Шығыс Қазақстан облысының туризм орындары
Мазмұны
Кіріспе. 2
I. Негізгі бөлім. 4
1.1. Орталық Қазақстан экономикалық ауданның туризм орталықтары. 6
1.2. Шығыс Қазақстан экономикалық аудан туризмі. 11
1.3. Батыс Қазақстан экономикалық ауданның туризм мүмкіндіктері. 14
1.4. Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданның туризм нысандары. 21
1.5. Оңтүстік Қазақстан экономикалық ауданның туризм орындары. 34
Қорытынды. 50
Пайдаланылған әдебеттер. 51
Кіріспе.
Жұмыстың өзектілігі: еліміздің тартымды туристік беделін және туристік
бағыт ретінде әлемге танымалдығын күшейту.
Жұмыстың мақсаты: елдегі туристік кластер мен инфрақұрылымды дамыту,
туристік кадрларды дайындап, серпінді жобаларды іске асыру және еліміздің
туристік имиджін қалыптастыру үшін туризм орындарын анықтау.
Жұмыстың міндеті: елде халықаралық туризмді одан әрі дамытуды
ынталандыру, мемлекеттің туристік әлеуетінің әлемдік туристік рыноктағы
беделін қалыптастыру.
Туризм (франц. tourіsme, tour – серуендеу, жол жүру) – адамның бос
уақытындағы саяхаты, белсенді демалыстың бір түрі. Туризм – халықтың
рекреациялық қажеттілігін (денсаулығын жақсарту, күш-қуатын қалпына
келтіру, тағы басқа) қанағаттандырудың ең тиімді жолы.
Соңғы жылдары туризм саласы қарқынды дамып келеді. Елімізге жыл сайын
Германия, Англия, Жапония, Корея мен Қытай сияқты елдерден туристер көптеп
келе бастады. Статистика 2002 жылы республикада 430 туристiк ұйым мен
фирма, сонымен қатар, әртүрлi бюролар жұмыс істегенін көрсетеді. Ал, бүгін
отандық туристік фирмалар әлемнің 80-нен астам елімен серіктестік қызметте
екен. Әуе қатынастары да жолға қойылған.
1992 жылдан бастап ҚР Туризм туралы заң күшіне енгені белгілі. 1993
жылы Қазақстан Бүкіләлемдік туризм ұйымына мүше болды. Осы жылы туризм
индустриясын дамытуға арналған ұлттық бағдарлама қабылданды. Ал, 1997 жылы
елімізде Ұлы Жiбек жолының тарихи орталықтарын қайта өрлету, түркi тiлдес
мемлекеттердiң мәдени мұралар сабақтастығын дамыту тұжырымдамасы мен 2030
жылға дейін туризм дамуының стратегиясы жасалды. 2001 жылдың 13 маусымында
Қазақстан Республикасындағы туристiк қызмет туралы заң қабылданды.
2006 жылы Туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы жасалды. Елбасы бекіткен бұл бағдарламаның негізгі мақсаты –
түрлі туристік қызметтерде қазақстандық және шетелдік азаматтардың
сұраныстарын қанағаттандыру үшін кең мүмкіндікті қамтамасыз ететін
заманауи, тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешен құру.
Бағдарлама, сондай-ақ, тартымды туристік нысан ретінде Қазақстанның беделін
қалыптастыруға, ұлттық туристік жоба әзірлеуге және оның сапасын әлемдік
стандарттарға сәйкес қамтамасыз етуге бағытталған. Айтулы мемлекеттік
бағдарлама 2 кезең бойынша іске асырылады. Бірінші кезең – 2007-2009
жылдарды, екінші кезең –2010-2011 жылдарды қамтиды. Оның алға қойған
мақсаты – Қазақстанды Орталық Азия аумағының туризм орталығына айналдыру.
Бағдарлама аясында 2011 жылы ішкі туристер ағыны 4,5 миллионға, ал,
сырттан келетін туристер қатары 9,5 миллионға жетеді деп күтілуде. 2007
жылдан 2011 жылды қоса алғандағы кезеңде сырттан келушілер туризімінен
бюджетке түсетін түсім 603250 млн теңгені құрамақ. Статистика агенттігінің
көрсеткіші Қазақстанды тамашалуға келетін туристер санының 5,3 ммиллионға
жеткенін көрсетіп отыр. Ал, саяхатшыларға көрсетілетін туристік
қызметтердің құны бүгінде 53 млрд теңгеге жуықтайды.
Туристік индустрия қызметтерінің сапасын арттыру және оның
инфрақұрылымын дамыту мақсатында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың
тапсырмасымен Туризм және спорт министрлігі елімізге бірнеше туристік
орталықтар салу тұжырымдамасының жобасын әзірлеуде. Туризмді дамыту
механизмдерінің қатарынд а Алматы облысындағы Қапшағай су қоймасының
жағалауына Жаңа Іле, Ақмола облысындағы Щучье-Бурабай сауықтыру аумағына
Бурабай, Маңғыстау облысына Кендерлі туристік орталықтарын салу қолға
алынған. Қазақстан – Біріккен Ұлттар Ұйымы жүзеге асыра бастаған Жібек
жолын дамыту жөніндегі бағдарламаға қатысушы мемлекет екені анық. Аталған
бағдарлама тек туризм саласын дамытуды ғана емес, сондай-ақ, Жібек жолы
бойында көршілес жатқан елдердің қарым-қатынастарын да жетілдіруді
көздейді. Ұлы Жібек жолының бойындағы Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан
мен Отырар аудандары туристер қатарын арттыратын болады. Бұған сол өңірдегі
Яссауи кесенесін де қосыңыз. Ал, Қапшағай суқоймасының жағалауына демалыс
орнын салу туралы бас жоспардың жобасы 2005 жылы жасалған. Соған сәйкес,
Қапшағай қаласының оң жақ беткейіне жалпы аумағы 11 000 гектар жерге Жаңа
Іле атты туристік орталық салынады. Құрылысы биыл басталған орталық 2012
жылға дейін салынып бітуге тиіс. Келтіре берсек, елдегі жас өндіріс
саласының алға қойған мақсат-мұраты көп.
I. Негізгі бөлім.
Елімізде туризмнің даму орындарын республикаішілік бес экономикалық
аудан бойынша қарастырдым. Олар: орталық, шығыс, батыс, солтүстік, оңтүстік
экономикалық аудандар. Әрбір экономикалық ауданға кіретін облыстарға жеке-
жеке тоқталып, туризм орындарын анықтадым.
Қазіргі жаһандануға жол ашқан ХХI ғасырда пайда әкелетін саланың
барлығы дерлік қолға алынып жатыр. Cоның бірі-туризм индустриясы. Қызмет
көрсету саласы дамып, саяхатшылықтың саудасы қызып-ақ тұр. Туризмнің
экономикалық-әлеуметтік тиімділігі жоғары. Қазақстан туризмді дамыту
жөнінен әлемдік рейтингте 93 орында. Бірден-бір қамба толтыратын қайнар көз
біздің елде кенжелеп тұр. Жер жаһанның жиһангерлерін тартатын еліміздің
мүмкіндігі мол. Ұлттық табиғи саябақтар, орманды табиғи резерваттар, табиғи
ескерткіштер мен ботаникалық бақтар баршылық. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі,
Таңбалыс тас петроглифтері, Сарыарқа (Солтүстік Қазақстан даласы мен
көлдері), Наурызым және Қорғалжын қорықтары ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік
мұралары тізіміне енген. Үкімет отандық туризмді дамытудың жоспарын жасап,
инвестиция тартуды қолға алып жатыр. Соған сәйкес қонақ үйлер, сауықтыру
нысандары көптеп бой көтеруде. Ішкі және сыртқы туризм қатар дамып келеді.
Елімізге орта есеппен алғанда жыл сайын 4 млн. турист келеді екен. Десе де
нәтиже мардымсыз.
Қазақстан туризмі дегенде,өңірлік туризм бар. Оның ішінде Қарағанды
аймақтық туризмін дамыту мәселесі. Туризмнің түр-түрі, түрлі бағыты бар.
Жағажай, спорт туризмі, экологиялық, мәдени-танымдық, іскерлік туризм, тағы
басқа. Бұның қай-қайсына да қолайлы жерлер Сарыарқа даласынан табылады.
Мәселен, жағажай туризміне бір жағы тұщы, бір жағы ащы Балқаш көлін,
экологиялық туризмге Қарқаралы, Кент, Қызыларай, Ұлытау тауларын, спорт
туризміне Қарқаралы кен-орман оазисі, Бектау Ата тау тізбегін алуға болады.
Ең тартымды табиғи ландшафтар ірі елді мекендердің маңында.Көрнекті
рекреациялық ресурстар Қарқаралы ауданының территориясында шоғырланған.
Бірақ, жағажай туризміне таптырмас орын саналатын Балқаш көлі мен
экологиялық туризмді айтқанда алдымен ауызға түсетін Қарқаралының жағдайы
мәз емес. Балқаш көлі жергілікті тұрғындардың ғана қажетіне жарап тұр.
Жазғы ыстықта жапырлай жүгіретінел жағалауын тиісінше былғайды. Су
ластанады. Атақты Шайтанкөлді қоршап жатқан сұлу да тартымды тау
тізбегі,“Шахтер” демалыс аймағы бар. Бір жыл бұрын барғанымызда таулы
орманның біршама бөлігі жанып кеткен, қап-қара. Қонақүй аталатын көп
қабатты ғимарат бар. Ғиараттың өзі де, ішіндегі төсек-орын, құрал-жабдықтың
барлығы дерлік ескі. Түгелдей жаңартуды қажет етеді. Қызмет көрсету қолға
алынбаған.
Туризмнің жеке түрлерінің дамуына Ақтоғай, Ұлытау, Шет аудандары
қолайлы. Ақтоғай мен Шет өңіріндегі аласа таулы және ұсақ шоқылы ландшафтар
өзен, көл, су қоймаларының болуы, қалалар мен басқа елді -мекендердің
жақындығы жергілікті демалыс зоналарын ұйымдастыруға зор мүмкіндік
туғызады.
Ұлытау өңірі бірегей әлеуетке ие. Табиғи-туристік ресурстары тарихи-
танымдық, ғылыми-археологиялық, этникалық,экзотикалық туризм түрлерін
дамытуға қолайлы. Минералды сулар мен емдік балшықтардың сан түрі, емдік
әсері барклимат, айырықша микроклиматыбар үңгірлер бар. Асулы, өткелді,
қыраттыжер бедері спорттық демалысқа таптырмас орын. Тек, мұндағы тарихи-
мәдени мұраның бай қоры рационалды түрде дұрыс игеріліп жатқан жоқ.
Табиғаттың тамаша тартуын тиісінше пайдаланбай отырмыз. Сұлу табиғатқа
құмарта келген қазақстандықтар, қарағандылықтар болмаса шетелдік
саяхатшылардың қазыналыҚарағандыға келуі екіталай. Өйткені, Қарағанды
аймағында жаһан жиһангерлерін қабылдайтын әлемдік стандартқа сай орын
жоқтың қасы.
Өзге елдің саяхатшыларын былай қойғанда, өз еліміздің жиһангерлері жыл
сайын шекара асып жатады. Олардың қалтасындағы қаражат өзге мемлекеттің
қазынасына құйылуда. Қазақстанға өткен жылы (2011) 3,4 млн. шетелдік азамат
келсе, 5 млн жуық Қазақстан азаматы шетелге саяхаттап барған. Жалпы саны
11,4 млн. адам. Демек, ішкі туризм 15,7 %, сыртқы туризм 9,1% жетіп, туризм
саласына тартылған инвестиция көлемі 28% өсіп, 107,5 млрд. теңгені құраған.
Статистика агенттінің мәліметі бойынша 2011 жылы Қазақстанда 1252 туристік
фирма 460 мыңға жуықадамға қызмет көрсеткен
1.1. Орталық Қазақстан экономикалық ауданның туризм орталықтары.
Орталық экономикалық ауданға жалғыз Қарағанды облысы кіреді.
Қарағанды облысы – Қазақстанның орталық бөлігіндегі облыс, Солтүстік Мұзды
және Үнді, Атлант және Тынық мұхиттарынан тең бөлінген, Еуразия континенті
орталығында орналасқан. Облыс аумағы жаңа шекарада 428 мың шаршы метрді
(Қазақстан аумағындағы жалпы аумағы 15,7) алып жатыр. Облыста Қазақстанда
тұратын барлық халықтың оннан бір бөлігі тұрады және 113-тен аса ұлт
өкілдері өмір сүреді. Халық саны – 1 351 854 адам.
Қарағанды облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылған. Алғашқыда
облыс орталығы Петропавлда болған. 1936 жылғы 3 тамыздан бастап облыс
орталығы Қарағанды қаласы болды. Қазір кезде облыс шекарасы 1997 жылы қайта
құрылып, Жезқазған облысы- мен қосылды.
Теміржол қатынастары ТМД елдерімен, Германиямен, Қытаймен
байланыстыруы туризмнің дамуына ықпалын тигізеді. Сарыарқа халықаралық
әуежайы Ресейге, Германияға, Араб Әмірлігіне және басқа да елдерге тікелей
рейстерді жүзеге асырады. Қарағанды облысы арқылы Қазақстанның астанасы
Астана мен Алматыны қосатын автомобиль жолы өтеді. Қарағанды теміржол
байланысы Балқаш пен Жезқазғанға, сол сияқты Ресей Федерациясының, Украина,
Қырғызстан және Өзбекстан қалаларымен қатынасуына жағдай жасап отыр.
Сарыарқа халықаралық әуежайы Ресейге, Германияға, Түркияға, Біріккен Араб
Әмірлігіне және басқа елдерге тікелей сапарды іске асырады. Қарағанды
облысы арқылы Алматыны Қазақстанның астанасы – Астанамен жалғайтын
автомобиль жолы өтеді. ҚХР, Германия, Қырғызстанға, Польшаға, ресей
қалалары – Москва, Омбы, Новосибирск, Екатеринбург, Сочи және басқаларға
халықаралық автобус маршруттары жүреді.
