Құқық және мораль

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

Құқықтың пайда болуы . . .
Рулық құрылыста болған әлеуметтік

нормалардың құқыққа өтуі . . .

Қазіргі кездегі құқықтың түсінігі, белгілері . . .

3. 1 Құқық функциялары . . .

4 Құқық және саясат . . .

4. 1 Құқық және мораль . . .

4. 2 Құқық және дін . . .

Қорытынды . . .

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Құқық мемлекетпен бірге қоғамның объективтік даму процесінің нәтижесінде өмірге келді. Алғашқы қоғамдағы әлеуметтік нормалар; әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалар, мемлекеттік жүйеде бірте-бірте екінші қатардағы нормаларға айналып, құқық әлеуметтік негізгі нормаға айналды. Адам қоғамы мыңдаған жалдар өмір сүріп келеді. Сол көне заманнан құқық пен мемлекет қашан пайда болды, қалай дамып келеді деген мәселелермен шұғылданып, ғылыми зерттеулер жасап келеді. Өйткені құқықтың мазмұны, тарихын, белгі нышандарын жақсы білу қоғамды дұрыс, сапалы реттеп басқаруға өте қажет.

Қазіргі заманда да бұл мәселе заң ғылымында күн тәртібінен түскен емес. Бұл мәселемен толып жатқан ғалымдар, теориялар шұғылдануда. Қоғамның диалектикалық даму процесіне сәйкес құқық туралы көзқарастарда, пікірлер де әртүрлі болады.

Курстық жұмысты жазу барысында алдыма келесі мақсаттарды қойдым:

Біріншіден, алғашқы қауымдық құрылыста болған әлеуметтік билік пен нормалардың түсінігі мен түрлерін зерттеу;

Екіншіден, құқықтың пайда болуын және оған әсер еткен себептерді зерттеу;

Үшіншіден, мемлекет пен құқықтың пайда болу теорияларын зерттеу;

Төртіншіден, құқықтың ішкі және сыртқы функцияларының түрлерін анықтау;

Бесіншіден, құқық пен саясаттың арақатынасын анықтау;

Алтыншыдан, құқық пен моралдың арақатынасы мен ерекшеліктерін зерттеу;

Жетіншіден, құқық пен діннің байланыстылығын анықтау.

Құқықтың дамуы - адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі объективтік заңдылықтарының бірі. Ол - әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп, басқаруы және әлеуметтік нормалардың (әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде бірте-бірте құқықтық нормаларға айналуы. Сонымен, қоғамда мемлекеттің өзі қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді кесімдер, шарттық нормалар, заң күші бар соттың шешімдері.

Құқық екі жолмен дамыды. Біріншіден, мемлекеттік қоғамдық меншікті реттеу моральдық - діни нормаларға сүйенеді. Мысалы, Индияда Ману заңына сүйенеді, ал мұсылман елдерінде - Құран заңы. Екіншіден, жеке меншік бағытындағы қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен нормалар арқылы реттеп, басқарды.

Құқықтың пайда болуын қарастармастан бұрын ең алдымен құқықтық қарастырып алған жөн деп есептейміз.

Құқық ұғымының көптеген мәні бар. Ол заң ғылымында және күнделікті өмірде қолданылады. Кең мағыналық түсінік болғандықтан әрбір адамда құқықтың мәні туралы қандай да бір пікір қалыптасады.

Құқықтың пайда болуы- көптеген ұрпақтардың өмірінен өткен ұзақ процес. Ең алдымен құқықтың элементтері, жеке құықтық идеялар және қағидалар, құқықтық нормала мен құқықтық қатынастар пайда болды. Осы заңи құбылыстар бірте бірте өсіп, нығайып нақты мемлекеттің біріңғай және ішкі құқықтық жүйесі қалыптастырды.

Курстық жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды сияқты үш бөлімнен, үш тараудан тұрады. Жұмысты жазу барысында бірқатар отандық және шетел қайнар көздері зерттелді.

1 Құқықтың пайда болуы

Құқық әлеуметтік институт ретінде мемлекетпен бірге пайда болады, себебі, көп жағдайда олар бір-бірінің тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған. Мемлекеттің құқықсыз өмір сүре алмайтыны секілді, құқық та мемлекетсіз өмір сүре алмайды: құқық мемлекеттегі саяси билікті ұйымдастырса, мемлекет заң нормаларын орнықтырады, қолданады және оларға кепілдік береді.

