Қазақ тілі - қазақ тілінің ұлттық тілі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

h3Мазмұны
Кіріспе 3
I-тарау. Қазақ тілінің іс-қағаздар стилі 5
1.1 Қазақ тілінің-Қазақстан Республикасының 5
1.2.Іс – қағаздар стилінің ерекшеліктері 11
1.3 Тілдік норма мен дағды 15
1.4 Іскерлік қарым – қатынас 16
Қорытынды 18
Пайдаланған әдибиеттер 20
h3
h4Кіріспе
Дамыған тілдердің негізгі белгілерінің бірі – сөз байлығы. Сөз байлығы
дегеніміз тек сандық көрсеткіш қана емес. Ол ең алдымен сөз алуандығы деген
ұғымды қамтиді.
Әдетте, тілде ақиқат дүниедегі әрбір зат, құбылыстың бас-басына
телінген атаулары бар.Ол әрбір затты даралап көрсетеді (әкім, жусан, тағам,
саусақ, шынтақ, т.б.) сонымен қатар, ең бастысы, олардың басын бір ұғымға
жинақтайтын яғни, (қара, от, қол тәрізді) атаулардың; деректі атаулармен
бірге (мектеп, кітап, т.б.) бейдерек атаулардың (білім, өнеге, тәрбие,
ұғым, өнер т.б.) сондай-ақ, сезім-күйді көрсететін (монтию, жайраңдау,
томсыраю, күлімсіреу, т.б. тәрізді) сөздермен қоса ой-танымдық мазмұндағы
(қанағат, абырой, ар-ұят, адамгершілік тәрізді) сөздің болуы қазақ тілі
лексикалық жүиесіндегі сөздің алуан түрлілігі сөз байлығының сапасын
көрсетеді.
Халықтың тарихи тағылымы, көргені мен көңілге түйгені, логикалық,
эстетикалық таным- білім қазақ тілінің сөз байлығында жинақталған.
Қазақ тілі- осылардың субстанциялануы, материализациялануы.
Қазақ тілі-жалпы адамзат өмірінің барлық салаларында жасалған аса
маңызды білімді, қорытылған тәжірибелі кемел тіл ретінде өзінің сөздік қоры
мен сөздік құрамында жинақталған тіл. Қазақ тілінің мемлекеттік тіл деген
жоғары мәртебеге ие болуы ендігі жерде оның жинақтауыш қызметіне тән
мүмкіндіктерді кеңінен аша түспек.
Қазіргі кезде қазақ тілі жаңа бір леппен қайта түлеу, жандану кезеңін
бастан кешіруде десек те болады.
Қазақ тілінің күш-құдыретін, нақтылығы мен дәлдігін, ресмилігі мен
бейресмилігін тану үшін оның тарихын, көркемдік қуатын, аумақтық таралуын
жан-жақты талдауымыз кажет.h4
Кемел тілге тән тағы бір негізгі белгі-небір нәзік айырмашылықтарды дәл
көрсете алатын тілдік амал-тәсілдердің болуы.
Ең бастысы, тілдік-стильдік құралдардың, амал-тәсілдердің бейтарап,
кітаби, сөйлеу тілі деп аталатын үшендік (триадалық) жүйе құруы.
Қазақ әдеби тілінің қарамағындағы құралдардың үшендік жүйесі өз
іштерінде әрі қарай тарам-тармақтарға бөлінеді.
Әдеби тілдің кітаби тіл және сөйлеу тіл деп аталатын типтері бар. Ал
кітаби тілдің көркем әдебиет стилі, ғылыми стиль, ресми стиль,
публицистикалық стиль деп аталатын салаларға тарамдалуы оның қоғамдық
өмірдің барлық саласындағы қарым-қатынастың жүзеге асуын қамтамасыз ете
алатынын көрсетеді.