Облыс климаты - тым континенттік: жазы ыстық және қуаң, қысы аз
қарлы, бораны мен желі суық. Жазғы күндері температура 37 градусқа дейін
көтеріледі. Ең суық ай-қаңтар. Аяз 40 градусқа дейін көтеріледі. Облыста
екі жүздей үлкен және шағын көлдер бар. Облыстың басты су артериясы болып
Нұра өзені саналады. Нұра өзені шығыстан батысқа ағып Орталық Қазақстанның
ірі өзені Теңізге ағады. Шығыста Қазақстандағы ең ірі көл-Балқаш көлі бар.
Оның кереметтігі судың шығыс жағы тұзды болса, батыс жағы- тұщы.
Мәдени демалысты, экскурсияны ұйымдастыру қызметі облыстың 70-
тен астам туристік фирмаларын ұсынады. Қарқаралы ауданындағы Шахтер,
Сосновый бор, Тасбұлақ демалыс үйлерінде, Балқаш көліндегі Жартас,
Жосалы санаторилерінде, Тұлпар спорт кешенінде кез-келген қонақтың
мүмкіндігіне шамаланған демалу, емделу ұсынылады. Облыста 3 тау шаңғылық
кешен бар: Қарқаралы тау орманды оазисінде, Теміртауда – Жауыртау тауының
баурайында, Қарағандының Оңтүстік Шығысында - Е.А. Бөкетов атындағы
Қарағанды мемлекеттік университетінің спорт-сауықтыру кешенінің
инфрақұрылымында.
Сарыарқа алыс және жақын шетелдердің туристеріне нағыз
қазақстандық қонақжайлылық көрсетуге әрдайым дайын.
Балқаш көлі және қаласы. Балқаш көлін қазақстандықтар Көктеңіз
деп атайды, ол қазақ тілінен аударылғанда Голубое море деп аталады.
Мыңдаған километрге созылған Балқаш көлі жер бетіндегі ең көне көлдердің
бірі болып табылады. Оның көгілдір жағажайы, балыққа толы байлығы, көгілдір
түстес керемет суы жақын және алыс шетел туристерін өзіне тартады. Көлдің
жағалауыңда профилакториялар мен демалыс базалары орналасқан. Демалушыларға
қала шетінде 3 жағажай жұмыс жасайды. Балқаш көлінің кереметтігі сонда оның
батыс жағындағы су тұщы да, ал шығыс жағындағы су ащы. Балқаш көлі
Қарағанды және Алматы облыстарының аумағында орналасқан, Астанадан алыс
емес. Еуразияда осыған ұқсас көлдің болмауы пайдалы географиялық жағдайда
керемет көлдің гүлденуіне жағдай жасайды. Балқаштағы сүйікті демалыс
орындарының бірі болып жылдан жылға көбейіп келе жатқан туристік орталықтар
табылады. Атап айтқанда, Тасарал аралы- демалушылар үшін салауатты өмір
салты үшін ең әдемі және жайлы жер. Балқаштықтар бұл жерді жер жәннаты деп
атайды.
Ұлытау – қазақ халқының тарихи орталығы. Далалық өркениет көне
мәдениетінің нақ кіндігі. Ұлытау ауданының аумаы 122,9 мың шаршы км. Халық
саны – 15,5 мың адам.
Аудан жерінің 7,6 мың гектарын орман алқаптары алып жатыр.
Ұлытау тауларының биктігі 1181 м. Сонымен қоса ауданда балық шаруашылығының
су қоймалары бар: Кеңгір суқоймасы (3500 га), Жезді суқоймасы (1750 га),
Кинембай су қоймасы (500 га), Жаңғылдыөзек су қоймасы (60 га) және тағы
басқа.
Ұлытау ауданы Шығыс пен Еуразия халықтарының тарихымен,
мәдениетімен және географиясының орналасу болмысымен танысқылары келетін
шетелдік туристер үшін Меккеге айналды деуге болады. Ұлытауды Таулар,
көлдер, бұлақтардың аймағы деп атайды. Ұлытаудағы бұлақ суының емдік
қасиеті татар-моңғолдардың астанасы Қарақорымға бет алған орыс және
еуропалық емшілерге де мәлім болған.
Қарағанды облысының туризм орындары.
Беғазы қорымы. Қола дәуіріндегі Беғазы қорымының қазба жұмыстары
арқылы Беғазы-дандыбай мәдениеті пайда болды. 1947-1949жж. аралығында
қорымда археологтар Ә.Х.Марғұлан, К.А.Акишев, Г.И.Пацевич, А.Г.Максимова,
Т.Н.Сенигова қатысуымен қазба жұмыстарын жүргізді.
Шайтанкөл көлі Қарқаралы қаласының оңтүстік батысында бес км жерде,
Бұғылы тауының ткңіз деңгейінен 1200 м биіктігінде орналасқан. Ұзындығы 60
метр, ені 40 метр. Орташа тереңдігі 2 метр. Жартылай бұзылуға ұшыраған қат
қабатты гранитті жартаспен қоршалған. Көлді хош иісті қарағай орманы
қоршаған.
Бектау ата тау желісі. Балқаш аймағында орналасқан табиғи
ескерткіштердің бірі – Бектау ата тау желісі. Бектау ата тауының шыңы 1000
метрге дейін жетеді. Бектау ата тау желісінің ұзындығы 4000 га, алайда оның
аумағында түрлі атқалдар мен құздар орналасқан.
Шунақ метеорит кратері. Мойынты теміржол бекетінен батысқа қарай 40 км
жерде орналасқан жерден тыс жаратылған табиғаттың қызықты ескерткіші -
Шунақ метеорит кратері (астроблема) бар. Кратер 12 миллион жыл бұрын өз
маңайында бірнеше мыңдаған шақырым жердегі барлық тіршілікті құртқан
үлкен метеорит құлауынан пайда болған.
Теректі-Әулиенің жартас суреттері. Қола дәуіріне (біздің заманымызға
дейін екінші мыңжылдығына) жататын Теректі-Әулие петроглифтары ұзындығы көп
жерге созылып баратын жайпақ тасты гранит қалдықтарында қалың жабылған
жазулар ғалымдар үшін үлкен қызығушылық тудырады. Неғұрлым көп тараған
сарындар жануарлар, көбінесе аттардың бейнелеуімен байланысты, сондай-ақ
түйе мен өгіздердің суреттері бар.
Алаша ханның кесенесі. Алаша хан – бұл тарихи болғанмен аты аңызға
айналған тұлға. Шынында мұндай адамның атының тура аудармасы ала дегенді
білдіріп, өзі қазақ халқының ата тегі болып саналған адамның болған-
болмағанын ешкім білмейді. Алаша хан туралы ескертпелер тек аңыздарда ғана
емес, басқа да түркі елдердің аңыз-әңгімелерінде де кездеседі.
Занғыртас петроглифтері. Занғыртас – Ұлытау кентінен оңтүстік-шығысқа
қарай 20 шақырым жерде орналасқан төбе жотасын жанай өтетін кішкене
көлемдегі гранит валундарының (валун – мұз дәуірінен қалған тау жынысты
үлкен домалақ тастар) қос дюжинасы.
Ұлытау. Ұлытау тау тізбегі-көптеген шақырымнан көрінеді, ол
солтүстіктен оңтүстікке 200 шақырымға созылып жатыр. Ең биік нүктесі-Әулие
тау- Таудың көне мәдениетін Әлемдік тау бейнесін еске түсіреді. Оның
бейнесі Тау бейнесін қорғаушы, әулие орын, сақтаушы бейнесін көрсетеді.
Қарқаралы- табиғаты әсем қасиетті жер, оның сұлулығын Қазақстанның
Швейцариясы деп атайды. Бұл-тоғайлы арал көне таулармен Орталық
Қазақстанның ұшы - қиырсыз даласында, мәңгі жасыл қарағайларымен, таза
гаусар көлдерімен, сыңғырлаған өзендерімен, ертегідей шатқалдарымен және
қайталанбас жартастарымен орналасқан. Қарқаралы өңірі табиғат пен тарихты
сүйетіндер мен демалушылар, қонақтар және туристер үшін ерекше қызығушылық
танытатын өзінің көркемдігімен ерекшеленеді. Таулы өзендер, дала және тау
көлдері, бай флорасы мен фаунаcы - осының бәрі Қарқаралыны керемет тартымды
етіп көрсетеді.
1.2. Шығыс Қазақстан экономикалық аудан туризмі.
Шығыс экономикалық ауданға Шығыс Қазақстан облысы жатады. Шығыс
Қазақстан облысы Қытай, Монғолия, Ресей шекараларының түйіскен жерінде
орналасқан. Табиғат өлкемізді бай ландшафтпен көмкерген: шөл, кең дала,
орман, тау және жарқыраған мұздақтар. Көрікті жердің бірі-Алтай мен Сібір
өлкесінің ең биік тауы – Мұзтау. Қайталанбас әдемі көркімен аты шыққан
жердің бірі – Марқакөл көлі. Бұл аймақтағы ең ірі көл, теңіз деңгейінен
1485 метр биіктікте орналасқан. Одан биігірек жерде "Рахман қайнары" жатыр.
Шығыс Қазақстан облысы: алаңы— 283,3 мың шаршы шақырым. Әкімшілік
орталығы— Өскемен қаласы, тұрғындар— 1 416,4 мың адам. Облыс құрамына 15
аудан, облыстық маңызы бар 4 қала (Абай, Аягөз, Бесқарағай, Бородулиха,
Глубокое, Жарма, Зайсан, Зырян, Катонқарағай, Көкпекті, Күршім, Тарбағатай,
Ұлан, Үржар, Шемонаиха аудандар, Өскемен, Семей, Курчатов, Риддер қалалары)
кіреді.
Облыстың тарихымен , табиғатымен танысамын деуші туристер жаяу
және атпен, тау шаңғысы жолымен, велосипед, мотоцикл; сол сияқты, бүркітпен
аң аулау, балық аулау арқылы таныса алады. Туристік саяхат маршруттарын
"Голубой залив", "Кругозор", "Орион", "Геоцинт-Восток", "Интурист",
"Экосистем" тәрізді туристік фирмалар мен компаниялар ұсынады. Жарқыраған
тау шыңдарын қызықтап , күркіреген сарқырамалардың мұзды лебімен
тыныстауға, альпі көгалдарының жасыл алқабы мен сұлу маралдарды тамашалауға
, көне кен орындарын аралауға шақырады. Шығыс Қазақстан облысы туризм үшін
үлкен мүмкіндіктер жасайды
Туризмді дамытуда Қазақстанның келешегі мол және тартымды
өлкесінің бірі Шығыс Қазақстан облысы болып табылады. Мұнда туристтерді
қызықтыратын көптеген нәрселер бар –кең аумақ, керемет ландшафтар, әр-түрлі
климаттық аймақ, баға жетпес мәдени және тарихи ескерткіштер, туристік
қызметтердің сан алуантүрі.
Бүгінгі күнде облысымыздың аумағында туроператорлық және
турагенттік қызметтерді жүзеге асыратын 108 туристік ұйым, 16 туризм
нұсқаушысы, 117 орналастыру орны, 84 демалыс орындары, 5 демлыс үйі, 34
емдеу-сауықтыру шипажайы, жиынтық көлемі 1723072 га немесе Шығыс Қазақстан
облысы аумағының 6,0 % - ын құрайтын 14 республикалық маңызы бар ерекше
қорғауға алынған табиғи аумақ тркелген.
Облыс аумағында Біріккен Ұлттар Ұйымы мен Ғалами Экологиялық Қорын
(UNDPGEF) жетілдіру бағдарламасы және Бүкіл әлемдік Жабайы Табиғат Қоры
(WWF) бағдарламасындағы Алтайдың Қазақстандық бөлігінің биотүрлігінің
сақтау жөніндегі жобасында көрсетілген әлемдік маңызы бар табиғи
ескерткіштер орналасқан. Олардың көпшілігі қазіргі бар аумақтарда және
жоспардағы ерекше қорғалатын аумақтарда (ЖЕҚА) ораласқан.
Облыс шегінде бірнеше рекреациялық аймақтар анықталған: Бухтарма
жағалауы, Сібі көлдері, Алакөл көлі, Катон-Қарағай, Глубокий аудандары,
Риддер, Өскемен қалаларының маңы. Бұл аумақтарда тек қана Қазақсьан және
ТМД елдерінің көптеген туристерін қызықтырып қана қоймай, сонымен қатар
алыс шет ел туристерін де тартатын Алтай Рудасының негізі табиғи көрікті
жерлері топтастырылған.
Тартымды табиғаты, ескерткіштердің жоғары сапада сақталуы,
геосаяси жағдайларының үлкен өнеркәсіпті әлеуетімен сәйкестігі, келесі
туристік өнімдерді ерекшелеуге мүмкіндік береді:
-экологиялық туризм,
-жағажайлық туризм,
-тау шаңғысы туризм;
- емдік - шипалы туризм;
-мәдениет-танырлық туризм.
Осы өлкенің керемет табиғи ландшафты, көптеген көлдері, өзендері,
балық аулау, айуан аулау және ғылыми турларын, пантемдеу, шипажай-курорттық
демалысын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мәдениет-танырлық турлар
ескіліктерін, тарихін, халық мәдениетін жақсы көретіндерді қызықтырады.
Олардың қызметіне: қонақ үйлер. Бұл үйлерде халықтың тұрмыспен, салт-
дастүрлерімен, ұлттық тағамдарымен, танысу, марал өсіру фермаларын көріп
шығу мүмкін. Семей өңірі де қызық. Бұл жердікі бай мадени-тарихи мұрасы
таңырлық, ғылыми, этникалық туризм объект ретінде қарау мүмкін.
Шығыс Қазақстан облысының туризм орындары.
Кейін-Керіс - сала батпақты учаскесі - бұл түрлі-түсті балшықтар
қабаттарының эрозиямен ашылуы. Мұндағы сумен және желмен жайылған
балшықтар, ерекше жарқын, ашық пейзаж құрайды.
Мұзтау тауы - Алтайдың қарлы диадемасы, облыстың табиғи көрнекті
орындарының бірі. Ол тек Алтайдың ғана емес, сонымен қатар бүкіл Сібірдің
ең биік шындарының бірі.
Шығыс Қазақстан облысында Республиканың ең тамаша бұрыштарының бірі –
Марқакөл ұлттық саябағы орналасқан. Марқакөл көлін сол ауданның маржаны деп
атайды. Ол оңтүстіктегі Азуат таулары және Күршім таулық байлауымен айнала
қоршалған аумақта орналасқан.
Мұзтауға жақын оңтүстік батысында Язов табиғи өзені орналасқан. Көлемі
үлкен: 1,0*0,4 км. Айнала – қалың орманды тау. Бұл жерден Мұзтауға ғажайып
көрініс ашылады, оның ауа райы өзенге шағылысады. өзен аты айтып тұрғандай
балыққа бай. Бұл өңірдегі жалғыз өзен Язи жүріп жатқан 3 км –ге созылады.
1.3. Батыс Қазақстан экономикалық ауданның туризм мүмкіндіктері.
Батыс экономикалық ауданға төрт облыс кіреді: Батыс Қазақстан
облысы, Ақтөбе облысы, Атырау облысы, Маңғыстау облысы.
Батыс Қазақстан облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылды (1962
жылдан 1992 жылға дейін – Орал облысы), Қазақстан Республикасының солтүстік-
батыс бөлігінде орналасқан және республиканың орталық және оңтүстік
облыстарына және Орта Азия мемлекеттеріне кіретін қақпа болып табылады.
Облыс Ресей Федерациясының бес облысымен шекаралас, ұзындығы 1532 км сыртқы
шекарасы бар. Республика ішінде облыс Ақтөбе және Атырау облыстарымен
көршілес. Облыс аумағы 151,3 мың шаршы шақырым, бұл республика аумағының
5,6 пайызы. Облыс әкімшілік жағынан 12 ауылдық аудандарға және Орал
қаласына бөлінген, 2 қала бар: облыстық орталық – Орал қаласы, негізі 1613
жылы қаланды және Бөрлі ауданының орталығы – Ақсай қаласы, мұңайшылар
қаласы, негізі 1936 жылы қаланды, 4 жұмыс ауылы, 155 ауылы және ауылдық
округтер, 512-елді мекен бар. Облыстың Евразия ортасында ерекше
географиялық орналасуы, Шығыс және Батыс Европаның ірі экономикалық және
мәдени орталықтарымен жақындығы, Жайық өзенінің Каспий бассейні елдеріне
шығу үшін пайдалануы оның барлық Қазақстан Республикасы үшін туристік
стратегиялық маңызын анықтайды.
Батыс Қазақстан облысының туризм орындары.
Шақпақ-Атаның жер астындағы мешіті. Форт-Шевченкодан солтүстік-
шығысына қарай 20-дан астам шақырым жерде, Түб-Қараған түбегінде орналасқан
Шақпақ-Ата мешіті Батыс Қазақстандағы сәулетшіліктің ең көне ескерткіші
болып табылады. Мешіт жоспарының пішіні, сондай-ақ басқа да сәулет
детальдары ғимараттың IX-X ғасырға жататынын дәлелдейді.
Ақмыш шатқалы мен Шерқала жар. Ақтау қаласынан 170 шақырым жердегі
Шетпе кентіне жақын орналасқан Ақмыш бұл әрі әсем табиғат та, әрі
соншалықты қызық тарихы да деуге болады. Шағын орман (тоғай), сыңғырлаған
бұлақтар, жартас жасалымдарының таң қаларлық пішіндері аясында зерек
саяхатшы орта ғасырлар дәуіріне жататын тарихи оқиғалардың іздерін көруі
мүмкін.
"Шалқар көлі - дала теңізі". Шалқар көлін орал өңірінің "інжу маржаны" деп
атайды. Көл Орал қаласының оңтүстік-шығыс бетінде 125 шақырым жерде
орналасқан. Шалқар түрік тілінен аударғанда "қар тәрізді жалтыр көл" деген
мағына береді. Шалқар көлі аумағы жұмыртқа пішіндес су қоймасы сияқты.
Ұзындығы 18 шақырым, ені 14 шақырым, ең терең жері 18 метр.
Ақтөбе облысы – шығысы мен оңтүстік-шығысында Қостанай,
Қарағанды, оңтүстігі мен оңтүстік-батысында Қызылорда, Маңғыстау, батысы
мен теріскей-батысында Атырау, Батыс Қазақстан, ал терістігінде Ресеймен
шектесетін Ақтөбе облысы — Қазақ елінің батыс бөлігіндегі геосаяси,
экономикалық һәм стратегиялық маңызы зор, жер қойнауы өте бай, экономикалық
әлеуеті басым өңір.
Үлкен аймаққа орналасқан облыстың табиғаты далаға тән
көркемдігімен ерекшеленеді. Көне таулар санатындағы ежелгі Мұғалжар—Орал
тауларының далаға сіңген сілемдері. Ор, Елек, Қобда, Ойыл, Ырғыз, Жем,
Сағыз өзендері мен ұсақ өзендер, ең ірілері мен көркемдері Ырғыз ауданына
орналасқан дала көлдері — облыстың негізгі су ресурстары. Аймақтың құрғақ
континентальды климатының тепе-теңдігі осы табиғи су көздеріне байланысты.
Ырғыз ауданының жерінде 1967 жылы ұйымдастырылған Торғай мемлекеттік қорығы
— облыстың мақтанышы. Ірі көлдер мен өзендер (Торғай, Өлкейек, Телғара,
Ырғыз) орналасқан осы аймақта 29 түрлі аң, 30 түрі Қызыл Кітапқа енгізілген
170 құс түрлері бар. Қарғалы, Елек, Қобда аудандарында бұлан, Байғанин,
Ойыл жерінде қарақұйрық сияқты аңдар, Ырғыз Шалқар өңірінде киік пен жабайы
шошқа кездеседі. Осындай бай да байтақ өңірдің туризм, білім, денсаулық
сақтау, мәдениет, спорт, көлік салалары ерекше қарқынмен дамып, жыл санап
жақсарып келеді.
Ақтөбе облысының көрнекті орындары.
Ырғыз-Торғай қорыққоры – 2007 жылы ертедегі Торғай тапсырыс беруші
базасында құрылған ауданы шамамен 763 мың гектар болатын бұл қорыққор
бүгінгі таңда Қазақстанның ерекше қорғалатын аумақтарының бірі болып
табылады. Қорыққордың негізгі тапсырмасы сайғақтардың (Saiga tatarica)
бетпақдалалық қауымдастығын күзету және қалпына келтіру, сонымен қатар адам
қолы тимеген қалпында сақталған аумақтағы ерекше су-батпақты мекендерді,
қырлы және шөлейтті ландшафтарды қорғау болып табылады. Су-батпақты
мекендер 250 астам түрі байқалған суда жүзетін жыл құстарының ұя салу және
мекен ету орындары болып саналады. Ал қамысты өсінділер арасынан қабанды не
ондатрларды оңай кездестіруге болады. Қорыққор шекарасында саяхат жасауға
қолайлы орын – Ырғыз өзенімен бірікке Малайдар көлінің жүйесі бойымен
қайықта жүзу таптырмас амал.
Ақтолағай үстірті – Атырау және Ақтөбе облыстарының шекарасында
орналасқан борлы үстірті бір кездерде теңіз түбі болатын. Сондықтан да, дәл
осы жерлерде тасқа айналған ұлулардың, кораллдардың, теңіз кірпілерінің
және басқа ондаған миллион жыл бұрын тіршілік еткен теңіз фаунасының
өкілдерінің көптеген мөлшерін табуға болады. Ежелгі акулалардың тістері,
ихтиозаврлар мен динозаврлардың сүйектері мен тістері, бүгінгі күні
табиғатқа беймәлім өсімдіктердің қалдықтары, тасқа айналған ағаштар – бұл
сан алуандықты тізбектеп өту мүмкін емес. Бір уақытта мұнда, шындығында,
тіршілік тасып, дамып жатқан. Ал қазір, Ақтолағай даласы – адам аяғы
баспайтын иесіз көрініс қана, тек шөлді және сортаң топырақты ұшыра соққан
жел мен арасынан кей жерлерден өсінді мен күннен қорғайтын көлеңкелі орын
табуға болатын таңданарлық тұрпаттағы аққарлы жартастарды байқауға болады.
Үнсіздік пен кең байтақтығы Ақтолағайға адам аяғы баспаған соқпақ жолдар
мен қызықты оқиға іздеушілердің келуін тоқтатпайды.
Маңғыстау облысы. Бұрын түбек аумағы республикалық археологиялық
картада ақ дақ күйінде көрсетілетін. Алғашқы археологиялық экспедиция
көптеген қызықты заттарды тапқан. Маңғыстау мәдениетінің көптеген
ескерткештері - өткеннің куәлері. Олардың ішінде жартастан шауып жасалған
жер асты төрт бөлмелі Шақпақ-ата мешіті бар. Маңғыстаудың таулы ауданында
жарты ғасырлық Кызылқала қамалы табылған. Түпқараған түбегінің солтүстік
тілмесі бөлігінде теңіз жағалауында өте сирек кездесетін ежелгі кешенді
ғимараттар табылған, Сам құмы – қола дәуіріндегі мәдениет іздерінің айғағы.
Шерқала құмды тауы – Арыстан бекінісі - ертеде болған ұрыстың іздерін
сақтаған. Халық шығармалығының салт-дәстүрі сақталған. Шеберлер үй
аспаптары мен киімдерді, зергерлік бұйымдарды безендірген, өрнектері
сақталған. Республиканың басқа аймақтарына қарағанда Маңғыстау сәулет
ескерткіштеріне өте бай. Кесенелер, сағана тамдар мен құлпытастардың
іргетасы мен қашап салған соңғы иіріміне дейін барлық ойын басында ұстаған,
сызба мен нұсқа атаулыны білмеген белгісіз шеберлердің дарынына таң
қалмауға болмайды. Әрбір зиратты халықтық сәулетшілік өнердің мұражайы деп
атауға болады.
Табыт үстіндегі тас ғимараттар осы күнге дейін сақталған. Отыздан астам
халықтық сәулетшілік ескерткіштер мемлекет қамқорлығына алынған. Қошқар-Ата
зираты Ақтау қаласынан 17 шақырым жердегі кішігірім Ақшұқыр ауылының шет
жағында орналасқан. Маңғыстаудың күмбезді кесенелері өте әдемі және
өздігінше ерекше. Кейбер кесенелер – нағыз сәулетшілік өнердің ең үздік
туындылары болып саналады және осы күннің өзінде әрбір сызығының, әрбір
реңкінің ойлылығымен, аяқталғандымен, өткірлігімен таңқалдырады. Сондай-ақ,
Маңғыстау Қазақстанның түпкір-түкірінен және шекаралас мемлекеттерден
көптеген зират етушілер келіп жататын киелі орындарға бай.
Маңғыстау облысының туризм орындары.
Жер астындағы Бекет-ата мешіті – Жаратқан ием, жер дүниені жасаған кезде,
осы өлкеге тауларды сыйға тарту еткісі келген сияқты, алайда ойын өзгертіп,
тік жарларымен, борлы тау сілемімен және ұшпасымен Үстірт шоқысын жасап,
жәй ғана даланы үш жүз метрге көтере салған.Шындығында ғажайып табиғат
көрінісі! Ұшпаның жиегінде сирек кездесетін құстардың ұшқанын тамашалайсыз.
Осы жерде сүпі Бекет-Атаның керемет ғимараты орналасқан.
Тау кесесі Шерқала. Маңғыстау өлкесін шын мәнінде білгісі келген адам,
міндетті түрде сұлу Шерқаламен көркемделетін тамаша таулы арнаға аяғын
басып көрді. Кейбіреулер оны шөлін қандырған жолаушының төңкерген кесесіне
ұқсайтындығын айтады. Басқа біреулер тауды бір жағынан киіз үйге, екінші
жағынан жасырынып тұрған жануарға ұқсастырады. Бетпақ даланың ортасында
тәкаппар жұмбақ мүсінді тау Шерқала биіктен көрініп тұр.
Саура көлі – үш жағынан жарты тостаған тәрізді биіктігі елу метрдей тұйық
бет түріндегі тік жартастармен қоршалған. Саура шатқалы өзіне жұмбақтығымен
көз тартады. Мұнда батпақ тасбақалары мекендейді.
Шар алқаптары. Көп шақырымға созылған тегістіктен кейін, күтпеген жерден
бұрыш секілді тас шарлар алқапқа жайылған. Осы тас шарлар қайдан түсті
немесе Маңғыстау түбегіне оларды кім әкелген? Теңіздің ар жағындағы Атлант
дәуі немесе өжет батыр Ерсары-Баба зеңбіректен атып, жерге шашылған тас
жаңғақ дәндер Шар алқабына айналған ба? Міне 250 жыл бойы ғалымдар бастарын
қатырып, болжамға батып, бір пікірге келе алмауда. Бір нәрсе түсінікті, осы
тас шарлар немесе тас конкрециялар ғалымдармен зерттелудегі ерекше күш
қуатымен қуатталған дөңгелек түрдегі минералдық тау тастарын құрайды. Ал
біздер, табиғаттың таң қаларлық туындысы – Маңғыстау жеріне шашылған тас
кесектерін тамашалаумен қанағаттанамыз және осы шар конкрециялары өлкенің
назар аударарлық кереметі болғанына қуанамыз.
Атырау облысы туризмді дамытуға және демалуға қолайлы. Табиғи қорлары
және тарихи-мәдени мұрасы туризмнің келесі түрлерін дамытуға мүмкіндік
береді: сауықтыру, спорттық, танымдық, экологиялық, экстремалдық және тағы
басқа.
Атырау облысы Қазақстан Республикасының батыс бөлігін ала Каспий
теңізінің солтүстік және солтүстік-шығыс жағалауы мен Жайықтың сағалық
бойын қамтиды. Сондықтанда облыс атауы өзінің географиялық орнына, қазақтың
ежелгі қос су айдындарына тікелей байланысты қалыптасқан, яғни Жайық
өзенінің Каспий теңізіне құятын атырауынан туындаған.
Облыстың алаңының көлемі-118,6 мың шаршы шақырым. Солтүстігінен
оңтүстігіне дейінгі қашықтығы 350 шақырым болса, батысынан шығысына дейін
600 шақырым болады. Географиялық тұрғыдан облыстың солтүстік –батыс жағы
Еуропада, ал бүкіл шығыс жағы Азияда, негізінен шөлейттік аймақта жатыр.