Құқық тарихи тұрғыда таптық құбылыс ретінде пайда болып, ең алдымен, экономикалық үстемдік құрушы таптардың еркі мен мүдделерін білдірді. Егер әдет-ғұрыптар адамдардың санасы мен жүріс-тұрысында бекітілсе, құқықтық нормалар жалпыға мәлім болу мақсатында жазбаша рәсімделе басталды. Құқықтың пайда болуы - әлеуметтік байланыстардың күрделенуінің, қоғамдағы қарама-қайшылықтардың таралуын әлеуметтік нормалардың реттей алмауының салдары.

Құқықтық нормалар негізгі үш жолмен қалыптасты:

1) мононормалардың (алғашқы қауымдық әдет-ғұрыптардың) әдет құқығының нормаларына айналуы және осыған байланысты оларды мемлекеттің санкциялауы;

2) құқық нормаларынан құралған арнайы құжаттарды - норамтивтік актілерді - шығарудан көрініс тапқан мемлекеттің құқық-шығармашылық қызметі;

3) сот және әкімшілік органдарымен қабылданатын нақты шешімдерден құралған және басқа да ұқсас істерді шешуде үлгілік сипатты иеленетін прецеденттік құқық.

Адам қоғамы мыңдаған жыл өмір сүріп келеді. Жеке адамдар тиісті мемлекеттің азаматы болып, сол мемлекеттің билігіне, құқықтық тәртібіна бағынып, өзінің іс-әрекетін, мінезін, тәртібін қоғамдық мүдде-мақсатты орындауға жұмсап келеді. Адамдар ежелгі заманнан мемлекет пен құқық қашан пайда болды, қалай дамып келеді? - деген мәселелермен шұғылданып, ғылыми зерттеулер жасап келеді.

Енді мемлекеттің және құқықтың пайда болуы туралы теориялардың мазмұнына қысқаша тоқталып өтейік.

Теологиялық теория - мемлекет пен құқық Алланың әмірімен қалыптасып, дамып келеді деп түсіндіреді.

Табиғи теория - бұл теорияны жақтаушылардың пйымдауынша, мемлекетті, құқықты ешкім ойлап тапқан жоқ, олар адамның өзі сияқты табиғаттан бастау алып, әділеттілікке негізделген абсалюттік ұғымдар деп атайды.

Тарихи теория - осы теорияны ұстанғандар мемлекет пен құқық тарихтан бастау алып, тарихпен бірге жетілді дейді.

Патриархалдық теория - мемлекет адамдардың отбасы тәжірбиесінен қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді. Күрделі ірі патриархалдық отбасы басшысы бірте-бірте мемлекеттің басшысына айналған. Отбасы басшысы - әке, мемлекеттің басшысы - монарх.

Психологиялық теория - адамдардың психологиялық біріккен көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі - бәрі келісіп, ұжымдық түрде басқарады деген тұжырымды колдайды және тағы басқалар.

Қазақ жерінде алғашқы қауымдық қоғам заманында рулық қауым пайда болып, ұзақ ғасырлар бойы адамдар туыс, қандастығы ұйымның шеңберінде өмір сүрді. Бұл аймақта мекендеген көшпелі тайпаларда мемлекеттің құрылуы ғасырларға созылып, ол ерекше күрделі түрлер арқылы қалыптасты, ал барша жұрт ертеден келе жатқан ауызша заңдар жүйесі “әдет” заңына бағынып келген.

1465 жылы тарихта тұнғыш дербес қазақ хандығынынң негізі қаланып, Жәнібектің ұлы Қасым ханның тұсында көркейіп, қуатты мемлекетке айналды. Қасым хан қазақтың құқықтық әдеттерін жүйелеп “Қасым салған қасқа жолды” тұжырымдап берді. Ол бес тараудан тұратын:

Мүлік заңдары (мал, мүлік, жер дауы мәселелері) .
Қылмыс заңдары (кісі өлтіру, ел шабу, мал талау, ұрлық мәселелері) .
Әскери заңдар (қосын, аламан, әскери міндет, тұлпар ат, қара қазан мәселелері) .
Елщілік жоралары (майталмандық, шешендік, сыпайылық, әдептілік) .
Жұртшылық заңы (ас, той, мереке, жасауыл және т. б. )

Қоғамның даму барысы қазақ заңдарының одан әрі жетілуне әкеп соқты. Осындай міндетті Есім хан (1598-1645 жж. ) бұрынғы қазақ заңдарына, әдеттеріне жаңадан дем беріп, әсіресе, әскери заңдардың беделін күшейтті. Бұл әрекет жоңғар қалмақтарының басқыншылығына тойтарыс беруге бағытталды. Есім хан өзінің заңдар жинағында ежелгі құқықтық әдеттерді қаз-қалпында сақтағаны үшін оған халық “Есім ханның ескі жолы” деген ат берді.

Өз заманында Тәуке хан (1680-1718 жж) дәуір ыңғайына сай бейімдеп қазақ заңдарын жинап, топтастырып, мемлекеттік дәрежеге көтерді. Тарихта бұл заңдар “Тәуке ханның жеті жарғысы” деген атпен белгілі. Жеті жарғыда бұрынғы әдеттерге қосымша жаңа ережелер, қағидалар енгізілді.

Бұл тарихи құжатта мемлекеттік, әскери іс, шаруашылық, қылмыс, діни, жұртшылық, отбасы және неке мәселелері қамтылды.

Құқықтың пайда болуын қарастармастан бұрын ең алдымен құқықтық қарастырып алған жөн деп есептейміз.

Әлеуметтік институт ретінде қ. м. -пен бірге пайда болды, өйткені, олар бір-бірімен тиімді әрекетін қамтамасыз етеді. М. қ. -сыз болмайды, керісінше, қ. м. -сіз болмайды. Қ. -тың пайда болу себебі мен жағдайы, м. -тің пайда болу себебімен байланысты. Қ. ең алдымен экономикалық үстем таптың мүддесін, еркін білдіретін таптық құбылыс ретінде пайда болды. Бұған дәлел ретінде құл иеленушілік және феодал м. -тер кезінде болған қ. -тық актілер келтіруге болды. Егер қ. -тық нормалар жазбаша нысанда рәсімделсе, онда әдет нормалар адамның санасымен мінез-құлықтарында сақталды. Қ. әрекетке қарағанда, күрделі реттеуші, өйткені, ол тыйым салу, рұқсат беру және міндеттеу сияқты әдістерден тұрады. Бұл әдістер қоғамдық қатынастарды тәртіпке келтіруде кең мүмкіндік жасайды. Қ. -тың пайда болуы күрделі әлеуметтік қарым-қатынастарды, қоғамдағы қарама-қайшылықтардың дамуының салдары. Қ. -тық нормалар 3 негізгі жолымен қалыптасты:

мононормалардың әдет нормаларына дейін өсуі, және оларды мемлекеттің ресми түрде тануы;
мемлекеттің құқық шығармашылығы, яғни құқықтық нормалардан тұратын арнайы құжаттарды қабылдау;
сот құқығы (прециденті) нақты шешімдерден тұруы.

Құқық пайда болуымен дамуына әртүрлі географиялық, мәдени-тарихи және де, өзге де факторлар әсер етті. Мысалы, шығыста дін, әдет және салт-дәстүрдің орны ерекше болды, және қ. олардың әсерінен пайда болды. Бұнда қ. -тың басты қайнар көзі - өнегейлі діни нормалар. Еуропа елдерінде құқықтың дамуына және пайда болуына мемлекеттік органдардың құқық шығармашылығы және сот прециденті әсер етті.

2 Рулық құрылыста болған әлеуметтік нормалардың құқыққа өтуі

Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық, басқарушылық салаларындағы объективтік даму процестері бір бірімен тығыз байланыста өзгеріп, жаңарып отырады. Бұл объективтік даму прцестің күрделі сатысы әлеуметтік революциялық төңкеріс - б. з. д. 10-15 мың жылдықтарда болған. Ол төнкеріс кезінде малшаруашылық пен егіншілік қалыптасты, адамның тәжірибесі өсіп, молайды. Қоғамдық еңбек төрт күрделі бөлікке бөлінде: малшаруашылығы, жер өндеу, өндірістік және саудагерлер тобы. Бұның бәрі еңбектің өңімділігін арттырып, қоғамның шығысынан кірісін асырды.

Қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар пайда болды. Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. 5-4 мың жылдықтарда сол қайшылықтар реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемлекет пайда болды. Мемлекет пен құқық тарихы туынды - қоғамның антагонистік тапқа бөлінуінің нәтижесі болып табылады.

Отандық ғалым Д. Қ. Жоламанның айтуы бойынша, құқық пен мемлекеттің өмірге келуінің, қалыптасуының негізгі объективтік заңдары бар және олар келесідей:

қосымша өнімнің пайда болуы;
жеке меншіктің қалыптасуы;
таптар мен топтардың арасындағы күрестің басталуы;
қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемлекеттің өмірге келуі [5. 90 б. ] .

Алғашқы қауымдық құрылыстығы әлеуметтік нормалардың ерекшелігі, олар: адамдардың өмірінен шығып, ру мен тайпаның әлеуметтік-экономикалық тұтастығын қамтамасыз етті. Алғашқы қауымдық құрылыстағы әлеуметтік нормалар экономиканың дамуын және рудың жалғасымдылығын қамтамасыз етіп, тамақты жинаудың белгілі бір әдісін реттеп, неке отбасы қатынастарын сақтады. Бұл нормалар мононормалар деп аталды, өйткені, сол қоғамда өмір сүрген адамдардың басты мүддесі тірі қалуды білдірді. Бұл мүдде апатқа әртүрлі қауіптерге қарсы тұратын қоғамдағы күшті жинады. Мононормалар әлеуметтік өмірді ұйымдастыру, АҚ мораль және ритуал нормалары ретінде болды. Мысалы, еңбек үрдісіне әйел мен ер, үлкен мен жас адамдар арасында қызметті бөлу, өндірістік әдет, өнегейліктің талабы, АҚ діннің еркі ретінде қарастырылды.

Алғашқы қауымдық құрылыстығы әлеуметтік нормалардың ерекшелігі:

1) Ол адамдар арасындағы қатынастарды реттеді. Осы арқылы техникалық, физиологиялық нормалардан ерекшеленді.

2) Әдет түрінде іске асты (ұзақ уақыт ішінде адамдардың бірнеше рет қайталаудың нәтижесінде әдетке айналған, тарихи қалыптасқан мінез-құлық ережелері) .

3) Жазбаша нысанда болмай, көбінесе адамдардың іс-әрекеті және санасынан көрінді.

4) Олар негізінен әдет арқылы, сондай-ақ, тиісті сендіру және күштеу шаралармен қамтамасыз етілді.

5) Реттеудің басты тәсілі - тыйым салу болды. Тайпа мүшелерінің қ. -тары мен міндеттері болмады.

6) Барлық ру және тайпа мүшелерінің еркін білдірді.

Әлеуметтік институт ретінде құқық мемлекетпен бірге пайда болды, өйткені, олар бір-бірімен тиімді әрекетін қамтамасыз етеді. Мемлекет құқықсыз болмайды, керісінше, құқық мемлекетсіз болмайды. Құқықтың пайда болу себебі мен жағдайы, мемлекеттің пайда болу себебімен байланысты. Құқық ең алдымен экономикалық үстем таптың мүддесін, еркін білдіретін таптық құбылыс ретінде пайда болды. Бұған дәлел ретінде құл иеленушілік және феодал мемлекеттер кезінде болған құқықтық актілер келтіруге болды. Егер құқықтық нормалар жазбаша нысанда рәсімделсе, онда әдет нормалар адамның санасымен мінез-құлықтарында сақталды. Құқық әрекетке қарағанда, күрделі реттеуші, өйткені, ол тыйым салу, рұқсат беру және міндеттеу сияқты әдістерден тұрады. Бұл әдістер қоғамдық қатынастарды тәртіпке келтіруде кең мүмкіндік жасайды. Құқықтың пайда болуы күрделі әлеуметтік қарым-қатынастарды, қоғамдағы қарама-қайшылықтардың дамуының салдары. Құқықтық нормалар 3 негізгі жолымен қалыптасты:

мононормалардың әдет нормаларына дейін өсуі, және оларды мемлекеттің ресми түрде тануы;
мемлекеттің құқық шығармашылығы, яғни құқықтық нормалардан тұратын арнайы құжаттарды қабылдау;
сот құқығы (прециденті) нақты шешімдерден тұруы.

Құқық пайда болуымен дамуына әртүрлі географиялық, мәдени-тарихи және де, өзге де факторлар әсер етті. Мысалы, шығыста дін, әдет және салт-дәстүрдің орны ерекше болды, және құқық олардың әсерінен пайда болды. Бұнда құқықтың басты қайнар көзі - өнегейлі діни нормалар. Еуропа елдерінде құқықтың дамуына және пайда болуына м. емлекеттік органдардың құқық шығармашылығы және сот прециденті әсер етті.

Құқықтың дамуы - адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі объективтік заңдылықтарының бірі әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы қарым қатынастарды реттеп, басқарады. әлеуметтік нормалардың, оның ішінде әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалардың қоғамның даму процесінде бірте бірте құқық нормаларын айналды. Сондықтан құқық мемлекеттен аз да болса бұрын қалыптасты деуге болады.

Әлеуметтік институт ретінде құқық мемелекетпен бірге пайда болды, өйткені, олар бір-бірінің тиімді іс-әрекетін қамтамасыз етеді. Мемелекет құқықсыз болмайды, керісінше, құқық мемелекетсіз болмайды. Тек мемлекеттік органдар ғана құқытық ережелердің орындалуына және олар бұзылған кезде тиісті заңи шаралардың қолданылуына қадағалауды жүзеге асырады.

Егер мемлекет қоғамдық істерді экономикалық және саяси басқару үшін өмірге келу фактісін ескеретін болсақ, онда олардың толық іске асуы үшін мемлекет заңи нормалар түрінде жалпыға міндетті мінез құлық ережелер қабылдауы және құқықтық әдетке жалпыға міндеттілік белгісін белгілеуі керек. Құқық - мемлекет жалпыға міндетті ретінде өзінің еркін білдіретін жалғыз ғана нысан болып табылады.

Құқықтың пайда болу себебі мен жағдайы, мемлекеттің пайда болу себебімен байланысты, ұқсас. Бірақ та, рулық өзін өзі басқару органдары мен мемлекеттік орнадарға қарағанда, алғашқы қауымдық құрылыстағы мононормалар мен құқық нормалары арасында терең мирасқорлық бар. Ғасырлық, көптеген ұрпақтармен тексерілген әдет, жоғарыдан (құдаймен) берілген, дұрыс және әділ деп танылды. Олардың ішінде ңе құндысы мемлекет санкциялаған әдеттер болды.

Құқық ең алдымен экономикалық үстем таптың мүддесін мен еркін білдіретін таптық құбылыс ретінде пайда болды. Бұған дәлел ретінде құл иеленушілік және феодал мемлекеттер кезінде болған құқықтық актілер келтіруге болды. Мысал, егер бұрын ұрлық кезінде басты назарды оны кім жасағанына аударса, уақыт өте меншікке қарсы кез келген құқық бұзушылық қатаң жазаланды, ал ақсүйектің меншігіне қолсұғу өте қатал жазаланды.

Ежелгі вавилондағы Хамурапи заңы бойынша кез келген мүлікті ұрлағаны үшін кінәлі адам оның иесіне он есе көлемде шығын өтеді, ал егер ұрланған мүлік діни қызметшілердікі немесе жоғары мемлекеттік органдікі болса, онда отыө есе шығынды өтеді.

Егер құқықтық нормалар жазбаша нысанда рәсімделсе, онда әдет нормалар адамның санасымен мінез-құлықтарында сақталды.

Құқық әрекетке қарағанда, күрделі реттеуші, өйткені, ол тыйым салу, рұқсат беру және міндеттеу сияқты әдістерден тұрады. Бұл әдістер қоғамдық қатынастарды тәртіпке келтіруде кең мүмкіндік жасайды. Құқықтың пайда болуы күрделі әлеуметтік қарым-қатынастарды, қоғамдағы қарама-қайшылықтардың дамуының салдары. Құқықтық нормалар үш негізгі жолымен қалыптасты:

мононормалардың әдет нормаларына дейін өсуі, және оларды мемлекеттің ресми түрде тануы;
мемлекеттің құқық шығармашылығы, яғни құқтытық нормалардан тұратын арнайы құжаттарды қабылдау;
сот құқығы (прециденті) нақты шешімдерден тұруы [8. 67 б. ] .

Құқық екі жолмен дамыды. Біріншісі, мемлекет қоғамдық меншікті реттеу моралдық - діни нормаларға сүйенуі. Мысалы, Үндістінда Ману заңы, мұсылман елдеріндегі Құран заңы; екіншісі - жеке меншік бағыиындағы қатынастарды мемлекеттік органдардың өзі бекіткен нормалар арқылы реттеп, басқару.

Құқықтың пайда болу, даму себептері:

Қоғамды басқару, жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысының көлемі де, шеңбері де молайып, кеңейіп ескі басқару аппараты тиісті дәрежеде жұмыс істей алмады, жаға мемлекеттік аппартты құру үшін құқық қажет болды;
Қалың бұқараның, қаналушы таптың үстемдік тапқа, топқа қарсы іс-әрекетін әлсірету, жою үшін құқық керек болды;
Қоғамды, экономиканы дамыту үшін, әлеуметтік жағдайды жақсатру үшін реттеуші құқықты нығайту керек болды;
Қоғамның қорғанысын күшейту үшін, заңдылықты, құқықтық тәртіпті қатан сақтау үшін құқық керек болды.

Құқытың пайда болуымен дамуына әртүрлі географиялық, мәдени-тарихи және де, өзге де факторлар әсер етті. Мысалы, шығыста дін, әдет және салт-дәстүрдің орны ерекше болды, және құқық олардың әсерінен пайда болды. Бұнда құқықтың басты қайнар көзі - өнегейлі діни нормалар. Еуропа елдерінде құқықтың дамуына және пайда болуына мемлекеттік органдардың құқық шығармашылығы және сот прециденті әсер етті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.