Ағылшын тіліндегі кірме сөздер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I-тарау. Тілдің лексикалық жүйесіндегі кірме сөздер
1.1. Ағылшын тіліндегі кірме
сөздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6

1.2. Лексиканың этимологиялық жіктелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7

II-тарау. Ағылшын тілінің лексикалық құрамын құруға түркі тілінің
мәдениетінің қосылуы
2.1. Түркі тілі мен ағылшын тілінің
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...11
2.2. Түркі тілінен енген кірме сөздер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 20
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1

Кіріспе
Әрбір тілдегі кірме сөздер сөздік қордың байытылуына әр түрлі әсерін
тигізеді. Кейбір тілдерде олар тілдің сөздік қорында мәнді бейнеленуіне
ешқандай да әсерін тигізген жоқ. Басқа тілдерден енген сөздер тарихтың әр
кезеңінде тілдің сөздік қорына әсер еткені соншалықты, тіпті қызметтік
сөздер, мысалы, есімдік, жұрнақ сияқты кірме сөздер бастапқы қызметтік
сөздерді ығыстырды. Кірме сөз барлық тілге қатысты процесс және ағылшын
тілінің лексикалық құрамы үшін бөлінбейтін болғандықтан, бұл тақырып
маңызды және белсенді, оны қарастыру және зерттеу үшін материал жеткілікті.
Тірі тіл – тұрақты дамып отыратын құбылыс болғандықтан. Жаңа бірдеңе
келеді, ескі жоғалады, сондықтан лексикология облысында жұмыс істеп жатқан
ғалымдар үшін шешілмеген көп сұрақатр пайда болады [1].
Мәселе өзінің дамуының ұзақ тарихы процесінде ағылшын тілі сөздікке әр
түрлі жолмен енген шетелдік сөздердің көптеген мөлшерін қабылдаған. Бұл
сөздердің құрамына қызметтік сөздер де, сөз түзетін морфемалар да кіреді.
Ағылшын тіліндегі кірме сөздердің бұндай үлкен мөлшері лингвистерге ағылшын
тілі өз болмысын жоғалтып, қандай да бір гибридті тілге айналды деген
тұжырым жасауға негіз болды. Ағылшын лингвисті А.Бо, бұл тіл жаңа
түісінікті белгілеу үшін басқа тілге жүгінетініне байланысты, ағылшын
тілінің сөз түзетін қабілеті ақырындап өше бастады деп жазған.
Жұмыстың мақсаты – ағылшын тілінде басқа тілден енген сөздер көп
болғанына қарамастан, бұл тіл өз болмысын жоғалтпағанын дәлелдеу.
Жұмыстың өзектілігі қазіргі кездегі ағылшын тілінде болып жатқан
өзгерістерді басқа тілден кірме сөздердің енуі себебі бойынша анықталады
және қойылған мақсатқа жету үшін келесі тапсырмалар қойылды:
- ағылшын тіліне қатыысты лексикалық кірме сөздердің түсінігін
анықтау;
- түркі сөздерінің қолданылуының лексика-семантикалық облысын зерттеу;
- қазіргі кездегі ағылшын тіліне түркі кірме сөздерінің әсері туралы
сұрақты қарастыру.
Зерттеу құралы қазіргі ағылшын тілдегі түркі тілдік кірме сөздер.
Зерттеу әдістері: жұмыстағы қойылған тапсырмаларды шешу үшін
бейнелейтін және салыстырмалы әдістер қолданылды, жұмыста жіктеу және
жүйелеу қабылдаулары қолданылды.
Зерттеудің жаңалығы ағылшын тіліндегі түркі кірме сөздерінің жиынтығы
қазіргі кездегі теориялық әдістемелердің көмегімен алғаш рет тілдік құбылыс
ретінде бейнеленеді, бұл алынған нәтижелердің жаңалығын қамтамасыз етеді.
Теориялық мәні өңделетін мәселенің өзектілігімен және ағылшын
тіліндегі кірме сөздердің ұсынысты жүйелік бейнесімен анықталады.
Практикалық құндылығы ағылшын тіліндегі түркі тіліндегі кірме
сөздердің лексика-семантикалық талдауы бойынша нәтижелерінен тұрады және
анықталған заңдылықтар ағылшын тілінің лексикологиясы бойынша курс
лекцияларын немесе оқулық жазуда, ғылыми-техникалық аударуда қолданылуы
мүмкін [2].
Кірме сөздерді қарастыруды әр түрлі жолмен жүргізуге болады. Тілдің
дамуының ір түрлі кезеңдеріндегі тілдің құрылысын, оның фонетикалық,
грамматикалық және лексикалық ерекшеліктерін оқытатын ағылшын тілі тарихы
оның әрбір даму кезеңінде ағылшын тілінің сөздік қорын зерттейді. Сондықтан
тілдің тарихында басқа тілден енген сөздер, әдетте тілдің бар болуының
берілген кезеңінде қарастырылады. Басқаша айтқанда, барлық кірме сөздер бір
уақытта белгілі бір нақты кезеңде қарастырылады. Біз ағылшын тілінің сөздік
қорын толық зерттей отырып, осы тілге енген сөздердің қай тілден, қалай
енгені туралы қарастырамыз. Бұл біздің тапсырма болып табылады.
Бұл жұмыстың зерттеу объектісі ағылшын тіліне басқа тілдік лексикадан
кірме сөздердің ену процесі болып табылады.
Зерттеу материалдары ретінде ағылшын және түркі тілдеріндегі кірме
сөздер туралы әр түрлі мақалалар мен оқулықтар қолданылған, олардың тізімі
жұмыстың соңында келтірілген.
Курстық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I-тарау. Тілдің лексикалық жүйесіндегі кірме сөздер

1.1. Ағылшын тіліндегі кірме сөздер
Лексиканың ерекше құрамын кірме сөздер құрайды. Тілдік контактілер
нәтижесінде түзілетін номинацияның қажеттілігінің мүмкін жауаптарының бірі
бола отырып және басқа тілдердің әсерінен тілдік коллективтің кеңейтілуі,
тілдің түзілуі кезінде тілдік күштің белгілі бір экономиясын көрсетеді.
Кірме сөздер дегеніміз бір тілдің элементтерін екіншісінде қолдану, осылай
тілдік белгінің қарсылықты жаратылысының лингвистикалық диалектикасы
шартталады. Осымен, қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі кірме сөздердің
өнімді еместігі түсіндіріледі.
Бұл әсер кірме сөздердің ену процесіне жеке бірліктерге ғана емес,
тілдік-сөздерде арасында белгілі бір қатынастардың арасында бүтін сөздер
тобы бірігеді. Ағылшын тіліндегі (мысалы, rural `ауылдық` — L. Ruralis,
rus, ruris `ауыл, өріс`, cardiac `жүректі` — Gk. Kardiakos Kardia сөзінен
`жүрек`, және т.б.) кірме сөздердің көбі тілдегі генетикалық туындысымен
беріледі және құрылысты-семантикалық тәуелділікпен сипатталады. Кірме
сөздердің шарттарынің бірі сөзтүзетін жұптардың екеуінің де арасында
деривациялық қатынастар сақталады. Мысалы, gloss `глосса, жолдағы ескертпе;
талқылаулар` — glossary `глоссарий, сөздік`, dynasty `династия` — dynastic
`династиялық` және т.б. Көпмағыналылықтың топтық сипатының нәтижесінде
ағылшын тіліндегі қарапайым және туынды сөздердің ішкі жүйелері
толықтырылады. Комплекстілігі ағылшын тілін тасымалдаушымен жақсы білінетін
морфологиялық мүшелейтін бірліктердің көп мөлшері пайда болады, және
нәтижесінде жаңа сөзтүзуші модельдердің құрылуады. Осылай, ағылшын тілі
морфемасының құрамы кеңейтіледі [3].
Ассимиляция процесінің терең болғандығы соншалықты, басқа тілдік
түзілулер ағылшын тілін тасымалдаушылар арқылы білінбейді және тек
этимологиялық талдаудың көмегімен ғана анықталады. Бұл әсіресе
скандинавиялық және бұрынғы латын тілінен енген сөздер үшін дұрыс, мысалы:
get `алу`, skill `шеберлік`, sky `аспан`, skirt `юбка`, skin `тері`, they
`олар `, street `көше` және т.б. Толық ассимиляцияланған кірме сөздерге
қарағанда бөлшектеп ассимиляцияланған кірме сөздер өзінің шетте пайда
болғандығын фонетикалық, мысалы, (garage) chаise-longue chic),
грамматикалық (мысалы, жекеше түр datum, nucleus, antenna — көпше түр datd,
nuclei, antennae) және семантикалық ерекшеліктерін (мысалы, taiga, tundra,
rouble, knout және басқа да көптеген орыс тілінен енген сөздер) сақтайды.

1.2. Лексиканың этимологиялық жіктелуі

Ағылшын тіліне басқа тілдердің әсері нәтижесінде оның сөздік қорында
біраз өзгерістер болды, оның ішінде келесілері көбірек білінеді.
1) ағылшын тілінде көптеген басқа тілдік бірліктер пайда болды, оның
ішінде әсіресе француз, латын және грек тілінен енген кірме сөздер (грек
сөздері латын тілі арқылы енген). Грек және латындық түзілулердің кеңінен
таралған түбірлерінің мағынасын білу кірме сөздердің мағынасын түсінуге
және оларды дәлелдеуге көмектеседі. Көбірек қолданылатын грек және латын
түбірлерінің семантикасымен танысу сонымен қатар оларды дұрыс оқу және кең
таралған терминдер мен жалпы халықтық сөзді жазу үшін қажет.
Кейбір грек және латын түбірлері қазіргі кездегі ағылшын сөздерінде
кездеседі: audio — лат. тыңдау: auditorum, audience; bios — грек. өмір:
biology, biography; сentum — лат. жүз: cent, century, centenary; demos —
халық: democracy, demography; grapho — грек. жазу: graphic, phonograph;
homos — грек. бірдей: homonym, homophone; lexis — грек. сөз; lexicon —
грек. сөздік: lexicology, lexicography [4].
Onoma — грек. атау, есім: synonim, antonim, pseudonym
Phone — грек. дыбыс: phonetics, phoneme, phonology
Scribe, scriptum лат. жазу, жазылған: describe, subscribe,
scritwriter, inscription.
Tele — грек. алыста, алыс; telescope, telegraph.
Video — лат. көру; visus лат. 1) зрение; 2) бейне: visible, vision,
revise, television, evidence.
Vita — лат. өмір: vital, vitality, vitamin.
2) ағылшын тілінде басқа тілдік сөзтүзетін элементтер пайда болды.
Ереже бойынша, аффикстер жеке енбейді, олар кірме сөздерден бөлектеніп,
сонан соң онымен бірге жаңа мағынаны түзе отырып, бастапқы түбірге
қосылады. Ағылшын тілінде латын және француз аффикстері көп: anti-, re-,
pro-, counter-, -ism-, -age-, -able-, -ous и др.
3) кірме сөздердің әсерінен көптеген түбірлі ағылшын сөздері
қолданыстан шықты немесе өзінің мағынасын өзгертті.
Мысалы, өзен, шайқас, әскер, астрономия, арифметика, поэзия
түсініктерін беретін бұрынғы ағылшын сөздерінің орнына французша немесе
француз тілі арқылы енген латын және грек сөздері “river, battle, army,
astronomy, arithmetic, poetry” орналасты, скандинавиялық they, them
есімдіктері сондай мәнде бұрынғыы ағылшын сөздерін ығыстырды,
скандинавиялық sky және anger сөздерінің әсерінен ағылшын heaven және wrath
зат есімдері өздерінің мәндерін тарылтты [5].
4) көптеген әр түрлі стильді адекваттық емес синонимдер пайда болды
(негізінен романдық түзілулер).
5) кірме сөздердің салдарының бірі этимологиялық дублеттердің пайда
болуы болды. Этимологиялық дублеттер – бұл тілде бір негізден этимологиялық
түзілген, бірақ мағыналары, дыбысталуы және жазылуы әр түрлі болып келетін
сөздер. Мысалы, catch және chase, goal және jail, channel және canal.
Этимологиялық дублеттердің пайда болуы әр түрлі нақты себептермен
түсіндіріледі. Бір сөз әр түрлі уақытта және әр түрлі оқулықтардан енуі
мүмкін. Мысалы, латын тіліндегі canalis “арна” ағылшын тіліне channel
формасында орталық Франция диалектісі арқылы және canal формасында
солтүстік Франция диалектісі арқылы келген және бұл формалар мағыналары
бойынша реттелді. Ағылшын тіліне латын quies, quietus “тыныштық”, “демалыс”
тілінен енген quiet формасына ие болады, француз тілі арқылы келген осы сөз
тілде quite формасына ие. Ағылшын тіліне әр уақытта француз тілі арқылы
енген латын зат есімінің corpus “дене” нәтижесінде corps “корпус” және
corpse “өлік” этимологиялық дублеттері құрылды [6].
Қазіргі кезде қолданылатын этимологиялық дублеттердің көбі – роман
тілінің түзілулері. Бірақ сонымен қатар скандинавиялық дублеттер (disk және
disc, shirt және skirt) және түбірлі ағылшын (shade және shadow, scale және
shell) дублеттер де бар.
Қазіргі кездегі ағылшын тілінде этимологиялық дублеттер синонимдер
және өтірік синонимдер (shade және shadow, frail және fragile) болуы мүмкін
немесе ұқсас формаға ие болып, өтірік синоним болуы мүмкін (liquor және
liqueur, through және thorough, corpse және corps). Бұндай сөздердің
дифференцияациясы тілді практикалық үйрену үшін маңызды.
Қазіргі уақытта көптеген этимологиялық дублеттердің тарихи жалпылығы
сезілмейді. Бұндай дублеттер формасы және мағынасы бойынша бөлініп кетен,
және олардың салыстырмасы тілді тарихи жобада оқығанда ғана жүргізіледі.
Практикалық жобада бұндай сөздер қиындық туғызбайды, өйткені олар қазіргі
кезде не семантикалық, не құрылысты жақындамайды. Мысалы, host және guest,
hotel және hostel, ounce және inch, prune және plum. Кейбір этимологиялық
дублеттер тура қарсылықты мағынаға ие болды: мысалы, ward — асырап алушы
адам және guard — күзететін адам [7].
6) кірме сөздердің енуі нәтижесінде ағылшын тілі интернационалдық
сөздермен толтырылды. Интернацияоналдық деп көптеген тілде кездесетін,
бірақ әрбір тілде дыбысталуына байланысты біршама фонетикалық айырмаға ие
болатын сөздер. Мысалы: адрес, address (ағыл.), adresse (фр.), аdresse
(нем); telegraph (нем.); қоғам, socialism (ағыл.), socialisme (фр.),
sozialismus (нем.)
Интернационалдық сөздер көбінесе грек және латын түбірлерінен туған
этимологиялық дублеттер болып табылады.
7) айтылуы және жазылуы ағылшын нормасына сәйкес келмейтін және біраз
грамматикалық ерекшеліктері бар көп сөздер пайда болды.

II-тарау. Ағылшын тілінің лексикалық құрамын құруға түркі тілінің
мәдениетінің қосылуы

2.1. Түркі тілі мен ағылшын тілінің байланысы
Түркі тілінен енген кірме сөздер өте көп емес. Олар, негізінен
Турцияның өмірі мен тұрмыстың ерекшеліктеріне қатысты, бірақ кейбір сөздер
ағылшын және басқа да европалық тілдерде кең қолданысқа түсті. Түркі
тілдерінен енген кірме сөздерге келесілерді жатқызуға болады: bosh
"вздор", turkey "индюк", uhlan, coffee, bey, caftan, kiosk, adalisque,
effendi, horde, ottoman "Түрік империясының негізін салушы", yataghan,
yanizary, aga немесе agha "түрік әскери басшысы", caique "ялик", dolman
"ұзын түрік көйлегі" [8].
Түркі сөздері ағылшын тілі сияқты атақты тілге қалай енуі мүмкін?
Ағылшындар қайда және түріктер қайда? Олар бір-біріне жақын тұрмайды, ең
атақты түркі тілінің ролі мен беделі ағылшын ролі мен беделімен салыстыруға
болмайды.
Бірақ әрқашанда бұлай болған жоқ. Әр дәуірде және Евразиялық
континенттің әр орнында түріктер көптеген әр түрлі өздерінің мемлекеттерін
құрды, соның ішінде атақтылары, Ғұн империясы, Түрік қағанаты, Алтын Орданы
және т.б.
Түркі халқының тілі әр түрлі тілдерде, соның ішінде ағылшын тілінде
де өз ізін қалдырды.
Біздің мәліметтер бойынша, ағылшын тілінде төрт жүзге жуық тіркі
сөздері бар, оның ішінде 55%-ын этнографиялық реалиялар, 26%-ы қоғамдық-
саясатты лексикаға жатады, 19%-ы табиғи реалиялар болып табылады. Көбірек
белгілі табиғи реалиялардың ішінде badian, beech, irbis, jougara, mammoth,
sable, taiga, turkey және т.б. сияқты сөздер кіреді. Бұл топта минералдың
18 атауы бар, мысалы, dashkesanite, turanite және т.б. [9].
Көптеген үйреншікті қоғамдық-саясатты реалиялар: bashi-bazouk, begum,
effendi, chiaus, cossack, ganch, horde, janissary, khan, lackey, mameluke,
pasha, saber, uhlan.
Этнографиялық сөздердің ішінде ағылшын тілінің ажырамас бөлігіне
айналған сөздер: caviar, coach, kiosk, kumiss, macrame, shabrack, shagreen,
vampire және т.б.
Ағылшын тіліне түркі сөздері тура контакт арқылы, және тілді
тасымалдаушылар арқылы да енген. Түркі тіліндегі сөздер сакстердің және
ағылшындардың ата-бабаларының тіліне IV ғасырды соңында ене бастады, онда
олар ғұн-түріктерге қарасты болған. 376 жылы барлық Орталық Европа
ғұндардың қол астында болды және тек 449 жылы ғана ғұндардың ханы Аттиланың
өлімінен кейін, ағылшындардың, сакстардың және юттардың бір тобы Британдық
аралдарға қоныс аудара бастады. Бұл қоныс аудару процесі шамамен 150 жылға
созылды [10].
Осылай, түріктік лексиканың бұрынғы ағылшын тіліне тура әсер етуі кем
дегенде 73 жылға созылды. Сол кездегі түріктердің неміс тайпаларынан мәдени
қатынаста да, әскери жұмыс жағынан да алда тұруын есепке алсақ, онда
бұрынғы ағылшын тіліне көптеген түркі сөздері, әсіресе әскери, мал
шаруашылығындағы терминология, сонымен қатар мемлекеттің құрылысымен
байланысты түсініктердің білдіретін сөздер енуі керек еді.
Кейбір зерттеушілер ғұндық дәуірдегі түркі сөздеріне келесі сөздерді
жатқызады: beech, body, girl, beer, book, king.
Ағылшын тілінің даму процесі кезінде көптеген бұрынғы ағылшын
сөздері, соның ішінде ғұн дәуіріндегі түркі тілінен енген сөздер не басқа
неміс тілдерінің, не ескі француз тілімен ығыстырылды. Мысалы, түркі
тілінен енген бұрынғы ағылшын tapor сөзі жалпы неміс axe сөзімен
ығыстырылды.
Бұл сөздің түбірі тапа - "шабу", сонымен қатар араб, парсы және орыс
тілдеріне де енген, және әлі де оларда, сонымен қатар шығыс түріктік
тілдерде сақталған. Батыс түрік тілінде, мысалы, түрік және татар
тілдерінде бұл сөз сол мағынада сақталып, балта сөзімен ығыстырылды,
мысалы, татар тілінде тек тапагыч - "жеміске арналған ыдыс".
Түркі сөздерінің бұрынғы ағылшын, сонымен қатар орта ғасырдағы
ағылшын тіліне енудің тағы бір жолы – викингтік. Викингтер – IX ғасырдан
XII ғасырға дейін – болгарлармен, қыпшақтармен, қарлұқтармен және басқа да
түркі тайпаларымен белсенді қатынаста болды, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.