Көлік қызметтері нарығын дамыту
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Бөлім. Көліктік – Экспедиция қызметі туралы Республикалық заң 8
1.1 Көлік – экспедициялық ұйымдардың негізгі кіріс көздері 13
1.2 Теңіздік агенттік қызмет көрсету 15
1.3 Автомобильдік агенттік қызмет көрсету 16
1.4 Әуе тасымалдарына агенттік қызмет көрсету 18
1.5 Теміржол тасымалдарына агенттік қызмет көрсету 18
1.6 Агенттік сыйақы 19
2 Бөлім. Көлік нарық жағдайында. Көліктік жүйені құрудағы 20
логистикалық принциптер
3 Бөлім. Есептеу бөлімі 26
3.1 Автомобиль көлігі үшін жүкайналымының, жүк көлемінің, жүк 26
ағынының есебі
3.2 Теміржол көлігінде жүктерді тиеу және түсіру нормалары 28
3.3 Әр түрлі маршруттарда жылжымалы құрам жұмысының көрсеткішінің 29
есептік әдістемесі
4 Бөлім. Көліктегі бірігіп жұмыс жасау, координация және бәсеке 32
5 Бөлім. Көліктегі көліктік – экспедициялық қызмет көрсету 37
негіздері
Қорытынды 39
Қолданылған әдебиеттер 41
Кіріспе
Берілген курстық жұмыстың мақсаты, экспедиторлық қызмет көрсету
саласын кең көлемде қарастыру, саланың дамуы, әр көлік түрінде қолданылуы,
артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау; агенттік қызмет түрлері, әр көлік
саласында қолданылуы; жалпы нарықтық шарттардағы көлікті басқару, көліктің
экономикамен тығыз байланысы; көлік жүйесіндегі логистикалық қағидалар
түрлері; әр көлік саласының бір – бірімен бәсекелесі, артықшылықтары,
кемшіліктері және тиімділігі.
Мақсатымен қатар зерттеу тапсырмалары қойылған:
- көліктің қазіргі жағдайдағы инфрақұрылымын, ішкі және сыртқы тауар
айналымдарын, соған байланысты экспедиторлық қызмет көрсетуді
қолданған дұрыс па әлде делдалсыз әрекет ету керек пе деген сұрақтарға
жауап қарастыру;
- нарықтық замандағы көліктің алатын орнын анықтау, көліксіз нарық
жағдайының халі не болмақ деген сұрақтарға кеңінен жауап беру;
- көлік кешенінің жұмысын жақсартудағы бірінші қатарлы тапсырмаларды
ғылыми – әдістемелік тұрғыдан шешу үшін ең бірінші аудандықтан бастап
әлемдік көліктік қатынастарға дейінгі көлік кешені жұмысының
тиімділігін анықтау.
Зерттеу объектісі болып автомобиль көлігіндегі экспедиторлық қызмет
көрсету түрлерін басқару болып табылады, зерттеу пәні болып нарықтық
қатынастардағы көлік жүйелерінің ұйымдастырушылық –экономикалық байланысы.
Ғылыми мағыналық тұрғыдан зерттеу түрі курстық жұмыста халықаралық
қатынастағы көлік кешенінде көліктік ағындарды басқару үшін икемді
менеджмент пен қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды енгізу негізінде
экономикалық тиімділікті жоғарлату бойынша ғылыми – әдістемелік
сипаттамалар жетілдірілген.
Практикалық мағыналығы зерттеу қорытындыларын қолдану сипатында болып
келеді, жасалған стратегия бойынша жетілдірілген әдістемелік тәсілдерді
қолдану және көліктік кешеннің халықаралық қатынастағы экономикалық
тиімділікті дамыту жолдарын негіздеу.
Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы бойынша 2030 - шы
жылға дейінгі көліктік стратегиясы.
Көлік инфрақұрылымын қалыптастыру және дамыту.
Инфрақұрылымның даму деңгейі көлік жүйесінің тиімділік дәрежесін
айқындайды. Көлік жүйесінің инфрақұрылымын дамыту мынадай бағыттар бойынша
жүзеге асырылатын болады:
- көлік процестерін ақпараттық қамтамасыз етудің жаһандық жүйесін
құру, сондай-ақ қозғалысты бақылау мен басқарудың қазіргі заманғы
техникалық құралдарын енгізу;
- магистральдық темір жол желісінің, жалпы пайдаланымдағы автомобиль
жолдарының, қалалардағы көше-жол желілерінің және ішкі су жолдарының
тасымалдау және өткізу қабілетін, сондай-ақ теңіз, өзен және әуе
порттарының өндірістік қуаттарын арттыру;
- логистика қағидаттарын пайдалана отырып, оңтайлы көлік
инфрақұрылымын қалыптастыру, жолаушы және жүк тасымалдарын ұйымдастыру мен
жүзеге асыру процесінде барлық көлік түрлері арасындағы технологиялық өзара
іс-қимылды қамтамасыз ететін, Шығыс-Батыс және Солтүстік-Оңтүстік бағыттары
бойынша меридиандық және ендік орналасудың жетілдірілген моделі негізінде
мультимодальдық көлік дәліздерін, терминалдар желісін және көлік-
логистикалық орталықтар құру;
- Қазақстанның ірі қалаларындағы жолаушы көлігі жүйесін дамыту және
жетілдіру. Астана және Алматы қалаларында жолаушылар ағыны ерекше қауырт
учаскелерде, оның қозғалысына жолақтар бөлуді ұйымдастыра отырып, рельспен
жүретін жылдам электр көлігі жүйесін құру.
НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАР:
- инфрақұрылымды дамытудағы басымдық барлық елді мекендердің және
өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы объектілерінің оған жыл бойғы қол
жетімділігін қамтамасыз ету болуы тиіс;
- инфрақұрылымды дамыту әлемдік ғылым мен техника жетістіктерін кеңінен
қолдану базасында жүзеге асырылуы тиіс;
- инфрақұрылым объектілерін жоспарлау өндірістік күштерді
орналастырудың, елді мекендерді, аграрлық секторды дамытудың және
Қазақстанды аумақтық дамытудың перспективті жоспарларымен
байланыстырылуы тиіс;
- инфрақұрылымды пайдалану оны ұстауға арналған шығындарды
пайдаланушылардан алынатын алымдар есебінен қалыптасатын кірістермен
барынша жаба отырып, коммерциялық негізде жүзеге асырылуы тиіс;
- инфрақұрылым объектілерін салудың және олардың жұмыс істеуінің
міндетті шарттарының бірі халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-
аухаты мен қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету болуы тиіс.
СТРАТЕГИЯЛЫҚ АКЦЕНТТЕР:
- көлік инфрақұрылымын бірыңғай көлік жүйесін құру шарттарының бірі
ретінде кешенді дамыту;
- көлік инфрақұрылымын жоспарлаудың, жаңғырту мен дамытудың негізі
ретінде елді әлеуметтік-экономикалық дамыту;
- көлік инфрақұрылымын дамытудың инвестициялық-инновациялық моделін
қолдану.
Көлік қызметтері нарығын дамыту.
Көлік қызметтерінің отандық нарығын дамыту үшін еркін бәсекелестік пен
салауатты нарық қатынастарының маңыздылығын сезіне отырып, мемлекет нарықты
ырықтандыру және операторлар мен нарықтың басқа да субъектілерінің
шаруашылық қызметіне мемлекеттің қатысуын шектеу саясатын жүргізуді
жалғастырады.
НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАР:
- нарықтық реттеу негізінде көлік қызметінің әлеуетті бәсекелес және
монополиялық салаларын бөлу мен тарифтік реттеу саласын қысқарту болуы
тиіс;
- көлік қызметтері мен инфрақұрылым қызметі нарығына барлық шаруашылық
субъектілері үшін қол жетімділіктің тең шарттарын қамтамасыз ету.
СТРАТЕГИЯЛЫҚ АКЦЕНТТЕР:
- тасымалдаушылардың, экспедиторлар мен көлік қызметін тұтынушылардың
қоғамдық бірлестіктерінің рөлін арттыру;
- қызметтер ұсыну сапасын бақылау жүйесін ИСО халықаралық стандарттар
талаптарына сай дамыту;
- көлік қызметтерінің экспортын дамыту және көлік қызметтерінің
халықаралық нарығында отандық операторлар үшін қолайлы жағдайлар
жасау.
Көлік – қайсы бір мемлекетті алып қарасаңда негізгі сала болып
табылады. Осы көлік саласының ішінде көліктік – экспедициялық қызмет
көрсету – дамып келе жатқан перспективті қызметтік сфера. Импорт –
экспорттық жүк жеткізуді ұйымдастырған кезде, өзім айналысқан дұрыс па,
әлде фирма ұсынатын көліктік – экспедиторлық қызмет көрсетуші экспедиторға
тапсырған дұрыс па деген сұрақтар туындайды. Көліктік – экспедиторлық фирма
жүк тасымалдауымен байланысты көліктік қызметтің барлық түрін ұсынуға
дайын: қажет құжаттарды рәсімдеу; көлік фирмаларымен тасымалдау
келісімдерін жасау; жүк тасымалдары үшін есептесулер; тиеу – түсіру
жұмыстарын ұйымдастыру; жүктерге мониторингтік бақылау жүргізу; сақтандыру;
кедендік ресмилілік және т.б.
Көбінесе көліктік – экспедиторлық фирмалар соған сәйкес терминалдық
қызмет көрсетулер, логистикалық қызмет көрсетулер және т.б. жұмыстарды
атқарады. Бірақ бұл фирмалардың клиенттермен қарым – қатынасы Қазақстан
Республикасының стандарттары мен заңдарына, нормаларға сай құжаттандырылуы
керек. Әсіресе қазіргі уақыт технология дамыған заман болғандықтан барлығы
автоматтандырылуға көшкен. Автоматтандырылған жүйе адам ресурстарын
қысқартуға мүмкіндік береді, сонымен қатар уақытты, қаржы көздерін
экономдайды. Қазіргі уақытта автомобиль көлігімен жүк тасымалдаудың 75 –
85% - ы көліктік – экспедиторлық фирмалармен орындалады. Автомобильдік жүк
тасымалдауларының үштен – екісі экспедиторлармен оператор ретінде есіктен
есікке технологиясымен орындалады. Қазіргі заманғы жүк тасымалдауларының
экспедиторы жоғарғы квалификациялы маман. Ол минималды дегеннің өзінде жүк
тасымал сферасында білімі болуы және барлық көлік түрінің коммерциялық
технологиясын, көліктік тарифтерді оқып білуі, азаматтық – көліктік заңды
жақсы білуі, көліктік жарғылар мен кодекстерді білуге тиісті. Көліктік –
экспедициялық келісімдік заңдарға келетін болсақ: іс жүзіндегі келісім
пәні болып жүк тасымалдауларды халықаралық және республикалық негізде
автомобильдік желі бойынша орындауы және көрсетілген қызметтерге
есептесулер кезіндегі тапсырыс беруші мен тапсырысты орындаушы арасындағы
қарым – қатынас тәртібі.
Көліктің нарық шарттарындағы жағдайын қарастыратын болсақ, жалпы көлік
кешені – темір жол, автомобиль, әуе, құбыр, теңіз және өзен (су) түрлерін
қамтитын экономика инфрақұрылымын қалыптастырушы салалардың бірі. Оның
жағдайы республиканың халық шаруашылығының салалық кешендерінің
(агроөнеркәсібі, отын-энергетикалық, кен- металлургиялық, құрылыс, т.б.)
дамуына, экономика салаларының, өндіріс пен аумақтық кешен түрлерінің өзара
байланысын қамтамасыз етуге тәуелді.
Көліктік қызметтің көлемі көбіне мемлекеттің экономикасына байланысты
болады. Бірақ та көліктің өзі экономиканың активті деңгейде дамуына көбіне
жағдай жасайды. Өндіріс аумағын кеңейтуге, өндіріс пен тұтынушыларды
байланыстыруға мүмкіндік береді. Көліктің өндіріс сферасындағы орны былайша
бекітіледі, бір жағынан көліктік – өнеркәсіп өндірістің жеке саласын
құрады, сол себепті де қомақты қаржы салуды қажет етеді. Бірақ басқа
тұрғыдан қарастырсақ, өндіріс процесін айналдыру процесі тұрғысынан және
айналдыру процесі үшін жалғас болып табылады. Көптеген көліктердің ішінде
автомобиль көлігі маңызды орынды алады. Ол жылдамдау және сыртқы
факторларға аз тәуелді болып келеді. Көптеген елдерде сонымен қатар біздің
елімізде автомобиль көлігі жолаушылар мен жүк тасымалдауларының көлемі
бойынша алдыңғы қатарлы орындарды алады. Қазақстанның көлік жүйесі қатты
жабынды 84,141 мың км автожол, жалпы пайдаланыстағы 14,2 мың км темір жол,
мұнай, газ, мұнай өнімдерін айдауға арналған 16,295 мың км құбыр
магистралі, 4,054 мың км өзен жолы, жеті жүзден астам темір жол станциясы,
он ірі порт, айлақтар, асу базалары, әуежайлар, т.б. жататын кешенді
білдіреді.
Қазақстанның географиялық шарттары, аумақтың кеңдігі – батыстан
шығысқа 3 000 км, солтүстіктен оңтүстікке 1 700 км. ҚР Статистика
жөніндегі агенттігінің деректеріне сәйкес 2009 жылы барлық көлік түрлерінің
жүк айналымындағы темір жол көлігінің үлесі 57,9%; құбыр арқылы – 22%;
автомобиль – 19,6%; теңіз – 0,47%, әуе – 0,02% және өзен – 0,01% құрады.
Негізінен, осындай қатынас Қазақстанның өнеркәсіп өндірісінің шикізат
құрылымымен түсіндіріледі. Тасымалдауға берілетін негізгі тауар өнімі
көмір, дән, мұнай, кен, минералдық тыңайтқыштар сияқты автомобиль көлігімен
тасымалдау тиімсіз болатын сусымалы, құйылмалы жүктер болып табылады.
Сондай-ақ автомобиль көлігінің жүк айналымын статистикалық есептеу және
бағалау қиын болғандықтан, үлестерді бөлудегі кейбір дәлсіздіктерді есепке
алу керек. Автожол көлігі жүктер мен жолаушыларды тасымалдаудың негізгі
бөлігін орындай отырып, Қазақстанның негізгі көлік жүйесі болып табылады
және көмір, темір, металлургия өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы өнімі сияқты
жүктерді тасымалдауда шынайы баламасы жоқ көлік болып табылады [1, б.40].
1. Бөлім. Көліктік – Экспедиция қызметі туралы Республикалық
Заңдар
Келісім – шарт негізіндегі көліктік экспедиция субъектілері болып
клиент пен экспедитор болып табылады. Көлік экспедициясының келісім –
шартының клиенті болып экспедициялық қызметтерді алуға қызығушы, сонымен
қатар жүкті жіберумен және алумен қатар көліктік ұйымдармен өзара қарым -
қатынаста болатын жеке және заңды тұлға бола алады. Экспедитор болып заңды
тұлға табылады яғни КЭҚ көрсетуге мамандандырылған ұйымның жүкті клиентке
жеткізу үшін және клиенттің қызығушылығында жұмыс істейтін.
Экспедитор таза делдал рөлін жүк иесі (жүк жіберуші немесе жүк
қабылдаушы) мен тасымалдаушы арасында атқарады. Таза делдал рөлін
атқарғанда экспедитор мен клиенттің қарым – қатынасы көліктік экспедиция
келісім – шарты бойынша тапсырыстық негізде болады, яғни үшінші тұлғамен
келісім шарт жасағанда экспедитор клиент атынан және соның қаржысынан
қызмет етеді.
Келісім бойынша құқық және міндеттері, тексерілген болып табылатын
сенуші адамда пайда болады. Экспедитор жүк иесінің барлық тапсырыстарын
дұрыс ниетпен және жүкке деген қамқорлықта орындауы керек, егерде
жоғалтулар болған жағдайда экспедитор клиент алдында жауап бермейді, егер
ол оның тапсырыстарын дұрыс орындаған болса.
Экспедитор делдалдық функцияларды жүк иесі мен тасымалдаушы арасында
(жүк жіберуші немесе жүк алушы) орындайды (бұл жағдайда экспедитор жүк
иесінің комиссионері болып табылады). Экспедитор мен клиенттің көліктік
экспедиция келісімі бойынша қарым - қатынасы комисиялық сипатта болады,
яғни үшінші жақпен келісімдер жүргізгенде (бұл жағдайда тасымалдаушымен)
экспедитор өзінің атынан және комитент қаржысына қызмет етеді (бұл жағдайда
жүк иесінен).
Комиссия келісім шарты бойынша бір жақ екінші жақтың тапсырысы бойынша
сыйақысына өз атынан бір немесе бірнеше мәміле жасайды, бірақ комитент
қаржысына.
Комиссионердің үшінші жақпен орындалған мәмілесі бойынша, құқықтарға
ие болып міндетті комиссионерге айналады. Экспедитор тасымалды
маңыздылықпен орындамайды, бірақ тасымал келісімін өз атынан жасай отырып,
клиенттің (жүк иесі) алдында тасымалға жауап береді.
Экспедитор өзіне меншікті КЖ – мен билей отырып, делдал мен
тасымалдаушы құрылымдарын біріктіреді. Бұл жағдайда экспедитор экпедициялық
операциялармен қатар тасымалды тап сондай етіп орындайды, әрі экспедитор
мен клиенттің көліктік экспедициясының нобайлы келісімі бойынша қарым –
қатынасы келесідей тармақтарды біріктіреді.
1. Кіріспе сөзбасы, келісімге отырған күні мен жерін, екі жақтың
толықтай аталуын, олардың орналасуы мен деректемелерін құрайды.
2. Шарттың тақырыбы, экспедитор орындалуын өз мойнына алатын негізгі
қызметтер мен операциялар тізімі бекітіледі.
Сонымен қатар, қосалқы мердігерлермен келісім – шартқа отырған кезде
экспедитордың кімнің атынан шығатыны бекітіледі: өз атынан, бірақ
клиенттің тапсырысы бойынша және клиенттің қаржысына немесе клиент атынан
және оның тапсырысы мен қаржысы на.
Екі форманың да қолданылуы жиі қарастырылады.Мысалы, жер үсті
тасымалдаушыларымен және стивидорлық компаниялармен келісімдер экспедитор
атынан, ал теңіз тасымалдарының келісімдері – клиент атынан жасалады.
3. Экспедитордың міндеттері жүкті жеткізуді ұйымдастыру нормативтік
актілерде белгіленген келісім – шарттағы сәйкес міндеттер бойынша
қарастырылады.
Жекелей контейнерлік жүктерді тасымалдағанда экспедиторлық компания
жүкті жеткізудің көліктік – техникалық схемасын құрады, барлық процессті
ұйымдластырып бақылайды. Жүкті жеткізудің көліктік – техникалық схемасын
құра отырып экспедиторлық компания таңдайды:
Тасымал нұсқасын (тікелей темір жолдық немесе автокөліктік хабарлама
немесе портын таңдай отырып, және т.б.); тасымал технологиясын
(контейнерлерде, пакеттерде және т.б.); Соңында экспедитор тасымалдың
таңдалған нұсқасын өткінші мөлшерлемесімен, транзиттік уақытпен және
көліктік қызметтердің басқада сапалы көрсеткіштерін ұсынады: мүмкін
кідірістер, жүктің сақталуы, жүктің қай жерде екені туралы ақпараттың
жүйелілігі және т.б.
4. Клиенттің міндеттері, келісім – шартта қарастырылған міндеттерге
сәйкес және нормативті актілерде көрсетілген.
Клиент, жекелей:
Экспедиторға көліктік – экспедициялық операцияларды орындау құқығы
үшін сенімхат береді. Жазбаша түрде экспедиторға экспедиторлық тапсырманы
барлық жұмыстың тізімінің және қызметтер және толық көрсетілуімен, нақты
және анық жүктің ерекшеліктерімен және оны тасымалдаудың шарттарының
көрсетілуімен береді (салмағы, габариттері, сақтаудың шарттары, тасымалдау,
негізгі ерекшеліктері және с.с.);
Көліктік экспедицияның келісім – шарты тапсырыстық негізде және
комиссиялық негізде болады.
Экспедитор көліктік экспедицияның келісім – шарты бойынша
қарастырылған қызметтерді орындауға құқылы, жекелей емес, (егер келісім –
шартта басқаша қарастырылмаған болмаса), басқа да тұлғалардың орындауына
шақырады. Бірақ клиент алдындағы жауапкершілікті алуды экспедитор
жалғастырады.
Көліктік экспедиция келісім – шартының бұйымы болып - үзілмес,
біртұтас заңдардың жиынтығы ( тасымал келісім – шартына отыру, кедендік
формальдылықты орындау, жүктерді тасуға aжәне шығаруға және т.с.с.) және
клиентке тиесілі клиенттің анық тапсырысы бойынша жүктерді жіберу және
белгіленген жеріне жеткізу бойынша нақты іс – әрекеттер(жүктеу, түсіру,
сақтау,жүктерді тасымалдау және т.б.).
Жекелей КЭҚ орындау үшін клиент экспедиторға экспедиторлық тапсырыс
береді, оны орындауға деген негізгі берілгендердің барлық мәліметтері
сақталған болуы керек. Экспедитор мынадай тапсырыстардан бас тартуы мүмкін,
егер нормативті актілерге қайшы келсе немесе клиентке жағымсыз зардаптар
әкелетін болса. Экспедиторлық тапсырыс жасалған келісім – шарт бойынша
берілуі мүмкін немесе жекеше тапсырыс ретінде де беріледі.
Экспедитор әдетте өзінің клиентімен көліктік экспедицияның нобайлы
шартына отырады, жалпы шарттар мен екі жақтың өзара – әрекеттік тәртібінен
тұратын, жүктің түрі мен саны, бағыты, мерзімі және әр тапсырыс бойынша
өту құнының толассыз мөлшерлемесі қосымша келісіммен немесе көліктік
экспедиция шартына тіркелген қосымшамен айтылады.
• мемлекетаралық тасымалдауларды ұйымдастырған кезде экспедитордың
клиенті болып:
• сатып алушы, егер тауардың қойылуы Е немесе F базистік шарттарға
сәйкес болса;
• сатушы, егер тауардың қойылуы С или D топтық базистік шарттарға
сәйкес болса;
Тасымалдаушы немесе тасымалдау шартына клиентпен отырған одан кейін
жекелей жұмыс түрлерін орындау үшін немесе қызметтерге экспедиторды
қосымша мердігер ретінде жалдайтын көліктік – экспедициялық компания.
Сонымен қатар сатушы да, сатып алушы да алдын ала сатылған келісім – шарт
шарттарына тәуелді экспедиторға есіктен есікке дейін тасымалын
ұйымдастыруға тапсырыс береді немесе тасымалдың тек қана жартысын
ұйымдастыруға, яғни тауардың сату – сатып алуға сәйкес жауапкершілік
клиентке жүктеледі. Экспедиторға жүкті береді (күні мен жерін келісе
отырып); барлық керекті құжатты береді;
5. Екі жақтың жауапкершіліктері көліктік экспедицияның келісім – шарты
бойынша өзінің міндеттерін орындау немесе сол жауапкершілікке сәйкес
орындау.
Жекелей, экспедитор жүкке оны өзінің қарамағына қабылдағаннан
қабылдаушыға тапсырғанға дейін жауапкершілікке ие. Сонымен қатар экспедитор
клиенттің алдында келесі жағдайларда жауапкершілікке тартылады.
Жоғалтулар (толықтай немесе жекелей) мен жүкке залал келген кезде
экспедитор жоғалтулар негізінде болған келтірілген залалдарға жауап береді,
жүкке зақым келуі немесе жеткізу кезінде кідірістер болса, егерде бұл
жағдайлар экспедитордың қарамағында болған кезде ғана орын алса. Бірақ та
экспедитор жауапкершілікті болдырмауына болады, егерде, ол осы
жағдайларды болдыртпауға барлық шараларды қолданғанын дәлелдесе, және шығын
, зардаптар немесе жүктің бұзылуы оның қолынан келмейтін залалдар кесірінен
және оны болдырмау оған тәуелді болмаған жағдайда. Жекелей мұндай себептер
болып: жүк жіберушінің немесе жүк қабылдаушының кінәсі болады; ерекше
белгілі тасымалдағы жүктердің ерекшеліктері; жүкті тасымалдауға қабылдаған
кезде байқалмай қалған тара ыдыстарының немесе ораманың жетіспеуінен.
Тасымалдауда жүкті сақтау үшін немесе сақтауда аса қауіпсіздік
шараларын қажет ететін құжатта негізгі ерекшеліктерінің берілуінсіз жүкті
тасымалға беру.
Жолда болған жоғалтуға, жетіспеушілікке немесе жүкке зақым келуіне
экспедитор клиентке толықтай ақшасын қайтарады, тек қана күші келмейтін
жағдайлар барысында бұзылған жүкке ақша қайтарылмайды. Сонымен барлық
жүктің жоғалтуына экспедитор барлық ақшаны толықтай өтейді, егер жартылай
жоғалту болғанда жартылай төлемін, жетіспейтін жүкке сол жетіспейтін
бөліктің ақшасын, ал жүктің бұзылуына байлынысты оның бағасы төмендеген
болса соған байланысты соманы төлейді. Жүк келесі жағдайларда жоғалтылған
болып есептеледі:
- егер ол қабылдап алушыға шартта көрсетілген жеткізудің мерзімі
біткенге дейін 30 күн ішінде тапсырылмаса;
- егер ол қабылдаушыға белгілі бір уақыт ішінде яғни жүктің бұзылмайды
деген мерзімінде жеткізілмесе (шартта жеткізу мерзімі көрсетілмеген
жағдайда).
Сонымен қатар жүктің бұзылуы, жоғалуы туралы фактілер қабылдап жатқан
кезде қабылдаушы арқылы тіркеліп және арнайы хабарламамен рәсімделуі керек
(егерде хабарлама рәсімделмесе, клиент жүкті толықтай алған болып
есептеледі).
Егер жоғалту мен жүктің бұзылуы экспедитор кінәсі деп бекітілсе, ол
клиентке тек қана келтірілген зиян үшін емес, және жоғалтылған пайда үшін
де төлейді, яғни клиент бұл табыс көзіне кәдімгі шарт бойынша егер жүгін
жоғалтпаған кезде ие болар еді. Халықаралық хабарламада тасымалдауда жүктің
жоғалтуына, жетіспеушілігіне, бұзылуына экспедитор Ресей бойынша
тасымалдауға қарағанда ең аз жауапкершілікке ие болады. Барлық немесе
жекелей жүктің жоғалтуы кезінде, экспедитордың клиентке төлейтін сомасы
барлық массаның 1 кг-ның 2 есептік бірлігінен аспауы керек, ал
экспедитордың клиентке төлейтін максималды сомасы егер шарт орындалмаған
жағдайда, орын үшін (контейнер) 666,7 есептік бірлігін құрайды. Қазақстан
Халықаралық валюта қорының мүшесі болмағандықтан, экспедитордың төлейтін
сомасын анықтау үшін есептік бірліктері тенгеге немесе соттың шешім
қабылдаған күніне немесе екі жақтың келісім қабылдаған күніне
айырбасталады.
Мысал. Рондо компаниясы (клиент,жүкқабылдаушы) Прамо компаниясымен
Германиядан Қазақстанға ТЭО арқылы жүкті жеткізуге (рулондағы қағаздар )
келісім – шартқа отырды. Жүктің барлық массасы 1 200 кг; жүктің құны 650
000 тенге.
Рондо компаниясына келген контейнер жүкқабылдаушы сенімхатымен
экспедитор өкілімен арқылы қабылданды. Жүкқабылдау кезінде экспедитор өкілі
тасымалдаушыға контейнердегі жүктің саны мен сапасына ешқандай дауы жоқ
екеніне қолхат берді.
Рондо компаниясы құрамды қабылдау және тексеру барысында 150 кг
көлеміндегі құны 82 000 тенге тұратын жүктің жетіспейтіндігін байқады.
Клиент арбитражды сотқа жүктің жетіспейтіндігін байқағаны туралы Прамо
компаниясына жазған арызымен шағымданды. Арбитражды сот жүкқабылдаушының
шағымын қанағаттандырды. Халықаралық хабарламада тасымалдаумен байланысты
экспедициялық қызмет көрсету барысында жүк жоғалтуына барлық жүк массасының
1 кг-на 2 есептік бірліктен келеді
Егер СДР курсы 42,625 тен..СДР- ды құрайтын болса, жоғалтқан 1 кг жүк
үшін келтірілген залал сомасы.
42,625 тен..СДР х 2 есеп.бір. = 85,25 тенге.
Прамо, Рондо - компаниясына төлейтін шығын сомасы: 150 кгх 85,25
тенге - 12 788 тенге.
Келісім шарт бойынша міндеттерін орындау мерзімін бұзғаны үшін
(жеткізу мерзімі және жүкті тапсыру, тасымал ұзақтығы және т.б.) экспедитор
клиентке шығын орнын толтыруы керек, айыппұл төлеп немесе тұрақсыздық
төлемін өткізуі керек ( келісімдегі шарттарға сәйкес). Бірақ, егерде
мерзімдер клиенттің кесірінен немесе форс – мажорлық жағдайлардан болса,
экспедитор жауапкершіліктен босатылады.
Келісімнің басқа шарттарын бұзатын болса экспедитор екі жақтың
бекіткен келісімдеріне сәйкес жауапкершілік шегінде жауап береді. Бірақ та
клиенттің өндіріп алатын сомасы Однако сумма взысканной клиентом (жүк иесі
немесе басқа да қызметтерді тұтынушымен) көліктік экспедиция қарастырған
келісімге сәйкес КЭҚ – ге деген тұрақсыздықтар тарифін жоғарлатпайды.
Өз кезегінде, клиент экспедитордың алдында келесі жағдайларда жауап
береді:
жүктің ерекшеліктері жөнінде ақпарат бермеу, оны тасымалдау шарттары және
т.б. Осындай бұзуларға байланысты, клиент экспедиторға шығындарды өтеуі
қажет;
осындай бұзушылық орындағаннан кейін клиент экспедиторға барлық шығын
сомасынан 10% айыппұл төлейді;
сыйақыны кешіктіру және шығынның орнын толтыру. Бұл жағдайда клиент
тұрақсыздығына байланысты сомадан 0,1 % төлейді, сонымен қатар орын
толтыру сомасы шыққан шығын мен төленбеген сыйақыдан аспауы керек.
Екі жақтың арасындағы есептесулер, экспедитордың клиентке есеп беру
тәртібі мен мерзімін түсіндіреді, клиенттің төлемді төлеу мерзімі, төлем
өткізу валютасы.
Келісімнің қызмет ету мерзімі,екі жақтың бекітілген келісімі бойынша,екі
әдіс бойынша беріледі:
келісімнің әрекет ету мерзімі анық көрсетілген, мысалы срок действия
договора указан явно, например Берілген келісімнің әрекет етуі клиенттің
тапсырыс беру кезінен бастап, экспедитордың тапсырыс алғаннан... ( әдетте
сол жылдың 31 желтоқсанына дейін);
әрекет ету мерзімі көрсетілмеген, бірақ келісімді тоқтату шарты
енгізілген, мысалы Екі жақтың әр біреуі келісімді тоқтатуы мүмкін, шын
тоқтатқанға дейін екінші жаққа 30 күн бұрын жазбаша ақпарат беру арқылы.
Форс-мажор (өрттер, табиғат апаттары, әр түрлі сипаттағы әскери
операциялар, бүліктер т.б.), екі жақтың келісіміне байланысты орындайтын
міндеттеріне кедергі келтіретін жағдайлар болып табылады. Келісім бойынша
міндеттерді орындау мүмкін емес болған жақ, екінші жақты жағдайдың
басталғаны және аяқталғаны туралы ескертіп отыруы керек. Дәлелдеу есебінде,
форс – мажорлық жағдайлар белгіленген мерзім ішінде орын алса, сәйкес
келісім жағы сауда – өндірістік палатаның растауларын ұсынуы керек.
Пікірталастар, көлік экспедициялық келісімді жасау мен орындауға
байланысты. Екі жақтың пікірталастары реттелмеген жағдайда пікірталастар
сотта қарастырылады. Экспедиторға деген наразылықтар тек қана көліктік
экспедициялық келісімді дұрыс орындамаған жағдайда ғана көрестіледі.
Наразылыққа міндетті түрде ұсынылуының дұрыс екенін түсіндіруші құжаттар
мен жоғалтқан жүктің саны мен бағасы қоса беріледі. Наразылықты беру
мерзімі 6 ады құрайды. Наразылықты беру мерзімін санап шығарудың басы
наразылық затына байланысты болады:
келісімді орындау мерзімі бұзылған жағдайда, мерзім келесі күні келісімнің
әрекет ету күні бітісімен саналады;
жоғалтулар үшін шығындарды өтеу, жетіспеушіліктер немесе жүктің бұзылуы
үшін мерзім келесі күні қабылдап алушыға тапсыратын кезден бастап
саналады;
келісімге байланысты басқа міндеттердің бұзылу мерзімі, наразылық білдіруші
біліп қалған немесе білуі керек болған кезден, сол күннен бастап саналады.
Экспедитор күнтізбелік 30 күн ішінде наразылықты қарап шығып оның
қанағаттандырылуы немесе бас тартатыны жайында жазбаша жауап береді.
КЭО-мен байланысты талап ету бойынша ескіру мерзімі, 1 жылды құрайды.
Талап ету бойынша ескіру мерзімі экспедитордың жүкті тапсыру күнінің келесі
күні басталады, ал егерде жүк келесі күннің соңғы күнінде экспедитордың
жүкті тапсыруы керек болған күнінде берілмеген жағдайда.
Басқа да шарттар – бұл әдетте келісімге толықтай қатысты құқықтық
сипаттағы.
1. Көлік – экспедициялық ұйымдардың негізгі кіріс көздері
Көлік – экспедициялық ұйымдардың жүк иелерімен және тасымалдаушылармен
өзара әрекеттестігінен олардың негізгі кірісі жасалады.
Жүк иелері көрсетілген экспедициялық қызметтерге ақысын төлейді. Жүк
иелерімен көлік – экспедициялық ұйымдар ереже бойынша келісілген тарифтер
негізінде өздерінің есептік қатынасын құрайды, олар екі формада берілуі
мүмкін:
әр жұмысқа немесе әр қызметке белгіленген (тасымалдау құжаттарын
рәсімдегені, жүкті алып жүргені үшін мөлшерлемелер және т.б.);
жүк иесі келісім қатынастарын құруға тапсырма берген басқа ұйымдармен
орындалатын жұмыстың немесе қызметтің бағасынан процент түрінде берілуі
(мысалы, қалалық терминалда жүкті сақтаудың тарифтік көлемі 2 % ).
Тасымалдаушылармен өзара қарым – қатынастар негізінде негізгі кіріс
көзі – тасымалдаушы белгілі бір жүк көлемін тартқаны үшін тарифтен
жеңілдік береді (экспедиторға берілетін қомақты жеңілдік).
Сонымен қатар тасымалдаушылардан агенттік комиссия алынуы
тәжірибеленуде.
Көліктік агенттеу келісімі (агенттік келісім). Агенттің
тасымалдаушының өкілі екені алдында айтылып кеткен болатын және оның
қызметінің объектісі болып КЖ болып табылады, ал негізгі функциясы –
клиенттің мүддесін қорғау болып табылады. Қазіргі кезде бір де бір
тасымалдаушы маршруттық қозғалыстарда КЖ аялдамаларында өзінің өкілінің
көмегінсіз істей алмайды. Белгіленген агент бойынша тасымалдаушы көптеген
үшінші жақтармен агенттің олармен келісілген келісім негізінде қызметтік
қарым – қатынастарға кіріседі.
Сонымен қатар, тасымалдаушының агентпен өкілеттілігі (принципал, ол
оператор болуы мүмкін, кеме иесі, автокөлік ұйымы, әуекомпаниясы,теміржол
немесе олардың бірлестігі) агенттік келісіммен рәсімделеді, оның күшіне бір
жақ – агент басқа жаққа - принципал есебіне және мүддесіне заңдық
қызметтерді атқарады.
Агенттік келісімнің құқықтық статусы. Агенттік келісім бойынша бір жақ
екінші жақтың тапсырысын сыйақысына орындауға міндеттеледі, заңдық немесе
басқада әрекеттер өз атынан бірақ принципал есебіне немесе принципал
есебімен соның атына.
Агент өз атынан және принципал қаржысына үшінші жақпен агенттің
келісілген келісімі бойынша, егерде принципал келісімде аталған болсада
немесе үшінші жақпен келісімді орындау бойынша тікелей қарым - қатынасқа
барған болсада агент құқықтар мен міндеттерге ие болады.
Агенттің принципал атына және қаржысына келісілген келісім бойынша,
құқықтар мен міндеттер тікелей принципалда пайда болады.
Анықтамадан шыға агенттік келісім, көлік экспедициясы келісіміне
ұқсас, тапсыру келісімі мен комиссия келісімі бола алады, сондықтан
агенттік келісімнен шығатын қарым – қатынастарға мынадай жағдайды
қолданады:
- егерде агент тасымалдаушы аты мен қаржысына әрекет етсе;
- егер агент өз атынан бірақ тасымалдаушы қаржысына әрекет етсе.
Агент келісімді орындау барысында, агенттік келісімнің қарастыруымен
басқа жақты қызметтерді орындауға тартуға, бірақ субагент қызметі үшін
принципалдың алдында жауапты бола отырып субагенттік келісім жасауға
құқықты.
Агенттік келісім жасағаннан кейін екі жақ белгілі міндеттер мен
құқықтарға ие болады.
Жекелей алғанда, агенттің негізгі міндеттері болып келесілер табылады:
- агенттік келісім бойынша қызметтерді орындау;
- жүкті тасымалдауға тарту;
- жүкті тиеу – түсіруді, қабылдап –тапсыруды ұйымдастыру;
- фрахталық және басқа да төлемдерді инкассациялау және аудару;
- наразылықтарды реттеу;
КЖ – ға қызмет көрсету бойынша орындалатын функциялар (жанармаймен
қамтамасыз ету, техникалық материалдармен, жөндеулер жүргізу т.б.);
- принципал мүддесі бойынша өзінің қызметін сапалы түрде және агенттеу
тәжірибесіне сәйкес орындау;
- өзінің өкілеттігі шегінде әрекет жасау;
- агенттік келісімдегі қарастырулар бойынша құралдарды жұмсау
тіркеулерін жүргізу және есеп беруді мерзімінде, тәртіп бойынша
принципалға беру;
- принципалдың коммерциялық қызметі туралы құпиялық сипаттағы болатын
ақпаратты құпияда сақтау, агенттеу келісімін бұзғаннан кейінде;
Айтылып кеткен негізгі міндеттерден басқа агент міндетті:
- принципалға барлық қосымша агенттің үшінші жақпен орнатқан келісімнен
бөлек қаржы туралы хабарлауға, дер кезінде принципалға алған
кірістерді аударуға;
- принципал жұмысына қатысты, талап бойынша есептер мен басқа да
құжаттарды көрсету.
Принципалдың негізгі міндеттері (тасымалдаушының) көліктік агенттеу
келісімі бойынша келесілер болып табылады:
- агентке уақтылы және қажетті ақпаратты беру (КЖ рейсі туралы, кесте
мен оның өзгерістері туралы, жаңа желілер мен қызмет көрсету
түрлерінің ашылуын, КЖ – ның жаңа түрлерінің келуін және т.б.),
агенттік келісімге сәйкес әрекеттерді орындауға жеткілікті;
- қызметтерді орындау барысында кеткен агентке шығындарды төлеу, сонымен
қоса агенттік келісімде бекітілген агенттік сыйақыны төлеу. Сонымен
қатар принципал агенттің принципал атынан орындаған әрекеттеріне жауап
беруге міндеттеледі.
Агент функциялары, біртұтас құқықты табиғатқа қарамастан, көліктің әр
түрінің спецификасына тәуелді.
2. Теңіздік агент қызметін көрсету
Теңіз агенттерінің функция көлемі, құқықтары мен міндеттері әр елде әр
түрлі. Бірақта теңіздік кеменің агенттік қызметі негізінен үш топтық
операцияны орындайды:
- порттағы кемелерді рәсімдеу—мағлұмдау;
- техникалық қызмет көрсету бойынша және кемені жабдықтаудағы қызметтер;
- коммерциялық қызметтер.
Теңіз агенттерінің негізгі функциялары келесідей:
- сәйкес нысандарын орындай отырып кемелерді қабылдау мен жіберу;
- кемелерді санитарлық және карантиндік қатынаста қызмет көрсету;
- салықтарды, баж салығын, жиындарды төлеу (сонымен қатар порттық);
- кемелерді айлақтармен, буксирлермен, лоцмандармен қамтамасыз және
т.б.;
- кемелерді жанармаймен, сумен, азық – түлікпен және қажетті техникалық
құралдармен қамтамасыз ету;
- кемелерге жөндеу керек болған жағдайда оны ұйымдастыру;
- жүкті қабылдау мен тасымалдауға дайындау;
- кемеден жүкті қабылдап, оны жүк иесіне немесе өкіліне тапсыру;
- жүк тиеу операцияларын орындайтын ұйымдармен келіссөздер жүргізу;
- ПРР – ді қамтамасыз ету ( бортқа дейін,борттан және борт үстінде);
- керек құжаттармен рәсімдеу (кеме және жүк бойынша);
- таймшиттерді құру (кеменің потта тұру уақытын есептеу);
- кеме иесі мүддесі бойынша есептік операцияларды орындау;
- кеме және жүктік операциялар бойынша ақпараттық мониторинг;
- кеме иесі атынан сот органдарына арыздар беру;
- кеме иесінің басқада тапсырмаларын орындау.
- Теңіз агентінің қызметтері агенттік сыйақының тұрақты мөлшерлемесі
бойынша төленеді.
3. Автомобильдік агенттік қызмет көрсету
Халықаралық автокөліктік жүк тасымалдауларын орындаудағы агенттік
қызмет көрсетудің ерекшелігі болып, тасымалдаушы бір немесе бірнеше
көліктік делдалдармен келісім жасайды, әр қайсысы мүдделерін ұсынып, АКЖ
тасымалдаушыға қандай болмасын бір елдің шекарасында қызмет етеді.
Қазақстандық тәжірибе бойынша тасымалдаушының шетелдік мемлекеттің
шекарасындағы қызметін АКЖ жүргізушісі орындайды, бірақ объективті
себептер есебінен (шет тілін ерікті түрде сөйлей білмеу, жергілікті жердіңм
заңдары мен әдеттерін жеткіліксіз білу,материалдық құралдардың және
техникалық базаның болмауы) жүргізуші шетелде көліктік ұйымның уәкілеттік
функцияларын толықтай түрде іске асыра алмайды.
Автокөліктік агенттің функциялар көлем,і құқықтары мен міндеттері,
барлық елде бірдей.
Агенттің негізгі функциялары бес топтық операцияны орындауға
негізделеді:
- елдің шекарасында жүкті АКЖ – ға қайтып келетін бағытта немесе
жолшыбай бағытта жұмылдыру. Көптеген автокөліктік тасымалдаушылардың
шетелде тұрақты уәкілеттігі болмайды, сондықтан көбінесе осы функцияны
агенттерге тарсырады. Агент қызықтырған клиентпен кіре ақы төлемінің
мөлшерлеме бағасын кеседі (тасымалдаушылар келіскен тарифтерге сәйкес).
Сонымен қоса агент тасымалдаушы оған жария еткен, тасымалды ең төмен
жіберілетін мөлшерлемеге қарағанда жоғары бағаға сатуға мүдделі (ақылға
сыятын), агенттік сыйақы көлемі клиенттен алған жалпы сомаға байланысты.
Клиенттен кіре ақы төлемін алу және оны принципалға жіберу де агенттің
функцияларына кіреді;
- тасымалдау процессін коммерциялық қамтамасыз ету. Агент
міндеттеледі:
- АКЖ- ны өз елінің шекарасында қарсы алу мен шығарып салу;
- АКЖ – мен жүкті кедендік рәсімдеуден өткізуде әрекеттестік көрсету;
- тапсырыс берушілер арасында АКЖ –ны бөлу;
- АКЖ тасымалдаушысын өңдеу (қабылдау, клиенттерде ПРР –ді орындау
кезінде әрекеттестік көрсету және т.б.);
- жүктерге қажет құжаттар рәсімін қамтамасыз ету;
- АКЖ – ның максималды жүк көтерімділік пен жүк сыйымдылықты қолдануына
көмектесу және т.б.;
- тасымал процессін техникалық қамтамасыз ету. Агент АКЖ –ға техникалық
көмек кезінде және жөндеуде көмектесуге, және оны қосалқы бөлшектер
мен қамтамасыз етуі тиіс. Тасымалдаушы әдетте, агент тасымалдаушының
келісімінсіз – ақ жұмсайтын максималды соманы айтады;
- тасымалдаушының мүддесі мен құқығын қорғау. Агент тасымалдаушының
мүддесін қорғау үшін барлық керекті шараларды қолдануы тиіс:
- әр түрдегі апаттар болсын және үшінші жақтың алдында азаматтық
жауапкершілік туған кезінде;
- автокөлікке зақым келу деңгейін анықтауда, толық немесе жекелей жүктің
бұзылуында сюрвейер арқылы шығаруда (апаттық комиссар) және жүк
қағазға белгі енгізу;
- жүк жіберуші мен жүк қабылдаушы алдында агенттің жауап беруші рөлін
атқаруы және осыған байланысты болған жоғалтуларды реттеу;
- басқа да қызметтер. Агент жүргізушілерге АКЖ авансын бере алады, қонақ
үйде тұруына көмектеседі және т.б.
Агенттік сыйақы мөлшері қызметтер үшін төлемді төлемегенде, бірінші
топта айтылып кеткен келісімде келісілген белгіленген мөлшерлемемен
анықталады. Сонымен қоса тасымалдаушы агентке барлық шығындарды
тасымалдаушының мүддесін қамтамасыз ету үшін өтейді.
Әдетте автокөліктік агент ретінде көлік – экспедициялық ұйымдар
шығады.
4. Әуе тасымалдауындағы агенттік қызмет көрсету
Халықаралық әуе жүк тасымалындағы агенттік қызмет көрсетуге фрахталық
агенттік қызмет көрсету және әуе кемелеріне агенттік қызмет көрсету жатады.
Фрахталық агенттік қызмет көрсету шет мемлекетке тасымалшы қызметін
сату мақсатын көздейді.
Жалпы мойындалған халықаралық әдетіне сәйкес шетел әуе компаниясы
басқа әуе компаниясымен өз елінің шекарасында өзі орындайтын соңғы жүк
тасымалын сату туралы келіседі. Көліктік делдалдылықтың бұл түрі бас
агентті дайындаумен рәсімделеді, яғни екі жақ бір – бірін бас агент етіп
басқа елдің шекарасында тағайындайды. Мысалы, егер неміс әуекомпаниясы
Германияда қазақстандық әуекомпаниясымен орындалатын жүк тасымалдарын
сатса, онда неміс компаниясы агент болады, ал қазақстандық компания
принципал болады. Қазақстанда екі жақ орын ауыстырады.
Бас агенттің функциялары келесідей:
жүк тасымалдарын сату;
жүктік тасымалдарды броньдау;
тасымал құжаттарын рәсімдеу;
өз елінің нарығына шетелдің жылжуына әрекет ету, сонымен қатар жарнама
компаниялары және т.с.с.
өз елінің шекарасында жүктік тасымалдарды сатқаны үшін бас агент
комиссиялық сыйақы алады.
Әуе кемелеріне агенттік қызмет көрсету әуежайдағы ұшақтарға қызмет
көрсетумен байланысты.
Агенттің әуежайдағы негізгі функциялары келесідей:
әуежайлық қызметтерді төлеу;
әуе кемесін шекаралық және кедендік рәсімдеуде әрекет ету;
ұшақты жөндеу мен техникалық қызмет көрсету, оны жанармаймен толтыру;
• жүкті қабылдап, тиеп – түсіруде әрекеттесу және т.б.
Бұл қызметтер үшін сыйақы мөлшерлемесі әр орындалған операцияға
белгіленген түрде анықталады.
1.5 Теміржол тасымалдарындағы агенттік қызмет көрсету
Халықаралық теміржол тасымалдарындағы агенттік қызмет көрсетуге
мыналар жатады:
- КЖ – не агенттік қызмет көрсету (вагондарды, локомотивтерді, жылжымалы
жүк тиелетін құралдарды). КЖ –ға коммерциялық және техникалық
агенттік қызмет көрсету (құжаттарды рәсімдеу, жөндеу) теміржол
ұйымдарымен болмаса белгіленген немесе экспедиторлық ұйымдармен
жүргізіледі. Агенттік қызмет көрсетудің мұндай түрінің шарттары
әдетте шекаралас екі елдің шекаралық келісулерімен шешіледі;
- фрахталық агенттік қызмет көрсету, мақсаты ең тиімді жолмен жүк
тасымалын сату болып табылады. Ұлттық теміржолдың халықаралық негізде
тасымалдарды сатуы шетелде сонымен қатар ел ішінде де орындалады.
(егерде олар көп мөлшерде болса).
Ұлттық теміржол өзін қызықтырушы әр елден әр түрлі фрахталық
агенттерді тағайындайды. Бірақ та бұл келісімдік қарым – қатынастар көлемін
ұлғайтады және агентпен принципалдың арасында өзара қарым – қатынасты
туғызады, сондықтан да ұлттық теміржол әкімшіліктері фрахталық агенттердің
шектеулі санымен жұмыс жасағанды қалайды.
1.6 Агенттік сыйақы
Агенттің орындайтын функцияларына байланысты, агенттік сыйақы
тағайындалады. Агенттік сыйақыны алу қағидалары агенттік қызмет көрсету
келісімінде бекітіледі.
Жалпы алғанда агенттік компания кірісі қызметтердің келесі түрінде
құрылады:
- агенттік қызмет көрсету. КЖ –не агенттік қызмет көрестуіне (қызмет
көрсету) және капитанға мүмкін болатын көмектер көрсету, жүргізушіге,
ұшқышқа, жолсерікке және т.б. агентке агенттік сыйақы төленеді;
- делдалдық операциялар (жүкті тасымалдауға дайындау, фрахталық
келісімдер жасау және т.б.). делдалдық операциялар делдалдық
комиссиямен төленеді (booking commission). Делдалдық комиссия агентке
берілуі мүмкін мысалы, фрахтаның белгілі сомасының проценті;
- кәсіпкерлік қызмет (экспедициялау, стивидорлық қызмет көрсету,
тальмандық қызмет көрсету, контейнерлерді жөндеу және т.б.). Мысалы,
принципалдың жүгімен оперативті экспедиторлық жұмысты орындағаны үшін
агент қосымша экспедиторлық сыйақы алады (forwarding commission);
Өз қызметі шегінде принципалдың жабдықтарын бақылау,оларға жататыны
импортты аяқтағаннан кейін бос көлік жабдығын қайтару ережелері,
жабдықтарды экспортқа беру ережелері, терминалдармен бос көлік жабдығын
сақтау үшін келісімдер жасау және т.б. [2, 295 б. 3, 279 б. 4, 56 б.].
2. Бөлім. Көлік нарық жағдайында. Көлік жүйелерін құрылымдаудағы
логистикалық қағидалар
Нарық - тауарлар мен қаражат құралдарын бөлуде және айналдыруда,
оған субъектінің тұтынушы мен сатушыны таңдау еріктігі тән, баға анықтауда,
ресурс көздерін қалыптастыру мен пайдалануда өндіріс процесіне құрылатын
экономикалық қатынастар жүйесі.
Нарықта тауар мен капиталды ерікті айналдыру сферасы, және де жұмыс
күшінің қозғалысы түсіндіріледі және т.б. Осыған байланысты тауар нарығы,
қызметтер, капитал, жұмыс күші, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 4
1 Бөлім. Көліктік – Экспедиция қызметі туралы Республикалық заң 8
1.1 Көлік – экспедициялық ұйымдардың негізгі кіріс көздері 13
1.2 Теңіздік агенттік қызмет көрсету 15
1.3 Автомобильдік агенттік қызмет көрсету 16
1.4 Әуе тасымалдарына агенттік қызмет көрсету 18
1.5 Теміржол тасымалдарына агенттік қызмет көрсету 18
1.6 Агенттік сыйақы 19
2 Бөлім. Көлік нарық жағдайында. Көліктік жүйені құрудағы 20
логистикалық принциптер
3 Бөлім. Есептеу бөлімі 26
3.1 Автомобиль көлігі үшін жүкайналымының, жүк көлемінің, жүк 26
ағынының есебі
3.2 Теміржол көлігінде жүктерді тиеу және түсіру нормалары 28
3.3 Әр түрлі маршруттарда жылжымалы құрам жұмысының көрсеткішінің 29
есептік әдістемесі
4 Бөлім. Көліктегі бірігіп жұмыс жасау, координация және бәсеке 32
5 Бөлім. Көліктегі көліктік – экспедициялық қызмет көрсету 37
негіздері
Қорытынды 39
Қолданылған әдебиеттер 41
Кіріспе
Берілген курстық жұмыстың мақсаты, экспедиторлық қызмет көрсету
саласын кең көлемде қарастыру, саланың дамуы, әр көлік түрінде қолданылуы,
артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау; агенттік қызмет түрлері, әр көлік
саласында қолданылуы; жалпы нарықтық шарттардағы көлікті басқару, көліктің
экономикамен тығыз байланысы; көлік жүйесіндегі логистикалық қағидалар
түрлері; әр көлік саласының бір – бірімен бәсекелесі, артықшылықтары,
кемшіліктері және тиімділігі.
Мақсатымен қатар зерттеу тапсырмалары қойылған:
- көліктің қазіргі жағдайдағы инфрақұрылымын, ішкі және сыртқы тауар
айналымдарын, соған байланысты экспедиторлық қызмет көрсетуді
қолданған дұрыс па әлде делдалсыз әрекет ету керек пе деген сұрақтарға
жауап қарастыру;
- нарықтық замандағы көліктің алатын орнын анықтау, көліксіз нарық
жағдайының халі не болмақ деген сұрақтарға кеңінен жауап беру;
- көлік кешенінің жұмысын жақсартудағы бірінші қатарлы тапсырмаларды
ғылыми – әдістемелік тұрғыдан шешу үшін ең бірінші аудандықтан бастап
әлемдік көліктік қатынастарға дейінгі көлік кешені жұмысының
тиімділігін анықтау.
Зерттеу объектісі болып автомобиль көлігіндегі экспедиторлық қызмет
көрсету түрлерін басқару болып табылады, зерттеу пәні болып нарықтық
қатынастардағы көлік жүйелерінің ұйымдастырушылық –экономикалық байланысы.
Ғылыми мағыналық тұрғыдан зерттеу түрі курстық жұмыста халықаралық
қатынастағы көлік кешенінде көліктік ағындарды басқару үшін икемді
менеджмент пен қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды енгізу негізінде
экономикалық тиімділікті жоғарлату бойынша ғылыми – әдістемелік
сипаттамалар жетілдірілген.
Практикалық мағыналығы зерттеу қорытындыларын қолдану сипатында болып
келеді, жасалған стратегия бойынша жетілдірілген әдістемелік тәсілдерді
қолдану және көліктік кешеннің халықаралық қатынастағы экономикалық
тиімділікті дамыту жолдарын негіздеу.
Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы бойынша 2030 - шы
жылға дейінгі көліктік стратегиясы.
Көлік инфрақұрылымын қалыптастыру және дамыту.
Инфрақұрылымның даму деңгейі көлік жүйесінің тиімділік дәрежесін
айқындайды. Көлік жүйесінің инфрақұрылымын дамыту мынадай бағыттар бойынша
жүзеге асырылатын болады:
- көлік процестерін ақпараттық қамтамасыз етудің жаһандық жүйесін
құру, сондай-ақ қозғалысты бақылау мен басқарудың қазіргі заманғы
техникалық құралдарын енгізу;
- магистральдық темір жол желісінің, жалпы пайдаланымдағы автомобиль
жолдарының, қалалардағы көше-жол желілерінің және ішкі су жолдарының
тасымалдау және өткізу қабілетін, сондай-ақ теңіз, өзен және әуе
порттарының өндірістік қуаттарын арттыру;
- логистика қағидаттарын пайдалана отырып, оңтайлы көлік
инфрақұрылымын қалыптастыру, жолаушы және жүк тасымалдарын ұйымдастыру мен
жүзеге асыру процесінде барлық көлік түрлері арасындағы технологиялық өзара
іс-қимылды қамтамасыз ететін, Шығыс-Батыс және Солтүстік-Оңтүстік бағыттары
бойынша меридиандық және ендік орналасудың жетілдірілген моделі негізінде
мультимодальдық көлік дәліздерін, терминалдар желісін және көлік-
логистикалық орталықтар құру;
- Қазақстанның ірі қалаларындағы жолаушы көлігі жүйесін дамыту және
жетілдіру. Астана және Алматы қалаларында жолаушылар ағыны ерекше қауырт
учаскелерде, оның қозғалысына жолақтар бөлуді ұйымдастыра отырып, рельспен
жүретін жылдам электр көлігі жүйесін құру.
НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАР:
- инфрақұрылымды дамытудағы басымдық барлық елді мекендердің және
өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы объектілерінің оған жыл бойғы қол
жетімділігін қамтамасыз ету болуы тиіс;
- инфрақұрылымды дамыту әлемдік ғылым мен техника жетістіктерін кеңінен
қолдану базасында жүзеге асырылуы тиіс;
- инфрақұрылым объектілерін жоспарлау өндірістік күштерді
орналастырудың, елді мекендерді, аграрлық секторды дамытудың және
Қазақстанды аумақтық дамытудың перспективті жоспарларымен
байланыстырылуы тиіс;
- инфрақұрылымды пайдалану оны ұстауға арналған шығындарды
пайдаланушылардан алынатын алымдар есебінен қалыптасатын кірістермен
барынша жаба отырып, коммерциялық негізде жүзеге асырылуы тиіс;
- инфрақұрылым объектілерін салудың және олардың жұмыс істеуінің
міндетті шарттарының бірі халықтың санитарлық-эпидемиологиялық әл-
аухаты мен қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету болуы тиіс.
СТРАТЕГИЯЛЫҚ АКЦЕНТТЕР:
- көлік инфрақұрылымын бірыңғай көлік жүйесін құру шарттарының бірі
ретінде кешенді дамыту;
- көлік инфрақұрылымын жоспарлаудың, жаңғырту мен дамытудың негізі
ретінде елді әлеуметтік-экономикалық дамыту;
- көлік инфрақұрылымын дамытудың инвестициялық-инновациялық моделін
қолдану.
Көлік қызметтері нарығын дамыту.
Көлік қызметтерінің отандық нарығын дамыту үшін еркін бәсекелестік пен
салауатты нарық қатынастарының маңыздылығын сезіне отырып, мемлекет нарықты
ырықтандыру және операторлар мен нарықтың басқа да субъектілерінің
шаруашылық қызметіне мемлекеттің қатысуын шектеу саясатын жүргізуді
жалғастырады.
НЕГІЗГІ ҚАҒИДАТТАР:
- нарықтық реттеу негізінде көлік қызметінің әлеуетті бәсекелес және
монополиялық салаларын бөлу мен тарифтік реттеу саласын қысқарту болуы
тиіс;
- көлік қызметтері мен инфрақұрылым қызметі нарығына барлық шаруашылық
субъектілері үшін қол жетімділіктің тең шарттарын қамтамасыз ету.
СТРАТЕГИЯЛЫҚ АКЦЕНТТЕР:
- тасымалдаушылардың, экспедиторлар мен көлік қызметін тұтынушылардың
қоғамдық бірлестіктерінің рөлін арттыру;
- қызметтер ұсыну сапасын бақылау жүйесін ИСО халықаралық стандарттар
талаптарына сай дамыту;
- көлік қызметтерінің экспортын дамыту және көлік қызметтерінің
халықаралық нарығында отандық операторлар үшін қолайлы жағдайлар
жасау.
Көлік – қайсы бір мемлекетті алып қарасаңда негізгі сала болып
табылады. Осы көлік саласының ішінде көліктік – экспедициялық қызмет
көрсету – дамып келе жатқан перспективті қызметтік сфера. Импорт –
экспорттық жүк жеткізуді ұйымдастырған кезде, өзім айналысқан дұрыс па,
әлде фирма ұсынатын көліктік – экспедиторлық қызмет көрсетуші экспедиторға
тапсырған дұрыс па деген сұрақтар туындайды. Көліктік – экспедиторлық фирма
жүк тасымалдауымен байланысты көліктік қызметтің барлық түрін ұсынуға
дайын: қажет құжаттарды рәсімдеу; көлік фирмаларымен тасымалдау
келісімдерін жасау; жүк тасымалдары үшін есептесулер; тиеу – түсіру
жұмыстарын ұйымдастыру; жүктерге мониторингтік бақылау жүргізу; сақтандыру;
кедендік ресмилілік және т.б.
Көбінесе көліктік – экспедиторлық фирмалар соған сәйкес терминалдық
қызмет көрсетулер, логистикалық қызмет көрсетулер және т.б. жұмыстарды
атқарады. Бірақ бұл фирмалардың клиенттермен қарым – қатынасы Қазақстан
Республикасының стандарттары мен заңдарына, нормаларға сай құжаттандырылуы
керек. Әсіресе қазіргі уақыт технология дамыған заман болғандықтан барлығы
автоматтандырылуға көшкен. Автоматтандырылған жүйе адам ресурстарын
қысқартуға мүмкіндік береді, сонымен қатар уақытты, қаржы көздерін
экономдайды. Қазіргі уақытта автомобиль көлігімен жүк тасымалдаудың 75 –
85% - ы көліктік – экспедиторлық фирмалармен орындалады. Автомобильдік жүк
тасымалдауларының үштен – екісі экспедиторлармен оператор ретінде есіктен
есікке технологиясымен орындалады. Қазіргі заманғы жүк тасымалдауларының
экспедиторы жоғарғы квалификациялы маман. Ол минималды дегеннің өзінде жүк
тасымал сферасында білімі болуы және барлық көлік түрінің коммерциялық
технологиясын, көліктік тарифтерді оқып білуі, азаматтық – көліктік заңды
жақсы білуі, көліктік жарғылар мен кодекстерді білуге тиісті. Көліктік –
экспедициялық келісімдік заңдарға келетін болсақ: іс жүзіндегі келісім
пәні болып жүк тасымалдауларды халықаралық және республикалық негізде
автомобильдік желі бойынша орындауы және көрсетілген қызметтерге
есептесулер кезіндегі тапсырыс беруші мен тапсырысты орындаушы арасындағы
қарым – қатынас тәртібі.
Көліктің нарық шарттарындағы жағдайын қарастыратын болсақ, жалпы көлік
кешені – темір жол, автомобиль, әуе, құбыр, теңіз және өзен (су) түрлерін
қамтитын экономика инфрақұрылымын қалыптастырушы салалардың бірі. Оның
жағдайы республиканың халық шаруашылығының салалық кешендерінің
(агроөнеркәсібі, отын-энергетикалық, кен- металлургиялық, құрылыс, т.б.)
дамуына, экономика салаларының, өндіріс пен аумақтық кешен түрлерінің өзара
байланысын қамтамасыз етуге тәуелді.
Көліктік қызметтің көлемі көбіне мемлекеттің экономикасына байланысты
болады. Бірақ та көліктің өзі экономиканың активті деңгейде дамуына көбіне
жағдай жасайды. Өндіріс аумағын кеңейтуге, өндіріс пен тұтынушыларды
байланыстыруға мүмкіндік береді. Көліктің өндіріс сферасындағы орны былайша
бекітіледі, бір жағынан көліктік – өнеркәсіп өндірістің жеке саласын
құрады, сол себепті де қомақты қаржы салуды қажет етеді. Бірақ басқа
тұрғыдан қарастырсақ, өндіріс процесін айналдыру процесі тұрғысынан және
айналдыру процесі үшін жалғас болып табылады. Көптеген көліктердің ішінде
автомобиль көлігі маңызды орынды алады. Ол жылдамдау және сыртқы
факторларға аз тәуелді болып келеді. Көптеген елдерде сонымен қатар біздің
елімізде автомобиль көлігі жолаушылар мен жүк тасымалдауларының көлемі
бойынша алдыңғы қатарлы орындарды алады. Қазақстанның көлік жүйесі қатты
жабынды 84,141 мың км автожол, жалпы пайдаланыстағы 14,2 мың км темір жол,
мұнай, газ, мұнай өнімдерін айдауға арналған 16,295 мың км құбыр
магистралі, 4,054 мың км өзен жолы, жеті жүзден астам темір жол станциясы,
он ірі порт, айлақтар, асу базалары, әуежайлар, т.б. жататын кешенді
білдіреді.
Қазақстанның географиялық шарттары, аумақтың кеңдігі – батыстан
шығысқа 3 000 км, солтүстіктен оңтүстікке 1 700 км. ҚР Статистика
жөніндегі агенттігінің деректеріне сәйкес 2009 жылы барлық көлік түрлерінің
жүк айналымындағы темір жол көлігінің үлесі 57,9%; құбыр арқылы – 22%;
автомобиль – 19,6%; теңіз – 0,47%, әуе – 0,02% және өзен – 0,01% құрады.
Негізінен, осындай қатынас Қазақстанның өнеркәсіп өндірісінің шикізат
құрылымымен түсіндіріледі. Тасымалдауға берілетін негізгі тауар өнімі
көмір, дән, мұнай, кен, минералдық тыңайтқыштар сияқты автомобиль көлігімен
тасымалдау тиімсіз болатын сусымалы, құйылмалы жүктер болып табылады.
Сондай-ақ автомобиль көлігінің жүк айналымын статистикалық есептеу және
бағалау қиын болғандықтан, үлестерді бөлудегі кейбір дәлсіздіктерді есепке
алу керек. Автожол көлігі жүктер мен жолаушыларды тасымалдаудың негізгі
бөлігін орындай отырып, Қазақстанның негізгі көлік жүйесі болып табылады
және көмір, темір, металлургия өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы өнімі сияқты
жүктерді тасымалдауда шынайы баламасы жоқ көлік болып табылады [1, б.40].
1. Бөлім. Көліктік – Экспедиция қызметі туралы Республикалық
Заңдар
Келісім – шарт негізіндегі көліктік экспедиция субъектілері болып
клиент пен экспедитор болып табылады. Көлік экспедициясының келісім –
шартының клиенті болып экспедициялық қызметтерді алуға қызығушы, сонымен
қатар жүкті жіберумен және алумен қатар көліктік ұйымдармен өзара қарым -
қатынаста болатын жеке және заңды тұлға бола алады. Экспедитор болып заңды
тұлға табылады яғни КЭҚ көрсетуге мамандандырылған ұйымның жүкті клиентке
жеткізу үшін және клиенттің қызығушылығында жұмыс істейтін.
Экспедитор таза делдал рөлін жүк иесі (жүк жіберуші немесе жүк
қабылдаушы) мен тасымалдаушы арасында атқарады. Таза делдал рөлін
атқарғанда экспедитор мен клиенттің қарым – қатынасы көліктік экспедиция
келісім – шарты бойынша тапсырыстық негізде болады, яғни үшінші тұлғамен
келісім шарт жасағанда экспедитор клиент атынан және соның қаржысынан
қызмет етеді.
Келісім бойынша құқық және міндеттері, тексерілген болып табылатын
сенуші адамда пайда болады. Экспедитор жүк иесінің барлық тапсырыстарын
дұрыс ниетпен және жүкке деген қамқорлықта орындауы керек, егерде
жоғалтулар болған жағдайда экспедитор клиент алдында жауап бермейді, егер
ол оның тапсырыстарын дұрыс орындаған болса.
Экспедитор делдалдық функцияларды жүк иесі мен тасымалдаушы арасында
(жүк жіберуші немесе жүк алушы) орындайды (бұл жағдайда экспедитор жүк
иесінің комиссионері болып табылады). Экспедитор мен клиенттің көліктік
экспедиция келісімі бойынша қарым - қатынасы комисиялық сипатта болады,
яғни үшінші жақпен келісімдер жүргізгенде (бұл жағдайда тасымалдаушымен)
экспедитор өзінің атынан және комитент қаржысына қызмет етеді (бұл жағдайда
жүк иесінен).
Комиссия келісім шарты бойынша бір жақ екінші жақтың тапсырысы бойынша
сыйақысына өз атынан бір немесе бірнеше мәміле жасайды, бірақ комитент
қаржысына.
Комиссионердің үшінші жақпен орындалған мәмілесі бойынша, құқықтарға
ие болып міндетті комиссионерге айналады. Экспедитор тасымалды
маңыздылықпен орындамайды, бірақ тасымал келісімін өз атынан жасай отырып,
клиенттің (жүк иесі) алдында тасымалға жауап береді.
Экспедитор өзіне меншікті КЖ – мен билей отырып, делдал мен
тасымалдаушы құрылымдарын біріктіреді. Бұл жағдайда экспедитор экпедициялық
операциялармен қатар тасымалды тап сондай етіп орындайды, әрі экспедитор
мен клиенттің көліктік экспедициясының нобайлы келісімі бойынша қарым –
қатынасы келесідей тармақтарды біріктіреді.
1. Кіріспе сөзбасы, келісімге отырған күні мен жерін, екі жақтың
толықтай аталуын, олардың орналасуы мен деректемелерін құрайды.
2. Шарттың тақырыбы, экспедитор орындалуын өз мойнына алатын негізгі
қызметтер мен операциялар тізімі бекітіледі.
Сонымен қатар, қосалқы мердігерлермен келісім – шартқа отырған кезде
экспедитордың кімнің атынан шығатыны бекітіледі: өз атынан, бірақ
клиенттің тапсырысы бойынша және клиенттің қаржысына немесе клиент атынан
және оның тапсырысы мен қаржысы на.
Екі форманың да қолданылуы жиі қарастырылады.Мысалы, жер үсті
тасымалдаушыларымен және стивидорлық компаниялармен келісімдер экспедитор
атынан, ал теңіз тасымалдарының келісімдері – клиент атынан жасалады.
3. Экспедитордың міндеттері жүкті жеткізуді ұйымдастыру нормативтік
актілерде белгіленген келісім – шарттағы сәйкес міндеттер бойынша
қарастырылады.
Жекелей контейнерлік жүктерді тасымалдағанда экспедиторлық компания
жүкті жеткізудің көліктік – техникалық схемасын құрады, барлық процессті
ұйымдластырып бақылайды. Жүкті жеткізудің көліктік – техникалық схемасын
құра отырып экспедиторлық компания таңдайды:
Тасымал нұсқасын (тікелей темір жолдық немесе автокөліктік хабарлама
немесе портын таңдай отырып, және т.б.); тасымал технологиясын
(контейнерлерде, пакеттерде және т.б.); Соңында экспедитор тасымалдың
таңдалған нұсқасын өткінші мөлшерлемесімен, транзиттік уақытпен және
көліктік қызметтердің басқада сапалы көрсеткіштерін ұсынады: мүмкін
кідірістер, жүктің сақталуы, жүктің қай жерде екені туралы ақпараттың
жүйелілігі және т.б.
4. Клиенттің міндеттері, келісім – шартта қарастырылған міндеттерге
сәйкес және нормативті актілерде көрсетілген.
Клиент, жекелей:
Экспедиторға көліктік – экспедициялық операцияларды орындау құқығы
үшін сенімхат береді. Жазбаша түрде экспедиторға экспедиторлық тапсырманы
барлық жұмыстың тізімінің және қызметтер және толық көрсетілуімен, нақты
және анық жүктің ерекшеліктерімен және оны тасымалдаудың шарттарының
көрсетілуімен береді (салмағы, габариттері, сақтаудың шарттары, тасымалдау,
негізгі ерекшеліктері және с.с.);
Көліктік экспедицияның келісім – шарты тапсырыстық негізде және
комиссиялық негізде болады.
Экспедитор көліктік экспедицияның келісім – шарты бойынша
қарастырылған қызметтерді орындауға құқылы, жекелей емес, (егер келісім –
шартта басқаша қарастырылмаған болмаса), басқа да тұлғалардың орындауына
шақырады. Бірақ клиент алдындағы жауапкершілікті алуды экспедитор
жалғастырады.
Көліктік экспедиция келісім – шартының бұйымы болып - үзілмес,
біртұтас заңдардың жиынтығы ( тасымал келісім – шартына отыру, кедендік
формальдылықты орындау, жүктерді тасуға aжәне шығаруға және т.с.с.) және
клиентке тиесілі клиенттің анық тапсырысы бойынша жүктерді жіберу және
белгіленген жеріне жеткізу бойынша нақты іс – әрекеттер(жүктеу, түсіру,
сақтау,жүктерді тасымалдау және т.б.).
Жекелей КЭҚ орындау үшін клиент экспедиторға экспедиторлық тапсырыс
береді, оны орындауға деген негізгі берілгендердің барлық мәліметтері
сақталған болуы керек. Экспедитор мынадай тапсырыстардан бас тартуы мүмкін,
егер нормативті актілерге қайшы келсе немесе клиентке жағымсыз зардаптар
әкелетін болса. Экспедиторлық тапсырыс жасалған келісім – шарт бойынша
берілуі мүмкін немесе жекеше тапсырыс ретінде де беріледі.
Экспедитор әдетте өзінің клиентімен көліктік экспедицияның нобайлы
шартына отырады, жалпы шарттар мен екі жақтың өзара – әрекеттік тәртібінен
тұратын, жүктің түрі мен саны, бағыты, мерзімі және әр тапсырыс бойынша
өту құнының толассыз мөлшерлемесі қосымша келісіммен немесе көліктік
экспедиция шартына тіркелген қосымшамен айтылады.
• мемлекетаралық тасымалдауларды ұйымдастырған кезде экспедитордың
клиенті болып:
• сатып алушы, егер тауардың қойылуы Е немесе F базистік шарттарға
сәйкес болса;
• сатушы, егер тауардың қойылуы С или D топтық базистік шарттарға
сәйкес болса;
Тасымалдаушы немесе тасымалдау шартына клиентпен отырған одан кейін
жекелей жұмыс түрлерін орындау үшін немесе қызметтерге экспедиторды
қосымша мердігер ретінде жалдайтын көліктік – экспедициялық компания.
Сонымен қатар сатушы да, сатып алушы да алдын ала сатылған келісім – шарт
шарттарына тәуелді экспедиторға есіктен есікке дейін тасымалын
ұйымдастыруға тапсырыс береді немесе тасымалдың тек қана жартысын
ұйымдастыруға, яғни тауардың сату – сатып алуға сәйкес жауапкершілік
клиентке жүктеледі. Экспедиторға жүкті береді (күні мен жерін келісе
отырып); барлық керекті құжатты береді;
5. Екі жақтың жауапкершіліктері көліктік экспедицияның келісім – шарты
бойынша өзінің міндеттерін орындау немесе сол жауапкершілікке сәйкес
орындау.
Жекелей, экспедитор жүкке оны өзінің қарамағына қабылдағаннан
қабылдаушыға тапсырғанға дейін жауапкершілікке ие. Сонымен қатар экспедитор
клиенттің алдында келесі жағдайларда жауапкершілікке тартылады.
Жоғалтулар (толықтай немесе жекелей) мен жүкке залал келген кезде
экспедитор жоғалтулар негізінде болған келтірілген залалдарға жауап береді,
жүкке зақым келуі немесе жеткізу кезінде кідірістер болса, егерде бұл
жағдайлар экспедитордың қарамағында болған кезде ғана орын алса. Бірақ та
экспедитор жауапкершілікті болдырмауына болады, егерде, ол осы
жағдайларды болдыртпауға барлық шараларды қолданғанын дәлелдесе, және шығын
, зардаптар немесе жүктің бұзылуы оның қолынан келмейтін залалдар кесірінен
және оны болдырмау оған тәуелді болмаған жағдайда. Жекелей мұндай себептер
болып: жүк жіберушінің немесе жүк қабылдаушының кінәсі болады; ерекше
белгілі тасымалдағы жүктердің ерекшеліктері; жүкті тасымалдауға қабылдаған
кезде байқалмай қалған тара ыдыстарының немесе ораманың жетіспеуінен.
Тасымалдауда жүкті сақтау үшін немесе сақтауда аса қауіпсіздік
шараларын қажет ететін құжатта негізгі ерекшеліктерінің берілуінсіз жүкті
тасымалға беру.
Жолда болған жоғалтуға, жетіспеушілікке немесе жүкке зақым келуіне
экспедитор клиентке толықтай ақшасын қайтарады, тек қана күші келмейтін
жағдайлар барысында бұзылған жүкке ақша қайтарылмайды. Сонымен барлық
жүктің жоғалтуына экспедитор барлық ақшаны толықтай өтейді, егер жартылай
жоғалту болғанда жартылай төлемін, жетіспейтін жүкке сол жетіспейтін
бөліктің ақшасын, ал жүктің бұзылуына байлынысты оның бағасы төмендеген
болса соған байланысты соманы төлейді. Жүк келесі жағдайларда жоғалтылған
болып есептеледі:
- егер ол қабылдап алушыға шартта көрсетілген жеткізудің мерзімі
біткенге дейін 30 күн ішінде тапсырылмаса;
- егер ол қабылдаушыға белгілі бір уақыт ішінде яғни жүктің бұзылмайды
деген мерзімінде жеткізілмесе (шартта жеткізу мерзімі көрсетілмеген
жағдайда).
Сонымен қатар жүктің бұзылуы, жоғалуы туралы фактілер қабылдап жатқан
кезде қабылдаушы арқылы тіркеліп және арнайы хабарламамен рәсімделуі керек
(егерде хабарлама рәсімделмесе, клиент жүкті толықтай алған болып
есептеледі).
Егер жоғалту мен жүктің бұзылуы экспедитор кінәсі деп бекітілсе, ол
клиентке тек қана келтірілген зиян үшін емес, және жоғалтылған пайда үшін
де төлейді, яғни клиент бұл табыс көзіне кәдімгі шарт бойынша егер жүгін
жоғалтпаған кезде ие болар еді. Халықаралық хабарламада тасымалдауда жүктің
жоғалтуына, жетіспеушілігіне, бұзылуына экспедитор Ресей бойынша
тасымалдауға қарағанда ең аз жауапкершілікке ие болады. Барлық немесе
жекелей жүктің жоғалтуы кезінде, экспедитордың клиентке төлейтін сомасы
барлық массаның 1 кг-ның 2 есептік бірлігінен аспауы керек, ал
экспедитордың клиентке төлейтін максималды сомасы егер шарт орындалмаған
жағдайда, орын үшін (контейнер) 666,7 есептік бірлігін құрайды. Қазақстан
Халықаралық валюта қорының мүшесі болмағандықтан, экспедитордың төлейтін
сомасын анықтау үшін есептік бірліктері тенгеге немесе соттың шешім
қабылдаған күніне немесе екі жақтың келісім қабылдаған күніне
айырбасталады.
Мысал. Рондо компаниясы (клиент,жүкқабылдаушы) Прамо компаниясымен
Германиядан Қазақстанға ТЭО арқылы жүкті жеткізуге (рулондағы қағаздар )
келісім – шартқа отырды. Жүктің барлық массасы 1 200 кг; жүктің құны 650
000 тенге.
Рондо компаниясына келген контейнер жүкқабылдаушы сенімхатымен
экспедитор өкілімен арқылы қабылданды. Жүкқабылдау кезінде экспедитор өкілі
тасымалдаушыға контейнердегі жүктің саны мен сапасына ешқандай дауы жоқ
екеніне қолхат берді.
Рондо компаниясы құрамды қабылдау және тексеру барысында 150 кг
көлеміндегі құны 82 000 тенге тұратын жүктің жетіспейтіндігін байқады.
Клиент арбитражды сотқа жүктің жетіспейтіндігін байқағаны туралы Прамо
компаниясына жазған арызымен шағымданды. Арбитражды сот жүкқабылдаушының
шағымын қанағаттандырды. Халықаралық хабарламада тасымалдаумен байланысты
экспедициялық қызмет көрсету барысында жүк жоғалтуына барлық жүк массасының
1 кг-на 2 есептік бірліктен келеді
Егер СДР курсы 42,625 тен..СДР- ды құрайтын болса, жоғалтқан 1 кг жүк
үшін келтірілген залал сомасы.
42,625 тен..СДР х 2 есеп.бір. = 85,25 тенге.
Прамо, Рондо - компаниясына төлейтін шығын сомасы: 150 кгх 85,25
тенге - 12 788 тенге.
Келісім шарт бойынша міндеттерін орындау мерзімін бұзғаны үшін
(жеткізу мерзімі және жүкті тапсыру, тасымал ұзақтығы және т.б.) экспедитор
клиентке шығын орнын толтыруы керек, айыппұл төлеп немесе тұрақсыздық
төлемін өткізуі керек ( келісімдегі шарттарға сәйкес). Бірақ, егерде
мерзімдер клиенттің кесірінен немесе форс – мажорлық жағдайлардан болса,
экспедитор жауапкершіліктен босатылады.
Келісімнің басқа шарттарын бұзатын болса экспедитор екі жақтың
бекіткен келісімдеріне сәйкес жауапкершілік шегінде жауап береді. Бірақ та
клиенттің өндіріп алатын сомасы Однако сумма взысканной клиентом (жүк иесі
немесе басқа да қызметтерді тұтынушымен) көліктік экспедиция қарастырған
келісімге сәйкес КЭҚ – ге деген тұрақсыздықтар тарифін жоғарлатпайды.
Өз кезегінде, клиент экспедитордың алдында келесі жағдайларда жауап
береді:
жүктің ерекшеліктері жөнінде ақпарат бермеу, оны тасымалдау шарттары және
т.б. Осындай бұзуларға байланысты, клиент экспедиторға шығындарды өтеуі
қажет;
осындай бұзушылық орындағаннан кейін клиент экспедиторға барлық шығын
сомасынан 10% айыппұл төлейді;
сыйақыны кешіктіру және шығынның орнын толтыру. Бұл жағдайда клиент
тұрақсыздығына байланысты сомадан 0,1 % төлейді, сонымен қатар орын
толтыру сомасы шыққан шығын мен төленбеген сыйақыдан аспауы керек.
Екі жақтың арасындағы есептесулер, экспедитордың клиентке есеп беру
тәртібі мен мерзімін түсіндіреді, клиенттің төлемді төлеу мерзімі, төлем
өткізу валютасы.
Келісімнің қызмет ету мерзімі,екі жақтың бекітілген келісімі бойынша,екі
әдіс бойынша беріледі:
келісімнің әрекет ету мерзімі анық көрсетілген, мысалы срок действия
договора указан явно, например Берілген келісімнің әрекет етуі клиенттің
тапсырыс беру кезінен бастап, экспедитордың тапсырыс алғаннан... ( әдетте
сол жылдың 31 желтоқсанына дейін);
әрекет ету мерзімі көрсетілмеген, бірақ келісімді тоқтату шарты
енгізілген, мысалы Екі жақтың әр біреуі келісімді тоқтатуы мүмкін, шын
тоқтатқанға дейін екінші жаққа 30 күн бұрын жазбаша ақпарат беру арқылы.
Форс-мажор (өрттер, табиғат апаттары, әр түрлі сипаттағы әскери
операциялар, бүліктер т.б.), екі жақтың келісіміне байланысты орындайтын
міндеттеріне кедергі келтіретін жағдайлар болып табылады. Келісім бойынша
міндеттерді орындау мүмкін емес болған жақ, екінші жақты жағдайдың
басталғаны және аяқталғаны туралы ескертіп отыруы керек. Дәлелдеу есебінде,
форс – мажорлық жағдайлар белгіленген мерзім ішінде орын алса, сәйкес
келісім жағы сауда – өндірістік палатаның растауларын ұсынуы керек.
Пікірталастар, көлік экспедициялық келісімді жасау мен орындауға
байланысты. Екі жақтың пікірталастары реттелмеген жағдайда пікірталастар
сотта қарастырылады. Экспедиторға деген наразылықтар тек қана көліктік
экспедициялық келісімді дұрыс орындамаған жағдайда ғана көрестіледі.
Наразылыққа міндетті түрде ұсынылуының дұрыс екенін түсіндіруші құжаттар
мен жоғалтқан жүктің саны мен бағасы қоса беріледі. Наразылықты беру
мерзімі 6 ады құрайды. Наразылықты беру мерзімін санап шығарудың басы
наразылық затына байланысты болады:
келісімді орындау мерзімі бұзылған жағдайда, мерзім келесі күні келісімнің
әрекет ету күні бітісімен саналады;
жоғалтулар үшін шығындарды өтеу, жетіспеушіліктер немесе жүктің бұзылуы
үшін мерзім келесі күні қабылдап алушыға тапсыратын кезден бастап
саналады;
келісімге байланысты басқа міндеттердің бұзылу мерзімі, наразылық білдіруші
біліп қалған немесе білуі керек болған кезден, сол күннен бастап саналады.
Экспедитор күнтізбелік 30 күн ішінде наразылықты қарап шығып оның
қанағаттандырылуы немесе бас тартатыны жайында жазбаша жауап береді.
КЭО-мен байланысты талап ету бойынша ескіру мерзімі, 1 жылды құрайды.
Талап ету бойынша ескіру мерзімі экспедитордың жүкті тапсыру күнінің келесі
күні басталады, ал егерде жүк келесі күннің соңғы күнінде экспедитордың
жүкті тапсыруы керек болған күнінде берілмеген жағдайда.
Басқа да шарттар – бұл әдетте келісімге толықтай қатысты құқықтық
сипаттағы.
1. Көлік – экспедициялық ұйымдардың негізгі кіріс көздері
Көлік – экспедициялық ұйымдардың жүк иелерімен және тасымалдаушылармен
өзара әрекеттестігінен олардың негізгі кірісі жасалады.
Жүк иелері көрсетілген экспедициялық қызметтерге ақысын төлейді. Жүк
иелерімен көлік – экспедициялық ұйымдар ереже бойынша келісілген тарифтер
негізінде өздерінің есептік қатынасын құрайды, олар екі формада берілуі
мүмкін:
әр жұмысқа немесе әр қызметке белгіленген (тасымалдау құжаттарын
рәсімдегені, жүкті алып жүргені үшін мөлшерлемелер және т.б.);
жүк иесі келісім қатынастарын құруға тапсырма берген басқа ұйымдармен
орындалатын жұмыстың немесе қызметтің бағасынан процент түрінде берілуі
(мысалы, қалалық терминалда жүкті сақтаудың тарифтік көлемі 2 % ).
Тасымалдаушылармен өзара қарым – қатынастар негізінде негізгі кіріс
көзі – тасымалдаушы белгілі бір жүк көлемін тартқаны үшін тарифтен
жеңілдік береді (экспедиторға берілетін қомақты жеңілдік).
Сонымен қатар тасымалдаушылардан агенттік комиссия алынуы
тәжірибеленуде.
Көліктік агенттеу келісімі (агенттік келісім). Агенттің
тасымалдаушының өкілі екені алдында айтылып кеткен болатын және оның
қызметінің объектісі болып КЖ болып табылады, ал негізгі функциясы –
клиенттің мүддесін қорғау болып табылады. Қазіргі кезде бір де бір
тасымалдаушы маршруттық қозғалыстарда КЖ аялдамаларында өзінің өкілінің
көмегінсіз істей алмайды. Белгіленген агент бойынша тасымалдаушы көптеген
үшінші жақтармен агенттің олармен келісілген келісім негізінде қызметтік
қарым – қатынастарға кіріседі.
Сонымен қатар, тасымалдаушының агентпен өкілеттілігі (принципал, ол
оператор болуы мүмкін, кеме иесі, автокөлік ұйымы, әуекомпаниясы,теміржол
немесе олардың бірлестігі) агенттік келісіммен рәсімделеді, оның күшіне бір
жақ – агент басқа жаққа - принципал есебіне және мүддесіне заңдық
қызметтерді атқарады.
Агенттік келісімнің құқықтық статусы. Агенттік келісім бойынша бір жақ
екінші жақтың тапсырысын сыйақысына орындауға міндеттеледі, заңдық немесе
басқада әрекеттер өз атынан бірақ принципал есебіне немесе принципал
есебімен соның атына.
Агент өз атынан және принципал қаржысына үшінші жақпен агенттің
келісілген келісімі бойынша, егерде принципал келісімде аталған болсада
немесе үшінші жақпен келісімді орындау бойынша тікелей қарым - қатынасқа
барған болсада агент құқықтар мен міндеттерге ие болады.
Агенттің принципал атына және қаржысына келісілген келісім бойынша,
құқықтар мен міндеттер тікелей принципалда пайда болады.
Анықтамадан шыға агенттік келісім, көлік экспедициясы келісіміне
ұқсас, тапсыру келісімі мен комиссия келісімі бола алады, сондықтан
агенттік келісімнен шығатын қарым – қатынастарға мынадай жағдайды
қолданады:
- егерде агент тасымалдаушы аты мен қаржысына әрекет етсе;
- егер агент өз атынан бірақ тасымалдаушы қаржысына әрекет етсе.
Агент келісімді орындау барысында, агенттік келісімнің қарастыруымен
басқа жақты қызметтерді орындауға тартуға, бірақ субагент қызметі үшін
принципалдың алдында жауапты бола отырып субагенттік келісім жасауға
құқықты.
Агенттік келісім жасағаннан кейін екі жақ белгілі міндеттер мен
құқықтарға ие болады.
Жекелей алғанда, агенттің негізгі міндеттері болып келесілер табылады:
- агенттік келісім бойынша қызметтерді орындау;
- жүкті тасымалдауға тарту;
- жүкті тиеу – түсіруді, қабылдап –тапсыруды ұйымдастыру;
- фрахталық және басқа да төлемдерді инкассациялау және аудару;
- наразылықтарды реттеу;
КЖ – ға қызмет көрсету бойынша орындалатын функциялар (жанармаймен
қамтамасыз ету, техникалық материалдармен, жөндеулер жүргізу т.б.);
- принципал мүддесі бойынша өзінің қызметін сапалы түрде және агенттеу
тәжірибесіне сәйкес орындау;
- өзінің өкілеттігі шегінде әрекет жасау;
- агенттік келісімдегі қарастырулар бойынша құралдарды жұмсау
тіркеулерін жүргізу және есеп беруді мерзімінде, тәртіп бойынша
принципалға беру;
- принципалдың коммерциялық қызметі туралы құпиялық сипаттағы болатын
ақпаратты құпияда сақтау, агенттеу келісімін бұзғаннан кейінде;
Айтылып кеткен негізгі міндеттерден басқа агент міндетті:
- принципалға барлық қосымша агенттің үшінші жақпен орнатқан келісімнен
бөлек қаржы туралы хабарлауға, дер кезінде принципалға алған
кірістерді аударуға;
- принципал жұмысына қатысты, талап бойынша есептер мен басқа да
құжаттарды көрсету.
Принципалдың негізгі міндеттері (тасымалдаушының) көліктік агенттеу
келісімі бойынша келесілер болып табылады:
- агентке уақтылы және қажетті ақпаратты беру (КЖ рейсі туралы, кесте
мен оның өзгерістері туралы, жаңа желілер мен қызмет көрсету
түрлерінің ашылуын, КЖ – ның жаңа түрлерінің келуін және т.б.),
агенттік келісімге сәйкес әрекеттерді орындауға жеткілікті;
- қызметтерді орындау барысында кеткен агентке шығындарды төлеу, сонымен
қоса агенттік келісімде бекітілген агенттік сыйақыны төлеу. Сонымен
қатар принципал агенттің принципал атынан орындаған әрекеттеріне жауап
беруге міндеттеледі.
Агент функциялары, біртұтас құқықты табиғатқа қарамастан, көліктің әр
түрінің спецификасына тәуелді.
2. Теңіздік агент қызметін көрсету
Теңіз агенттерінің функция көлемі, құқықтары мен міндеттері әр елде әр
түрлі. Бірақта теңіздік кеменің агенттік қызметі негізінен үш топтық
операцияны орындайды:
- порттағы кемелерді рәсімдеу—мағлұмдау;
- техникалық қызмет көрсету бойынша және кемені жабдықтаудағы қызметтер;
- коммерциялық қызметтер.
Теңіз агенттерінің негізгі функциялары келесідей:
- сәйкес нысандарын орындай отырып кемелерді қабылдау мен жіберу;
- кемелерді санитарлық және карантиндік қатынаста қызмет көрсету;
- салықтарды, баж салығын, жиындарды төлеу (сонымен қатар порттық);
- кемелерді айлақтармен, буксирлермен, лоцмандармен қамтамасыз және
т.б.;
- кемелерді жанармаймен, сумен, азық – түлікпен және қажетті техникалық
құралдармен қамтамасыз ету;
- кемелерге жөндеу керек болған жағдайда оны ұйымдастыру;
- жүкті қабылдау мен тасымалдауға дайындау;
- кемеден жүкті қабылдап, оны жүк иесіне немесе өкіліне тапсыру;
- жүк тиеу операцияларын орындайтын ұйымдармен келіссөздер жүргізу;
- ПРР – ді қамтамасыз ету ( бортқа дейін,борттан және борт үстінде);
- керек құжаттармен рәсімдеу (кеме және жүк бойынша);
- таймшиттерді құру (кеменің потта тұру уақытын есептеу);
- кеме иесі мүддесі бойынша есептік операцияларды орындау;
- кеме және жүктік операциялар бойынша ақпараттық мониторинг;
- кеме иесі атынан сот органдарына арыздар беру;
- кеме иесінің басқада тапсырмаларын орындау.
- Теңіз агентінің қызметтері агенттік сыйақының тұрақты мөлшерлемесі
бойынша төленеді.
3. Автомобильдік агенттік қызмет көрсету
Халықаралық автокөліктік жүк тасымалдауларын орындаудағы агенттік
қызмет көрсетудің ерекшелігі болып, тасымалдаушы бір немесе бірнеше
көліктік делдалдармен келісім жасайды, әр қайсысы мүдделерін ұсынып, АКЖ
тасымалдаушыға қандай болмасын бір елдің шекарасында қызмет етеді.
Қазақстандық тәжірибе бойынша тасымалдаушының шетелдік мемлекеттің
шекарасындағы қызметін АКЖ жүргізушісі орындайды, бірақ объективті
себептер есебінен (шет тілін ерікті түрде сөйлей білмеу, жергілікті жердіңм
заңдары мен әдеттерін жеткіліксіз білу,материалдық құралдардың және
техникалық базаның болмауы) жүргізуші шетелде көліктік ұйымның уәкілеттік
функцияларын толықтай түрде іске асыра алмайды.
Автокөліктік агенттің функциялар көлем,і құқықтары мен міндеттері,
барлық елде бірдей.
Агенттің негізгі функциялары бес топтық операцияны орындауға
негізделеді:
- елдің шекарасында жүкті АКЖ – ға қайтып келетін бағытта немесе
жолшыбай бағытта жұмылдыру. Көптеген автокөліктік тасымалдаушылардың
шетелде тұрақты уәкілеттігі болмайды, сондықтан көбінесе осы функцияны
агенттерге тарсырады. Агент қызықтырған клиентпен кіре ақы төлемінің
мөлшерлеме бағасын кеседі (тасымалдаушылар келіскен тарифтерге сәйкес).
Сонымен қоса агент тасымалдаушы оған жария еткен, тасымалды ең төмен
жіберілетін мөлшерлемеге қарағанда жоғары бағаға сатуға мүдделі (ақылға
сыятын), агенттік сыйақы көлемі клиенттен алған жалпы сомаға байланысты.
Клиенттен кіре ақы төлемін алу және оны принципалға жіберу де агенттің
функцияларына кіреді;
- тасымалдау процессін коммерциялық қамтамасыз ету. Агент
міндеттеледі:
- АКЖ- ны өз елінің шекарасында қарсы алу мен шығарып салу;
- АКЖ – мен жүкті кедендік рәсімдеуден өткізуде әрекеттестік көрсету;
- тапсырыс берушілер арасында АКЖ –ны бөлу;
- АКЖ тасымалдаушысын өңдеу (қабылдау, клиенттерде ПРР –ді орындау
кезінде әрекеттестік көрсету және т.б.);
- жүктерге қажет құжаттар рәсімін қамтамасыз ету;
- АКЖ – ның максималды жүк көтерімділік пен жүк сыйымдылықты қолдануына
көмектесу және т.б.;
- тасымал процессін техникалық қамтамасыз ету. Агент АКЖ –ға техникалық
көмек кезінде және жөндеуде көмектесуге, және оны қосалқы бөлшектер
мен қамтамасыз етуі тиіс. Тасымалдаушы әдетте, агент тасымалдаушының
келісімінсіз – ақ жұмсайтын максималды соманы айтады;
- тасымалдаушының мүддесі мен құқығын қорғау. Агент тасымалдаушының
мүддесін қорғау үшін барлық керекті шараларды қолдануы тиіс:
- әр түрдегі апаттар болсын және үшінші жақтың алдында азаматтық
жауапкершілік туған кезінде;
- автокөлікке зақым келу деңгейін анықтауда, толық немесе жекелей жүктің
бұзылуында сюрвейер арқылы шығаруда (апаттық комиссар) және жүк
қағазға белгі енгізу;
- жүк жіберуші мен жүк қабылдаушы алдында агенттің жауап беруші рөлін
атқаруы және осыған байланысты болған жоғалтуларды реттеу;
- басқа да қызметтер. Агент жүргізушілерге АКЖ авансын бере алады, қонақ
үйде тұруына көмектеседі және т.б.
Агенттік сыйақы мөлшері қызметтер үшін төлемді төлемегенде, бірінші
топта айтылып кеткен келісімде келісілген белгіленген мөлшерлемемен
анықталады. Сонымен қоса тасымалдаушы агентке барлық шығындарды
тасымалдаушының мүддесін қамтамасыз ету үшін өтейді.
Әдетте автокөліктік агент ретінде көлік – экспедициялық ұйымдар
шығады.
4. Әуе тасымалдауындағы агенттік қызмет көрсету
Халықаралық әуе жүк тасымалындағы агенттік қызмет көрсетуге фрахталық
агенттік қызмет көрсету және әуе кемелеріне агенттік қызмет көрсету жатады.
Фрахталық агенттік қызмет көрсету шет мемлекетке тасымалшы қызметін
сату мақсатын көздейді.
Жалпы мойындалған халықаралық әдетіне сәйкес шетел әуе компаниясы
басқа әуе компаниясымен өз елінің шекарасында өзі орындайтын соңғы жүк
тасымалын сату туралы келіседі. Көліктік делдалдылықтың бұл түрі бас
агентті дайындаумен рәсімделеді, яғни екі жақ бір – бірін бас агент етіп
басқа елдің шекарасында тағайындайды. Мысалы, егер неміс әуекомпаниясы
Германияда қазақстандық әуекомпаниясымен орындалатын жүк тасымалдарын
сатса, онда неміс компаниясы агент болады, ал қазақстандық компания
принципал болады. Қазақстанда екі жақ орын ауыстырады.
Бас агенттің функциялары келесідей:
жүк тасымалдарын сату;
жүктік тасымалдарды броньдау;
тасымал құжаттарын рәсімдеу;
өз елінің нарығына шетелдің жылжуына әрекет ету, сонымен қатар жарнама
компаниялары және т.с.с.
өз елінің шекарасында жүктік тасымалдарды сатқаны үшін бас агент
комиссиялық сыйақы алады.
Әуе кемелеріне агенттік қызмет көрсету әуежайдағы ұшақтарға қызмет
көрсетумен байланысты.
Агенттің әуежайдағы негізгі функциялары келесідей:
әуежайлық қызметтерді төлеу;
әуе кемесін шекаралық және кедендік рәсімдеуде әрекет ету;
ұшақты жөндеу мен техникалық қызмет көрсету, оны жанармаймен толтыру;
• жүкті қабылдап, тиеп – түсіруде әрекеттесу және т.б.
Бұл қызметтер үшін сыйақы мөлшерлемесі әр орындалған операцияға
белгіленген түрде анықталады.
1.5 Теміржол тасымалдарындағы агенттік қызмет көрсету
Халықаралық теміржол тасымалдарындағы агенттік қызмет көрсетуге
мыналар жатады:
- КЖ – не агенттік қызмет көрсету (вагондарды, локомотивтерді, жылжымалы
жүк тиелетін құралдарды). КЖ –ға коммерциялық және техникалық
агенттік қызмет көрсету (құжаттарды рәсімдеу, жөндеу) теміржол
ұйымдарымен болмаса белгіленген немесе экспедиторлық ұйымдармен
жүргізіледі. Агенттік қызмет көрсетудің мұндай түрінің шарттары
әдетте шекаралас екі елдің шекаралық келісулерімен шешіледі;
- фрахталық агенттік қызмет көрсету, мақсаты ең тиімді жолмен жүк
тасымалын сату болып табылады. Ұлттық теміржолдың халықаралық негізде
тасымалдарды сатуы шетелде сонымен қатар ел ішінде де орындалады.
(егерде олар көп мөлшерде болса).
Ұлттық теміржол өзін қызықтырушы әр елден әр түрлі фрахталық
агенттерді тағайындайды. Бірақ та бұл келісімдік қарым – қатынастар көлемін
ұлғайтады және агентпен принципалдың арасында өзара қарым – қатынасты
туғызады, сондықтан да ұлттық теміржол әкімшіліктері фрахталық агенттердің
шектеулі санымен жұмыс жасағанды қалайды.
1.6 Агенттік сыйақы
Агенттің орындайтын функцияларына байланысты, агенттік сыйақы
тағайындалады. Агенттік сыйақыны алу қағидалары агенттік қызмет көрсету
келісімінде бекітіледі.
Жалпы алғанда агенттік компания кірісі қызметтердің келесі түрінде
құрылады:
- агенттік қызмет көрсету. КЖ –не агенттік қызмет көрестуіне (қызмет
көрсету) және капитанға мүмкін болатын көмектер көрсету, жүргізушіге,
ұшқышқа, жолсерікке және т.б. агентке агенттік сыйақы төленеді;
- делдалдық операциялар (жүкті тасымалдауға дайындау, фрахталық
келісімдер жасау және т.б.). делдалдық операциялар делдалдық
комиссиямен төленеді (booking commission). Делдалдық комиссия агентке
берілуі мүмкін мысалы, фрахтаның белгілі сомасының проценті;
- кәсіпкерлік қызмет (экспедициялау, стивидорлық қызмет көрсету,
тальмандық қызмет көрсету, контейнерлерді жөндеу және т.б.). Мысалы,
принципалдың жүгімен оперативті экспедиторлық жұмысты орындағаны үшін
агент қосымша экспедиторлық сыйақы алады (forwarding commission);
Өз қызметі шегінде принципалдың жабдықтарын бақылау,оларға жататыны
импортты аяқтағаннан кейін бос көлік жабдығын қайтару ережелері,
жабдықтарды экспортқа беру ережелері, терминалдармен бос көлік жабдығын
сақтау үшін келісімдер жасау және т.б. [2, 295 б. 3, 279 б. 4, 56 б.].
2. Бөлім. Көлік нарық жағдайында. Көлік жүйелерін құрылымдаудағы
логистикалық қағидалар
Нарық - тауарлар мен қаражат құралдарын бөлуде және айналдыруда,
оған субъектінің тұтынушы мен сатушыны таңдау еріктігі тән, баға анықтауда,
ресурс көздерін қалыптастыру мен пайдалануда өндіріс процесіне құрылатын
экономикалық қатынастар жүйесі.
Нарықта тауар мен капиталды ерікті айналдыру сферасы, және де жұмыс
күшінің қозғалысы түсіндіріледі және т.б. Осыған байланысты тауар нарығы,
қызметтер, капитал, жұмыс күші, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz