Төменгі мөлшерлі сарқынды суларды тазарту үшін кең таралған әдіс биологиялық тазарту әдісі

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 5

1 Ластанған сарқынды суларды биологиялық әдіспен тазалаудың негіздері

Табиғи су қорының классификациясы және оларды ластаушы көздер . . . 7
Суды тазалаудың әдістері . . . 17

1. 3 Өндіріс орындарынан шыққан сарқынды суларды тазалаудың биологиялық әдістері . . . 24

Тазартылған сарқынды суды шаруашылықта пайдаланудың тиімді жолдарыТазартылған сарқынды сулар және оларды қолдану жағдайлары . . . 36Тазартылған сарқынды сулардың қоршаған табиғи ортаға тигізетін әсерлері . . . 39Тазартылған суларды суғаруға пайдалануды экологиялық тұрғыдан бағалау . . . 43

Қорытынды . . . 47

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 49

КІРІСПЕ

«Қазақстан-2030» даму стратегиясының «Экологиялық қауіпсіздік бөлімінде» қоршаған ора мен қоғам арасында үйлесімділікке жетуі, және Қазақстан Республикасының табиғат қорғау қызметінің негізгі приоритеті болып табылатын экологиялық қолайлы тіршілік ортасын дамыту жолдары қарастырылған. Қоршаған орта сапасын жақсарту үшін республикада «Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік концепциясы», «Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі», «Қазақстан Республикасының тұрақты даму стратегиясы» және басқа да табиғи ресурстарды қорғау және тиімді пайдалану бойынша мөлшерлік - әдістемелік және құқықтық құжаттар қабылданды.

Осы орайда адамзат баласының күнделікті өмірлік талаптарын қанағаттандыру үрдісінде пайда болған биология мен ауылшаруашылығы ғылымдарының жаңа саласы - биотехнология ғылымы пайда болды.

Ол әртүрлі микробиологиялық синтезді, генетикалық және клеткалық инженерияны, ферменттер инженериясын қолдану арқылы өсімдіктердің, жан - жануарлардың организміне ықпал ететін және жасанды қосылыстарды өндірістік реакторларды алу үшін көп бағытта жүргізілетін ғылыми - техникалық прогрестің кешенді саласы.

Биотехнология грек сөздерінен алынған. Биос - өмір, тіршілік, техника - өнер, шеберлік, логос - ілім. Бір сөзбен айтқанда: өсімдіктердің, жануарлардың жоғарғы дәрежеде өнім беретін сорттарын және породаларын шығару технологиясы деген мағына береді.

Биотехнологияның пайда болуы, дамуы XX ғасырдың екінші жартысынан басталды. Ал XX ғасыр «Биология ғасыры» деп аталатыны белгілі, өйткені XX ғасырда өте ірі биологиялық жаңалықтар ашылды. Биотехнологияның ғылыми және технологиялық маңызының бірі - оның өсімдіктердің және жан - жануарлардың түбегейлі және құпия сыры - өзін-өзі тудыратынын ғылыми деңгейде түсіндіруде.

Биотехнология қолданбалы ғылым саласы. Өсімдіктер және жан - жануарлар физиологиясы, биохимиямен тығыз байланысты болады.

Клетка инженериясы . Клетка инженериясы сома (дене) клеткаларын будандастыруға, яғни жынысқа қатысы жоқ клеткалардың қосылып біртұтас бірлік беруіне негізделген. Клеткалардың қосылуы толық немесе жартылай, клетка - рецепиент донор клеткасының цитоплазмасын, митохондрияларын, хлоропластарын, ядроның геномын немесе оның кесек бөлшектерін қабылдауы мүмкін генетикалық информацияның аз ғана бөліктерін беру генетикалық инженерия технологиялары жүзеге асырылады. Жыныстық шағылыстыруға қарағанда сомалық будандастық филогенездік жағынан бір - бірінен алыс түрлері қосуға кең мүмкіншілік береді. Осы биотехнологиясымен әртүрлі өсімдіктердің клеткасын бірімен - бірін қосып қалыпты будандар, мысалы темекі мен картоптың, капуста мен турнепстің т. с. с. алынады.

Өсімдіктер мен жануарлар ген инженериясы . Өсімдіктерге және жануарларға ген таситын вектор ретінде вирустарды пайдалануға болады. Әдетте олар ауру тудыратын вирустар, әсіресе рак дертін тудыратын вирустар, кері транскриптаза ферменті арқылы өзінің РНК - сының көшірмесін ДНК түрінде синтездеп оны жануарлар және өсімдіктер клеткасының ДНК - сының құрамына енгізеді. Олардың вектор болуы осыған негізделген.

Өсімдіктер мен жануарлар клеткаларына негізделген биотехнология . Жануарлар мен өсімдіктер клеткалары биологиялық белсенді заттар өндірушілері, сонымен қатар, иммунобиотехнология бар.

Гибридологиялық технология - ісік клеткаларымен В-лимфоциттерді қосу негізінде клеткалық буындарды немесе гибридомаларды алу технологиясы.

Микроағзалар биотехнологиясы . Ол адамзат баласының көне заманнан бері қарай айналысып келе жатқан үйреншікті технологиясы.

Биотехнология биологияның көрнекті салаларының бірі ретінде кейінгі кезде өте қарқынды түрде дами түсті. Биология ғылымының саласы - биосфера әлемін жан - жақты зерттеп өте үлкен ғылыми жаңалықтар ашты. Ол физикалық және химиялық технологияны пайдалана отырып жылдам дамыды. Адам және жан - жануарлар ағзаларындағы маңызды биологиялық құбылыстарды зерттеп, зат алмасудың неше түрлі реакцияларына сипаттама берді, оларды дәл формула ретінде көрсете білді. Алып және күрделі молекулалар тірі организмдердің басты биохимиялық ерекшелігі екендігі анықталды [1] .

Биотехнологияның жетістіктері бүгінгі медицинада, ауыл шаруашылығында (селекция, өсімдіктер өсіру) биохимияда өсімдіктердің физиологиясында қолданылады. Биотехнологияның зерттеу объектісі - тіршіліктің негізі болып саналатын белоктарды, нуклеин қышқылдары ДНК - ғы генетикалық және биологиялық ақпарат қалай жиналады және сақталады, бір ұрпақтан екінші ұрпаққа қалай берілетіндігін заңдылығын атап көрсетіп келеді. Кейінгі кезде биотехнология пәні заңды түрде жоғарғы оқу орындарында арнайы курс ретінде оқытыла бастады.

Қазіргі заманғы биотехнология басқа да ғылымдармен тығыз байланысты. 1 сурет.

«Қазақстан Республикасы өндірісінің ғылыми техникалық қамтамасыз ету» мемлекеттік бағдарламасы бойынша 2002-2006 ж. ж. сарқынды суды тазарту, мұнаймен ластанған топырақтағы микроағзаларды қолданып тазарту, және т. б. Яғни биотехнологияның тиімді қарапайым әдісі биологиялық әдісті пайдалану, магистерлік диссертациялық жұмыс осыған арналған.

1 ЛАСТАНҒАН САРҚЫНДЫ СУЛАРДЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСПЕН ТАЗАЛАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Табиғи су қорларының классификациясы және оларды ластаушы көздер

Төменгі мөлшерлі сарқынды суларды тазарту үшін кең таралған әдіс биологиялық тазарту әдісі. Сарқынды суларды биологиялық тазарту сарқынды судағы органикалық қосылыстарды толық биологиялық минерализациялауға негізделген. Белгіленген тазарту тиімділігіне байланысты тазарған сарқынды судағы органикалық заттардың құрамы 10 мг/дм ³ -ден аспауы қажет.

Сарқынды суларды биологиялық тазарту, әсіресе тұрмыстық сарқынды суды тазарту кезінде пайдаланылатын негізгі шара, бұл белсенді тұнбаның қасиеттерін зерттеу және осы зерттеулер нәтижесінде тиімді тазарту технологиясын жасау мүмкіндігі туады.

Зерттеулермен бекітілгендей, белсенді тұнбаның күйі оның масса бірлігіне келетін органикалық ластардың мөлшеріне байланысты. Осыған байланысты белсенді тұнбаның дамуы және ең бастысы оның өсу қарқыны шартты түрде үш фазаға бөлінуі мүмкін. Жоғары жүктемелермен өтетін үздіксіз (логарифмдік) өсудегі бірінші фазадағы сарқынды сұйықтықтағы органикалық заттардың көп мөлшерінің болуы үздіксіз дамудағы микроағзалардың жалпы санының тез көбеюін қамтамасыз етеді. Баяу өсімдегі екінші фазада жүктемелер едәуір төмен, және органикалық лас заттардың жеткіліксіз мөлшеріне байланысты микроағзалардың көбеюі біраз қысқарады. Түсіп жатқан органикалық лас заттардың мөлшері және тұнбаның өсуі арасында белгілі бір қатынас орнатылады.

Эндогенді ауалану үшінші фазасында белсенді тұнба микроағзаларының көбеюі органикалық заттардың жетіспеуінен баяулайды. Тұнба «аштық» күйінде болады. Бұл белсенді тұнба микроағзаларының сарқынды сумен түскен тек органикалық заттарды ғана емес, сонымен қатар құрып кеткен микроағзалардағы органикалық заттардың үлкен бөлігін пайдалануды, яғни белсенді тұнбаның өзінің органикалық бөлігін минералдауды мәжбүрлейді.

Төменгі мөлшерлі ластанған сарқынды суларын тазарту үшін екінші және үшінші фазалар арасындағы өтпелі кезең, сондай-ақ белсенді тұнба дамуының үшінші кезеңі де қызығушылық тудырады. Көрсетілген фазалар аралығындағы өтпелі кезеңде жаңадан пайда болған және жойылып жатқан жасушалар санының арасындағы тепе - теңдік нәтижесінде бактериялар мен микроағзалардың тірі жасушаларының тұрақты саны анықталады. Белсенді тұнба дамуының үшінші фазасында секілді, мұнда да жойылған жасушалардың органикалық заттары қайта органикалық заттардың биохимиялық ыдырауға бейім түрлерінен басқалары тірі микроағзалармен қолданылады. Соңғыларының жиналуы салдарынан белсенді тұнбаның өсуі байқалады, бірақ бұл өсімнің аздығы сонша артық белсенді тұнбаны 1-4 ай сайын жоюға болады. Минералданудың жоғары дәрежесі тұнба алаңдарында кептіруге дейін немесе механикалық залалсыздандыруға дейін тұнбаны алдын - ала өңдеу қажеттілігін қысқартады [3] .

Төменгі мөлшерлі ластанған сарқынды суды тазарту технологиясын жеңілдету мақсатымен оларды бірінші ретті тұндыруды алып тастауға болады.

Осылайша, көрсетілген фазада белсенді тұнба дамуы үшін жағдайлар жасап, өткізу мүмкіншілігі төмен қондырғылар үшін маңызды сарқынды суды тазартудың өте қарапайым технологиялық сұлбасын жасауға болады. Бұл әдіс толық тотығу әдісі деп аталады, себебі бұл бойынша сарқынды суды тазарту кезінде айтарлықтай қалдық алынбайды.

Белсенді тұнба дамуының үшінші фазасында қоректендіруді толық тоқтатқан кезде микроағзалардың жойылуы және белсенді тұнбаның минералдануы жүреді. Бұл құбылыс аэробты тұрақтандыру деп аталатын артық белсенді тұнбаны өңдеу әдісінде қолданылады, себебі оның нәтижесінде тұнба шіруге қабілетсіз, яғни тұрақты қасиеттерге ие болады. Тұнбаны өңдеу микроағзалардың демалуы және органикалық заттардың минералдануы үшін қажетті ауаны беру кезінде жүзеге асады.

Осы әдісті қолданып жұмыс істейтін қондырғыларда сарқынды суды тазарту екінші фаза дамуында болатын белсенді тұнбамен, яғни қарапайым аэротенктер үшін сипатты жүктемелермен жасалады, ал пайда болған артық белсенді тұнба аэробты тұрақтандыру үшін үздіксіз жойылып отырады. Мұндай қондырғылар толық тотығу әдісі бойынша жұмыс істейтін қондырғыларға қарағанда анағұрлым күрделі технологиялық сұлбаға ие, себебі бұл әдіс барысында тұнбаны өңдеу үрдісі қосылады; алайда олар аэротенктегі анағұрлым жоғары жүктемелер салдарынан кішкене көлемді ғимараттарға ие.

Соңғы кездері аэробты және анаэробты микроағзалар арқылы сарқынды суларды биологиялық тазарту көптеген ғалымдардың жұмыстарында жарық көруде, бұл да қызығушылық тудырады. Осыған орай ғылыми зерттеулер жүргіздік. Органикалық заттарды аэробты және анаэробты микроағзалар арқылы деградациялау жинақталған реакция нәтижесінде әртүрлі энергетикалық баланс негізінде өтеді. Аэробты биологиялық тотығу кезінде глюкозалар өзіндегі 59 % энергияны биомассаның өсуіне жұмсайды ал 41 % -ы жылу жоғалуын құрайды. Міне, осы жағдайға байланысты аэробты микроағзалардың белсенді өсуі байқалады (2-сурет) . Яғни, неғұрлым өңделетін сарқынды судағы органикалық заттардың мөлшері жоғары болса, онда биомассаның өсу жылдамдығы да және белсенді тұнбаның мөлшеріде жоғары болады. Сонымен біз қарастыратын төменгімөлшерлі (ОБҚ ₅ - 120 мг/дм ³ - ға дейін) ластаған сарқынды суларды биологиялық тазартудың өзіндік қиындылықтары бар екендігін байқауға болады. Сондықтан біз үшін анаэробты микроағзалар арқылы тазартудың маңызы зор.

Анаэробты деградация кезінде глюкозалар 8 % энергияны биомассаның өсуіне, 3%-ы жылу жоғалуына ал қалған 89 % метанға жұмсалады. Сонымен анаэробты микроағзалар баяу өседі және жоғары мөлшерлі субстратты қажет етеді [4] .

Аэробты микроқұрам белсенді тұнбада қалыптасып, әр түрлі микроағзалардан тұрады. Олар бір-бірімен байланыссыз органикалық заттарды тотықтырады [12] .

Соңғы жылдары жаңа микроскоп көмегімен бірнеше түрлі бактериялар түрлерін анықталды. Олардың ішінде: Paracoccus, Caulobacter, Hyphomicrobium, Nitrobacter, Acinetobacter, Sphaerotilus, Aeromonas, Pseudomonas, Cytophaga, Flavobacterium, Flexibacter, Halisomenobacter, Artrobacter, Corynebacterium, Microtrix, Nocardia, Rhodococcus, Bacillus, Clostridium, Lactobacillus, Staphylococcus тағы басқалары бар . Бүгінгі күні 5 %-ға дейінгі түрлерін анықтауға болады. Сонымен қатар біздің байқауымызша аэробты процеске қатысатын микроағзалар құрамында анаэробты бактериялардың бастапқысы болып табылатын бактериялардың да кездесетіні анықталды.

Аэробты микроағзалар арқылы өтетін процесті нитрификация процесі және анаэробты микроағзалар арқылы өтетін процесті денитрификация процесі деп аталатынын ескерсек, онда нитрификация және денитрификация процестерінің өту қарқындылығына мына факторлар әсер етеді: рН, температура, ерітілген оттегінің мөлшері, аммонийлі азот мөлшері, белсенді тұнба мөлшері, нитраттар және нитриттер мөлшері, белсенді тұнба жасы, т. б.

Сонымен биологиялық тазарту процесінің теориялық негізіне сүйенсек, төменгімөлшерлі ластанған сарқынды суларды биологиялық тазарту үшін нитрификация және денитрификация процестері бірге өтетін ғимараттарды дамытудың маңызы зор. Ал анаэробты микроағзалар арқылы болатын денитрификация процесін қалыптастыру үшін әр түрлі конструцияларда жүктеме түрлерін жетілдіру қажет [10; 29] .

Табиғат байлықтарының қымбатты түрлерінің бірі - су. Дүние жүзінде көптеген өнім мен тағамға айырбас боларлық заттар табылғанымен суды алмастыратын зат табылған жоқ.

Су адамдар мен жануарлардың дене құрамына кіріп, онда болатын зат және энергия айналымына қатысады. Бұл айналымдар тек сулы ортада жүретінін ескерген жөн.

Су - түсі, исі және дәмі жоқ сұйық зат, жақсы ерітуші, үстіңгі кернеуі өте жоғары, айқын капиллярлық (жіңішке түтік пен сұйық заттың жоғары көтерілуі) қасиеті бар. Осы қасиеті топырақтағы су ерітінділерін өсімдіктер бойына «сорып» алып күн көруі үшін өте қолайлы.

Жер шарындағы сулар үнемі қозғалыста болып, барлық бос сулар, олардың агрегаттық (сұйық, бу, мұз түрлерінің, жиынтық атауы) күйіне қарамастан, жердің гидросфера деп аталатын қабатына жатады.

Жер бетінің 77, 5 пайызын (мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде) су алып жатыр.

Су қорларына өзен, көл, теңіз, жер асты, таулар мен поляр шеңберіндегі мұздар, атмосфералық ауадағы ылғал кіреді.

Өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, тұрмыстық қажетке көбінесе өзен, көл және жер асты тұщы сулар жұмсалады. Олардың қоры бүкіл гидросферадағы судың тек 1 пайызы ғана.

Көлемі және су қорларының мөлшері жөнінде гидросфераның ең ірі бөлігі - мұхиттар. Мұхит суларында пайдалы кендер, биологиялық ресурстар, энергия қуаты, химия және дәрі - дәрмек өнеркәсіптері үшін қажетті шикізаттар қоры өте көп. Құрлықта жыл сайын азайып бара жатқан пайдалы кендер орнын мұхит суларынан толтыруға әбден болады. Сондықтан да ірі мемлекеттер мұхиттарды өзара бөлісіп «менің меншігім» деген белгілерін қойып жатыр.

Теңіз суында алтынның, магниттің, платинаның, алмаздың, тантал - ниобиттің, цирконийдің, тағы басқаларының қоры құрлықтағы мөлшерге тең. Онда көмірдің, темірдің, мыстың, никельдің, қалайының қорлары да көп.

Теңіз суында минералды заттар да аз емес. Ондағы ас тұзын, натрий сульфатын, калий тұзын, бромды, магнийді, иодты бірқатар елдер қазірдің өзінде пайдаланып жүр. Теңізде құрылыс материалдары да бар. АҚШ пен Ұлыбритания жыл сайын 600 млн. тонна құм, қиыршық және ракуш тастарын алады. Теңіз түбінде фосфорит, қызыл саз, әк қорлары да жеткілікті. Мұхиттар мен теңіздер жер шарында өнетін биологиялық өнімдердің 43 пайызын, оттектің 50-70 пайызын береді.

Біз үшін тұщы судың маңызы өте үлкен. Өзендер мен көлдердегі тұщы сулар қоры гидросфера ресурсының 1 пайызына да жетпейді. Дүние жүзіндегі тұщы су қоры адам басына шаққанда 1970 жылы 11 мың м ³ шамасында болады. Басқаша айтқанда 30 жылда екі есеге жуық кемиді. Құрлық бетінде тұщы сулар қоры бірдей орналаспаған. Мысалы, Аляска мен Гвианада 1 адамға 2 миллион м ³ , Жаңа Зеландияда 100 мың м ³ болса, Африкада тек 1-2 мың м ³ келеді.

Адамдар көп тұратын, өнеркәсібі мен ауылшаруашылығы өркендеген аудандарда тұщы сулар тапшы, ал адамы аз, шаруашылығы мешеу Сібір жерінде үлкен өзендер мен тұщы көлдер өте көп.

Қазақстан Республикасы да тұщы су қоры тапшы елдер қатарына жатады. Көп жылдық мәліметтерге қарағанда өзендердің жылдық ағын мөлшері 64, 8 текше шақырым шамасында. 1 текше шақырымға бөлгенде секундына 0, 8 литрден келеді. Бұл Орта Азия елдеріндегі ең төмен көрсеткіш.

Республика территориясында ұзындығы 10 шақырымнан асатын 8 мыңнан астам өзендер бар. Олардың ішіндегі ірілері - Ертіс, Жайық, Сырдария, Іле еліміздің шеткі аймақтарын басып өтеді. Ертіс, Есіл, Тобыл өзендерінің су деңгейі төмен, көктемде ғана жайылып ағады. Еліміздің басты өзендеріне Жайық, Ойыл, Үлкен және Кіші Өзен, Сағыз, Жем, Тобыл, Есіл, Торғай, Ырғыз, Нұра, Шідерті, Сілеті, Сарысу, Қараертіс, Ертіс, Арыс, Сырдария, Талас, Шу, Іле, Қаратал, Ақсу, Лепсіні жатқызуға болады. Таудан бастау алатын Үлкен Алматы, кіші Алматы, Қаратал, Есік өзендерінде сел тасқындары болып тұрады.

Қазақстанда көлемі 1 гектардан асатын 48262 көл бар. Олардың орташа тереңдігі 1-8 метр аралығында болғанымен кейбіреулері онан көп терең. Мысалы Алакөлдің тереңдігі 45 метрге дейін, Үлкен Шабақты көлі 37 метрге дейін, Шортанды 31, Марқакөл 27, Балқаш 26 метрге жетеді.

Қазақстанда 4 мыңнан астам бөгеттер мен бөгендер бар. Олардың жалпы көлемі 10 мың шаршы шақырымға, су мөлшері 90 текше шақырым шамасында.

Бөгендер негізінен өнеркәсіп орталықтарынан су және элекрт қуатымен қамтамасыз ету, маңайдағы жерлерді суландыру үшін салынған. Олардың ішінде ірілері Бұқтырма, Қапшағай, Шардара, Бөген, Теміртау, Сергеев бөгендері, шағындары - Ақкөл, Теріс, Ащыбұлақ, Жемсау, Қамыскөл, Орал, Тайкешен, Желқуар, Қаратомар, Шарбайнұра, Кеңгір, Саршығанақ, Күрт, Телес, Шұқырой т. б. бөгендер.

Қазақстанда екі теңіз бар. Арал теңізі, ұзындығы 428 шақырым, ені 235 шақырым. Суының көлемі 1000 текше шақырым, ең терең жері 67 метр болатын. Қазіргі көлемі жөнінде нақтылы мәлімет жоқ. Теңізге құйылатын өзен суы 76 текше шақырымнан 42 текше шақырымға дейін азайып, өнімді көп беретін, суы таяз, балықтар уылдырық шашатын шығыс және оңтүстік жағалауы құрғап, істен шыққан соң, теңіз жануарларына үлкен нұсқау келуде. Аралдың қазіргі қайғылы жағдайы дүние жүзін алаңдатып отыр.

Каспий теңізінің Қазақстан жеріндегі ұзындығы 2460 шақырым, теңіздің ең терең жері 1025 м. Мұнда өсімдіктердің 500, балық пен басқа жануарлардың 854 түрлері бар. Өсімдіктері негізінен көкжасыл балдырлар. Соңғы кезде қызыл және қоңыр балдырлар да өсе бастады. Жануарлар дүниесінен бекіре тұқымдас балықтарды, майшабақтарды, көк серкені, сазанды, табанды, ит балықтарды кездестіруге болады.

Өндірістік және тұрмыстық қажеттерге жыл сайын 600-700 текше шақырым су жұмсалады, олардың ішінде 130-150 текше шақырымы гидросфераға қайтып оралмайды. Қалғандары өзен, көл, теңіз және жерасты суларына қосылады [20] .

Қалдық суларды қанша тазалағанымен 10-20 пайыз шамасында ластаушы заттар бөлінбей сақталады. Бір рет пайдаланылған қалдық суларды тазалау үшін оларды 7-14 есе (кейбіреулерін 30 есе) көп таза, оттегі мол сумен араластыру қажет. Өндірістік технологияның жаңаруына қарамай XX ғасырдың аяғында қалдық сулар көлемі 6000 текше шақырымға жетті. Ал мұншама қалдық суды таза сумен араластыру үшін барлық өзендердің бір жылдық ағыны жетпейді.

Алматы қаласының көшелерімен өтетін Үлкен, Алматы, кіші Алматы, Весновка, Қарасу өзендерінде мұнай өнімдерінен басқа да зиянды қалдықтар көп. Автобазарлардың, тері комбинатының, қаладан жоғары канализациясы жоқ елді мекендердің қалдықтары өзен суларын ластап отыр.

80-ші жылдары Жамбыл облысының химия кәсіпорындарында бірнеше рет апат болып, олардың уытты өнімдерін маңайдағы көлдерге құйып «өлі» көлге айналдырды.

Қарағанды облысында Нұра өзені сынап қалдықтарымен уланып адам өмірі мен қоршаған ортаға өте қауіпті болып отыр.

Жайық өзеніне Ресей мен Қазақстанның химия, металлургия және машина жасайтын кәсіпорындары тазаланбаған қалдықтарын төгуде. Осының салдарынан өте бағалы бекіре балықтар ұрық шашатын алқаптар уланып Атырау өңірі көп зиян шегуде.

Ертіс өзені мен салалары Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстарының түсті металлургия, құрылыс материалдары, ағаш, тері және жүн өңдеу кәсіпорындарының қалдықтарымен улануда.

Сырдария өзені Өзбекстан мен Қазақстанның мақта, күріш егістіктерінен, химия және машина жасау кәсіпорындарынан уытты қалдықтарды көп алуда.

Теңіздер мен көлдердің де экологиялық жағдайлары өте ауыр. Арал теңізінің халі баршаға мәлім. Каспий теңізі мұнай қазғанда танкерлермен тасымалдағанда, кемелерді жуып тазалағанда мұнай қалдықтарымен ластанады. Балқаш көлі сол өңірдегі кәсіпорындардың қалдықтарымен ластанып, Іле өзенімен келетін ағын сулардың азаюына байланысты қиын жағдайда қалып отыр. Республиканың басқа өзендері, көлдері және су қоймалары да шектен тыс ластануда.

Соңғы жылдары суды, өндірістік, тұрмыстық қажетіне және ауыл шаруашылығында жұмсау өте көбейіп кетті.

Мысалы, 1 тонна болат қорыту үшін 300 г су қажет болса, соншама мыс шығаруға 500, қағаз шығаруға 1000, қатырғы қағаз шығаруға 5600 тонна су жұмсалады.

1 тонна бидай өндіруге 1500 г, күріш өсіруге 4000, мақта өсіруге 1 тонна су кетеді. Бір бас ірі қара малға тәулігіне 115 л, шошқаға 234 л су керек.

Коммунальды тұрмыстық қажеттілікке қалада бір адамға тәулігіне 300 ден 420 литрге дейін су жұмсалады. Қала көшелерімен ағатын суларда тетроэтилқорғасын, күкіртті қосындылар, ауру тарататын микробтар, мұнай өнімдерінің қалдықтары бар. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары қалдықтарында минералды тыңайтқыштар, уытты пестицидтер көп. Олар жауын, қар сулары арқылы өзендер мен көлдерге, жер асты суларына қосылып отырады [21; 28] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.