Жерінің орналасуына қарай батысында Ресейдің Астрахань облысымен шектеседі.
Атырау облысы Каспий теңізінің солтүстігі мен солтүстік –шығысында
орналасқан. Атырау облысының халқы көп ұлтты. Атырау облысында 84 түрлі
ұлттың халқы тұрады. Облыс халқының саны - 513 мыңнан астам, оның ішінде
қала тұрғындары -2,3% құрайды. Инвестициялық –тартымды облыс және
Қазақстанның мұнайлы астанасы. Атырауды – қазіргі уақытта әлемдегі іскер
адамдардың басым бөлігі біледі. Облыстың географиялық орналасуына
байланысты көлік коммуникациясы, телекоммуникация мүмкіншілігіне кең
спектрі арқылы жер шарының әр нүктесіне оперативті хабарлама жіберу жүйесі
жақсы дамыған. Атыраудың өзен порты Иран, Әзірбайжан, Түркменстанмен теңіз
жолы арқылы байланысады, сонымен қатар Волга өзені арқылы Қара және Азов
теңіздеріне шыға алады. Атырау облысы екі жақты өркенитте орналасқан. Олар
батыс және шығыс. Облыстың аумағын Еуропа және Азия материктері екіге
бөледі. Облыс орталығы-Атырау қаласы (1992ж.дейін Гурьев қ.), Жайық
өзенінің бойында орналасқан, ірге тасы 1640 жылы құрылған.
Аймақтық тарихы бай. Облыста діни сәулет ескерткіштері, оның ішінде
көбіне ежелгі некропольдер, жер асты мешіттер, сағанатамалар, қошқартастар,
құлпытастар, сандықтастар өте көп. Бұл ескерткіштердің барлығы өздерінің
үлкен әр түрлілігі және сәндік өңдеуімен ерекшеленеді. Мыңдаған
ескерткіштер тарихи, археологиялық, архитектуралық және монументтік
өнерлер(олардың ішінде 54 тарихтық, 119 монументтік өнер, 43 археологиялық,
150 архитектуралық және 800-ден аса діни салулар) арғы ата-бабаларымыздың
рухани мұра айбындылығының ұрпағы екенін еске салады. Атырау қаласынан 50
шақырым жерде ежелгі қазақ халқының бүкіл тарихын көрсететін, болашағы бар
туристік маршруттардың бірі, мемориалды кешен Хан Ордалы Сарайшық
орналасқан. Жеті хан мемориал ескерткіш кешені, өзі аппақ қардай
сұлулығымен және адам қолдарының керемет жасау айбындылығымен таң
қалдырады. Сарайшық қалашығы-Еуропадан Орта Азия және Қытайға баратын қысқа
жол, Алтын орданың ең ірі сауда орталығы болды. Мәдениет және өнер. Атырау
облысының мәдени өмірі қызық және маңызды. Өзіндік М.Өтеміс атындағы драма
театры, Н.Жантөрин атындағы облыстық филармониясы, Д.Нұрпейісова атындағы
танымал қазақ ұлттық аспабының академиялық оркестрі, декоративті-қолданбалы
облыстық көркем өнер мұражайы, 7 аудандық дербес мұражайлары, халық
шығармашылығының ғылыми-әдістемелік және мәдени-демалу қызметінің облыстық
орталығы бар. Ұлттық фонд-145 кітапхана.
Аймаққа келуші туристтер ежелгі Прикаспий өңірінің ерекше қайталанбас
ландшафттары, тарихы, мәдениеті, экономикасы мен адам өмірлерімен таныса
алады. Бүгінгі таңда туризм саласында 35 турагент, 9 туроператор, 2 туризм
нұсқаушысы және 52 қонақ үйі бар. Турситтерге тамақтандыру, орналасу және
мәдени дамуына қызмет етеді.
Атырау облысының туризмі орындары.
Ақкерегешін - борлы таулары. Жабайы табиғатпен, жұмбақты үңгірлер әлемімен,
ғажапты табиғи ескерткіштерімен танысып, жорық оқиғаларға сіздің өміріңізді
толықтыратын Жылыой ауданындағы керемет Ақтолағай, Ақкерегешін , Иманқара
таулары. Бұл жорықтар экзотиканы, таңқалдырар нәрселерді сүйетін, немесе
геологиямен палеонтологияға қызуғышылықтары барлар үшін арналған.
Ақмешіт – Бекет. 19 ғасырдың бас кезінде Жем бойында Бекет ата салған
жер асты мешіті. Қатты бор жынысынан қашалған, үш дөңгелек етіп бір-бірімен
жалғаса иіліп жасалған төбесі бар бөлмеден тұрады. Мешітке кіретін жер тар,
ұзынша, бірінші бөлменің төбесінде сәуле түсетін тесігі болған.
Қабырғаларында қуыстар, оңтүстік-батысында, түпкі жақта михраб орналасқан.
1.4. Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданның туризм нысандары.
Содтүстік экономикалық ауданға төрт облыс жатады: Солтүстік Қазақстан
облысы, Қостанай облысы, Ақмола облысы, Павлодар облысы.
Солтүстік Қазақстан облысы – Қазақстанның солтүстігінде орналасып,
(Сары-Арқа) Қазақтың ұсақ үстүртінің бір бөлігін және Батыс Сібір ойпатының
қиыр оңтүстігін алып жатыр. Облыстың аумағы 98,04 мың шаршы км. Теңеліп,
республика аумағының 3,6 пайызын құрайды. Облыс аумағының көп жері Батыс
Сібір ойпатының қиыр оңтүстігінде орналасып, жер деңгейінің биіктігі 200м.
аспайды және Тобол мен Ертіс өзендерінің ара алқабының көп кеңістігін Альп,
ескі өзен неоген платосына қарайды.
Облыстың әкімшілік орталығы - Петропавл қаласы, ол (Ертіс өзенінің сол
саласы) Есіл өзенінің оң жағалауында орналасқан. Қала халқының саны 200
мыңнан асады. Облыстың әкімшілік – аймақтық құрамына 5 қала кіреді: олардың
1-облыстық маңызы, 4-аудандық маңызы бар қалалар және 13-селолық аудандар.
Халықтың саны - 653,9 мың адам. Облыс аумағында көптеген көркем жерлер: тау
жоталары, сыңсыған ормандар, өсімдік қорықтары, маңызды қарағай тоғайлары,
Шалқар көлі және Имантау табиғи аймағы бар. Жүздеген археологиялық тарихи
және сәулет ескерткіштері мемлекет қорғауында. Ең ғажайып археологиялық
жерлер: Иман-Борлық, Шағала және Есіл өзендерінің аңғарында орналасқан,
мысалы энеолит эрасының кездеспейтін тарихи ескерткіші – Ботай қонысы, ал
темір ғасырының археологиялық ескерткіші - Ақ Ирий қалашығы болып
табылады. Облыстың солтүстік-шығыс жағында – Селетітеңіз, Теке, Үлкенқарой,
Қалыбек деген үлкен тұзды көл-шұңқырлар жиынтығы байқалады. Аймақта
минералды тұз бен шипалы су, саздары бар көлдер көп кездеседі. Осындай
тамаша су қоймаларының біріне Майбалық көлі жатады.
Солтүстік Қазақстан облысдағы туризм түрлерi.
➢ Экологиялық туризм.
Облыс аумағында ерекше қорғалатын 16 табиғат объектiсi, 3 000-нан
астам көл бар. Туристер үшiн орманды-далалы аймақ жануарларының өмiр сүру
ортасын көрсету объектiсi ретiнде бұлан, елiк, қабан, жанат тәрiздi ит,
түлкi, борсық, қоян, тиiн және тағы басқа көптеп мекендеген Согров және
Мамлют қорықшалары, Красный бор қорығы ұсыныла алынады. Жазғы мерзiмде
аққулар, бiрқазандар ұя салады. Облыста орхидеяның кездеспейтiн түрi өседi
Айыртау ауданында (Айыртау с., Имантау с.) жергiлiктi туристiк
қоғамдастықтар құрылған. Туристiк бизнес саласына жоғарыда айтылған
селолардың тұрғындары тартылған, тұру, тамақтану, экскурсиялық қызмет
көрсету жөнiндегi қызметтер ұсынылады.
➢ Танымдық туризм
Ботай, Бектеңiз, Ақ-Ирий археологиялық ескерткiштерi, Қарасай мен Ағынтай
батырлардың мемориалдық кешенi, Айғаным мұражай-үй-жайы, зерттеушi ғалым
Ш. Уәлиханов, жазушылар И. Шухов; С. Мұқанов, Ғ. Мүсiрепов, М. Жұмабаев,
ғарышкер А.Викторенколардың мемориалдық мұражайлары, Қожаберген жырау
мемориалы.
➢ Спорттық туризм және демалыстың белсендi түрлерi.
Облыста спорттық туризм Спорттық туризм федерациясымен, ҚР Альпинизм және
құзға шығу федерациясы ассоциациясының филиалымен, спорттық бағдар
жөнiндегi федерациямен, Планета турорталығымен, Спортландия
турорталығымен, Ориентир студенттiк турорталығымен ұсынылған. Облыста
спорттық балық аулауды дамыту үшiн барлық жағдайлар бар. Қазiргi кезде 250-
ден астам су қоймасы балықтың құнды түрлерiн тауарлық өсiрудi жүзеге асыру
үшiн ұзақ мерзiмдi жалға берiлген. Үлкен Торанғұл көлiне белого амура и
белого толстолобика шабақтары әкелiнген. Көптеген көлдерде тұқы, көлдiк
пелядь, қара балық, лақа, табан; көлдерге сазан ұрықтарын жiберу жөнiндегi
шаралар қабылданған (Петропавл балық питомникке сазанның жатырлық бастары
әкелiнген және облыс көлдерiн балыққа толтыру үшiн зауыттық әдiспен алғаш
рет 583 мың ұрық алынған).
➢ Емдеу-сауықтыру туризмi
СҚО аумағында тұщы және техникалық сулар табылған орындар зерттелген,
минералдық сулар көздерi анықталған. Қазiргi кезде Асанов минералдық
суының көзi пайдаланады. Становское және Пресное көлдерiнде емдiк балшықтар
байқалған. Становское көлi Петропавл қ. батысында 55 шақырым және Мамлют
станциясының оңтүстiгiнде 17 шақырым жерде орналасқан. Бұл су қоймасының
ұзындығы 7.7 және енi 2.5 шақырым. Осы көлдiң балшығы 30-жылдары Омбы
институтының ғылыми қызметкерi Успенскиймен зерттелген. Оның тұжырымдамасы
бойынша көлдiң минералданған суы мен балшығы бальнеологиялық құндылықты
бiлдiредi.
Пресное көлi Петухов 60 шақырым және Преснов станциясынан 2 шақырым
жерде орналасқан, енi 3 шақырымға дейiн. Көл суы өткiр-ащы, балшығы қара
түстi, икемдi. Тұзды су мен балшықтың емдiк қасиеттерi 30-жылдары доктор
Брякинмен азғантай ғана емделушiлерге тексерiлген (балшық күн сәулелерiмен
жылытылған), ол жақсы емдiк әсердi атап өткен.
➢ Iскер туризм
Облыстың географиялық орналасуына байланысты Ресей Федерациясымен сауда-
экономикалық әрiптестiк жақсы дамыған, сонда Омбы, Түмен және Қорған —
шекаралас облыстармен ынтымақтастық негiзгi үлестi алады, олармен
экономиканың әр түрлi салаларындағы ынтымақтастық туралы келiсiмдер
жасалған және iске асырылуда. Ұдайы негiзде облыста мәдениет, денсаулық
сақтау, құқықтық тәртiп сақтау — әлеуметтiк-экономикалық қызметтiң әр
түрлi салаларындағы шекара маңы ынтымақтастығы жөнiндегi бiрлескен iс-
шаралар жүргiзiлiп тұрады.
Туристік бағыттар картасы.
Туристiк бағыттар.
➢ Имантау шоқылары бағыты.
Саяхат түрi: жаяу; ұзақтығы: 1 күн; бағыттың ұзындығы: 7 шақырым. Бағыттың
жұмыс уақыты: 1 маусымнан 20 қыркүйекке дейiн. Топ саны: 10 адамға дейiн.
Бағыттың сипаттамасы: бағыт селолық қонақ үйлерде туристер тұрып жатқан
Имантау селосынан басталады. Бағыт оңтүстiк-батыс бағытында Боровушка
демалыс аумағы арқылы аралас орман арқылы өтедi. Сосын Угловая шоқысының
шығыс беткейiмен көтерiлу, соқпақ ағаш өткелi арқылы Ракельский үңгiрiне
жетедi. Осында қарау алаңы жабдықталған. Одан әрi оңтүстiк беткеймен
Котелок шоқысының төбесiне көтерiлу, онда да қарау алаңы жабдықталған.
Сосын батыс беткейiмен аз уақытты демалысымен Буян шатқалына түсу. Одан
әрi Имантау көлiнiң бойымен солтүстiк-шығыс бағытта жүрiп отырып, Имантау
селосындағы тұрғылықты орындарға қайтып келу.
➢ Буян шатқалы бағыты. Саяхат түрi: жаяу; ұзақтығы: 1 күн; бағыттың
ұзындығы: 10 шақырым. Бағыттың жұмыс уақыты: 1 маусымнан 20 қыркүйекке
дейiн. Топ саны: 10 адамға дейiн. Бағыттың сипаттамасы: бағыт оңтүстiк
бағытта Имантау көлiн бойлай отырып, аралас орман iшiмен Змейка шағын
өзенi арқылы Боровушка бұлағының жанындағы аз уақытты демалысымен өтедi.
Сосын көтерiлулер мен түсулер қатары (биiктiк 400 м-ден 660 м-ге дейiн).
Тұрақ орындарынан Казачий аралы, Имантау көлiнiң су айдыны жақсы
қаралады. Буян шатқалына жетiсiмен ланч-топтамалардан түскi ас,
жағажайлық демалыс, балық аулау. Имантау селосындағы тұрғылықты орындарға
қайтып келу.
➢ Казачий аралы бағыты. Саяхат түрi: су (катер); ұзақтығы: 3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе. 2
I. Негізгі бөлім. 4
1.1. Орталық Қазақстан экономикалық ауданның туризм орталықтары. 6
1.2. Шығыс Қазақстан экономикалық аудан туризмі. 11
1.3. Батыс Қазақстан экономикалық ауданның туризм мүмкіндіктері. 14
1.4. Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданның туризм нысандары. 21
1.5. Оңтүстік Қазақстан экономикалық ауданның туризм орындары. 34
Қорытынды. 50
Пайдаланылған әдебеттер. 51
Кіріспе.
Жұмыстың өзектілігі: еліміздің тартымды туристік беделін және туристік
бағыт ретінде әлемге танымалдығын күшейту.
Жұмыстың мақсаты: елдегі туристік кластер мен инфрақұрылымды дамыту,
туристік кадрларды дайындап, серпінді жобаларды іске асыру және еліміздің
туристік имиджін қалыптастыру үшін туризм орындарын анықтау.
Жұмыстың міндеті: елде халықаралық туризмді одан әрі дамытуды
ынталандыру, мемлекеттің туристік әлеуетінің әлемдік туристік рыноктағы
беделін қалыптастыру.
Туризм (франц. tourіsme, tour – серуендеу, жол жүру) – адамның бос
уақытындағы саяхаты, белсенді демалыстың бір түрі. Туризм – халықтың
рекреациялық қажеттілігін (денсаулығын жақсарту, күш-қуатын қалпына
келтіру, тағы басқа) қанағаттандырудың ең тиімді жолы.
Соңғы жылдары туризм саласы қарқынды дамып келеді. Елімізге жыл сайын
Германия, Англия, Жапония, Корея мен Қытай сияқты елдерден туристер көптеп
келе бастады. Статистика 2002 жылы республикада 430 туристiк ұйым мен
фирма, сонымен қатар, әртүрлi бюролар жұмыс істегенін көрсетеді. Ал, бүгін
отандық туристік фирмалар әлемнің 80-нен астам елімен серіктестік қызметте
екен. Әуе қатынастары да жолға қойылған.
1992 жылдан бастап ҚР Туризм туралы заң күшіне енгені белгілі. 1993
жылы Қазақстан Бүкіләлемдік туризм ұйымына мүше болды. Осы жылы туризм
индустриясын дамытуға арналған ұлттық бағдарлама қабылданды. Ал, 1997 жылы
елімізде Ұлы Жiбек жолының тарихи орталықтарын қайта өрлету, түркi тiлдес
мемлекеттердiң мәдени мұралар сабақтастығын дамыту тұжырымдамасы мен 2030
жылға дейін туризм дамуының стратегиясы жасалды. 2001 жылдың 13 маусымында
Қазақстан Республикасындағы туристiк қызмет туралы заң қабылданды.
2006 жылы Туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы жасалды. Елбасы бекіткен бұл бағдарламаның негізгі мақсаты –
түрлі туристік қызметтерде қазақстандық және шетелдік азаматтардың
сұраныстарын қанағаттандыру үшін кең мүмкіндікті қамтамасыз ететін
заманауи, тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешен құру.
Бағдарлама, сондай-ақ, тартымды туристік нысан ретінде Қазақстанның беделін
қалыптастыруға, ұлттық туристік жоба әзірлеуге және оның сапасын әлемдік
стандарттарға сәйкес қамтамасыз етуге бағытталған. Айтулы мемлекеттік
бағдарлама 2 кезең бойынша іске асырылады. Бірінші кезең – 2007-2009
жылдарды, екінші кезең –2010-2011 жылдарды қамтиды. Оның алға қойған
мақсаты – Қазақстанды Орталық Азия аумағының туризм орталығына айналдыру.
Бағдарлама аясында 2011 жылы ішкі туристер ағыны 4,5 миллионға, ал,
сырттан келетін туристер қатары 9,5 миллионға жетеді деп күтілуде. 2007
жылдан 2011 жылды қоса алғандағы кезеңде сырттан келушілер туризімінен
бюджетке түсетін түсім 603250 млн теңгені құрамақ. Статистика агенттігінің
көрсеткіші Қазақстанды тамашалуға келетін туристер санының 5,3 ммиллионға
жеткенін көрсетіп отыр. Ал, саяхатшыларға көрсетілетін туристік
қызметтердің құны бүгінде 53 млрд теңгеге жуықтайды.
Туристік индустрия қызметтерінің сапасын арттыру және оның
инфрақұрылымын дамыту мақсатында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың
тапсырмасымен Туризм және спорт министрлігі елімізге бірнеше туристік
орталықтар салу тұжырымдамасының жобасын әзірлеуде. Туризмді дамыту
механизмдерінің қатарынд а Алматы облысындағы Қапшағай су қоймасының
жағалауына Жаңа Іле, Ақмола облысындағы Щучье-Бурабай сауықтыру аумағына
Бурабай, Маңғыстау облысына Кендерлі туристік орталықтарын салу қолға
алынған. Қазақстан – Біріккен Ұлттар Ұйымы жүзеге асыра бастаған Жібек
жолын дамыту жөніндегі бағдарламаға қатысушы мемлекет екені анық. Аталған
бағдарлама тек туризм саласын дамытуды ғана емес, сондай-ақ, Жібек жолы
бойында көршілес жатқан елдердің қарым-қатынастарын да жетілдіруді
көздейді. Ұлы Жібек жолының бойындағы Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан
мен Отырар аудандары туристер қатарын арттыратын болады. Бұған сол өңірдегі
Яссауи кесенесін де қосыңыз. Ал, Қапшағай суқоймасының жағалауына демалыс
орнын салу туралы бас жоспардың жобасы 2005 жылы жасалған. Соған сәйкес,
Қапшағай қаласының оң жақ беткейіне жалпы аумағы 11 000 гектар жерге Жаңа
Іле атты туристік орталық салынады. Құрылысы биыл басталған орталық 2012
жылға дейін салынып бітуге тиіс. Келтіре берсек, елдегі жас өндіріс
саласының алға қойған мақсат-мұраты көп.
I. Негізгі бөлім.
Елімізде туризмнің даму орындарын республикаішілік бес экономикалық
аудан бойынша қарастырдым. Олар: орталық, шығыс, батыс, солтүстік, оңтүстік
экономикалық аудандар. Әрбір экономикалық ауданға кіретін облыстарға жеке-
жеке тоқталып, туризм орындарын анықтадым.
Қазіргі жаһандануға жол ашқан ХХI ғасырда пайда әкелетін саланың
барлығы дерлік қолға алынып жатыр. Cоның бірі-туризм индустриясы. Қызмет
көрсету саласы дамып, саяхатшылықтың саудасы қызып-ақ тұр. Туризмнің
экономикалық-әлеуметтік тиімділігі жоғары. Қазақстан туризмді дамыту
жөнінен әлемдік рейтингте 93 орында. Бірден-бір қамба толтыратын қайнар көз
біздің елде кенжелеп тұр. Жер жаһанның жиһангерлерін тартатын еліміздің
мүмкіндігі мол. Ұлттық табиғи саябақтар, орманды табиғи резерваттар, табиғи
ескерткіштер мен ботаникалық бақтар баршылық. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі,
Таңбалыс тас петроглифтері, Сарыарқа (Солтүстік Қазақстан даласы мен
көлдері), Наурызым және Қорғалжын қорықтары ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік
мұралары тізіміне енген. Үкімет отандық туризмді дамытудың жоспарын жасап,
инвестиция тартуды қолға алып жатыр. Соған сәйкес қонақ үйлер, сауықтыру
нысандары көптеп бой көтеруде. Ішкі және сыртқы туризм қатар дамып келеді.
Елімізге орта есеппен алғанда жыл сайын 4 млн. турист келеді екен. Десе де
нәтиже мардымсыз.
Қазақстан туризмі дегенде,өңірлік туризм бар. Оның ішінде Қарағанды
аймақтық туризмін дамыту мәселесі. Туризмнің түр-түрі, түрлі бағыты бар.
Жағажай, спорт туризмі, экологиялық, мәдени-танымдық, іскерлік туризм, тағы
басқа. Бұның қай-қайсына да қолайлы жерлер Сарыарқа даласынан табылады.
Мәселен, жағажай туризміне бір жағы тұщы, бір жағы ащы Балқаш көлін,
экологиялық туризмге Қарқаралы, Кент, Қызыларай, Ұлытау тауларын, спорт
туризміне Қарқаралы кен-орман оазисі, Бектау Ата тау тізбегін алуға болады.
Ең тартымды табиғи ландшафтар ірі елді мекендердің маңында.Көрнекті
рекреациялық ресурстар Қарқаралы ауданының территориясында шоғырланған.
Бірақ, жағажай туризміне таптырмас орын саналатын Балқаш көлі мен
экологиялық туризмді айтқанда алдымен ауызға түсетін Қарқаралының жағдайы
мәз емес. Балқаш көлі жергілікті тұрғындардың ғана қажетіне жарап тұр.
Жазғы ыстықта жапырлай жүгіретінел жағалауын тиісінше былғайды. Су
ластанады. Атақты Шайтанкөлді қоршап жатқан сұлу да тартымды тау
тізбегі,“Шахтер” демалыс аймағы бар. Бір жыл бұрын барғанымызда таулы
орманның біршама бөлігі жанып кеткен, қап-қара. Қонақүй аталатын көп
қабатты ғимарат бар. Ғиараттың өзі де, ішіндегі төсек-орын, құрал-жабдықтың
барлығы дерлік ескі. Түгелдей жаңартуды қажет етеді. Қызмет көрсету қолға
алынбаған.
Туризмнің жеке түрлерінің дамуына Ақтоғай, Ұлытау, Шет аудандары
қолайлы. Ақтоғай мен Шет өңіріндегі аласа таулы және ұсақ шоқылы ландшафтар
өзен, көл, су қоймаларының болуы, қалалар мен басқа елді -мекендердің
жақындығы жергілікті демалыс зоналарын ұйымдастыруға зор мүмкіндік
туғызады.
Ұлытау өңірі бірегей әлеуетке ие. Табиғи-туристік ресурстары тарихи-
танымдық, ғылыми-археологиялық, этникалық,экзотикалық туризм түрлерін
дамытуға қолайлы. Минералды сулар мен емдік балшықтардың сан түрі, емдік
әсері барклимат, айырықша микроклиматыбар үңгірлер бар. Асулы, өткелді,
қыраттыжер бедері спорттық демалысқа таптырмас орын. Тек, мұндағы тарихи-
мәдени мұраның бай қоры рационалды түрде дұрыс игеріліп жатқан жоқ.
Табиғаттың тамаша тартуын тиісінше пайдаланбай отырмыз. Сұлу табиғатқа
құмарта келген қазақстандықтар, қарағандылықтар болмаса шетелдік
саяхатшылардың қазыналыҚарағандыға келуі екіталай. Өйткені, Қарағанды
аймағында жаһан жиһангерлерін қабылдайтын әлемдік стандартқа сай орын
жоқтың қасы.
Өзге елдің саяхатшыларын былай қойғанда, өз еліміздің жиһангерлері жыл
сайын шекара асып жатады. Олардың қалтасындағы қаражат өзге мемлекеттің
қазынасына құйылуда. Қазақстанға өткен жылы (2011) 3,4 млн. шетелдік азамат
келсе, 5 млн жуық Қазақстан азаматы шетелге саяхаттап барған. Жалпы саны
11,4 млн. адам. Демек, ішкі туризм 15,7 %, сыртқы туризм 9,1% жетіп, туризм
саласына тартылған инвестиция көлемі 28% өсіп, 107,5 млрд. теңгені құраған.
Статистика агенттінің мәліметі бойынша 2011 жылы Қазақстанда 1252 туристік
фирма 460 мыңға жуықадамға қызмет көрсеткен
1.1. Орталық Қазақстан экономикалық ауданның туризм орталықтары.
Орталық экономикалық ауданға жалғыз Қарағанды облысы кіреді.
Қарағанды облысы – Қазақстанның орталық бөлігіндегі облыс, Солтүстік Мұзды
және Үнді, Атлант және Тынық мұхиттарынан тең бөлінген, Еуразия континенті
орталығында орналасқан. Облыс аумағы жаңа шекарада 428 мың шаршы метрді
(Қазақстан аумағындағы жалпы аумағы 15,7) алып жатыр. Облыста Қазақстанда
тұратын барлық халықтың оннан бір бөлігі тұрады және 113-тен аса ұлт
өкілдері өмір сүреді. Халық саны – 1 351 854 адам.
Қарағанды облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылған. Алғашқыда
облыс орталығы Петропавлда болған. 1936 жылғы 3 тамыздан бастап облыс
орталығы Қарағанды қаласы болды. Қазір кезде облыс шекарасы 1997 жылы қайта
құрылып, Жезқазған облысы- мен қосылды.
Теміржол қатынастары ТМД елдерімен, Германиямен, Қытаймен
байланыстыруы туризмнің дамуына ықпалын тигізеді. Сарыарқа халықаралық
әуежайы Ресейге, Германияға, Араб Әмірлігіне және басқа да елдерге тікелей
рейстерді жүзеге асырады. Қарағанды облысы арқылы Қазақстанның астанасы
Астана мен Алматыны қосатын автомобиль жолы өтеді. Қарағанды теміржол
байланысы Балқаш пен Жезқазғанға, сол сияқты Ресей Федерациясының, Украина,
Қырғызстан және Өзбекстан қалаларымен қатынасуына жағдай жасап отыр.
Сарыарқа халықаралық әуежайы Ресейге, Германияға, Түркияға, Біріккен Араб
Әмірлігіне және басқа елдерге тікелей сапарды іске асырады. Қарағанды
облысы арқылы Алматыны Қазақстанның астанасы – Астанамен жалғайтын
автомобиль жолы өтеді. ҚХР, Германия, Қырғызстанға, Польшаға, ресей
қалалары – Москва, Омбы, Новосибирск, Екатеринбург, Сочи және басқаларға
халықаралық автобус маршруттары жүреді.
Облыс климаты - тым континенттік: жазы ыстық және қуаң, қысы аз
қарлы, бораны мен желі суық. Жазғы күндері температура 37 градусқа дейін
көтеріледі. Ең суық ай-қаңтар. Аяз 40 градусқа дейін көтеріледі. Облыста
екі жүздей үлкен және шағын көлдер бар. Облыстың басты су артериясы болып
Нұра өзені саналады. Нұра өзені шығыстан батысқа ағып Орталық Қазақстанның
ірі өзені Теңізге ағады. Шығыста Қазақстандағы ең ірі көл-Балқаш көлі бар.
Оның кереметтігі судың шығыс жағы тұзды болса, батыс жағы- тұщы.
Мәдени демалысты, экскурсияны ұйымдастыру қызметі облыстың 70-
тен астам туристік фирмаларын ұсынады. Қарқаралы ауданындағы Шахтер,
Сосновый бор, Тасбұлақ демалыс үйлерінде, Балқаш көліндегі Жартас,
Жосалы санаторилерінде, Тұлпар спорт кешенінде кез-келген қонақтың
мүмкіндігіне шамаланған демалу, емделу ұсынылады. Облыста 3 тау шаңғылық
кешен бар: Қарқаралы тау орманды оазисінде, Теміртауда – Жауыртау тауының
баурайында, Қарағандының Оңтүстік Шығысында - Е.А. Бөкетов атындағы
Қарағанды мемлекеттік университетінің спорт-сауықтыру кешенінің
инфрақұрылымында.
Сарыарқа алыс және жақын шетелдердің туристеріне нағыз
қазақстандық қонақжайлылық көрсетуге әрдайым дайын.
Балқаш көлі және қаласы. Балқаш көлін қазақстандықтар Көктеңіз
деп атайды, ол қазақ тілінен аударылғанда Голубое море деп аталады.
Мыңдаған километрге созылған Балқаш көлі жер бетіндегі ең көне көлдердің
бірі болып табылады. Оның көгілдір жағажайы, балыққа толы байлығы, көгілдір
түстес керемет суы жақын және алыс шетел туристерін өзіне тартады. Көлдің
жағалауыңда профилакториялар мен демалыс базалары орналасқан. Демалушыларға
қала шетінде 3 жағажай жұмыс жасайды. Балқаш көлінің кереметтігі сонда оның
батыс жағындағы су тұщы да, ал шығыс жағындағы су ащы. Балқаш көлі
Қарағанды және Алматы облыстарының аумағында орналасқан, Астанадан алыс
емес. Еуразияда осыған ұқсас көлдің болмауы пайдалы географиялық жағдайда
керемет көлдің гүлденуіне жағдай жасайды. Балқаштағы сүйікті демалыс
орындарының бірі болып жылдан жылға көбейіп келе жатқан туристік орталықтар
табылады. Атап айтқанда, Тасарал аралы- демалушылар үшін салауатты өмір
салты үшін ең әдемі және жайлы жер. Балқаштықтар бұл жерді жер жәннаты деп
атайды.
Ұлытау – қазақ халқының тарихи орталығы. Далалық өркениет көне
мәдениетінің нақ кіндігі. Ұлытау ауданының аумаы 122,9 мың шаршы км. Халық
саны – 15,5 мың адам.
Аудан жерінің 7,6 мың гектарын орман алқаптары алып жатыр.
Ұлытау тауларының биктігі 1181 м. Сонымен қоса ауданда балық шаруашылығының
су қоймалары бар: Кеңгір суқоймасы (3500 га), Жезді суқоймасы (1750 га),
Кинембай су қоймасы (500 га), Жаңғылдыөзек су қоймасы (60 га) және тағы
басқа.
Ұлытау ауданы Шығыс пен Еуразия халықтарының тарихымен,
мәдениетімен және географиясының орналасу болмысымен танысқылары келетін
шетелдік туристер үшін Меккеге айналды деуге болады. Ұлытауды Таулар,
көлдер, бұлақтардың аймағы деп атайды. Ұлытаудағы бұлақ суының емдік
қасиеті татар-моңғолдардың астанасы Қарақорымға бет алған орыс және
еуропалық емшілерге де мәлім болған.
Қарағанды облысының туризм орындары.
Беғазы қорымы. Қола дәуіріндегі Беғазы қорымының қазба жұмыстары
арқылы Беғазы-дандыбай мәдениеті пайда болды. 1947-1949жж. аралығында
қорымда археологтар Ә.Х.Марғұлан, К.А.Акишев, Г.И.Пацевич, А.Г.Максимова,
Т.Н.Сенигова қатысуымен қазба жұмыстарын жүргізді.
Шайтанкөл көлі Қарқаралы қаласының оңтүстік батысында бес км жерде,
Бұғылы тауының ткңіз деңгейінен 1200 м биіктігінде орналасқан. Ұзындығы 60
метр, ені 40 метр. Орташа тереңдігі 2 метр. Жартылай бұзылуға ұшыраған қат
қабатты гранитті жартаспен қоршалған. Көлді хош иісті қарағай орманы
қоршаған.
Бектау ата тау желісі. Балқаш аймағында орналасқан табиғи
ескерткіштердің бірі – Бектау ата тау желісі. Бектау ата тауының шыңы 1000
метрге дейін жетеді. Бектау ата тау желісінің ұзындығы 4000 га, алайда оның
аумағында түрлі атқалдар мен құздар орналасқан.
Шунақ метеорит кратері. Мойынты теміржол бекетінен батысқа қарай 40 км
жерде орналасқан жерден тыс жаратылған табиғаттың қызықты ескерткіші -
Шунақ метеорит кратері (астроблема) бар. Кратер 12 миллион жыл бұрын өз
маңайында бірнеше мыңдаған шақырым жердегі барлық тіршілікті құртқан
үлкен метеорит құлауынан пайда болған.
Теректі-Әулиенің жартас суреттері. Қола дәуіріне (біздің заманымызға
дейін екінші мыңжылдығына) жататын Теректі-Әулие петроглифтары ұзындығы көп
жерге созылып баратын жайпақ тасты гранит қалдықтарында қалың жабылған
жазулар ғалымдар үшін үлкен қызығушылық тудырады. Неғұрлым көп тараған
сарындар жануарлар, көбінесе аттардың бейнелеуімен байланысты, сондай-ақ
түйе мен өгіздердің суреттері бар.
Алаша ханның кесенесі. Алаша хан – бұл тарихи болғанмен аты аңызға
айналған тұлға. Шынында мұндай адамның атының тура аудармасы ала дегенді
білдіріп, өзі қазақ халқының ата тегі болып саналған адамның болған-
болмағанын ешкім білмейді. Алаша хан туралы ескертпелер тек аңыздарда ғана
емес, басқа да түркі елдердің аңыз-әңгімелерінде де кездеседі.
Занғыртас петроглифтері. Занғыртас – Ұлытау кентінен оңтүстік-шығысқа
қарай 20 шақырым жерде орналасқан төбе жотасын жанай өтетін кішкене
көлемдегі гранит валундарының (валун – мұз дәуірінен қалған тау жынысты
үлкен домалақ тастар) қос дюжинасы.
Ұлытау. Ұлытау тау тізбегі-көптеген шақырымнан көрінеді, ол
солтүстіктен оңтүстікке 200 шақырымға созылып жатыр. Ең биік нүктесі-Әулие
тау- Таудың көне мәдениетін Әлемдік тау бейнесін еске түсіреді. Оның
бейнесі Тау бейнесін қорғаушы, әулие орын, сақтаушы бейнесін көрсетеді.
Қарқаралы- табиғаты әсем қасиетті жер, оның сұлулығын Қазақстанның
Швейцариясы деп атайды. Бұл-тоғайлы арал көне таулармен Орталық
Қазақстанның ұшы - қиырсыз даласында, мәңгі жасыл қарағайларымен, таза
гаусар көлдерімен, сыңғырлаған өзендерімен, ертегідей шатқалдарымен және
қайталанбас жартастарымен орналасқан. Қарқаралы өңірі табиғат пен тарихты
сүйетіндер мен демалушылар, қонақтар және туристер үшін ерекше қызығушылық
танытатын өзінің көркемдігімен ерекшеленеді. Таулы өзендер, дала және тау
көлдері, бай флорасы мен фаунаcы - осының бәрі Қарқаралыны керемет тартымды
етіп көрсетеді.
1.2. Шығыс Қазақстан экономикалық аудан туризмі.
Шығыс экономикалық ауданға Шығыс Қазақстан облысы жатады. Шығыс
Қазақстан облысы Қытай, Монғолия, Ресей шекараларының түйіскен жерінде
орналасқан. Табиғат өлкемізді бай ландшафтпен көмкерген: шөл, кең дала,
орман, тау және жарқыраған мұздақтар. Көрікті жердің бірі-Алтай мен Сібір
өлкесінің ең биік тауы – Мұзтау. Қайталанбас әдемі көркімен аты шыққан
жердің бірі – Марқакөл көлі. Бұл аймақтағы ең ірі көл, теңіз деңгейінен
1485 метр биіктікте орналасқан. Одан биігірек жерде "Рахман қайнары" жатыр.
Шығыс Қазақстан облысы: алаңы— 283,3 мың шаршы шақырым. Әкімшілік
орталығы— Өскемен қаласы, тұрғындар— 1 416,4 мың адам. Облыс құрамына 15
аудан, облыстық маңызы бар 4 қала (Абай, Аягөз, Бесқарағай, Бородулиха,
Глубокое, Жарма, Зайсан, Зырян, Катонқарағай, Көкпекті, Күршім, Тарбағатай,
Ұлан, Үржар, Шемонаиха аудандар, Өскемен, Семей, Курчатов, Риддер қалалары)
кіреді.
Облыстың тарихымен , табиғатымен танысамын деуші туристер жаяу
және атпен, тау шаңғысы жолымен, велосипед, мотоцикл; сол сияқты, бүркітпен
аң аулау, балық аулау арқылы таныса алады. Туристік саяхат маршруттарын
"Голубой залив", "Кругозор", "Орион", "Геоцинт-Восток", "Интурист",
"Экосистем" тәрізді туристік фирмалар мен компаниялар ұсынады. Жарқыраған
тау шыңдарын қызықтап , күркіреген сарқырамалардың мұзды лебімен
тыныстауға, альпі көгалдарының жасыл алқабы мен сұлу маралдарды тамашалауға
, көне кен орындарын аралауға шақырады. Шығыс Қазақстан облысы туризм үшін
үлкен мүмкіндіктер жасайды
Туризмді дамытуда Қазақстанның келешегі мол және тартымды
өлкесінің бірі Шығыс Қазақстан облысы болып табылады. Мұнда туристтерді
қызықтыратын көптеген нәрселер бар –кең аумақ, керемет ландшафтар, әр-түрлі
климаттық аймақ, баға жетпес мәдени және тарихи ескерткіштер, туристік
қызметтердің сан алуантүрі.
Бүгінгі күнде облысымыздың аумағында туроператорлық және
турагенттік қызметтерді жүзеге асыратын 108 туристік ұйым, 16 туризм
нұсқаушысы, 117 орналастыру орны, 84 демалыс орындары, 5 демлыс үйі, 34
емдеу-сауықтыру шипажайы, жиынтық көлемі 1723072 га немесе Шығыс Қазақстан
облысы аумағының 6,0 % - ын құрайтын 14 республикалық маңызы бар ерекше
қорғауға алынған табиғи аумақ тркелген.
Облыс аумағында Біріккен Ұлттар Ұйымы мен Ғалами Экологиялық Қорын
(UNDPGEF) жетілдіру бағдарламасы және Бүкіл әлемдік Жабайы Табиғат Қоры
(WWF) бағдарламасындағы Алтайдың Қазақстандық бөлігінің биотүрлігінің
сақтау жөніндегі жобасында көрсетілген әлемдік маңызы бар табиғи
ескерткіштер орналасқан. Олардың көпшілігі қазіргі бар аумақтарда және
жоспардағы ерекше қорғалатын аумақтарда (ЖЕҚА) ораласқан.
Облыс шегінде бірнеше рекреациялық аймақтар анықталған: Бухтарма
жағалауы, Сібі көлдері, Алакөл көлі, Катон-Қарағай, Глубокий аудандары,
Риддер, Өскемен қалаларының маңы. Бұл аумақтарда тек қана Қазақсьан және
ТМД елдерінің көптеген туристерін қызықтырып қана қоймай, сонымен қатар
алыс шет ел туристерін де тартатын Алтай Рудасының негізі табиғи көрікті
жерлері топтастырылған.
Тартымды табиғаты, ескерткіштердің жоғары сапада сақталуы,
геосаяси жағдайларының үлкен өнеркәсіпті әлеуетімен сәйкестігі, келесі
туристік өнімдерді ерекшелеуге мүмкіндік береді:
-экологиялық туризм,
-жағажайлық туризм,
-тау шаңғысы туризм;
- емдік - шипалы туризм;
-мәдениет-танырлық туризм.
Осы өлкенің керемет табиғи ландшафты, көптеген көлдері, өзендері,
балық аулау, айуан аулау және ғылыми турларын, пантемдеу, шипажай-курорттық
демалысын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мәдениет-танырлық турлар
ескіліктерін, тарихін, халық мәдениетін жақсы көретіндерді қызықтырады.
Олардың қызметіне: қонақ үйлер. Бұл үйлерде халықтың тұрмыспен, салт-
дастүрлерімен, ұлттық тағамдарымен, танысу, марал өсіру фермаларын көріп
шығу мүмкін. Семей өңірі де қызық. Бұл жердікі бай мадени-тарихи мұрасы
таңырлық, ғылыми, этникалық туризм объект ретінде қарау мүмкін.
Шығыс Қазақстан облысының туризм орындары.
Кейін-Керіс - сала батпақты учаскесі - бұл түрлі-түсті балшықтар
қабаттарының эрозиямен ашылуы. Мұндағы сумен және желмен жайылған
балшықтар, ерекше жарқын, ашық пейзаж құрайды.
Мұзтау тауы - Алтайдың қарлы диадемасы, облыстың табиғи көрнекті
орындарының бірі. Ол тек Алтайдың ғана емес, сонымен қатар бүкіл Сібірдің
ең биік шындарының бірі.
Шығыс Қазақстан облысында Республиканың ең тамаша бұрыштарының бірі –
Марқакөл ұлттық саябағы орналасқан. Марқакөл көлін сол ауданның маржаны деп
атайды. Ол оңтүстіктегі Азуат таулары және Күршім таулық байлауымен айнала
қоршалған аумақта орналасқан.
Мұзтауға жақын оңтүстік батысында Язов табиғи өзені орналасқан. Көлемі
үлкен: 1,0*0,4 км. Айнала – қалың орманды тау. Бұл жерден Мұзтауға ғажайып
көрініс ашылады, оның ауа райы өзенге шағылысады. өзен аты айтып тұрғандай
балыққа бай. Бұл өңірдегі жалғыз өзен Язи жүріп жатқан 3 км –ге созылады.
1.3. Батыс Қазақстан экономикалық ауданның туризм мүмкіндіктері.
Батыс экономикалық ауданға төрт облыс кіреді: Батыс Қазақстан
облысы, Ақтөбе облысы, Атырау облысы, Маңғыстау облысы.
Батыс Қазақстан облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылды (1962
жылдан 1992 жылға дейін – Орал облысы), Қазақстан Республикасының солтүстік-
батыс бөлігінде орналасқан және республиканың орталық және оңтүстік
облыстарына және Орта Азия мемлекеттеріне кіретін қақпа болып табылады.
Облыс Ресей Федерациясының бес облысымен шекаралас, ұзындығы 1532 км сыртқы
шекарасы бар. Республика ішінде облыс Ақтөбе және Атырау облыстарымен
көршілес. Облыс аумағы 151,3 мың шаршы шақырым, бұл республика аумағының
5,6 пайызы. Облыс әкімшілік жағынан 12 ауылдық аудандарға және Орал
қаласына бөлінген, 2 қала бар: облыстық орталық – Орал қаласы, негізі 1613
жылы қаланды және Бөрлі ауданының орталығы – Ақсай қаласы, мұңайшылар
қаласы, негізі 1936 жылы қаланды, 4 жұмыс ауылы, 155 ауылы және ауылдық
округтер, 512-елді мекен бар. Облыстың Евразия ортасында ерекше
географиялық орналасуы, Шығыс және Батыс Европаның ірі экономикалық және
мәдени орталықтарымен жақындығы, Жайық өзенінің Каспий бассейні елдеріне
шығу үшін пайдалануы оның барлық Қазақстан Республикасы үшін туристік
стратегиялық маңызын анықтайды.
Батыс Қазақстан облысының туризм орындары.
Шақпақ-Атаның жер астындағы мешіті. Форт-Шевченкодан солтүстік-
шығысына қарай 20-дан астам шақырым жерде, Түб-Қараған түбегінде орналасқан
Шақпақ-Ата мешіті Батыс Қазақстандағы сәулетшіліктің ең көне ескерткіші
болып табылады. Мешіт жоспарының пішіні, сондай-ақ басқа да сәулет
детальдары ғимараттың IX-X ғасырға жататынын дәлелдейді.
Ақмыш шатқалы мен Шерқала жар. Ақтау қаласынан 170 шақырым жердегі
Шетпе кентіне жақын орналасқан Ақмыш бұл әрі әсем табиғат та, әрі
соншалықты қызық тарихы да деуге болады. Шағын орман (тоғай), сыңғырлаған
бұлақтар, жартас жасалымдарының таң қаларлық пішіндері аясында зерек
саяхатшы орта ғасырлар дәуіріне жататын тарихи оқиғалардың іздерін көруі
мүмкін.
"Шалқар көлі - дала теңізі". Шалқар көлін орал өңірінің "інжу маржаны" деп
атайды. Көл Орал қаласының оңтүстік-шығыс бетінде 125 шақырым жерде
орналасқан. Шалқар түрік тілінен аударғанда "қар тәрізді жалтыр көл" деген
мағына береді. Шалқар көлі аумағы жұмыртқа пішіндес су қоймасы сияқты.
Ұзындығы 18 шақырым, ені 14 шақырым, ең терең жері 18 метр.
Ақтөбе облысы – шығысы мен оңтүстік-шығысында Қостанай,
Қарағанды, оңтүстігі мен оңтүстік-батысында Қызылорда, Маңғыстау, батысы
мен теріскей-батысында Атырау, Батыс Қазақстан, ал терістігінде Ресеймен
шектесетін Ақтөбе облысы — Қазақ елінің батыс бөлігіндегі геосаяси,
экономикалық һәм стратегиялық маңызы зор, жер қойнауы өте бай, экономикалық
әлеуеті басым өңір.
Үлкен аймаққа орналасқан облыстың табиғаты далаға тән
көркемдігімен ерекшеленеді. Көне таулар санатындағы ежелгі Мұғалжар—Орал
тауларының далаға сіңген сілемдері. Ор, Елек, Қобда, Ойыл, Ырғыз, Жем,
Сағыз өзендері мен ұсақ өзендер, ең ірілері мен көркемдері Ырғыз ауданына
орналасқан дала көлдері — облыстың негізгі су ресурстары. Аймақтың құрғақ
континентальды климатының тепе-теңдігі осы табиғи су көздеріне байланысты.
Ырғыз ауданының жерінде 1967 жылы ұйымдастырылған Торғай мемлекеттік қорығы
— облыстың мақтанышы. Ірі көлдер мен өзендер (Торғай, Өлкейек, Телғара,
Ырғыз) орналасқан осы аймақта 29 түрлі аң, 30 түрі Қызыл Кітапқа енгізілген
170 құс түрлері бар. Қарғалы, Елек, Қобда аудандарында бұлан, Байғанин,
Ойыл жерінде қарақұйрық сияқты аңдар, Ырғыз Шалқар өңірінде киік пен жабайы
шошқа кездеседі. Осындай бай да байтақ өңірдің туризм, білім, денсаулық
сақтау, мәдениет, спорт, көлік салалары ерекше қарқынмен дамып, жыл санап
жақсарып келеді.
Ақтөбе облысының көрнекті орындары.
Ырғыз-Торғай қорыққоры – 2007 жылы ертедегі Торғай тапсырыс беруші
базасында құрылған ауданы шамамен 763 мың гектар болатын бұл қорыққор
бүгінгі таңда Қазақстанның ерекше қорғалатын аумақтарының бірі болып
табылады. Қорыққордың негізгі тапсырмасы сайғақтардың (Saiga tatarica)
бетпақдалалық қауымдастығын күзету және қалпына келтіру, сонымен қатар адам
қолы тимеген қалпында сақталған аумақтағы ерекше су-батпақты мекендерді,
қырлы және шөлейтті ландшафтарды қорғау болып табылады. Су-батпақты
мекендер 250 астам түрі байқалған суда жүзетін жыл құстарының ұя салу және
мекен ету орындары болып саналады. Ал қамысты өсінділер арасынан қабанды не
ондатрларды оңай кездестіруге болады. Қорыққор шекарасында саяхат жасауға
қолайлы орын – Ырғыз өзенімен бірікке Малайдар көлінің жүйесі бойымен
қайықта жүзу таптырмас амал.
Ақтолағай үстірті – Атырау және Ақтөбе облыстарының шекарасында
орналасқан борлы үстірті бір кездерде теңіз түбі болатын. Сондықтан да, дәл
осы жерлерде тасқа айналған ұлулардың, кораллдардың, теңіз кірпілерінің
және басқа ондаған миллион жыл бұрын тіршілік еткен теңіз фаунасының
өкілдерінің көптеген мөлшерін табуға болады. Ежелгі акулалардың тістері,
ихтиозаврлар мен динозаврлардың сүйектері мен тістері, бүгінгі күні
табиғатқа беймәлім өсімдіктердің қалдықтары, тасқа айналған ағаштар – бұл
сан алуандықты тізбектеп өту мүмкін емес. Бір уақытта мұнда, шындығында,
тіршілік тасып, дамып жатқан. Ал қазір, Ақтолағай даласы – адам аяғы
баспайтын иесіз көрініс қана, тек шөлді және сортаң топырақты ұшыра соққан
жел мен арасынан кей жерлерден өсінді мен күннен қорғайтын көлеңкелі орын
табуға болатын таңданарлық тұрпаттағы аққарлы жартастарды байқауға болады.
Үнсіздік пен кең байтақтығы Ақтолағайға адам аяғы баспаған соқпақ жолдар
мен қызықты оқиға іздеушілердің келуін тоқтатпайды.
Маңғыстау облысы. Бұрын түбек аумағы республикалық археологиялық
картада ақ дақ күйінде көрсетілетін. Алғашқы археологиялық экспедиция
көптеген қызықты заттарды тапқан. Маңғыстау мәдениетінің көптеген
ескерткештері - өткеннің куәлері. Олардың ішінде жартастан шауып жасалған
жер асты төрт бөлмелі Шақпақ-ата мешіті бар. Маңғыстаудың таулы ауданында
жарты ғасырлық Кызылқала қамалы табылған. Түпқараған түбегінің солтүстік
тілмесі бөлігінде теңіз жағалауында өте сирек кездесетін ежелгі кешенді
ғимараттар табылған, Сам құмы – қола дәуіріндегі мәдениет іздерінің айғағы.
Шерқала құмды тауы – Арыстан бекінісі - ертеде болған ұрыстың іздерін
сақтаған. Халық шығармалығының салт-дәстүрі сақталған. Шеберлер үй
аспаптары мен киімдерді, зергерлік бұйымдарды безендірген, өрнектері
сақталған. Республиканың басқа аймақтарына қарағанда Маңғыстау сәулет
ескерткіштеріне өте бай. Кесенелер, сағана тамдар мен құлпытастардың
іргетасы мен қашап салған соңғы иіріміне дейін барлық ойын басында ұстаған,
сызба мен нұсқа атаулыны білмеген белгісіз шеберлердің дарынына таң
қалмауға болмайды. Әрбір зиратты халықтық сәулетшілік өнердің мұражайы деп
атауға болады.
Табыт үстіндегі тас ғимараттар осы күнге дейін сақталған. Отыздан астам
халықтық сәулетшілік ескерткіштер мемлекет қамқорлығына алынған. Қошқар-Ата
зираты Ақтау қаласынан 17 шақырым жердегі кішігірім Ақшұқыр ауылының шет
жағында орналасқан. Маңғыстаудың күмбезді кесенелері өте әдемі және
өздігінше ерекше. Кейбер кесенелер – нағыз сәулетшілік өнердің ең үздік
туындылары болып саналады және осы күннің өзінде әрбір сызығының, әрбір
реңкінің ойлылығымен, аяқталғандымен, өткірлігімен таңқалдырады. Сондай-ақ,
Маңғыстау Қазақстанның түпкір-түкірінен және шекаралас мемлекеттерден
көптеген зират етушілер келіп жататын киелі орындарға бай.
Маңғыстау облысының туризм орындары.
Жер астындағы Бекет-ата мешіті – Жаратқан ием, жер дүниені жасаған кезде,
осы өлкеге тауларды сыйға тарту еткісі келген сияқты, алайда ойын өзгертіп,
тік жарларымен, борлы тау сілемімен және ұшпасымен Үстірт шоқысын жасап,
жәй ғана даланы үш жүз метрге көтере салған.Шындығында ғажайып табиғат
көрінісі! Ұшпаның жиегінде сирек кездесетін құстардың ұшқанын тамашалайсыз.
Осы жерде сүпі Бекет-Атаның керемет ғимараты орналасқан.
Тау кесесі Шерқала. Маңғыстау өлкесін шын мәнінде білгісі келген адам,
міндетті түрде сұлу Шерқаламен көркемделетін тамаша таулы арнаға аяғын
басып көрді. Кейбіреулер оны шөлін қандырған жолаушының төңкерген кесесіне
ұқсайтындығын айтады. Басқа біреулер тауды бір жағынан киіз үйге, екінші
жағынан жасырынып тұрған жануарға ұқсастырады. Бетпақ даланың ортасында
тәкаппар жұмбақ мүсінді тау Шерқала биіктен көрініп тұр.
Саура көлі – үш жағынан жарты тостаған тәрізді биіктігі елу метрдей тұйық
бет түріндегі тік жартастармен қоршалған. Саура шатқалы өзіне жұмбақтығымен
көз тартады. Мұнда батпақ тасбақалары мекендейді.
Шар алқаптары. Көп шақырымға созылған тегістіктен кейін, күтпеген жерден
бұрыш секілді тас шарлар алқапқа жайылған. Осы тас шарлар қайдан түсті
немесе Маңғыстау түбегіне оларды кім әкелген? Теңіздің ар жағындағы Атлант
дәуі немесе өжет батыр Ерсары-Баба зеңбіректен атып, жерге шашылған тас
жаңғақ дәндер Шар алқабына айналған ба? Міне 250 жыл бойы ғалымдар бастарын
қатырып, болжамға батып, бір пікірге келе алмауда. Бір нәрсе түсінікті, осы
тас шарлар немесе тас конкрециялар ғалымдармен зерттелудегі ерекше күш
қуатымен қуатталған дөңгелек түрдегі минералдық тау тастарын құрайды. Ал
біздер, табиғаттың таң қаларлық туындысы – Маңғыстау жеріне шашылған тас
кесектерін тамашалаумен қанағаттанамыз және осы шар конкрециялары өлкенің
назар аударарлық кереметі болғанына қуанамыз.
Атырау облысы туризмді дамытуға және демалуға қолайлы. Табиғи қорлары
және тарихи-мәдени мұрасы туризмнің келесі түрлерін дамытуға мүмкіндік
береді: сауықтыру, спорттық, танымдық, экологиялық, экстремалдық және тағы
басқа.
Атырау облысы Қазақстан Республикасының батыс бөлігін ала Каспий
теңізінің солтүстік және солтүстік-шығыс жағалауы мен Жайықтың сағалық
бойын қамтиды. Сондықтанда облыс атауы өзінің географиялық орнына, қазақтың
ежелгі қос су айдындарына тікелей байланысты қалыптасқан, яғни Жайық
өзенінің Каспий теңізіне құятын атырауынан туындаған.
Облыстың алаңының көлемі-118,6 мың шаршы шақырым. Солтүстігінен
оңтүстігіне дейінгі қашықтығы 350 шақырым болса, батысынан шығысына дейін
600 шақырым болады. Географиялық тұрғыдан облыстың солтүстік –батыс жағы
Еуропада, ал бүкіл шығыс жағы Азияда, негізінен шөлейттік аймақта жатыр.
Жерінің орналасуына қарай батысында Ресейдің Астрахань облысымен шектеседі.
Атырау облысы Каспий теңізінің солтүстігі мен солтүстік –шығысында
орналасқан. Атырау облысының халқы көп ұлтты. Атырау облысында 84 түрлі
ұлттың халқы тұрады. Облыс халқының саны - 513 мыңнан астам, оның ішінде
қала тұрғындары -2,3% құрайды. Инвестициялық –тартымды облыс және
Қазақстанның мұнайлы астанасы. Атырауды – қазіргі уақытта әлемдегі іскер
адамдардың басым бөлігі біледі. Облыстың географиялық орналасуына
байланысты көлік коммуникациясы, телекоммуникация мүмкіншілігіне кең
спектрі арқылы жер шарының әр нүктесіне оперативті хабарлама жіберу жүйесі
жақсы дамыған. Атыраудың өзен порты Иран, Әзірбайжан, Түркменстанмен теңіз
жолы арқылы байланысады, сонымен қатар Волга өзені арқылы Қара және Азов
теңіздеріне шыға алады. Атырау облысы екі жақты өркенитте орналасқан. Олар
батыс және шығыс. Облыстың аумағын Еуропа және Азия материктері екіге
бөледі. Облыс орталығы-Атырау қаласы (1992ж.дейін Гурьев қ.), Жайық
өзенінің бойында орналасқан, ірге тасы 1640 жылы құрылған.
Аймақтық тарихы бай. Облыста діни сәулет ескерткіштері, оның ішінде
көбіне ежелгі некропольдер, жер асты мешіттер, сағанатамалар, қошқартастар,
құлпытастар, сандықтастар өте көп. Бұл ескерткіштердің барлығы өздерінің
үлкен әр түрлілігі және сәндік өңдеуімен ерекшеленеді. Мыңдаған
ескерткіштер тарихи, археологиялық, архитектуралық және монументтік
өнерлер(олардың ішінде 54 тарихтық, 119 монументтік өнер, 43 археологиялық,
150 архитектуралық және 800-ден аса діни салулар) арғы ата-бабаларымыздың
рухани мұра айбындылығының ұрпағы екенін еске салады. Атырау қаласынан 50
шақырым жерде ежелгі қазақ халқының бүкіл тарихын көрсететін, болашағы бар
туристік маршруттардың бірі, мемориалды кешен Хан Ордалы Сарайшық
орналасқан. Жеті хан мемориал ескерткіш кешені, өзі аппақ қардай
сұлулығымен және адам қолдарының керемет жасау айбындылығымен таң
қалдырады. Сарайшық қалашығы-Еуропадан Орта Азия және Қытайға баратын қысқа
жол, Алтын орданың ең ірі сауда орталығы болды. Мәдениет және өнер. Атырау
облысының мәдени өмірі қызық және маңызды. Өзіндік М.Өтеміс атындағы драма
театры, Н.Жантөрин атындағы облыстық филармониясы, Д.Нұрпейісова атындағы
танымал қазақ ұлттық аспабының академиялық оркестрі, декоративті-қолданбалы
облыстық көркем өнер мұражайы, 7 аудандық дербес мұражайлары, халық
шығармашылығының ғылыми-әдістемелік және мәдени-демалу қызметінің облыстық
орталығы бар. Ұлттық фонд-145 кітапхана.
Аймаққа келуші туристтер ежелгі Прикаспий өңірінің ерекше қайталанбас
ландшафттары, тарихы, мәдениеті, экономикасы мен адам өмірлерімен таныса
алады. Бүгінгі таңда туризм саласында 35 турагент, 9 туроператор, 2 туризм
нұсқаушысы және 52 қонақ үйі бар. Турситтерге тамақтандыру, орналасу және
мәдени дамуына қызмет етеді.
Атырау облысының туризмі орындары.
Ақкерегешін - борлы таулары. Жабайы табиғатпен, жұмбақты үңгірлер әлемімен,
ғажапты табиғи ескерткіштерімен танысып, жорық оқиғаларға сіздің өміріңізді
толықтыратын Жылыой ауданындағы керемет Ақтолағай, Ақкерегешін , Иманқара
таулары. Бұл жорықтар экзотиканы, таңқалдырар нәрселерді сүйетін, немесе
геологиямен палеонтологияға қызуғышылықтары барлар үшін арналған.
Ақмешіт – Бекет. 19 ғасырдың бас кезінде Жем бойында Бекет ата салған
жер асты мешіті. Қатты бор жынысынан қашалған, үш дөңгелек етіп бір-бірімен
жалғаса иіліп жасалған төбесі бар бөлмеден тұрады. Мешітке кіретін жер тар,
ұзынша, бірінші бөлменің төбесінде сәуле түсетін тесігі болған.
Қабырғаларында қуыстар, оңтүстік-батысында, түпкі жақта михраб орналасқан.
1.4. Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданның туризм нысандары.
Содтүстік экономикалық ауданға төрт облыс жатады: Солтүстік Қазақстан
облысы, Қостанай облысы, Ақмола облысы, Павлодар облысы.
Солтүстік Қазақстан облысы – Қазақстанның солтүстігінде орналасып,
(Сары-Арқа) Қазақтың ұсақ үстүртінің бір бөлігін және Батыс Сібір ойпатының
қиыр оңтүстігін алып жатыр. Облыстың аумағы 98,04 мың шаршы км. Теңеліп,
республика аумағының 3,6 пайызын құрайды. Облыс аумағының көп жері Батыс
Сібір ойпатының қиыр оңтүстігінде орналасып, жер деңгейінің биіктігі 200м.
аспайды және Тобол мен Ертіс өзендерінің ара алқабының көп кеңістігін Альп,
ескі өзен неоген платосына қарайды.
Облыстың әкімшілік орталығы - Петропавл қаласы, ол (Ертіс өзенінің сол
саласы) Есіл өзенінің оң жағалауында орналасқан. Қала халқының саны 200
мыңнан асады. Облыстың әкімшілік – аймақтық құрамына 5 қала кіреді: олардың
1-облыстық маңызы, 4-аудандық маңызы бар қалалар және 13-селолық аудандар.
Халықтың саны - 653,9 мың адам. Облыс аумағында көптеген көркем жерлер: тау
жоталары, сыңсыған ормандар, өсімдік қорықтары, маңызды қарағай тоғайлары,
Шалқар көлі және Имантау табиғи аймағы бар. Жүздеген археологиялық тарихи
және сәулет ескерткіштері мемлекет қорғауында. Ең ғажайып археологиялық
жерлер: Иман-Борлық, Шағала және Есіл өзендерінің аңғарында орналасқан,
мысалы энеолит эрасының кездеспейтін тарихи ескерткіші – Ботай қонысы, ал
темір ғасырының археологиялық ескерткіші - Ақ Ирий қалашығы болып
табылады. Облыстың солтүстік-шығыс жағында – Селетітеңіз, Теке, Үлкенқарой,
Қалыбек деген үлкен тұзды көл-шұңқырлар жиынтығы байқалады. Аймақта
минералды тұз бен шипалы су, саздары бар көлдер көп кездеседі. Осындай
тамаша су қоймаларының біріне Майбалық көлі жатады.
Солтүстік Қазақстан облысдағы туризм түрлерi.
➢ Экологиялық туризм.
Облыс аумағында ерекше қорғалатын 16 табиғат объектiсi, 3 000-нан
астам көл бар. Туристер үшiн орманды-далалы аймақ жануарларының өмiр сүру
ортасын көрсету объектiсi ретiнде бұлан, елiк, қабан, жанат тәрiздi ит,
түлкi, борсық, қоян, тиiн және тағы басқа көптеп мекендеген Согров және
Мамлют қорықшалары, Красный бор қорығы ұсыныла алынады. Жазғы мерзiмде
аққулар, бiрқазандар ұя салады. Облыста орхидеяның кездеспейтiн түрi өседi
Айыртау ауданында (Айыртау с., Имантау с.) жергiлiктi туристiк
қоғамдастықтар құрылған. Туристiк бизнес саласына жоғарыда айтылған
селолардың тұрғындары тартылған, тұру, тамақтану, экскурсиялық қызмет
көрсету жөнiндегi қызметтер ұсынылады.
➢ Танымдық туризм
Ботай, Бектеңiз, Ақ-Ирий археологиялық ескерткiштерi, Қарасай мен Ағынтай
батырлардың мемориалдық кешенi, Айғаным мұражай-үй-жайы, зерттеушi ғалым
Ш. Уәлиханов, жазушылар И. Шухов; С. Мұқанов, Ғ. Мүсiрепов, М. Жұмабаев,
ғарышкер А.Викторенколардың мемориалдық мұражайлары, Қожаберген жырау
мемориалы.
➢ Спорттық туризм және демалыстың белсендi түрлерi.
Облыста спорттық туризм Спорттық туризм федерациясымен, ҚР Альпинизм және
құзға шығу федерациясы ассоциациясының филиалымен, спорттық бағдар
жөнiндегi федерациямен, Планета турорталығымен, Спортландия
турорталығымен, Ориентир студенттiк турорталығымен ұсынылған. Облыста
спорттық балық аулауды дамыту үшiн барлық жағдайлар бар. Қазiргi кезде 250-
ден астам су қоймасы балықтың құнды түрлерiн тауарлық өсiрудi жүзеге асыру
үшiн ұзақ мерзiмдi жалға берiлген. Үлкен Торанғұл көлiне белого амура и
белого толстолобика шабақтары әкелiнген. Көптеген көлдерде тұқы, көлдiк
пелядь, қара балық, лақа, табан; көлдерге сазан ұрықтарын жiберу жөнiндегi
шаралар қабылданған (Петропавл балық питомникке сазанның жатырлық бастары
әкелiнген және облыс көлдерiн балыққа толтыру үшiн зауыттық әдiспен алғаш
рет 583 мың ұрық алынған).
➢ Емдеу-сауықтыру туризмi
СҚО аумағында тұщы және техникалық сулар табылған орындар зерттелген,
минералдық сулар көздерi анықталған. Қазiргi кезде Асанов минералдық
суының көзi пайдаланады. Становское және Пресное көлдерiнде емдiк балшықтар
байқалған. Становское көлi Петропавл қ. батысында 55 шақырым және Мамлют
станциясының оңтүстiгiнде 17 шақырым жерде орналасқан. Бұл су қоймасының
ұзындығы 7.7 және енi 2.5 шақырым. Осы көлдiң балшығы 30-жылдары Омбы
институтының ғылыми қызметкерi Успенскиймен зерттелген. Оның тұжырымдамасы
бойынша көлдiң минералданған суы мен балшығы бальнеологиялық құндылықты
бiлдiредi.
Пресное көлi Петухов 60 шақырым және Преснов станциясынан 2 шақырым
жерде орналасқан, енi 3 шақырымға дейiн. Көл суы өткiр-ащы, балшығы қара
түстi, икемдi. Тұзды су мен балшықтың емдiк қасиеттерi 30-жылдары доктор
Брякинмен азғантай ғана емделушiлерге тексерiлген (балшық күн сәулелерiмен
жылытылған), ол жақсы емдiк әсердi атап өткен.
➢ Iскер туризм
Облыстың географиялық орналасуына байланысты Ресей Федерациясымен сауда-
экономикалық әрiптестiк жақсы дамыған, сонда Омбы, Түмен және Қорған —
шекаралас облыстармен ынтымақтастық негiзгi үлестi алады, олармен
экономиканың әр түрлi салаларындағы ынтымақтастық туралы келiсiмдер
жасалған және iске асырылуда. Ұдайы негiзде облыста мәдениет, денсаулық
сақтау, құқықтық тәртiп сақтау — әлеуметтiк-экономикалық қызметтiң әр
түрлi салаларындағы шекара маңы ынтымақтастығы жөнiндегi бiрлескен iс-
шаралар жүргiзiлiп тұрады.
Туристік бағыттар картасы.
Туристiк бағыттар.
➢ Имантау шоқылары бағыты.
Саяхат түрi: жаяу; ұзақтығы: 1 күн; бағыттың ұзындығы: 7 шақырым. Бағыттың
жұмыс уақыты: 1 маусымнан 20 қыркүйекке дейiн. Топ саны: 10 адамға дейiн.
Бағыттың сипаттамасы: бағыт селолық қонақ үйлерде туристер тұрып жатқан
Имантау селосынан басталады. Бағыт оңтүстiк-батыс бағытында Боровушка
демалыс аумағы арқылы аралас орман арқылы өтедi. Сосын Угловая шоқысының
шығыс беткейiмен көтерiлу, соқпақ ағаш өткелi арқылы Ракельский үңгiрiне
жетедi. Осында қарау алаңы жабдықталған. Одан әрi оңтүстiк беткеймен
Котелок шоқысының төбесiне көтерiлу, онда да қарау алаңы жабдықталған.
Сосын батыс беткейiмен аз уақытты демалысымен Буян шатқалына түсу. Одан
әрi Имантау көлiнiң бойымен солтүстiк-шығыс бағытта жүрiп отырып, Имантау
селосындағы тұрғылықты орындарға қайтып келу.
➢ Буян шатқалы бағыты. Саяхат түрi: жаяу; ұзақтығы: 1 күн; бағыттың
ұзындығы: 10 шақырым. Бағыттың жұмыс уақыты: 1 маусымнан 20 қыркүйекке
дейiн. Топ саны: 10 адамға дейiн. Бағыттың сипаттамасы: бағыт оңтүстiк
бағытта Имантау көлiн бойлай отырып, аралас орман iшiмен Змейка шағын
өзенi арқылы Боровушка бұлағының жанындағы аз уақытты демалысымен өтедi.
Сосын көтерiлулер мен түсулер қатары (биiктiк 400 м-ден 660 м-ге дейiн).
Тұрақ орындарынан Казачий аралы, Имантау көлiнiң су айдыны жақсы
қаралады. Буян шатқалына жетiсiмен ланч-топтамалардан түскi ас,
жағажайлық демалыс, балық аулау. Имантау селосындағы тұрғылықты орындарға
қайтып келу.
➢ Казачий аралы бағыты. Саяхат түрi: су (катер); ұзақтығы: 3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz