Модульді оқыту технологиясы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
І ҚАЗІРГІ ЖАҢА ПЕДАДОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ТУРАЛЫ СОҢҒЫ МӘЛІМЕТТЕР 5
1.1 Технология туралы жалпы түсінік 5
1.2 Инновациялық технологияларды қолдану уақыт талабы 9
1.3 Жаңа технологиялардың тиімді жақтары 10
ІІ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ 20
2.1 Модульді оқыту технологиясы 20
2.2 Оқытудың компьютерлік технологиясы 22
2.3 Ойын арқылы оқыту технологиясы 26
2.4 Дамыта оқыту технологиясы 28
2.5 Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы 30
2.6 Проблемалық оқыту технологиясы 32
ҚОРЫТЫНДЫ 34
ҚОСЫМША 35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 43
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі жаңа педагогикалық технология
арқылы қазақ тілін оқытудың басты ерекшелігін анықтау. Технологиялар арқылы
сабақты игертудің әдістемесін ұсыну.
Курстық жұмыстың нысаны. Мектептерде, жоғарғы оқу орындарында қазақ
тілін жаңа педагогикалық технология арқылы оқыту үрдісі.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Жұмыстың негізгі мақсаты –
қазақ тілін жаңа педагогикалық технология арқылы меңгертудің ұтымды ғылыми-
теориялық әдістемесін ұсыну; сабақты мазмұнды игертудің тиімді амал-
тәсілдерін айқындау. Осы мақсаттарға жету жолында төмендегідей міндеттер
қойылды:
- жаңа педагогикалық технология арқылы қазақ тілін оқытудың ғылыми-
теориялық негіздерін дәйектеу;
- технология арқылы оқытудың тиімді жолдарын ұсыну;
- педагогикалық эксперимент арқылы жаңа педагогикалық технологияның
тиімділігін дәлелдеу.
Курстық жұмыстың дереккөздері. Зерттеудің негізгі дереккөздері
ретінде ғылыми-теориялық еңбектер мен ғылыми зерттеулер пайдаланылды. Соның
ішінде Өстеміров К., Оразбаева Ф.Ш., Рахметова Р.С., Мұхамеджанова А.Т.
т.б. мамандардың еңбектерін атауға болды.
Курстық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
• Жаңа педагогикалық технология арқылы оқытудың ғылыми-теориялық
негіздері айқындалды;
• жаңа технологияның мазмұны, құрылымы және өзіндік ерекшелігі
анықталып, оларды оқытудың жолдары көрсетілді;
• қазақ тілін оқытудың технология арқылы оқытудың ұтымдылығы тәжірибе
жүзінде дәлелденді.
Курстық жұмыстың практикалық маңызы. Жаңа педагогикалық технология
арқылы меңгерту әдістемесін мектеп мұғалімдері, колледж, гимназия, лицей
оқытушылары, әдіскер ғалымдар тәжірибеде қолдана алады. Зерттеудің
нәтижелерін жоғары оқу орындарының қазақ филология факультеттерінің оқу
үрдісінде, сонымен бірге мұғалімдердің білімін жетілдіру курстарында да
пайдалануға болады.
Курстық жұмыстың теориялық маңызы. Қазақ тілін жаңа технология
арқылы меңгертуге байланысты тұжырымдалған ғылыми қағидалар қазақ тілі
әдістемесін теориялық тұрғыдан толықтырады және әдістеме ғылымының ғылыми-
теориялық жағынан дамуына септігін тигізеді.
Курстық жұмыстың пәні. Жалпы білім беретін оқу орындарында қазақ
тілі пәнінен өтілетін тақырыптарды жаңа технология көмегімен меңгерту.
Курстық жұмыстың әдістері. Қазақ тілін оқытудың жаңа технологияларының
өзіндік ерекшелігін, қызметін анықтау барысында ғылыми-теориялық әдістер,
баяндау, талдау, сұрыптау, салыстыру, ойын элементтерін пайдалану,
эксперимент, қорытындылау әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспе және негізгі мәселелерді
қамтитын екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында әдебиеттер тізімі
көрсетіледі.
І ҚАЗІРГІ ЖАҢА ПЕДАДОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ТУРАЛЫ СОҢҒЫ МӘЛІМЕТТЕР
1.1 Технология туралы жалпы түсінік
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы, т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі
болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ [1, 7].
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтегі және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми
орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл
білім беру жүйесінің кез келген саласында (басқару, білім беру,
қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, тұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады.
Технология ұғымы грек тілінен енген екі сөзден тұрады: техне -
өнер, шеберлік және логос - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді. Сондықтан, технология терминін қазақ тіліне өнер туралы
ғылым немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік
саланы сипаттайтын терминді қосамыз да, кез келген нақты технологияның
мәнін анықтаймыз.
Технологияның анықтамалары түсіндірме сөздікте былай берілген:
1. Өндірістің белгілі бір саласындағы өндірістік операциялардың,
әдістер мен үрдістердің жиынтығы, сондай-ақ белгілі бір істе немесе
шеберлікте қолданылатын тәсілдер.
2. Белгілі бір өндірістік процесті іске асырудың әдістері,
материалдар мен бұйымдарды өңдеудің әдіс-тәсілдері туралы білімдер
жиынтығы.
Осы анықтамалардан көрініп тұрғанындай, көпшіліктің санасында
технология термині өндіріспен тығыз байланыста қарастырылады.
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап
беру үшін педагогикалық технологияға берілген бірнеше анықтамаларды
қарастырып көрелік:
Технология дегеніміз – белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері
жайындағы білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз – оқу процесін жандандыру мақсатында
ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала
ойластырылған ықпал мен әсер.
Технология дегеніміз – оқу процесін ойдағыдай жүзеге асырудың
мазмұнды техникасы.
Технология дегеніміз – білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету
процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз – тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір
педагогикалық жүйесінің жобасы.
ЮНЕСКО-ның құжатында педагогикалық технологияға мынандай анықтама
берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін
бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресурстарды
ескере отырып игеру және білім берудің ең тиімді әдістеріне жету
мақсатындағы олардың өзара ынтымақтастығы.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – ұстаздың кәсіби
қызметін жан-жақты қамтамасыз ететін және жоспардағы басты міндетті
орындаудың басты кепілі бола алатын технологиялық іс шаралар жиынтығы.
Қазақ тілі саналы және сапалы меңгерту жаңа технологияларды ұтымды
пайдалануымен тығыз байланысты. Қазіргі кезде білім беру жүйесінің мақсаты
мен міндетіне қарай оқытудың Проблемалап Оқыту (Махмутов), прогламалап
оқыту (Самарин,Ильина), саралап-жекелеп оқыту (Унт), дамыта оқыту
(Эльконин), ұжымдық оқыту (Дядченко), дистанциялық оқыту (Нұрғалиева,
Жүсіпәлиева) түрлері оқу процесінде қолданылып жүр. Технология грек сөзі -
шеберлік технологиясы ғылым деген ұғымды білдіреді. .Беспалько: Оқу
процесін іске асырудың мазмұндық техникасы, практика жүзінде іске
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы. Жалпы, жаңа технология
дегеніміз – педагогикалық шеберлікті жетілдірудің жолдары деген қорытынды
жасауға болады. Қазіргі кезде оқу процесінде мынадай технологиялар
қолдануда.
Дебат технологиясы негізін салған Карл Поппер. Дебат технологиясы
тілдік тұлғаның дамуына көмектеседі. Бұл технология оқушының белсенділігін
арттырады. Тарихи құжаттармен, статистикалық мәліметтермен, қосымша
әдебиеттермен жұмыс істеуге дағдыланады. Қомпьютерлік технология қазақ тілі
сабағында қолдану оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады. Осының
негізінде нашар оқитын оқушының өзі де компьютермен жұмыс істеуге қызығады.
Тілдің салаларын өтуде тест тапсырмаларын компьютер арқылы беріп,
білімдерін тексеруге болады. Компьютер оқушының өз бетінше жұмыс істеуге
дағдыландырады. Топтастыру техиологиясы.Әдіскер В.К.Дьяченконың пікірінше,
топтастыра оқыту оқыту тәсіліне катысты. Бұл технология өз ішінен сыныптық
сабақ үйымы, лекция-семинарлық жүйе, белл-ланкестерлік жүйе, зертханалық-
топталған эдіс, сызба әдісі, трамп әдісі болып сараланады. Белл-
ланкестерлік жүйе бойынша үлкен жастағы балалар бірінші мүғалімнің
басшылығымен өз беттерінше тапсырмаларды орындайды. Содан соң жақсы нәтиже
алған оқушылар нашар меңгерген оқушыларға үйретеді. Трамп жүйесіи
пайдаланған кезде мүғалім оқулықтағы тапсырмаларды орындау үшін сыньшты
топтарға бөледі. Әр топтың басшысы сайланады. Әр топ өздеріне бөлінген
тапсырмаларды орындайды. Топ мүшелерінің тапсырманы орындауға катысқандары
сараланады.
Ұжымдық оқыту технологиясы.Бүл технологияның негізгі әдісі -
тапсырмамен алмасу. Ең бірінші алты-жеті адамнан тұратын топ күрылады.
Мүғалім әр топқа дайындаған тапсырмаларын таратады. Әр топ мүшесіне жеке-
жеке тапсырмалар беріледі. Оқушылар бір-бірімен тапсырма алмасады. Сонда әр
топтағы оқушы алты-жеті тапсырма орындайды. Тапсырмаларды орындап болған
соң топ ішінде талкылайды. Тапсырмаларды келесі топқа беріп, олардың
тапсырмасын алады. Мысалы, бір сыныпта 15 оқушы бар делік.Осы он бес
оқушыны мұғалім үш топқа бөлуіне болады.Сабақ соңында бұл технология
бойынша әр оқушы он бес тапсырманы орыидаған болып шығады. Мұғалім бақылау
жұмыстарын сынақ немесе тест түрінде қабылдайды.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр:
білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда.
Атап айтқанда:
➢ Білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің
дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру
бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
➢ Ақпараттық дәстүрлі әдістері ауызша және жазбаша, телефон немесе
радиобайланыс қазіргі заманғы копьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
➢ Баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
➢ Мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
рөліне мән берілуде.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп
тіреледі.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр.
Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келді.
1960 жылдары шетел зерттеушілері оқыту технологиясы педагогикалық
әдістерге негізделген педагогикалық технология терминін енгізді.
Педагогикалық технология дегеніміз – тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі
бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай
қолданылатын әдіс-тәсілдер оның бөлігі ғана (В. Беспалько).
Жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту технологиясында оқу пәндері әдістемелері
мен білім беру технологияларын жоспарлау жүйесі қолданылады. Бұл үшін мына
төмендегі түсініктерді ескерген жөн:
✓ Қатар отыратын сыныптағы оқушылардың жас ерекшеліктері мен білім
деңгейлерін ескеру;
✓ әдістеме мен технологияның сабақтастығы;
✓ оқушының өз бетінше іс-әркете жасау тәсілдерін меңгеруіне мұғалім
тарапынан көмек беруді біртіндеп азайту;
✓ қатар сыныптардағы сынып топтарының ерекшеліктерін білу;
✓ мұғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болуы, т.б.
Демек, Х-ХІ сынып аралығында жүргізілетін педагогикалық технология мен
әдістемелерді (мұғалімнің қалауы бойынша) төмендегідей етіп жаопарлауды
ұсынуға болады.
Бастауыш мектеп:
← дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л. Занков, Д. Эльконин, В. Давыдов,
В. Репкин, В. Левин, т.б.);
← дидактикалық бірліктердің ірілендірілуі (П. Эрдниев);
← нәтижелі әдістемелеу және оны қабылдау;
← іс-әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили, И. Волков);
← Оқулықсыз оқыту (В. Агеев);
← Ойын әдістемесі және оны қабылдау;
← М. Монтессори, Р. Штейнердің жүйесін қабылдау.
Орта буын:
← Мәселелік оқыту;
← Іздену, зерттеу әдістері;
← Топпен оқыту тәсілі (В. Дьяченко);
← Нәтижелі технологиялар;
← Тірек және тірек конспектісінің көмегі арқылы оқыту (В. Шаталов);
← Өзіндік жұмыс әдістері;
← Бағдарлы оқыту (машинасыз және компьютерсіз);
← Оқытудың коммуникативтік әдісі (қарым-қатынастық);
← Пікірталас әдісі;
← Дидактикалық ойындар;
Жоғары сыныптар:
← Оқытудың вариативті элементтерін өз еркімен таңдау;
← өзіндік жұмыстың әдістемесі;
← іздену, зерттеу әдістері;
← нәтижелі технология, жобалау әдісі;
← даралап (жекеше) оқыту, мектеп-парк моделін қабылдау (М. Балабан);
← Оқушының іс-әрекеті бойынша ұйымдастырылған ойындар;
← өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы әдістемесі (ТРИЗ) (Г.