Тілдің кемелдігін танытатын осындай объективті белгілерге қарағанда,
қазақ тілі өз мүмкіндігін жарыққа шығарған, яғни құрылым жүйесі дамыған
тілдердің санатына жатады. Қазақ тілінің мұндай дәрежеге жетуі, әрине,
ондаған, тіпті жүздеген ғасырларда әр түрлі кезеңдерден, қазақ этносының
рулық, тайпалық, тайпалық одақ, халық болып қалыптасып, ұлт болып ұюы, ата
кәсібі, ата жұрты тарихымен, шаруашылығы, мәдениеті, мемлекеттілігінің
болуымен тығыз байланысты. Қазақ тілі әр қилы тарихи кезеңдерден өте келе
қазақ халқының ұлттық тілі болып қалыптасты.
h4I-тарау. Қазақ тілінің іс-қағаздар стилі
1.1 Қазақ тілінің-Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік тілі
Қазақ тілі-қазақ тілінің ұлттық тілі. Қазақ тілінің мүмкіншіліктері мен
қоғамдық қарым-қатынасын, оның ресми-іскерлік стильдерін сарамалас бұрын,
ана тіліміздің ұлттық қайнар көзіне тоқтала кетпесек болмас.
Қазақ тілі-небір күрделі ойды, аса нәзік мағыналық реңктерді дәлме-дәл
бере алатындай құрылымы мен жүйесі дамыған, стильдік тармақтары сараланған,
сөз байлығы аса мол, ұлттық тіл діңгейіне көтерілген қазақ халқының ұлттық
тілі, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі.
Қазақ тілі- әлемдік тіл кеңістігінде қайталамасы жоқ, ғасырлар бойы
гуманизм мен прогреске, қазақтардың ұлттық тұтастығымен бірлігін нығайтуға
қызмет етіп келе жатқан тіл.h4
Қазақ тілінде адамгершілік пен бауырмалшылықты, өнеге мен ізгілікті
уағыздайтын небір көркем сөз үлгілері жасалған. Абайдың ойшылдыққа толы ұлы
мұрасы, Әуезов сомдаған көркем дүниелер ұлттық шеңберден шығып әлемдік
деңгейдегі өркениетке үлес болып қосылуы қазақ тілінің мүмкінділігінің аса
зор екенін танытады. Жалпы халықтың қазақ тілінің әдеби тіл, қарапайым
сөйлеу тілі, жергілікті сөйлеу тілі (диалект) тәрізді түрлері бар. Жалпы
халықтың тілдің жергілікті сөйлеу тілі, қарапайым сөйлеу тілі тәрізді
түрлеріне қарағанда, әдеби тіл өзінің қырын алып, екшелеп,
сымбатталғанымен, тіл тұтынушылардың бәріне ортақ нормаларының
қалыптасқанымен, функционалдық стильдік тармақтарының саралана түскенімен
ерекшеленеді. Жалпы халықтың тілдің ең жоғарғы формасы болып табылатын
қазақ әдеби тілі қазақ халқының қоғамдық өмірінің барлық саласында қызмет
етеді. Оның қоғамдық өмірінің бұқаралық ақпарат, көркем әдебиет, ғылым-
білім, ресми, құқық, саясат салаларында және тұрмыста қолданылатын стилдік
тармақтары бар.
Өзінің әлеуметтік мүмкіндігін аша түсу үшін әдеби тілдің нәр алып
отыратын қайнар көзі болуға тиіс. Қарапайым сөйлеу тілі қазақ әдеби тілі
жергілікті сөйлеу тілі қазақ әдеби тілін байытудың бұлақ көзі болып
табылады. Сондай-ақ байырғы кездегі әдеби тілдің үлгілері (жыраулар
әдебиеті, эпикалық, тарихи жырлар т.б.) және бастауыш шағатай, орта азиялық
түрік тілінен алынатын қазақ әдеби тілінің баюының көзіне жатады. Қазақ
тілі өз буына өзі семіріп, өзі қазанында қайнаған тіл емес. Оның өзгеде ұлт
тілдерімен алыс-берісі бар. Сөз қатарына ауыс-түйіс жолмен молаюы, әсіресе,
лексика-терминология жүйесінен айқын байқалады.
Әсіресе, ауызша дәстүрде дамыған эпос, тарихи жырлар, ақын-жыраулар
поэзиясы тәрізді көркем эпикалық шығармалар мен ұлы Абай бастаған алыптар
шоғырының жазба дүниелері стандартты тілдік нормаларды қалыптастыруда рөлі
айрықша болды.
Сондықтан да байырғы эпикалық шығармалар мен ақын-жыраулар
поэзиясындағы ауызша тіл мен жазба тіл дәстүрлеріндегі сөз үлгілері бүгінгі
әдеби тілдің нәр алатын ең басты бұлақтары болып отыр, деген пікірге әбден
келісеміз.
Өйткені әдеби тілдің ең жақсы үлгілері жазбаша, ауызша тараған тарихи-
мәдени мұраларда ұрпақтан-ұрпаққа сабақтастығы үзілмей үздіксіз жетіп
отырған.
Қазақ әдеби тілін жасаушы – халықтың өзі. Әдеби тілдің қалыптасуы мен
дамуына аса көрнекті сөз зергерлері, мәдениет, ағарту, білім мен ғылым,
қоғам қайраткерлері ерекше еңбек сіңіріп, көп үлес қосты. Әдеби тілдегі
көркем сөз, даналық сөз, танымдық тәрбиелік сөз үлгілерін ұрпақтан-ұрпаққа
жеткізіп отырды. Тілдік құралдарын саралап, талғап қолданудың үлгісін
көрсете отырып, тілдің ішкі мүмкіндіктеріне сүйене келіп, өзінің тыңнан
жасаған бедерлі сөз өрнектерімен, әрдайым әдеби тілдің байып, салалық
дамуына әсер етті. Сөйтіп, әдеби тілдің дәлдік, өткірлік, байлық,
икемділік, серпінділік тәрізді ішкі қуатын шыңдай түсті.
Тілдік ұжымның дүниетануының кеңеюі, ақыл-ойының кемелденуі тілдің
құрылыс жүйесінің дамуына әсер етеді. Ал тілдің лексика-грамматикалық
құрылым-құрылысындағы сапалық даму қоғамдық ой-сананың түрлерін
қалыптастыру мен дамудағы, қоғам мәдениетінжетілдірудегі, объективті ақиқат
туралы әлеуметтік таным-білімді жинақтаудағы, оны шашусыз ұрпақтан-ұрпаққа
жеткізудегі, тәрбие берудегі, адамдар арасындағы қарым-қатынасты реттеудегі
тілдің қызметін күшейте түседі.
Сөйтіп қоғам тілді дамытса, өз кезегінде тіл қоғамдық сананың дамуына
да ықпалын тигізеді.
Стилистика – тіл білімінің тілдік тәсілдері жүйесін синхрондық және
диахрондық жағдайда зерттейтін тіл ғылымының саласы. Стилистиканың
қарастыратын мәселесі әр түрлі діңгейдегі тілдік құралдардың мәнерлегіштік
мүмкіндіктері, олардың стилистикалық мәні мен бояулары, сондай-ақ қарым –
қатынастың сан алуан аялары (сфера) мен жағдайларындағы сөздердің
қолданылуы, заңдылықтары, әр аяға байланысты қолданыстың пайдалану, ең
бастысы – тілдің қолданылуының коммуникативтік заңдылығы мәселелері болып
табылады.
Стилистика саласына синтаксистен – кітаби тілден салыстырғанда ауызекі
сөйлеу тілі конструкцияларының айырмашылықтары.
- белгілі бір жағдайға байланысты шағын аяда қолданылатын
конструкциялардың қолданылуы мен қызметін анықтау
- сөздердің орын тәртібі жайы
- синтаксистік конструкциялардың мәнерлегіштік қасиеттері
- тілдің синтаксистік фигуралары
- семасиологиядан - сөздер мен сөз оралымдарының бейнелілілік,
метафоралық белгілерінің негізгі заңдылықтары мен тенденцияларына сипаттама
беру
- лексика мен фразеологиядан – жеке сөздер мен фразеологизмдердің
қолданылуы мүмкіндіктерін ашу
- фразеологизм тіркестердегі штамптар мен шаьлондардың жұсмалу
мүмкіндіктерін анықтау
- тұрақты тіркестердің қолданылу қисындылығы
- морфологиядан септеу мен жіктеуде тұрған сөздердің синонимдік,
варианттық мағыналары
- сын есім шырайларын қолдану реттері т.б. мәселелер
стилистикалық тұрғыдан зерттеледі. Осыдан стилистиканың қарастыратын
және ол шешуге тиісті мәселелер туындай бастайды. Олар
1. Кең мағынадағы стиль ұғымына анықтама беру жалпы стиль ұғымының ішінен
функциянальдық стильді айқындау; тілдегі стиль мен қолданыс тіліндегі
стильдің ара қатынасын нақтылау;
2. Қарым – қатынастың әр түрлі аясындағы тіл қызметінің заңдылықтарын
анықтау;
3. Фукциялдық стильдерді таныстыру;
4. Стильистикалық лингвистикалық белгілер мен экстралингвисикалық
факторлардың ара қатынастарын белгілеу;
5. Стильдегі объективті және субъиктивті ұғымдар проблемасы;
6. Функкциональдық стильдер мен қолданыс тілі түрлерінің ара
иқатынастары;
- табиғи және табиғи емес тілдік ортаның болуы;
- Республиканың барлық аймақтарында таралуы;
- қоғам өмірінің алуан саласында қызмет етуі;
- ауызша түрде қызмет етуі;
- жазбаша түрде қызмет етуі сияқты сыртқы факторлардың болуы, сондай -
ақ қазақ тілінің құрылым- жүйесі жетілген, лексика-фразеогиялық қоры
аса бай, ежелден келе жатқан жазбаша және ауызша дәстүрі бар ұлттық
тілдердің бірі ретіндегі ішкі тілдік факторлардың болуы қазақ тілінің
мемлекеттік тіл ретінде қызмет етуін мүмкіндік береді.
h4Міне осы айтылғандардың барлығы қазақ тілінің Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік тіл ретінде қызмет етуіне аса қажетті
алғышарттардың жеткілікті және қазақ тілінің ішкі әлеуметтік
мүмкіндіктерінің мол екенін көрсетті.h4
Мемлекеттік тілдің қоғамдық қызметі қоғамдық өмірдің аса маңызды
мынадай салаларында жүзеге асады;
басқару;
ақпарат;
білім беру тәрбие (мектепке дейінгі мекемелер, бастауыш, орта мектеп,
жоғарғы мектеп) ;
ғылым мен техника (ғылыми-зерттеу мекемелерінде) ;
қоғамдық ғылымдар, жаратылыстану мен нақты ғылымдар, техникалық және
қолднбалы ғылым, экономика саласында ғалымның жалпыға ортақ
саласында, ғылымының салалық түрлерінде) ;
бұқаралық ақпарат құралдары саласында;
іс жүргізі саласында; мемлекеттік, қоғамдық саяси, мәдени мекемелер мен
ұйымдарда;
дене тәрбиесі, спорт, туризм, денсаулық сақтау мен емдеу мекемелерінде;
қоғамдық тамақтандыру орындарында;
мәдени мекемелерде (театр, кино) ;
дипломатиялық қарым – қатынаста;
әскери – партиоттық тәрбие және білім беру ісінде;
шаруашылық жүргізу және ұйымдастыруда;
7. Лингвистикалық стилистика мен әдебиеттану стилистикасының ара
қатынасы;
8. Стилдердің өзара ықпалы мен тұтастығы;
9. Көркем әдебиет тілінің функционалдық стильдерге қатынасы;
10. Стилистикалық нормалар мен олардың тарихи сипатын анықтау;
11. Стилистикадағы диахрония мен синхрония мәселесі;
12. Сөйлеу стилі мен функционалдық стилдердің ара қатынасы және т.б.
Бір сөзбен айтқанда ресми іс-қағаздар стилі тулалы іс қозғарда
стилистиканы жалпы шолып, өзекті тарамдарына назар аудардық.
Қазақ әдеби тілі – қоғамдық өмірдің әр – алуан саласында қолданылатын,
стилдік тармақтары сараланған, мәдени жұртшылықтың бәріне ортақ нормасы
бар, ауызша және жазбаша түрде қызмет ететін тіл.
Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекттік тілі.
Қазақ тілінің мемлекттік тіл ретінде қызмет етуінің алғы – шарттарын
атап айтпасқа болмас. Ресми іс – қағаздар стилінің бүгінде жаңа қарқында
дамуына еліміздің егемендік алып, жеке мемлекет болуы тікелей әсер етті.
Қазақстан Республикасының Конституциясы (1995) , Тіл саясаты туралы
тұжырымдама (1996) және осыларға негізделген Қазақстан Республикасындағы
Тіл туралы Заңы (1997) республикадағы тілдерден ұлтаралық жарастық пен
рухани ынтымақтастық құралы ретінде қызмет етуін және тіл алуандығын да
көздейді. Республикадағы мемлекеттік тіл ретінде бір ғана тіл – қазақ
тіліне конституциялық мәртебе берілген.
Қазақстан Республикасында қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қызмет
етуінің бірнеше алғы шарттары бар. Атап айтқанда:
- сол тілді қолданушылардың санының жеткілікті болуы;
- өндіріс орындарында;
- Қазақстан Республикасында өтетін республикалық, республикааралық,
конференция, мәжіліс, жиындар және т.б.
Сонымен, қазақ тілі – дәстүрлі, тұрақты, қатаң тіл нормасы бар және
стилдік тармақтары бар, жалпы халықтық тілден ұлттық діңгейге көтерілген
тіл.
Мемлекеттік тілдің жоғарыда аталған қоғамдық қызметін мінсіз атқаруы
үшін оның ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі нормаларын қатаң сақтау,
тілдік нормамен байланысты мұндай шаралар мемлекеттік тілдің мәдениетін
көтереді.
h41.2.Іс – қағаздар стилінің ерекшеліктері
Қазақ әдеби тілі қоғамдық өмірдің білім мен ғылым саласында, құқықтық
қатынас саласында, бұқаралық ақпарат саласында, әдебиет пен өнер саласында,
тұрмыстық қарым – қатынас саласында қызмет етіп, тілдік ұжымның қарым –
қатынасын өтейді.
Осымен байланысты қазақ әдеби тілінің бес түрлі стилдік тармақтары
қалыптасып сараланған: білім мен ғылым саласында – ғылыми стил, құқықтық
салада – ресми іс – қағаздар стилі, әдебиет пен өнерде – көркем әдебиет
стилі, бұқаралық ақпарат саласында – публицистикалық стил, тұрмыстық қарым
– қатынаста сөйлеу тілі стилі.
Қазақ әдеби тілінің стилдік тармақтары түптеп келгенде, үлкен екі
арнаға сияды. Жоғарыда аталған публицистикалық стил, ғылыми стил, ресми
стил, көркем әдебиет стилі – кітаби тіл стилі деп аталады. h4
Кітаби тілдің осы аталған стилдердің жазбаша және ауызша түрде қызмет
атқарады. Ал сөилеу тілінің стилдік тармақтары болмайды. Қарым – қатынас
негізінен ауызша түрде жүзеге асады.
Ресми стил – ресми қатынастар аясында қызмет ететін функционалдық
стилдердің бірі. Ресми стилдерге тілдік тұрғыдан қойылатын талаптар:
- Түиіндеменің формуласының дәлігі немесе бір мағыналығы;
- Айқындық немесе жүиелілік;
- Логикалық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.