ағаш еденге(тақтайға) тастайды және үш тәуліктен соң қоңырлану
деңгейін бағалайды.
Қырыққабаттың бүршігінің некрозы азотты тыңайтқыштар күшейтетін,
ал калий, борлы, әктас тыңайтқыштар төмендететін ауру. 0°С температурада
ауру қаудандар айтарлықтай көп. Аурудың дамуына қырыққабаттың сорты да әсер
етеді. Аурудың алғашқы белгілері танаптарда жинау алдында байқалады. Сақтау
процесінде, кезінде ауру кеңінен тарайды және наурыз, сәуір айларында биік
шыңына жетеді. Ауру мен залалдануды төмендету мақсатында нүктелік некрозбен
күшті залалданған қаудандарды іріктеп алады және аластатады. Әсіресе элита
тұқымын өндіру үшін қырыққабаттың аналық өсімдіктерін сұрыптауға ерекше
көңіл бөлінеді.
Пияз тканьдарының ыдырауы танапта да сақтау кезінде де байқалады.
Басты пияздың екі үш сыртқы етті қабықтарының түсі сұрғылттанады және
суланады. Көп жағдайда ауру қоймадағы температура мен ауа дымқылының
жоғарылығынан болады. Пиязды 0°С –да және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
65% шамасында сақтағанда аурудың дамуы тежеледі.
Жоғарыда аталған физиологиялық бұзылулардан басқалары да
кездеседі: суықтың әсерінен зақымдану, жемістердің шынылығы, қабықтың
қоңырлануы, тері астылық теңбілділік, жемістердің солуы т.б

2.3.Картопты, жемісті және көкөністі сақтау кезінде нематодтың,
жәндіктердің және кенелердің әсері.
Нематод- өрмекші тәрізді және жәндіктер сияқты ауыл шаруашылығының
зиянкестері қоймадағы өнімнің сақталуына әсер етеді. Жиналғанда зақымдалған
түйнектер мен көкөністер өзінің иммунитетін жоғалтады және құрттар мен
микроорганизмдер жүрген жерде жеңіл зақымданады.
Көкөністердің нематодтармен зақымдану көздері ретінде тұқымдық
материал, бүршік, қойма, зақымданған көкөністер, қондырғы, қойма
айналасындағы территория және бортқа арналған жер учаскілері болуы мүмкін.
Қатты зақымдалған көкөністер техникалық бағытта ал үстіңгі бетінің 13
бөлігі зақымғандарды шығынға жатады. Зақымдалған көкөністер жарылады,
жасушалары қараяды, көгеру басталады. В.Д.Ерененконың берілгендері бойынша
көкөністер мен картоптың паразит және физиологиялық ауруларға шалдығады.
Қоймаларда сақтау уақытында сарымсаққа 20-50 орамжапырақта, 10-30 пиязда, 7-
25 картопта, 5-25 сәбізде, қызылшада 9-11% дейін жетеді. Фитонематодтарға
қарсы күресу үшін өтеқиын. Олар өлшеміне қарай кішкентай, тез көбейеді және
сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына жақсы бейімделеді, химиялық әсерге
төзімді. Тек профилактикалық шараның комплексі картоп пен көкөністерді
қазіргі кездей қоймаларда сақтау аталған зиянкестердің жойылуын қысқартады.

Кенелер- нематодтар сияқты барлық жерлерде кездеседі. Олар
көөкністер мен жемістермен бірге қоймаларға түседі. Пияз бен сарымсақ
қызғалдақты және сарымсақты кенемен зақымдайды, олар далаларда қабықтармен
өтіп, негізгі зақымды сақтау уақытында жасайды.
Кенелер қоймаларда пиязда, картопта, көгерген тамыр түйнектерде,
сәбізде, қызылшада, гүл, пиязшық өнімдерде тіршілік етеді.Олар әсіресе
қабықтың арасынан араласып зақымдайды.
Кенелерге қарсы күрес шараларға дұрыс жинау әдісі, толған дәнді
отырғызу, қоймаларды дезинфекциялау, көкөністерді сақтауға дұрыс даярлау
жатады.
Жәндіктер – миндаль алманың тұқымшегіне құрттарызақымдалған
жемістің дәндерде қоспайды. Миндальда, алмада, алмұрттың тұқымшегін
зақымдайды, олпрды ластайды және тауарлық құндылығын тез төмендетеді.
2.4Картоп, көкөніс және жемістердің сақтау режимдері мен тәсілдері.
Картопты, көкөністі және жемісті тұрақты және далалық қоймаларда
ойдағыдай сақтау үшін абиотикалық ортаның төмендегідей факторларын
ескереді: қоршаған орта мен өнімнің температурасы, қоршаған орта ауасының
дымқылдығы, ауаның өнімге жеткіліктілігі және өнім массасы мен қоршаған
ортағы ауаның газдық құрамы. Қарастырылып отырған өнімдерді сақтаудың
негізінен екі режимі қолданылды: салқындатылған күйде және реттелетін
газдық ортада (РГО).
Салқындатылған күйде сақтау режимі. 0ºС таяу төмен
температураларда өнім үйіндісінің құрамына кіретін барлық компоненттердің
тіршілік әрекеті баяулайды немесе басылады. Мұндай жағдайда тірі
жасушалардың ( жемістер мен көкөніс тканьдары, микроорганизмдер, жұмыр
құрттар, кенелер, жәндіктердің)тыныс алу қарқыны бәсеңдейді:
микроорганизмдердің даму белсенділігі тежеледі, жұмыр құрттардың, кенелер
мен жәндіктердің даму циклының ұзақтығы артады немесе баяулайды.
Көкөністер, жемістер және картоптың салқындатылған күйде
сақталуына олардың жылу мен температураны нашар өткізуі мүмкіндік береді.
Осыған байланысты Қазақстанның солтүстік аймағында аталған өнімдерді күзгі
қысқы табиғи төмен температураларды пайдаланып сақтау мүмкіндігі бар, ал
оңтүстік облыстарда жасанды суықты қолдануға тура келеді. Мұндай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.