Альпшулер);
← Бағдарламалап оқыту;
← әлеуметтік-педагогикалық сынау, әлеуметтік мәні бар ойындар;
← профилді және кәсіптік бағдар бере отырып оқыту;
← тірек конспектісін қолдану;
← диалогтік әдістеме, пікірталас негізінде оқыту;
← модултдік технология;
← семинар-сынақ түрлері;
← өз бетімен білім алу (компьютерлік варианттар).
Франция мен АҚШ-та барлық жалпы білім беретін мекемелерде сыныптағы
оқушыларды топқа бөлу кеңінен тараған. Кейбір пәндерді оқытуда топтарды
жылдамдар, орташалар және баяулар деп атайды.
Германияда топқа бөлу ЖОТ жүйесінде жүреді. Жоғары (ж), орташа (о), төмен
(т). Топтарға сәйкес әр түрлі бағдарламалар жасайды. Жапонияның
мектептерінде де оқушыларды топқа бөліп оқыту тұрақты орын алған. Топтағы
жұмыс сайыс түрінде жүргізіледі. Сыныптағы топтар сайыс кезінде ағылшын
сөзін , эроглифтерді, тақпақтарды және т.б. кім біледі деген сұрақтарға
жауап береді.
Білімді даралап, саралап берудің басты бағыттарының бірі – дарынды,
талантты балалар мен жасөспірімдерді оқыту. Кейінгі кезде мұндай өзекті
мәселеге әлемдік педагогикада қызығушылық бары байқалады. Соның бір айғағы
ретінде жоғары қабілетті Еуропалық ассоциация құрылды. Ассоциацияның басты
мақсаты – дарынды балаларды зерттеу, қолдау мен мадақтау.
1.2 Инновациялық технологияларды қолдану уақыт талабы
Заман талабына сай тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияларды
қолдану ауқымы, түрлері өзгеріп отырады. Тәрбие үрдісінде әр оқушының
психологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет.
Қазіргі тәрбие технологиясы кешенді бағыт мәселесін шеше отырып мынадай
талаптарды орындайды.
← Тәрбиелеушілерге үш бағытта, яғни санасына, сезіміне және
қылықтарына әсер ету.
← Тәрбие және өзіндік тәрбие бірігуі арқылы дұрыс нәтижеге қол
жеткізу.
← Тәрбиеге қатысты барлық факторлардың бірлігі мен реттелуі – тәрбиеге
кешенді түрде қараудың кезек күттірмес шарты.
← Тұлғаға берілген қасиеттер тәрбие істерінің жүйесі арқылы
қалыптасады. Бұл істер бір арнаға бағытталып, үрдістегі ой, дене,
адамгершілік, эстетикалық және еңбек тәрбие міндеттерінің бір мезетте
орын алуын талап ететін нақты кешенді сипатта болуы қажет.
← Тәрбиеге кешенді қарау тәрбие үрдісінің және оны басқарудың
жүйелілігін талап етеді. Тәрбиедегі сыртқы және ішкі факторлар мен
олардың өзара байланысын ескермей тұрып, басқару табысты болмайды. Ол
үшін бұл факторлар мен олардың әсер ету сипаты туралы педагогтің
айқын түсінігі болуы шарт.
Елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына арналған
Жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар қазақ, орыс,
ағылшын тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету
үстіндегі, күллі әлемге әйгілі әрі сыйлы өз елінің патриоты болады деп
көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал
етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күні – білімге тән. Жас
мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап
қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған
негіздеп оқыту – бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
1.3 Жаңа технологиялардың тиімді жақтары
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ уақытша
жоспарға жатады. Бұл, яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс, жаңалық
басқа мұғалім үшін өтілген материал сияқты.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
← І кезең – оқып үйрену
← ІІ кезең – меңгеру
← ІІІ кезең - өмірге ендіру
← ІҮ кезең – дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
← Оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
← Оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру.
Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын
зерттеп білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп
беру технологиясын меңгеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт
деңгейінде игертуге қол жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен
демократияландыруды үнемі басшылыққа алу қажет. Жалпы технологиялардың
педагогикалық негізгі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту
мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және
шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушының дамуы үшін жүйелі жұмыс
істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Білім беру саласындағы инновациялық бағыттың қажеттілігін анықтайтын
себептер қазіргі таңда бүкіл халыққа белгілі болып отыр. Оларға
төмендегілер кіреді:
← Білім беру жүйесінің жаңаруы, яғни, жоғары оқу орындарының несиелік
оқу жүйесіне көшуі және орта білім беру жүйесінің 12 жылдыққа
өтетіндігі;
← Білім беру мазмұнының ізгілендірілуі;
← Мұғалім мен оқушыға қойылатын талаптың жаңа тұрғыдан қарастырылуы,
яғни, оқушы тек білім тұтынушы ғана емес, ортақ іс-шара субъектісі де.
Оқушылардың сөйлеуге, өз ойларын жеткізе білуге, пікір таластыруға тек
тестік бақылау кезінде емес, оқыту барысында, күнделікті сабақта, тіпті
сабақтан тыс жұмыстарда да (үйірме, факультативтік сабақ, т.б.)
қалыптастырып үйрету қажет. Ұстаздың рөлі тек емтихан алып, баға қоюмен
шектелмейді, сабақты бере білу мен оқушыларды еңбекке баулып, тәрбиелеу
және пәнге қызығуын арттырумен айқындалады. Ал оқушы білімнің сапасы –
мұғалімнің біліктілігі мен білімділігінің, іскерлігінің айнасы, нарық
заңдылығына сүйенсек, кез келген өнімнің сапасын өндіруші емес, оны
тұтынушы анықтауы, бағалауы қажет. Сондықтан мұғалімнің берген білімін
оынң өзі емес, басқалардың бағалағаны жөн.
Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, дүниетанымының қалыптасуына білім мен
білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұнын құру –
білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелерінің бірі.
Бүгінгі таңда біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуде. Бұл педагогика теориясы мен
оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Білім
берудің мазмұныжаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас ғылым
саласында пайда болуда.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Осы орайда
халқымыздың рухани көсемі Ахмет Байтұрсынұлының Мұғалім әдісті көп білуге
тырысу керек, оларды өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдану керек
деген.
Оқыту технологиясын таңдап, іріктеу – оқушының оқу-танымдық іс-
әрекетін басқарудың негізгі бір буыны.
Қазіргі кезеңде Сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы кең ауқымда дамуда.
Сыни тұрғыдан ойлау деген не? Сыни тұрғысынан ойлау – ашық қоғам
негізі. Ол - өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу, әр
мәселеге байланысты өз пікірін айтып, оны дәлелдей алу? Сонымен қатар
басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және сол дәлелдемелердің
қисынын зерттеу дегенді білдіреді. Бұл оқыту қарапайымнан күрделіге деп
аталады.
Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғысынан ойлауды дамыту СТО
бағдарламасының қазіргі таңда білімді, білгенін өмірге пайдалана алатын
шәкірт тәрбиелеуде алатын орны ерекше.
СТО-ның маңыздылығының нәтижесі:
1) әдіс түрлері
2) белсенді практикалық іс-әрекетте болу
3) басқалармен қарым-қатынас жасай білу, басқаларды тыңдай білу
4) қажет болса, өз көзқарасыңды өзгерту
5) топтық тұжырымға келе білу
6) топ алдында шығып өз тұжырымын айта білу.
Педагогикалық теориямен жеткілікті түрде қаруланған мұғалімнің іс
әрекеті тиімді болатыны әркезден-ақ мәлім. Ендеше оқыту технологиясын оқу
үрдісіне енгізу білім сапасын қажетті деңгейде және оны басқаруды
қамтамасыз етеді.
Оқытуды және пеагогикалық қызметті технологияландыру талпыныстары
ХХ ғасырдың басында-ақ пайда болған, бірақ педагогикалық ғылымда оқыту
технологияларын жобалау мен енгізудің ғылыми қадамдары 80-90 жылдары ғана
жасалып, олардың пәрменділігінің критерийлері анықталды.
Оқу орнында жаңа педагогикалық технологияларды ендіруге қажетті
педагогикалық, әдістемелік шарттарының болмауы, мұғалімдердің технологиялық
әрекетінің жеткіліксіз мотивациялануы мен ынталандырылуы, мұғалімдер мен
оқу орындары басшыларының кәсіби әрекетке өзгеріс енгізу құлықсыздығы, т.б.
ең алдымен оның себебін мұғалімдердің жаңа педагогикалық технологияларға
қатынасы айқын бейнеленген жағымды мотивация мен саналылықтың жеткілікті
жоғары деңгейімен сипатталғанмен, олардың технологияларды жобалау мен
ендіруге дайын еместігінен, яғни әлсіз теориялық психологиялық-
педагогикалық, технологиялық және технологияларды оқу үрдісіне ендіру
белгілі бір шарттарды қажет етеді. Олар:
• мұғалімнің оқу үрдісін жаңа технологиялар негізінде
ұйымдастыруына құзырлығының жеткілікті деңгейі;
• оқыту субъектілерінің (мұғалім мен оқушы) жаңа технологияларды
қолдануға дайындығы, жағымды психологиялық-педагогикалық ахуал.
• оқытудың жаңа технологияларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
оқу-әдістемелік, дидактикалық базаның болуы;
• оқу бағдарламасының қамтамасыз етілуде жаңа мақсаттар мен қоғам
талабына сай түзетілуі және ақпараттандырылуы.
• Мұғалімнің педагогикалық қызметін технологяландыру
педагогикалық технологиялардың белгілері туралы біліммен,
мұғалімнің шеберлігіне қарасты белгілі шарттардың сақталуын
талап етеді. Олар:
❖ Мұғалімнің оқытудың жаңа технологияларына бет бұруы, ынта қоюы;
❖ Қолда бар технологиялық ресурстарға талдау жасауы;
❖ Басты бір мақсатқа немесе мақсаттар жиынтығына бағытталған
технологияларды таңдауы;
❖ Жоспарлай алуы, жобалау дағдысының болуы,
❖ Мақсат қоя алу және міндеттерді бөлу қабілетті;
❖ Іс-әрекетін ұйымдастыру және оған талдау жасау мүмкіндігі;
❖ Өз тәжірибесін рефлекция арқылы меңгеру, оны технологиялық
түрде көрсету;
❖ Технологияның ескіруін көре білу, оны қайта құру, өңдеу
дағдысының болуы.
Жаңа педагогикалық технологияларды қолданысқа енгізуде оқу-тәрбие
үрдісінің қолайлылық жағдайын туғызу, оның базалық қорын жасау – жұмыс
сапасының негізі болып табылады. Осы орайда: Ең әуелі мектепке керегі –
білімді, педагогика, методикадан хабардар оқыта білетін мұғалім. Екінші –
оқыту ісіне керекті құралдар қолайлы һам салы болуы; ... Үшінші – мектепке
керегі белгіленген программа, деген ағартушы-ғалым А. Байтұрсыновтың
көрегендігінің өміршеңдігін байқаймыз.
Проблемалық оқытуда оқушылар бейтаныс, белгілі емес мәселелерді өз
беттерінше шешуге жұмылады. Проблемалық ситуацияны шешу арқылы оқушылардың
шығармашылық ойлауы дамиды, интеллектуалдық таным үрдісі жетіледі.
Пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық тапсырмалардың тіл
дамытудағы тиімділігі – оқушылар бұл оқыту түрінде ғылыми ізденіспен,
зерттеушілікпен айналысады. Ойлаумен бірге тілдері де дамиды. Ғалымдардың
төмендегі пікірлері осы тұжырымды дәлелдейді: Озоснав поставленную
проблему, ученики сами намечают план поиска, строят предположения
(гипотезу), проводят наблюдения, опыты, фиксируют факты, сравнивают,
доказывают, делают выводы. Ал Г.Ю. Ксензова Основонй ситуацией,
порождающей процесс творческого мышления, является проблемная ситуация
дейді.
Проблемалық оқытуға негізделген жұмыстар, тапсырмалар оқушылардың ғана
өзіндік ойлауына, өзіндік ізденісіне бағытталады, білімді өз беттерімен
алуға жол ашады, таным белсенділігін арттыруға түрткі жасайды. Проблемалық
сұрақтарды, ситуацияны шешу – шығармашылық үдеріс. Ал шығармашылық,
өнерпаздық сөзінің мәні – жеке тұлғаның бірнәрсе жасап шығаруы немес өзіне
ғана тән бір нәтижеге қол жеткізуі. Шығармашылық – ешкімнің қол жеткен
табысын өзіне пайдаланбайды, өзінің ғана жасап шығарған тың, жаңа өнімі.
Проблемалық оқытудың өзіндік ерекшелігі мен маңызын поляк ғалымы В. Оконь
төмендегідей саралайды: под проблемным обучением, мы понимаем совокупность
таких действий, как организация проблемных ситуаций, формулирование
проблемы (постепенно к этому привлекаются сами ученики), оказание учеником
необходимой помощи в решении проблем, проверка этих решений, руководство
процессом систематизации и закрепления приобретенных знании.
Проблемалық өқытудың тиімділігі – оқушының өз дербес іс-әрекеті арқылы
проблеманы шешуі, сол жолдағы ізденісі, шығармашылық өнімге қол жеткізуі.
Проблемалық оқытудағы оқушының шығармашылық іс-әрекетін былай
тұжырымдауға болады: 1) оқу материалының мазмұнын талдау, саралау; 2)
проблеманы ашу, өнім жасау, шығармашылық еңбекке қол жеткізу; 3) қорытынды
жасау, өзіне-өзі баға беру, саралау.
Технология талаптарына сай тіл дамыту үрдісінде оқушылардың өзіндік
ізденісінің, яғни зерттеуші, ізденуші ретінде әрекет етуінің маңызы зор. Ал
мұғалім тіл дамытудың өнім деген басқа да әдіс-тәсілдеріне оқушыларды
дағдыландырып, меңгеруге жетелуі тиіс. Басқаша айтқанда, тіл дамыту –
мұғалім мен оқушы арасындағы қызу да ойлы, жаңа ізденістерге толы әрі
қызықты, әрі күрделі, түрлі іс-әрекеттермен жүзеге асатын үрдіс.
Тұжырымдай келгенде, тіл дамыту – баланың қалыптасқан сөздік қорларын
ары қарай байыту; ауызекі сөйлеу тілінде де, жазба тілінде де әдеби
нормативтерді сақтау; ойын нақты, тұжырымды, айқын жеткізу; мәнерлі де
жатық сөйлеуге жаттықтыру; шешендік оралымдар мен даналық сөздерді
тереңтүсіне отырып, керегінде оларды пайдалану; сөйлеу, жазу мәдениетінің
талаптарын меңгерту; сауаттыққа баулу іс-әректттерінің жиынтығы. Пәнаралық
байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы тіл дамыту – ең өнімді
жол. Оның басты ұстанымдары төмендегідей:
← Тілдік ережелер, тіл ғылымының негізінде оқушылардың сөздік қорын
байыту, дамыту;
← әдеби тіл нормаларын көркем әдебиетпен байланыстыра отырып меңгерту;
← әдеби тіл нормаларын көркем әдебиетпен байланыстыра отырып меңгерту;
← сөздерді нақты, мәнерлі, айқын айта және жаза білу дағдыларын
жетілдіру, яғни, орфография ережелерін меңгерту;
← әр сөздің мән-мағынасын жете түсіну;
← сөйлеу тілі мен жазба тілін ұштастыра отырып дамыту. Тыңдау-сөйлеу-
оқу үрдістерін қарастыра отырып жүргізу;
← тіл сабақтарында көркем туындыны негізге ала отырып, авторы,
кейіпкерлері тілін түсіну, қабылдау, оған еліктеу, оларды тәжірибеде
пайдалана білуге дағдыландыру;
← әдеби тілде қарым-қатынас жасауға жетелеу;
← тапқыр, әдемі, ұтымды, ойлы, шешен сөйлеуге дағдыландыру;
← сөз өнеріне баулу, оны қадірлеуге, оның қыры мен сырын меңгеруге,
дарынын, қабілетін дамытуға әрекеттену.
Тіл дамытудың сабқтар жүйесінде жүзеге асатынын ескере келе, қазіргі тіл
дамытуды негіз еткен технологиялық сабақтардың басты мақсатын төмендегідей
саралауға болады:
← тіл үйренудің бұрыннан қалыптасқан ережелері мен талаптарына қоса,
оның жаңа инновациялық жолдарын меңгерту;
← тілдік нормаларды сөйлеу, жазу тілінде қолдана білуге дағдыландыру;
← оқушыларды бір-бірімен тілдік қатысым әреетіне баулу;
← таным, ойлау белсенділіктерін дамыту, білім деңгейлерін шығармашылық
деңгейге, яғни, анализ, синтез, бағаға қарай жетелеу.
Тіл дамытудың өнімді бір жолы – модельдеу технологиясы. Модельдеу
оқушылардың болжамы, көзге елестетуі, алған білімді бір нәрсеге ұқсатуы,
абстрактілі ойлауынан туындайды. Танымдық іс-әркеттің өнімді жолдары
баршылық. Соның бірі – алған білімді модельдей білу, оны мазмұны мен мәніне
қарай көз алдына келтіру, немесе бір белгілермен жобалау, сұлбасын, нобайын
салу, бейнесін болжау болып табылады.
Модельдеу технологиясы қазақ тілі сабақтарында сызба, макет не сұлба
арқылы емес, тіл арқылы жүргізіледі. Дегенмен, модельдеуді ғалымдар
жазғандай тек сызба, графика, макеттер арқылы жүргізу мүмкін емес. Сызу
бейнелеу өнеріне қабілетті бала оның тек жобасын бейнелеуге, көбінде
ауызекі не жазба тілде берулеріне болады.
Сол себептен де модельдеу шығармашылық жұмыстың бір түрі ретінде тіл
дамыту үрдісінің жемісті, өнімді тәсілі болып табылады.
Дамыта оқытудың пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстарды
жүргізудегі ең басты тиімділігін төмендегідей көрсетуге болады:
← оқушылардың дербес ізденісіне, білімді өз бетімен алуына пәрменді
ықпалы;
← оқушылардың шығармашылық ойлауын жетілдіруі;олардың қабілеті,
дарынын, шығармашылық бейімін дамытуға түрткі жасауы;
← шығармашылық тұлға қалыптастыруға әсері, жеке бас ерекшеліктерін жан-
жақты дамытуы;
← ғылыми ізденіске, ғылыми еңбекке баулуы.
Біздің пайымдауымызша, оқу процесін жобалаудың технологиялық дәрежеге
шығуы және бұл жобаның ойдағыдай орындалуы ұстаздың кәсіби деңгейін одан
әрі түседі, оның тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады, оқытушының оқу
процесіндегі рөлін күшейтіп, оқытушының шығармашылық жағынан дамуына жаңа
мүмкіншіліктер тудырады. Ал бұл оқытушының жаңа рөлі мен қызметі болып
табылады.
АҚШ пен Батыс Европада ХХ ғасырдың жартысынан бастап оқу процесінің
технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде жүргізіле
бастады. 1940-50-жылдары оқыту үрдісінде техникалық құралдардың енуіне
байланысты білім берудің технологиясы термині кеңінен қолданыла бастады.
Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану әдістері
жөніндегі еңбектердің ықпалымен педагогикалық технология деп атала
бастады. 60-шы жылдардың ортасында техникалық әдіс шет елдерде баспасөз
беттерінде және халықаралық конференцияларда кеңінен талқылана бастады. Бұл
істе негізгі екі бағыт көзге түсті. Біріншісі, бұрынғыша технологиялық
әдісті техникалық құралдарды қолданумен байланыстырса, екіншісінің
көлемінде оқу процесінің өзін ұйымдастырудағы технологиялық әдістер дами
бастады да оқытудың технологиясы деген термин пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде көптеген елдерде
(АҚШ, Англия, ФРГ, Франция, Италия, Жапония т.б.) оқытудың технологиясын
жасау, дамыту жұмыстарымен айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады.
Дегенмен, оқыту үрдісі білм беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып
табылатындықтан оқыту технологиясы терминінің мағыналық аясы өте тар.
Мұндай кемшілік тәрбиенің технологиясы, дамыту технологиясы,
қалыптастыру технологиясы ұғымдарына да тән.
Қазіргі бағыттағы педагогикалық әдебиеттерде білім беру саласындағы
технологияны белгілеу үшін an educational technology ұғымы қолданылады,
оны дәстүр бойынша білім беру технологиясы деп аударып жүрміз. Осы ұғым
ғана мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі салаларында (басқаруда,
материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда, біліктілікті арттыруда, кадрлар
даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі оқыту процесінде және т.б.)
қолданылатын кез келген технологияны сипаттай алады. Сондықтан, білім беру
технологиясы терминін бүкіл білім беру жүйесін технологияландыру
заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге қатысты қолданса дұрыс болар еді.
Бірақ, әзірше бұл термин көп жағдайда тек мектептегі оқу үрдісі төңірегін
сипаттауда ғана қолданылып жүр.
Сондықтан бұдан әрі қарай білім беру технологиясы ұғымын –
иұғалімдер мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына
бағытталып арнайы ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы
ретінде қолданамыз.
Білім берудің технологиясына – оқытудың техникалық құралдары, білім
беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан оқыту да жатады.
Әрбір нақты жағдайда білім беру технологиясының белгілі бір түрі туралы сөз
болады, сондықтан, оларды жеке қарастырған кезде түрлі ерекшелігін атап
көрсетуге тиіспіз. Бұл ережеден тыс тұрған тек педагогикалық технология
ұғымы ғана. Бұл бұрын оқу үрдісінің педагогикалық үрдіс деп аталуына
байланысты. Кей жағдайда бұл екі ұғымды синоним ретінде қолдануға болар
еді. Бірақ, әлемдік терминологияның бірегейленуіне байланысты білім беру
технологиясы ұғымына тоқталуға тиіспіз.
Сырт көзге оқу үрдісіндегі әдістемелік және технологиялық әдіс-
тәсілдерде қарама-қайшылық жоқ. Себебі, оқытудың әдістемесі ұғымы білім
беру технологиясы ұғымынан әлдеқайда кең.
Әдетте, әдістеменің пәні – білім берудің мақсатын, мазмұнын, оқу
үрдісін ұйымдастырудың әдістерін, түрлерін, құралдары мен тәсілдерін
қамтитын әдістемелік жүйе деп саналады. Дәлірек айтсақ, әдістеме негізгі үш
сұраққа жауап беруге тырысады: не үшін, неге және қалай оқыту керек? Ал,
технолог болса, мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін,
жолдарын анықтауға келген кезде ғана іске кіріседі. Сондықтан, технология,
негізінен, триаданың үшінші сұрағына ғана жауап береді.
Бір қарағанда, техникалық әдіс жеке әдістемелр ішінде де дами алар
еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық амалдардың
мақсаттық ұстанымдары әр түрлі.
Әдістеме мен технологияда қолданылатын оқу процесін сипаттайтын
тілдік құрал да әр түрлі. Нәтижеде көптеген әдістемелік жүйелер
(В.Ф.Шаталов, В.К.Дьяченко т.б.) іске асырылар дейгейге келген кезде
қиындықтарға жолықты. Себебі, жаңа жағдайда жүйені жұмыс жасатуда алынған
сипаттамалар жеткіліксіз болып отырды.
А.Кушнир: Технология әдістемеден өзінің нәтижелерінің
тұрақтылығымен, тез қайта қалпына келетіндігімен, көптеген егерлердің
жоқтығымен (егер оқушылар талантты болса; егер оқытушы талантты болса; егер
мектеп бай болса т.б.) ерекшеленеді. Әдістеменің тәжірибені қорытындылаудан
білімді үйренудің жаңа әдістері ойлап табылғанда ғана дүниеге келетіні
үйреншікті жағдай. Технология болса, ықтимал нәтиже емес, берілген бастапқы
нақтылы жағдайларға байланысты жобаланады [3, 36].
Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғындаоқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды
(М.М.Жанпейісова).
Оқытудың жаңа технологиясын пайдалану жағдайындағы әдістемелік жүйеге
қойылатын талаптар:
1. Әдістемелік жүйені жетілдірудің қажеттілігі:
- оқытудың жаңа әдістерін дұрыс таңдау;
- оқытуды ұйымдастыруды ұйымдастырудың формасын дәл анықтау;
2. Оқыту мотивациясы мен белсенділігін қалыптастыру;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын тудыра алу;
- оқушылардың ізденімпаздығын, шығармашылығын қалыптастыру;
3. Оқу іс-әрекетін басқару үрдісін жетілдіру;
- оқушының өзін-өзі басқаруы;
- оқушының өз әрекетіне өзіндік баға беру.(А.Т.)
Педагогикалық технологияның басты белгісі мыналар:
Жаңа оқыту үрдісінің әдістері мен түрлерін жетілдіруде жаңашыл-
педагогтардың озық дидактикалық идеяларында Нені оқыту? Сапасы қандай?
деген сияқты мәселелерді шешуге бағытталған көптеген жаңаша жұмыстарын
көруге болады: В.Ф.Шататлов (тірек сигналдары), Р.Штейнер (ерік таңдау
идеясы), С.Н.Лысенко (оза оқыту), П.Эрдниев (ірі блоктар идеясы),
Л.С.Выготский (жақын даму аймағы), т.б. Аталған дидактиктердің біліміне
сүйене отырып, қазіргі таңда оқытудың әр түрлі жаңа технологиялары
қарастырылып, оны қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп,
нәтижесін беріп те үлгерді.
ХХ ғасырдың 80-жылдары Ресейде жаңашыл мұғалімдер топтары қалыптаса
бастады, олардың әрқайсысында баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда өзіндік
ерекшеліктер болады да, олар жоғары нәтиже береді. Жаңашыл педагогтардың
негізгі мақсаты – оқушылардың алатын білімін сапалы ету, оның жеке тұлға
болып қалыптасуына негіз салу. Осы орайда жаңашыл педагогтардың
педагогикалық технологиялары көптеп саналады. Ғалымдардың еңбектерін
зерттей отырып, педагогикалық технологияларды атқаратын мақсат-міндеттеріне
және олардың іс-әрекетіне қарай жүйелеп былай жіктеуге болады.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
технологиясы, Д.Б.Эльдконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы,
Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту
технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы,
В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың
технологиялары танымал. (Өстеміров)
Қазақстанда Ж.А.Қараевттың, Ә.Жүнісбековтің және т.б. ғалымдардың
оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда.
Қорыта келгенде, жаңа педагогикалық технология ұғымы тың, белгісіз,
жаңа оқыту амалдары, іс-әрекеттерінен ізденуді, яғни, білім мен тәрбие
берудегі ғылымның нәтижеге қол жеткізуі, жаңа ізденістерін оңтайлы
пайдалану, сол арқылы жоғары көрсеткіштерге жеткізу деген сөз. (Оразбаева,
Рахметова)
ІІ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Модульді оқыту технологиясы
Модуль дегеніміз – міндетті түрде оқушының білімі мен біліктерін
тексеру элементі бар оқу материалының логикалық аяқталған бөлімі. Модульді
қарастырудың негізінен пәннің жұмыс бағдарламасы алынады. Ол көбінесе
пәннің тақырыптарына немесе өзара байланысты тақырыптар блогына сәйкес
келеді. Бірақ, тақырыптан айырмашылығы – модульде: тапсырма, жұмыс,
оқушылардың сабаққа қатысуы, оқушылардың старттық, аралық және қорытынды
білім деңгейі – бәрі-бәрі өлгеніп, бағаланып отырады. Қазақстанда осындай
технология үлгісін М.Жанпейісова ұсынды.
Қазақ тілі пәнінен мектептерде Кірме сөздер тақырыбы өтіледі.
Төменде осы тақырыпты модульдік технология арқылы қалай оқытуға болатындығы
көрсетілген.
Кіріспе бөлімінде мұғалім оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен,
оның мақсат-міндеттерімен таныстырады. Бұдан соң мұғалім осы оқу модулінің
барлық уақытына есептелген оқу материалын қысқаша (10-12 минут ішінде)
сызба, кесте, т.б. белгілік үлгілерге сүйене отырып түсіндіреді. Мысалы,
кірме сөздерді модуль арқылы оқытуда мұғалім модульдің кіріспе бөлімінде
таныстырады.
Сөйлесу (әңгімелесу) бөлімінде танымдық процесс негізінен, сыныпты 2-
6 адамнан шағын топтарға бөлу арқылы оқушылардың өзара белсенді әрекет
етуіне сәйкестендіріп құрылады.
Оқытуды ойын түрінде ұйымдастыру және әр түрлі белсенді сабақ
формаларын (топтық, топтық-жеке және жұппен жұмыс, диспуттар, пікірталастар
т.б.) қолдану – оқытудың міндетті шарты болып табылады. Сөйлесу бөлімінде
алғашында оқу материалын қайта жаңғырту және қарапайым білік пен дағдыларды
қалыптастыру мақсатында, кейіннен – алынған білімді талдау, бекіту және
бағалау мақсатында оқытудың белсенді формалары қолданылады. 3,4-ші
сабақтардан бастап оқушыларға стандарт талаптарына сай сараланған
тапсырмалар беріледі.
Оқушылар кез келген деңгейдегі тапсырмаларды өздері таңдайды.
Тапсырмаларды қарапайымнан күрделіге қарай кезең-кезеңімен орындай міндетті
емес. Оқушы тапсырманы өзінің орындай алу шамасына қарай таңдауға ерікті.
Жеңілдетілген деңгей тапсырмаларын орындау білім деңгейі төмен оқушыға
кейіннен жоғарырақ деңгей тапсырмаларына көшуге мүмкіндік береді.
Тапсырмаларын оқу модулінің орта кезеңінен-ақ орындап болған оқушылар,
қалауы бойынша, мұғалімге көмекші бола алады. Олар кеңесшілер,
жүргізушілер, т.б. рольдерді атқара алады.
Оқу модулінің қорытынды бөлімі – бақылау. Егер сөйлесу бөлімінің
барлық сабақтарында оқушылардың бір-біріне көмегі, бірін-бірі оқытуы, түрлі
ғылыми көздерді пайдалануы құпталынып келсе, енді қорытынды бөлімде оқушы
өзінің сөйлесу бөлімінде алған білімін, білігі мен дағдысын ешкімнің
көмегінсіз көрсетуі тиіс[2, 73].
Модуль оқушыда өз бетімен еңбектену, оқу-танымдық процесті басқара
алу икемділігінің дамуын қамтамасыз етеді.
Модульдік оқыту технологиясында оқушылардың оқу қызметінің
нәтижелерін бағалаудың, өзін-өзі және бірін-бірі бағалаудың мәні зор.
Сонымен талқылауға ұсынылып отырған бұл технология:
• Оқушы тұлғасының танымдық қабілеттерін дамытуға;
• Таным процесін дамытуға;
• Белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша тілін дамытуға;
• Тұлғаның қиындықтарға даяр болу және оны жеңе білу, қарым-қатынас, ойын,
танымдық, қауіпсіздік, сыйласу, шығармашылық, өзін-өзі белсендіру, өзін-өзі
бекіту қажеттіліктерін қанағаттандыруға әсер ететіні сөзсіз.
Модуль танымдық және кәсіптік оқыту бөлімдерінен тұрады.
Бірінші бөлім – теориялық білім береді, екіншісі – алынған білімдер
негізінде кәсіби біліктер мен дағдыларды қалыптастырады.
Модуль оқушыда интеллектінің, өз бетімен еңбектену қабілеттерінің,
ұжымшылдықтың, оқу-танымдық процесті басқара алу икемділіктерінің дамуын
қамтамасыз етеді [1, 35].
2.2 Оқытудың компьютерлік технологиясы
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өз бағдарламалары мен жыл сайынғы дәстүрлі
жолдауында еліміз модернизациялық секіріс жасау үшін жаңа ақпараттық
технологиялар мен инновациялардың маңыздылығы жайлы баса айтып көрсетеді.
Индустриялық-инновациялық дамудың 2003-2015 жылдарға арналған бағдарламасы
соңғы 2-3 жылда қарқын алып келеді.
Білім беру саласындағы оқу үрдісінде қарастырылатын сұрақтар –
оқытушының жаңа ақпараттық технологияларды игеруге бәсекеге қабілеттілігі
қандай дәрежеде? Соңғы заманауи талаптарға жауап бере, тіпті төтеп бере
алатындай дәрежеде ме? Оған қажетті алғышарттар: компьютер, техникалық
құралдар: LCD, кодоскоп, интерактивті тақта, интернет желісі, электронды
пошта, сканер, принтер т.б.құралдармен қазіргі заман оқытушысы қаншалықты
қаруланған? Осы секілді сан сауалдар алдымыздан шыға келері сөзсіз.
Осындай бәсекеге қабілеттілік таныта алғаннан кейін біз жаңа
ақпараттық технология дегеніміз не деген сұраққа жауап іздей бастаймыз.
Жаңа ақпараттық технологиялардың қыр-сырын зерттеп жүрген ғалымдар осы
анықтамаға бірізді жауап бер алмайды. Мысалы, Г.К.Селевко ақпараттық
технологияға өзіміз практикада қолданып жүрген барлық техника құралдарын:
ЭЕМ, аудио, кино, бейне құралдарын жатқызады. Ал, Н.В.Макарова компьютерлік
желілер мен байланыс құралдарының барлық түрлерін атайды [4, 105]. Осы және
басқа да аталған-аталмағандарды тұжырымдай келе, жаңа ақпараттық
технологиялар – оқу үрдісіндегі микропроцессорлық техника арқылы
ақпараттардың берілуі, өңделуі, сұрыпталуы, сақталуы мен таратылуы және
жинау әдістерінің жиынтығы деген анықтамаға тоқталамыз. Ал білім беру
жүйесіндегі жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз – оқу және оқу-
әдістемелік материалдар жинағы, оқу үрдісіндегі есептеуіш техниканың
мүмкіндіктері, олардың рөлі мен орны, оқытушы еңбегін жүзеге асыру үшін
оларды қолдану формалары мен әдістері деген тоқтамға келеміз.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланудың бағыттары
Жаңа ақпараттық технологиялық құралдардың ішінде компьютердің алатын
орны ерекше. Өзінің техникалық мүмкіндіктеріне байланысты компьютер тілді
үйретуде тиімді құрал ретінде пайдаланылады.
Компьютердің тиімділігі:
1. компьютердің дидактикалық мүмкіндіктері;
2. тілді өз бетінше үйренуге пайдалануға болады;
3. тіл үйренушінің өз бетінше жұмыс істей алуы мен жауапкершілігін
арттырады;
4. тіл үйренушінің жас ерекшеліктеріне қарамастан, барлық топтарға
ұйымдастыруға мүмкіндік береді;
5. тіл үйренушінің қызығушылығы ескеріледі;
6. ұлтымыздың мәдени құндылықтарын енгізуге болады;
7. тіл үйренушінің таным-түсінігі ескеріледі;
8. әлемге танымал энциклопедиялар, сөздіктер электронды түрге
айналдырылған.
Оқу үрдісінде компьютер тек үйрету құралы ғана емес, оқу
материалдарын меңгерту мен дамыту және баспа ісімен, электронды
дидактикамен қамтамасыз ететін құрал.
Ақпараттық техника құралдарының маңыздылығы жайлы көптеген мысалдар
келтіруге болады. Интернет жүйесін пайдаланатын тұтынушылардың саны күн
сайын көбейіп келе жатыр. Мысал үшін айтсақ, Скандинавия елдерінде
тұрғындардың 90%-ға жуығы Интернетті пайдаланады. Мұндай мақсатқа жетуге
алғы шарттар Қазақстанда да жоқ емес.
Қазақ тілі сабағында компьютерді пайдалану оқушының сабаққа деген
қызығушылығын арттырады. Нашар оқитын оқушының өзі компьютермен жұмыс
істеуге қызығады. Тілдің салаларын өту кезінде бір жүйеге құрылған
тапсырмаларды пайдалануға болады. Тест тапсырмаларын компьютер арқылы
беріп, білімдерін тексеруге болады. Компьютер оқушының ақыл-ойын дамытумен
бірге, өз бетінше жұмыс жасауға мүмкіндік туғызады. (Оразбаева)
Компьютермен жұмыс істеу оқушының шығармашылық қабілетін дамытып,
жалпы мәдениетінің деңгейі мен ықыласын көтереді.
Интерактивті тақтаны пайдалана отырып оқыту. 2007 жылы 3-қыркүйекте
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ел тарихында алғаш рет Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан деген тақырыпта интерактивті тақтамен сабақ өткізуі, озық
технологияның көмегімен тікелей байланысқа шығуы оқушылардың сабаққа,
білімге деген ынтасын арттырды. Ол бүгінгі барлық салада бәсекеге
қабілеттілік барысында жүзеге асырылып жатқан, бізге жетпей жатқан ғылым,
білім жайында түсінікті тілмен, қарапайым сөзбен оқушыларға жеткізіп сөйлеп
шықты. Елбасының сөзін бір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
І ҚАЗІРГІ ЖАҢА ПЕДАДОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ТУРАЛЫ СОҢҒЫ МӘЛІМЕТТЕР 5
1.1 Технология туралы жалпы түсінік 5
1.2 Инновациялық технологияларды қолдану уақыт талабы 9
1.3 Жаңа технологиялардың тиімді жақтары 10
ІІ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ 20
2.1 Модульді оқыту технологиясы 20
2.2 Оқытудың компьютерлік технологиясы 22
2.3 Ойын арқылы оқыту технологиясы 26
2.4 Дамыта оқыту технологиясы 28
2.5 Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы 30
2.6 Проблемалық оқыту технологиясы 32
ҚОРЫТЫНДЫ 34
ҚОСЫМША 35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 43
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі жаңа педагогикалық технология
арқылы қазақ тілін оқытудың басты ерекшелігін анықтау. Технологиялар арқылы
сабақты игертудің әдістемесін ұсыну.
Курстық жұмыстың нысаны. Мектептерде, жоғарғы оқу орындарында қазақ
тілін жаңа педагогикалық технология арқылы оқыту үрдісі.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Жұмыстың негізгі мақсаты –
қазақ тілін жаңа педагогикалық технология арқылы меңгертудің ұтымды ғылыми-
теориялық әдістемесін ұсыну; сабақты мазмұнды игертудің тиімді амал-
тәсілдерін айқындау. Осы мақсаттарға жету жолында төмендегідей міндеттер
қойылды:
- жаңа педагогикалық технология арқылы қазақ тілін оқытудың ғылыми-
теориялық негіздерін дәйектеу;
- технология арқылы оқытудың тиімді жолдарын ұсыну;
- педагогикалық эксперимент арқылы жаңа педагогикалық технологияның
тиімділігін дәлелдеу.
Курстық жұмыстың дереккөздері. Зерттеудің негізгі дереккөздері
ретінде ғылыми-теориялық еңбектер мен ғылыми зерттеулер пайдаланылды. Соның
ішінде Өстеміров К., Оразбаева Ф.Ш., Рахметова Р.С., Мұхамеджанова А.Т.
т.б. мамандардың еңбектерін атауға болды.
Курстық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
• Жаңа педагогикалық технология арқылы оқытудың ғылыми-теориялық
негіздері айқындалды;
• жаңа технологияның мазмұны, құрылымы және өзіндік ерекшелігі
анықталып, оларды оқытудың жолдары көрсетілді;
• қазақ тілін оқытудың технология арқылы оқытудың ұтымдылығы тәжірибе
жүзінде дәлелденді.
Курстық жұмыстың практикалық маңызы. Жаңа педагогикалық технология
арқылы меңгерту әдістемесін мектеп мұғалімдері, колледж, гимназия, лицей
оқытушылары, әдіскер ғалымдар тәжірибеде қолдана алады. Зерттеудің
нәтижелерін жоғары оқу орындарының қазақ филология факультеттерінің оқу
үрдісінде, сонымен бірге мұғалімдердің білімін жетілдіру курстарында да
пайдалануға болады.
Курстық жұмыстың теориялық маңызы. Қазақ тілін жаңа технология
арқылы меңгертуге байланысты тұжырымдалған ғылыми қағидалар қазақ тілі
әдістемесін теориялық тұрғыдан толықтырады және әдістеме ғылымының ғылыми-
теориялық жағынан дамуына септігін тигізеді.
Курстық жұмыстың пәні. Жалпы білім беретін оқу орындарында қазақ
тілі пәнінен өтілетін тақырыптарды жаңа технология көмегімен меңгерту.
Курстық жұмыстың әдістері. Қазақ тілін оқытудың жаңа технологияларының
өзіндік ерекшелігін, қызметін анықтау барысында ғылыми-теориялық әдістер,
баяндау, талдау, сұрыптау, салыстыру, ойын элементтерін пайдалану,
эксперимент, қорытындылау әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспе және негізгі мәселелерді
қамтитын екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында әдебиеттер тізімі
көрсетіледі.
І ҚАЗІРГІ ЖАҢА ПЕДАДОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ТУРАЛЫ СОҢҒЫ МӘЛІМЕТТЕР
1.1 Технология туралы жалпы түсінік
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы, т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі
болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижеде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ [1, 7].
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтегі және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми
орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл
білім беру жүйесінің кез келген саласында (басқару, білім беру,
қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру
технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, тұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады.
Технология ұғымы грек тілінен енген екі сөзден тұрады: техне -
өнер, шеберлік және логос - білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді. Сондықтан, технология терминін қазақ тіліне өнер туралы
ғылым немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік
саланы сипаттайтын терминді қосамыз да, кез келген нақты технологияның
мәнін анықтаймыз.
Технологияның анықтамалары түсіндірме сөздікте былай берілген:
1. Өндірістің белгілі бір саласындағы өндірістік операциялардың,
әдістер мен үрдістердің жиынтығы, сондай-ақ белгілі бір істе немесе
шеберлікте қолданылатын тәсілдер.
2. Белгілі бір өндірістік процесті іске асырудың әдістері,
материалдар мен бұйымдарды өңдеудің әдіс-тәсілдері туралы білімдер
жиынтығы.
Осы анықтамалардан көрініп тұрғанындай, көпшіліктің санасында
технология термині өндіріспен тығыз байланыста қарастырылады.
Ал педагогикалық технология дегеніміз не? Бұл сұраққа нақты жауап
беру үшін педагогикалық технологияға берілген бірнеше анықтамаларды
қарастырып көрелік:
Технология дегеніміз – белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері
жайындағы білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз – оқу процесін жандандыру мақсатында
ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала
ойластырылған ықпал мен әсер.
Технология дегеніміз – оқу процесін ойдағыдай жүзеге асырудың
мазмұнды техникасы.
Технология дегеніміз – білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету
процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз – тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір
педагогикалық жүйесінің жобасы.
ЮНЕСКО-ның құжатында педагогикалық технологияға мынандай анықтама
берілген. Педагогикалық технология дегеніміз – бүкіл оқу процесін
бағалаудың жүйелі әдісі және білімді адамдық және техникалық ресурстарды
ескере отырып игеру және білім берудің ең тиімді әдістеріне жету
мақсатындағы олардың өзара ынтымақтастығы.
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз – ұстаздың кәсіби
қызметін жан-жақты қамтамасыз ететін және жоспардағы басты міндетті
орындаудың басты кепілі бола алатын технологиялық іс шаралар жиынтығы.
Қазақ тілі саналы және сапалы меңгерту жаңа технологияларды ұтымды
пайдалануымен тығыз байланысты. Қазіргі кезде білім беру жүйесінің мақсаты
мен міндетіне қарай оқытудың Проблемалап Оқыту (Махмутов), прогламалап
оқыту (Самарин,Ильина), саралап-жекелеп оқыту (Унт), дамыта оқыту
(Эльконин), ұжымдық оқыту (Дядченко), дистанциялық оқыту (Нұрғалиева,
Жүсіпәлиева) түрлері оқу процесінде қолданылып жүр. Технология грек сөзі -
шеберлік технологиясы ғылым деген ұғымды білдіреді. .Беспалько: Оқу
процесін іске асырудың мазмұндық техникасы, практика жүзінде іске
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы. Жалпы, жаңа технология
дегеніміз – педагогикалық шеберлікті жетілдірудің жолдары деген қорытынды
жасауға болады. Қазіргі кезде оқу процесінде мынадай технологиялар
қолдануда.
Дебат технологиясы негізін салған Карл Поппер. Дебат технологиясы
тілдік тұлғаның дамуына көмектеседі. Бұл технология оқушының белсенділігін
арттырады. Тарихи құжаттармен, статистикалық мәліметтермен, қосымша
әдебиеттермен жұмыс істеуге дағдыланады. Қомпьютерлік технология қазақ тілі
сабағында қолдану оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады. Осының
негізінде нашар оқитын оқушының өзі де компьютермен жұмыс істеуге қызығады.
Тілдің салаларын өтуде тест тапсырмаларын компьютер арқылы беріп,
білімдерін тексеруге болады. Компьютер оқушының өз бетінше жұмыс істеуге
дағдыландырады. Топтастыру техиологиясы.Әдіскер В.К.Дьяченконың пікірінше,
топтастыра оқыту оқыту тәсіліне катысты. Бұл технология өз ішінен сыныптық
сабақ үйымы, лекция-семинарлық жүйе, белл-ланкестерлік жүйе, зертханалық-
топталған эдіс, сызба әдісі, трамп әдісі болып сараланады. Белл-
ланкестерлік жүйе бойынша үлкен жастағы балалар бірінші мүғалімнің
басшылығымен өз беттерінше тапсырмаларды орындайды. Содан соң жақсы нәтиже
алған оқушылар нашар меңгерген оқушыларға үйретеді. Трамп жүйесіи
пайдаланған кезде мүғалім оқулықтағы тапсырмаларды орындау үшін сыньшты
топтарға бөледі. Әр топтың басшысы сайланады. Әр топ өздеріне бөлінген
тапсырмаларды орындайды. Топ мүшелерінің тапсырманы орындауға катысқандары
сараланады.
Ұжымдық оқыту технологиясы.Бүл технологияның негізгі әдісі -
тапсырмамен алмасу. Ең бірінші алты-жеті адамнан тұратын топ күрылады.
Мүғалім әр топқа дайындаған тапсырмаларын таратады. Әр топ мүшесіне жеке-
жеке тапсырмалар беріледі. Оқушылар бір-бірімен тапсырма алмасады. Сонда әр
топтағы оқушы алты-жеті тапсырма орындайды. Тапсырмаларды орындап болған
соң топ ішінде талкылайды. Тапсырмаларды келесі топқа беріп, олардың
тапсырмасын алады. Мысалы, бір сыныпта 15 оқушы бар делік.Осы он бес
оқушыны мұғалім үш топқа бөлуіне болады.Сабақ соңында бұл технология
бойынша әр оқушы он бес тапсырманы орыидаған болып шығады. Мұғалім бақылау
жұмыстарын сынақ немесе тест түрінде қабылдайды.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр:
білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда.
Атап айтқанда:
➢ Білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің
дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру
бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
➢ Ақпараттық дәстүрлі әдістері ауызша және жазбаша, телефон немесе
радиобайланыс қазіргі заманғы копьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
➢ Баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
➢ Мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
рөліне мән берілуде.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп
тіреледі.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр.
Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келді.
1960 жылдары шетел зерттеушілері оқыту технологиясы педагогикалық
әдістерге негізделген педагогикалық технология терминін енгізді.
Педагогикалық технология дегеніміз – тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі
бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай
қолданылатын әдіс-тәсілдер оның бөлігі ғана (В. Беспалько).
Жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту технологиясында оқу пәндері әдістемелері
мен білім беру технологияларын жоспарлау жүйесі қолданылады. Бұл үшін мына
төмендегі түсініктерді ескерген жөн:
✓ Қатар отыратын сыныптағы оқушылардың жас ерекшеліктері мен білім
деңгейлерін ескеру;
✓ әдістеме мен технологияның сабақтастығы;
✓ оқушының өз бетінше іс-әркете жасау тәсілдерін меңгеруіне мұғалім
тарапынан көмек беруді біртіндеп азайту;
✓ қатар сыныптардағы сынып топтарының ерекшеліктерін білу;
✓ мұғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болуы, т.б.
Демек, Х-ХІ сынып аралығында жүргізілетін педагогикалық технология мен
әдістемелерді (мұғалімнің қалауы бойынша) төмендегідей етіп жаопарлауды
ұсынуға болады.
Бастауыш мектеп:
← дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л. Занков, Д. Эльконин, В. Давыдов,
В. Репкин, В. Левин, т.б.);
← дидактикалық бірліктердің ірілендірілуі (П. Эрдниев);
← нәтижелі әдістемелеу және оны қабылдау;
← іс-әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили, И. Волков);
← Оқулықсыз оқыту (В. Агеев);
← Ойын әдістемесі және оны қабылдау;
← М. Монтессори, Р. Штейнердің жүйесін қабылдау.
Орта буын:
← Мәселелік оқыту;
← Іздену, зерттеу әдістері;
← Топпен оқыту тәсілі (В. Дьяченко);
← Нәтижелі технологиялар;
← Тірек және тірек конспектісінің көмегі арқылы оқыту (В. Шаталов);
← Өзіндік жұмыс әдістері;
← Бағдарлы оқыту (машинасыз және компьютерсіз);
← Оқытудың коммуникативтік әдісі (қарым-қатынастық);
← Пікірталас әдісі;
← Дидактикалық ойындар;
Жоғары сыныптар:
← Оқытудың вариативті элементтерін өз еркімен таңдау;
← өзіндік жұмыстың әдістемесі;
← іздену, зерттеу әдістері;
← нәтижелі технология, жобалау әдісі;
← даралап (жекеше) оқыту, мектеп-парк моделін қабылдау (М. Балабан);
← Оқушының іс-әрекеті бойынша ұйымдастырылған ойындар;
← өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы әдістемесі (ТРИЗ) (Г.
Альпшулер);
← Бағдарламалап оқыту;
← әлеуметтік-педагогикалық сынау, әлеуметтік мәні бар ойындар;
← профилді және кәсіптік бағдар бере отырып оқыту;
← тірек конспектісін қолдану;
← диалогтік әдістеме, пікірталас негізінде оқыту;
← модултдік технология;
← семинар-сынақ түрлері;
← өз бетімен білім алу (компьютерлік варианттар).
Франция мен АҚШ-та барлық жалпы білім беретін мекемелерде сыныптағы
оқушыларды топқа бөлу кеңінен тараған. Кейбір пәндерді оқытуда топтарды
жылдамдар, орташалар және баяулар деп атайды.
Германияда топқа бөлу ЖОТ жүйесінде жүреді. Жоғары (ж), орташа (о), төмен
(т). Топтарға сәйкес әр түрлі бағдарламалар жасайды. Жапонияның
мектептерінде де оқушыларды топқа бөліп оқыту тұрақты орын алған. Топтағы
жұмыс сайыс түрінде жүргізіледі. Сыныптағы топтар сайыс кезінде ағылшын
сөзін , эроглифтерді, тақпақтарды және т.б. кім біледі деген сұрақтарға
жауап береді.
Білімді даралап, саралап берудің басты бағыттарының бірі – дарынды,
талантты балалар мен жасөспірімдерді оқыту. Кейінгі кезде мұндай өзекті
мәселеге әлемдік педагогикада қызығушылық бары байқалады. Соның бір айғағы
ретінде жоғары қабілетті Еуропалық ассоциация құрылды. Ассоциацияның басты
мақсаты – дарынды балаларды зерттеу, қолдау мен мадақтау.
1.2 Инновациялық технологияларды қолдану уақыт талабы
Заман талабына сай тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияларды
қолдану ауқымы, түрлері өзгеріп отырады. Тәрбие үрдісінде әр оқушының
психологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет.
Қазіргі тәрбие технологиясы кешенді бағыт мәселесін шеше отырып мынадай
талаптарды орындайды.
← Тәрбиелеушілерге үш бағытта, яғни санасына, сезіміне және
қылықтарына әсер ету.
← Тәрбие және өзіндік тәрбие бірігуі арқылы дұрыс нәтижеге қол
жеткізу.
← Тәрбиеге қатысты барлық факторлардың бірлігі мен реттелуі – тәрбиеге
кешенді түрде қараудың кезек күттірмес шарты.
← Тұлғаға берілген қасиеттер тәрбие істерінің жүйесі арқылы
қалыптасады. Бұл істер бір арнаға бағытталып, үрдістегі ой, дене,
адамгершілік, эстетикалық және еңбек тәрбие міндеттерінің бір мезетте
орын алуын талап ететін нақты кешенді сипатта болуы қажет.
← Тәрбиеге кешенді қарау тәрбие үрдісінің және оны басқарудың
жүйелілігін талап етеді. Тәрбиедегі сыртқы және ішкі факторлар мен
олардың өзара байланысын ескермей тұрып, басқару табысты болмайды. Ол
үшін бұл факторлар мен олардың әсер ету сипаты туралы педагогтің
айқын түсінігі болуы шарт.
Елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына арналған
Жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар қазақ, орыс,
ағылшын тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету
үстіндегі, күллі әлемге әйгілі әрі сыйлы өз елінің патриоты болады деп
көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал
етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күні – білімге тән. Жас
мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап
қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған
негіздеп оқыту – бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
1.3 Жаңа технологиялардың тиімді жақтары
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ уақытша
жоспарға жатады. Бұл, яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс, жаңалық
басқа мұғалім үшін өтілген материал сияқты.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
← І кезең – оқып үйрену
← ІІ кезең – меңгеру
← ІІІ кезең - өмірге ендіру
← ІҮ кезең – дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
← Оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
← Оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру.
Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне
үнемі талдау жасап, назарда ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын
зерттеп білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп
беру технологиясын меңгеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт
деңгейінде игертуге қол жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен
демократияландыруды үнемі басшылыққа алу қажет. Жалпы технологиялардың
педагогикалық негізгі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту
мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және
шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушының дамуы үшін жүйелі жұмыс
істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Білім беру саласындағы инновациялық бағыттың қажеттілігін анықтайтын
себептер қазіргі таңда бүкіл халыққа белгілі болып отыр. Оларға
төмендегілер кіреді:
← Білім беру жүйесінің жаңаруы, яғни, жоғары оқу орындарының несиелік
оқу жүйесіне көшуі және орта білім беру жүйесінің 12 жылдыққа
өтетіндігі;
← Білім беру мазмұнының ізгілендірілуі;
← Мұғалім мен оқушыға қойылатын талаптың жаңа тұрғыдан қарастырылуы,
яғни, оқушы тек білім тұтынушы ғана емес, ортақ іс-шара субъектісі де.
Оқушылардың сөйлеуге, өз ойларын жеткізе білуге, пікір таластыруға тек
тестік бақылау кезінде емес, оқыту барысында, күнделікті сабақта, тіпті
сабақтан тыс жұмыстарда да (үйірме, факультативтік сабақ, т.б.)
қалыптастырып үйрету қажет. Ұстаздың рөлі тек емтихан алып, баға қоюмен
шектелмейді, сабақты бере білу мен оқушыларды еңбекке баулып, тәрбиелеу
және пәнге қызығуын арттырумен айқындалады. Ал оқушы білімнің сапасы –
мұғалімнің біліктілігі мен білімділігінің, іскерлігінің айнасы, нарық
заңдылығына сүйенсек, кез келген өнімнің сапасын өндіруші емес, оны
тұтынушы анықтауы, бағалауы қажет. Сондықтан мұғалімнің берген білімін
оынң өзі емес, басқалардың бағалағаны жөн.
Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, дүниетанымының қалыптасуына білім мен
білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұнын құру –
білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелерінің бірі.
Бүгінгі таңда біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуде. Бұл педагогика теориясы мен
оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Білім
берудің мазмұныжаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас ғылым
саласында пайда болуда.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Осы орайда
халқымыздың рухани көсемі Ахмет Байтұрсынұлының Мұғалім әдісті көп білуге
тырысу керек, оларды өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдану керек
деген.
Оқыту технологиясын таңдап, іріктеу – оқушының оқу-танымдық іс-
әрекетін басқарудың негізгі бір буыны.
Қазіргі кезеңде Сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы кең ауқымда дамуда.
Сыни тұрғыдан ойлау деген не? Сыни тұрғысынан ойлау – ашық қоғам
негізі. Ол - өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу, әр
мәселеге байланысты өз пікірін айтып, оны дәлелдей алу? Сонымен қатар
басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және сол дәлелдемелердің
қисынын зерттеу дегенді білдіреді. Бұл оқыту қарапайымнан күрделіге деп
аталады.
Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғысынан ойлауды дамыту СТО
бағдарламасының қазіргі таңда білімді, білгенін өмірге пайдалана алатын
шәкірт тәрбиелеуде алатын орны ерекше.
СТО-ның маңыздылығының нәтижесі:
1) әдіс түрлері
2) белсенді практикалық іс-әрекетте болу
3) басқалармен қарым-қатынас жасай білу, басқаларды тыңдай білу
4) қажет болса, өз көзқарасыңды өзгерту
5) топтық тұжырымға келе білу
6) топ алдында шығып өз тұжырымын айта білу.
Педагогикалық теориямен жеткілікті түрде қаруланған мұғалімнің іс
әрекеті тиімді болатыны әркезден-ақ мәлім. Ендеше оқыту технологиясын оқу
үрдісіне енгізу білім сапасын қажетті деңгейде және оны басқаруды
қамтамасыз етеді.
Оқытуды және пеагогикалық қызметті технологияландыру талпыныстары
ХХ ғасырдың басында-ақ пайда болған, бірақ педагогикалық ғылымда оқыту
технологияларын жобалау мен енгізудің ғылыми қадамдары 80-90 жылдары ғана
жасалып, олардың пәрменділігінің критерийлері анықталды.
Оқу орнында жаңа педагогикалық технологияларды ендіруге қажетті
педагогикалық, әдістемелік шарттарының болмауы, мұғалімдердің технологиялық
әрекетінің жеткіліксіз мотивациялануы мен ынталандырылуы, мұғалімдер мен
оқу орындары басшыларының кәсіби әрекетке өзгеріс енгізу құлықсыздығы, т.б.
ең алдымен оның себебін мұғалімдердің жаңа педагогикалық технологияларға
қатынасы айқын бейнеленген жағымды мотивация мен саналылықтың жеткілікті
жоғары деңгейімен сипатталғанмен, олардың технологияларды жобалау мен
ендіруге дайын еместігінен, яғни әлсіз теориялық психологиялық-
педагогикалық, технологиялық және технологияларды оқу үрдісіне ендіру
белгілі бір шарттарды қажет етеді. Олар:
• мұғалімнің оқу үрдісін жаңа технологиялар негізінде
ұйымдастыруына құзырлығының жеткілікті деңгейі;
• оқыту субъектілерінің (мұғалім мен оқушы) жаңа технологияларды
қолдануға дайындығы, жағымды психологиялық-педагогикалық ахуал.
• оқытудың жаңа технологияларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
оқу-әдістемелік, дидактикалық базаның болуы;
• оқу бағдарламасының қамтамасыз етілуде жаңа мақсаттар мен қоғам
талабына сай түзетілуі және ақпараттандырылуы.
• Мұғалімнің педагогикалық қызметін технологяландыру
педагогикалық технологиялардың белгілері туралы біліммен,
мұғалімнің шеберлігіне қарасты белгілі шарттардың сақталуын
талап етеді. Олар:
❖ Мұғалімнің оқытудың жаңа технологияларына бет бұруы, ынта қоюы;
❖ Қолда бар технологиялық ресурстарға талдау жасауы;
❖ Басты бір мақсатқа немесе мақсаттар жиынтығына бағытталған
технологияларды таңдауы;
❖ Жоспарлай алуы, жобалау дағдысының болуы,
❖ Мақсат қоя алу және міндеттерді бөлу қабілетті;
❖ Іс-әрекетін ұйымдастыру және оған талдау жасау мүмкіндігі;
❖ Өз тәжірибесін рефлекция арқылы меңгеру, оны технологиялық
түрде көрсету;
❖ Технологияның ескіруін көре білу, оны қайта құру, өңдеу
дағдысының болуы.
Жаңа педагогикалық технологияларды қолданысқа енгізуде оқу-тәрбие
үрдісінің қолайлылық жағдайын туғызу, оның базалық қорын жасау – жұмыс
сапасының негізі болып табылады. Осы орайда: Ең әуелі мектепке керегі –
білімді, педагогика, методикадан хабардар оқыта білетін мұғалім. Екінші –
оқыту ісіне керекті құралдар қолайлы һам салы болуы; ... Үшінші – мектепке
керегі белгіленген программа, деген ағартушы-ғалым А. Байтұрсыновтың
көрегендігінің өміршеңдігін байқаймыз.
Проблемалық оқытуда оқушылар бейтаныс, белгілі емес мәселелерді өз
беттерінше шешуге жұмылады. Проблемалық ситуацияны шешу арқылы оқушылардың
шығармашылық ойлауы дамиды, интеллектуалдық таным үрдісі жетіледі.
Пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық тапсырмалардың тіл
дамытудағы тиімділігі – оқушылар бұл оқыту түрінде ғылыми ізденіспен,
зерттеушілікпен айналысады. Ойлаумен бірге тілдері де дамиды. Ғалымдардың
төмендегі пікірлері осы тұжырымды дәлелдейді: Озоснав поставленную
проблему, ученики сами намечают план поиска, строят предположения
(гипотезу), проводят наблюдения, опыты, фиксируют факты, сравнивают,
доказывают, делают выводы. Ал Г.Ю. Ксензова Основонй ситуацией,
порождающей процесс творческого мышления, является проблемная ситуация
дейді.
Проблемалық оқытуға негізделген жұмыстар, тапсырмалар оқушылардың ғана
өзіндік ойлауына, өзіндік ізденісіне бағытталады, білімді өз беттерімен
алуға жол ашады, таным белсенділігін арттыруға түрткі жасайды. Проблемалық
сұрақтарды, ситуацияны шешу – шығармашылық үдеріс. Ал шығармашылық,
өнерпаздық сөзінің мәні – жеке тұлғаның бірнәрсе жасап шығаруы немес өзіне
ғана тән бір нәтижеге қол жеткізуі. Шығармашылық – ешкімнің қол жеткен
табысын өзіне пайдаланбайды, өзінің ғана жасап шығарған тың, жаңа өнімі.
Проблемалық оқытудың өзіндік ерекшелігі мен маңызын поляк ғалымы В. Оконь
төмендегідей саралайды: под проблемным обучением, мы понимаем совокупность
таких действий, как организация проблемных ситуаций, формулирование
проблемы (постепенно к этому привлекаются сами ученики), оказание учеником
необходимой помощи в решении проблем, проверка этих решений, руководство
процессом систематизации и закрепления приобретенных знании.
Проблемалық өқытудың тиімділігі – оқушының өз дербес іс-әрекеті арқылы
проблеманы шешуі, сол жолдағы ізденісі, шығармашылық өнімге қол жеткізуі.
Проблемалық оқытудағы оқушының шығармашылық іс-әрекетін былай
тұжырымдауға болады: 1) оқу материалының мазмұнын талдау, саралау; 2)
проблеманы ашу, өнім жасау, шығармашылық еңбекке қол жеткізу; 3) қорытынды
жасау, өзіне-өзі баға беру, саралау.
Технология талаптарына сай тіл дамыту үрдісінде оқушылардың өзіндік
ізденісінің, яғни зерттеуші, ізденуші ретінде әрекет етуінің маңызы зор. Ал
мұғалім тіл дамытудың өнім деген басқа да әдіс-тәсілдеріне оқушыларды
дағдыландырып, меңгеруге жетелуі тиіс. Басқаша айтқанда, тіл дамыту –
мұғалім мен оқушы арасындағы қызу да ойлы, жаңа ізденістерге толы әрі
қызықты, әрі күрделі, түрлі іс-әрекеттермен жүзеге асатын үрдіс.
Тұжырымдай келгенде, тіл дамыту – баланың қалыптасқан сөздік қорларын
ары қарай байыту; ауызекі сөйлеу тілінде де, жазба тілінде де әдеби
нормативтерді сақтау; ойын нақты, тұжырымды, айқын жеткізу; мәнерлі де
жатық сөйлеуге жаттықтыру; шешендік оралымдар мен даналық сөздерді
тереңтүсіне отырып, керегінде оларды пайдалану; сөйлеу, жазу мәдениетінің
талаптарын меңгерту; сауаттыққа баулу іс-әректттерінің жиынтығы. Пәнаралық
байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы тіл дамыту – ең өнімді
жол. Оның басты ұстанымдары төмендегідей:
← Тілдік ережелер, тіл ғылымының негізінде оқушылардың сөздік қорын
байыту, дамыту;
← әдеби тіл нормаларын көркем әдебиетпен байланыстыра отырып меңгерту;
← әдеби тіл нормаларын көркем әдебиетпен байланыстыра отырып меңгерту;
← сөздерді нақты, мәнерлі, айқын айта және жаза білу дағдыларын
жетілдіру, яғни, орфография ережелерін меңгерту;
← әр сөздің мән-мағынасын жете түсіну;
← сөйлеу тілі мен жазба тілін ұштастыра отырып дамыту. Тыңдау-сөйлеу-
оқу үрдістерін қарастыра отырып жүргізу;
← тіл сабақтарында көркем туындыны негізге ала отырып, авторы,
кейіпкерлері тілін түсіну, қабылдау, оған еліктеу, оларды тәжірибеде
пайдалана білуге дағдыландыру;
← әдеби тілде қарым-қатынас жасауға жетелеу;
← тапқыр, әдемі, ұтымды, ойлы, шешен сөйлеуге дағдыландыру;
← сөз өнеріне баулу, оны қадірлеуге, оның қыры мен сырын меңгеруге,
дарынын, қабілетін дамытуға әрекеттену.
Тіл дамытудың сабқтар жүйесінде жүзеге асатынын ескере келе, қазіргі тіл
дамытуды негіз еткен технологиялық сабақтардың басты мақсатын төмендегідей
саралауға болады:
← тіл үйренудің бұрыннан қалыптасқан ережелері мен талаптарына қоса,
оның жаңа инновациялық жолдарын меңгерту;
← тілдік нормаларды сөйлеу, жазу тілінде қолдана білуге дағдыландыру;
← оқушыларды бір-бірімен тілдік қатысым әреетіне баулу;
← таным, ойлау белсенділіктерін дамыту, білім деңгейлерін шығармашылық
деңгейге, яғни, анализ, синтез, бағаға қарай жетелеу.
Тіл дамытудың өнімді бір жолы – модельдеу технологиясы. Модельдеу
оқушылардың болжамы, көзге елестетуі, алған білімді бір нәрсеге ұқсатуы,
абстрактілі ойлауынан туындайды. Танымдық іс-әркеттің өнімді жолдары
баршылық. Соның бірі – алған білімді модельдей білу, оны мазмұны мен мәніне
қарай көз алдына келтіру, немесе бір белгілермен жобалау, сұлбасын, нобайын
салу, бейнесін болжау болып табылады.
Модельдеу технологиясы қазақ тілі сабақтарында сызба, макет не сұлба
арқылы емес, тіл арқылы жүргізіледі. Дегенмен, модельдеуді ғалымдар
жазғандай тек сызба, графика, макеттер арқылы жүргізу мүмкін емес. Сызу
бейнелеу өнеріне қабілетті бала оның тек жобасын бейнелеуге, көбінде
ауызекі не жазба тілде берулеріне болады.
Сол себептен де модельдеу шығармашылық жұмыстың бір түрі ретінде тіл
дамыту үрдісінің жемісті, өнімді тәсілі болып табылады.
Дамыта оқытудың пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстарды
жүргізудегі ең басты тиімділігін төмендегідей көрсетуге болады:
← оқушылардың дербес ізденісіне, білімді өз бетімен алуына пәрменді
ықпалы;
← оқушылардың шығармашылық ойлауын жетілдіруі;олардың қабілеті,
дарынын, шығармашылық бейімін дамытуға түрткі жасауы;
← шығармашылық тұлға қалыптастыруға әсері, жеке бас ерекшеліктерін жан-
жақты дамытуы;
← ғылыми ізденіске, ғылыми еңбекке баулуы.
Біздің пайымдауымызша, оқу процесін жобалаудың технологиялық дәрежеге
шығуы және бұл жобаның ойдағыдай орындалуы ұстаздың кәсіби деңгейін одан
әрі түседі, оның тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады, оқытушының оқу
процесіндегі рөлін күшейтіп, оқытушының шығармашылық жағынан дамуына жаңа
мүмкіншіліктер тудырады. Ал бұл оқытушының жаңа рөлі мен қызметі болып
табылады.
АҚШ пен Батыс Европада ХХ ғасырдың жартысынан бастап оқу процесінің
технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде жүргізіле
бастады. 1940-50-жылдары оқыту үрдісінде техникалық құралдардың енуіне
байланысты білім берудің технологиясы термині кеңінен қолданыла бастады.
Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану әдістері
жөніндегі еңбектердің ықпалымен педагогикалық технология деп атала
бастады. 60-шы жылдардың ортасында техникалық әдіс шет елдерде баспасөз
беттерінде және халықаралық конференцияларда кеңінен талқылана бастады. Бұл
істе негізгі екі бағыт көзге түсті. Біріншісі, бұрынғыша технологиялық
әдісті техникалық құралдарды қолданумен байланыстырса, екіншісінің
көлемінде оқу процесінің өзін ұйымдастырудағы технологиялық әдістер дами
бастады да оқытудың технологиясы деген термин пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде көптеген елдерде
(АҚШ, Англия, ФРГ, Франция, Италия, Жапония т.б.) оқытудың технологиясын
жасау, дамыту жұмыстарымен айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады.
Дегенмен, оқыту үрдісі білм беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып
табылатындықтан оқыту технологиясы терминінің мағыналық аясы өте тар.
Мұндай кемшілік тәрбиенің технологиясы, дамыту технологиясы,
қалыптастыру технологиясы ұғымдарына да тән.
Қазіргі бағыттағы педагогикалық әдебиеттерде білім беру саласындағы
технологияны белгілеу үшін an educational technology ұғымы қолданылады,
оны дәстүр бойынша білім беру технологиясы деп аударып жүрміз. Осы ұғым
ғана мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі салаларында (басқаруда,
материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда, біліктілікті арттыруда, кадрлар
даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі оқыту процесінде және т.б.)
қолданылатын кез келген технологияны сипаттай алады. Сондықтан, білім беру
технологиясы терминін бүкіл білім беру жүйесін технологияландыру
заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге қатысты қолданса дұрыс болар еді.
Бірақ, әзірше бұл термин көп жағдайда тек мектептегі оқу үрдісі төңірегін
сипаттауда ғана қолданылып жүр.
Сондықтан бұдан әрі қарай білім беру технологиясы ұғымын –
иұғалімдер мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына
бағытталып арнайы ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы
ретінде қолданамыз.
Білім берудің технологиясына – оқытудың техникалық құралдары, білім
беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан оқыту да жатады.
Әрбір нақты жағдайда білім беру технологиясының белгілі бір түрі туралы сөз
болады, сондықтан, оларды жеке қарастырған кезде түрлі ерекшелігін атап
көрсетуге тиіспіз. Бұл ережеден тыс тұрған тек педагогикалық технология
ұғымы ғана. Бұл бұрын оқу үрдісінің педагогикалық үрдіс деп аталуына
байланысты. Кей жағдайда бұл екі ұғымды синоним ретінде қолдануға болар
еді. Бірақ, әлемдік терминологияның бірегейленуіне байланысты білім беру
технологиясы ұғымына тоқталуға тиіспіз.
Сырт көзге оқу үрдісіндегі әдістемелік және технологиялық әдіс-
тәсілдерде қарама-қайшылық жоқ. Себебі, оқытудың әдістемесі ұғымы білім
беру технологиясы ұғымынан әлдеқайда кең.
Әдетте, әдістеменің пәні – білім берудің мақсатын, мазмұнын, оқу
үрдісін ұйымдастырудың әдістерін, түрлерін, құралдары мен тәсілдерін
қамтитын әдістемелік жүйе деп саналады. Дәлірек айтсақ, әдістеме негізгі үш
сұраққа жауап беруге тырысады: не үшін, неге және қалай оқыту керек? Ал,
технолог болса, мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін,
жолдарын анықтауға келген кезде ғана іске кіріседі. Сондықтан, технология,
негізінен, триаданың үшінші сұрағына ғана жауап береді.
Бір қарағанда, техникалық әдіс жеке әдістемелр ішінде де дами алар
еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық амалдардың
мақсаттық ұстанымдары әр түрлі.
Әдістеме мен технологияда қолданылатын оқу процесін сипаттайтын
тілдік құрал да әр түрлі. Нәтижеде көптеген әдістемелік жүйелер
(В.Ф.Шаталов, В.К.Дьяченко т.б.) іске асырылар дейгейге келген кезде
қиындықтарға жолықты. Себебі, жаңа жағдайда жүйені жұмыс жасатуда алынған
сипаттамалар жеткіліксіз болып отырды.
А.Кушнир: Технология әдістемеден өзінің нәтижелерінің
тұрақтылығымен, тез қайта қалпына келетіндігімен, көптеген егерлердің
жоқтығымен (егер оқушылар талантты болса; егер оқытушы талантты болса; егер
мектеп бай болса т.б.) ерекшеленеді. Әдістеменің тәжірибені қорытындылаудан
білімді үйренудің жаңа әдістері ойлап табылғанда ғана дүниеге келетіні
үйреншікті жағдай. Технология болса, ықтимал нәтиже емес, берілген бастапқы
нақтылы жағдайларға байланысты жобаланады [3, 36].
Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғындаоқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды
(М.М.Жанпейісова).
Оқытудың жаңа технологиясын пайдалану жағдайындағы әдістемелік жүйеге
қойылатын талаптар:
1. Әдістемелік жүйені жетілдірудің қажеттілігі:
- оқытудың жаңа әдістерін дұрыс таңдау;
- оқытуды ұйымдастыруды ұйымдастырудың формасын дәл анықтау;
2. Оқыту мотивациясы мен белсенділігін қалыптастыру;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын тудыра алу;
- оқушылардың ізденімпаздығын, шығармашылығын қалыптастыру;
3. Оқу іс-әрекетін басқару үрдісін жетілдіру;
- оқушының өзін-өзі басқаруы;
- оқушының өз әрекетіне өзіндік баға беру.(А.Т.)
Педагогикалық технологияның басты белгісі мыналар:
Жаңа оқыту үрдісінің әдістері мен түрлерін жетілдіруде жаңашыл-
педагогтардың озық дидактикалық идеяларында Нені оқыту? Сапасы қандай?
деген сияқты мәселелерді шешуге бағытталған көптеген жаңаша жұмыстарын
көруге болады: В.Ф.Шататлов (тірек сигналдары), Р.Штейнер (ерік таңдау
идеясы), С.Н.Лысенко (оза оқыту), П.Эрдниев (ірі блоктар идеясы),
Л.С.Выготский (жақын даму аймағы), т.б. Аталған дидактиктердің біліміне
сүйене отырып, қазіргі таңда оқытудың әр түрлі жаңа технологиялары
қарастырылып, оны қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп,
нәтижесін беріп те үлгерді.
ХХ ғасырдың 80-жылдары Ресейде жаңашыл мұғалімдер топтары қалыптаса
бастады, олардың әрқайсысында баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда өзіндік
ерекшеліктер болады да, олар жоғары нәтиже береді. Жаңашыл педагогтардың
негізгі мақсаты – оқушылардың алатын білімін сапалы ету, оның жеке тұлға
болып қалыптасуына негіз салу. Осы орайда жаңашыл педагогтардың
педагогикалық технологиялары көптеп саналады. Ғалымдардың еңбектерін
зерттей отырып, педагогикалық технологияларды атқаратын мақсат-міндеттеріне
және олардың іс-әрекетіне қарай жүйелеп былай жіктеуге болады.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
технологиясы, Д.Б.Эльдконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы,
Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту
технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы,
В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың
технологиялары танымал. (Өстеміров)
Қазақстанда Ж.А.Қараевттың, Ә.Жүнісбековтің және т.б. ғалымдардың
оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда.
Қорыта келгенде, жаңа педагогикалық технология ұғымы тың, белгісіз,
жаңа оқыту амалдары, іс-әрекеттерінен ізденуді, яғни, білім мен тәрбие
берудегі ғылымның нәтижеге қол жеткізуі, жаңа ізденістерін оңтайлы
пайдалану, сол арқылы жоғары көрсеткіштерге жеткізу деген сөз. (Оразбаева,
Рахметова)
ІІ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Модульді оқыту технологиясы
Модуль дегеніміз – міндетті түрде оқушының білімі мен біліктерін
тексеру элементі бар оқу материалының логикалық аяқталған бөлімі. Модульді
қарастырудың негізінен пәннің жұмыс бағдарламасы алынады. Ол көбінесе
пәннің тақырыптарына немесе өзара байланысты тақырыптар блогына сәйкес
келеді. Бірақ, тақырыптан айырмашылығы – модульде: тапсырма, жұмыс,
оқушылардың сабаққа қатысуы, оқушылардың старттық, аралық және қорытынды
білім деңгейі – бәрі-бәрі өлгеніп, бағаланып отырады. Қазақстанда осындай
технология үлгісін М.Жанпейісова ұсынды.
Қазақ тілі пәнінен мектептерде Кірме сөздер тақырыбы өтіледі.
Төменде осы тақырыпты модульдік технология арқылы қалай оқытуға болатындығы
көрсетілген.
Кіріспе бөлімінде мұғалім оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен,
оның мақсат-міндеттерімен таныстырады. Бұдан соң мұғалім осы оқу модулінің
барлық уақытына есептелген оқу материалын қысқаша (10-12 минут ішінде)
сызба, кесте, т.б. белгілік үлгілерге сүйене отырып түсіндіреді. Мысалы,
кірме сөздерді модуль арқылы оқытуда мұғалім модульдің кіріспе бөлімінде
таныстырады.
Сөйлесу (әңгімелесу) бөлімінде танымдық процесс негізінен, сыныпты 2-
6 адамнан шағын топтарға бөлу арқылы оқушылардың өзара белсенді әрекет
етуіне сәйкестендіріп құрылады.
Оқытуды ойын түрінде ұйымдастыру және әр түрлі белсенді сабақ
формаларын (топтық, топтық-жеке және жұппен жұмыс, диспуттар, пікірталастар
т.б.) қолдану – оқытудың міндетті шарты болып табылады. Сөйлесу бөлімінде
алғашында оқу материалын қайта жаңғырту және қарапайым білік пен дағдыларды
қалыптастыру мақсатында, кейіннен – алынған білімді талдау, бекіту және
бағалау мақсатында оқытудың белсенді формалары қолданылады. 3,4-ші
сабақтардан бастап оқушыларға стандарт талаптарына сай сараланған
тапсырмалар беріледі.
Оқушылар кез келген деңгейдегі тапсырмаларды өздері таңдайды.
Тапсырмаларды қарапайымнан күрделіге қарай кезең-кезеңімен орындай міндетті
емес. Оқушы тапсырманы өзінің орындай алу шамасына қарай таңдауға ерікті.
Жеңілдетілген деңгей тапсырмаларын орындау білім деңгейі төмен оқушыға
кейіннен жоғарырақ деңгей тапсырмаларына көшуге мүмкіндік береді.
Тапсырмаларын оқу модулінің орта кезеңінен-ақ орындап болған оқушылар,
қалауы бойынша, мұғалімге көмекші бола алады. Олар кеңесшілер,
жүргізушілер, т.б. рольдерді атқара алады.
Оқу модулінің қорытынды бөлімі – бақылау. Егер сөйлесу бөлімінің
барлық сабақтарында оқушылардың бір-біріне көмегі, бірін-бірі оқытуы, түрлі
ғылыми көздерді пайдалануы құпталынып келсе, енді қорытынды бөлімде оқушы
өзінің сөйлесу бөлімінде алған білімін, білігі мен дағдысын ешкімнің
көмегінсіз көрсетуі тиіс[2, 73].
Модуль оқушыда өз бетімен еңбектену, оқу-танымдық процесті басқара
алу икемділігінің дамуын қамтамасыз етеді.
Модульдік оқыту технологиясында оқушылардың оқу қызметінің
нәтижелерін бағалаудың, өзін-өзі және бірін-бірі бағалаудың мәні зор.
Сонымен талқылауға ұсынылып отырған бұл технология:
• Оқушы тұлғасының танымдық қабілеттерін дамытуға;
• Таным процесін дамытуға;
• Белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша тілін дамытуға;
• Тұлғаның қиындықтарға даяр болу және оны жеңе білу, қарым-қатынас, ойын,
танымдық, қауіпсіздік, сыйласу, шығармашылық, өзін-өзі белсендіру, өзін-өзі
бекіту қажеттіліктерін қанағаттандыруға әсер ететіні сөзсіз.
Модуль танымдық және кәсіптік оқыту бөлімдерінен тұрады.
Бірінші бөлім – теориялық білім береді, екіншісі – алынған білімдер
негізінде кәсіби біліктер мен дағдыларды қалыптастырады.
Модуль оқушыда интеллектінің, өз бетімен еңбектену қабілеттерінің,
ұжымшылдықтың, оқу-танымдық процесті басқара алу икемділіктерінің дамуын
қамтамасыз етеді [1, 35].
2.2 Оқытудың компьютерлік технологиясы
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өз бағдарламалары мен жыл сайынғы дәстүрлі
жолдауында еліміз модернизациялық секіріс жасау үшін жаңа ақпараттық
технологиялар мен инновациялардың маңыздылығы жайлы баса айтып көрсетеді.
Индустриялық-инновациялық дамудың 2003-2015 жылдарға арналған бағдарламасы
соңғы 2-3 жылда қарқын алып келеді.
Білім беру саласындағы оқу үрдісінде қарастырылатын сұрақтар –
оқытушының жаңа ақпараттық технологияларды игеруге бәсекеге қабілеттілігі
қандай дәрежеде? Соңғы заманауи талаптарға жауап бере, тіпті төтеп бере
алатындай дәрежеде ме? Оған қажетті алғышарттар: компьютер, техникалық
құралдар: LCD, кодоскоп, интерактивті тақта, интернет желісі, электронды
пошта, сканер, принтер т.б.құралдармен қазіргі заман оқытушысы қаншалықты
қаруланған? Осы секілді сан сауалдар алдымыздан шыға келері сөзсіз.
Осындай бәсекеге қабілеттілік таныта алғаннан кейін біз жаңа
ақпараттық технология дегеніміз не деген сұраққа жауап іздей бастаймыз.
Жаңа ақпараттық технологиялардың қыр-сырын зерттеп жүрген ғалымдар осы
анықтамаға бірізді жауап бер алмайды. Мысалы, Г.К.Селевко ақпараттық
технологияға өзіміз практикада қолданып жүрген барлық техника құралдарын:
ЭЕМ, аудио, кино, бейне құралдарын жатқызады. Ал, Н.В.Макарова компьютерлік
желілер мен байланыс құралдарының барлық түрлерін атайды [4, 105]. Осы және
басқа да аталған-аталмағандарды тұжырымдай келе, жаңа ақпараттық
технологиялар – оқу үрдісіндегі микропроцессорлық техника арқылы
ақпараттардың берілуі, өңделуі, сұрыпталуы, сақталуы мен таратылуы және
жинау әдістерінің жиынтығы деген анықтамаға тоқталамыз. Ал білім беру
жүйесіндегі жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз – оқу және оқу-
әдістемелік материалдар жинағы, оқу үрдісіндегі есептеуіш техниканың
мүмкіндіктері, олардың рөлі мен орны, оқытушы еңбегін жүзеге асыру үшін
оларды қолдану формалары мен әдістері деген тоқтамға келеміз.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланудың бағыттары
Жаңа ақпараттық технологиялық құралдардың ішінде компьютердің алатын
орны ерекше. Өзінің техникалық мүмкіндіктеріне байланысты компьютер тілді
үйретуде тиімді құрал ретінде пайдаланылады.
Компьютердің тиімділігі:
1. компьютердің дидактикалық мүмкіндіктері;
2. тілді өз бетінше үйренуге пайдалануға болады;
3. тіл үйренушінің өз бетінше жұмыс істей алуы мен жауапкершілігін
арттырады;
4. тіл үйренушінің жас ерекшеліктеріне қарамастан, барлық топтарға
ұйымдастыруға мүмкіндік береді;
5. тіл үйренушінің қызығушылығы ескеріледі;
6. ұлтымыздың мәдени құндылықтарын енгізуге болады;
7. тіл үйренушінің таным-түсінігі ескеріледі;
8. әлемге танымал энциклопедиялар, сөздіктер электронды түрге
айналдырылған.
Оқу үрдісінде компьютер тек үйрету құралы ғана емес, оқу
материалдарын меңгерту мен дамыту және баспа ісімен, электронды
дидактикамен қамтамасыз ететін құрал.
Ақпараттық техника құралдарының маңыздылығы жайлы көптеген мысалдар
келтіруге болады. Интернет жүйесін пайдаланатын тұтынушылардың саны күн
сайын көбейіп келе жатыр. Мысал үшін айтсақ, Скандинавия елдерінде
тұрғындардың 90%-ға жуығы Интернетті пайдаланады. Мұндай мақсатқа жетуге
алғы шарттар Қазақстанда да жоқ емес.
Қазақ тілі сабағында компьютерді пайдалану оқушының сабаққа деген
қызығушылығын арттырады. Нашар оқитын оқушының өзі компьютермен жұмыс
істеуге қызығады. Тілдің салаларын өту кезінде бір жүйеге құрылған
тапсырмаларды пайдалануға болады. Тест тапсырмаларын компьютер арқылы
беріп, білімдерін тексеруге болады. Компьютер оқушының ақыл-ойын дамытумен
бірге, өз бетінше жұмыс жасауға мүмкіндік туғызады. (Оразбаева)
Компьютермен жұмыс істеу оқушының шығармашылық қабілетін дамытып,
жалпы мәдениетінің деңгейі мен ықыласын көтереді.
Интерактивті тақтаны пайдалана отырып оқыту. 2007 жылы 3-қыркүйекте
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ел тарихында алғаш рет Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан деген тақырыпта интерактивті тақтамен сабақ өткізуі, озық
технологияның көмегімен тікелей байланысқа шығуы оқушылардың сабаққа,
білімге деген ынтасын арттырды. Ол бүгінгі барлық салада бәсекеге
қабілеттілік барысында жүзеге асырылып жатқан, бізге жетпей жатқан ғылым,
білім жайында түсінікті тілмен, қарапайым сөзбен оқушыларға жеткізіп сөйлеп
шықты. Елбасының сөзін бір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz